16 februari is de 47ste dag van het jaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 318 dagen 319 dagen in een schrikkeljaar tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1164 de Sint-Julianavloed treft het noorden van Nederland en Duitsland 1922 Het Rotterdams Nieuwsblad begint als eerste dagblad met een strip nieuwe oosterse sprookjes 1954 Koning Boudewijn legt de eerste steen van de Koninklijke Bibliotheek van België 1962 Dijkdoorbraak op Schiermonnikoog 1963 Het warenhuis C&A op het Damrak in Amsterdam brandt volledig uit 1978 De Utrechtse filmer Jos Stelling opent zijn Springhaver Theater aan de Springweg in Utrecht 2005 Het Kyoto-protocol treedt in werking 2009 De Nederlandse omroepvereniging WNL wordt opgericht 1915 De Fransen beginnen in Champagne een winteroffensief tegen de Duitse troepen; een maand later wordt het zonder enig resultaat afgeblazen 1959 Fidel Castro wordt premier van Cuba na afzetting van president Fulgencio Batista op 1 januari 1986 Mário Soares wordt gekozen tot president van Portugal de eerste burgerpresident sinds 60 jaar 1991 De Nederlandse Politieke Partij Radikalen PPR gaat op in GroenLinks 1972 Verdediger Theo de Jong maakt zijn debuut voor het Nederlands voetbalelftal in de vriendschappelijke wedstrijd in Athene tegen Griekenland 0-5 1983 Het Nederlands voetbalelftal verliest met 1-0 van Spanje in de EK-kwalificatiereeks Drie spelers spelen hun laatste interland voor Oranje Ruud Krol 83ste Hugo Hovenkamp 31ste en John Metgod 21ste 1923 Howard Carter opent het graf van farao Toetanchamon dat gevuld bleek met schatten 1937 Wallace Carothers verkrijgt een octrooi op nylon Geboren 1222 Nichiren monnik stichter van Nichiren-boeddhisme overleden 1282 1497 Philipp Melanchthon Duits humanist en hervormer overleden 1560 1519 Gaspard de Coligny Frans protestants leider overleden 1572 1620 Frederik Willem I van Brandenburg overleden 1688 1684 Bohuslav Matěj Černohorský Tsjechisch componist en organist overleden 1742 1761 Jean-Charles Pichegru Frans generaal overleden 1804 1787 Andreas Schelfhout Nederlands kunstschilder overleden 1870 1801 José Aranguren Spaans aartsbisschop overleden 1861 1822 Sir Francis Galton Brits bioloog overleden 1911 1831 Nikolaj Leskov Russisch schrijver overleden 1895 1834 Ernst Haeckel Duits bioloog en filosoof overleden 1919 1848 Hugo de Vries Nederlands geneticus overleden 1935 1852 Charles Taze Russell Amerikaans adventist stichter van de beweging die nu Jehova's getuigen heet overleden 1916 1866 Vjatseslav Ivanov Russisch schrijver dichter dramaturg filosoof en criticus overleden 1949 1873 Herman de By Nederlands zwemmer overleden 1961 1882 Pierre Diriken Belgisch politicus en burgemeester overleden 1960 1889 Teun Sprong Nederlands atleet overleden 1971 1906 Vera Menchik Tsjechisch schaakster overleden 1944 1915 Elisabeth Eybers Zuid-Afrikaans dichteres overleden 2007 1920 Tony Crook Brits autocoureur overleden 2014 1920 Walt Faulkner Amerikaans autocoureur overleden 1956 1920 Hubert van Herreweghen Vlaams dichter 1920 Ger Lataster Nederlands kunstenaar overleden 2012 1921 Jean Behra Frans autocoureur overleden 1959 1921 Vera-Ellen Amerikaans actrice en danseres overleden 1981 1926 Margot Frank zus van Anne Frank overleden 1945 1930 Piet Libregts Nederlands wielerploegleider overleden 2013 1935 Sonny Bono Amerikaans muzikant overleden 1998 1935 Onesimo Gordoncillo Filipijns aartsbisschop overleden 2013 1937 John Gill Amerikaans bergbeklimmer 1939 Czesław Niemen Pools zanger en toondichter overleden 2004 1942 Kim Jong-il Noord-Koreaans politiek leider overleden 2011 1944 Sigiswald Kuijken Belgisch violist en dirigent 1944 António Mascarenhas Monteiro president van Kaapverdië overleden 2011 1945 Toon van Driel Nederlands striptekenaar 1946 Pete Postlethwaite Brits acteur overleden 2011 1947 Tom Mulder Nederlands radio-dj 1948 Troy Evans Amerikaans acteur 1949 Dorus Vrede Surinaams dichter en schrijver 1951 René Lancee Nederlands politiefunctionaris 1952 Jan Kerouac Amerikaans schrijfster overleden 1996 1954 Iain Banks Schots schrijver overleden 2013 1954 Liesbeth Bloemen Nederlands politica 1954 Annie van Gansewinkel Nederlands schrijfster 1956 Carlos Aragonés Boliviaans voetballer en voetbalcoach 1956 James Ingram Amerikaans zanger 1957 LeVar Burton Amerikaans acteur 1958 Ice-T Amerikaans rapper en acteur 1958 Anil Ramdas Surinaams-Nederlands schrijver journalist en programmamaker overleden 2012 1959 John McEnroe Amerikaans tennisser 1960 Cherie Chung Chinees actrice 1960 Tineke Huizinga Nederlands politica 1961 Joëlle Milquet Waals-Belgisch politica 1962 Wouter Vandenhaute Belgisch sportjournalist televisiepresentator en programmamaker 1963 Milko Ðurovski Macedonisch voetballer 1964 Raúl Alcalá Mexicaans wielrenner 1964 Bebeto Braziliaans voetballer 1964 Christopher Eccleston Brits acteur 1964 Jetske van Staa Nederlands radiopresentatrice overleden 1998 1965 Dave Lombardo Amerikaans drummer oa Slayer 1967 Julia Isídrez Paraguayaans keramiekkunstenaar 1968 Erik Regtop Nederlands voetballer 1969 Fermín Cacho Spaans atleet 1970 Ingmar Heytze Nederlands dichter en schrijver 1970 Armand Van Helden Amerikaans dj en producer 1971 Gert-Jan Kats Nederlands politicus en burgemeester 1971 Daniël Lohues Nederlands muzikant 1971 Jack Rose Amerikaans gitarist overleden 2009 1972 Sarah Clarke Amerikaans actrice 1973 Cathy Freeman Australisch atlete 1973 Andrey Smetsky Russisch autocoureur 1974 Mahershalalhashbaz Ali Amerikaans acteur 1974 Max Hermans Nederlands politicus 1975 Vanina Ickx Belgisch rallyrijdster 1976 Rodgers Rop Keniaans atleet 1976 Petter Wastå Zweeds voetballer 1977 Sandra van Nieuwland Nederlands zangeres 1978 Frédéric Amorison Belgisch wielrenner 1978 Tia Hellebaut Belgisch atlete 1979 Santinho Lopes Monteiro Kaapverdisch voetballer 1979 Valentino Rossi Italiaans motorcoureur 1980 Michael Soong Hongkongs autocoureur 1981 Olivier Deschacht Belgisch voetballer 1981 Jenny Kallur Zweeds atlete 1981 Susanna Kallur Zweeds atlete 1981 Wilco van Kleef Nederlands wereldrecordhouder 1981 Jevgeni Lalenkov Russisch schaatser 1982 Oliver Sundberg Deens schaatser 1984 Sofia Arvidsson Zweeds tennisster 1984 Vincent Voorn Nederlands springruiter 1985 Ron Vlaar Nederlands voetballer 1986 Diego Godín Uruguayaans voetballer 1986 Josje Huisman Nederlands zangeres en danseres K3 1986 Renger van der Zande Nederlands coureur 1987 Wout van Wengerden Nederlands atleet 1988 Stipe Bačelić-Grgić Kroatisch voetballer 1988 Denílson Braziliaans voetballer 1988 Mayon Kuipers Nederlands schaatsster 1990 Nicol Gastaldi Argentijns alpineskiester 1991 Alexandra van Luxemburg prinses van Luxemburg Nassau en Bourbon-Parma 1992 Nicolai Boilesen Deens voetballer 1992 Peter van Ooijen Nederlands voetballer Overleden 1247 Hendrik Raspe IV 43 Landgraaf van Thüringen 1279 Alfons III van Portugal 68 koning van Portugal van 1247 tot 1279 1823 Pierre-Paul Prud'hon Frans kunstschilder en tekenaar 1829 François-Joseph Gossec 95 Belgisch-Frans componist en muziekpedagoog 1906 Jacobus van Lokhorst 61 Nederlands architect en rijksbouwmeester 1925 Adriano Hernandez 54 Filipijns generaal en politicus 1932 Gustave-Auguste Ferrié 64 Frans legerkapitein en radiopionier 1932 Ferdinand Buisson 90 Frans Nobelprijswinnaar 1948 István Barta 52 Hongaars waterpoloër 1952 Jaap Barendregt 47 Nederlands voetballer 1965 Nicolaas Muller 86 Nederlands jurist 1971 Fritz Kolbe 70 Duits diplomaat en spion 1979 Henk Steeman 85 Nederlands voetballer 1986 Howard Da Silva 76 Amerikaans acteur 1986 Jaap Hofland 61 Nederlands musicus en arrangeur 1990 Keith Haring 31 Amerikaans graffiti-schilder 1994 Noël Foré 61 Belgisch wielrenner 1996 Jules de Corte 71 Nederlands componist pianist en zanger 1996 Brownie McGhee 80 Amerikaans blueszanger 1997 Lode Claes 83 Belgisch journalist en politicus 1997 Frans Cox 79 Nederlands beeldhouwer 1999 Fritzi Burger 88 Oostenrijks kunstschaatsster de eerste Europees kampioene kunstschaatsen 1999 Johan Kvandal 79 Noors componist 2000 Pete Felleman 78 Nederlands diskjockey 2004 Doris Troy 67 Amerikaans zangeres 2005 Russ Klar 90 Amerikaans autocoureur 2008 Wim Van Gansbeke 70 Vlaams theaterrecensent en programmasamensteller bij de VRT 2009 Susanne von Almassy 92 Oostenrijks actrice 2009 Liliane Brekelmans-Gronert 79 Nederlands oprichtster van het Liliane Fonds 2009 Dorothy Bridges 93 Amerikaans actrice 2009 Stephen Kim Sou-hwan 86 Koreaans kardinaal-aartsbisschop van Seoel 2010 Bob Davidse 89 Belgisch presentator 2011 Tonny van Ede 86 Nederlands voetballer 2011 Len Lesser 88 Amerikaans acteur 2011 Johan du Plooy 84 Zuid-Afrikaans acteur 2012 Anil Ramdas 54 Surinaams-Nederlands schrijver journalist en programmamaker 2013 Joeljan Radoelski 40 Bulgaars schaakgrootmeester 2013 Tony Sheridan 72 Brits songwriter en rockmuzikant 2013 Marifé de Triana 76 Spaans zangeres en actrice 2015 Lasse Braun 78 Italiaans pornofilmregisseur en schrijver 2015 Lesley Gore 68 Amerikaans singer-songwriter 2015 Aleksandr Melentjev 60 Russisch schutter 2015 Uri Orbach 54 Israëlisch politicus Viering herdenking Litouwen nationale feestdag Onafhankelijkheidsdag Dikke-truiendag vanwege het in werking treden van het Kyoto-protocol in 2005 rooms-Katholieke kalender Heilige Juliana van Nicomedië † c 305 Heilige Pamphilus van Caesarea † 309 Heiligen Daniël heilige Samuel heilige en Elias heilige † 309 Heilige Onesimus † c 90 Heilige Pamfilus van Cesarea † c 308 Zalige Simon Fidati van Cascia † 1348 Het jaar 1802 is het 2e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;maart 27 Vrede van Amiens gesloten tussen Engeland enerzijds en Frankrijk verbonden met Spanje en de Bataafse Republiek anderzijds Bepalingen teruggave door Engeland van de veroverde koloniën uitgezonderd Trinidad en Ceylon ontruiming van Zuid-Italië door Frankrijk schadeloosstelling van het huis van Oranje in Duitsland 28 De Duitse astronoom Heinrich Wilhelm Olbers ontdekt een der grote planetoïden Pallas diameter 450 kilometer maart De eerste praktische stoomboot ter wereld de Charlotte Dundas sleept twee 70 tons-bakken 30 kilometer over het Forth and Clyde Canal naar Glasgow ;april 8 18 germinal X Napoleon Bonaparte kondigt ook voor België de geloofsvrijheid af De protestanten kunnen nu hun eredienst houden 8 De Engelse marine-officier Matthew Flinders ontmoet de Franse ontdekkingsreiziger Nicolas Baudin in een baai die Flinders om die reden Encounter Bay Ontmoetingsbaai zal dopen De twee ontdekkingsreizigers wisselen hierbij de details van hun Australische ontdekkingen uit De ontmoeting bij Encounter Bay markeert tevens het punt waar de gehele kustlijn van Australië in kaart gebracht is 26 De regerende dynastie in het vorstendom Reuss-Gera sterft uit Het vorstendom wordt hierna gemeenschappelijk geregeerd door de vorsten van Reuss-Schleiz Reuss-Lobenstein en Reuss-Ebersdorf ;mei 13 Het Osmaanse Rijk bondgenoot van Engeland treedt toe tot de Vrede van Amiens 19 Eerste consul Napoleon Bonaparte geeft opdracht tot het graven van het Canal Saint-Denis in Parijs 20 Napoleon maakt de wet ongedaan waarbij de slavernij was afgeschaft 24 Geheim verdrag te Parijs tussen Frankrijk en Pruisen waarin de compensatie in gebied voor Pruisen wordt geregeld 24 Verdrag te Parijs tussen Frankrijk en Pruisen De prins van Oranje zal als schadeloosstelling krijgen voor zijn verliezen in de Nederlanden het prinsbisdom Fulda het prinsbisdom Abdij van Corvey de Abdij Weingarten de rijksstad Dortmund de rijksstad Isny en de rijksstad Buchhorn Na het uitsterven van het huis Oranje-Nassau in mannelijke en vrouwelijke linie vallen bovengenoemde gebieden aan Pruisen 24 Verdrag te Parijs tussen Frankrijk en het keurvorstendom Beieren over de compensatie voor Beieren 30 Prins Nguyen Anh kroont zichzelf in Hué tot keizer van Vietnam en neemt de regeertitel Gia Long aan Hij is met hulp van Franse zakenlieden aan de macht gekomen en wordt de eerste keizer van de Nguyen-dynastie ;juni 4 Verdrag te Parijs tussen Frankrijk en Rusland Frankrijk en Rusland zullen bemiddelen in de territoriale problemen in het Heilige Roomse Rijk en een plan aanbieden aan de Rijksdag 20 Verdrag te Parijs tussen Frankrijk en het hertogdom Württemberg over de compensatie voor Würtemberg ;juli 16 Het keurvorstendom Beieren gaat over tot bezetting van de beoogde compensatiegebieden op de linker oever van de Lech ;augustus 2 Napoleon laat zich bij referendum voor het leven tot consul benoemen met erfopvolging 3 Pruisen gaat over tot bezetting van een deel van de beoogde compensatiegebieden 4 Nieuwe Franse grondwet geeft Napoleon meer macht augustus De term biologie wordt voor het eerst gebruikt voor de aanduiding van de wetenschap van het leven augustus Het keurvorstendom Beieren bezet een deel van het prinsbisdom Passau Oostenrijk bezet de stad Passau en het prinsaartsbisdom Salzburg augustus Het landgraafschap Hessen-Darmstadt bezet het hertogdom Westfalen 18- Op de Rijksdag te Regensburg leggen Frankrijk en Rusland een verklaring af en overhandigen het plan ter schadeloosstelling van de Duitse vorsten 24 Start van de onderhandelingen van de buitengewone Rijksdeputatie te Regensburg inzake de schadeloosstellingen De onderhandelingen zouden tot 25 februari 1803 duren De deputatie bestond uit de afgevaardigden van Keur-Mainz Saksen Bohemen Brandenburg Beieren Württemberg de Duitse Orde en Hessen-Kassel ;september 5 Verdrag tussen Frankrijk Pruisen en Beieren om druk uit te oefenen op de keizer en het Rijk om de compensatievoorstellen aan te nemen Zo nodig wordt Beieren gewapenderhand in het bezit gesteld van zijn geplande compensatie 21 Frankrijk annexeert het Italiaanse Piëmont ;oktober 2 Heroprichting van de herensociëteit De Witte aan het Plein in Den Haag 23 Frankrijk annexeert de Italiaanse hertogdommen Parma en Piacenza ;november 9 Het prinsbisdom Osnabrück wordt ingelijfd door het keurvorstendom Hannover 14 Verdrag te Berlijn tussen Pruisen en de Bataafse Republiek Pruisen staat Zevenaar Malburgen en Huissen af ;december 2 Napoleon Bonaparte kroont zichzelf in Parijs tot keizer 26 Verdrag tussen Oostenrijk en Frankrijk Oostenrijk staat de rijkslandvoogdij Ortenau af aan de voormalige hertog van Modena Oostenrijk verwerft de prinsbisdommen Brixen en Trente De voormalige groothertog van Toscane krijgt een deel van het prinsbisdom Eichstätt 31 De pesjwa van Poona geeft zijn land over aan de Britse Oost-India Compagnie Muziek Carl Maria von Weber componeert de Grosse Jugendmesse Johann Baptist Vanhal componeert de Missa brevis in D Literatuur Betje Wolff publiceert Geschrift eener bejaarde vrouw Beeldende kunst Bouwkunst Geboren ;januari 31 Jan van Speijk Nederlands kanonneerbootcommandant overleden 1831 ;februari 6 Charles Wheatstone Brits wetenschapper en uitvinder overleden 1875 26 Victor Hugo Frans schrijver overleden 1885 ;maart 7 Edwin Landseer Engels kunstschilder overleden 1873 24 Jacob van Lennep Nederlands schrijver overleden 1868 ;juli 9 Thomas Davenport Amerikaans uitvinder overleden 1851 24 Alexandre Dumas père Frans schrijver overleden 1870 ;augustus 2 Nicholas Wiseman Brits kardinaal overleden 1865 25 Niels Henrik Abel Noors wiskundige overleden 1829 ;oktober 8 Petrus Hofstede de Groot Nederlands theoloog en hoogleraar overleden 1886 10 Napoleon Karel Bonaparte overleden 1807 28 Richard Parkes Bonington Engels kunstschilder overleden 1828 Overleden ;april 18 Erasmus Darwin 70 Engels natuurkundige ;mei 22 Martha Washington 70 First Lady vrouw van George Washington ;augustus 10 Franz Aepinus 77 Duits astronoom wis- en natuurkundige ;oktober 9 Ferdinand van Parma 51 hertog van Parma 22 Samuel Arnold 61 Engels componist organist en koorzanger van het Chapel Royal Het jaar 1815 is het 15e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 8 Amerikaanse troepen onder Andrew Jackson slaan in de Slag bij New Orleans een Britse aanval af Beide partijen zijn nog niet op de hoogte van het einde van de oorlog ;februari 4 Groningsch Studenten Corps Vindicat atque Polit wordt opgericht 16 De Senaat van de Verenigde Staten ratificeert de Vrede van Gent waarmee formeel de Oorlog van 1812 tussen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten van Amerika wordt afgesloten 26 Napoleon ontsnapt van Elba ;maart 1 Napoleon arriveert in Cannes met een leger van 200 man 3 Groningsche Studenten Sociëteit Mutua Fides wordt geopend 7 Een gemeenschappelijke oorlogsvlag voor Zweden en Noorwegen wordt aangenomen 16 In de Trêveszaal op het Binnenhof te Den Haag wordt in een vergadering van de Staten-Generaal het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden uitgeroepen Inauguratie van Willem zoon van Willem V van Oranje-Nassau tot koning Willem I De plechtigheid is enigszins verhaast door de onheilsberichten uit Frankrijk 17 Maarschalk Ney loopt over naar Napoleon De Franse koning vlucht naar Gent 20 Napoleon arriveert in het keizerlijk paleis in Fontainebleau 30 Willem I der Nederlanden doet zijn Blijde intrede te Mechelen ;april 5 Pruisen neemt bezit van de gebieden die het zijn toegewezen Van Frankrijk een gebied op de westelijke oever van de Rijn Verder een deel van het voormalige groothertogdom Berg 5 12 Op Soembawa vindt een uitbarsting plaats van de Tambora vulkaan 20 Groothertog Ferdinand III van Toscane keert terug in zijn land 23 In Belgrado breekt een opstand uit nadat Miloš Obrenović een aantal Serven op het kerkhof van Takowo bijeen heeft geroepen Men spreekt wel van de Opstand van Takowo ;mei 3 Het Congres van Wenen richt de republiek Krakau op nadat de rest van het groothertogdom Warschau aan Rusland is toegewezen 18 Verdrag te Wenen tussen de koninkrijken Saksen en Pruisen Saksen moet een groot deel van zijn grondgebied afstaan 22 Pruisen neemt bezit van de door Saksen afgestane gebieden 28 Bekendmaking te Kreuznach over de gebieden op de westelijke oever van de Rijn doe bezet zijn door Oostenrijk en Beieren en zullen worden overgedragen aan Pruisen 29 Verdrag te Wenen tussen Pruisen en het koninkrijk Hannover Pruisen staat aan Hannover af het voormalige prinsbisdom Hildesheim de voormalige rijksstad Goslar Oost-Friesland en het noordelijke geddelte van het graafschap Lingen Pruisen krijgt het hertogdom Lauenburg 31 Verdrag te Wenen tussen Nederland Oostenrijk Pruisen Rusland en Engeland vaststelling van de grenzen van Nederland Vorming van het groothertogdom Luxemburg Afstand door de koning van Nederland aan het koninkrijk Pruisen van Nassau-Dietz Nassau-Dillenburg Nassau-Siegen Nassau-Hadamar en Nassau-Beilstein Ook doet de koning afstand van eventuele aanspraken op het vorstendom Nassau-Oranje-Fulda 31 -Verdrag te Wenen tussen Pruisen Nassau-Usingen en Nassau-Weilburg Pruisen staat een deel van de landen van Oranje-Nassau af aan het hertogdom Nassau ;juni 4 Verdrag te Wenen tussen Pruisen en Denemarken Pruisen krijgt het voormalige Zweedse deel van het hertogdom Pommeren en het eiland Rügen Denemarken krijgt het hertogdom Lauenburg 8 Duitse Bondsacte Oprichting van de Duitse Bond een confederatie van 38 later 39 Duitse staten en staatjes 9 Wener Slotacte gesloten door Oostenrijk Spanje Frankrijk Engeland Portugal Pruisen Rusland en Zweden Hannover wordt verheven tot koninkrijk Mecklenburg-Schwerin Mecklenburg-Strelitz Oldenburg land Saksen-Weimar en Luxemburg worden tot groothertogdom verheven Het landgraafschap Hessen-Homburg herkrijgt zijn zelfstandigheid Het Congres van Wenen wordt overhaast afgesloten vanwege de hernieuwde oorlog tegen Napoleon 16 Napoleon steekt de Frans-Nederlandse grens over met een leger van 105000 man 16 Slag bij Ligny en Slag bij Quatre-Bras 18 Na de val van Napoleon Slag bij Waterloo wordt de Franse monarchie hersteld 21 Napoleon bereikt Parijs maar wordt niet meer als keizer geaccepteerd ;september 26 In Parijs wordt op initiatief van tsaar Alexander I van Rusland als onderdeel van de Restauratie de Heilige Alliantie opgericht Dit is een bondgenootschap van Rusland Oostenrijk en Pruisen die samen de afspraken van het Congres van Wenen willen borgen 29 Koning Willem I stelt de Orde van de Nederlandse Leeuw in ;oktober Na een zeereis van 70 dagen bereikt een Engels oorlogsschip met aan boord Napoleon het afgelegen eiland Sint Helena waar hij zijn laatste jaren zal slijten ;november 20 In het Verdrag van Parijs worden aanvullende voorwaarden aan Frankrijk gesteld naar aanleiding van de "honderd dagen" De noordelijke grens wordt verlegd ten gunste van Nederland Pruisen en Beieren ;december 22 De Mexicaanse opstandelingenleider José María Morelos wordt door de Spanjaarden gefusilleerd ;zonder datum Het Engelse Parlement keurt de Corn Laws goed hoge tarieven op geïmporteerd graan Dit leidt tot onrust Muziek Franz Schubert componeert zijn Symfonie nr 3 in D grt D 200 Schubert schrijft het lied Erlkönig op tekst van Goethe Johann Nepomuk Hummel componeert de Freudenfest-Ouvertüre Eerste uitvoering van het Klarinetconcert nr 2 Opus 5 van Bernhard Henrik Crusell Literatuur Johann Wolfgang von Goethe schrijft het gedicht Vom Sänger hat man viel erzählt Bouwkunst Geboren ;januari 11 John Macdonald eerste minister-president van Canada overleden 1891 18 Konstantin von Tischendorf Duits theoloog overleden 1874 21 Daniel McCallum Schots-Amerikaans spoorwegingenieur en managementpionier overleden 1878 ;maart 3 Paul-Gustave Froment Frans mechanicus en uitvinder overleden 1865 3 Nicolaas Kamperdijk Nederlands architect overleden 1887 11 Arcangelo Palmentieri Italiaans geestelijke en zalige overleden 1885 ;april 1 Otto von Bismarck belangrijk Duits staatsman overleden 1898 9 Alphonse Beau de Rochas Frans ingenieur en uitvinder overleden 1893 21 Louise Rasmussen als Grevinde Danner derde echtgenote van koning Frederik VII van Denemarken overleden 1874 ;juni 1 Otto I koning van Griekenland 1832-1862 overleden 1867 ;juli 28 Rudolf Paravicini Zwitsers generaal overleden 1888 ;augustus 5 Edward John Eyre Brits ontdekkingsreiziger en koloniaal bestuurder overleden 1901 15 Alexander Keyserling Lets geoloog en paleontoloog overleden 1891 16 Giovanni Bosco Italiaans priester en heilige overleden 1888 ;september 4 Johannes Rudolf Roth Duits zoöloog en ontdekkingsreiziger overleden 1858 15 Halfdan Kjerulf Noors componist overleden 1868 29 Andreas Achenbach Duits landschapsschilder overleden 1910 ;november 2 George Boole Brits wiskundige overleden 1864 18 Lorenz von Stein Duits econoom en socioloog overleden 1890 23 Fredrikke Egeberg Noors componist overleden 1861 ;december 10 Ada Lovelace Brits wiskundige overleden 1852 Overleden ;januari 31 Franciscus Xaverius Bianchi ~71 bijgenaamd de Apostel van Napels Italiaans priester ;februari 24 Robert Fulton 49 Amerikaans schilder ingenieur en uitvinder ;april 8 Jakub Šimon Jan Ryba 49 Tsjechisch componist ;mei 21- William Nicholson 61 Engels scheikundige ;oktober 13 Joachim Murat 48 zwager van Napoleon Bonaparte en koning van Napels 1808-1815 ;december 7 Michel Ney 46 Frans maarschalk onder Napoleon Bonaparte 22 José María Morelos 50 Mexicaans onafhankelijkheidsstrijder 18 februari is de 49ste dag van het jaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 316 dagen 317 dagen in een schrikkeljaar tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1756 Een zware aardbeving bij Düren met een beving van 61 op de schaal van Richter richt grote schade aan 2003 Een metrobrand in de stad Taegu Zuid-Korea eist meer dan 120 levens de brand werd aangestoken en de vermoedelijke dader is aangehouden 2014 Een gewelddadige confrontatie tussen demonstranten en regeringstroepen op het Onafhankelijkheidsplein in de Oekraïense hoofdstad Kiev leidt tot zeker 25 doden en meer dan 400 gewonden Het is de bloedigste dag sinds het begin van de protesten in november 2013 1929 Eerste aankondiging van de Oscars 1861 Jefferson Davis legt de eed af als president van de Geconfedereerde Staten van Amerika 1861 Samenkomst van het eerste Italiaanse parlement in Turijn 1913 Pedro Lascuráin is gedurende minder dan een uur president van Mexico 1948 Éamon de Valera treedt af als Taoiseach van Ierland 1952 Griekenland en Turkije treden toe tot de NAVO 2005 Kroatië Stjepan Mesić is voor de tweede maal beëdigd als president van Kroatië nadat hij in januari tijdens de verkiezingen zijn tweede mandaat van vijf jaar won 2010 Een groep militairen pleegt in Niger een staatsgreep tegen de regering en vestigt een militaire junta 2011 Na 249 dagen verbreekt België het wereldrecord regeringsonderhandelen van Irak Tienduizenden mensen doorheen het land vieren op cynische wijze het wereldrecord Achteraf bleek dat er in Cambodja in 2003-2004 een langere formatieperiode was 1839 Paus Gregorius XVI creëert één nieuwe kardinaal 1946 Paus Pius XII creëert 32 nieuwe kardinalen onder wie de Nederlandse aartsbisschop van Utrecht Johannes de Jong en de in 2005 zalig verklaarde Duitse bisschop van Münster Clemens August von Galen 1951 Joseph Baeten volgt de overleden Petrus Hopmans op als bisschop van Breda 1962 België Monseigneur Leo Suenens wordt kardinaal 2012 Paus Benedictus XVI creëert 22 nieuwe kardinalen onder wie de Nederlandse bisschop van het bisdom Utrecht Wim Eijk 1906 Oprichting van het Belgisch olympisch comité In 1978 hernoemd tot Belgisch Olympisch en Interfederaal Comité 1958 Zwemster Dawn Fraser uit Australië brengt in Melbourne het wereldrecord op de 100 meter vrije slag op 1015 2014 Op de 10000 meter schaatsen bij de Olympische Winterspelen van Sotsji wint de Nederlander Jorrit Bergsma het goud Zijn landgenoten Sven Kramer en Bob de Jong behalen respectievelijk zilver en brons op dezelfde afstand 1930 Clyde Tombaugh ontdekt de planeet Pluto na bestudering van foto's die in januari zijn genomen vanaf 24 augustus 2006 wordt Pluto niet langer als planeet maar als dwergplaneet bestempeld 1995 België Lancering van Proton de elektronische portemonnee 1977 De eerste spaceshuttle maakt een vlucht op de bovenkant van een Boeing 747 2005 De dijk die het Deurganckdok en de Schelde van elkaar scheiden wordt doorbroken en het Deurganckdok is vanaf dan officieel getijdendok Geboren 1516 Koningin Maria I van Engeland overleden 1558 1526 Carolus Clusius Vlaams geleerde arts en botanicus overleden 1609 1745 Alessandro Volta Italiaans natuurkundige overleden 1827 1813 Maarten van 't Kruijs Nederlands schaker overleden 1885 1817 Johannes Bosboom Nederlands schilder en aquarellist overleden 1891 1838 Ernst Mach Oostenrijks natuurkundige en filosoof overleden 1916 1844 Willem Maris Nederlands kunstschilder overleden 1910 1848 Louis Comfort Tiffany Amerikaans glaskunstenaar overleden 1933 1867 Hedwig Courths-Mahler Duits romanschrijfster overleden 1950 1883 Níkos Kazantzákis Grieks schrijver overleden 1957 1895 Jan Postma Nederlands communist overleden 1944 1896 André Breton Frans dichter en essayist overleden 1966 1896 Gaston Burssens Vlaams dichter en schrijver overleden 1965 1898 Enzo Ferrari Italiaans autocoureur en -fabrikant overleden 1988 1904 Willem Idenburg Nederlands verzetsstrijder overleden 1945 1906 Hans Asperger Oostenrijks kinderarts overleden 1980 1907 Harm van Riel Nederlands politicus overleden 1980 1911 Yoshio Kodama Japans crimineel en oorlogsmisdadiger overleden 1984 1913 Jan Willem Hees Nederlands marineofficier en acteur overleden 1989 1914 Alphons Gaalman Nederlands organist pianist componist en dirigent overleden 1986 1914 Sándor Képíró Hongaars oorlogsmisdaadverdachte overleden 2011 1918 Mariano Mores Argentijns componist dirigent en pianist 1919 Jack Palance Amerikaans acteur overleden 2006 1922 Allan Melvin Amerikaans acteur overleden 2008 1925 Til Gardeniers-Berendsen Nederlands politica 1926 Rita Gorr Belgisch mezzosopraan overleden 2012 1926 Jan Zwartkruis Nederlands voetbaltrainer overleden 2013 1927 Tabe Bas Nederlands acteur zanger en schaker overleden 2009 1929 Len Deighton Brits historicus en schrijver 1929 Günther Schramm Duits acteur en televisiepresentator 1929 Hannie Termeulen Nederlands zwemster overleden 2001 1930 Ewald Meyer Surinaams politicus overleden 1988 1931 Toni Morrison Amerikaans schrijfster en Nobelprijswinnaar 1931 Reinier Paping Nederlands schaatser 1932 Miloš Forman Amerikaans filmregisseur 1933 Yoko Ono Japans zangeres en artieste 1933 Sir Bobby Robson Engels voetballer en voetbaltrainer overleden 2009 1934 Paco Rabanne Spaans modeontwerper 1935 Joelian Kalisjer Russisch animatiefilmmaker overleden 2007 1936 Jean Marie Auel Amerikaans schrijfster 1936 Jozef Vengloš Slowaaks voetballer en voetbalcoach 1938 István Szabó Hongaars filmregisseur 1939 Beb Mulder Nederlands beeldhouwer grafisch ontwerper en schilder 1940 Fabrizio De André Italiaans zanger en liedjesschrijver overleden 1999 1943 Wilfried Puis Belgisch voetballer overleden 1981 1945 Michael Nader Amerikaans acteur oa Dex Dexter in Dynasty 1946 Angéla Németh Hongaars atlete 1947 Prinses Christina jongste zuster van Koningin Beatrix 1947 Dennis DeYoung Amerikaans zanger Styx schrijver muzikant en producer 1947 Carlos Lopes Portugees atleet 1948 Steve Phillips Engels blues- en countrymuzikant 1949 Pat Fraley Amerikaans stemacteur 1949 Gary Ridgway Amerikaans seriemoordenaar 1950 Huub Beurskens Nederlands dichter 1950 John Hughes Amerikaans filmregisseur -producent en scenarioschrijver overleden 2009 1950 Cybill Shepherd Amerikaans actrice 1951 Katrien Devos Belgisch actrice 1952 Randy Crawford Amerikaans zangeres 1952 Johann Schneider-Ammann Zwitsers ondernemer en politicus 1953 Mariëtte Barnhoorn Nederlands ondernemer en Zakenvrouw van het jaar 2004 overleden 2012 1954 John Travolta Amerikaans acteur 1955 Carel Lanters Nederlands beeldend kunstenaar 1956 Ted Gärdestad Zweeds zanger en muzikant overleden 1997 1957 Marita Koch Duits atlete 1958 Det de Beus Nederlands hockeyster overleden 2013 1958 Peter Kremer Duits acteur 1958 Giovanni Lavaggi Italiaans autocoureur 1958 Louise Ritter Amerikaans atlete 1959 Jayne Atkinson Brits actrice 1959 Hallgrímur Helgason IJslands schrijver en schilder 1960 Tony Anselmo Amerikaans Disney-animator en setmartiest 1960 Dirk Brossé Belgisch componist en dirigent 1960 Gazebo Italiaans zanger 1960 Greta Scacchi Italiaans Australisch actrice 1963 Anders Frisk Zweeds voetbalscheidsrechter 1963 Marlène de Wouters Vlaams televisiepresentatrice 1964 Matt Dillon Amerikaans acteur 1965 Dr Dre Amerikaans rapper en muziekproducent 1966 Stijn Aerden Nederlands schrijver en journalist 1966 Bart FM Droog Nederlands dichter en schrijver 1966 Lousewies van der Laan Nederlands politica 1967 Roberto Baggio Italiaans voetballer 1967 Colin Jackson Brits atleet 1967 Sophie Pécriaux Waals politica 1967 Harry Van Barneveld Belgisch judoka 1968 Molly Ringwald Amerikaans actrice 1968 Aung Zaw Myanmarees uitgever 1969 Hicham Chatt Marokkaans atleet 1969 Michiel van Hulten Nederlands politicus 1971 Jean-Paul Bruwier Belgisch atleet 1972 Wilson Kibet Keniaans atleet 1972 Tanya McQueen Amerikaans televiepersoonlijkheid ontwerpster en lerares 1972 Torsten Schmidt Duits wielrenner 1973 Claude Makélélé Frans voetballer 1973 Eelke Wiersma Nederlands schaker 1974 Jevgeni Kafelnikov Russisch tennisser 1975 Jesper Agergård Deens wielrenner 1975 Amber Neben Amerikaans wielrenster 1975 Gary Neville Engels voetballer 1976 Sjaak Polak Nederlands voetballer 1976 Chanda Rubin Amerikaans tennisster 1978 Josip Šimunić Australisch-Kroatisch voetballer 1979 Cezar Roemeens tenor 1980 Aivar Anniste Estisch voetballer 1980 Ruud Berger Nederlands voetballer 1980 Jasmin Salihović Bosnisch atleet 1980 Regina Spektor Russisch-Amerikaans singer-songwriter en pianiste 1981 Jelle De Beule Vlaams cartoonist comedy- en televisiemaker 1981 Sigrid Vanden Bempt Belgisch atlete 1981 Robbert Welagen Nederlands schrijver 1982 Markus Eichler Duits wielrenner 1982 John Farrow Australisch skeletonracer 1982 Steven Hammell Schots voetballer 1982 Krisztián Pars Hongaars atleet 1982 Ivan Santos Spaans wielrenner 1983 Monique Henderson Amerikaans atlete 1983 David Vaughan Welsh voetballer 1983 Roberta Vinci Italiaans tennisster 1984 Kathrin Wörle Duits tennisster 1985 Jos van Emden Nederlands wielrenner 1985 Fabio Sabatini Italiaans wielrenner 1986 Emily Chebet Keniaans atlete 1986 Lisette Teunissen Nederlands paralympisch sportster 1987 Michela Cerruti Italiaans autocoureur 1987 Skin Diamond Amerikaans pornoactrice en model 1987 Lauretta Gerards Nederlands actrice 1988 Antonio Veić Kroatisch tennisser 1988 Maiara Walsh Amerikaans actrice 1988 Andreas Wank Duits schansspringer 1990 Coosje Smid Nederlands actrice zangeres en columniste 1991 Malese Jow Amerikaans actrice zangeres en songwriter 1991 Henry Surtees Engels autocoureur overleden 2009 1991 Jeremy Allen White Amerikaans acteur 1994 Ulrik Munther Zweeds zanger Overleden 901 Thabit ibn Qurra 74 Arabisch astronoom en wiskundige 999 Paus Gregorius V 27 eerste Duitse Paus 1397 Engelram VII van Coucy 58 laatste Heer van Coucy 1546 Maarten Luther 62 Duits theoloog en hervormer 1558 Eleonora van Oostenrijk 59 koningin van Portugal en koningin van Frankrijk 1564 Michelangelo Buonarroti 88 Italiaans Renaissanceschilder -beeldhouwer -architect en -dichter 1683 Nicolaes Pietersz Berchem 62 Nederlands kunstschilder 1712 Lodewijk 30 dauphin van Frankrijk vader van Lodewijk XV van Frankrijk 1743 Anna Maria Luisa de Medici 75 laatst overlevende van de familie de Medici 1807 Sophie von La Roche 76 Duits schrijfster 1878 John Tunstall 24 Amerikaans veehouder 1893 George Tupou I 95 1e koning van Tonga 1895 Albrecht van Oostenrijk-Teschen 77 aartshertog van Oostenrijk 1930 Gerard Heymans 72 Nederlands filosoof logicus en psycholoog 1932 Frederik August III van Saksen 66 laatste koning van Saksen 1943 Henri Polak 74 Nederlands vakbondsbestuurder en politicus 1951 Petrus Hopmans 85 Nederlands bisschop van Breda 1956 Gustave Charpentier 95 Frans componist 1967 Robert Oppenheimer 62 Amerikaans natuurkundige 1969 Theodoor Franciscus Goedvriend 90 Nederlands kunstschilder 1975 Gerardus Johannes Marinus van het Reve 82 Nederlands journalist en schrijver vader van Gerard en Karel van 't Reve 1985 Willy Alberti 58 Nederlands zanger van het levenslied 1986 Václav Smetáček 79 Tsjechisch dirigent componist muziekpedagoog musicoloog filosoof en hoboïst 2000 Jan Klein 55 Nederlands schrijver 2000 Willy Maltaite 72 Belgisch striptekenaar 2001 Balthus 92 Frans schilder 2001 Dale Earnhardt 49 Amerikaans autocoureur 2006 Richard Bright 68 Amerikaans acteur 2007 Félix Lévitan 95 Frans journalist en sportbestuurder 2007 Caesarius Mommers 81 Nederlands frater onderwijzer en onderwijskundige 2009 Viking Björk 90 Zweeds hartchirurg 2009 J Max Bond Jr 73 Amerikaans architect 2009 Snooks Eaglin 73 Amerikaans bluesmuzikant 2009 John Kanzius 64 Amerikaans uitvinder 2009 Franz Marischka 90 Oostenrijks regisseur 2009 Andrew Tsien Chih-ch'un 82 Taiwanees bisschop 2009 Aldert Walrecht 77 Nederlands letterkundige vertaler en uitgever 2009 Dick de Zeeuw 85 Nederlands landbouwkundige en politicus 2010 John Babcock 109 Canadees Eerste Wereldoorlogveteraan 2012 Roald Aas 83 Noors schaatser 2012 Linda Estrella 89 Filipijns actrice 2013 Kevin Ayers 68 Brits musicus 2013 Damon Harris 62 Amerikaans soulzanger 2013 Otfried Preußler 89 Duits kinderboekenschrijver 2014 Kresten Bjerre 67 Deens voetballer 2014 Nelson Frazier Jr 42 Amerikaans professioneel worstelaar 2014 Kristof Goddaert 27 Belgisch wielrenner 2014 Jung Hwan Youm 28 Zuid-Koreaans wielrenner 2014 Maria Franziska von Trapp 99 Oostenrijks-Amerikaans zangeres 2015 Claude Criquielion 58 Belgisch wielrenner Viering herdenking Gambia Onafhankelijkheidsdag 1965 Rooms-katholieke kalender Heilige Bernadette Soubirous † 1879 in Frankrijk Heilige Flaviaan van Constantinopel † 449 Heilige Angilbert † 814 Zalige Fra Angelico † 1455 Feredarius van Iona Iers geestelijke uit de 9e eeuw Het jaar 1925 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 1 Christiana de hoofdstad van Noorwegen wordt herdoopt als de stad Oslo de naam die de stad ook al had van circa 1048 tot 1624 6 Leon Trotski wordt naar aanleiding van zijn boek "Lessen van oktober" uit de regering van de Sovjet-Unie gezet 8 Eerste radiouitzending van het Concertgebouworkest olv Willem Mengelberg wordt uitgezonden door de NSF 21 In Albanië wordt de republiek uitgeroepen ;februari 11 Door een mijngasontploffing in de mijn Minister Stein bij Dortmund zijn 136 mijnwerkers omgekomen ;maart 18 Het wassenbeeldenmuseum van Madame Tussauds in Londen brandt geheel af 18 In Missouri Illinois en Indiana komen door een tornado 695 mensen om het leven Er zijn meer dan 2000 gewonden ;april 3 De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Van Karnebeek en zijn Belgische collega Hymans ondertekenen in Den Haag een ontwerpverdrag dat voorziet in betere scheepvaartverbindingen voor Antwerpen over Nederlands grondgebied door een kanaal naar Moerdijk en een kanaal naar Ruhrort en in vergroting van de Belgische invloed op de Schelde 16 Door een bomaanslag tijdens een begrafenismis in de Sveta Nedelyakathedraal in Sofia komen meer dan 120 mensen om het leven ;mei 12 Von Hindenburg treedt aan als Rijkspresident van Duitsland als opvolger van de overleden Friedrich Ebert ;juni 26 In Griekenland pleegt een groep officieren van het garnizoen Salonki een militaire staatsgreep Generaal Pangalos is de sterke man achter de staatsgreep en wordt premier ;juli 11 Op een deels onverhard circuit bij Rolde wordt de eerste TT van Assen verreden georganiseerd door de Motorclub Assen en omstreken De 500cc-motoren halen een gemiddelde snelheid van 90 km h 18 In Duitsland verschijnt het boek Mein Kampf door Adolf Hitler 19 De Ronde van Frankrijk wordt gewonnen door de Italiaan Ottavio Bottecchia die een jaar eerder ook al had gewonnen Tweede wordt zijn Belgische ploeggenoot Lucien Buysse Zes Belgen eindigen bij de eerste tien 26 De Belg André Massaux vestigt een nieuw wereldrecord zweefvliegen duurvlucht door 10u 41min in de lucht te blijven ;augustus 4 Beëdiging eerste kabinet-Colijn 10 De stormramp van 1925 Het Gelderse stadje Borculo wordt door een cycloon verwoest 25 Oprichting van de Nederlandse voetbalclub Noordbarge Emmen Combinatie later bekend als FC Emmen ;september 16 Oprichting Rotterdamse hockeyclub HC Rotterdam ;oktober 18 In het Haagse Zuiderpark wordt het ADO-stadion in gebruik genomen 30 John Baird neemt in Londen de eerste tv-beelden op ;november 1 Robert Millikan bewijst het bestaan van kosmische straling 1 Oprichting van de VARA 4 Een kring van Katholieke Vlaamse kunstenaars en kunstminnenden sticht in Vlaanderen De Pelgrim 10 Nacht van Kersten; het eerste kabinet-Colijn valt over het gezantschap bij de Paus ;december 1 Ondertekening van het Verdrag van Locarno Daarin zijn afspraken gemaakt over de grenzen van onder meer België Frankrijk Duitsland en Engeland Daarnaast zorgt het verdrag ervoor dat toetreding van Duitsland tot de Volkenbond een stuk dichterbij komt 3 Dr PH Ritter jr houdt zijn eerste boekbespreking voor de Hilversumsche Draadlooze Omroep ;zonder datum In Italië wordt de eerste autosnelweg ter wereld geopend Het is de huidige A8 tussen Milaan en Varese Invoering van de decibel als eenheid van geluid Marcel Breuer ontwerpt de Kandinsky-stoel Iran lijft het prinsdom Al-ahwaz in Muziek De Amerikaanse componist George Gershwin componeert zijn Concerto in F De Finse componist Jean Sibelius componeert Een eenzaam skispoor en Morceau romantique Premières 17 januari Joueurs de flûte van Albert Roussel 25 april Andrés Segovia speelt Albert Roussels Segovia 1 juli Albert Roussels opera La naissance de la lyre 15 oktober Frank Bridges Sonate voor piano 22 augustus Jean Sibelius' Intrada voor orgel 15 oktober Albert Roussels Serenade voor fluit harp viool altviool en cello en diens Sonate nr 2 voor viool en piano 5 november Aarre Merikantos ;;Pan'' Literatuur De Ierse schrijver George Bernard Shaw ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Aart van der Leeuw publiceert Vluchtige begroetingen De Franse schrijver André Gide publiceert Caractères en Les faux-monnayeurs Louis Couperus schrijft Nippon 23 december eerste voorstelling van Drømmen til Radioland van Thoralf Klouman in Oslo Beeldende kunst Bouwkunst Film Sergej Eisenstein Pantserkruiser Potjomkin Fred Niblo Ben-Hur Charlie Chaplin The Gold Rush Geboren ;januari 1 Matthew Beard Amerikaans acteur overleden 1981 1 Mario Merz Italiaans beeldhouwer overleden 2003 1 Maud van Praag Nederlands presentatrice overleden 2011 2 Irina Archipova Russisch operazangeres overleden 2010 2 Larry Harmon Amerikaans entertainer overleden 2008 2 Jan Uitham Nederlands schaatser 4 Veikko Hakulinen Fins biatleet en langlaufer overleden 2003 4 Jaap Hofland Nederlands musicus en arrangeur overleden 1986 6 John DeLorean Amerikaans ingenieur en autofabrikant overleden 2005 6 Pramoedya Ananta Toer Indonesisch schrijver overleden 2006 7 Pierre Gripari Frans schrijver overleden 1990 9 Lee Van Cleef Amerikaans westernacteur overleden 1989 10 Arja Peters Chinny van Erven Nederlands schrijfster overleden 1996 11 Mance Post Nederlands illustratrice overleden 2013 12 Hans Daudt Nederlands politicoloog overleden 2008 14 Yukio Mishima Japans schrijver en politiek activist overleden 1970 15 Ernst Benda Duits minister overleden 2009 18 Gilles Deleuze Frans filosoof overleden 1995 18 Roepie Kruize Nederlands hockeyer en bondscoach overleden 1992 19 Valentin Berlinski Russisch cellist overleden 2008 20 Ernesto Cardenal Nicaraguaans dichter politicus en geestelijke 22 Katherine MacLean Amerikaans schrijfster van sciencefiction 22 Verti Dixon Nederlands omroepster overleden 1969 23 Emilio O Rabasa Mexicaans politicus diplomaat en rechtsgeleerde overleden 2008 25 Miep Diekmann Nederlands kinderboekenschrijfster 26 Paul Newman Amerikaans filmacteur en -regisseur overleden 2008 28 Ton van Boven Nederlands politicus overleden 2009 28 Andrzej Stelmachowski Pools politicus overleden 2009 29 Pier Tania Nederlands presentator overleden 1995 30 Douglas Engelbart Amerikaans uitvinder van de muis overleden 2013 ;februari 3 Leon Schlumpf Zwitsers politicus overleden 2012 3 Johan Walhain Nederlands acteur overleden 1985 4 Arne Åhman Zweeds atleet 6 Nelson Demarco Uruguayaans basketballer overleden 2009 6 Pramoedya Ananta Toer Indonesisch schrijver overleden 2006 6 Jan Zwartkruis Nederlands voetbaltrainer overleden 2013 8 Jack Lemmon Amerikaans filmacteur overleden 2001 8 Juana Marta Rodas Paraguayaans keramiekkunstenaar 11 David Hartsema Nederlands tekstschrijver overleden 2009 12 Jan Vrijman Nederlands journalist en cineast overleden 1997 13 Jan Arends Nederlands schrijver overleden 1974 17 Fritz Behrendt Nederlands tekenaar overleden 2008 18 Til Gardeniers-Berendsen Nederlands politica 20 Robert Altman Amerikaans filmregisseur overleden 2006 21 Sam Peckinpah Amerikaans filmregisseur overleden 1984 22 Edward Gorey Amerikaans schrijver en illustrator overleden 2000 24 Irma Schuhmacher Nederlands zwemster overleden 2014 25 Clovis Cnoop Koopmans Nederlands rechter en politicus overleden 2008 26 Kees Brusse Nederlands acteur filmregisseur en scenarioschrijver overleden 2013 27 Marin Constantin Roemeens musicus componist en dirigent overleden 2010 27 Ebb Rose Amerikaans autocoureur overleden 2007 ;maart 1 Juul Zandbergen Nederlands burgemeester en verzetsman overleden 2008 2 Robert Hanell Tsjechisch dirigent overleden 2009 3 Joe Sentieri Italiaans zanger en acteur overleden 2007 4 Paul Mauriat Frans orkestleider overleden 2006 5 Renato De Sanzuane Italiaans waterpolospeler overleden 1986 5 JAA van Doorn Nederlands socioloog en publicist overleden 2008 8 Piet Steenkamp Nederlands hoogleraar en politicus CDA 9 Hein Mader Nederlands beeldend kunstenaar overleden 2011 10 Ed van der Elsken Nederlands fotograaf en cineast overleden 1990 12 Louison Bobet Frans wielrenner overleden 1983 12 Leo Esaki Japans natuurkundige en Nobelprijswinnaar 12 Harry Harrison Amerikaans schrijver overleden 2012 13 John Tate Amerikaans wiskundige winnaar van de Abelprijs 2010 19 Brent Scowcroft Amerikaans militair en regeringsadviseur 20 John Ehrlichman Amerikaans presidentieel adviseur overleden 1999 21 Pierre Celis Belgisch bierbrouwer overleden 2011 25 Paul Biegel Nederlands auteur overleden 2006 28 Herman Kunnen Belgisch atleet 30 Cor van der Klugt Nederlands ondernemer Philips overleden 2012 ;april 2 George MacDonald Fraser Brits schrijver overleden 2008 4 Serge Dassault Frans ondernemer en politicus 9 David Huffman Amerikaans informaticus overleden 1999 11 Johnny Fedricks Amerikaans autocoureur overleden 2001 11 Erna Spoorenberg Nederlands sopraan overleden 2004 13 Verma Malik Indiaas liedjestekstschrijver overleden 2009 15 Livio Reginaldo Fischione Italiaans bisschop overleden 2009 16 Herman Bode Nederlands vakbondsman overleden 2007 16 Piero Valenzano Italiaans autocoureur overleden 1955 17 Benjamin Jacques Asscher Nederlands jurist advocaat en rechter overleden 2008 18 Jan Kleyn Nederlands atleet overleden 2009 19 John Kraaijkamp sr Nederlands acteur en komiek overleden 2011 25 Sergio Sighinolfi Italiaans autocoureur overleden 1956 29 Ab Abspoel Nederlands acteur overleden 2000 29 Iwao Takamoto Japans-Amerikaans tekenfilmmaker overleden 2007 ;mei 1 Scott Carpenter Amerikaans ruimtevaarder en diepzeeonderzoeker overleden 2013 2 Roscoe Lee Browne zwarte Amerikaans acteur overleden 2007 2 Svatopluk Havelka Tsjechisch componist overleden 2009 2 Erna Westhelle Nederlands-Duits zwemster 4 Dick Reese Amerikaans autocoureur 10 Coupé Cloué Haïtiaans zanger overleden 1998 10 Néstor Rossi Argentijns voetballer overleden 2007 14 Yuval Ne'eman Israëlisch militair diplomaat natuurkundige en politicus overleden 2006 14 Ninian Sanderson Schots autocoureur overleden 1985 16 Bobbejaan Schoepen Vlaams zanger gitarist acteur en pretparkdirecteur overleden 2010 17 Michel de Certeau Frans jezuïet en wetenschapper overleden 1986 19 Malcolm X Amerikaans zwarte activist overleden 1965 22 Jean Tinguely Zwitsers schilder en beeldhouwer overleden 1991 26 Willem Hendrik Zwart Nederlands organist en koordirigent overleden 1997 28 Bülent Ecevit Turks premier overleden 2006 30 Eddy Bruma Surinaams politicus en schrijver overleden 2000 30 John Cocke Amerikaans informaticus overleden 2002 ;juni 3 Tony Curtis Amerikaans acteur overleden 2010 8 Barbara Bush Amerikaans first lady echtgenote van president George HW Bush 10 Willem Oltmans Nederlands journalist overleden 2004 11 Juan Francisco Lombardo Argentijns voetballer overleden 2012 12 Raphaël Geminiani Frans wielrenner 13 Wil Albeda Nederlands politicus overleden 2014 16 Sven Agge Zweeds biatleet overleden 2004 16 Henny Orri Nederlands actrice 19 Carol Voges Nederlands striptekenaar en illustrator overleden 2001 21 Maureen Stapleton Amerikaans actrice overleden 2006 25 Olívio Aurélio Fazza Braziliaans bisschop overleden 2008 26 Pavel Beljajev Russisch ruimtevaarder overleden 1970 27 Michael Dummett Brits filosoof overleden 2011 27 Doc Pomus Amerikaans blueszanger en songwriter overleden 1991 29 Giorgio Napolitano Italiaans president 30 Anna Stella Schic Braziliaans pianiste overleden 2009 ;juli 2 Patrice Lumumba eerste minister-president van Congo overleden 1961 2 Herman Wigbold Nederlands journalist en programmamaker overleden 1998 6 Jef Dorpmans Nederlands voetballer en voetbalscheidsrechter overleden 2014 6 Merv Griffin Amerikaans zanger tv-producent en -presentator overleden 2007 6 Bill Haley Amerikaans zanger overleden 1981 15 Philip Carey Amerikaans acteur overleden 2009 16 Cal Tjader Amerikaans jazzmuzikant overleden 1982 17 Ramón Mantilla Duarte Colombiaans bisschop overleden 2009 18 Shirley Strickland Australisch atlete overleden 2004 20 Jacques Delors Frans politicus 27 Harry Towb Noord-Iers acteur overleden 2009 28 Baruch Samuel Blumberg Amerikaans medicus en Nobelprijswinnaar overleden 2011 29 Mikis Theodorakis Grieks componist ;augustus 2 George Habash Palestijns kinderarts en activist-terrorist overleden 2008 2 Jorge Videla Argentijns generaal en president-dictator overleden 2013 3 Guy Degrenne Frans ondernemer overleden 2006 5 Cor Witschge Nederlands acteur overleden 1991 7 Julián Orbón Spaans-Cubaans componist overleden 1991 7 Armand Gaétan Razafindratandra Malagassisch kardinaal-aartsbisschop van Antananarivo in Madagaskar overleden 2010 7 Monkombu Swaminathan Indiaas landbouwkundige 8 Alija Izetbegović president van Bosnië en Herzegovina overleden 2003 9 Len Sutton Amerikaans autocoureur overleden 2006 12 Lucien Konter Luxemburgs voetballer 15 Oscar Peterson Canadees jazzmusicus overleden 2007 16 Bakhtiyar Vahabzadeh Azerbeidzjaans dichter overleden 2009 20 Ad Boogaerts Nederlands voetbalscheidsrechter overleden 2010 22 Andrew Keller Brits fysicus overleden 1999 23 Jean Kerguen Frans autocoureur overleden 2005 23 Robert Mulligan Amerikaans filmregisseur overleden 2008 25 Jan Zwaan Nederlands atleet overleden 2007 26 Robert Colescott Amerikaans kunstschilder overleden 2009 27 Darry Cowl Frans musicus en acteur overleden 2006 27 Leopoldo Pirelli Italiaans industrieel overleden 2007 28 Francisco Aguabella Cubaans jazzmuzikant overleden 2009 28 Donald O'Connor Amerikaans acteur zanger en danser overleden 2003 30 Julien Schoenaerts Vlaams acteur overleden 2006 30 Theo Wolvecamp Nederlands Cobra-kunstenaar overleden 1992 ;september 1 Roy Glauber Amerikaans natuurkundige en Nobelprijswinnaar 1 Art Pepper Amerikaans jazz-altsaxofonist overleden 1982 2 Russ Conway Brits pianist overleden 2000 3 Hank Thompson Amerikaans countryzanger overleden 2008 4 Leo Apostel Belgisch filosoof overleden 1995 4 Elias Hrawi Libanees oud-president overleden 2006 5 Robert Schoonjans Belgisch atleet overleden 2011 10 Boris Tsjaikovski Russisch componist overleden 1996 13 Harry GM Prick Nederlands biograaf en literatuurhistoricus overleden 2006 13 Mel Tormé Amerikaans musicus overleden 1999 15 Kirill Lavrov Russisch acteur overleden 2007 15 Helle Virkner Deens filmactrice overleden 2009 16 BB King Amerikaans bluesgitarist 16 Charlie Byrd Amerikaans jazzgitarist overleden 1999 18 Pia Beck Nederlands jazz-pianiste overleden 2009 22 Virginia Capers Amerikaans actrice overleden 2004 22 Vital Loraux Belgisch voetbalscheidsrechter overleden 2013 22 Jacques Pirlot Belgisch atleet 23 Angelo Acerbi Italiaans aartsbisschop 24 Geoffrey Burbidge Brits astrofysicus overleden 2010 24 Emilio Yap Filipijns zakenman bankier mediamagnaat en filantroop overleden 2014 27 Robert Edwards Brits fysioloog ivf-pionier en Nobelprijswinnaar overleden 2013 ;oktober 1 José Beyaert Frans wielrenner overleden 2005 3 Carlo Caracciolo Italiaans krantenuitgever overleden 2008 3 Gore Vidal Amerikaans schrijver dramaticus en essayist overleden 2012 12 Fons Jansen Nederlands cabaretier overleden 1991 13 Margaret Thatcher Brits conservatief politica premier 1979-1990 overleden 2013 14 Friso Wiegersma Nederlands tekstschrijver en kunstschilder overleden 2006 15 Aurora Bautista Spaans actrice overleden 2012 16 Karel Dillen Vlaams politicus en nationalist Vlaams Blok overleden 2007 16 Angela Lansbury Amerikaans actrice 18 Ramiz Alia Albanees politicus partijleider 1985-1991 overleden 2011 19 Czesław Kiszczak Pools communistisch staatsman en militair 20 Art Buchwald Amerikaans columnist overleden 2007 20 Tom Dowd Amerikaans geluidstechnicus en muziekproducent overleden 2002 21 Harm van der Meulen Nederlands vakbondsbestuurder en politicus overleden 2007 22 Karel Jansen Nederlandse voetballer en voetbalbestuurder van oa voetbalspelersvakbond VVCS overleden 2008 22 Robert Rauschenberg Amerikaans modern kunstenaar overleden 2008 23 Johnny Carson Amerikaans televisiepresentator overleden 2005 24 Bob Azzam Libanees zanger overleden 2004 24 Luciano Berio Italiaans componist overleden 2003 24 Caesarius Mommers Nederlands frater onderwijzer en onderwijskundige overleden 2007 24 Daan Monjé Nederlands politicus en activist overleden 1986 24 Richter Roegholt Nederlands historicus overleden 2005 25 Paul Van Dessel Belgisch televisiedirecteur overleden 2008 26 Jan Wolkers Nederlands schrijver beeldhouwer en kunstschilder overleden 2007 27 Warren Christopher Amerikaans advocaat en politicus overleden 2011 ;november 3 Robert Quarry Amerikaans acteur overleden 2009 3 Dorothy Truscott Amerikaans bridgespeelster overleden 2006 4 Teodor Anioła Pools voetballer overleden 1993 4 Roger Kerryn Belgisch politicus overleden 2012 6 Dirk de Vroome Nederlands actievoerder overleden 1986 10 Richard Burton Brits acteur overleden 1984 12 Gaetano Arfé Italiaans politicus overleden 2007 13 Inez van Dullemen Nederlands schrijfster 15 Jurriaan Andriessen Nederlands componist overleden 1996 15 Paul Raymond Brits pornouitgever overleden 2008 18 Vicente Paterno Filipijns politicus en topman; 19 Eddie Russo Amerikaans autocoureur overleden 2012 20 Robert Kennedy Amerikaans politicus overleden 1968 21 José Carlos Bauer Braziliaans voetballer international en coach overleden 2007 21 Poncke Princen Indonesisch mensenrechtenactivist overleden 2002 24 William F Buckley Jr Amerikaans schrijver en journalist overleden 2008 24 Simon van der Meer Nederlands natuurkundige overleden 2011 28 József Bozsik Hongaars voetballer overleden 1978 28 Luigi Carpaneda Italiaans schermer overleden 2011 29 Ernst Happel Oostenrijks voetballer en voetbaltrainer overleden 1992 30 Tafazzal Khan Brits-Pakistaans jurist en politicus ;december 2 Julie Harris Amerikaans actrice overleden 2013 2 Daniel Janssens Belgisch atleet 3 Kim Dae-jung Zuid-Koreaans politicus overleden 2009 4 Albert Bandura Canadees psycholoog 5 Anastasio Somoza Debayle Nicaraguaans president-dictator overleden 1980 8 Sammy Davis jr Amerikaans zanger en acteur overleden 1990 8 Henk Peeters Nederlands beeldend kunstenaar overleden 2013 9 Ernest Gellner Brits filosoof antropoloog en socioloog overleden 1995 13 Dick Van Dyke Amerikaans acteur en komiek 16 Geir Hallgrímsson IJslands politicus overleden 1990 16 Kerima Polotan-Tuvera Filipijns schrijfster overleden 2011 17 Rijk de Gooyer Nederlands acteur overleden 2011 17 Nicolas Kettel Luxemburgs voetballer overleden 1960 19 Senne Rouffaer Vlaams acteur en regisseur overleden 2006 19 Robert Sherman Amerikaans componist overleden 2012 20 Bob De Moor Belgisch striptekenaar overleden 1992 22 Niberco Nederlands goochelaar overleden 1993 25 Carlos Castaneda Peruviaans-Amerikaans schrijver overleden 1998 26 Georg Buschner Oost-Duits voetballer en voetbaltrainer overleden 2007 27 Arie Haspels Nederlands gynaecoloog en hoogleraar overleden 2012 28 Piet Kamerman Nederlands acteur 28 Hildegard Knef Duits actrice schrijfster en zangeres overleden 2002 28 Milton Obote Oegandees president overleden 2005 ;exacte datum onbekend Osman Waqialla Soedanees kunstenaar overleden 2007 Abdallah el-Khani Syrisch diplomaat minister en rechter Overleden ;januari 6 Raphaela Maria Porras 74 Spaans heilige van de Rooms-Katholieke kerk 17 Hendrik Geeraert 61 Belgisch volksheld draaide de sluisdeuren in Nieuwpoort open in 1914 ;februari 3 Jaap Eden 51 Nederlands schaatser en wielrenner 5 Pablo Ocampo 72 Filipijns jurist en politicus 11 Aristide Bruant 73 Frans chansonnier en schrijver 16 Adriano Hernandez 54 Filipijns generaal en politicus 24 Hjalmar Branting 64 Zweeds politicus en Nobelprijswinnaar 24 John Palm 39 Curaçaos componist 28 Friedrich Ebert 54 Duits Rijkspresident ;maart 10 Meyer Prinstein 46 Amerikaans atleet 30 Rudolf Steiner 64 Oostenrijks filosoof schrijver architect en pedagoog ;april 14 John Singer Sargent 69 Amerikaans schilder 28 Louis Bouwmeester 82 Nederlands acteur en toneeldirecteur ;mei 7 William Hesketh Lever 73 Engels industrieel en filantroop 14 Henry Rider Haggard 69 Engels schrijver ;juni 20 Josef Breuer 83 Oostenrijks psycholoog 21 JH Leopold 60 Nederlands dichter en classicus ;juli 1 Erik Satie 59 Frans componist en pianist 1 Jan Veth 61 Nederlands schilder en kunsthistoricus 5 Hjalmar Borgstrøm 61 Noors componist 27 Pieter Hofstede Crull 63 Nederlands jurist ;augustus 5 Georges Palante 62 Frans filosoof en anarchist 16 Jean Massart 60 Belgisch bioloog 22 Henri van Kol 73 Nederlands politicus en mede-oprichter van de SDAP ;september 16 Leo Fall 52 Oostenrijks componist 16 Aleksandr Friedmann 37 Russisch wiskundige en astronoom ;oktober 16 James Sykes Gamble 78 Engels botanicus 31 Max Linder pseudoniem van Gabriel-Maximilien Neuvielle 41 Frans acteur ;november 2 Antoon Derkinderen 65 Nederlands schilder en ontwerper 25 Alexandra van Denemarken 81 Deens prinses prinses van Wales en koningin van Groot-Brittannië 25 Rama VI 44 koning van Thailand ;december 5 Wilhelmina Drucker Dolle Mina 78 Nederlands feministe 9 Eugène Gigout 81 Frans organist en componist 29 Félix Vallotton 60 Zwitsers kunstschilder Weerextremen in België 13 maart Minimumtemperatuur zakt tot –80°C in Ukkel en –150°C in Thimister 22 juli Maximumtemperatuur tot 339°C in Gembloers 371°C in Leopoldsburg en 388°C in Rochefort 25 juli In 30 minuten 83 mm neerslag in Rummen Geetbets en in 4h20 122 mm in Tamines Sambreville 1 november Maximumtemperatuur tot 227°C in Ukkel 29 november 34 cm sneeuw in Ukkel op een na dikste laag van de eeuw november Sneeuwlagen tot 62 cm in Drossart Baelen in het Hertogenwald Een aantal dorpen zijn meerdere dagen afgesloten van de buitenwereld bijvoorbeeld Felenne Beauraing 15 december Vandaag begint één van de meest catastrofale perioden uit de klimatologische geschiedenis het smeltwater van de dikke sneeuwlaag die is blijven liggen sedert de maand november en regens veroorzaken begin januari erge overstromingen in de valleien van de Maas en van haar bijrivieren Bron KMI met aanvullingen < small> Het jaar 1928 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 26 Oprichting van de Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie Aan de Oostenrijks-Hongaarse grens bij Szentgotthárd worden wapens onderschept die van Italië naar Hongarije gesmokkeld zijn ;februari 1 Erkenning van de kerk jegens de eerste Nijmeegse studentenvereniging Societas Studiosorum Noviomagensis Roland in 1972 veranderde de naam in NSV Carolus Magnus 19 Canada verslaat Zwitserland met 13-0 in de finaleronde van het olympisch ijshockeytoernooi in Sankt Moritz en prolongeert daarmee tevens de wereldtitel 28 De Indiaase natuurkundige Chandrasekhara Raman ontdekt het naar hem vernoemde Ramaneffect ;maart 11 De voetbalinterland Nederland-België in het Amsterdamse stadion is de eerste sportgebeurtenis die wordt verslagen op de Nederlandse radio door Han Hollander ;april 18 Een van de zwaarste aardbevingen van de twintigste eeuw in Europa vindt plaats in Plovdiv ;mei 28 In Amsterdam word besloten dat het Wereldkampioenschap voetbal 1930 gehouden word in Uruguay 31 Op Dominion Day wordt bij het hijsen van de vlag in de Unie van Zuid-Afrika voor het eerst naast God Save the King het Die Stem van Suid-Afrika gezongen ;juni 17 Karel Dubois een kanunnik uit Roeselare sticht de KSA als onderdeel van de Katholieke Actie KA en vervanger van de AKVS ;juli 6 In New York wordt voor het eerst een sprekende film vertoond The Singing Fool 13 Bij een ontploffing in de Staatsmijn Hendrik te Brunssum worden 13 mijnwerkers gedood 28 Opening van de Olympische Spelen in Amsterdam door Prins Hendrik ;augustus 5 De eerste marathon van Amsterdam wordt gelopen als onderdeel van de Olympische Spelen van Amsterdam 12 Sluitingsceremonie van die Olympische Spelen in Amsterdam ;september 18 Eerste vlucht van het luchtschip LZ127 "Graf Zeppelin" de grootste zeppelin tot dusverre gebouwd 19 Steamboat Willie van Walt Disney de eerste tekenfilm met geluid wordt vertoond met daarin voor het eerst Mickey Mouse ;oktober 3 Twee garages van het New Yorkse taxibedrijf Yellow Cab worden met dynamiet opgeblazen door een concurrerende onderneming Hiermee loopt de taxioorlog verder uit de hand ;november 15 Oprichting van de Utrechtse Studenten Alpenclub USAC Sindsdien wordt er door Utrechtse Studenten geklommen op de hoogste toppen van de Alpen op de maasrotsen in België en op de vele klimmuren in Nederland 24 29 november Bij een zeer zware novemberstorm komen in vijf dagen tijd 58 Nederlanders om het leven In de Sovjet-Unie wordt opdracht gegeven tot grootschalige collectivisatie van landbouwbedrijven ;zonder datum Italië begint met de drooglegging van de beruchte Pontijnse moerassen Hendrik Bulthuis uit Bergum bouwt de eerste BM Ben Springer wordt in Amsterdam wereldkampioen dammen De Amerikaanse uurwerkfabriek Bulova introduceert de wekkerradio Alexander Fleming ontdekt toevallig penicilline In de Sovjet-Unie gaat het eerste vijfjarenplan van start De productie van investeringsgoederen zal in de planperiode worden verdrievoudigd die van consumptiegoederen verdubbeld De natuurkundige Hans Wilhelm Geiger vindt de geigerteller uit Het Daltononderwijs wordt ingevoerd in Nederland De Duitse NSDAP is met 12 zetels voor het eerst vertegenwoordigd in de Rijksdag het Duitse parlement Polen komt in de zomer dicht bij militaire actie in het slepende conflict met Litouwen over Vilnius Turkije schaft het Osmaans en het Arabisch alfabet af en kiest voor het Turks en het Latijnse alfabet Muziek Maurice Ravel componeert zijn Bolero Arnold Schönberg componeert Von heute auf morgen opus 32 Premières 1 februari eerste uitvoering van het gehele Concert voor klein orkest en soloviool van Gerald Finzi de tweede uitvoering ervan zou pas in 1999 plaatsvinden 21 april eerste uitvoering van Le bardit des Francs van Albert Roussel 7 juni eerste uitvoering van het enige Pianoconcert van Albert Roussel 15 oktober eerste uitvoering van de zesde symfonie van Kurt Atterberg 20 december eerste uitvoering van de Vocalise nr 1 van Albert Roussel Literatuur De Noorse schrijfster Sigrid Undset ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Reinier van Genderen Stort ontvangt de Tollensprijs Erich Kästner publiceert Herz auf Taille en het kinderboek Emil und die Detektive André Gide schrijft Le retour du Tchad TS Eliot schrijft For Lancelot Andrewes en Shakespeare and the Stoicism of Seneca Gerard Walschap publiceert zijn eerste roman Waldo Beeldende kunst Bouwkunst Geboren ;januari 1 Hap Sharp Amerikaans autocoureur overleden 1993 5 Zulfikar Ali Bhutto Pakistaans politicus overleden 1979 5 Walter Mondale Amerikaans politicus 6 Cas Baas Nederlands Bevelhebber der Luchtstrijdkrachten overleden 2007 6 Péter Bacsó Hongaars filmregisseur overleden 2009 7 Emilio Pericoli Italiaans zanger overleden 2013 8 Jeen van den Berg Nederlands schaatser overleden 2014 9 Domenico Modugno Italiaans zanger overleden 1994 11 Åke Lindman Fins acteur en regisseur overleden 2009 12 Lloyd Ruby Amerikaans autocoureur overleden 2009 17 Vidal Sassoon Brits kapper en zakenman overleden 2012 19 Jan Janbroers Nederlands basketbaltrainer overleden 2006 21 Trude Mally Oostenrijks zangeres en jodelaarster overleden 2009 23 Jeanne Moreau Frans actrice 24 Desmond Morris Engels zoöloog publicist kunstschilder televisiepresentator en -programmamaker 24 Michel Serrault Frans acteur overleden 2007 25 Cor van der Hart Nederlands voetballer en trainer overleden 2006 25 Edoeard Sjevardnadze president van Georgië overleden 2014 26 Roger Vadim Frans filmregisseur overleden 2000 26 Abdellatif Filali Marokkaans eerste minister overleden 2009 28 Jan van Stuijvenberg Nederlands politicus 28 Jorge Zorreguieta Argentijns politicus vader van Máxima Zorreguieta 31 Dušan Džamonja Joegoslavisch beeldhouwer overleden 2009 ;februari 8 Theo Fransman Nederlands politicus en bestuurder overleden 2007 9 Herman Pieter de Boer Nederlands schrijver liedjesschrijver en journalist overleden 2014 9 Friso Henstra Nederlands illustrator overleden 2013 9 Rinus Michels Nederlands voetballer en voetbalcoach overleden 2005 9 Willem den Toom Nederlands predikant en theoloog overleden 2007 11 Gotthilf Fischer Duits koorleider 19 Nicolas Hayek Zwitsers ondernemer overleden 2010 21 Gino Pariani Amerikaans voetballer overleden 2007 25 Gilbert Temmerman Belgisch politicus overleden 2012 26 Fats Domino Amerikaans rock-'n-roll-muzikant 26 Ariel Sharon Israëlisch generaal en premier overleden 2014 27 René Clemencic Oostenrijks componist en dirigent ;maart 3 Gudrun Pausewang Duits schrijfster 5 Anton Huiskes Nederlands schaatser en schaatscoach overleden 2008 5 Bob McMillen Amerikaans atleet overleden 2007 10 Harry ter Heide Nederlands hoogleraar bedrijfskunde voorzitter vakbond NVV overleden 1985 10 James Earl Ray Amerikaans crimineel overleden 1998 10 Tom Sharpe Engels auteur van satirische romans overleden 2013 11 Alfons Sprangers Belgisch politicus overleden 2013 12 Paul Kuhn Duits pianist bandleider en zanger overleden 2013 13 Marvin Pifer Amerikaans autocoureur overleden 1974 14 Florentino Feliciano Filipijns rechtsgeleerde en rechter 16 Ramón Barce Spaans componist overleden 2008 16 Karlheinz Böhm Oostenrijks acteur overleden 2014 18 Fidel Ramos Filipijns president 1992 1998 19 Patrick McGoohan Amerikaans acteur overleden 2009 19 Clarence Paul Amerikaans songwriter en muziekproducent overleden 1995 20 Jerome Biffle Amerikaans atleet overleden 2002 25 Nunzio Gallo Italiaans zanger overleden 2008 27 Reg Evans Australisch acteur overleden 2009 28 Zbigniew Brzeziński Pools-Amerikaans politieke wetenschapper en staatsman 28 Alexander Grothendieck Frans wiskundige overleden 2014 28 Coen Stork Nederlands diplomaat ;april 1 Dimitri Frenkel Frank Nederlands schrijver overleden 1988 1 George Grizzard Amerikaans acteur overleden 2007 2 Jan Blaauw Nederlands politieman en publicist 2 Serge Gainsbourg Frans zanger overleden 1991 2 Jean Jadot Belgisch voetballer overleden 2007 2 Gino Munaron Italiaans autocoureur overleden 2009 2 Paul Römer Nederlands cameraman en televisieregisseur overleden 2007 2 Piet Römer Nederlands acteur overleden 2012 4 Josep Maria Forn i Costa Spaans acteur filmproducent en filmregisseur 4 Bud Tingelstad Amerikaans autocoureur overleden 1981 6 Peter Townsend Brits socioloog overleden 2009 7 James Garner Amerikaans acteur 11 april Ethel Kennedy weduwe van Amerikaans politicus Robert F Kennedy 12 Anton P de Graaff Nederlands schrijver overleden 2008 12 Hardy Krüger Duits acteur 12 Nazik Saba-Yared Palestijns schrijfster essayiste wetenschapster en literatuurcritica 13 Gianni Marzotto Italiaans autocoureur overleden 2012 18 Nico Hiltrop Nederlands regisseur en auteur Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen mijnheer? overleden 2008 20 Robert Byrne Amerikaans schaker overleden 2013 23 Shirley Temple Amerikaans actrice overleden 2014 24 Johnny Griffin Amerikaans jazzsaxofonist overleden 2008 25 Cy Twombly Amerikaans schilder beeldhouwer en fotograaf overleden 2011 28 Yves Klein Frans kunstschilder overleden 1962 28 Jan Schotte Belgisch kardinaal overleden 2005 29 Leopold Feyen Belgisch politicus overleden 2012 ;mei 1 Desmond Titterington Noord-Iers autocoureur overleden 2002 4 Wolfgang Graf Berghe von Trips Duits autocoureur overleden 1961 4 Hans Daalder Nederlands hoogleraar politieke wetenschap 4 Hosni Moebarak president van Egypte 5 Marshall Grant Amerikaans bassist overleden 2011 8 Manfred Gerlach Duits politicus overleden 2011 8 Berend Schoep Nederlands predikant overleden 2007 9 Frits Rademacher Nederlands zanger overleden 2008 11 Anne van der Bijl Nederlands zendeling en bijbelsmokkelaar 12 Burt Bacharach Amerikaans componist 12 Minus Polak Nederlands politicus en bestuurder overleden 2014 13 Theo Saat Nederlands atleet 18 Pernell Roberts Amerikaans acteur overleden 2010 18 Jo Schlesser Frans autocoureur overleden 1968 23 Rosemary Clooney Amerikaans zangeres en actrice overleden 2002 23 Jean Markale Frans schrijver overleden 2008 25 Malcolm Glazer Amerikaans zakenman en sportclubeigenaar overleden 2014 25 Frigyes Hidas Hongaars componist overleden 2007 25 Lutgart Simoens Vlaams radiopresentatrice 26 Jack Kevorkian Amerikaanse patholoog-anatoom overleden 2011 27 Robert Schouckens Belgisch atleet 31 Jacob Lateiner Cubaans-Amerikaans pianist en pianopedagoog overleden 2010 31 Edouard Molinaro Frans filmregisseur overleden 2013 ;juni 3 Donald Judd Amerikaans beeldend kunstenaar overleden 1994 4 Jan Zindel Nederlands radioverslaggever overleden 2014 5 Kazimierz Hoffman Pools dichter overleden 2009 7 James Ivory Amerikaans filmregisseur 10 Maurice Sendak Amerikaans schrijver en illustrator van kinderboeken overleden 2012 11 Koningin Fabiola van België overleden 2014 13 Giacomo Biffi Italiaans kardinaal 14 Che Guevara Argentijns revolutionair overleden 1967 18 Cornelis Augustijn Nederlands theoloog predikant en kerkhistoricus overleden 2008 19 Nancy Marchand Amerikaans actrice overleden 2000 20 Jean-Marie Le Pen Frans extreem-rechts politicus 22 Liesbeth Aiking-van Wageningen Nederlands politica 24 Yvan Delporte Belgisch stripscenarist overleden 2007 25 Aleksej Abrikosov Russisch natuurkundige en Nobelprijswinnaar 25 Pierre Culliford Belgisch striptekenaar De Smurfen overleden 1992 27 Antoinette Spaak Brussels politica 28 Stan Barstow Engels schrijver overleden 2011 ;juli 3 Sirppa Sivori-Asp Fins actrice zangeres regisseuse en poppenspeelster overleden 2006 4 Huub Jansen Nederlands geschiedkundige overleden 1985 5 Katherine Helmond Amerikaans televisieactrice 5 Pierre Mauroy Frans politicus overleden 2013 5 Warren Oates Amerikaans acteur overleden 1982 7 Cotton Farmer Amerikaans autocoureur overleden 2004 8 Pier Giacomo Pisoni Italiaans historicus paleograaf en een archivaris overleden 1991 8 Piet Reckman Nederlands politiek activist overleden 2007 9 Federico Bahamontes Spaans wielrenner 11 Nic Jonk Nederlands beeldend kunstenaar overleden 1994 11 Andrea Veneracion Filipijns musicus en dirigent overleden 2013 12 Kathy Staff Engels actrice overleden 2008 15 Carl Woese Amerikaans microbioloog overleden 2012 16 Jim Rathmann Amerikaans autocoureur overleden 2011 18 Simon Vinkenoog Nederlands dichter overleden 2009 23 Cyrus Young Amerikaans atleet 25 Koos Andriessen Nederlands econoom ambtenaar bestuurder en politicus 25 Dolphy Filipijns acteur en komiek overleden 2012 26 Stanley Kubrick Amerikaans regisseur overleden 1999 29 Ronald Philippe Bär Nederlands bisschop van Rotterdam 1983-1993 30 Fons van der Stee Nederlands politicus en fiscalist overleden 1999 ;augustus 6 Andy Warhol Amerikaans kunstschilder overleden 1987 7 James Randi Canadees goochelaar 11 Beniamino Andreatta Italiaans econoom en politicus overleden 2007 15 Leandro Locsin Filipijns architect en binnenhuisarchitect overleden 1994 15 Nicolas Roeg Brits filmregisseur 16 Eydie Gormé Amerikaans zangeres overleden 2013 17 Willem Duys Nederlands radio- en tv-presentator en muziekproducent overleden 2011 20 Cornelis Graafland Nederlands predikant overleden 2004 20 Baltus Oostburg Surinaams wetenschapper en politicus overleden 2002 21 Chris Brasher Brits atleet en sportjournalist overleden 2003 21 Jean Constantin Roemeens acteur overleden 2010 21 Mário Pinto de Andrade Angolees dichter en politicus overleden 1990 22 Karlheinz Stockhausen Duits componist overleden 2007 25 Herbert Kroemer Duits natuurkundige en Nobelprijswinnaar 25 Gerard Tusveld Nederlands accountant en sportbestuurder overleden 2008 27 Péter Boross Hongaars politicus 27 Othmar Schneider Oostenrijks alpineskiër overleden 2012 28 Allard van der Scheer Nederlands acteur overleden 2014 28 Karl-Michael Vogler Duits filmacteur overleden 2009 30 Barbara Epstein Joods-Amerikaans journaliste geschiedkundige en sociologe overleden in 2006 31 James Coburn Amerikaans acteur overleden 2002 31 Jaime Sin Filipijns kardinaal en aartsbisschop van Manilla overleden 2005 ;september 2 Horace Silver Amerikaans jazzpianist en -componist overleden 2014 3 Gaston Thorn Luxemburgs advocaat en politicus oa premier en voorzitter Europese Commissie overleden 2007 5 Albert Mangelsdorff Duits jazztrombonist overleden 2005 6 Jevgeni Svetlanov Russisch dirigent en componist overleden 2002 9 Gaston Durnez Vlaams dichter prozaschrijver en journalist 9 Sol LeWitt Amerikaans object- en conceptkunstenaar overleden 2007 10 Jan Herreman Belgisch politicus overleden 2014 17 Roddy McDowall Engels acteur overleden 1998 19 Adam West Amerikaans acteur 23 Leen van der Waal Nederlands werktuigbouwkundige en politicus 23 Santiago Vernazza Argentijns voetballer 26 Bob Van Der Veken Vlaams acteur 28 Koko Taylor Amerikaans blueszangeres overleden 2009 29 Ankie Peypers Nederlands dichteres schrijfster en journaliste overleden 2008 30 Elie Wiesel Amerikaans schrijver ;oktober 1 George Peppard Amerikaans acteur overleden 1994 3 Christian d'Oriola Frans schermer overleden 2007 4 James Forman Amerikaans burgerrechtenleider overleden 2005 4 Jo Röpcke Vlaams filmrecensent en televisiepresentator overleden 2007 4 Bob Scott Amerikaans autocoureur overleden 1954 8 Wim Bos Nederlands schilder overleden 2007 9 Pat O'Connor Amerikaans autocoureur overleden 1958 11 Joseph Duval Frans rooms-katholiek aartsbisschop overleden 2009 14 Klaas Knol Nederlands longarts overleden 2007 20 Wim van den Heuvel Nederlands acteur 21 Radjnarain Nannan Panday Surinaams politicus 25 Jeanne Cooper Amerikaans actrice overleden 2013 25 Paulo Mendes da Rocha Braziliaans architect 26 Jean-Claude Vidilles Frans autocoureur 27 Vicente Jayme Filipijns minister en topman overleden 2013 28 Mike Brahim Surinaams politicus 28 Mohammed Sayyed Tantawi Egyptisch moslimgeestelijke overleden 2010 31 Jean-François Deniau Frans ambtenaar schrijver politicus diplomaat mensenrechtenactivist en journalist overleden 2007 ;november 1 Ted Whiteaway Brits autocoureur overleden 1995 2 Herb Geller Amerikaans jazzsaxofonist overleden 2013 3 Nick Holonyak Amerikaans uitvinder van de led 4 Richard Schaal Amerikaans acteur overleden 2014 5 Yaacov Agam Israëlisch kunstenaar 10 Ennio Morricone Italiaans componist 10 Beppe Wolgers Zweeds acteur schrijver componist en regisseur overleden 1986 11 Carlos Fuentes Mexicaans schrijver overleden 2012 14 Joop Glimmerveen Nederlands politicus en crimineel 17 Arman Armand Pierre Fernández Frans-Amerikaans kunstenaar en beeldhouwer overleden 2005 17 Dick Holthaus Nederlands modeontwerper 17 Don Lawrence Engels striptekenaar overleden 2003 19 Ina van Faassen Nederlands actrice en cabaretière overleden 2011 25 Jacques Delelienne Belgisch atleet 28 Diederik Kraaijpoel Nederlands kunstschilder en schrijver overleden 2012 28 Piet Steenbergen Nederlands voetballer overleden 2010 29 Maurice Pirenne Nederlands componist overleden 2008 29 Koen Verhoeff Nederlands sportverslaggever overleden 1989 30 Peter-Hans Kolvenbach Nederlands jezuïetenleider 30 Andres Narvasa Filipijns rechter overleden 2013 ;december 1 Zef Simoni Albanees bisschop overleden 2009 4 Charles Delporte Belgisch schilder en beeldhouwer overleden 2012 5 Fulvio Cerofolini Italiaans politicus overleden 2011 5 Coen Oort Nederlands econoom en topambtenaar overleden 2007 5 Gonzalo Parra-Aranguren Venezolaans hoogleraar en rechter 7 Noam Chomsky Amerikaans taalkundige 8 Ulrich Neisser Duits psycholoog overleden 2012 9 André Milhoux Belgisch autocoureur 10 Dan Blocker Amerikaans acteur overleden 1972 10 Milan Rúfus Slowaaks dichter en academicus overleden 2009 13 Jack Tramiel Pools-Amerikaans ondernemer Commodore overleden 2012 15 Ernie Ashworth Amerikaans countrymuzikant overleden 2009 19 Billy C Clark Amerikaans schrijver overleden 2009 21 Jan Sierhuis Nederlands kunstschilder 25 Dick Miller Amerikaans acteur 26 Martin Cooper Amerikaans uitvinder en ondernemer 28 Marcel Molines Algerijns wielrenner 30 Bo Diddley Amerikaans rock-'n-roll-zanger en -gitarist overleden 2008 30 Shabnam Romani Pakistaans dichter overleden 2009 31 Veijo Meri Fins schrijver 31 Geoffrey Smith Engels tuinier en televisiepresentator overleden 2009 ;exacte datum onbekend James Cohn Amerikaans componist Overleden ;januari 6 Alvin Kraenzlein 51 Amerikaans atleet en Olympisch kampioen 11 Thomas Hardy 87 Engels romanschrijver en dichter 20 Jan Ankerman 59 Nederlands predikant en politicus 29 Douglas Haig 66 Brits generaal opperbevelhebber BEF ;februari 4 Hendrik Lorentz 74 Nederlands wis- en natuurkundige 8 Marcelo Adonay 70 Filipijns componist en dirigent ;maart 3 Jan Toorop 69 Nederlands kunstschilder van het symbolisme 18 Paul van Ostaijen 32 Vlaams dichter ;april 16 Pavel Axelrod 77 Russisch revolutionair 18 Epifanio de los Santos 57 Filipijns wetenschapper auteur jurist en kunstenaar 19 Dorus Rijkers 81 Nederlands zeevaarder en redder van schipbreukelingen ;mei 8 Higinio Benitez 77 Filipijns rechter en revolutionair 11 Frans Hens 71 Belgisch kunstschilder ;juni 18 Roald Amundsen 55 Noors ontdekkingsreiziger ;juli 17 Giovanni Giolitti 85 Italiaans politicus ;augustus 7 Alfons Ariëns 68 Nederlands grondlegger katholieke vakbeweging 12 Leoš Janáček 74 Tsjechisch componist 30 Franz von Stuck 65 Duits symbolistische schilder en beeldhouwer 30 Wilhelm Wien 64 Duits natuurkundige en winnaar van de Nobelprijs voor de Natuurkunde in 1911 ;oktober 13 Dagmar van Denemarken 80 Deens prinses en tsarina van Rusland 17 Frank Bernard Dicksee 74 Engels kunstschilder en illustrator ;december 10 Charles Rennie Mackintosh 60 Schots architect en kunstenaar 11 Lewis Howard Latimer 80 Afro-Amerikaans uitvinder en technisch tekenaar 14 Pierre Ruffey 77 Frans militair Weerextremen in België 3 mei Maximumtemperatuur in 279 °C Oostende 14 juli Maximumtemperatuur 378 °C in Rochefort 15 juli Maximumtemperatuur van 349 °C in Oostende en 376 °C in Haacht 8 september Maximumtemperatuur 306 °C in Oostende Bron KMI met aanvullingen < small> Het jaar 1932 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen Voor een veel groter overzicht van de gebeurtenissen in 1932 kunt u de maandpagina's raadplegen De Grote Depressie sleept voort hoewel het dieptepunt eind 1931 bereikt lijkt te zijn De economische crisis leidt tot een toename van het protectionisme veel landen voeren contingentering maxima aan de hoeveelheid import in of verhogen invoerrechten Nederland België en Luxemburg tekenen het verdrag van Ouchy ter verlaging van de onderlinge invoerrechten maar later in het jaar komt Nederland in een handelsconflict met Duitsland In verband met de economische problemen was de betaling van de Duitse herstelbetalingen aan de geallieerden en van de oorlogsschulden van de geallieerden aan de Verenigde Staten voor een jaar opgeschort In het verdrag van Lausanne worden de Duitse schulden geregeld zij het dat in het akkoord van vertrouwen aangegeven wordt dat ratificatie pas plaatsvindt als ook de oorlogsschulden met de VS geregeld zijn President Herbert Hoover is niet bereid tot het verder opschorten van de oorlogsschulden maar wel tot onderhandelingen over een regeling Deze onderhandelingen verlopen echter zeer stroef door een gebrekkige samenwerking tussen Hoover en toekomstig president Franklin Delano Roosevelt Het Franse besluit de oorlogsschulden te betalen leidt tot de val van het kabinet België en Polen weigeren te betalen 18 februari Mantsjoerije verklaart zich onafhankelijk met ex-keizer Pu Yi als staatshoofd zie Mantsjoekwo Mantsjoekwo is een Japanse vazalstaat en wordt door andere landen niet erkend Het rapport van de commissie-Lytton is vernietigend over Japan maar het land weigert toe te geven Japan dreigt uit de Volkenbond te stappen Ook rond Sjanghai raken China en Japan in oorlog Hier is echter bemiddeling effectief en de Japanners keren uiteindelijk terug naar hun eigen gebiedje in de internationale concessie Bolivia en Paraguay raken in gewapend conflict over de Gran Chaco-regio zie Chaco-oorlog Meerdere pogingen om de beide landen te bewegen tot een diplomatieke oplossing van het conflict te komen zijn niet effectief 31 juli Bij de Rijksdagverkiezingen groeit de NSDAP nazipartij opnieuw en wordt met 230 zetels +123 de grootste fractie Ze verkrijgt echter geen meerderheid in de nieuwe Rijksdag Winst is er opnieuw ook voor de Communistische Partij van Duitsland KPD Bij de verkiezingen voor Rijkspresident krijgt Adolf Hitler veel stemmen maar delft uiteindelijk toch het onderspit tegen zittend president Paul von Hindenburg 9 maart In Ierland komt een meer nationalistische regering aan de macht onder Eamon de Valera Deze wenst onder meer de eed van trouw aan de Britse Kroon af te schaffen Het verbod op republikeinse organisaties zoals de IRA wordt opgeheven 6 april In Siam wordt het 150-jarig bestaan gevierd van de Chakri-dynastie ;mei 9 Voor het eerst zit een vrouw de Amerikaanse Senaat voor senator Hattie Caraway van Arkansas 12 Tien weken na zijn kidnapping wordt het zoontje van Charles Lindbergh dood teruggevonden 31 Na onenigheid met Von Hindenburg valt het kabinet-Brüning II ;juni 1 juni Er wordt een nieuw kabinet gevormd geleid door Franz von Papen zie kabinet-Papen buitenparlementair en van rechtse signatuur Rijkskanselier Von Papen wordt in een noodverordening tot rijkscommissaris van Pruisen benoemd met verreikende volmachten zo kan hij Pruisische ministers ontslaan en door door hemzelf gekozen personen vervangen Ondanks Pruisische protesten wordt de actie als grondwettig beschouwd door het Rijksgerechtshof Von Papen gebruikt zijn bevoegdheden onder meer voor het samenvoegen van Pruisische en rijksministeries daarmee de autonomie van Pruisen binnen het Duitse Rijk opheffend 6 augustus De snelweg Keulen Bonn de eerste Duitse Autobahn wordt geopend door burgemeester Adenauer van Keulen oktober Als de Britse nationale regering van Ramsay MacDonald het beginsel van vrijhandel de rug toekeert en protectionistische maatregelen invoert verlaten de liberalen van Herbert Samuel het kabinet Prompt nemen dissidente liberalen onder leiding van John Simon hun plaats in 1 december Nadat NSDAP SDP en Centrumpartij allen niet bereid blijken zijn regering te steunen treedt Von Papen af Onderhandelingen met Hitler lopen opnieuw op niets uit dit keer is Von Hindenburgs wens dat Hitler een Rijksdagmeerderheid zoekt het struikelblok Een grote Ontwapeningsconferentie moet tot algemene ontwapening leiden Hoewel er veel gesproken wordt over welke wapens wel en niet verboden moeten worden is bij het einde van het jaar nog geen duidelijke resolutie aangenomen Duitsland is van mening dat het vanwege het verdrag van Versailles op het gebied van bewapening is achtergesteld en stelt dat als de uitkomst van de conferentie niet is dat de Versailles-normen voor alle landen gelden Duitsland dit deel van het verdrag van Versailles als niet-meer-geldig zal beschouwen Duitsland blijft enige tijd weg van de conferentie totdat dit principe van pariteit geen striktere eisen voor Duitsland dan voor andere landen door de voornaamste geallieerden wordt erkend De Volkenbond bemiddelt in een conflict tussen Polen en Danzig In de Sovjet-Unie worden onder meer Grigori Zinovjev en Lev Kamenev uit de partij gezet omdat zij wetenschap zouden hebben gehad van anti-revolutionaire activiteiten zonder daartegen iets te ondernemen Omdat de Sovjetregering veel graan opeist voor de industriegebieden en de export ontstaat er in de landbouwgebieden in het bijzonder in de Oekraïne een zware hongersnood De regering van Perzië zegt het concessiecontract van de Anglo-Persian Oil Company op hopende in nieuwe onderhandelingen gunstiger voorwaarden te kunnen afdwingen De compagnie en het Verenigd Koninkrijk verklaren de opzegging als onwettig te beschouwen 3 oktober Irak wordt onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk De Olympische Zomerspelen worden gehouden in Los Angeles Voor het eerst wordt een Olympisch dorp gebouwd dat overigens alleen voor de mannelijke deelnemers gebruikt wordt John Cockcroft en Ernest Walton bouwen de eerste atoom-smasher en zetten lithium om in helium De Italiaan Alfredo Binda wordt als eerste wielrenner voor de derde keer wereldkampioen op de weg Muziek Benjamin Britten componeert het Double Concerto voor altviool viool en orkest Première 22 januari Lonely waters van Ernest John Moeran 16 maart The Joyce Book is voor het eerst te horen waaronder Albert Roussels A flower given to my daughter 17 oktober Frank Bridge Todessehnsucht 28 oktober Igor Stravinsky's Duo concertante voor viool en piano 6 november Gustaaf II Adolf een toneelstuk met muziek van Hugo Alfvén wordt opgevoerd 7 december Natanael Bergs enige Pianoconcert 9 december Albert Roussels Strijkkwartet Literatuur De Britse schrijver John Galsworthy ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Jan Jacob Slauerhoff publiceert zijn roman "Het verboden rijk" TS Eliots Sweeney Agonistes wordt gepubliceerd Elizabeth Bowens To the North wordt gepubliceerd Ernest Hemingways Winner Take Nothing wordt gepubliceerd Beeldende kunst Bouwkunst Geboren ;januari 2 Lajos Kalános Nederlands-Hongaars cameraman overleden 2013 5 Umberto Eco Italiaans schrijver van onder meer het boek In de Naam van de Roos 8 Vladlen Veresjtsjetin Russisch hoogleraar rechtsgeleerde en rechter 12 Alain Teister Nederlands schrijver en schilder overleden 1979 14 Antonio Maspes Italiaans wielrenner overleden 2000 15 Carel Jan Schneider Nederlands schrijver overleden 2011 18 Lode Van Outrive Vlaams politicus overleden 2009 22 Edward Kennedy Amerikaans politicus overleden 2009 22 Piper Laurie Amerikaans actrice 22 Gerard Nijenhuis Nederlands schrijver en dichter 24 Rients Gratama Nederlands kleinkunstenaar 26 Jan de Rooij Nederlands bokser overleden 2008 28 Parry O'Brien Amerikaans atleet overleden 2007 29 Tommy Taylor Engels voetballer overleden 1958 31 Ralph Gubbins Engels voetballer overleden 2011 ;februari 1 Cees van Dongen Nederlands motorcoureur overleden 2011 1 Vanja Drach Kroatisch acteur overleden 2009 2 Karl-Heinrich Trageser Duits politicus overleden 2009 5 Cesare Maldini Italiaans voetballer en voetbalcoach 7 Miguel Cinches Filipijns bisschop overleden 2010 8 John Williams Amerikaans componist van filmmuziek 18 Miloš Forman Tsjechisch-Amerikaans filmregisseur 22 Edward Kennedy Amerikaans politicus overleden 2009 23 Majel Barrett Amerikaans actrice overleden 2008 24 Michel Legrand Frans musicalcomponist dirigent pianist en arrangeur 24 John Vernon Canadees acteur overleden 2005 25 Roger Deweer Belgisch atleet 26 Don Burgers Nederlands politicus overleden 2006 26 Johnny Cash Amerikaans countryzanger overleden 2003 27 Elizabeth Taylor Amerikaans actrice overleden 2011 29 Masten Gregory Amerikaans autocoureur overleden 1985 ;maart 4 Ryszard Kapuściński Pools journalist schrijver en dichter overleden 2007 4 Miriam Makeba Zuid-Afrikaans zangeres overleden 2008 6 Bronisław Geremek Pools politicus overleden 2008 6 Frank Govers Nederlands couturier overleden 1997 9 Heere Heeresma Nederlands schrijver overleden 2011 9 Pim Sierks Nederlands vliegenier 12 Andrew Young Amerikaans politicus diplomaat en dominee 13 Jack Tjon Tjin Joe Surinaams politicus en chirurg overleden 2002 15 Arif Mardin Turks-Amerikaans muziekproducent overleden 2006 18 John Updike Amerikaans schrijver overleden 2009 22 Els Borst Nederlands politica overleden 2014 23 Henk Visser Nederlands atleet 24 Arnold Willems Vlaams acteur 27 Sigfrid Gràcia Spaans voetballer overleden 2005 29 Gerben Abma Nederlands historicus en schrijver 31 Silvio Cesare Bonicelli Italiaans bisschop overleden 2009 ;april 1 Debbie Reynolds Amerikaans actrice 4 Anthony Perkins Amerikaans acteur overleden 1992 4 Andrej Tarkovski Russisch filmregisseur overleden 1986 7 Jacques Vandersichel Vlaams televisiejournalist overleden 2012 8 József Antall Hongaars intellectueel en politicus overleden 1993 10 Delphine Seyrig Frans actrice overleden 1990 10 Juan Vairo Argentijns voetballer 10 Omar Sharif Egyptisch filmacteur en bridgespeler 11 Bienvenido Lumbera Filipijns schrijver dichter en criticus 11 Bob Wilkins Amerikaans presentator en acteur overleden 2009 15 Roel Wiersma Nederlands voetballer overleden 1995 16 Henk Schouten Nederlands voetballer 19 Fernando Botero Colombiaans kunstenaar 23 Jim Fixx Amerikaans journalist en auteur overleden 1984 24 Coen Flink Nederlands acteur overleden 2000 26 Michael Smith Canadees biochemicus en Nobelprijswinnaar overleden 2000 27 Anouk Aimée Frans actrice ;mei 5 Rolph Gonsalves Nederlands procureur-generaal overleden 2002 5 Bob Said Amerikaans autocoureur overleden 2002 5 Luigi Taramazzo Italiaans autocoureur overleden 2004 7 Hans Boskamp Nederlands acteur en voetballer overleden 2011 12 Mesulame Rakuro Fijisch atleet overleden 1969 20 Rong Wongsawan Thais schrijver overleden 2009 21 Jean Stablinski Frans-Pools wielrenner overleden 2007 26 Frank Beyer Oost-Duits filmregisseur overleden 2006 26 Vera Chirwa Malawisch advocate politica en mensenrechtenverdedigster 26 Piet Noordijk Nederlands saxofonist overleden 2011 27 José Varacka Argentijns voetballer 28 Henning Christiansen Deens kunstenaar overleden 2008 29 Marilyn Borden Amerikaans actrice en zangeres overleden 2009 ;juni 1 Jim Janssen van Raaij Nederlands politicus en advocaat overleden 2010 6 Jean Adriaensens Belgisch wielrenner 6 Fred Lebow Roemeens-Amerikaans atleet overleden 1994 14 Joe Arpaio Amerikaans sheriff van Maricopa County Arizona 15 Huib van Walsum Nederlands burgemeester 17 Enrico Benzing Italiaans ingenieur en journalist 18 Rink van der Velde Fries schrijver en journalist overleden 2001 19 Pier Angeli Italiaans actrice overleden 1971 19 Jan Brandwijk Nederlands organist 19 Wil Lust Nederlands atlete 19 Marisa Pavan Italiaans actrice 21 Leonid Spirin Sovjet-Russisch atleet overleden 1982 22 Soraya Esfandiary Bakhtiari koningin van Perzië overleden 2001 22 Amrish Puri Indiaas filmacteur overleden 2005 22 Prunella Scales Brits actrice 25 Peter Blake Engels kunstenaar 25 Tim Parnell Brits autocoureur 26 Mel Mathay Filipijns bestuurder en politicus overleden 2013 28 Pat Morita acteur mister myagi overleden 2005 29 Cees Groot Nederlands voetballer overleden 1988 ;juli 1 Adam Harasiewicz Pools pianist 2 Waldemar Matuška Tsjechisch schlagerzanger overleden 2009 4 Aureel Vandendriessche Belgisch atleet 6 Herman Hertzberger Nederlands architect 8 Joaquin Bernas jezuïet en emeritus-decaan 9 Donald Rumsfeld Amerikaans minister van Defensie onder president George W Bush 11 Marjan Berk Nederlands schrijfster en actrice 11 Hans van Manen Nederlands choreograaf 11 Gerrit Voges Nederlands voetballer overleden 2007 12 Eddy Wally Vlaams zanger 13 Per Nørgård Deens componist 14 Jan Derksen Nederlands operazanger bariton overleden 2004 14 Del Reeves Amerikaans countryzanger en komiek overleden 2007 17 Wojciech Kilar Pools componist overleden 2013 17 Quino Joaquín Salvador Lavado Argentijns cartoonist en striptekenaar 19 Robert Jasper Grootveld Nederlands anti-rook magiër en kunstenaar overleden 2009 20 Nam June Paik Zuid-Koreaans-Amerikaans kunstenaar overleden 2006 22 Coy Koopal Nederlands voetballer overleden 2003 22 Oscar de la Renta Dominicaans modeontwerper overleden 2014 29 Mart Gevers Vlaams-Belgisch actrice overleden 2000 29 Jan Notermans Nederlands voetballer en voetbalcoach ;augustus 2 Lamar Hunt Amerikaans ondernemer overleden 2006 2 Peter O'Toole Iers acteur overleden 2013 4 Frances E Allen Amerikaans informaticus 4 Guillermo Mordillo Braziliaans cartoonist 5 Tera de Marez Oyens Nederlands componiste overleden 1996 6 Kjartan Slettemark Noors-Zweeds kunstenaar overleden 2008 7 Abebe Bikila Ethiopisch atleet overleden 1973 7 Rien Poortvliet Nederlands schilder en tekenaar overleden 1995 10 Ria van der Horst Nederlands zwemster 17 VS Naipaul Brits schrijver 17 Koos Postema Nederlands presentator 17 Jean-Jacques Sempé Frans cartoonist en stripauteur 27 Cor Brom Nederlands voetballer en voetbaltrainer overleden 2008 ;september 1 Sunny von Bülow Amerikaans erfgename overleden 2008 1 Lenrie Peters Gambiaans chirurg en schrijver overleden 2009 6 Hiroyuki Iwaki Japans dirigent en percussionist overleden 2006 8 Patsy Cline Amerikaans country-zangeres overleden 1963 10 Félix Malloum president van Tsjaad 1975-1979 overleden 2009 14 Corly Verlooghen Surinaams dichter schrijver journalist en muziekpedagoog 18 Hisashi Owada Japans hoogleraar diplomaat en rechter bij het Internationale Gerechtshof 18 Nikolaj Roekavisjnikov Russisch kosmonaut overleden 2002 20 Edward J Lakso Amerikaans scenarioschrijver en componist van filmmuziek overleden 2009 22 Ingemar Johansson Zweeds bokser overleden 2009 23 Víctor Jara Chileens volkszanger en activist overleden 1973 23 Georg Keßler Duits voetballer en voetbaltrainer 25 Glenn Gould Canadees pianist en componist overleden 1982 25 Adolfo Suárez Spaans minister-president overleden 2014 27 Edward Muscare Amerikaans entertainer overleden 2012 ;oktober 7 Jo Gijsen Nederlands bisschop van Roermond overleden 2013 8 Ray Reardon Welsh snookerspeler 8 Henry Wijnaendts Nederlands topambtenaar en diplomaat 11 Joop Goudsblom Nederlands socioloog 11 Sergio Toppi Italiaans illustrator striptekenaar en cartoonist overleden 2012 13 John Griggs Thompson Amerikaans wiskundige en Abelprijswinnaar 14 Wolf Vostell Duits schilder en beeldhouwer overleden 1998 15 Hilde Van Sumere Belgisch beeldhouwster overleden 2013 18 Vytautas Landsbergis Litouws musicus schrijver en staatsman 19 Diosdado Talamayan Filipijns aartsbisschop 20 William Christopher Amerikaans acteur 21 Cesare Perdisa Italiaans autocoureur overleden 1998 24 Stephen Covey Amerikaans auteur overleden 2012 24 Pierre-Gilles de Gennes Frans fysicus overleden 2007 24 Adrian Mitchell Engels dichter en dramaturg overleden 2008 25 Harry Gregg Noord-Iers voetbaldoelman 27 Jean-Pierre Cassel Frans acteur overleden 2007 27 Sylvia Plath Amerikaans dichteres romanschrijfster en essayiste overleden 1963 29 Alex Soler-Roig Spaans autocoureur 30 Louis Malle Frans regisseur overleden 1995 30 Willem de Looper Nederlands-Amerikaans kunstschilder overleden 2009 31 Johan van Minnen Nederlands journalist en tv-presentator ;november 4 Ali Alatas Indonesisch diplomaat en politicus overleden 2008 4 Thomas Klestil Oostenrijks diplomaat en president overleden 2004 4 Tommy Makem Noord-Iers-Amerikaans volkszanger -musicus dichter en verhalenverteller overleden 2007 5 Salvatore Bonanno Amerikaans maffioso schrijver en televisieproducent overleden 2008 9 Henk Heida Nederlands atleet 10 Roy Scheider Amerikaans acteur overleden 2008 13 Olga Fikotová Tsjecho-Slowaaks-Amerikaans atlete 14 Ramon Zupko Amerikaans componist en muziekpedagoog 15 Petula Clark Brits zangeres 15 Jerry Unser Amerikaans autocoureur overleden 1959 21 Beryl Bainbridge Engels romanschrijfster overleden 2010 26 Marten Beinema Nederlands politicus overleden 2008 26 Louis Verbeeck Vlaams schrijver 27 Benigno Aquino jr Filipijns senator en oppositieleider vermoord 1983 29 Jacques Chirac president van Frankrijk 29 Tonny van der Linden Nederlands voetballer 30 Alex Blignaut Zuid-Afrikaans autocoureur overleden 2001 30 Gérard Lauzier Frans stripauteur overleden 2008 ;december 2 Jef Lahaye Nederlands wielrenner overleden 1990 3 Hans van den Bergh Nederlands toneelcriticus en hoogleraar overleden 2011 3 Corry Brokken Nederlands juriste en zangeres vertegenwoordigde Nederland drie keer op het Eurovisiesongfestival 3 António Garrido Portugees voetbalscheidsrechter 5 Little Richard Amerikaans rock-'n-roll-artiest 5 Sheldon Glashow Amerikaans natuurkundige en Nobelprijswinnaar 7 Gerard van den Berg Nederlands radio- en televisiepresentator overleden 2009 7 Ellen Burstyn actrice 8 Charly Gaul Luxemburgs wielrenner overleden 2005 8 Claus Luthe Duits auto-ontwerper overleden 2008 10 Dini Hobers Nederlands atlete 14 Gheorghe Constantin Roemeens voetballer en voetbalcoach overleden 2010 14 Dejandir Dalpasquale Braziliaans politicus overleden 2011 14 George Furth Amerikaans acteur overleden 2008 15 Frans Swarttouw Nederlands zakenman overleden 1997 15 Roberto Zárate Argentijns voetballer overleden 2013 16 Henry Taylor Brits autocoureur overleden 2013 18 Jef Vliers Belgisch voetballer en voetbaltrainer overleden 1994 20 John Hillerman Brits acteur 22 Theo Diepenbrock Nederlands zanger 22 George Furth Amerikaans acteur overleden 2008 22 Han Grijzenhout Nederlands voetbalcoach 24 Donald Jones Amerikaans-Nederlands acteur danser en zanger overleden 2004 26 Walter Leblanc Belgisch beeldend kunstenaar overleden 1986 28 Manuel Puig Argentijns schrijver overleden 1990 ;exacte datum onbekend Saar Boerlage Nederlands politica activiste wetenschapster Overleden ;januari 12 Daniël Noteboom 21 Nederlands schaker 13 Ernest Mangnall 66 Engels voetbalcoach 13 Sophie 61 weduwe van koning Konstantijn I van Griekenland 24 Paul Warburg 63 Amerikaans bankier 26 William Wrigley Jr 70 Amerikaans kauwgommagnaat ;februari 10 Edgar Wallace 56 Brits detectiveschrijver 12 Charles Le Goffic 68 Frans schrijver 16 Ferdinand Buisson 70 Frans politicus 16 Gustave-Auguste Ferrié 64 Frans legerkapitein en radiopionier 16 Jan Ernst Heeres 73 Nederlands historicus en politicus ;maart 3 Eugen d'Albert 67 Schots-Duits componist en pianist 5 Peder Kolstad 53 Noors politicus 5 Johan Thorn Prikker 63 Nederlands-Duits kunstenaar 6 John Philip Sousa 77 Amerikaans componist 7 Aristide Briand 69 Frans politicus 8 Jan de Louter 84 Nederlands rechtsgeleerde 12 Ivar Kreuger 52 Zweeds lucifermagnaat 14 George Eastman 77 Amerikaans uitvinder en zakenman Kodak 14 Friedrich August Haselwander 72 Duits uitvinder 23 Willem Caland 72 Nederlands taalkundige 26 Laurentius Schrijnen 70 bisschop van Roermond 29 Filippo Turati 74 Italiaans socialistisch politicus 30 Eduard Sievers 81 Duits taalkundige ;april 2 Adrianus Cornelis Antonie van Vuuren 67 Nederlands politicus 4 Ottokar Czernin von und zu Chudenitz 59 Oostenrijk-Hongaars politicus en diplomaat 4 Wilhelm Ostwald 78 Duits chemicus 21 Gustav Keller 64 Zwitsers politicus ;mei 6 Jacques Coenraad Hartogs 51 Nederlands industrieel Enka AKU 7 Paul Doumer 52 president van Frankrijk 7 Albert Thomas 53 Frans socialistisch politicus voorzitter van het Internationaal Arbeidsbureau 14 Wilhelm Kahl 82 Duits jurist 15 Paul Baum 72 Duits kunstschilder 15 Inukai Tsuyoshi 76 premier van Japan 24 Jan Lodewijk Pierson 70 Nederlands predikant 27 Jan Tijmens Linthorst Homan 58 Nederlands bestuurder 27 Milton Jones 37 Amerikaans autocoureur ;juni 11 Leo Simons 69 Nederlands uitgever Wereldbibliotheek 12 René De Clercq 54 Vlaams dichter schrijver tekstdichter componist en politiek activist 12 Theodorus Heemskerk 79 Nederlands politicus 16 Frederik van Eeden 72 Nederlands schrijver 20 Marshall Walter Taylor 53 Amerikaans wielrenner ;juli 2 Emanuel II 42 koning van Portugal 6 Kenneth Grahame 73 Engels schrijver 7 Tomas Mascardo 60 Filipijns revolutionair generaal 9 King Camp Gillette 77 Amerikaans uitvinder van het scheermesje 12 Tomáš Baťa 56 Tsjechoslowaaks schoenenfabrikant 18 Marius Bauer 68 Nederlands kunstenaar 22 Reginald Fessenden 65 Canadees ingenieur uitvinder en radiopionier 23 Alberto Santos-Dumont 58 Braziliaans luchtvaartpionier 25 Cyriel Buysse 72 Belgisch schrijver ;augustus 2 Ignaz Seipel 56 Oostenrijks politicus 5 Israël Querido 59 Nederlands dichter 15 A Franssen Herderschee 60 Nederlands ontdekkingsreiziger 19 Johann Schober 57 Oostenrijks politicus 20 Henri Wijnoldy Daniëls 52 Nederlands schermer 24 Herman van Cappelle 74 Nederlands geoloog en museumdirecteur 29 Jean Nouguès 57 Frans componist 30 Willem van Rossum 77 Nederlands kardinaal ;september 6 Sir Gilbert Parker 69 Canadees-Brits schrijver 10 Ovide Decroly 61 Belgisch pedagoog 11 Cornelis Jan Koning 69 Nederlands bacterioloog 13 Julius Röntgen 77 Duits pianist 14 Paul Gorgulov 37 moordenaar van Paul Doumer 16 Ronald Ross 75 Schots arts pionier in de malariabestrijding 19 JJC Ament 68 Nederlands politicus 19 Manfredi di Gravina zittend volkenbondscommissaris voor Danzig 20 Max Slevogt 63 Duits schilder 28 Pierre De Geyter 83 Frans componist van onder meer de Internationale ;oktober 3 Max Wolf 69 Duits astronoom 10 Jan Willem IJzerman 81 Nederlands ingenieur en politicus 29 Frits Lapidoth 71 Nederlands journalist 30 Baron Paul Methuen 87 Brits veldmaarschalk ;november 4 Salomon Reinach Frans geschiedkundige 6 Jozef van der Grinten 47 Nederlands jurist 9 Rudolf Bauer 63 Hongaars atleet 9 Johannes Zaaijer 56 Nederlands geneeskundige 15 Dirk Witte 47 Nederlands liedjesschrijver en zanger 16 Carry van Bruggen 51 Nederlands schrijfster 27 Anton van Rooy 62 Nederlands zanger 28 Hubert de Blanck 76 Nederlands-Cubaanse pianist componist en pedagoog ;december 3 Charles Spronck 74 Nederlands geneeskundige 4 Antonius Hensen 78 Nederlands kerkhistoricus 6 Eugène Brieux 74 Frans toneelschrijver 9 Nadezjda Alliloejewa ±31 echtgenote van Stalin 18 Eduard Bernstein 83 Duits politicus 19 Karl Friedrich Nowak 50 Oostenrijks schrijver 24 Juan Abad 60 Filipijns toneelschrijver 24 Eyvind Alnæs 60 Noors componist 25 Alex graaf van Lynden van Sandenburg 59 Nederlands politicus 27 John Joseph Carty 71 Amerikaans elektrotechnicus en bestuurder ;exacte datum onbekend Christine Marie Berkhout ±39 Nederlands mycologe Weerextremen in België 27 januari Luchtdruk 1048 hPa in Ukkel hoogste waarde van de eeuw januari Geen sneeuw in Ukkel Zoals in 1969 13 april 11 cm sneeuw in Drossart Baelen 5 mei Sneeuwbuien ten zuiden van Samber en Maas 19 augustus Maximumtemperatuur 365 °C in Ukkel augustus Augustus met hoogste gemiddelde dampdruk 183 hPa normaal 151 hPa oktober Oktober met hoogste neerslagtotaal 2271 mm is dit de natste oktober van de eeuw normaal 705 mm en de tweede natste maand ooit na augustus 1996 herfst Na 1974 herfst met hoogste neerslagtotaal 3867 mm normaal 2105 mm 21 december Maximumtemperatuur tot 125 °C op de Baraque Michel Jalhay Bron KMI met aanvullingen < small> Het jaar 1952 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 1 Jordanië krijgt een nieuwe grondwet die uitgaat van de ministeriële verantwoordelijkheid 14 In Nederland wordt de distributie van koffie afgeschaft waarmee aan de rantsoenering van voedsel en andere levensbehoeften wegens de Tweede Wereldoorlog een einde komt 26 Daags nadat het Britse leger een politiepost in Caïro heeft aangevallen waarbij 43 doden zijn gevallen komen Egyptische burgers en politieagenten in opstand tegen het Britse leger Bij deze "zwarte zaterdag" vallen dertig doden en honderden gewonden De Wafd-regering van Nahas Pasha kijkt toe en treedt nauwelijks op ;februari 7 Elizabeth van het Verenigd Koninkrijk koningin sinds 6 februari wordt beëdigd De kroning komt een jaar later 15 De 6e Olympische Winterspelen worden te Oslo door prinses Ragnhild geopend Nederland wint op deze spelen 3 zilveren medailles 18 Griekenland en Turkije treden toe tot de NAVO ;maart 10 In Cuba komt generaal Fulgencio Batista door een staatsgreep aan de macht 11 Parlementsleden van de Egyptische Wafd weigeren samen te werken met de nieuwe regering van Hilali Pasha Omdat zij een meerderheid hebben in het parlement zal dit door koning Faroek worden ontbonden 14 In Qumran onder Jericho wordt een derde grot gevonden met Dode Zeerollen 21 In Nederland worden de laatste doodvonnissen voltrokken die in de bijzondere rechtspleging zijn uitgesproken De Nederlandse SSer Andries Pieters en de Duitse SDer Arthur Albrecht worden op de Waalsdorpervlakte door een vuurpeloton doodgeschoten Het totaal van terechtgestelden komt hiermee op veertig ;april 8-15 Gesteund door de de nationale politie mijnwerkers en studenten vindt in Bolivia een staatsgreep plaats Na drie dagen van bloedige gevechten die duizenden slachtoffers eisen wordt de militaire junta van generaal Ballivian afgezet Op 15 april wordt Víctor Paz Estenssoro benoemd tot president 28 Inwerkingtreding van het Vredesverdrag van San Francisco; Japan herwint zijn soevereiniteit ;mei 7 Geoffrey Dummer publiceert het eerste concept voor een geïntegreerde schakeling 21 Het Amsterdam-Rijnkanaal wordt geopend 31 Het sprookjesbos De Efteling in Kaatsheuvel wordt geopend ;juni 10 In België treedt de Veiligheidswet in werking Deze wet bevat de reglementeringen inzake gezondheid en de veiligheid van de werknemers alsmede de reglementeringen inzake de hygiënische gesteldheid van het werk en de werkplaatsen 21 De ARRA I de eerste in Nederland gebouwde computer wordt officieel in bedrijf gesteld 22 Honderd jaar na zijn sterfdag wordt het stoffelijk overschot van Louis Braille de uitvinder van het blindenschrift bijgezet in het Panthéon te Parijs ;juli 2 In Den Haag wordt de miniatuurstad Madurodam geopend prinses Beatrix wordt de eerste burgemeester 23 In Egypte neemt het Comité van Vrije Officieren onder leiding van Gamal Abdel Nasser de macht over van de regering van Hilali Pasha Koning Faroek wordt afgezet en formeel wordt zijn zoontje Foead II in zijn wieg koning van Egypte 26 Nasser en de zijnen schuiven generaal Naguib naar voren als premier en regent Tijdens de Olympische Spelen in Helsinki wint Emil Zátopek voor Tsjecho-Slowakije goud op de 5000 meter de 10 000 meter en de marathon Definitieve afsluiting van de Braakman een zeearm van de Westerschelde in Zeeuws-Vlaanderen ;augustus 2 In Nederland gaat het televisiebeeld tot 18 augustus op zwart wegens vakantie 17 De eerste Grand Prix Formule I van Nederland op Zandvoort wordt gewonnen door Alberto Ascari in Ferrari Tijdens hevige regenval wordt het anders zo pittoreske Engelse dorpje Lynmouth verzwolgen door de buiten zijn oevers tredende rivier de Lyn Er vallen 32 slachtoffers en er zijn honderden daklozen ;september 13 Het eerste verhaal over Jip en Janneke verschijnt in Het Parool ;oktober 3 Eerste Britse atoomtest in Australië – hiermee wordt het Verenigd Koninkrijk de derde atoommacht naast de Verenigde Staten 1945 en de Sovjet-Unie 1949 3 In Engeland gaat de thee na twaalf jaar van de bon 4 De Brusselse Noord-Zuidverbinding is een feit Ze wordt ingereden door Koning Boudewijn 13 Eerste uitzending van In Holland staat een huis een muzikaal hoorspel over de familie Doorsnee 25 De Geïllustreerde Pers brengt het eerste exemplaar van het weekblad Donald Duck uit als bijlage van het damesblad Margriet Een geniale marketing-vondst ;november 4 De Amerikaanse presidentsverkiezingen worden gewonnen door generaal-buiten-dienst Dwight D Eisenhower voor de Republikeinse Partij 14 Het Britse muziekblad New Musical Express begint met zijn hitlijst Bovenaan staat Al Martino met Here in my heart 17 De Verenigde Staten doen de eerste proef met een waterstofbom vele malen krachtiger dan de atoombom Dit wordt het begin van een van de meest bedreigende onderdelen van de koude oorlog de kernwapenwedloop Eerdere pogingen om atoomwapens door een supranationale organisatie te laten beheren lopen stuk op onderling wantrouwen van de grote mogendheden 22 Eerste uitzending van de intocht van Sinterklaas op televisie uitgezonden vanuit Amsterdam met J Gajentaan als Sinterklaas 25 In Londen gaat het toneelstuk Mousetrap van Agatha Christie in première Het zal tot maart 1974 onafgebroken worden gespeeld daarmee de langst lopende toneelvoorstelling ter wereld ;december 4 Vanaf 4 december hangt er lange tijd boven Londen een zeer dichte mist die uiteindelijk aan 4000 mensen het leven kost Hierna worden er maatregelen getroffen om deze smog tot het verleden te laten behoren en van Londen een schonere stad te maken 5 De eerste keer dat Sinterklaas op de Nederlandse televisie wordt ontvangen Presentator is Mies Bouwman die deze taak vervult tot 1973 8-9 In Frans-Marokko leiden de protesten tegen het Franse protectoraat tot heftige onlusten waarbij tientallen doden waaronder 7 Fransen vallen en honderden personen worden gearresteerd 26 december Uit de Koepelgevangenis in Breda ontsnappen met behulp van buitenstaanders zeven oorlogsmisdadigers die diezelfde avond nog in de omgeving van Berg en Dal de grens naar West-Duitsland weten over te komen Het gaat om Herbertus Bikker Sander Borgers Klaas Carel Faber Jacob de Jonge Willem van der Neut Willem Polak en Antoine Touseul ;zonder datum Nelson Mandela opent in Johannesburg een advocatenkantoor voor niet-blanke Zuid-Afrikanen Opening van het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in New York City De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal de EGKS is opgericht Griekenland en Turkije worden lid van de NAVO Michael Ventris ontcijfert het Lineair B Muziek De volgende platen worden hits Annie de Reuver Poppetjes in Mijn Ogen Bobbejaan Schoepen Wipneus en Kersenmond Doris Day A Guy Is A Guy Domino en Sugarbush Eddy Christiani Spring Maar Achterop Edith Piaf PadamPadam Four Aces Tell Me Why Frankie Laine High Noon Heleentje van Cappelle Naar De Speeltuin opgenomen in 1951 Johnny Ray All Of Me en Cry Jo Stafford Allentown Jail Jambalaya Shrimp Boats en You Belong to Me Johnston Brothers Be My Life's Companion Joop de Knegt High Noon Kay Starr Wheel of Fortune Les Paul Tiger Rag en Whispering Lou Bandy Kraai en Papegaai Max van Praag Bokkie en Wilde Rozen Orkest Zonder Naam De Zuidenwind Waait en Het lied van de IJssel Patti Page I Went To Your Wedding Percy Faith Delicado Ramblers Over 25 Jaar Ray Martin Blue Tango Rosemary Clooney Botch-a-me en Half as Much Swinging Nightingales Kom d'r In Zet Je Hoed Af Vera Lynn From The Time You Say Goodbye en The Homing Waltz Vrij en Blij Hoor de Muzikanten Winifred Atwell The Black and White Rag Literatuur De Franse schrijver François Mauriac ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Simon Vestdijks romans Op afbetaling en De verminkte Apollo worden gepubliceerd Ernest Hemingway publiceert The Old Man and the Sea Beeldende kunst Bouwkunst Film The Quiet Man van John Ford met John Wayne en Maureen O'Hara The Greatest Show on Earth van Cecil B DeMille High Noon met Gary Cooper en Grace Kelly This is Cinerama de eerste film voor breed doek Moulin rouge 1952 met Zsa Zsa Gabor Geboren ;januari 1 İbrahim Tatlıses Turks acteur zanger regisseur en songwriter 2 Ng Man-Tat Chinees acteur 9 Eveline Herfkens Nederlands politica PvdA en bestuurder 11 Lee Ritenour Amerikaans gitarist 12 John Walker Nieuw-Zeelands atleet 13 Pekka Pohjola Fins muzikant overleden 2008 14 Joke Bruijs Nederlands actrice en zangeres 16 Foead II koning van Egypte 1952-1953 18 Michael Behe Amerikaans biochemicus en aanhanger intelligent design 18 Wim Rijsbergen Nederlands voetballer en voetbalcoach 20 Paul Stanley Amerikaans muzikant 22 Karen Moe Amerikaans zwemster en olympisch kampioene 1972 25 Mark Weil Oezbeeks theaterregisseur en -directeur overleden 2007 25 Tessy Moerenhout Vlaams acrice overleden 2011 27 Asma Jahangir Pakistaans juriste en mensenrechtenactiviste 29 Paul Kirchner Amerikaans illustrator en stripauteur 31 Ulrike Apel-Haefs Duits politica overleden 2009 ;februari 2 Fernando Morena Uruguayaans voetballer 2 Eriek Verpale Vlaams schrijver 3 Cellou Dalein Diallo Guinees politicus 6 Charles Goerens Luxemburgs politicus 7 Vasco Rossi Italiaans zanger en songwriter 8 Jan Willem Boogman Nederlands atleet 10 Carla Beurskens Nederlands atlete 10 Jan Keizer Nederlands pianist en accordeonist 11 Koen Crucke Vlaams acteur en zanger 12 Michael McDonald Amerikaans zanger 12 Henry Rono Keniaans atleet 13 Andries Knevel Nederlands tv-presentator journalist omroepdirecteur en predikant 13 Freddy Maertens Belgisch wielrenner 15 Jens Jørn Bertelsen Deens voetballer 15 Carla Beurskens Nederlands atlete 15 Tomislav Nikolić Servisch politicus 15 Amund Sjøbrend Noors schaatser 17 Javier Urruticoechea Spaans voetballer overleden 2001 18 Randy Crawford Amerikaans zangeres 18 Johann Schneider-Ammann Zwitsers ondernemer en politicus 19 Stephen South Brits autocoureur 21 Jean-Jacques Burnel Brits basgitarist en zanger The Stranglers 24 Camilia Blereau Vlaams actrice 26 Luka Peruzović Kroatisch voetballer en voetbaltrainer 27 Henk Westbroek Nederlands radio-dj politicus en zanger van de groep Het Goede Doel 29 Oswaldo Payá Cubaans dissident 29 Tim Powers Amerikaans sciencefiction en fantasyschrijver 29 Raisa Smetanina Sovjet-Russisch langlaufster ;maart 1 Jean Blaute Vlaams muzikant 1 Martin O'Neill Noord-Iers voetballer en voetbalcoach 4 Ronn Moss Amerikaans acteur 5 Alan Clark Brits toetsenist van de Dire Straits 7 Dominique Mamberti Frans aartsbisschop 9 Harm Beertema Nederlands politicus 9 Amir Peretz Israëlisch vakbondsbestuurder en politicus 10 Morgan Tsvangirai Zimbabwaans politicus 11 Douglas Adams Engels schrijver overleden 2001 13 Eduard Janota Tsjechisch minister overleden 2011 13 Wolfgang Rihm Duits componist 14 Zoja Ivanova Kazachs atlete 16 Cliff Lazarenko Engels darter 21 Anto Kovačević Kroatisch politicus 22 Guusje ter Horst Nederlands bestuurder en politica PvdA 25 Lucas Dietens Nederlands acteur 26 Willington Ortiz Colombiaans voetballer 27 Jan Albers Nederlands hockeyer 27 Maria Schneider Frans actrice overleden 2011 28 Jos Valentijn Nederlands schaatser 29 Rainer Bonhof Nederlands-Duits voetballer 29 Teófilo Stevenson Cubaans bokser ;april 1 Rey Robinson Amerikaans atleet 4 Rosemarie Ackermann Duits atlete 4 Gary Moore Brits gitarist overleden 2011 9 Jerzy Szmajdziński Pools politicus overleden 2010 10 Hugo Broos Belgisch voetballer en voetbaltrainer 13 Sergej Martsjoek Russisch schaatser 16 Esther Roth-Shachamarov Israëlisch atlete 18 Piet Keizer Nederlands gitarist en zanger 18 Jan Versteegt Nederlands weerman 22 Marilyn Chambers Amerikaans pornoactrice overleden 2009 24 Jean-Paul Gaultier Frans modeontwerper 25 Jacques Santini Frans voetbalcoach 29 Adriaan Olree Nederlands acteur 30 Jack Middelburg Nederlands motorcoureur overleden 1984 ;mei 2 Martin Haar Nederlands voetballer en voetbaltrainer 3 Allan Wells Schots atleet 5 Armando Pérez Hoyos Colombiaans voetbalscheidsrechter 6 Jurgis Kairys Litouws piloot 6 Gerrit Zalm Nederlands vicepremier voor de VVD en minister van Financiën 10 Kikki Danielsson Zweeds zangeres 10 Vanderlei Luxemburgo Braziliaans voetballer en voetbaltrainer 13 Manfred Langer eigenaar van de Amsterdamse discotheek iT overleden 1994 14 David Byrne Brits muzikant en songwriter 14 Robert Zemeckis Amerikaans regisseur 17 Jody Pijper Nederlands zangeres 18 Kamel Aouis Algerijns voetballer overleden 2010 19 Bert van Marwijk Nederlands voetballer en voetbalbondscoach 20 Roger Milla Kameroens voetballer 20 Vadim Zhuk Wit-Russisch voetbalscheidsrechter 21 Mr T Amerikaans acteur 28 Adriaan Bontebal Nederlands dichter overleden 2012 31 Theo van den Doel Nederlands politicus VVD ;juni 1 Şenol Güneş Turks voetballer en voetbalcoach 3 Billy Powell Amerikaans toetsenist overleden 2009 4 Bronisław Komorowski Pools politicus in 2010 waarnemend president van Polen 5 Nicko McBrain Brits drummer van de metalband Iron Maiden 6 Anders Kallur Zweeds ijshockeyer 7 Liam Neeson Brits acteur 7 Orhan Pamuk Turks schrijver 11 Leon Schots Belgisch atleet 12 Ron Teunisse Nederlands atleet 13 Jean-Marie Dedecker Vlaams-Belgisch politicus en judocoach 16 Gino Vannelli Canadees zanger 17 Mortada Mansour Egyptisch jurist sportbestuurder en politicus 18 Romeo Candazo Filipijns politicus en mensenrechtenadvocaat overleden 2013 18 Miriam Flynn Amerikaans actrice 18 Isabella Rossellini actrice en model dochter van Ingrid Bergman 18 Ron Steens Nederlands hockeyer 20 John Goodman Amerikaans acteur 21 Alicia de Bielefeld buitenechtelijke dochter van Prins Bernhard 24 Bert Middel Nederlands politicus PvdA 25 Péter Erdő Hongaars kardinaal-aartsbisschop van Esztergom-Boedapest 25 Tim Finn Nieuw-Zeelands popzanger 25 Rune Larsson Zweeds voetbalscheidsrechter 25 Ferdi Van Den Haute Belgisch wielrenner 27 Paul Wellens Belgisch profwielrenner 28 Pietro Mennea Italiaans atleet en politicus overleden 2013 30 David Garrison Amerikaans acteur ;juli 3 Rob Overkleeft Nederlands voetbalscheidsrechter 4 Karl-Heinz Lambertz Belgisch politicus 5 Fijke Liemburg Nederlands politicus overleden 2006 8 Luk De Koninck Vlaams acteur 9 Andrej Jeliazkov Bulgaars voetballer 10 Peter van Heemst Nederlands politicus 12 Elsbeth Boor Nederlands juriste overleden 2007 15 Mat Herben Nederlands ambtenaar journalist politicus LPF 16 Stewart Copeland Amerikaans drummer oa The Police 17 David Hasselhoff Amerikaans acteur en zanger 19 Allen Collins Amerikaans muzikant overleden 1990 21 John Barrasso Amerikaans politicus 21 Michel Tilmant Belgisch zakenman 23 Henk Kamp Nederlands politicus VVD 23 Steven L Rosenhaus Amerikaans componist 25 Annet van der Hoek Nederlands politica PvdA 25 Eduardo Souto de Moura Portugees architect 28 Wim Meutstege Nederlands voetballer 28 Monique van de Ven Nederlands actrice 29 Joe Johnson Engels snookerspeler 29 Mićun Jovanić Kroatisch voetballer en voetbaltrainer overleden 2010 30 Lida Bond Nederlands zangeres van onder meer de George Baker Selection ;augustus 1 Zoran Đinđić Joegoslavisch politicus overleden 2003 2 Alain Giresse Frans voetballer en voetbaltrainer 4 Moya Brennan Iers zangeres 4 Carlos Manuel Robles Chileens voetbalscheidsrechter 6 Ton Scherpenzeel Nederlands muzikant van onder meer de groep Kayak 6 Vinnie Vincent Amerikaans gitarist 7 Kees Kist Nederlands voetballer 8 Jostein Gaarder Noors schrijver 9 Willy Sommers Vlaams zanger 11 Pedro Brugada Spaans-Belgisch cardioloog 11 Luc Caals Vlaams komiek 13 Herb Ritts Amerikaans modefotograaf overleden 2002 15 Bernard Lacombe Frans voetballer en voetbalcoach 17 Nelson Piquet sr Braziliaans autocoureur 17 Guillermo Vilas Argentijns tennisser 18 Patrick Swayze Amerikaans filmacteur overleden 2009 19 André Gevers Nederlands wielrenner 20 John Hiatt Amerikaans muzikant en liedjesschrijver 21 John Graham Mellor Joe Strummer zanger van The Clash overleden 2002 23 Vicky Leandros Grieks-Duits zangeres 23 Santillana Spaans voetballer 24 Marion Bloem Nederlands schrijfster 28 Serge Parsani Italiaans wielrenner en ploegleider ;september 2 Jimmy Connors Amerikaans tennisser 6 Yvonne Keeley Nederlands zangeres 9 David A Stewart Brits gitarist Eurythmics 10 Bruno Giacomelli Italiaans autocoureur 11 Ingrid Hoogervorst Nederlands auteur 12 Neil Peart Canadees drummer van de progressieve rockgroep Rush 12 Roger Philippi Luxemburgs voetbalscheidsrechter 13 José Ernesto Díaz Colombiaans voetballer overleden 2002 18 Ton Buunk Nederlands waterpoloër 19 Nile Rodgers Amerikaans musicus 20 Pieter Broertjes Nederlands journalist 20 Jos Geysels Vlaams politicus 20 Grażyna Rabsztyn Pools atlete 21 Marc Verwilghen Vlaams politicus 22 Sukhumbhand Paribatra Thais politicus en gouverneur van Bangkok 22 Orlow Seunke Nederlands filmregisseur 24 Jorge Reyes Mexicaans progressief rockmuzikant en componist overleden 2009 25 Ray Clarke Engels voetballer 25 Mathilde Heuing Duits atlete 25 Christopher Reeve Amerikaans acteur Superman overleden 2004 26 Stephen Lodge Engels voetbalscheidsrechter 28 Hideki Kita Japans atleet 28 Sylvia Kristel Nederlands actrice overleden 2012 29 Monika Zehrt Oost-Duits atlete 30 Detlev Lauscher Duits voetballer overleden 2010 30 Annie van Stiphout Nederlands atleet ;oktober 5 Harold Faltermeyer Duits muzikant 6 André van Gerven Nederlands voetballer 7 Flavio Perlaza Ecuadoraans voetballer 7 Vladimir Poetin Russisch politicus 8 Jan Marijnissen Nederlands politicus voor de SP 9 Miguel Ángel Neira Chileens voetballer 9 Sharon Osbourne vrouw van de Britse rockster Ozzy 10 Siegfried Stohr Italiaans autocoureur 10 Janusz Sybis Pools voetballer 14 Nikolaj Andrianov Russisch turner overleden 2011 14 Margriet Eshuijs Nederlands zangeres 14 Tony Rombouts Belgisch voetballer overleden 1990 15 Vahid Halilhodžić Bosnisch voetballer en voetbalcoach 18 Chuck Lorre Amerikaans schrijver en tv-producer 20 Dalia Itzik Israëlisch lerares en politica 21 Brent Mydland overleden 1990 22 Jeff Goldblum Amerikaans acteur 23 Hiroshi Masumura Japans mangatekenaar animemaker en kunstenaar 23 Pierre Moerlen Frans musicus Gong overleden 2005 24 Jan Baas Nederlands politicus 26 Andrew Motion Engels dichter en prozaschrijver Poet Laureate van 1999 2009 27 Roberto Benigni Italiaans acteur en regisseur 27 Brigitte Engerer Frans pianiste overleden 2012 27 Francis Fukuyama Amerikaans politicoloog en schrijver ;november 3 Roseanne Barr Amerikaans actrice 3 Evert van de Poll Nederlands theoloog predikant en redacteur 5 Oleh Blochin Oekraïens voetballer en voetbalcoach 7 David Petraeus Amerikaans militair 8 Jan Raas Nederlands wielrenner columnist en ploegleider 9 Lou Ferrigno Amerikaans bodybuilder en acteur De Hulk 13 Josip Kuže Kroatisch voetballer en voetbalcoach 15 Antonella Ruggiero Italiaans zangeres 15 Randy Savage Amerikaans acteur en worstelaar overleden 2011 16 Shigeru Miyamoto Directeur van Nintendo 16 Jim Pomeroy Amerikaans motorcrosser overleden 2006 17 Ties Kruize Nederlands hockeyer 17 Roman Ogaza Pools voetballer overleden 2006 17 Rabin Parmessar Surinaams politicus 21 Eamonn Coghlan Iers atleet 25 Imran Khan Pakistaans cricketer en politicus 27 Daryl Stuermer Amerikaans gitarist 30 Dick Schoenaker Nederlands voetballer ;december 4 Jan Rietman Nederlands muzikant orkestleider en radiopresentator 5 Günther Förg Duits schilder beeldhouwer en fotograaf overleden 2013 12 Brenton Broadstock Australisch componist 15 Allan Simonsen Deens voetballer en voetbaltrainer 16 Jorge Luis Pinto Colombiaans voetbaltrainer 17 Hans Alders Nederlands politicus PvdA en bestuurder 18 Fred Vandervennet Belgisch atleet 20 Jenny Agutter Brits actrice 20 Jakob Beks Vlaams acteur 21 Lida Berkhout Nederlands atlete 21 Dennis Boutsikaris Amerikaans acteur 23 Hans Abrahamsen Deens componist 25 Desireless Frans zangeres 26 Guy Goethals Belgisch voetbalscheidsrechter 27 David Knopfler Brits muzikant medeoprichter en slaggitarist van Dire Straits ;exacte datum onbekend Nidia Bustos Nicaraguaans cultureel activiste en theaterdirecteur Pierre Muller Zwitsers politicus Oumou Sy Senegalees modeontwerpster Ben Verwaayen Nederlands zakenman Helen Zia Amerikaans schrijfster Overleden ;januari 4 Constant Permeke 69 Vlaams expressionistisch kunstenaar 22 Andres Luna de San Pedro 64 Filipijns architect 26 Lodewijk van Deyssel 87 Nederlands schrijver werkelijke naam Karel Joan Lodewijk Alberdingk Thijm 28 Thomas Hicks 77 Amerikaans atleet 29 Harry Kuyten 68 Nederlands graficus en kunstschilder ;februari 1 Otto Cornelis Adriaan van Lidth de Jeude 70 Nederlands waterbouwkundige en politicus 2 André Idserda 72 Nederlands kunstschilder 6 George VI 56 koning van Groot-Brittannië 12 Rudolf Strnisko 70 Tsjechisch bierbrouwer en ingenieur 16 Jaap Barendregt 47 Nederlands voetballer 19 Knut Hamsun 92 Noors schrijver en Nobelprijswinnaar 26 Paul Reymer 69 Nederlands politicus ;maart 1 Mariano Azuela 79 Mexicaans schrijver en medicus 5 Charles Scott Sherrington 94 Brits fysioloog en Nobelprijswinnaar 13 Giovanni Nasalli Rocca di Corneliano 79 Italiaans kardinaal 13 Johan Nygaardsvold 62 Noors politicus 15 Hendrik Johan Knottenbelt 78 Nederlands politicus 22 Uncle Dave Macon 81 Amerikaans zanger banjospeler songwriter en entertainer 23 Klaas Schilder 61 Nederlands theoloog en verzetsstrijder ;april 2 Alex Benno 79 Nederlands acteur en cineast 12 Julia Cuypers 80 Belgisch-Nederlands actrice 18 Christiaan Jacobus van Ledden Hulsebosch 75 Nederlands apotheker en politiescheikundige 20 Benne Holwerda 42 Nederlands theoloog 20 Gordon Reid 28 Amerikaans autocoureur 21 Richard Stafford Cripps 62 Brits politicus 23 Minus van Looi 60 Vlaams schrijver ;mei 6 Maria Montessori 81 Italiaans onderwijskundige en grondlegster van het montessorionderwijs 8 William Fox 73 Amerikaans ondernemer 10 Henricus Lamiroy 68 Belgisch priester en bisschop van Brugge 13 Edgar Michiels van Verduynen 66 Nederlands politicus 17 Johannes Ziatyk 52 Pools priester martelaar en zalige ;juni 1 John Dewey 92 Amerikaans psycholoog 2 Louis Saeys 64 Belgisch voetballer 8 Julie Marie Arpeau 71 Nederlands pianiste 18 Efim Bogoljoebov 63 Oekraiëns-Duits schaakspeler 24 Lodewijk Mortelmans 84 Belgisch eredirecteur van het Koninklijk Vlaams Conservatorium ;juli 2 Henriëtte Bosmans 56 Nederlands componiste en pianiste 6 Oskar Ursinus 75 Duits zweefvliegpionier 21 22 Silvio Cator 51 Haïtiaans atleet 26 Eva Perón 33 Evita ;augustus 1 Amoene van Haersolte 62 Nederlands schrijfster 31 Jim Rigsby 29 Amerikaans autocoureur ;september 18 Hippolyte Daeye 79 Vlaams schilder 20 Bill Schindler 43 Amerikaans autocoureur 21 Frank Luptow 46 Amerikaans autocoureur 22 Cor Ruys 63 Nederlands toneelspeler cabaretier en toneelleider 29 Fernand Demets 68 Belgisch politicus en gouverneur van Brabant ;oktober 1 John Langenus 60 Belgisch voetbalscheidsrechter 7 Bram Evers 68 Nederlands atleet 10 Mieczysław Wiśniewski 59 Pools voetballer 10 Gabriel Reyes 60 Filipijns aartsbisschop 25 Sergei Bortkiewicz 75 Russisch componist ;november 1 Dixie Lee 40 Amerikaans actrice 9 Chaim Weizmann 77 1e president van Israël 1949-1952 21 Henriette Roland Holst 82 Nederlands dichteres en socialiste 23 Albert van Raalte 62 Nederlands dirigent 24 Andrzej Przeworski 52 Pools voetballer 26 Sven Hedin 87 Zweeds ontdekkingsreiziger ;december 1 Vittorio Emanuele Orlando 92 Italiaans politicus 3 Josef Frank 43 Tsjecho-Slowaaks politicus 4 Adriaan Alberga 65 Surinaams jurist en politicus 11 Herman Hana 78 Nederlands kunstenaar 14 Jan Terpstra 64 Nederlands politicus 20 Fritz Förderer 64 Duits voetballer 27 Henri Winkelman 76 Nederlands opperbevelhebber ten tijde van de Duitse invasie in 1940 28 Alexandrine Augusta van Mecklenburg-Schwerin 73 Koningin-gemalin van Denemarken Weerextremen in België 27 januari 28 cm sneeuw in Koksijde 11 februari 100 cm sneeuw in de Hoge Venen 30 april Maximumtemperatuur gedurende 12 dagen meer dan 20°C in Ukkel 1 mei Maximumtemperatuur tot 278°C in Leopoldsburg 2 juli Dit is de warmste nacht van de eeuw in Ukkel de temperatuur zakt niet onder 219°C 3 juli Hagelbollen tot 8 cm op bepaalde plaatsen 83 mm neerslag in Oorderen Antwerpen 6 juli Maximumtemperatuur tot 317°C op de Baraque Michel Jalhay en 371°C in Rochefort en in Ukkel 8 juli 32 mm neerslag in één uur nabij de afdamming van de Gileppe Jalhay 6 arbeiders verdrinken tijdens plotse overstroming van de Soor 21 augustus 151 mm neerslag in 1 week in Thimister 19 september Sneeuw in de Hoge Venen 20 september Koudste september-decade van de eeuw in Ukkel gemiddelde temperatuur 109°C 20 september Minimumtemperatuur ten zuiden van Samber en Maas –09°C op de Baraque Michel Jalhay en –14°C in Rochefort 8 november Sneeuwt op de hoogplateaus van de Ardennen tussen 5 en 11 cm herfst Na 1887 herfst met laagste gemiddelde temperatuur 77 °C normaal 104°C Bron KMI met aanvullingen < small> Externe link video Het jaar 1972 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 5 President Nixon kondigt in San Clemente Californië de ontwikkeling aan van een herbruikbaar ruimteveer het Spaceshuttleprogramma 12 De Amerikaanse televisieserie All in the Family verschijnt voor het eerst op de Nederlandse tv 16 De Deense premier Jens Otto Krag stelt aan de bevolking de nieuwe koningin Margarethe II voor 30 Bloody Sunday tijdens een demonstratie in het Noord-Ierse Londonderry schiet het Britse leger 14 burgers dood ;februari 3 Opening van de elfde Olympische Winterspelen in Sapporo Japan Het zijn de eerste Winterspelen in Azië De Nederlandse schaatsploeg met onder anderen Ard Schenk Stien Kaiser Kees Verkerk en Atje Keulen-Deelstra wint in totaal vier gouden drie zilveren en twee bronzen medailles 14 In Brussel wordt het "Cultuurpact" gesloten ter bescherming van de filosofische en religieuze minderheden Dit pact moest een gezonde basis vormen voor de culturele autonomie Het is een van de stappen naar de federale staat België 21 Richard Nixon bezoekt Mao Zedong in Peking 29 Na uiterst emotionele debatten neemt in Nederland de Tweede Kamer een motie-Voogd aan waarin de regering wordt opgeroepen af te zien van haar voornemen om de drie van Breda vrij te laten ;maart 12 Nederland eindigt als zevende en laatste bij het wereldkampioenschap ijshockey voor C-landen in Roemenië 15 The Godfather gaat in New York in première 25 Luxemburg wint het zeventiende Songefestival met "Après toi" gezongen door de Griekse zangeres Vicky Leandros Nederland eindigt op de vierde plaats met Sandra & Andres en België eindigt zeventiende en voorlaatste met Serge & Christine Ghisoland 26 Walter Planckaert wint de zevende editie van Nederlands enige wielerklassieker de Amstel Gold Race ;april 10 In Iran treft een aardbeving met een kracht van 72 de stad Ghir Karzin in de provincie Fars en een gebied van 250 kilometer daaromheen Meer dan 5300 mensen komen om 16 De Apollo 16 wordt gelanceerd voor een reis naar de maan Het is de een na laatste missie van het Apolloprogramma waarbij op de maan wordt geland 22 Voor eigen publiek wint Tsjecho-Slowakije het wereldkampioenschap ijshockey voor A-landen 29 Aanval van Hutu-guerrillas in Burundi op leden van de regerende Tutsi-stam waarbij tussen de 5000 en 15000 Tutsis gedood worden Het Tutsi-regeringsleger slaat terug met hulp van Zaïre Eind mei waren circa 100000 Hutu's gedood Velen vluchtten naar naburige staten ;mei 22 De Nederlandse damgrootmeester Ton Sijbrands wordt in Hengelo wereldkampioen dammen Sinds 1955 was deze titel alleen maar door Russen gewonnen 22 mei Richard Nixon bezoekt als eerste Amerikaanse president de Sovjet-Unie Met Leonid Brezjnev bespreekt hij onder andere de wapenreductie 26 Het SALT I-verdrag tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten wordt getekend 27 Decreet van de Nederlandse Cultuurraad voorloper van het Vlaams Parlement in België betreffende het taalgebruik bij de eedaflegging Hierbij wordt voorgeschreven dat alleen de eed in het Nederlands geldt in het Nederlandstalige landsgedeelte Hierdoor wordt de wet van 30 juli 1884 opgeheven 31 In de Rotterdamse Kuip wint Ajax de Europacup door met 2-0 Inter Milaan te verslaan Beide doelpunten zijn van Johan Cruijff In het tv-verslag wordt voor het eerst gebruikgemaakt van herhaling van beelden in slow motion ;juni 1 Andreas Baader Holger Meins en Jan-Carl Raspe van de "Baader-Meinhof-Groep" RAF worden gevangen genomen na een hevig gevecht met de West-Duitse politie 6 Leden van de Volksunie VU hijsen de regionale Vlaamse leeuwenvlag aan de gevel van het Belgische Parlement De stunt die amper twee uur duurt heeft noch feitelijk noch symbolisch enig gevolg 15 De 37-jarige Ulrike Meinhof kopstuk van de West-Duitse anarchistische Baader-Meinhof-Groep wordt aangehouden te Hannover samen met de 27-jarige Gerhard Müller 15 Cathay Pacific vlucht-700Z stort neer na een bomexplosie in Vietnam Alle 81 inzittenden komen om het leven 18 West-Duitsland wint in Brussel het EK voetbal door de Sovjet-Unie in de finale met 3-0 te verslaan 17 In de nacht van 17 juni belt de nachtwaker Wills te Washington DC de politie op om te melden dat vijf inbrekers op het hoofdkwartier van de democratische partij zitten Ze worden aangehouden Daarmee start het bekende Watergate-schandaal dat leidt tot het gedwongen voortijdig ontslag van president Nixon twee jaar later ;juli 23 De Belgische wielrenner Eddy Merckx wint opnieuw voor de vierde maal de Ronde van Frankrijk ;augustus 11 Een windhoos treft camping Duinoord op Ameland Er vallen drie doden en honderden gewonden 22 De Noord-Hollandse badplaatsen Callantsoog en Schoorl weigeren een deel van hun stranden beschikbaar te stellen voor naaktrecreatie 25 Tijdens de verkeersramp bij Prinsenbeek vindt een kettingbotsing in dichte mist plaats waarbij ongeveer 60 voertuigen betrokken zijn Dertien mensen komen om het leven 26 raken er gewond ;september 5 Tijdens de 20e Olympische Spelen in München gijzelen acht leden van de Palestijnse terreurgroep Zwarte September de Israëlische sportploeg De gijzeling wordt met geweld beëindigd op het vliegveld waarbij zeventien doden vallen alle gijzelaars en vijf terroristen 30 Radio Veronica verhuist van 192 naar 538 meter in de middengolf De zeezender is nu in vrijwel heel Nederland goed te ontvangen ;oktober 13 Een Uruguayaans legervliegtuig bracht spelers en familie van de rugbyclub Old Christians Club uit Montevideo naar Santiago in Chili voor een wedstrijd Het toestel stortte neer in het Andesgebergte 16 van de 45 mensen overleefden maar werden pas 2 maanden later gevonden De film Alive omschrijft het relaas van de Andesvliegramp ;november 13 Zeer zware storm in onder meer Nederland 54 doden waarvan 9 in Nederland 5 miljoen bomen worden ontworteld schepen worden op het strand geworpen en enorme schade aangericht aan gebouwen ;december 19 Met de terugkeer van Apollo 17 op aarde komt er een einde aan het Apolloprogramma De astronauten Cernan en Schmitt zijn vooralsnog de laatste mensen op de maan en zelfs de laatsten die ontsnapten aan de aardse zwaartekracht 29 De allereerste ramp met een widebody vliegtuig Een Lockheed L-1011 TriStar van Eastern Air Lines stort neer in de Everglades ;zonder datum Sietz Leeflang richt in Boxtel een onderzoekscentrum op naar kleinschalige milieuvriendelijke landbouw De Kleine Aarde In Reykjavik vindt de tweekamp om het wereldkampioenschap schaken plaats Bobby Fischer verslaat Boris Spasski Muziek Klassieke muziek 12 oktober Preludes en fuga van Witold Lutosławski is voor het eerst te horen 18 oktober Cantus Arcticus van Einojuhani Rautavaara is voor het eerste te horen 21 november Trompetconcert nr 1 van Eino Tamberg is voor het eerst te horen Populaire muziek Hit afkomstig uit de Fabeltjeskrant Hup daar is Willem met de waterpomptang door Frans van Dusschoten Album top tien Himself Gilbert O'Sullivan Harvest Neil Young The concert for Bangladesh Diverse Artiesten Simon & Garfunkel's Greatest Hits Simon & Garfunkel Acceleration Middle Of The Road Moods Neil Diamond Deep Purple in Rock Deep Purple Voor De 3e Keer Alle 13 Goed! Diverse Artiesten Introspection Thijs van Leer Top Star Festival Diverse Artiesten Literatuur De Duitse schrijver Heinrich Böll ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Simon Vestdijks in 1933 geschreven roman Kind tussen vier vrouwen wordt dit jaar voor het eerst gepubliceerd De schrijver en dichter Jan Arends wordt als volwaardig literair talent erkend De Onzichtbare Steden van Italo Calvino wordt voor het eerst gepubliceerd in Italië Beeldende kunst Bouwkunst Film The Godfather Francis Ford Coppola Last tango in Paris door Bernardo Bertolucci met Marlon Brando en Maria Schneider Bij de beesten af Bert Haanstra Geboren ;januari 1 Tom Barman Belgisch muzikant en filmmaker 1 Lilian Thuram Frans voetballer 1 Zsolt Szabó Hongaars voetbalscheidsrechter 2 Greg Bennett Australisch triatleet 2 Arif Erdem Turks voetballer 2 Egil Østenstad Noors voetballer 3 Vladimir Kokol Sloveens voetballer 4 Marinus Dijkhuizen Nederlands voetballer 4 Charlotte Hudson Brits presentatrice 5 Sasha Duits zanger 6 Ipang Irfan Fahri Lazuardy Indonesisch zanger 7 Kyoko Shimazaki Japans langebaanschaatsster 7 Svetlana Zjoerova Russisch langebaanschaatsster 9 Mat Hoffman Amerikaans BMX'er 10 Mohammed Benzakour Nederlands publicist columnist schrijver en dichter 13 Mark Bosnich Australisch voetballer 13 Stine Jensen Nederlands filosofe en publiciste 13 Julio Rey Spaans atleet 13 Aleksej Vasiljev Russisch autocoureur 15 Kobe Tai Taiwanees-Japans pornoactrice 15 Sarah Wynter Australisch actrice 18 Martin Cruijff Nederlands voetballer 18 Kjersti Tysse Plätzer Noors atlete 21 Davide Roda Italiaans autocoureur 22 Gonzalo Rodríguez Uruguayaans autocoureur overleden 1999 23 Ewen Bremner Schots acteur 23 Marcel Wouda Nederlands zwemmer en zwemcoach 24 Daan Schuurmans Nederlands acteur 24 Ulla Werbrouck Belgisch judoka 26 Remko Koster Nederlands hockeyer 27 Nathan Blake Welsh voetballer 27 Alexander Lvov Russisch autocoureur 27 Mark Owen Engels zanger en songwriter 28 Léon van Bon Nederlands wielrenner ;februari 1 Johan Walem Belgisch voetballer 2 Radosław Kałużny Pools voetballer 2 Hendrick Ramaala Zuid-Afrikaans atleet 3 Mart Poom Ests voetballer 4 Luís Pedro Magalhães Portugees autocoureur 6 Dragomir Stanković Servisch voetbalscheidsrechter 10 Pieter van der Kruk Nederlands atleet 10 Mr Scruff Brits dj acid jazz-muzikant en beeldend kunstenaar 11 Steve McManaman Engels voetballer 13 Virgilijus Alekna Litouws atleet 13 Manou Schauls Luxemburgs voetballer 14 Raymond Beerens Nederlands voetballer 14 Fernando Picún Uruguayaans voetballer 14 Rob Thomas Amerikaans zanger 15 Héctor Carabalí Ecuadoraans voetballer 15 Alain Sergile Haïtiaans zwemmer 15 Isabelle Vandenabeele Belgisch illustrator 17 Billie Joe Armstrong Amerikaans zanger Green Day 17 Taylor Hawkins Amerikaans drummer 17 Cezary Kucharski Pools voetballer 18 Wilson Kibet Keniaans atleet 19 Noureddine Bentoumi Algerijns langlaufer 20 Robin van Galen Nederlands waterpoloër en waterpolocoach 20 Tjitske Reidinga Nederlands actrice 20 Cristina Sánchez Spaans torera 21 Ester Goossens Nederlands atlete 21 Gianluca de Lorenzi Italiaans autocoureur 22 Michael Chang Chinees-Amerikaans tennisser 22 Laurence Leboucher Frans wielrenster 22 Claudia Pechstein Duits schaatsster 22 Haim Revivo Israëlisch voetballer 22 Barbara Wijnveld Nederlands kunstenares 24 Delilah Asiago Keniaans atlete 25 Erwin van de Looi Nederlands voetballer 27 Jeannette Lewin Nederlands hockeyster 28 Jan Boven Nederlands wielrenner 29 Rui Águas Portugees autocoureur 29 Ángel Castresana Spaans wielrenner 29 Andries Kramer Nederlands schaatser 29 Antonio Sabato Jr Amerikaans acteur ;maart 1 Sjerstin Vermeulen Nederlands paralympisch sportster 3 Darren Anderton Engels voetballer 3 Peter O'Leary Nieuw-Zeelands voetbalscheidsrechter 3 Christian Oliver Duits-Amerikaans acteur 3 Marko Tuomela Fins voetballer 3 Yasmine Vlaams zangeres overleden 2009 4 Jos Verstappen Nederlands autocoureur 6 Marianne Thieme Nederlands dierenactiviste politica en publiciste 7 Kristan Bromley Brits skeletonracer 8 Denis Lian Singaporees-Chinees autocoureur 10 Takashi Fujii Japans komiek 10 Nick Gates Australisch wielrenner 10 Michaël Volkaerts Belgisch schrijver 11 Tarik Filipović Kroatisch acteur 12 Alberto López de Munain Spaans wielrenner 15 Elio Aggiano Italiaans wielrenner 15 Filip Dewulf Belgisch tennisser 15 Christopher Williams Jamaicaans atleet 17 Melissa Auf der Maur Canadees rockmuzikante 18 Iván Valenciano Colombiaans voetballer 20 Daniela Hunger Oost-Duits zwemster en olympisch kampioene 21 Derartu Tulu Ethiopisch atlete 22 Cory Lidle Amerikaans honkballer overleden 2006 22 Prins Pieter-Christiaan zoon van Prinses Margriet en mr Pieter van Vollenhoven 22 Malcolm Page Australisch zeiler 22 Katja Retsin Vlaams omroepster en presentatrice 23 Rubens Barrichello Braziliaans autocoureur 23 Jonas Björkman Zweeds tennisser 23 Nadja Hüpscher Nederlands actrice 23 Guus Meeuwis Nederlands zanger 23 Peter Møller Deens voetballer 23 Erwin Vervecken Belgisch wielrenner 25 Roberto Acuña Paraguayaans voetballer 25 Phil O'Donnell Schots voetballer overleden 2007 27 Jimmy Floyd Hasselbaink Nederlands voetballer 28 Olga Jegorova Russisch atlete 28 Devinn Lane Amerikaans erotisch fotomodel en pornoster en schrijfster regisseur en producer van pornofilms 29 Rui Costa Portugees voetballer 29 Piet-Hein Geeris Nederlands hockeyer 30 Sander van Heeswijk Nederlands hockeyer 30 Harold Lozano Colombiaans voetballer 31 Renate van der Zalm Nederlands televisiepresentatrice en echtgenote van schaatser Erben Wennemars ;april 2 Lidewij Benus Nederlands actrice 2 Mathieu Daniel Polak Nederlands pianist beiaardier en componist 3 Yasmine Kherbache Belgisch politica 4 Isabelle Brinkman Nederlands televisiepresentatrice 4 Jerome Damon Zuid-Afrikaans voetbalscheidsrechter 5 Paul Okon Australisch voetballer 6 Jo Van Daele Belgisch atleet 8 Piotr Świerczewski Pools voetballer 9 Margarita Fullana Spaans wielrenster en mountainbikester 10 Mario Stanić Kroatisch voetballer 11 Annemette Jensen Deens atlete 13 Rein Baart Nederlands voetbaldoelman 14 Serge Gumienny Belgisch voetbalscheidsrechter 14 Wojciech Kowalczyk Pools voetballer 15 Hella Hueck Nederlands journaliste 15 Chun Wei Cheung Nederlands roeier overleden 2006 16 Conchita Martínez Spaans tennisster 17 Jennifer Garner Amerikaans actrice 17 Yuichi Nishimura Japans voetbalscheidsrechter 17 Macha van der Vaart Nederlands hockeyster 17 Jarkko Wiss Fins voetballer en voetbalcoach 18 Roeland Fernhout Nederlands acteur 18 Annette Sekrève Nederlands prinses 19 Frank Asselman Belgisch atleet 19 Marcelo Elizaga Ecuadoraans voetballer 19 Rivaldo Braziliaans voetballer 20 Froukje de Both Nederlands actrice en televisiepresentatrice 20 Brahim Boulami Marokkaans atleet 20 Wouter Van Bellingen Vlaams ambtenaar en politicus 21 Betje Koolhaas Nederlands actrice 21 Vidar Riseth Noors voetballer 22 Sabine Appelmans Belgisch tennisster en televisiepresentatrice 23 Johnson Kubisa Botswaans atleet 27 Silvia Farina Elia Italiaans tennisster 28 Jean-Paul van Gastel Nederlands voetballer 29 Luc Frank Belgisch politicus ;mei 2 Michael Hester Nieuw-Zeelands voetbalscheidsrechter 2 The Rock Canadees-Samoaans worstelaar 2 Hilde Vautmans Vlaams politica 4 Michael Pritchard Amerikaans bassist onder andere Green Day 4 Miles Stewart Australisch triatleet 5 Lenka Ilavská Slowaaks wielrenster 6 Naoko Takahashi Japans atlete 7 Peter Dubovský Slowaaks voetballer overleden 2000 10 Georgi Nemsadze Georgisch voetballer 11 Tomáš Dvořák Tsjechisch atleet 12 Aleksandr Goloebev Russisch schaatser 12 Damian McDonald Australisch wielrenner overleden 2007 12 Alfonso Obregón Ecuadoraans voetballer 12 Hagar Peeters Nederlands dichteres 13 Pieta van Dishoeck Nederlands roeister 13 Ralph Ferron Luxemburgs voetballer 15 Niklas Axelsson Zweeds wielrenner 15 Patrick Pothuizen Nederlands voetballer 16 David Charvet Frans acteur 18 Nordin Ben Salah Nederlands-Marokkaans bokser overleden 2004 18 Rachid Yachou Marokkaans-Belgisch voetballer 20 Serghei Clescenco Moldavisch voetballer 20 Busta Rhymes Amerikaans rapper 21 The Notorious BIG Amerikaans rapper overleden 1997 22 Jaouad Gharib Marokkaans atleet 24 Valerie Zwikker Nederlands tv-presentatrice 27 Agueda Amaral Oost-Timorees atlete 28 Michael Boogerd Nederlands wielrenner 31 Archie Panjabi Brits actrice ;juni 1 Miroslav König Slowaaks voetbaldoelman 2 Wentworth Miller Amerikaans acteur 3 Marjon de Hond Nederlands weervrouw 4 György Kolonics Hongaars kanovaarder overleden 2008 6 Cristina Scabbia Italiaans zangeres 7 Leah Malot Keniaans atlete 7 Lahoucine Mrikik Marokkaans marathonloper 10 Matthew Breeze Australisch voetbalscheidsrechter 15 Marcus Hahnemann Amerikaans voetballer 18 Anu Tali Estisch dirigent 19 Brian McBride Amerikaans voetballer 20 Petra Vlaams zangeres 20 Chino Moreno Amerikaans muzikant 20 Craig Thomson Schots voetbalscheidsrechter 20 Tom Van Dyck Vlaams acteur 21 William Kiplagat Keniaans atleet 22 Dariusz Baranowski Pools wielrenner 22 Jeroen van der Boom Nederlands televisiepresentator en zanger 22 Emanuel Filibert van Savoye kleinzoon van Italiës laatste koning Umberto II 22 Stephan Vuckovic Duits triatleet 23 Selma Blair Amerikaans actrice 23 Sacha Schneider Luxemburgs voetballer 23 Zinédine Zidane Frans voetballer 24 Robbie McEwen Australisch wielrenner 25 Danny Stam Nederlands wielrenner 28 Peter Binkovski Sloveens voetballer 28 Alessandro Nivola Amerikaans acteur 30 Stuart Rendell Australisch atleet ;juli 1 Steffi Nerius Duits atlete 2 Matthew Birir Keniaans atleet 4 Nina Badrić Kroatisch zangeres 4 Stefan Jansen Nederlands voetballer 5 Niki Aebersold Zwitsers wielrenner 6 Zjanna Block Oekraïens atlete 7 Tony West Engels darter 8 Davit Janashia Georgisch voetballer 12 Tibor Benedek Hongaars waterpoloër 15 Juan Edgardo Angara Filipijns politicus 15 Scott Foley Amerikaans acteur onder andere Dawson's Creek 15 Natalja Sadova Russisch atlete 17 Jaap Stam Nederlands voetballer 17 Andy Whitfield Welsh acteur en model overleden 2011 20 Geena Lisa Peeters Vlaams zangeres en presentatrice 21 Martin Groenewold Nederlands zanger 23 Giovane Élber Braziliaans voetballer 24 Geert Hunaerts Vlaams acteur 27 Takako Fuji Japans actrice 27 Maya Rudolph Amerikaans zangeres actrice en comédienne 28 Elizabeth Berkley Amerikaans actrice 28 Christophe Stienlet Vlaams acteur 28 Ed Templeton Amerikaans skateboarder 29 Metin Kazak Bulgaars politicus 30 Dennis Looze Nederlands triatleet ;augustus 1 Christer Basma Noors voetballer 2 Moussa Aouanouk Algerijns atleet 2 Corinne Rey-Bellet Zwitsers skiester en misdaadslachtoffer overleden 2006 3 Christian Keller Duits zwemmer 4 Stefan van Dierendonck Nederlands schrijver en priester 6 Geri Halliwell Brits zangeres onder andere Spice Girls 7 Dennis Rijnbeek Nederlands zwemmer 7 Goran Vlaović Kroatisch voetballer 8 Axel Merckx Belgisch wielrenner 10 Angie Harmon Amerikaans actrice en model 11 Joane Somarriba Spaans wielrenster 12 Mark Davis Engels snookerspeler 12 Dimitri Reinderman Nederlands schaker 13 Randal Corsen Curaçaos-Nederlands pianist 14 Yamilé Aldama Cubaans-Soedanees atlete 14 Ville Nylund Fins voetballer 15 Ben Affleck Amerikaans acteur 15 Mikey Graham Brits zanger 15 Pasi Laaksonen Fins voetballer 16 Paula List Nederlands paralympisch sportster 16 Djoke van Marum Nederlands paralympisch sportster 19 Roberto Abbondanzieri Argentijns voetballer 19 Tanja Ostojić Servisch feministisch performancekunstenares 21 Gisela Otto Nederlands televisiepresentatrice 22 Arjen Grolleman Nederlands radio-dj overleden 2010 23 Irina Mikitenko Kazachs Duits atlete 25 Quintis Ristie Nederlands reporter en acteur 25 Róbert Tomaschek Slowaaks voetballer 27 Jaap-Derk Buma Nederlands hockeyer 27 Denise Lewis Brits atlete 28 Beertje van Beers Nederlands televisiepresentatrice 28 Iván Gabrich Argentijns voetballer 29 Miranda Boonstra Nederlands atlete 29 Amanda Marshall Canadees zangeres 30 Cameron Diaz Amerikaans actrice 30 Pavel Nedvěd Tsjechisch voetballer ;september 1 Jetske van den Elsen Nederlands televisiepresentatrice 4 Daniel Nestor Canadees tennisser 5 Salaheddine Bassir Marokkaans voetballer 5 Tim Mack Amerikaans atleet 6 Idris Elba Brits acteur Luther 6 Ricardo Salazar Amerikaans voetbalscheidsrechter 6 Adriaan Van den Hoof Vlaams acteur 6 Dinand Woesthoff Nederlands zanger Kane 7 Bruno De Roover Vlaams striptekenaar 8 Markus Babbel Duits voetballer 8 Els Keytsman Vlaams politicus 9 Miriam Oremans Nederlands tennisster 9 Goran Višnjić Kroatisch-Amerikaans acteur 10 Mariano Bombarda Nederlands-Argentijns voetballer 10 Ghada Shouaa Syrisch atlete 11 Ricky Koole Nederlands actrice 13 Job ter Burg Nederlands filmeditor 15 Alan Culpepper Amerikaans atleet 16 Ramon van Haaren Nederlands voetballer 16 Vebjørn Rodal Noors atleet 17 Iván Pedroso Cubaans atleet 18 Brigitte Becue Belgisch zwemster 18 Wagner Rivera Ecuadoraans voetballer 21 Liam Gallagher Brits zanger Oasis 21 David Silveria Amerikaans drummer 22 Manuel Cardoni Luxemburgs voetballer 22 Alexandre Rey Zwitsers voetballer 23 Sarah Bettens Belgisch zangeres onder andere K's Choice 23 Tom Van Hooste Belgisch atleet 24 Pierre Amine Gemayel Libanees politicus overleden 2006 24 Jesse Hughes Amerikaans musicus 26 Petra Huybrechtse Nederlands atlete 26 Patrick Johnson Australisch atleet 27 Clara Hughes Canadees schaatsster en wielrenster 28 Gwyneth Paltrow Brits actrice 28 Dita Von Teese Amerikaans danseres en model 29 Koen Allaert Belgisch atleet ;oktober 1 Abdulrahman Abdou Qatarees voetbalscheidsrechter 6 Mark Schwarzer Australisch voetbaldoelman 7 Marlou Aquino Filipijns basketballer 7 Loek van Wely Nederlands schaker 7 Remco van Wijk Nederlands hockeyer 8 Deirdre Demet Amerikaans wielrenster 8 Jan Verfaillie Vlaams politicus 8 Stanislav Varga Slowaaks voetballer 10 Joke Devynck Belgisch actrice 13 Prins Jaime en zijn tweelingzus Margarita kinderen van prinses Irene 16 Rifka Lodeizen Nederlands actrice 17 Eminem Amerikaans rapper 17 Nico Funck Luxemburgs voetballer 17 Wyclef Jean Amerikaans rapper en producer onder andere Fugees 19 Pras Michel Amerikaans rapper onder andere Fugees 20 Dmitri Alenitsjev Russisch politicus en voetballer 20 Pie Geelen Nederlands zwemmer 22 Saffron Burrows Brits actrice 24 Ruxandra Dragomir Roemeens tennisster 24 Matt Hemingway Amerikaans atleet 25 Rodolfo Falcon Cubaans zwemmer 26 Takayuki Aoki Japans autocoureur 26 Andre Morris Amerikaans atleet 27 Maria Mutola Mozambikaans atlete 29 Peter Verhoeven Vlaams radio- en televisiepresentator 30 Armand MacAndrew Surinaams voetballer ;november 1 Sophia Wezer Nederlands danseres en zangeres 2 Alfred Schreuder Nederlands voetballer 2 Dario Silva Uruguayaans voetballer 3 Ugo Ehiogu Engels voetballer 3 Marko Koers Nederlands atleet 4 Luís Figo Portugees voetballer 9 Sasja Brouwers Nederlands zangeres 9 Eric Dane Amerikaans acteur 11 Isis Gee Pools-Amerikaans zangeres 13 Pedro Reyes Chileens voetballer 13 Samantha Riley Australisch zwemster 14 Josh Duhamel Amerikaans acteur 16 Ageeth Boomgaardt Nederlands hockeyer 17 Roué Verveer Surinaams Nederlands cabaretier 18 Giovanni Linscheer Surinaams zwemmer overleden 2000 23 Alf-Inge Håland Noors voetballer 23 Tonči Martić Kroatisch voetballer en zaakwaarnemer 24 Félix Cárdenas Colombiaans wielrenner 24 Marek Lemsalu Estisch voetballer 25 Stefan Everts Vlaams motorcrosser 26 Dave Rost Nederlands triatleet en duatleet 28 Milan Timko Slowaaks voetballer 29 Rodrigo Pessoa Braziliaans springruiter ;december 1 Nicky Koolen Nederlands hockeyster 2 Lara Almarcegui Spaans fotografe en art intervention- en installatiekunstenaar 2 Gustavo Borges Braziliaans zwemmer 2 Friso van Vemde Oudejans Nederlands acteur 3 Danilo Goffi Italiaans atleet 7 Hermann Maier Oostenrijks skiër 9 Tré Cool Amerikaans drummer 9 Fabrice Santoro Frans tennisser 10 Karl Jindrak Oostenrijks tafeltennisser 10 Puff Johnson Amerikaans zangeres 10 Brian Molko Brits zanger Placebo 11 Sami Al-Jaber Saoedi-Arabisch voetballer 11 Sigurd Rushfeldt Noors voetballer 12 Sandrine Hennart Belgisch atlete 12 Wilson Kipketer Keniaans-Deens atleet 12 Julika Marijn Nederlands actrice en zangeres 12 Hank Williams III Amerikaans zanger 15 Bingen Fernández Spaans wielrenner 15 Sete Gibernau Spaans motorcoureur 16 Željko Kalac Australisch voetballer 17 John Abraham Indiaas acteur 17 Daniele Caimmi Italiaans atleet 17 Iván Pedroso Cubaans atleet 18 Senad Repuh Bosnisch voetballer 19 Rosa Blasi Amerikaans actrice 19 Alyssa Milano Amerikaans actrice 21 Debby Mansveld Nederlands wielrenster 21 Harri Ylönen Fins voetballer 21 Claudia Poll Costa Ricaans zwemster 22 Alex Agnew Belgisch cabaretier 22 Anderson Luis da Silva Braziliaans voetballer 22 Alexandre Moos Zwitsers wielrenner 22 Vanessa Paradis Frans zangeres en actrice 22 Jeroen Stomphorst Nederlands nieuwslezer en televisiepresentator 23 Sandy Martens Belgisch voetballer 26 Jérôme Le Banner Frans vechtsporter 28 Patrick Rafter Australisch tennisser 29 Barry Atsma Nederlands acteur 29 Jude Law Brits acteur 29 Joey McIntyre Amerikaans zanger en acteur 30 Christophe Vekeman Vlaams schrijver dichter en performer ;exacte datum onbekend Rene Gutteridge Amerikaans schrijfster James Iroha Uchechukwu Nigeriaans fotograaf Overleden Weerextremen in België 7 februari De neerslag die in België valt bevat zand uit de Sahara 24 maart Sedert 14 maart is de maximumtemperatuur elke dag hoger dan 15°C 7 april Hagelbuien veroorzaken veel schade aan tuinbouwbedrijven op verschillende plaatsen in het land 11 april Windstoten veroorzaken belangrijke schade in de streek van Doornik 5 juli Neerslagtotaaltotaal van 108 mm in Witry 9 juli Hagelstenen tot 5 centimeter in de streek van Geldenaken en Tienen 18 juli Neerslagtotaal van 104 mm in Verviers en met belangrijke schade 20 juli warmste dag van het jaar met 33 graden 20 oktober Temperatuurminimum tot –72°C in Rochefort 21 oktober Sedert 14 oktober heeft het elke nacht gevroren in Rochefort 13 november Windstoten tot 130 km h aan de kust en 140 km h in Antwerpen Bron KMI met aanvullingen < small> Externe link video Het jaar 1986 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 1 Flevoland 170000 inwoners wordt Nederlands twaalfde provincie 1 Aruba scheidt zich af van de overige Nederlandse Antillen en wordt een autonoom onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden als status aparte 1 Spanje en Portugal worden lid van de Europese Gemeenschap 7 De Nederlandsche Bank introduceert een biljet van 250 gulden bijgenaamd de vuurtoren Het biljet zou in gebruik blijven tot de overgang naar de euro in 2002 12 In Frankrijk verschijnt de komiek Coluche voor het eerst op televisie met Les Enfoirés een groep artiesten die geld willen inzamelen voor de Restos du Cœur Dit groeit uit tot een jaarlijks terugkerend media-evenement Coluche zou nog geen half jaar later op 19 juni op 41-jarige leeftijd overlijden ten gevolge van een nekbreuk die hij opliep bij een motorongeluk 14 Meer dan 30 jaar geleden kwamen de militairen gesteund door de VS aan de macht Met de beëdiging van Vinicio Cerezo krijgt Guatemala weer een burgerpresident 15 De Russische leider Michail Gorbatsjov stelt voor tot het jaar 2000 in een driefasenplan alle kernwapens uit de wereld te helpen De NAVO reageert positief De Amerikaanse president Ronald Reagan antwoordt in februari met het voorstel om overal de Amerikaanse en Russische landraketten voor de korte en middellange afstand in aantal te verminderen 19 Het Brain-virus duikt op het eerste computervirus in de geschiedenis Het verspreidt zich door diskettes 20 In Lesotho dat geheel door Zuid-Afrika wordt omsloten neemt generaal-majoor Justin Metsing Lekanya met een militaire staatsgreep de macht over 20 Engeland en Frankrijk sluiten een verdrag voor de bouw van een tunnel onder Het Kanaal Het zal een spoortunnel worden 20 In Zweden heeft een luchtvaartmaatschappij de primeur van een lijndienst uitsluitend voor niet-rokers In zeer veel westerse landen begint het roken uit te raken 26 De ruimtesonde Voyager 2 bereikt de planeet Uranus en is het eerste en tot nu 2006 toe enige ruimtetuig dat deze planeet bezoekt 26 In Caïro bepaalt het gerechtshof dat Vertellingen uit duizend-en-één-nacht tot de klassieke literatuur behoort Het verbod wordt opgeheven 28 De spaceshuttle Challenger explodeert 73 seconden na de lancering 29 In Oeganda wordt de leider van het opstandige Nationale Verzetsleger Yoweri Museveni na vijf jaar burgeroorlog de nieuwe president 31 Op Haïti wordt na ernstige ongeregeldheden de noodtoestand uitgeroepen President voor het leven Jean-Claude Duvalier Baby Doc die zijn positie heeft geërfd van zijn vader probeert het nog met de aankondiging van economische en sociale hervormingen maar op 7 februari is er voor hem geen andere uitweg meer dan het land te ontvluchten ;februari 4 Israëlische gevechtsvliegtuigen onderscheppen boven de Middellandse Zee een Libisch verkeersvliegtuig en dwingen het in Israël te landen Per abuis wordt aangenomen dat er enkele Palestijnse leiders aan boord zijn Het voorval leidt in alle Arabische landen tot felle protesten 7 Op Haïti neemt een Nationale Raad onder leiding van generaal Henri Namphy de macht over van "Baby Doc" Jean-Claude Duvalier De feestende menigte breekt het graf van "Papa Doc" François Duvalier open en koelt haar woede af op zijn stoffelijke resten 23 De Nederlandse atlete Nelli Cooman behaalt bij de Europese indoorkampioenschappen in Madrid een wereldrecord op de 60 meter 7 seconden rond In augustus wordt zij ook Europees buitenkampioene op de 100 meter in een Nederlands record van 1108 seconden 25 Na vier dagen van massale demonstraties in de Filipijnen bekend geworden als EDSA-revolutie ontvlucht president Ferdinand Marcos het paleis en wordt Corazon Aquino de nieuwe Filipijnse president Het 21 jaar oude Marcos-regime is daarmee geëindigd 26 Opnieuw een koude winter met opnieuw een Elfstedentocht met Evert van Benthem als winnaar 27 De Tweede Kamer besluit het wetsontwerp goed te keuren waarin een overeenkomst staat met de Verenigde Staten over de stationering van kruisvluchtwapens 28 De Zweedse premier Olof Palme wordt in Stockholm vermoord de zaak is tot op heden onopgelost 28 President José Sarney van Brazilië kondigt een programma af voor het bestrijden van de inflatie en ter stimulering van de economische groei Het volk zelf krijgt de taak om de in verband hiermee afgekondigde prijzenstops in de gaten te houden ;maart 2 Zafer al Masri sinds 1976 de eerste Palestijnse burgemeester in Israëlisch gebied wordt door onbekenden doodgeschoten 3 Door het diamantschandaal rond het wisselkantoor Kirschen komen betrokken liberale ministers in opspraak 6 Het 27ste Sovjet-partijcongres waarop Gorbatsjovs positie als partijleider versterkt wordt loopt ten einde 8 Amadeo Marie Joseph Carl Pierre Philippe Paola Marco d'Aviano de eerstgeborene van prinses Astrid en prins Lorenz wordt gedoopt 13 "De ontmoeting van de eeuw" vindt plaats de Europese sonde Giotto nadert de komeet van Halley die voor het eerst sinds 1910 weer in de buurt van de aarde komt Het ruimtetuig zendt unieke beelden van de kern van de komeet terug naar de aarde 13 Na een onderzoek van enkele jaren wordt bekendgemaakt dat het beroemde schilderij De man met de gouden helm in het museum in Leningrad niet zoals altijd was aangenomen is gemaakt door Rembrandt van Rijn 15 In Zweden wordt de vermoorde premier Olof Palme onder massale belangstelling begraven 16 Bij de parlementsverkiezingen in Frankrijk verliezen de socialisten de meerderheid Frankrijk gaat voor het eerst kennismaken met de cohabitation 16 Ruim 75% van de stemgerechtigden in Zwitserland verwerpt een toetreding van hun land tot de NAVO 19 In Groot-Brittannië wordt de verloving van prins Andrew met Sarah Ferguson bekendgemaakt 19 Gemeenteraadsverkiezingen in Nederland leveren een grote winst op voor de PvdA 20 Albert Houssiau wordt benoemd tot de nieuwe bisschop van Luik 20 In Italië komt een groot wijnschandaal aan het licht Verschillende wijnhandelaren bewerkten hun producten met methanol Zeker vijftien mensen zijn om het leven gekomen na het drinken van de wijn 21 Bij een herdenkingsbetoging van het bloedbad van Sharpeville in 1960 in Zuid-Afrika komen 13 mensen om het leven 22 De ex-bankier Michele Sindona die tot levenslang veroordeeld was wegens zijn aandeel in schandalen rond de Banco Ambrosiano en de loge P-2 sterft in zijn cel na het drinken van door cyaankali vergiftigde koffie 24- Bij de 58ste Oscaruitreiking is de film Out of Africa de grote winnaar met zeven Oscars onder andere voor beste film beste regie beste geluid en beste muziek 24 Nadat de spanningen tussen Libië en de VS al op 7 januari hebben geleid tot een economische boycot van het Arabische land door de Amerikaanse president Ronald Reagan en tot het blokkeren van alle Libische gelden in de VS komt het nu op de Middellandse Zee ook tot gevechtshandelingen tussen de twee landen 25 Het Joods Wereldcongres beschuldigt de voormalige secretaris-generaal van de VN Kurt Waldheim ervan dat hij in de Tweede Wereldoorlog wist van oorlogsmisdaden die op de Balkan werden gepleegd en dat hijzelf aan ten minste één actie tegen de verzetsstrijders zou hebben deelgenomen Waldheim ontkent en wordt op 8 juni met ruime meerderheid tot president van Oostenrijk gekozen De beschuldigingen aan Waldheims adres houden aan en leiden tot zijn internationale isolering maar de Oostenrijkers lijken er steeds vaster van overtuigd dat ze de juiste keuze hebben gemaakt 27 Fata Morgana een attractie in het Nederlandse pretpark de Efteling wordt geopend 29 Nederland eindigt als vijfde bij het wereldkampioenschap ijshockey voor B-landen in Eindhoven 31 Bij een brand in Hampton Court het paleis van de Britse koningin Elizabeth komt één persoon om het leven De brand verwoest drie verdiepingen en de zich daarin bevindende kunstschatten 31 Een Mexicaanse Boeing 727 stort neer op 130 km ten noorden van Mexico Stad Alle 166 inzittenden komen om het leven ;april 6 Adrie van der Poel wint de wielerklassieker de Ronde van Vlaanderen 11 In Karachi eindigt de Nederlandse hockeyploeg als zesde en laatste bij het toernooi om de Champions Trophy 13 Golf Jack Nicklaus wint zijn zesde Masterstoernooi 15 Amerikaanse bommenwerpers voeren een aanval uit op de Libische hoofdstad Tripoli als vergelding voor beweerde Libische steun aan terroristische bewegingen in en buiten het Midden-Oosten 18 De Russische partijleider Michail Gorbatsjov stelt het Westen voor om de conventionale wapens en strijdkrachten in Europa "van de Atlantische Oceaan tot de Oeral" te beperken 24 In de middag vindt onder andere in Nederland en België een totale maansverduistering plaats 25 Piet Beertema registreert de eerste landencode nationaal topleveldomein nl 26 Een van de vier reactors van de kerncentrale van het Oekraïense Tsjernobyl ontploft Meer dan vierduizend mensen komen om het leven bij de reddingsoperatie en waarschijnlijk miljoenen anderen komen om of dragen de gevolgen van de vrijgekomen straling De gevolgen voor Nederland en België zijn gering Het RIVM wordt gevraagd om de stralingsmetingen uit te breiden Alleen het verbouwen van rode kool is in Nederland gedurende een zekere periode verboden als gevolg van stralingsgevaar 26 Steven Rooks wint de 21ste editie van de Amstel Gold Race 28 Het team van de Sovjet-Unie wint voor eigen publiek het wereldkampioenschap ijshockey voor A-landen 30 Het verbod van de Internationale Walvisconferentie op de commerciële walvisvangst treedt in werking ;mei 3 België wint het 31ste Eurovisiesongfestival in Bergen Noorwegen De 13-jarige Sandra Kim behaalt met J'aime la vie 176 punten 7 In Nederland wordt de Nationale Havenraad ingesteld 14 Het RIOD publiceert een tot nog toe niet-gepubliceerd deel van het Dagboek van Anne Frank 16 Vier jaar na de oorlog om de Falklandeilanden worden de toentertijd verantwoordelijke legercommandanten in Argentinië veroordeeld tot gevangenisstraffen vanwege de zeer gebrekkige paraatheid van de troepen Ex-president Leopoldo Galtieri krijgt met twaalf jaar cel de zwaarste straf hoewel hij zijn straf in alle comfort mag uitzitten 19 Opnieuw overschrijden Zuid-Afrikaanse troepen de grenzen en vallen steunpunten aan van de verboden Zuid-Afrikaanse verzetsbeweging ANC Afrikaans Nationaal Congres in Botswana Zimbabwe en Zambia 20 De Belgische Hélène Passtoors wordt in Zuid-Afrika veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf wegens hoogverraad zijnde steun aan het verboden ANC 20 De omstreden grensrivier Amoer tussen China en de Sovjet-Unie mag weer worden bevaren nadat het vaarverkeer daarop twintig jaar lang heeft stilgelegen 21 Bij de Tweede Kamerverkiezingen boekt het CDA van premier Ruud Lubbers een forse overwinning Ook de Partij van de Arbeid behaalt onder de nieuwe lijsttrekker Wim Kok forse winst De CPN verdwijnt na 67 jaar uit de Nederlandse volksvertegenwoordiging 22 Weliswaar stemmen de ministers van Defensie van alle NAVO-partners in met de Amerikaanse plannen om nieuwe chemische wapens te gaan vervaardigen maar de helft van de landen wijst stationering op hun grondgebied af zelfs in tijden van crisis 25 Meer dan 20 miljoen mensen in ongeveer 70 landen nemen deel aan een door topsporters wereldwijd gepropageerde wedloop tegen de honger Sport Aid De opbrengst moet ten goede komen aan de mensen in Afrika die honger lijden 30 Denemarken is het eerste westerse land dat overgaat tot een algehele handelsboycot van Zuid-Afrika en het door dat land bezette Namibië ;juni 1 De spoorlijn Amsterdam Centraal-Amsterdam Sloterdijk-Schiphol wordt geopend 1 De spoorlijn Nieuwersluis-Uithoorn wordt gesloten Het is het laatste restant van de Haarlemmermeerspoorlijnen Uniek punt in de lijn was de overweg in de A2 8 Nieuwe elektronische technieken verschaffen twee dove kinderen in Melbourne het gehoor 12 In heel Zuid-Afrika wordt de noodtoestand uitgeroepen uit angst dat de herdenking van de tiende verjaardag van de opstand in Soweto op zware onlusten zal uitdraaien In de krottenwijk Crossroads bij Kaapstad zijn hevige gevechten gaande; tot eind juni vallen er vijftig doden 13 België keurt een wet over het verwijderen van organen voor transplantatie goed Deze wet gaat ervan uit dat elke burger ermee instemt dat na zijn overlijden diens organen voor transplantatie kunnen gebruikt worden indien hij tijdens zijn leven hier niets over liet registreren 18 Bij het neerslaan van opstanden in drie gevangenissen in Peru komen volgens officiële cijfers ten minste 276 mensen om het leven maar een getal van 400 lijkt een reëlere schatting Vooral veel gevangen leden van de maoïstische guerillabeweging Lichtend Pad worden gedood 21 Als eerste Oostblokland ziet Hongarije af van de tot deze datum bloeiende import van giftig afval tegen harde westerse deviezen De milieuproblemen gaan te zwaar wegen 23 Veerboot ms Molengat vaart de eerste dubbeldeksreis tussen Texel en Den Helder 24 Matt Biondi scherpt in Orlando zijn eigen wereldrecord op de 100 meter vrije slag aan tot 4874 s Het oude record 4895 s stond sinds 6 augustus 1985 op naam van de Amerikaanse zwemmer 25 België verliest in de halve finale van het WK voetbal in Mexico met 2-0 van Argentinië Tegen Frankrijk verliezen de Rode duivels de strijd om het brons 26 Bijna tweederde van de stemmers verklaart zich in een referendum in Ierland vóór het toestaan van echtscheiding 26 Voor ex-premier Paul Vanden Boeynants valt na ruim vijf jaar rechtsgang en 80 verhoren het vonnis drie jaar voorwaardelijke gevangenisstraf en een forse boete De rechter acht bewezen dat hij zich heeft schuldig gemaakt aan zaken als belastingontduiking valse balansen en valsheid in geschrifte 28 Nadat in de Italiaanse provincie Bergamo het drinkwater besmet geraakt is met landbouwgif en de bevolking van water moest worden voorzien door tankwagens stelt het Italiaanse ministerie van volksgezondheid een tien keer zo hoge maximaal toelaatbare waarde vast voor de betreffende stof in het drinkwater 29 Argentinië wint in Mexico onder aanvoering van Diego Maradona de wereldtitel door West-Duitsland in de finale van het WK voetbal met 3-2 te verslaan 29 Op een congres in San Diego VS geven wetenschappers uiting aan hun bezorgdheid over een groeiend gat in de ozonlaag van de atmosfeer dat is vastgesteld boven het Zuidpoolgebied ;juli 1 Oprichting in de binnenlanden van Suriname van het Junglecommando door Ronnie Brunswijk Doelen zijn de bescherming van indianen en Bosnegers en de verdrijving van het regime van Desi Bouterse 1 In Zuid-Afrika worden zogenaamde hervormingswetten van kracht Ze vervangen de beruchte pasjeswet die van de bewoners van de thuislanden buitenlanders maakte De onrust houdt aan 2 Hoewel het Vrijheidsbeeld in New York eigenlijk pas op 28 oktober 1886 werd onthuld vieren de Amerikanen bij gelegenheid van hun nationale feestdag alvast de 100ste verjaardag van het beeld met zijn sterke symbolische waarde 22 Omdat Marokko bezoek ontvangt van de Israëlische premier Shimon Peres verbreekt Syrië de diplomatieke betrekkingen met dit Arabische koninkrijk in Noord-Afrika 24 Slechts 27 nationale teams nemen in Edinburgh deel aan de Gemenebestspelen Maar liefst 31 landen hebben afgezegd waarvan 26 uit protest tegen de Zuid-Afrika politiek van Engeland dat strenge sancties afwijst Groot-Brittannië sluit zich ook niet aan bij de boycotmaatregelen waar de belangrijkste landen van het Britse Gemenebest het over eens worden op hun topconferentie van 5 augustus 27 Meesterknecht Greg LeMond uit de Verenigde Staten verslaat zijn Franse kopman Bernard Hinault en wint voor de eerste keer de Ronde van Frankrijk 28 Michail Gorbatsjov kondigt aan dat een deel van de Russische troepen vóór het einde van het jaar zal worden teruggetrokken uit Afghanistan ;augustus 6 Met de opening van een spoorlijn van 60 kilometer lengte naar Joegoslavië wordt ook Albanië aangesloten op het Europese spoorwegnet 11 De VS schorten hun medewerking aan het pacifische ANZUS-verdrag op omdat Nieuw-Zeeland geen schepen tot zijn havens wil toelaten die zijn uitgerust met atoomwapens of nucleaire aandrijving 15 De Iraanse Soraya Manutchehri wordt door steniging ter dood gebracht Haar werd overspel ten laste gelegd 15 Het Internationaal Monetair Fonds IMF verklaart Peru niet langer kredietwaardig Het land weigert zich te onderschikken aan de maatregelen die het IMF nodig acht om de economie zodanig op orde te brengen dat de huidige schulden kunnen worden afbetaald 18 Hoewel de VS een aantal ondergrondse kernproeven hebben uitgevoerd verlengt de Sovjet-Unie het eenzijdige uitstel op dergelijke proefexplosies tot het einde van het jaar 21 1742 doden in Kameroen als gevolg van een ramp met koolstofdioxide 28 In Bolivia roept de regering de noodtoestand uit om het verzet van de mijnwerkers tegen de sluiting van tinmijnen te breken Door het instorten van de prijzen op de wereldmarkt zijn de mijnen niet langer rendabel 31 Het Sovjet-passagiersschip Admiraal Nakhimov komt in de Zwarte Zee in botsing met het vrachtschip Pyotr Vasev 398 doden 31 Aeromexico-vlucht 498 stort neer in Cerritos Californië na een botsing met een Piper Cherokee sportvliegtuig Er vallen 82 doden van wie 15 op de grond ;september 7 Bij een mislukte aanslag op de Chileense president Augusto Pinochet komen vijf van zijn lijfwachten om het leven 11 De regering van Polen laat tot de 15de van de maand alle politieke gevangenen vrij 27 Cliff Burton bassist van de Amerikaanse metalband Metallica sterft na een ongeluk tijdens hun tournee in Europa hun toerbus raakt van de weg hij wordt uit het raam geslingerd en krijgt de bus over zich heen 27 De Amerikaanse Senaat en de rest van het Congres gaan akkoord met de ingrijpendste belastinghervorming van de laatste vijftig jaar in de toekomst zijn er nog maar twee inkomensklassen die bovendien met 15 respectievelijk 28 procent beduidend lager worden belast dan voorheen Ook voor de bedrijven gaan de schalen van 12 tot maximaal 34 procent naar beneden 30 De Belgische Raad van State bepaalt dat José Happart wegens Nederlands-onkundigheid niet langer burgemeester van Voeren mag zijn Het oordeel heeft alom onrust tot gevolg en de regering raakt in crisis Het lukte niet Happart weg te krijgen en in zijn plaats ziet de verantwoordelijk minister Charles-Ferdinand Nothomb zich op 17 oktober gedwongen af te treden ;oktober 1 De Amerikaanse Senaat stemt een veto van president Ronald Reagan weg Gevolg is dat een reeks sancties tegen Zuid-Afrika van kracht wordt Ruwe grondstoffen als uranium staal en agrarische producten mogen niet meer uit Zuid-Afrika worden geïmporteerd terwijl talrijke andere goederen niet meer naar het vaderland van de apartheid mogen worden geëxporteerd 3 Het partijcongres van de oppositionele Labour-partij in Blackpool eist van Engeland een eenzijdige nucleaire ontwapening en een geleidelijk afbouwen van het gebruik van kernenergie; het NAVO-lidmaatschap mag in stand blijven 4 Koningin Beatrix stelt in de monding van de Oosterschelde de pijlerdam in gebruik 11 12 Bij de topontmoeting tussen de Amerikaanse president Ronald Reagan en de Russische partijleider Michail Gorbatsjov in Reykjavik IJsland worden in eerste instantie sensationele vorderingen gemaakt maar later gaat alles niet door vanwege de onoverbrugbare meningsverschillen ten aanzien van de ruimtewapens SDI 17 De VS geven amnestie aan alle illegale immigranten die tenminste al sinds 1982 in het land zijn Vooral in de agrarische sector hebben veel van deze mensen emplooi gevonden 18 Bij het WK hockey in Londen komt de Nederlandse hockeyploeg niet verder dan de zevende plaats In de afsluitende wedstrijd de laatste interland van strafcornerkanon Ties Kruize wordt Polen met 7-2 verslagen 19 Samora Machel president van Mozambique komt op 53-jarige leeftijd om het leven als het vliegtuig waarin hij reist neerstort in Zuid-Afrika 20 Op de helft van de wettelijke regeerperiode van het kabinet ruilen in Israël premier Shimon Peres en minister van buitenlandse zaken Yitzhak Shamir zoals afgesproken bij de coalitievorming van ambt 29 De Saoedische olieminister Ahmed Zaki Yamani die al 24 jaar dezelfde functie bekleedde ontslagen door koning Fahd Yamani was steeds een sleutelfiguur binnen de OPEC de organisatie van olieproducerende landen 31 De ontvoerders van Freddy Heineken worden door Frankrijk aan Nederland uitgeleverd ;november 1 Bij een brand bij het chemiebedrijf Sandoz in Bazel Zwitserland stromen met het bluswater grote hoeveelheden giftige chemicaliën in de Rijn 20 Premier Lubbers en minister Van den Broek brengen een bezoek aan de Sovjet-Unie 22 De twintigjarige Mike Tyson wordt de jongste wereldkampioen boksen bij de zwaargewichten uit de geschiedenis 25 Op Nieuw-Caledonië wordt door twaalf onafhankelijke staten in Oceanië een conventie getekend over bescherming van het milieu in de zuidelijke Grote Oceaan Ook Nieuw-Zeeland Frankrijk Australië en de VS tekenen het akkoord waarin met name een verbod staat op het dumpen van radioactief afval binnen de 200-mijlszone rond de eilanden 25 Irangate gaat aan het rollen de Amerikaanse veiligheidsadviseur admiraal John Poindexter treedt af en diens medewerker luitenant-kolonel Oliver North wordt nadat hij dagenlang de papiervernietiger heeft gevoerd met geheime documenten ontslagen Medewerkers van de Nationale Veiligheidsraad blijken met medeweten van leden van de Amerikaanse regering in het geheim wapens te hebben verkocht aan Iran Uit de winst daarvan zijn buiten het parlement om de Nicaraguaanse contra's gesteund 28 De VS nemen de 131 met kruisraketten bewapende B52-bommenwerpers in gebruik en schenden daarmee welbewust het tot dit moment nageleefde hoewel nooit geratificeerde SALT II-akkoord met de Sovjetunie Van dit laatste land komt vooralsnog geen reactie op de Amerikaanse provocatie 29 Bij een overval van het Surinaamse leger op het bosnegerdorp Moiwana worden meer dan veertig burgers gedood 30 Eerste vlucht van de Fokker 100 vanaf Luchthaven Schiphol ;december 3 Ondanks verzet van moederland Frankrijk zetten de Verenigde Naties Nieuw-Caledonië op de lijst van niet-autonome gebieden Geconstateerd wordt dat de bevolking recht heeft op zelfbeschikking en onafhankelijkheid 16 De voormalige Amerikaanse regeringswoordvoerder Larry Speakes geeft toe dat de VS niet alleen Iran van wapens hebben voorzien in de vernietigende Golfoorlog maar tegelijk aan Irak de andere partij informatie hebben verschaft die van vitaal belang was voor de oorlogsvoering 18 Twee Makro-supermarkten in Duiven Gelderland en in Duivendrecht bij Amsterdam worden in de as gelegd door actiegroep Rara Op deze wijze willen de actievoerders het moederbedrijf van de Makro SHV dwingen om zich terug te trekken uit Zuid-Afrika 19 Na zes lange jaren van binnenlandse verbanning naar de stad Gorki keren de dissident en Nobelprijswinnaar voor de Vrede de atoomgeleerde Andrej Sacharov en diens vrouw Jelena Bonner terug naar Moskou 19 In Shanghai beginnen ondanks verboden toch demonstraties van Chinese studenten De eisen zijn meer democratie en meer medezeggenschap Op 23 december slaat het verzet ook over naar Peking en daar vandaan naar tenminste 16 andere steden 22 De burgerpresident van Uruguay José Maria Sanguinetti ondertekent een amnestiewet voor de schendingen van de mensenrechten tijdens de militaire dictatuur Dit wordt de "punto final" genoemd 26 Bij Assen vindt de eerste aardbeving plaats in de noordelijke provincies 27 In Lisse vestigen 30 studenten waaronder Weijers van de technische hogescholen van Delft Eindhoven en Twente het eerste Nederlandse domino-record met 755836 omgevallen dominostenen Muziek Popmuziek Bestverkochte singles in Nederland Europe The final countdown The Communards Don't leave me this way Cliff Richard & The Young Ones Living doll Billy Ocean When the going gets tough the tough get going George Michael A different corner Falco Jeanny UB40 Sing our own song Berlin Take my breath away Run-DMC Walk this way Cock Robin The promise you made Bestverkochte albums in Nederland Madonna True blue Simply Red Picture book Wham! The final Dire Straits Brothers in arms Cock Robin Cock Robin Robert Long Achter de horizon Talk Talk The colour of spring Whitney Houston Whitney Houston Sade Promise Prince & The Revolution Parade Klassieke muziek 26 januari eerste uitvoering van Fantasie concertante van William Bolcom 31 januari eerste uitvoering van Chain 2 van Witold Lutosławski 23 februari eerste uitvoering van De vaandels van de vrede van Mieczysław Weinberg 5 maart eerste uitvoering van het ballet Seattle Slew met muziek van William Bolcom 26 april eerste uitvoering van Ante Finem Saeculi van Erkki-Sven Tüür 8 mei eerste uitvoering van Symfonie nr 4 van Arthur Butterworth 3 juli eerste uitvoering van Gospelpreludes boek 4 van William Bolcom 19 september eerste uitvoering van Fanfare voor Louisville van Witold Lutosławski 13 november eerste uitvoering van Symfonie nr 4 van Isang Yun 23 november eerste uitvoering van Symfonie nr 19 van Mieczysław Weinberg 10 december eerste uitvoering van Chain 3 van Witold Lutosławski 21 december eerste uitvoering van En lys time ven Per Nørgård Literatuur De Nigeriaanse schrijver Wole Soyinka ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Eerste publicatie van Whirlwind van de Britse schrijver James Clavell De Zwitserse schrijfster Ágota Kristóf publiceert op 50-jarige leeftijd haar eerste roman Le grand cahier Het dikke schrift en wordt op slag beroemd Beeldende kunst Bouwkunst Geboren ;januari 1 Pablo Cuevas Uruguayaans tennisser 1 Colin Morgan Iers acteur 2 Maria Kirkova Bulgaars alpineskiester 3 Nejc Pečnik Sloveens voetballer 3 Guy Tchingoma Gabonees voetballer overleden 2008 4 Hsieh Su-wei Taiwanees tennisster 4 Andrej Krawtsjanka Wit-Russisch atleet 5 Rikke Dijkxhoorn Nederlands wielrenner 5 Jeanvion Yulu-Matondo Congolees-Belgisch voetballer 6 Petter Northug Noors langlaufer 6 Irina Shayk Russisch model 6 Joelia Tsjermosjanskaja Russisch atlete 6 Alex Turner Brits gitarist en zanger Arctic Monkeys 7 Joost Luiten Nederlands golfer 8 David Jiménez Silva Spaans voetballer 8 Peng Shuai Chinees tennisster 9 Klemen Bauer Sloveens biatleet 10 Kirsten Flipkens Belgisch tennisster 10 Suzanne Harmes Nederlands turnster 10 Kenneth Vermeer Nederlands voetbaldoelman 12 Michael Kaatee Nederlands langebaanschaatser 13 Charlotte Labee Nederlands model en presentatrice 13 Hayley McGregory Amerikaans zwemster 13 Wesley de Ruiter Nederlands voetballer 15 Maria Abakoemova Russisch atlete 16 Marta Domachowska Pools tennisster 16 Paula Pareto Argentijns judoka 16 Kevin Tan Nederlands schaker 16 Simeon Williamson Brits atleet 16 Reto Ziegler Zwitsers voetballer 17 Véronique Leysen Vlaams actrice 18 Mateusz Demczyszak Pools atleet 18 Valj en Vita Semerenko Oekraïense biatlontweeling 20 Istvan Bakx Nederlands voetballer 23 Stef de Bont Nederlands sportjournalist 23 Anna Goodman Canadees alpineskiester 23 Sandro Viletta Zwitsers alpineskiër 24 Mischa Barton Brits-Amerikaans actrice 25 Steve Edwards Nieuw-Zeelands hockeyer 26 Thiago Pereira Braziliaans zwemmer 28 Jessica Ennis Brits atlete 28 Nathan Outteridge Australisch zeiler 29 Alex Fiva Zwitsers freestyleskiër 29 Simon Vukčević Montenegrijns voetballer 31 Bregje Crolla Nederlands atlete 31 Walter Dix Amerikaans atleet 31 Yves Makabu-Makalambay Belgisch voetballer ;februari 1 Jorrit Bergsma Nederlands schaatser 1 Lauren Conrad Amerikaans televisiepersoonlijkheid 1 Johan Vonlanthen Colombiaans-Zwitsers voetballer 1 Rutger Worm Nederlands voetballer 2 Valle Mäkelä Fins autocoureur 2 Marta Vieira da Silva Braziliaans voetbalster 3 Michael Rimmer Brits atleet 4 Maximilian Götz Duits autocoureur 5 Niels Albert Belgisch veldrijder 5 Vedran Ćorluka Kroatisch voetballer 5 Janne Korpi Fins snowboarder 5 Jānis Strenga Lets bobsleeër 9 Marieke Guehrer Australisch zwemster 10 Radamel Falcao Colombiaans voetballer 10 Yui Ichikawa Japans actrice 10 Viktor Troicki Servisch tennisser 11 Bob Altena Nederlands atleet 11 Ellen Fjæstad Zweeds actrice 11 Kees Luyckx Nederlands voetballer 12 Hanny Allston Australisch oriëntatieloopster 12 Frankie Provenzano Italiaans autocoureur 13 Joey van den Berg Nederlands voetballer 13 Aurélie Revillet Frans alpineskiester 14 Aschwin Wildeboer Spaans zwemmer 15 Mohammed Abubakari Ghanees voetballer 15 Valeri Bojinov Bulgaars voetballer 15 Gelete Burka Ethiopisch atlete 15 Gabriel Paletta Argentijns voetballer 16 Diego Godín Uruguayaans voetballer 16 Josje Huisman Nederlands zangeres en danseres K3 16 Renger van der Zande Nederlands coureur 17 Sanna Lüdi Zwitsers freestyleskiester 17 Ohad Levita Israëlisch voetballer 18 Emily Chebet Keniaans atlete 18 Lisette Teunissen Nederlands paralympisch sportster 19 Henri Karjalainen Fins autocoureur 19 Shadrack Kipchirchir Kemboi Keniaans atleet 21 Prins Amedeo van België 22 Mark Allen Noord-Iers snookerspeler 22 Ivan Ratkić Kroatisch alpineskiër 24 Milcah Chemos Cheywa Keniaans atlete 24 Tommie Christiaan Nederlands zanger en musicalacteur 24 Sébastien Rouault Frans zwemmer 25 Justin Berfield Amerikaans acteur producer en kindster 25 Nabil Dirar Marokkaans-Belgisch voetballer 25 James Phelps Brits acteur 25 Oliver Phelps Brits acteur 26 Jenny Mensing Duits zwemster 27 Michel en Ronald Mulder Nederlands schaatstweeling 28 Jakson Coelho Braziliaans voetballer ;maart 2 Petr Jiráček Tsjechisch voetballer 3 Brittany Snow Amerikaans televisieactrice 3 Edwin Cheruiyot Soi Keniaans atleet 3 Margriet Zwanenburg Nederlands zwemster 4 Alexis Bœuf Frans biatleet en langlaufer 5 Carlos Quintero Colombiaans wielrenner 6 Loek Beernink Nederlands actrice oa Het Huis Anubis 6 Nick Thoman Amerikaans zwemmer 7 Jonas Vandermarliere Belgisch voetballer 8 Michelle Steele Australisch skeletonster 9 Svetlana Sjkolina Russisch atlete 11 Dario Cologna Zwitsers langlaufer 11 Amanda Weir Amerikaans zwemster 12 Danny Jones Engels gitarist en zanger McFly 12 František Rajtoral Tsjechisch voetballer 13 Simon Geschke Duits wielrenner 15 Stacey Rookhuizen Nederlands platenproducer en tv-jurylid 17 Edin Džeko Bosnisch voetballer 17 Adrian Saez Spaans wielrenner 17 Silke Spiegelburg Duits atlete 20 Maxime Martin Belgisch autocoureur 21 Afroditi-Piteni Bijker Nederlands actrice 21 Linda Züblin Zwitsers atlete 23 Khalid Choukoud Nederlands atleet 23 Eyong Enoh Kameroens voetballer 25 Raúl Alarcón Spaans wielrenner 26 Brahim El Bahri Marokkaans voetballer 26 Ellen Hoog Nederlands hockeyster 26 Henrik L'Abée-Lund Noors biatleet 27 Manuel Neuer Duits voetballer 28 Lady Gaga Amerikaans zangeres 28 Barbora Záhlavová-Strýcová Tsjechisch tennisster 29 Yuri Alvear Colombiaans judoka 29 Chen Yin Chinees zwemmer 30 Sergio Ramos Spaans voetballer ;april 1 Tim Schalkx Nederlands zanger 1 Ireen Wüst Nederlands schaatsster 2 Ibrahim Afellay Marokkaans-Nederlands voetballer 2 Moses Aliwa Oegandees atleet 3 Amanda Bynes Amerikaans televisieactrice 4 Maurice Manificat Frans langlaufer 4 Ivan Oechov Russisch atleet 4 Nadja Olthuis Nederlands voetbalster 4 Jason Richardson Amerikaans atleet 4 Alexander Tettey Ghanees-Noors voetballer 5 Eetu Muinonen Fins voetballer 6 Isabella Laböck Duits snowboardster 7 Alexandre Aulas Frans wielrenner 7 Christian Fuchs Oostenrijks voetballer 9 Luca Marin Italiaans zwemmer 10 Olivia Borlée Belgisch atlete 10 Sjoerd de Jong Nederlands journalist en publicist 10 Vincent Kompany Belgisch voetballer 11 Ashley Delaney Australisch zwemmer 11 David Greene Brits atleet 12 Marcel Granollers Spaans tennisser 12 Jonathan Pitroipa Burkinees voetballer 13 Michael Bingham Brits atleet 14 Rachel Goh Australisch zwemster 15 Quincy Owusu-Abeyie Nederlands voetballer 16 Shinji Okazaki Japans voetballer 16 Paul di Resta Brits autocoureur 16 Epke Zonderland Nederlands turner 17 Yazaldes Nascimento Santomees Portugees atleet 18 Guyon Fernandez Nederlands voetballer 18 Robbert Schilder Nederlands voetballer 20 Siebe Blondelle Belgisch voetballer 20 Vladimir Dvalishvili Georgisch voetballer 20 Onur Kaya Belgisch voetballer 20 Paul Rees Brits autocoureur 20 Errol Zimmerman Nederlands vechtsporter 21 Christian Kist Nederlands darter 21 Fanny Smets Belgisch atlete 22 Amber Heard Amerikaans actrice 22 Vladimir Sjerstjuk Kazachs schaatser 23 Lyudmila Fedotova Kazachs alpineskiester 23 Sven Kramer Nederlands schaatser 25 Juan Sebastián Cabal Colombiaans tennisser 25 Silvina D'Elia Argentijns hockeyster 25 Niek Loohuis Nederlands voetballer 26 Joelia Zaripova Russisch atlete 27 Dinara Safina Russische tennisster 28 Barbara Pierre Haïtiaans-Amerikaans atlete 30 Sergio Canamasas Spaans autocoureur ;mei 1 Cristian Benítez Ecuadoraans voetballer 2 Kilke van Buren Nederlands actrice en zangeres 6 Roman Kreuziger Tsjechisch wielrenner 8 Alex Deibold Amerikaans snowboarder 12 Mark Homan Nederlands paralympisch sporter 13 Robert Pattinson Engels acteur en musicus 13 Alexander Rybak Noors songwriter componist violist pianist en acteur 13 Nino Schurter Zwitsers mountainbiker 14 Rodolfo González Venezolaans autocoureur 14 Aaron March Italiaans snowboarder 15 Matías Fernández Chileens voetballer 16 Eleni Artymata Cypriotisch atlete 16 Megan Fox Amerikaans actrice 17 Bojan Jokić Sloveens voetballer 17 Marcello Puglisi Italiaans autocoureur 17 Erin Richards Welsh actrice 17 Drew Roy Amerikaans acteur 21 Yalennis Castillo Cubaans judoka 21 Varvara Lepchenko Amerikaans tennisster 21 Mario Mandžukić Kroatisch voetballer 22 Anders Gløersen Noors langlaufer 23 Steve Billirakis Amerikaans pokerspeler 23 Alice Mills Australisch zwemster 23 Ilko Pirgov Bulgaars voetbaldoelman 24 Anthony Arandia Vlaams acteur 25 Rok Marguč Sloveens snowboarder 25 Branislaw Samojlaw Wit-Russisch wielrenner 25 Geraint Thomas Welsh wielrenner 27 Timo Descamps Belgisch zanger en acteur 27 Lasse Schøne Deens voetballer 28 Eline Berings Belgisch hordeloopster 28 Kara Denby Amerikaans zwemster 28 Fabiano Machado Braziliaans autocoureur 28 Charles N'Zogbia Frans voetballer 28 Ingmar Vos Nederlands atleet 29 Kevin Janssens Belgisch voetballer 29 Picho Toledano Mexicaans autocoureur 30 Claudia Beni Kroatisch zangeres 31 Robert Gesink Nederlands wielrenner ;juni 1 Anna Haag Zweeds langlaufster 3 Micah Kogo Keniaans atleet 3 Rafael Nadal Spaans tennisser 5 Sergio Campana Italiaans autocoureur 6 Leslie Carter Amerikaans zangeres overleden 2012 6 Stefanie Köhle Oostenrijks alpineskiester 8 Lex Immers Nederlands voetballer 11 Sebastian Bayer Duits atleet 11 Shia LaBeouf Amerikaans acteur 13 Eros Capecchi Italiaans wielrenner 13 Keisuke Honda Japans voetballer 13 Ashley Olsen Amerikaans actrice tweelingzus van Mary-Kate 13 Mary-Kate Olsen Amerikaans actrice tweelingzus van Ashley 15 Stefan de Die Nederlands zwemmer 16 Urby Emanuelson Nederlands voetballer 16 Korie Homan Nederlands paralympisch sportster 16 Fernando Muslera Uruguayaans voetballer 17 Micheal Riddle Canadees freestyleskiër 18 Richard Gasquet Frans tennisser 18 Kempi Nederlands rapper 19 Lázaro Borges Cubaans atleet 19 Marie Dorin Frans biatlete 19 Sjoerd Huisman Nederlands inline-skater en marathonschaatser overleden 2013 23 Luis Manuel Seijas Venezolaans voetballer 23 Simon Špilak Sloveens wielrenner 24 Caroline Burckle Amerikaans zwemster 24 Jean Braziliaans voetballer 25 Nadia Fanchini Italiaans alpineskiester 25 Lee Ho-suk Koreaans shorttracker 25 Pontus Wernbloom Zweeds voetballer 26 Oludamola Osayomi Nigeriaans atlete 27 Samir Azzouz Marokkaans-Nederlands terreurverdachte 27 Drake Bell Amerikaans acteur en zanger 27 Bryan Fletcher Amerikaans noordse combinatieskiër 27 John Swinkels Nederlands paralympisch sporter 28 Matt Abood Australisch zwemmer 30 Michaël Bultheel Belgisch atleet 30 Fredy Guarín Colombiaans voetballer 30 Yvonne Hak Nederlands atlete 30 Jamai Loman Nederlands zanger ;juli 2 Damaru Surinaams zanger en rapper 2 Lindsay Lohan Amerikaans actrice 2 Murray Stewart Australisch kanovaarder 3 Valeri Bortsjin Russisch atleet 3 Robina Muqim Yaar Afghaans atlete 4 Sylvia Smit Nederlands voetbalster 5 Charlotte van Gils Nederlands snowboardster 5 Olga Volkova Oekraïens freestyleskiester 5 Piermario Morosini Italiaans voetballer overleden 2012 6 Lennart Stekelenburg Nederlands zwemmer 8 Susan Kuijken Nederlands atlete 9 Simon Dumont Amerikaans freestyleskiër 11 Yoann Gourcuff Frans voetballer 12 Diego Nunes Braziliaans autocoureur 15 Tina Bachmann Duits biatlete 16 Leith Brodie Australisch zwemmer 16 Bernard Kipyego Keniaans atleet 18 Thijs van Amerongen Nederlands wielrenner 18 Yossif Ivanov Belgisch violist 18 Gašper Švab Sloveens wielrenner 19 Philes Ongori Keniaans atlete 20 Benjamin Stasiulis Frans zwemmer 23 Nadja Kamer Zwitsers alpineskiester 23 Jelena Sokolova Russisch atlete 25 Andrew Hunter Brits zwemmer 25 Maria Pietilä-Holmner Zweeds alpineskiester 26 LaShawn Merritt Amerikaans atleet 30 Arthur Abele Duits atleet 31 Milano Koenders Nederlands voetballer 31 Svetlana Sleptsova Russisch biatlete ;augustus 1 Jelena Vesnina Russisch tennisster 2 Luuk Verbij Nederlands judoka 3 Charlotte Casiraghi Prinses Charlotte van Monaco dochter van prinses Caroline van Monaco 3 Darja Domratsjeva Wit-Russisch biatlete 4 Hernane Vidal de Souza Braziliaans voetballer 5 Levon Babujian Armeens schaker 5 Wesley Vanbelle Belgisch voetballer 5 Kathrin Zettel Oostenrijks alpineskiester 6 Jérôme Coppel Frans wielrenner 6 David van Hetten Nederlands atleet 7 Paul Biedermann Duits zwemmer 7 Valter Birsa Sloveens voetballer 7 Ilja Tsjernoesov Russisch langlaufer 8 Kateryna Bondarenko Oekraïens tennisster 8 Kasper Hämäläinen Fins voetballer 9 Robert Kišerlovski Kroatisch wielrenner 10 John-Lee Augustyn Zuid-Afrikaans wielrenner 10 Jasminka Guber Bosnisch atlete 10 Aurélien Joachim Luxemburgs voetballer 10 Frederic Vervisch Belgisch autocoureur 11 Christine Marshall Amerikaans zwemster 11 Nikolaj Morilov Russisch langlaufer 11 Bernard Rotich Keniaans atleet 14 Nicholas Ffrost Australisch zwemmer 14 Rudy Koek Nederlands shorttracker 14 Chelsea Marshall Amerikaans alpineskiester 15 Charlène de Lange Nederlands zangeres 15 Anna Segal Australisch freestyleskiester 16 Joren Seldeslachts Vlaams acteur 17 Denis Kornilov Russisch schansspringer 18 Hendrik Feldwehr Duits zwemmer 18 Mindaye Gishu Ethiopisch atlete 18 Ingmar van Riel Nederlands shorttracker 20 Luis Alberto Marco Spaans atleet 21 Usain Bolt Jamaicaans atleet 21 Denisa Rosolová Tsjechisch atlete 22 Shane Cross Australisch skateboarder 22 Charlie Chan Dagelet Nederlands actrice 23 Brace Nederlands zanger 23 Christine Day Jamaicaans atlete 23 Giuseppe Rossini Belgisch voetballer 23 Jennifer Simpson Amerikaans atlete 23 Vic Wild Amerikaans-Russisch snowboarder 26 Cassie Amerikaans zangeres 26 Piero Pradenas Belgisch volleyballer overleden 2008 26 Davide Rigon Italiaans autocoureur 26 Kerstin Thiele Duits judoka 28 James Davison Australisch autocoureur 28 Jeff Green Amerikaans basketballer 28 Gilad Shalit Israëlisch militair 30 Roderick Oosten Nederlands shorttracker 31 Manon Melis Nederlands voetbalster 31 Melanie Schlanger Australisch zwemster ;september 1 Gaël Monfils Frans tennisser 1 Shahar Zubari Israëlisch windsurfer 2 Gelson Fernandes Zwitsers voetballer 2 Moses Kipsiro Oegandees atleet 2 Willie Overtoom Nederlands voetballer 4 Lorenzo Davids Surinaams-Nederlands voetballer 4 Stefano Gross Italiaans alpineskiër 4 Igor Jerochin Russisch atleet 6 Martin Jakš Tsjechisch langlaufer 6 Thomas Lüthi Zwitsers motorcoureur 6 Saskia Weerstand Nederlands radio-dj en programmamaker 7 Jen Hudak Amerikaans freestyleskiester 7 Denis Istomin Oezbeeks tennisser 8 Kirill Nababkin Russisch profvoetballer 9 Daniel Bailey atleet uit Antigua en Barbuda 9 Brittney Reese Amerikaans atlete 11 Tobias Mikkelsen Deens voetballer 11 Rishod Sobirov Oezbeeks judoka 12 Kamila Chudzik Pools atlete 12 Joanne Jackson Brits zwemster 12 Yuto Nagatomo Japans voetballer 12 Emmy Rossum Amerikaans actrice 12 Kevin Seeldraeyers Belgisch wielrenner 12 Tim Vincken Nederlands voetballer 12 Freddy Wennemars Nederlands schaatser 13 Levi Schwiebbe Nederlands voetballer 14 Steven Naismith Schots voetballer 14 Berat Sadik Macedonisch-Fins voetballer 15 Aleksandr Bessmertnych Russisch langlaufer 15 Sanja Jovanović Kroatisch zwemster 18 Renaud Lavillenie Frans atleet 19 Gerald Ciolek Duits wielrenner 19 Grete Eliassen Noors-Amerikaans freestyleskiester 19 Sally Pearson Australisch atlete 20 Alexandra Putra Frans zwemster 22 Alemayehu Bezabeh Ethiopisch-Spaans atleet 25 Wesley Verhoek Nederlands voetballer 27 Alexandru Epureanu Moldavisch voetballer 27 Drago Gabrić Kroatisch voetballer 27 Ricardo Risatti Argentijns autocoureur 30 Olivier Giroud Frans voetballer 30 Cristián Zapata Colombiaans voetballer ;oktober 1 Kalyna Roberge Canadees shorttrackster 1 Marie Vandecaveye Belgisch model 2 Arjen de Baat Nederlands wielrenner 2 Camilla Belle Amerikaans actrice 3 Eshetu Wendimu Ethiopisch atleet 4 Mariela Scarone Argentijns hockeyster 5 Rui Costa Portugees wielrenner 5 Kirk Shepherd Engels darter 6 Adil Auassar Nederlands voetballer 6 Vera Doesjevina Russisch tennisster 6 Marion Josserand Frans freestyleskiester 6 Adam Kokoszka Pools voetballer 7 Regina Bruins Nederlands wielrenster 7 Lee Nguyen Amerikaans voetballer 7 Vũ Thị Hương Vietnamees atlete 8 Martin Günther Duits atleet 9 Laure Manaudou Frans zwemster en Olympisch kampioene 2004 10 Pierre Rolland Frans wielrenner 10 Andy Sierens Vlaams rapartiest overleden 2008 12 Kirk Palmer Australisch zwemmer 13 Gabriel Agbonlahor Engels voetballer 14 Kelly-Ann Baptiste atlete van Trinidad en Tobago 15 Carlo Janka Zwitsers alpineskiër 15 Marie Sebag Frans schaakster 16 Derk Boerrigter Nederlands voetballer 16 Éva Csernoviczki Hongaars judoka 16 Brady Leman Canadees freestyleskiër 16 Samuel Pizzetti Italiaans zwemmer 20 Marija Trmčić Servisch alpineskiester 24 Freek Bartels Nederlands zanger en acteur 24 Federico Bocchia Italiaans zwemmer 24 Drake Canadees acteur en rapper 24 Pedro Pablo Hernández Chileens voetballer 24 Marije Smits Nederlands paralympisch atlete 26 Erik Jendrišek Slowaaks voetballer 26 René Rast Duits autocoureur 29 Myriam Soumaré Frans atlete 30 Sebastián Crismanich Argentijns taekwondoka 31 Chris Alajajian Australisch-Armeens autocoureur 31 Shona Rubens Canadees alpineskiester 31 Elsad Zverotić Montenegrijns voetballer ;november 2 Romela Begaj Albanees gewichthefster 2 Yes-R Nederlands-Marokkaans rapper 3 Maxime Bouet Frans wielrenner 4 Vladimir Barnaure Roemeens schaker 4 Abdullah El Baoudi Nederlands acteur overleden 2012 4 Ivo Iličević Kroatisch voetballer 4 Christa Stuart Nederlands voetbalster 4 Wong Wan Yiu Jamie Hongkongs wielrenner 4 Adrian Zaugg Zuid-Afrikaans autocoureur 5 Melissa Dupré Belgisch atlete 5 Matthew Goss Australisch wielrenner 6 Aleksej Kozlov Russisch voetballer 6 Adrian Mierzejewski Pools voetballer 6 Jason Vandelannoite Belgisch voetballer 7 Jimmy Auby Zuid-Afrikaans autocoureur 9 Candice Adea Filipijns ballerina 10 Josh Peck Amerikaans acteur 10 Samuel Wanjiru Keniaans atleet overleden 2011 11 Eirik Brandsdal Noors langlaufer 13 Sergej Bakoelin Russisch atleet 14 Ivo Iličević Kroatisch voetballer 17 Nani Portugees voetballer 17 Greg Rutherford Brits atleet 18 Aaron Swartz Amerikaans computerprogrammeur schrijver en internetactivist overleden 2013 19 Erin Hamlin Amerikaans rodelaarster 19 Dayron Robles Cubaans atleet 19 Jessicah Schipper Australisch zwemster 22 Saskia de Jonge Nederlands zwemster 22 Oscar Pistorius Zuid-Afrikaans paralympisch atleet 23 Ivan Bandalovski Bulgaars voetballer 24 Gert-Jan Schep Nederlands paralympisch sporter 24 Ryan Whiting Amerikaans atleet 25 Elsie Moraïs Vlaams zangeres 25 Benjamin Starke Duits zwemmer 26 Sammy Kitwara Keniaans atleet 26 Bauke Mollema Nederlands wielrenner 28 Jason Dunford Keniaans zwemmer 28 Getu Feleke Ethiopisch atleet 28 Alfred Yego Keniaans atleet 29 Dorin Dumitru Velicu Roemeens skeletonracer 30 Jevgenija Linetskaja Russisch tennisster ;december 2 Ronald Vargas Venezolaans voetballer 3 Annelien Coorevits Miss België 2007 5 Javier Aramendia Spaans wielrenner 5 Marlijn Binnendijk Nederlands wielrenster 5 James Hinchcliffe Canadees autocoureur 5 Kyteman Nederlands hiphopartiest 5 Nicolas Marroc Frans autocoureur 5 Bernadette Massar Nederlands paralympisch sportster 6 Sean Edwards Brits autocoureur overleden 2013 8 Valentina Artemjeva Russisch zwemster 9 Philip Geipel Duits autocoureur 10 Anicka van Emden Nederlands judoka 12 Lucas Calabrese Argentijns zeiler 12 Përparim Hetemaj Kosovaars-Fins voetballer 12 Joyce Kokkinakis Vlaams belspelmeisje 15 Erjon Tola Albanees skiër 17 Olga Golovkina Russisch atlete 19 Ryan Babel Nederlands voetballer 23 Balázs Dzsudzsák Hongaars voetballer 24 Theodor Gebre Selassie Tsjechisch voetballer 24 Riyo Mori Japans Miss Universe 2007 27 Torah Bright Australisch snowboardster 28 Ana Jelušić Kroatisch alpineskiester 28 Tom Huddlestone Engels voetballer Overleden Weerextremen in België 19 januari Storm veroorzaakt schade in het hele land windstoten tot 140 km h in Oostende februari Een van de koudste maanden van de eeuw met 24 vorstdagen 31 maart Natste maart-decade van de eeuw neerslaghoeveelheid 993 mm 11 april Maximumtemperatuur blijft onder –40°C in Botrange Waimes 12 april Laagste minimumtemperatuur voor de maand april –47°C 14 april Vierde opeenvolgende ijsdag in Botrange Waimes 25 april De kernramp van Tsjernobyl brengt de diensten van het KMI in staat van alarm De doortocht van de radioactieve wolk over België wordt enkele dagen later op 1 en 2 mei gedetecteerd Gelukkig regent het bijna niet gedurende die twee dagen juli Juli met laagste gemiddelde windsnelheid 23 m s normaal 31 m s 3 augustus Maximumtemperatuur in Kleine-Brogel Peer 372°C 3 augustus Tornado's met veel schade in de streek van Rance Sivry en van Hamme in het Land van Waas 10 september De minimumtemperatuur zakt tot –12°C in Rochefort september September met laagste gemiddelde minimum temperatuur 73 °C normaal 108 °C 20 oktober Storm met schade in het centrum van het land Windsnelheid tot 115 km h in Antwerpen 18 december Storm trekt over België met windstoten tot 125 km h in Oostende Bron KMI met aanvullingen < small> Het jaar 1993 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 1 Tsjecho-Slowakije wordt gesplitst in Tsjechië en Slowakije 12 De Belgische wet die de vrijheidsberoving voorziet van landlopers bedelaars en souteneurs wordt ingetrokken 20 Bill Clinton volgt George HW Bush op als president van de Verenigde Staten ;februari 12 Gruwelijke moord op James Bulger Twee jongens van 10 jaar oud ontvoeren martelen en vermoorden een peuter van drie jaar oud 26 Het World Trade Center in New York wordt getroffen door een bomaanslag Een autobom die geparkeerd stond onder de noordelijke toren gaat af en doodt zes mensen Meer dan duizend anderen raken gewond ;maart De Rotterdamse bisschop Bär treedt plotseling af Affaire-bisschop Bär 1 Suriname ondertekent het vrouwenverdrag 11 Het Europese parlement veroordeelt Griekenland voor de behandeling van dienstweigeraars als misdadigers Erkende gewetensbezwaarden moeten in Griekenland tweemaal zo lang dienen als dienstplichtig militairen 20 Bomaanslag in Warrington Noordwest-Engeland Een bom van de IRA ontploft in het stadscentrum van Warrington Twee kinderen laten hierbij het leven Jonathan Ball 3 en Tim Parry 12 22 Intel brengt de eerste Pentium-chip 80586 uit 27 De Chinese partijleider Jiang Zemin wordt ook president 31 Door een fout in een computerprogramma van Richard Depew wordt een artikel naar 200 nieuwsgroepen tegelijk gestuurd Joel Furr bedenkt de term spamming om het incident te beschrijven ;april Frans Tutuhatunewa volgt Johannes Alvarez Manusama op als president in ballingschap van de Republik Maluku Selatan RMS 12 Pete Sampras lost Jim Courier na 27 weken af als nummer één op de wereldranglijst der tennisprofessionals; de Amerikaan moet die positie na 19 weken weer afstaan aan zijn landgenoot 19 Bij de bestorming van hun ranch in Waco Texas komen 80 leden van de Branch Davidians om het leven Vermoed wordt dat de meesten zelfmoord hebben gepleegd De sekte werd al wekenlang door de FBI belegerd 22 De eerste browser voor het World Wide Web komt uit Mosaic versie 10 24 Rolf Järmann wint de 28ste editie van de Amstel Gold Race 27 Het vliegtuig met de nationale voetbalploeg van Zambia aan boord stort neer op weg naar een wedstrijd in Senegal nabij Libreville in Gabon Alle 30 inzittende overleven de crash niet Normaal zou Charly Musonda van RSC Anderlecht op de vlucht moeten zitten maar was door een blessure niet aan boord Ook Joe Bwalya Cercle Brugge overleefde omdat hij op eigen houtje naar Senegal zou gaan 29 Buckingham Palace opent voor de 1e maal voor het publiek ;mei 1 XS4ALL begint als eerste ISP voor particulieren in Nederland 2 Rusland verslaat Zweden met 3-1 in de finale van het wereldkampioenschap ijshockey voor A-landen in Duitsland 14 Estland en Litouwen worden lid van de Raad van Europa 16 Voetbalclub VVV-Venlo wordt voor de eerste keer in de clubhistorie kampioen van de Nederlandse Eerste divisie 16 HC Bloemendaal stelt op de slotdag van de reguliere competitie de landstitel in de Nederlandse hockeyhoofdklasse veilig door HDM met 4-1 te verslaan 21 Koningin Beatrix opent de spoorlijn Amsterdam RAI–Weesp het laatste gedeelte van de Schiphollijn waarvan het eerste gedeelte in 1978 werd geopend Deze Zuidtak is de laatste spoorlijn die nog volledig onder gezag van de NV Nederlandse Spoorwegen gebouwd is 23 De hockeysters van HGC winnen de landstitel in de Nederlandse hockeyhoofdklasse door Amsterdam na strafballen 3-0 te verslaan in het tweede duel uit de finale van de play-offs 24 De onafhankelijkheid van het Afrikaanse Eritrea De nieuwe staat wordt erkend door Ethiopië Italië en de Verenigde Naties Alle belangrijke staatsfuncties worden bekleed door dictator Isaias Afewerki 28 Edmund Stoiber wordt minister-president van Beieren ;juni 7 in Banja Luka Noord-Bosnië worden in de vroege morgen alle moskeeën opgeblazen waaronder de beroemde Ferhadija-moskee 14 Het Vlaamse dagblad Het Volk brengt de grootste krant ooit uit met afmetingen van 142 bij 995 cm 25 Kim Campbell wordt de eerste vrouwelijke premier van Canada na 18 mannelijke voorgangers 27 De Amerikaanse president Bill Clinton beveelt een raketaanval op het Iraakse hoofdkwartier van de inlichtingendienst in het district Al-Mansoer in Bagdad als vergelding voor de moordpoging op voormalig Amerikaans president George HW Bush tijdens diens bezoek aan Koeweit in april ;juli 2 Bloedbad van Sivas Turkije tijdens een cultureel festival van de Alawieten komen 37 mensen onder wie een Nederlandse om bij een hotelbrand aangestoken door een islamitisch-fundamentalistische menigte 10 Benoeming van Frans Wiertz tot bisschop van Roermond 14 Het proces van de Belgische staatshervorming begonnen in 1970 wordt afgewerkt met de vierde grondwetswijziging De Belgische staat wordt een volwaardige federale staat De Gemeenschappen en Gewesten krijgen al hun bevoegdheden toegewezen Om 1931 ging het Belgische Parlement over tot de eindstemming De eerste zin van het eerste artikel in de grondwet veranderde van "België is ingedeeld in provincies" naar "België is een federale Staat samengesteld uit de gemeenschappen en de gewesten" 25 Miguel Indurain wint de tachtigste editie van de Ronde van Frankrijk Het is de derde eindoverwinning op rij voor de Spaanse wielrenner 29 John Demjanjuk de vermeende beul van Treblinka wordt vrijgesproken door het Israëlische hooggerechtshof 31 Koning Boudewijn van België overlijdt aan een hartstilstand in zijn buitenverblijf in Motril Spanje ;augustus 9 Inauguratie van Albert de broer van de overleden Koning Boudewijn tot koning Albert II der Belgen 21 Drie dagen voordat hij in een baan rond Mars moet komen verliest NASA het radiocontact met Mars Observer 27 t m 29 Eerste editie van A Campingflight to Lowlands Paradise een popfestival in Biddinghuizen 31 Wittekerke wordt voor het eerst uitgezonden op VTM ;september 13 Yitzchak Rabin en Yasser Arafat sluiten een vredesakkoord in Washington DC De Palestijnen krijgen zelfbestuur in de bezette gebieden 14 Prins Norodom Sihanouk wordt weer koning van Cambodja 15 De Willemsspoortunnel in Rotterdam wordt officieel geopend 27 Etnische zuivering van Georgiërs in Soechoemi 29 In Maharashtra in India komen ruim 10 000 mensen om bij een aardbeving ;oktober 3 Tegenstanders van Boris Jeltsin die het Russische parlementsgebouw bezet hielden worden door het leger verdreven 2 RTL 5 begint met uitzendingen RTL 5 is de tweede zender van RTL Group die zich op Nederland richt 3 Het Amerikaanse leger beleeft zijn zwaarste vuurgevecht sinds de Vietnamoorlog In de straten van Mogadishu Somalië vechten op 3 4 oktober Amerikaanse soldaten Rangers & Delta Force voor hun leven Gevolg de wereld geschokt en verbaasd en de VS trekken zich uit het straatarme Somalië terug 27 Nadat minister Maij-Weggen een carpoolstrook langs de A1 in gebruik heeft gesteld laat een van haar voorgangers Tjerk Westerterp zich als automobilist zonder passagiers bekeuren om een proefproces uit te lokken ;november 1 Het verdrag van Maastricht treedt in werking Officiële oprichting van de Europese Unie 4 Na verlies van de conservatieven bij de Canadese verkiezingen wordt de liberaal Jean Chrétien de nieuwe premier 18 21 politieke partijen keuren de nieuwe grondwet van Zuid-Afrika goed 24 Robert Thompson en John Venables die op 12 februari in het Verenigd Koninkrijk een tweejarige kleuter vermoordden worden veroordeeld tot opsluiting van onbepaalde duur ;december 2 Astronauten repareren een optische fout in de ruimtetelescoop Hubble 10 id Software brengt het 3D videospel Doom uit 15 Het Verenigd Koninkrijk verbindt zichzelf tot het zoeken naar een oplossing voor Noord-Ierland met de Declaratie van Downing Street 22 De Aboriginals krijgen grondrechten 30 Er ontstaan diplomatieke relaties tussen Israël en het Vaticaan 31 De eerste aflevering van de comedy Het Zonnetje in Huis wordt uitgezonden ;zonder datum Het Nederlandse team wordt wereldkampioen bridge Er ontstaat een breuk in de wereld schaakbond FIDE als wereldkampioen Garri Kasparov zich afscheidt Muziek Klassieke muziek 7 januari eerste uitvoering van Gong van Poul Ruders 5 februari eerste uitvoering van Symfonie nr 4 van Witold Lutosławski 25 oktober eerste uitvoering van Action Passion en Illusion van Erkki-Sven Tüür 7 november eerste uitvoering van Concerto for two pianos and orchestra van Johan Kvandal Populaire muziek Bestverkochte singles in Nederland René Klijn Mr Blue 2 Unlimited No Limit 4 Non Blondes What's Up Haddaway What Is Love Whitney Houston I Will Always Love You Meat Loaf Id Do Anything For Love But I Wont Do That Ace of Base All That She Wants UB40 I Can't Help Falling In Love With You Roots Syndicate Mockin' Bird Hill Dire Straits Encores Bestverkochte albums in Nederland Soundtrack The Bodyguard Eric Clapton Unplugged Golden Earring The Naked Truth ABBA Gold Greatest Hits Paul de Leeuw Plugged René Froger Sweet Hello's & Sad Goodbyes Eros Ramazzotti Tutte Storie Paul de Leeuw Van U Wil Ik Zingen Bon Jovi Keep The Faith Dire Straits On The Night Literatuur De Afro-Amerikaanse schrijfster Toni Morrison ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur De Duitse schrijver Peter Rühmkorf ontvangt de Georg-Büchner-Preis Hella Haasse publiceert de historische roman De heren van de thee Eerste publicatie van Noble House van de Britse schrijver James Clavell Kader Abdolah schrijft de verhalenbundel De adelaars Beeldende kunst Bouwkunst Film Geboren ; januari 8 Tang Yi Chinees zwemster 9 Luis Michael Dörrbecker Mexicaans autocoureur 9 Kevin Korjus Estisch autocoureur 13 Mats van Huijgevoort Nederlands voetballer 18 Roxeanne Hazes Nederlands zangeres en dochter van André Hazes 18 Juan Fernando Quintero Colombiaans voetballer 19 Bence Biczó Hongaars zwemmer 19 Chris Eißler Duits rodelaar 22 Rio Haryanto Indonesisch autocoureur 26 Alice Powell Brits autocoureur 28 Arnaud Art Belgisch atleet ; februari 3 Getter Jaani Estisch zangeres 3 Dennis Lind Deens autocoureur 4 Anouk Vetter Nederlands atlete 9 Mitchell Dijks Nederlands voetballer 11 Mustafa Saymak Turks-Nederlands voetballer 13 Jens Schuermans Belgisch mountainbiker 17 Martin Cao Chinees autocoureur 17 Devin Logan Amerikaans freestyleskiester 17 Jannes Vansteenkiste Belgisch voetballer 19 Victoria Justice Amerikaans zangeres en actrice 20 Dominik Fischnaller Italiaans rodelaar 21 Davy Klaassen Nederlands voetballer 28 Emmelie de Forest Deens zangeres ; maart 7 Fernando Monje Spaans autocoureur 9 Zakaria Labyad Nederlands voetballer 10 Tatiana Calderón Colombiaans autocoureur 16 Andreas Cornelius Deens voetballer 21 Jesse Joronen Fins voetballer 23 Salomon Nirisarike Rwandees voetballer 24 Hoàng Quý Phước Vietnamees zwemmer 26 Grainne Murphy Iers zwemster 28 Matija Nastasić Servisch voetballer ; april 2 Lesley de Sa Nederlands voetballer 2 Keshorn Walcott atleet uit Trinidad en Tobago 4 Oskars Ķibermanis Lets bobsleeër 5 Madeline Dirado Amerikaans zwemster 6 Trevor Jacob Amerikaans snowboarder 14 Daniel Wallace Brits zwemmer 15 Jack Harvey Brits autocoureur 16 Chen Qian Chinees zwemster 16 Margot Hallemans Belgisch actrice 17 Cliff Ellsworth Nederlands atleet 22 Boglárka Kapás Hongaars zwemster 25 Aleksandr Ivanov Russisch snelwandelaar 28 Eva Samková Tsjechisch snowboardster 30 Dion Dreesens Nederlands zwemmer ; mei 1 Chinyere Pigot Surinaams zwemster 7 Stefano Denswil Nederlands voetballer 8 Rick Mackenbach Nederlands zanger en musicalacteur 12 Hilde Fenne Noors biatlete 13 Stefan Kraft Oostenrijks schansspringer 13 Romelu Lukaku Belgisch voetballer 14 Ilan Boccara Frans-Nederlands voetballer 14 Miranda Cosgrove Amerikaans actrice en zangeres 14 Kristina Mladenovic Frans tennisspeelster 14 Oliver Zelenika Kroatisch voetbaldoelman 16 Emil André Ulsletten Noors snowboarder 22 Yina Moe-Lange Deens alpineskiester 25 Nikolay Martsenko Russisch autocoureur 31 Stefan Rusch Nederlands paralympisch atleet ; juni 3 Ståle Sandbech Noors snowboarder 5 Thomas Krief Frans freestyleskiër 6 Eddie Cheever III Italiaans autocoureur 7 Emil Bernstorff Brits-Deens autocoureur 13 Simona Senoner Italiaans langlaufster en schansspringster overleden 2011 23 Michelle Jenneke Australisch atlete 24 Brandon Maïsano Frans autocoureur 24 Stina Nilsson Zweeds langlaufster 26 Ariana Grande Amerikaans zangeres en actrice 26 Hensley Paulina Nederlands atleet 30 Japhet Kipyegon Korir Keniaans atleet ; juli 1 Nino Tsiklauri Georgisch alpineskiester 7 Gabriel Chaves Amerikaans autocoureur 14 Oliver Symons Belgisch zanger en gitarist 15 Jaka Hvala Sloveens schansspringer 18 Mats Rits Belgisch voetballer 20 Måns Grenhagen Zweeds autocoureur 20 Adam Maher Marokkaans-Nederlands voetballer 20 Lelde Priedulēna Lets skeletonster 21 Jamie Nicholls Brits snowboarder 26 Elizabeth Gillies Amerikaans zangeres en actrice 27 Sage Kotsenburg Amerikaans snowboarder 28 Cher Lloyd Brits zangeres en rapper 30 Alessandro Hämmerle Oostenrijks snowboarder ;augustus 3 Fabian Sporkslede Nederlands voetballer 9 Egor Baburin Russisch voetballer 11 Gita Gutawa Indonesisch zangeres 11 Alyson Stoner Amerikaans actrice en kindster 13 Kevin Cordes Amerikaans zwemmer 14 Aleksander Bosak Pools autocoureur 17 Sarah Sjöström Zweeds zwemster 22 Florencia Habif Argentijns hockeyster 22 Amanda Reason Canadees zwemster 27 Jolien Boumkwo Belgisch atlete 27 Alessio Picariello Belgisch autocoureur 28 Li Yunqi Chinees zwemmer 31 Seppe Kil Belgisch voetballer ; september 9 Sharon van Rouwendaal Nederlands zwemster 9 Tessa Wallace Australisch zwemster 17 Martijn Lakemeier Nederlands acteur 17 Alex Lynn Brits autocoureur 24 Kevin Ceccon Italiaans autocoureur 26 Cai Xuetong Chinees snowboardster 29 Tim Dekker Nederlands atleet ; oktober 2 Aaro Vainio Fins autocoureur 9 Lauren Davis Amerikaans tennisspeelster 9 Robin Quaison Zweeds voetballer 12 Pipo Derani Braziliaans autocoureur 13 Nobuharu Matsushita Japans autocoureur 24 Nabil Jeffri Maleisisch autocoureur 27 Karolína Erbanová Tsjechisch schaatsster 30 Pip Pellens Nederlands actrice 31 Tobias Kainz Oostenrijks voetballer ; november 6 Pien Keulstra Nederlands schaatsster 7 Jürgen Locadia Nederlands voetballer 8 Kevin Giovesi Italiaans autocoureur 11 Vicky Piria Italiaans autocoureur 12 Luguelín Santos Dominicaans atleet 13 Maud Welzen Nederlands model 26 Elizabeth Pelton Amerikaans zwemster 30 Tom Blomqvist Brits-Zweeds autocoureur ; december 4 december Reruhi Shimizu Japans schansspringer 9 Mark McMorris Canadees snowboarder 9 Laura Smulders Nederlands BMX'er 14 Antonio Giovinazzi Italiaans autocoureur 15 Rachel Bootsma Amerikaans zwemster 16 Jyoti Amge Indias persoon 21 Pascal Tan Nederlands skater en acteur 28 Bonnie Brandon Amerikaans zwemster ;juiste datum onbekend Sifan Hassan Ethiopisch atlete Overleden Weerextremen in België 11 januari Neerslaghoeveelheid in 24 uur 95 mm in Libramont 13 januari Maximumtemperatuur tot 163°C in Wasmuel Quaregnon 20 januari Warmste januari-decade van de eeuw de gemiddelde temperatuur 85°C maart Maart met laagst aantal neerslagdagen 3 normaal 18 maart Maart met laagste neerslagtotaal 42 mm normaal 536 mm 28 april Maximumtemperatuur extreem 242°C in Elsenborn Bütgenbach 30 april Warmste april-decade met een gemiddelde temperatuur van 175°C 25 juni Ondanks de zomer vriest het bijna in Elsenborn Bütgenbach minimumtemperatuur 02°C 24 juli Onweer in de streek van Moeskroen met hagelbuien die een dode kosten 9 oktober Tornado veroorzaakt schade in de streek van Ciney 21 oktober Tornado over Riemst nabij Tongeren 21 november Er begint een koudegolf in België Maximumtemperatuur overal negatief 30 november Koudste november-decade met zes ijsdagen gemiddelde temperatuur –18°C 30 november Sneeuwbuien en ijzel verstoren ernstig het verkeer in het centrum van het land 9 december Storm met maximale windstoten tot 130 km h in Oostende 26 december Meest catastrofale overstromingen uit recente geschiedenis Neerslaghoeveelheden tot 437 mm in Dohan Bouillon Bron KMI met aanvullingen < small> 21 februari is de 52ste dag van het jaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 313 dagen 314 dagen in een schrikkeljaar tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1431 Begin van het proces tegen Jeanne d'Arc in Rouen 1852 Oprichting van de Vereeniging ten behoeve der Arbeidersklasse te Amsterdam de eerste woningbouwvereniging van Nederland 1907 De veerboot SS Berlin breekt tijdens een storm in twee stukken op de pier van Hoek van Holland 128 mensen komen om Slechts zestien personen overleven de ramp 1909 De Rotterdamse politie stelt een rijwielbrigade in 1988 De Amerikaanse tv-dominee Jimmy Swaggert treedt terug na seksuele misstappen 1990 In het Groningse Beerta wordt een driejarig meisje zodanig door een pitbull toegetakeld dat zij eraan overlijdt 2005 Wikipedia ondervindt een stroomstoring en is voor dataherstel één dag offline 1916 Frankrijk begin van de Slag om Verdun 1816 Nederland Kroonprins Willem de latere Koning Willem II trouwt met Anna Paulowna een dochter van Tsaar Paul I van Rusland 1848 Duitsland Karl Marx publiceert het Manifest van de Communistische Partij 1910 De Egyptische premier Pasha Ghali wordt vermoord 1960 Cuba Fidel Castro nationaliseert alle bedrijven 1972 President Richard Nixon bezoekt de volksrepubliek China 2008 Een twintigtal Vlaamse linkse intellectuelen houdt onder de naam Gravensteengroep een pleidooi voor onafhankelijkheid van Vlaanderen 1533 Paus Clemens VII creëert één nieuwe kardinaal 1578 Paus Gregorius XIII creëert negen nieuwe kardinalen 1794 Paus Pius VI creëert acht nieuwe kardinalen 1998 Paus Johannes Paulus II creëert 22 nieuwe kardinalen 2001 Paus Johannes Paulus II creëert 42 nieuwe kardinalen onder wie de Litouwse oud-nuntius in Nederland Audrys Juozas Bačkis 1893 In Argentinië wordt de Argentijnse voetbalbond "Asociación del Fútbol Argentino" opgericht 1985 Dertiende Elfstedentocht gewonnen door Evert van Benthem in een tijd van 64744 Lenie van der Hoorn wint bij de vrouwen 2010 Schaatsster Ireen Wüst wint goud op de 1500 meter tijdens de Olympische Winterspelen van Vancouver 1811 Ontdekking van chloor wereldkundig gemaakt door Humphry Davy 1947 Edwin Land demonstreert de eerste instant fotocamera de Polaroid Land Camera geheten 1953 Francis Crick en James Watson ontdekken de structuur van het DNA-molecuul 1972 Het Russische onbemande ruimtevaartuig Loenik 20 landt op de Maan Geboren 1484 Joachim I Nestor van Brandenburg keurvorst van Brandenburg overleden 1535 1499 Edmund Tudor hertog van Somerset overleden 1500 1607 Étienne de Flacourt Frans wetenschapper en gouverneur van Madagaskar overleden 1660 1684 Justus van Effen Nederlands schrijver overleden 1735 1728 Peter III tsaar van Rusland overleden 1762 1744 Eise Eisinga Nederlands astronoom overleden 1828 1757 Michel-Gabriel Paccard Italiaans botanicus overleden 1827 1791 Carl Czerny Oostenrijks componist pianist en pianopedagoog overleden 1857 1807 Christoffel Meyer Nap Nederlands advocaat en politicus overleden 1886 1813 Johann Ulrich Schiess Zwitsers politicus overleden 1883 1830 Henry Wallis Engels kunstschilder overleden 1916 1844 Charles-Marie Widor Frans orgelcomponist overleden 1937 1856 Hendrik Petrus Berlage Nederlands architect overleden 1934 1893 Andrés Segovia Spaans gitarist overleden 1987 1896 Sylvain Poons Nederlands zanger en acteur overleden 1985 1900 Józef Adamek Pools voetballer overleden 1974 1900 Stephan Lucien Joseph van Waardenburg Nederlands gouverneur overleden 1975 1900 Gerard van Walsum Nederlands burgemeester van Rotterdam overleden 1980 1901 Emilio Comici Italiaans bergbeklimmer overleden 1940 1902 Bob Scholte Nederlands zanger overleden 1983 1903 Anaïs Nin Amerikaans schrijfster overleden 1977 1903 Raymond Queneau Frans auteur overleden 1976 1904 Armand Preud'homme Belgisch componist overleden 1986 1906 Leonida Frascarelli Italiaans wielrenner overleden 1991 1907 WH Auden Engels schrijver overleden 1973 1908 Gien de Kock Nederlands atlete overleden 1998 1909 Hans Erni Zwitsers kunstenaar 1909 Jan Smallenbroek Nederlands politicus overleden 1974 1909 Gerard Walden Nederlands acteur en theatermaker overleden 2005 1913 Roger Laurent Belgisch autocoureur overleden 1997 1914 Arnold Denker Amerikaans schaker overleden 2005 1917 Victor Marijnen Nederlands minister-president overleden 1975 1921 Hans Andreus Nederlands schrijver en dichter overleden 1977 1921 Antonio María Javierre Spaans theoloog en curiekardinaal overleden 2007 1924 Jantje Koopmans Nederlands zanger overleden 2013 1924 Robert Mugabe Zimbabwaans minister-president 1925 Tom Gehrels Amerikaans-Nederlands astronoom overleden 2011 1925 Sam Peckinpah Amerikaans regisseur overleden 1984 1928 Gino Pariani Amerikaans voetballer overleden 2007 1929 Theo Boosten Nederlands voetbalscheidsrechter overleden 1994 1929 Chespirito Mexicaans acteur scenarioschrijver en komiek overleden 2014 1931 Odilon Mortier Belgisch acteur overleden 2012 1931 Paula Sleyp Belgisch actrice 1933 Nina Simone Amerikaans zangeres overleden 2003 1934 Rue McClanahan Amerikaans actrice overleden 2010 1936 Chris Boni Belgisch actrice 1937 Ron Clarke Australisch atleet 1937 Harald V van Noorwegen koning van Noorwegen 1937 Gary Lockwood Amerikaans acteur 1939 Jo De Meyere Belgisch acteur 1940 Peter Gethin Brits autocoureur overleden 2011 1940 John Robert Lewis Amerikaans mensenrechtenactivist en politicus 1941 Loes Boling Nederlands atlete 1942 Margarethe von Trotta Duits filmregisseur 1942 Joseph Wouters Belgisch wielrenner 1944 Herman de Coninck Belgisch dichter overleden 1997 1945 Jan van 't Hek Nederlands voetballer 1945 Akira Sakata Japans altsaxofonist en basklarinettist 1946 Tyne Daly Amerikaans actrice 1946 Anthony Daniels Brits acteur 1946 Alan Rickman Brits acteur 1947 Eddy Achterberg Nederlands voetballer 1947 Hugo Coveliers Belgisch politicus 1947 Victor Sokolov Russisch journalist overleden 2006 1948 Christian Vander Frans musicus en drummer 1949 Enrique Wolff Argentijns voetballer 1950 Håkan Nesser Zweeds auteur 1951 Vince Welnick Amerikaans toetsenist overleden 2006 1952 Jean-Jacques Burnel Brits basgitarist en zanger 1952 Barbara Gozens Nederlands actrice 1953 Siegfried Bracke Belgisch journalist en presentator 1953 Christine Ebersole Amerikaans actrice 1953 William Petersen Amerikaans acteur 1954 Ivo Van Damme Belgisch atleet overleden 1976 1955 Kelsey Grammer Amerikaans acteur 1957 Stijn Coninx Belgisch filmregisseur 1957 Hans Galjé Nederlands voetballer en voetbaltrainer 1958 Denise Dowse Amerikaans actrice 1960 Edgar Chatto Filipijns politicus 1960 Rolf Falk-Larssen Noors schaatser 1960 Jan Hellström Zweeds voetballer 1962 Chuck Palahniuk Amerikaans satirisch romanschrijver en freelance journalist 1963 William Baldwin Amerikaans acteur 1964 Gretha Tromp Nederlands atlete 1966 Irma Hartog Nederlands actrice 1966 Willy Hendriks Nederlands schaker 1967 Leroy Burrell Amerikaans atleet 1967 Patrick Lodewijks Nederlands voetbaldoelman 1968 Mirsad Dedić Bosnisch voetballer 1969 James Dean Bradfield Welsh zanger en gitarist 1969 Lukas Tudor Chileens voetballer 1969 Marc Wauters Belgisch wielrenner 1972 Ester Goossens Nederlands atlete 1972 Gianluca de Lorenzi Italiaans autocoureur 1973 Justin Sane Amerikaans zanger en gitarist 1973 Robert Schörgenhofer Oostenrijks voetbalscheidsrechter 1974 Gilbert Agius Maltees voetballer 1974 Kevin Blom Nederlands voetbalscheidsrechter 1974 Roberto Heras Spaans wielrenner 1975 Richard Morales Uruguayaans voetballer 1975 Staffan Olsson Zweeds zanger 1976 Anthony Rossomando Amerikaans gitarist 1976 Vita Stopina Oekraïens atlete 1977 Dennis Weening Nederlands radio-dj -vj en presentator 1978 Ralf Bartels Duits atleet 1978 Nicole Parker Amerikaans actrice 1979 Adje Nederlands acteur en zanger 1979 Pascal Chimbonda Frans voetballer 1979 Nathalie Dechy Frans tennisster 1979 Jennifer Love Hewitt Amerikaans actrice en zangeres 1980 Elke Van den Brandt Belgisch politica 1980 Takayuki Matsumiya Japans atleet 1980 Yuko Matsumiya Japans langeafstandsloper 1981 Floor Jansen Nederlands zangeres 1981 Parthiva Sureshwaren Indiaas autocoureur 1982 Christophe Raes Belgisch roeier 1983 Jemma Wakeman Brits zangeres 1984 David Odonkor Duits voetballer 1984 Marco Paoloni Italiaans voetballer 1984 Antti Ruuskanen Fins atleet 1984 Andreas Seppi Italiaans tennisser 1985 Georgios Samaras Grieks voetballer 1985 Peter Velits Slowaaks wielrenner 1986 Charlotte Church Brits zangeres en presentatrice 1986 Prins Amedeo van België 1986 Sanne van der Star Nederlands schaatsster 1987 Ashley Greene Amerikaans actrice 1987 Jens Höing Duits autocoureur 1987 Ellen Page Canadees actrice 1987 Anas Sharbini Kroatisch voetballer 1987 Cecile Sinclair Nederlands model 1988 Jaime Ayoví Ecuadoraans voetballer 1988 Beka Gotsiridze Georgisch voetballer 1988 Matthias de Zordo Duits atleet 1989 Corbin Bleu Amerikaans acteur model danser en zanger 1989 Machteld Mulder Nederlands atlete 1989 Scout Taylor-Compton Amerikaans actrice 1990 Kathleen Hersey Amerikaans zwemster 1990 Helene Olafsen Noors snowboardster 1991 Pavel Maslák Tsjechisch atleet 1991 Henri Toivomäki Fins voetballer 1992 Louis Meintjes Zuid-Afrikaans wielrenner 1993 Davy Klaassen Nederlands voetballer 1996 Sophie Turner Engels actrice Overleden 639 Pepijn van Landen ±59 Frankisch hofmeier 1513 Paus Julius II 68 1595 Robert Southwell ±34 Engels dichter 1677 Baruch Spinoza 44 Nederlands filosoof 1730 Paus Benedictus XIII 81 1741 Jethro Tull 66 Engels landbouwwetenschapper 1823 Charles Wolfe 31 Iers dichter 1824 Eugène de Beauharnais 42 groothertog van Frankfurt 1838 Antoine-Isaac Silvestre de Sacy 79 Frans taalkundige en oriëntalist 1919 Kurt Eisner 51 Duits politicus 1926 Heike Kamerlingh Onnes 72 Nederlands natuurkundige 1938 George Hale 69 Amerikaans astronoom 1941 Guerrita 78 Spaans torero 1943 Gerrit Willem Kastein 32 Nederlands verzetsstrijder 1945 Eric Liddell 43 Schots atleet en rugbyspeler 1956 Edwin Franko Goldman 58 Amerikaans componist dirigent en cornettist 1958 Duncan Edwards 21 Engels voetballer 1965 Malcolm X 39 Amerikaans activist 1972 Bronislava Nijinska 80 Russisch balletdanseres en choreografe 1978 Johan Dijkstra 81 Nederlands kunstenaar 1985 Eric Herfst 47 Nederlands kleinkunstenaar 1986 Shigechiyo Izumi 120 Japans oudste mens ter wereld 1989 Otar Taktakisjvili 64 Georgisch componist 1989 Alex Thépot 82 Frans voetballer 1991 Margot Fonteyn 71 Engels ballerina 1994 Mary Lasker 93 Amerikaans filantroop en activiste en lobbyiste 2000 Fred Manichand 69 Surinaams politicus 2002 Poncke Princen 76 Nederlands-Indonesisch mensenrechtenactivist 2002 John Thaw 60 Brits acteur 2004 Les Gray 57 Brits zanger 2004 David de Wied 79 Nederlands hoogleraar farmacie en onderzoeker 2005 Guy Mathot 63 Waals politicus 2006 Paul Marcinkus 84 Amerikaans aartsbisschop en bankier 2006 Angelica Rozeanu 84 Roemeens-Israëlisch tafeltennisspeelster 2007 Klaas Knol 78 Nederlands longarts 2008 Emmanuel Sanon 56 Haïtiaans voetballer 2009 Fannie Kauffman 84 Canadees actrice 2009 Jean Rémond 86 Frans bisschop 2009 Zef Simoni 80 Albanees bisschop 2009 Philippe de Thysebaert 100 Belgisch journalist en krantenuitgever 2010 Menachem Porush 93 Israëlisch rabbijn journalist en politicus 2011 Stanley Hillis 64 Nederlands crimineel 2011 Jelle Kuiper 66 Nederlands hoofdcommissaris 2011 Gilbert Mottard 84 Belgisch politicus 2011 Bernard Nathanson 84 Amerikaans ex-aborteur en pro-lifer 2012 Benjamin Romualdez 81 Filipijns politicus diplomaat en zakenman 2013 Hasse Jeppson 87 Zweeds voetballer 2013 Magic Slim 75 Amerikaans blueszanger en -gitarist 2014 Georgette Rejewsky 104 Belgisch-Nederlands actrice en logopediste 2015 Diederik Fabius 72 Nederlands generaal 2015 Clark Terry 94 Amerikaans jazztrompettist Viering herdenking Sint Piter te Grou Friesland te vergelijken met het Sinterklaasfeest Biikebrennen in Noord-Friesland Internationale Moedertaaldag UNESCO sinds 2000 rooms-Katholieke kalender Heilige Petrus Damiani † 1072 benedictijn en kerkleraar Vrije Gedachtenis Heiligen Germanus en Randoald † c 675 Zalige Pippijn I van Landen of Pepijn I van Landen † c 640 hofmeier van de Frankische koningen De Romeinen vierden Feralia 22 februari is de 53e dag van het jaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 312 dagen 313 dagen in een schrikkeljaar tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1630 De Wampanoag-indiaan Quadequine laat de Britse kolonisten tijdens hun eerste Thanksgivingdiner kennismaken met popcorn 1987 Na bijna twee weken te zijn ontvoerd wordt de tienjarige miljonairsdochter Valérie Albada Jelgersma door de politie bevrijd 2000 In seksclub Esther in Haarlem worden 4 mensen vermoord onder wie een lid en een kandidaat-lid van de Hells Angels; het blijkt om een criminele afrekening te gaan 2006 Soennitische extremisten blazen de koepel van de al-Askari Schrijn in de Iraakse stad Samarra op 2011 Nieuw-Zeeland wordt getroffen door een zware aardbeving Vooral de stad Christchurch is zwaar beschadigd 1956 Elvis Presley haalt met het nummer Heartbreak Hotel voor het eerst de hitlijsten 2001 De Amerikaanse film Hannibal haalt de hoogste bezoekcijfers die ooit in Nederland bij een première zijn gerealiseerd 2005 KoRn gitarist Brian Head Welch stapt uit de band 1941 In Amsterdam begon de grote razzia tegen de Joden door 600 man van de Ordnungspolizei 1943 Leden van de Duitse verzetsorganisatie de Weiße Rose worden door de nazi's geëxecuteerd 1944 Het centrum van Nijmegen wordt getroffen door een bombardement door Amerikaanse vliegers die denken dat het de Duitse stad Kleef is Er vallen ongeveer 800 doden en de binnenstad wordt grotendeels weggevaagd 1819 Spanje moet Florida afstaan aan de Verenigde Staten 1865 Tennessee neemt een nieuwe grondwet aan waarin slavernij is afgeschaft 1900 Hawaï wordt officieel een territorium van de Verenigde Staten 1924 Calvin Coolidge houdt als eerste president van de Verenigde Staten een radiotoespraak vanuit het Witte Huis 1967 Soeharto neemt in Indonesië de macht over van Soekarno 2007 Kabinet-Balkenende IV geïnstalleerd 2014 Nadat president Viktor Janoekovytsj van Kiev naar Charkov is gevlucht stemt het Oekraïense parlement in met het afzetten van de president en organisatie van presidentsverkiezingen op 25 mei 2014 Joelia Tymosjenko wordt vrijgelaten uit de gevangenis 1531 Paus Clemens VII creëert twee nieuwe kardinalen 1672 Paus Clemens X creëert twee nieuwe kardinalen onder wie de Italiaanse Dominicaan Pietro Francesco Orsini 1775 Bisschopswijding en kroning van Paus Pius VI in Rome 1965 Paus Paulus VI creëert 27 nieuwe kardinalen onder wie de Belgische priester Jozef Cardijn stichter van de KAJ 1983 Vladimir Salnikov scherpt in Moskou zijn eigen wereldrecord op de 1500 meter vrije slag aan tot 145475 Het oude record 145635 stond sinds 13 maart 1982 op naam van de Russische zwemmer 2014 Dubbel succes voor Nederland tijdens de Olympische Winterspelen in Sotsji Zowel de mannen als de vrouwen winnen goud op de ploegenachtervolging schaatsen 1632 Galileo's Dialogo dei Massimi Sistemi wordt gepubliceerd 1996 In Eindhoven maakt Merien ten Houten officieel melding van de eerste Nederlandse zoekmachine Ilse 1997 In het Roslin Institute in Edinburgh melden wetenschappers dat zij een schaap hebben gekloond het lam Dolly geboren op 5 juli 1996 Geboren 1732 George Washington eerste president van de Verenigde Staten overleden 1799 1745 João de Sousa Carvalho Portugees componist overleden 1798 1788 Arthur Schopenhauer Duits filosoof overleden 1860 1796 Adolphe Quételet Belgisch astronoom overleden 1874 1806 Antoine Wiertz Belgisch beeldhouwer overleden 1865 1810 Frédéric Chopin Pools componist overleden 1849 1818 Gerrit de Vries Nederlands politicus overleden 1900 1825 Pierre Thielemans Belgisch componist dirigent en organist overleden 1898 1840 August Bebel Duits politicus overleden 1913 1850 Isaac Rice Amerikaans ondernemer en schaker overleden 1915 1857 Robert Baden-Powell Brits grondlegger van scouting overleden 1941 1857 Heinrich Hertz Duits natuurkundige overleden 1894 1864 Jules Renard Frans schrijver overleden 1910 1868 Henri Polak Nederlands vakbondsbestuurder en politicus overleden 1943 1878 Walter Ritz Zwitsers natuurkundige overleden 1909 1885 Josef Řehoř Boheems componist en dirigent overleden 1960 1887 Sawielly Tartakower Pools schaker overleden 1956 1891 Jan Wils Nederlands architect overleden 1972 1892 Lee Eyerly Amerikaans attractiebouwer en vliegenier overleden 1963 1896 Paul van Ostaijen Belgisch dichter overleden 1928 1898 Karl Koller Duits generaal overleden 1951 1898 Anton de Kom Surinaams nationalist overleden 1945 1898 Lazaro Francisco Filipijns auteur overleden 1980 1900 Luis Buñuel Spaans filmregisseur overleden 1983 1901 Werner Kaegi Zwitsers geschiedkundige overleden 1979 1902 Herma Szabo Oostenrijks kunstschaatsster overleden 1986 1905 Maurits Balfoort Belgisch toneel- en televisieregisseur overleden 1989 1907 Asgar Karamat Ali Surinaams politicus overleden 1958 1910 Baltasar Lobo Spaans tekenaar en beeldhouwer overleden 1993 1913 Johannes Klingen Nederlands verzetsstrijder overleden 1942 1914 Renato Dulbecco Italiaans viroloog overleden 2012 1914 Karl Otto Götz Duits kunstschilder 1915 Tjeerd Boersma Nederlands atleet overleden 1985 1917 Jane Bowles Amerikaans schrijfster overleden 1973 1918 George Constantine Amerikaans autocoureur overleden 1968 1918 Robert Wadlow langste man ter wereld ooit overleden 1940 1919 Henri Arnoldus Nederlands kinderboekenschrijver overleden 2002 1920 Toni Boltini Nederlands circusdirecteur overleden 2003 1920 Ray Knepper Amerikaans autocoureur overleden 2000 1921 Jean-Bédel Bokassa Centraal-Afrikaans staatsman en militair overleden 1996 1922 Jesus Iglesias Argentijns autocoureur overleden 2005 1922 Rinus Schaap Nederlands voetballer overleden 2006 1922 Marshall Teague Amerikaans autocoureur overleden 1959 1923 Norman Smith Brits muziekproducer en zanger overleden 2008 1925 Edward Gorey Amerikaans schrijver en illustrator overleden 2000 1927 Florencio Campomanes Filipijns schaker en FIDE-president overleden 2010 1927 Guy Mitchell Amerikaans zanger en acteur overleden 1999 1928 Paul Dooley Amerikaans stemacteur 1929 James Hong Amerikaans acteur 1932 Edward Kennedy Amerikaans politicus overleden 2009 1933 Sheila Hancock Engels actrice 1933 Katharine Worsley Brits hertogin van Kent 1938 Timmy Mayer Amerikaans autocoureur overleden 1964 1939 Alain Jacquet Frans kunstenaar overleden 2008 1943 Greet Grottendieck Nederlands beeldhouwster 1943 Horst Köhler Duits bondspresident 1944 Jorge de Bagration Spaans-Georgisch autocoureur overleden 2008 1944 Jonathan Demme Amerikaans filmregisseur -producer en scenarioschrijver 1944 Tom Okker Nederlands tennisser 1945 Henk Helmantel Nederlands schilder 1945 Gerrie van der Klei Nederlands actrice muzikant 1945 Wim Zomer Nederlands acteur 1946 Kresten Bjerre Deens voetballer overleden 2014 1946 Evert Dolman Nederlands wielrenner overleden 1993 1947 Veronica Hazelhoff Nederlands schrijfster overleden 2009 1947 Richard North Patterson Amerikaans schrijver 1948 John Ashton Amerikaans acteur 1949 Niki Lauda Oostenrijks autocoureur 1950 Awn Shawkat al-Khasawneh Jordaans politicus diplomaat en rechter 1950 Julius Erving Amerikaans basketballer 1950 Lenny Kuhr Nederlands zangeres 1950 Julie Walters Engels actrice 1951 Arie van den Brand Nederlands politicus 1951 Marleen Radder Nederlands snelwandelaarster 1952 Saufatu Sopoanga Tuvaluaans politicus 1953 Nigel Planer Brits acteur 1954 Johnny Kraaijkamp jr Nederlands acteur 1956 Gijs de Vries Nederlands politicus 1957 Asim Khudiev Azerbeidzjaans voetbalscheidsrechter 1957 Lex Runderkamp Nederlands journalist en televisiepresentator 1959 Mikhail Gurevich Russisch-Belgisch schaker 1959 Kyle MacLachlan Amerikaans acteur 1960 Atzo Nicolaï Nederlands politicus 1962 René van den Berg Nederlands televisie- en radiopresentator 1962 Petra de Bruin Nederlands wielrenster 1962 Rob van Daal Nederlands zanger 1962 Steve Irwin Australisch dierenkenner dierentuinhouder natuurbeschermer en documentairemaker -presentator overleden 2006 1962 Les Wallace Schots darter 1963 Jan Olde Riekerink Nederlands voetballer en voetbaltrainer 1963 Vijay Singh Fijisch golfer 1964 Marion Clignet Frans wielrenster 1965 Nathan Dahlberg Nieuw-Zeelands wielrenner 1965 Hamit Karakus Turks-Nederlands politicus 1966 Rachel Dratch Amerikaans actrice en comédienne 1966 Patricia Libregts Nederlands waterpoloster 1968 Jeri Ryan Amerikaans actrice 1968 Kazimierz Stafiej Pools wielrenner 1969 Thomas Jane Amerikaans acteur 1969 Hans Klok Nederlands illusionist 1969 Brian Laudrup Deens voetballer 1969 Marc Wilmots Belgisch voetballer 1971 Arnon Grunberg Nederlands schrijver 1971 Lea Salonga Filipijns zangeres en actrice 1972 Michael Chang Amerikaans tennisser 1972 Laurence Leboucher Frans wielrenster 1972 Claudia Pechstein Duits schaatsster 1972 Haim Revivo Israëlisch voetballer 1972 Barbara Wijnveld Nederlands kunstenares 1973 Sandrine André Belgisch actrice 1973 Archil en Shota Arveladze Georgisch voetbaltweeling 1973 Philippe Gaumont Frans wielrenner overleden 2013 1973 Plamen Kralev Bulgaars autocoureur 1973 Claus Lundekvam Noors voetballer 1974 James Blunt Brits zanger 1974 Matthew White Australisch wielrenner en ploegleider 1975 Drew Barrymore Amerikaans actrice 1975 Fele Martínez Spaans acteur 1975 Sébastien Tellier Frans dj zanger en acteur 1977 Tyler Bates Amerikaans filmcomponist 1977 Mads Kaggestad Noors wielrenner 1977 Hakan Yakin Zwitsers voetballer 1978 Zoltán Balog Hongaars voetballer 1978 Dominic Demeritte Bahamaans atleet 1978 Mieke Dobbels Belgisch actrice 1978 Kim Kay Belgisch zangeres 1979 Brett Emerton Australisch voetballer 1980 Denise Koopal Nederlands televisiepresentatrice en zangeres 1981 Kelvin Leong Macaus autocoureur 1982 Jenna Haze Amerikaans pornoactrice 1982 Dichen Lachman Australisch actrice 1982 Ibad Muhamadu Nederlands voetballer 1984 Branislav Ivanović Servisch voetballer 1984 Patrick Murphy Australisch zwemmer 1985 Igor Đurić Servisch voetballer 1986 Mark Allen Noord-Iers snookerspeler 1986 Ivan Ratkić Kroatisch alpineskiër 1986 Rajon Rondo Amerikaans basketballer 1986 Monika Seps Zwitsers schaakster 1987 Sergio Romero Argentijns voetbaldoelman 1987 Johannes Theobald Duits autocoureur 1988 Jonathan Borlée Belgisch atleet 1988 Kevin Borlée Belgisch atleet 1988 Natasja Bruintjes Nederlands langebaanschaatsster 1988 Dane Searls Amerikaans BMX'er overleden 2011 1988 Aleksandr Soechoroekov Russisch zwemmer 1989 Charlotte Skeoch Brits actrice 1990 Diogo Viana Portugees voetballer 1991 Furkan Aydın Turks voetballer 1991 Robin Stjernberg Zweeds zanger Overleden 606 Sabinianus paus van Rome 622 Shotoku 48 Japans prins en regent 1371 David II 46 koning van Schotland 1512 Amerigo Vespucci 57 Italiaans ontdekkingsreiziger 1721 Johann Christoph Bach III 49 Duits organist 1797 Baron van Münchhausen 76 Duits officier en avonturier 1836 Theo Majofski 64 Nederlands acteur 1875 Jean-Baptiste Corot 78 Frans schilder 1875 Charles Lyell 77 Brits wetenschapper 1886 Antoon Joostens 66 Belgisch kunstschilder 1899 John Kruesi 55 Amerikaans uitvinder 1930 Gotfried Coenraad Ernst van Daalen 67 Nederlands militair 1942 Stefan Zweig 60 Oostenrijks schrijver 1943 Sophie Scholl 21 Duits studente en verzetsstrijdster in de Tweede Wereldoorlog 1943 Hans Scholl 24 Duits verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog 1945 Henk Feldmeijer 34 Nederlands nationaalsocialistisch politicus 1945 Jan van Hout 36 Nederlands wielrenner en verzetsstrijder 1976 Michael Polanyi 84 Hongaars-Brits wetenschapper 1980 Oskar Kokoschka 93 Tsjechisch kunstenaar 1983 Romain Maes 69 Belgisch wielrenner 1986 Boris Sloetski 66 Russisch schrijver en dichter 1987 Andy Warhol 58 Amerikaans kunstschilder 1989 Sándor Márai 88 Hongaars schrijver 1999 Philip Bloemendal 80 Nederlands nieuwslezer 2002 Jip Golsteijn 56 Nederlands journalist 2002 Chuck Jones 89 Amerikaans tekenfilmregisseur 2005 Mario Ricci 90 Italiaans wielrenner 2006 Hilde Domin 96 Duits schrijfster en dichteres 2006 Willebrord Nieuwenhuis 68 Nederlands verslaggever en publicist 2007 Lothar-Günther Buchheim 89 Duits kunstschilder kunstverzamelaar en schrijver 2007 Fons Rademakers 86 Nederlands filmregisseur -producent en -acteur 2008 Henk Bruna 91 Nederlands uitgever 2008 Johnnie Carr 97 Amerikaans burgerrechtenactiviste 2008 Nunzio Gallo 79 Italiaans zanger 2009 Candido Cannavò 78 Italiaans sportjournalist 2009 Günter Kochan 78 Duits componist 2009 Paul Joseph Phạm Đình Tụng 88 Vietnamees aartsbisschop en kardinaal 2009 Howard Zieff 81 Amerikaans filmregisseur en fotograaf 2011 Nicholas Courtney 81 Brits acteur 2013 Ernst Breit 88 Duits vakbondsvoorzitter 2013 Atje Keulen-Deelstra 74 Nederlands schaatsster 2013 Wolfgang Sawallisch 89 Duits dirigent en pianist 2014 Ferdinand De Bondt 90 Belgisch politicus 2014 Leo Vroman 98 Nederlands-Amerikaans dichter bioloog en hematoloog 2015 Charles Aubecq 88 Belgisch politicus 2015 Jos Lambrechts 78 Belgisch atleet Viering herdenking Saint Lucia Onafhankelijkheidsdag 1979 Rooms-katholieke kalender Natale Petri de Cathedra of Sint Peters Stoel of Cathedra van de H Apostel Petrus Feest Zalige Isabella van Frankrijk † 1270 ook op 26 februari Heilige Elwyn van Cornwall † 6e eeuw Heilige Margaretha van Cortona † 1297 Zalige Emilia d'Oultremont † 1878 Naamdag Sint Pieter dit was traditioneel de eind- en startdatum voor arbeidscontracten Op deze dag veranderden bijvoorbeeld boerenknechten en-meiden vaak van werkgever en van onderdak 24 februari is de 55ste dag van het jaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 310 dagen 311 dagen in een schrikkeljaar tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1582 Paus Gregorius XIII kondigt de gregoriaanse kalender aan 1905 In Zwitserland wordt de Simplontunnel voltooid 1922 Henri Landru beter bekend als Blauwbaard wordt geëxecuteerd 1973 De Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie wordt opgericht 1992 Kurt Cobain en Courtney Love trouwen 1999 Een vliegtuig van China Southern Airlines stort neer bij het aanvliegen op Whenzou vliegveld in het oosten van China 61 mensen komen om 2005 Vlaams Minister Kris Peeters kondigt aan dat het viaductonderdeel van de Oosterweelverbinding in Antwerpen de naam Lange Wapper krijgt 1989 Ayatollah Ruhollah Khomeini zet een prijs van $3 miljoen dollar op het hoofd van Salman Rushdie schrijver van The Satanic Verses 1525 Slag bij Pavia tussen Frans I van Frankrijk en keizer Karel V 1991 Begin van operatie Desert Storm bedoeld om de troepen van Saddam Hoessein uit Koeweit te verdrijven 1530 Daadwerkelijke keizerskroning van keizer Karel V door paus Clemens VII laatste keizerskroning ooit uitgevoerd door een paus 1848 Koning Lodewijk Filips I van Frankrijk treedt af 1848 Marx en Engels publiceren in Londen hun Communistisch Manifest 1945 De Egyptisch premier Ahmed Maher Pasha wordt vermoord in het parlement 1945 Syrië en Egypte verklaren de oorlog aan Duitsland 1946 Juan Perón wordt gekozen als president van Argentinië 1948 Koude Oorlog De communistische partij neemt de macht over in Tsjecho-Slowakije 1981 Buckingham Palace kondigt de verloving aan van Prins Charles en Diana Frances Spencer 1990 Bij de eerste meerpartijenverkiezingen in de Sovjetrepubliek Litouwen behaalt het Litouwse volksfront Sąjūdis de meerderheid 303 Christenvervolgingen keizer Diocletianus beveelt de vervolging van de christenen Het christendom wordt officieel verboden in het Romeinse Rijk Kerken moeten worden afgebroken bijbels verbrand en rooms gelovigen wordt iedere wettelijke status ontzegd 484 Koning Hunerik verklaart de katholieke leer tot ketterij en verbant alle bisschoppen die zich niet tot het arianisme willen bekeren naar Corsica 1910 Oprichting van de Zweedse voetbalclub Malmö FF 1924 Johnny Weissmuller doet de 100 meter zwemmen in 57 2 5 seconden en vestigt daarmee een wereldrecord 1979 Het Nederlands voetbalelftal gaat in Milaan met 3-0 onderuit in het vriendschappelijke duel in en tegen Italië Adrie van Kraaij speelt zijn zeventiende en laatste interland voor Oranje terwijl zijn PSV-clubgenoot Huub Stevens debuteert 2002 Einde van de Olympische Winterspelen in Salt Lake City Utah 2006 Bob de Jong wint tijdens de Olympische Winterspelen in Turijn goud op de 10 km voor Chad Hedrick en Carl Verheijen 1836 Samuel Colt krijgt een octrooi voor de Colt revolver 1938 De Amerikaanse firma DuPont brengt de eerste tandenborstel gemaakt van nylon op de markt 1949 De eerste tweetrapsraket met vloeibare brandstof bereikt in White Sands Verenigde Staten een hoogte van 40 kilometer 1987 De universiteit van Toronto ontdekt de meest nabije supernova sinds 1604 toch nog op 160000 lichtjaren afstand Geboren 1360 Amadeus VII graaf van Savoye overleden 1391 1500 Keizer Karel V overleden 1558 1536 Ippolito Aldobrandini Paus Clemens VIII overleden 1605 1709 Jacques de Vaucanson Frans uitvinder van de robot overleden 1782 1773 Ralph Dundas Tindal Nederlands militair overleden 1834 1774 Adolf hertog van Cambridge hertog van Cambridge overleden 1850 1786 Wilhelm Grimm sprookjesschrijver overleden 1859 1826 Constantijn Theodoor van Lynden van Sandenburg Nederlands politicus overleden 1885 1831 Leo von Caprivi Duits militair en staatsman overleden 1899 1836 Winslow Homer Amerikaans kunstschilder overleden 1910 1837 Rosalía de Castro schrijfster en dichter overleden 1885 1842 Pieter Janszoon Jong Nederlandse zouaaf uit Lutjebroek overleden 1867 1866 Hubert Van Innis Belgisch boogschutter overleden 1961 1874 Gaston-Antoine Rasneur Belgisch bisschop van Doornik overleden 1939 1883 Amleto Giovanni Cicognani Italiaans kardinaal overleden 1973 1885 Chester Nimitz Amerikaans admiraal overleden 1966 1887 Boris Kostić Servisch schaker overleden 1963 1890 Nico Vijlbrief Nederlands politicus overleden 1972 1899 Jacques Presser Nederlands historicus schrijver en dichter overleden 1970 1902 Gladys Aylward Brits protestantse zendeling overleden 1970 1908 Harry Brauner Roemeens etnomusicoloog en hoogleraar overleden 1988 1911 Pierre Van Halteren burgemeester van Brussel overleden 2009 1916 Jaime Sarlanga Argentijns voetballer overleden 1956 1918 Jan Retèl Nederlands acteur overleden 1984 1919 Nellie Connally Amerikaans inzittende van de auto waarin president Kennedy werd vermoord overleden 2006 1921 Gaston Reiff Belgisch atleet overleden 1992 1922 Richard Hamilton popartschilder overleden 1992 1924 Luc Verbeke Belgisch schrijver overleden 2013 1925 Irma Schuhmacher Nederlands zwemster overleden 2014 1926 Erich Loest Duits schrijver overleden 2013 1929 Marga Barbu Roemeens actrice overleden 2009 1931 Dominic Chianese Amerikaans acteur 1931 Uri Orlev Israëlisch kinderboekenschrijver 1932 Michel Legrand Frans musicalcomponist dirigent pianist en arrangeur 1932 John Vernon Canadees acteur overleden 2005 1933 David Newman Amerikaans tenorsaxofonist overleden 2009 1933 Leon Vandaele Belgisch wielrenner overleden 2000 1934 Bettino Craxi Italiaans politicus overleden 2000 1934 Bingu wa Mutharika president van Malawi overleden 2012 1936 Jan van Haasteren Nederlands striptekenaar 1936 Lance Reventlow Amerikaans autocoureur overleden 1972 1938 Cocky Gastelaars Nederlands zwemster 1938 Phil Knight Amerikaans oprichter van sportkledingfabrikant Nike 1940 Denis Law Schots voetballer 1942 Joe Lieberman Amerikaans politicus 1943 François Mazet Frans autocoureur 1944 Nicky Hopkins Engels toetsenist overleden 1994 1944 Ivica Račan Kroatisch politicus overleden 2007 1946 Barry Bostwick Amerikaans acteur 1946 Ratomir Dujković Joegoslavisch-Kroatisch voetbalcoach 1947 Annie van der Meer Nederlands langeafstandsloopster 1948 Walter Smith Schots voetballer en voetbalcoach 1948 Tim Staffell Brits zanger en basgitarist 1950 George Thorogood Amerikaans gitarist 1952 Camilia Blereau Belgisch actrice 1954 Plastic Bertrand Belgisch zanger 1954 Leon de Winter Joods-Nederlands schrijver columnist en filmproducent 1955 Steve Jobs Amerikaans computerpionier overleden 2011 1955 Alain Prost Frans autocoureur 1957 Rafael Gordillo Spaans voetballer 1957 Tome Belgisch stripverhaalauteur 1959 Nils Johan Semb Noors voetbaltrainer 1959 Bea Wiarda Nederlands atlete 1961 Ruud Heus Nederlands voetballer 1962 Ari Hjelm Fins voetballer en voetbalcoach 1964 Bill Bailey Engelse comedian 1964 Ute Geweniger Oost-Duits zwemster 1964 Harry van der Laan Nederlands voetballer 1966 Risa Hontiveros Filipijns activist journalist en politicus 1966 Ben Miller Brits acteur 1966 Billy Zane Amerikaans acteur 1968 John Veldman Nederlands voetballer 1969 Johan Terryn Belgisch acteur radio- en televisiepresentator 1971 Christopher Lutz Duits schaker 1971 Pedro de la Rosa Spaans autocoureur 1972 Delilah Asiago Keniaans atlete 1972 Kurt Wubben Nederlands schaatser 1973 Grzegorz Gilewski Pools voetbalscheidsrechter 1973 Sonja Oberem Duits triatlete en langeafstandsloopster 1974 Gila Gamliel Israëlisch vakbondsbestuurder en politica 1974 Beatrice Omwanza Keniaans atlete 1974 Susan Smit Nederlands heks publiciste schrijfster columniste en fotomodel 1976 Bradley McGee Australisch wielrenner 1976 Maurice Peek Nederlands schaker 1976 Marcel Schelbert Zwitsers atleet 1980 Laurence Docherty Schots-Nederlands hockeyer 1980 Roman Sloednov Russisch zwemmer 1981 Lleyton Hewitt Australisch tennisser 1981 Mauro Rosales Argentijns voetballer 1982 Melody Miyuki Ishikawa Melody Japans zangeres 1982 Klára Koukalová Tsjechisch tennisspeelster 1984 Brahim Attaeb Belgisch zanger 1984 Tom Høgli Noors voetballer 1984 Clivio Piccione Monegaskisch autocoureur 1984 Filip Šebo Slowaaks voetballer 1985 Eva van de Wijdeven Nederlands actrice 1986 Milcah Chemos Cheywa Keniaans atlete 1986 Tommie Christiaan Nederlands musicalacteur 1986 Sébastien Rouault Frans zwemmer 1987 Tim Claerhout Belgisch voetballer 1991 Tom Gladdis Brits autocoureur 1992 Peter Frenette Amerikaans schansspringer 1995 Luca Ghiotto Italiaans autocoureur Overleden 616 Ethelbert ~66 koning van Kent 1386 Karel van Durazzo ~41 koning van Napels en Hongarije 1685 Charles Howard 1e graaf van Carlisle 55 Engels politicus en militair 1714 Edmund Andros 76 Engels gezagvoerder 1815 Robert Fulton 49 Amerikaans schilder ingenieur en uitvinder 1876 Joseph Jenkins Roberts 66 Liberiaans staatsman 1881 Willem Hendrik Dullert 63 Nederlands politicus en Thorbeckiaans Tweede Kamerlid 1925 Hjalmar Branting 64 Zweeds politicus en Nobelprijswinnaar 1929 André Messager 75 Frans componist en dirigent 1955 Clemente Biondetti 56 Italiaans autocoureur 1957 Ben Zukor 39 Amerikaans autocoureur 1961 Herman de By 88 Nederlands zwemmer 1976 Ernest Shepard 96 Engels boekillustrator 1984 Frans Halsema 44 Nederlands cabaretier en zanger 1985 Willem van den Hout 69 Nederlands kinderboekenschrijver 1986 Rukmini Devi Arundale 81 Indiaas politica en theosofe 1986 Tommy Douglas 81 Canadees predikant en politicus 1988 Memphis Slim 72 Amerikaans pianist 1990 Malcolm Forbes 70 Amerikaans uitgever 1990 Sandro Pertini 93 zevende president van Italië 1990 Johnnie Ray 63 Amerikaans zanger 1993 Bobby Moore 51 Engels voetballer 1996 Piet Derksen 82 Nederlands zakenman oprichter van Center Parcs 1999 Toos Roodzant 102 Nederlands schaakster 2006 Dennis Weaver 81 Amerikaans acteur 2007 Lex van Rossen 57 Nederlands popfotograaf 2009 Svatopluk Havelka 83 Tsjechisch componist 2009 Max Théret 96 Frans zakenman stichter winkelketer Fnac 2013 Da Boy Tommy 36 Belgisch diskjockey 2013 Dave Charlton 76 Zuid-Afrikaans autocoureur 2014 Harold Ramis 69 Amerikaans acteur regisseur en schrijver Viering herdenking Nationale feestdag van Estland Onafhankelijkheidsdag Mexico Vlagdag of Día de la Bandera Rooms-katholieke kalender Heilige Modestus † 489 Heilige Sergius † 304 Heilige Adela † 1137 Zalige Ameel van Ter Duinen Anglicaanse kalender Heilige Mattias 25 februari is de 56ste dag van het jaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 309 dagen 310 dagen in een schrikkeljaar tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1972 Duitsland geeft vijf miljoen dollar aan een Arabische terrorist als losgeld voor de passagiers en bemanning van een gekaapte Jumbo Jet 1999 Honderden mensen raken besmet met de legionellabacterie tijdens een bezoek aan de Westfriese Flora in Bovenkarspel 32 mensen overlijden aan de gevolgen van de veteranenziekte 2009 Bij een vliegtuigcrash van Turkish Airlines-vlucht 1951 nabij luchthaven Schiphol vallen negen doden 1921 Georgië wordt bezet door de Sovjet-Unie 1941 Februaristaking 138 Antoninus Pius wordt door Hadrianus geadopteerd als zijn opvolger en plaatsvervanger van de overleden Lucius Aelius Verus Caesar 1570 Paus Pius V excommuniceert koningin Elizabeth I van Engeland 1947 Pruisen Duitsland door de geallieerden ontbonden 1954 Gamal Abdel Nasser wordt premier van Egypte 1980 Staatsgreep in Suriname door onder anderen Desi Bouterse en Roy Horb de Sergeantencoup 1986 Na vier dagen van massale demonstraties in de Filipijnen later bekend geworden als EDSA-revolutie ontvlucht president Ferdinand Marcos het paleis en wordt Corazon Aquino de nieuwe Filipijnse president 1955 Verheffing van het Rooms-katholieke Apostolisch vicariaat Finland tot Bisdom Helsinki Benoeming van de Nederlander Willem Cobben tot bisschop van Helsinki 1913 Oprichting van voetbalclub AGOVV 1945 Het Argentijns voetbalelftal wint voor de zevende keer de Copa América door in de voorlaatste wedstrijd met 1-0 te winnen van Uruguay 1951 Openingsceremonie van de eerste Pan-Amerikaanse Spelen gehouden in Buenos Aires 2002 Venus Williams lost Jennifer Capriati na zes weken af als de nummer één op de wereldranglijst der proftennissters; de Amerikaanse moet die positie na drie weken alweer afstaan aan diezelfde landgenote 2005 Ronald Koeman vertrekt als trainer bij voetbalclub Ajax 2006 Niels Kerstholt en Maaike Vos worden in Den Haag Nederlands kampioen shorttrack 1837 Thomas Davenport verkrijgt het eerste octrooi op de elektromotor 1901 Oprichting van de United States Steel Corporation 1902 Het Londense publiek staat versteld bij de demonstratie van de eerste stofzuiger door Hubert Booth 1969 Lancering van de Mariner 6 met als bestemming Mars Geboren 1398 Xuande vijfde keizer van China uit de Mingdynastie overleden 1435 1622 Christiaan Lodewijk van Brunswijk-Lüneburg hertog van Calenberg en Lüneburg overleden 1665 1643 Ahmed II 21ste sultan van het Osmaanse Rijk overleden 1695 1656 Carel de Moor Nederlands kunstschilder overleden 1738 1707 Carlo Goldoni Italiaans toneelschrijver overleden 1793 1727 Armand-Louis Couperin Frans componist overleden 1789 1764 Carl Gustaf von Brinkman Zweeds schrijver overleden 1847 1778 José de San Martín Argentijns generaal en de belangrijkste leider van de Zuid-Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd overleden 1850 1794 Gerrit Schimmelpenninck Nederlands politicus en zakenman overleden 1863 1819 Peter Friedhofen Duits geestelijke overleden 1860 1822 Jacobus Cornelis Bloem Nederlands politicus overleden 1902 1841 Pierre-Auguste Renoir Frans impressionistisch kunstschilder overleden 1919 1842 Karl May Duits schrijver onder andere Winnetou overleden 1912 1848 Willem II van Württemberg laatste koning van Württemberg overleden 1921 1856 Miguel Oquelí Bustillo Hondurees militair en politicus overleden 1938 1865 Andranik Ozanian Armeens vrijheidsstrijder overleden 1927 1866 Benedetto Croce Italiaans filosoof historicus literatuurcriticus en politicus overleden 1952 1868 Erwin Baum Duits politicus overleden 1950 1871 Lesja Oekrajinka Oekraïens dichteres overleden 1913 1873 Enrico Caruso Italiaans operazanger overleden 1912 1877 Erich von Hornbostel Oostenrijks etnomusicoloog en muziekpedagoog overleden 1935 1878 Eduard Meijer Nederlands zwemmer en waterpoloër overleden 1929 1881 Aleksej Rykov Russisch staatsman overleden 1938 1882 Carlos Brown Argentijns voetballer overleden 1926 1883 Alice van Albany gravin van Athlone overleden 1981 1883 Koeno Gravemeijer Nederlands predikant en leider van het kerkelijk verzet in de Tweede Wereldoorlog overleden 1970 1885 Alice van Battenberg Grieks prinses overleden 1969 1887 Ewald Mataré Duits kunstschilder en beeldhouwer overleden 1965 1888 John Foster Dulles Amerikaans staatsman overleden 1959 1889 Albin Stenroos Fins hardloper overleden 1971 1890 Vjatsjeslav Molotov Russisch politicus overleden 1986 1891 Alfredo Duarte Marceneiro Portugees fadozanger overleden 1982 1894 Meher Baba Indiaas goeroe overleden 1969 1894 Ernst Friedrich Duits pacifist overleden 1967 1894 Sven Malm Zweeds atleet overleden 1974 1901 Zeppo Marx Amerikaans acteur overleden 1979 1903 Guillermo Subiabre Chileens voetballer overleden 1964 1910 Pavel Kloesjantsev Russisch cameraman regisseur en schrijver overleden 1999 1911 Ingo Preminger Amerikaans filmproducent overleden 2006 1913 Jacobus Anker Nederlands politicus overleden 1998 1913 Jim Backus Amerikaans acteur overleden 1989 1913 Gert Fröbe Duits acteur en violist overleden 1988 1917 Anthony Burgess Brits auteur overleden 1993 1917 Brenda Joyce Amerikaans filmactrice overleden 2009 1918 Bobby Riggs Amerikaans tennisser overleden 1995 1920 Philip Habib Amerikaans diplomaat overleden 1992 1920 Sun Myung Moon Koreaans zelfverklaard messias en leider van de Verenigingskerk overleden 2012 1924 Chuck Leighton Amerikaans autocoureur overleden 2003 1925 Lisa Kirk Amerikaans actrice overleden 1990 1925 Clovis Cnoop Koopmans Nederlands rechter en politicus overleden 2008 1927 Lucien Theys Belgisch atleet overleden 1996 1928 Larry Gelbart Amerikaans scenarioschrijver overleden 2009 1928 Gilbert Temmerman Belgisch politicus overleden 2012 1932 Hans Apel Duits politicus en minister overleden 2011 1932 Tony Brooks Brits autocoureur 1932 Roger Deweer Belgisch atleet 1933 RL Jankie Surinaams politicus overleden 1988 1934 John Wimber Amerikaans predikant en oprichter van de Vineyardbeweging overleden 1997 1937 Tom Courtenay Engels acteur 1937 Gyula Zsivótzky Hongaars atleet overleden 2007 1938 Diane Baker Amerikaans actrice 1938 Viktor Kositsjkin Russisch schaatser overleden 2012 1940 Zhuang Zedong Chinees tafeltennisser overleden 2013 1941 Nelly Maes Belgisch politica 1942 Pierre Bernard Frans grafisch kunstenaar 1942 Karen Grassle Amerikaans actrice 1942 John Saul Amerikaans schrijver 1943 George Harrison Brits popmuzikant overleden 2001 1944 François Cevert Frans autocoureur overleden 1973 1945 Friedrich Koncilia Oostenrijks voetballer 1945 Toshikatsu Matsuoka Japans minister overleden 2007 1946 Franz Xaver Kroetz Duits toneelschrijver acteur en filmregisseur 1946 Jean Todt Frans rallycoureur en autosportmanager 1947 Giuseppe Betori Italiaans geestelijke 1947 Lee Evans Amerikaans atleet 1949 Ric Flair Amerikaans worstelaar 1949 Amin Maalouf Libanees journalist en schrijver 1949 Ireen Sheer Duits-Brits schlagerzangeres 1950 Neil Jordan Iers regisseur schrijver en producer 1950 Néstor Kirchner president van Argentinië overleden 2010 1950 Francisco Fernández Ochoa Spaans alpineskiër overleden 2006 1950 Ole Qvist Deens voetballer 1951 Don Quarrie Jamaicaans hardloper 1952 Joey Dunlop Noord-Iers motorcoureur overleden 2000 1953 José María Aznar Spaans premier 1953 Martin Kippenberger Duits beeldhouwer installatiekunstenaar schilder fotograaf en tekenaar overleden 1997 1955 Bernard Welten Amsterdams hoofdcommissaris 1956 Maria Goos Nederlands schrijfster 1956 Herman van Hoogdalem Nederlands kunstschilder 1956 Tineke Verburg Nederlands televisiepresentatrice 1958 Peter Drost Nederlands zwemmer 1958 Laurent Schonckert Luxemburgs voetballer 1959 Aleksej Balabanov Russisch filmmaker overleden 2013 1959 Fernando Baldeón Ecuadoraans voetballer en voetbalcoach 1962 Birgit Fischer Oost-Duits kanovaardster 1964 Vladimír Hriňák Slowaaks voetbalscheidsrechter overleden 2012 1964 Martine Prenen Vlaams actrice en presentatrice 1965 Brian Baker Amerikaans gitarist 1965 Kristin Davis Amerikaans actrice 1966 Alexis Denisof Amerikaans acteur 1966 Marc Emmers Belgisch voetballer 1966 Téa Leoni Amerikaans actrice 1967 Nick Leeson Brits effectenhandelaar 1967 Julio Granda Zuniga Peruviaans schaker 1968 Rolf Koster Nederlands musical-acteur en zanger 1968 Evridiki Theokleous Grieks-Cypriotisch zangeres 1969 Leonard van Utrecht Nederlands voetballer 1971 Sean Astin Amerikaans acteur regisseur en producent 1971 Daniel Powter Canadees zanger 1971 Morten Wieghorst Deens voetballer en voetbaltrainer 1973 Julio José Iglesias Spaans zanger 1973 Kim Yun-man Koreaans schaatser 1973 Normann Stadler Duits triatleet 1975 Simone Cercato Italiaans zwemmer 1975 Tatum Dagelet Nederlands televisiepresentatrice 1975 Chelsea Handler Amerikaans stand-up comédienne 1976 Rashida Jones Amerikaans actrice 1977 Sarah Jezebel Deva Engels zangeres 1977 Francisco José Lara Spaans wielrenner 1978 Vladimir Baklan Oekraïens schaker 1978 Yuji Nakazawa Japans voetballer 1978 Ludwin Van Nieuwenhuyze Belgisch voetballer 1979 László Bodnár Hongaars voetballer 1979 Jennifer Ferrin Amerikaans actrice 1980 Youssouf Hadji Marokkaans voetballer 1981 Park Ji-sung Zuid-Koreaans voetballer 1981 Marek Plawgo Pools atleet 1982 Aukje van Ginneken Nederlands actrice 1982 Maria Kanellis Amerikaans worstelaarster 1982 Flavia Pennetta Italiaans tennisster 1983 Eduardo da Silva Braziliaans-Kroatisch voetballer 1984 Heinrich Haussler Australisch wielrenner 1984 Lovefoxxx Luísa Hanaê Matsushita Braziliaans-Japans zangeres 1984 Emmanuel Piget Frans autocoureur 1984 Xing Huina Chinees hardloopster 1985 Joakim Noah Amerikaans basketbalspeler 1986 Justin Berfield Amerikaans acteur producer en kindster 1986 Nabil Dirar Marokkaans-Belgisch voetballer 1986 James Phelps Brits acteur 1986 Oliver Phelps Brits acteur 1987 Dennis Straatman Nederlands paralympisch sporter 1988 Ivan Ivanov Bulgaars voetballer 1988 Chris Sagramola Luxemburgs voetballer 1989 Hannelore Desmet Belgisch atlete 1989 Valerică Găman Roemeens voetballer 1990 Kylie Palmer Australisch zwemster 1990 Céline Verbeeck Vlaams actrice 1991 Adrien Tambay Frans autocoureur 1992 Thomas Diethart Oostenrijks schansspringer 1992 Nico Müller Zwitsers autocoureur 1994 Matthew Brabham Australisch-Amerikaans autocoureur 1997 Isabelle Fuhrman Amerikaans actrice Overleden 1246 Dafydd ap Llywelyn 31 prins van het koninkrijk Gwynedd 1713 Frederik I van Pruisen 56 keurvorst van Brandenburg 1723 Sir Christopher Wren 90 Brits wetenschapper en architect 1864 Anna Harrison 88 First Lady echtgenote van Amerikaans president William Henry Harrison 1899 Paul Julius Reuter 82 Brits journalist en mediamagnaat oprichter van het Reuters Newsbureau 1957 George "Bugs" Moran 63 Chicago-gangster 1964 Mariano Cuenco 76 Filipijns politicus en schrijver 1964 Grace Metalious 39 Amerikaans schrijfster 1968 Camille Huysmans 96 Belgisch politicus 1968 Gerard Neels 71 Belgisch senator 1971 Theodor Svedberg 86 Zweeds scheikundige en Nobelprijswinnaar 1972 Gottfried Fuchs 82 Duits voetballer 1972 Hugo Steinhaus 85 Pools wiskundige 1975 Elijah Muhammad 77 Black Muslim leider 1983 Tennessee Williams 71 Amerikaans toneelschrijver 1993 Sjeng Tans 81 Nederlands politicus 2001 Paul Huber 83 Zwitsers componist 2001 Jacques Nathan Garamond 90 Frans beeldend kunstenaar 2001 Sigurd Rascher 93 Amerikaans klassiek saxofonist 2005 Max Schuchart 84 Nederlands dichter journalist en vertaler 2006 Octavia E Butler 58 Amerikaans schrijfster 2006 Darren McGavin 83 Amerikaans acteur 2009 Philip José Farmer 91 Amerikaans auteur 2009 Bill Holm 65 Amerikaans schrijver en dichter 2009 Jaap Kruithof 79 Belgisch moraalfilosoof 2009 Clarence Swensen 91 Amerikaans acteur 2010 Andrew Koenig 41 Amerikaans acteur 2011 Tessy Moerenhout 59 Belgisch actrice 2012 Richard Gedopt 96 Belgisch voetballer 2013 Pierre Mainil 87 Belgisch minister 2014 Pim Bekkering 82 Nederlands voetbaldoelman 2014 Mário Coluna 78 Mozambikaans-Portugees voetballer 2014 Paco de Lucía 66 Spaans flamencogitarist en -componist Viering herdenking Koeweit Nationale Dag Filipijnen People Power Dag Rooms-katholieke kalender Heilige Ethelbert van Kent † 616 Heilige Walburgis † 779 Heilige Adeltrude † c 696 Heilige Cesarius van Nazianze † 369 Heilige Victorinus van Corinthe en metgezellen onder andere Heiligen Klaudiaan en Papias † 284 Heilige Reginus van Skopelos † c 363 Zaligen Avertanus en Romeo van Limoges † 1380 Zalige Constantius van Fabriano † 1481 26 februari is de 57ste dag van het jaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 308 dagen 309 dagen in een schrikkeljaar tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1797 De Bank of England geeft het eerste bankbiljet van 1 pond uit 1917 In Utrecht wordt de eerste Jaarbeurs geopend 1993 Bomaanslag op het World Trade Center in New York met als gevolg 6 doden en meer dan 1000 gewonden 1907 Oprichting van de Bataafse Petroleum Maatschappij in Den Haag 2011 De Vlaamse komische serie FC De Kampioenen komt na 21 jaar definitief ten einde 364 Valentinianus I wordt door het Romeinse leger tot keizer Augustus uitgeroepen 1815 Napoleon ontsnapt van het eiland Elba waar hij verbannen was 1848 De Tweede Franse Republiek wordt uitgeroepen 1946 Oprichting JOVD 1952 De Engelse premier Winston Churchill maakt bekend dat het Verenigd Koninkrijk over een atoombom beschikt 1990 Violeta Barrios de Chamorro van de Unie van Nationale Oppositie verslaat Daniel Ortega van het Sandinistisch Front in de presidentsverkiezingen in Nicaragua Einde van de regering van de sandinisten 1990 Václav Havel de Tsjechoslowaakse president brengt een bezoek aan Michail Gorbatsjov De twee regeringsleiders bereiken een akkoord over de terugtrekking van Sovjettroepen uit Tsjecho-Slowakije tegen 1 juli 1991 1561 Paus Pius IV creëert achttien nieuwe kardinalen onder wie de Franse bisschop van Atrecht Antoine Perrenot de Granvelle 1945 Omloop Het Nieuwsblad wordt voor de eerste keer verreden 1973 Oprichting van de Chileense voetbalclub Club Provincial Curicó Unido 1978 De Nederlandse schaatsster Lenie van der Hoorn-Langelaan vestigt het werelduurrecord op de schaats in Amsterdam in één uur tijd schaatst ze 3121259 m 1986 Evert van Benthem wint voor de tweede keer op rij de Elfstedentocht in een tijd van 65517 uur Tineke Dijkshoorn wint bij de vrouwen 2010 Nicolien Sauerbreij wint goud op de parallelle reuzenslalom tijdens de Olympische Winterspelen in Vancouver 2011- Omloop Het Nieuwsblad 2011 wordt gewonnen door de Nederlandse wielrenner Sebastian Langeveld 1935 In Daventry in het Verenigd Koninkrijk demonstreert Robert Watson-Watt de eerste radar 2008 Op Spitsbergen wordt de Svalbard Global Seed Vault geopend de grootste zaadbank ter wereld die moet fungeren als opslag van zaden van zoveel mogelijk rassen van voedselgewassen Geboren 1361 Wenceslaus Rooms-Duits koning en koning van Bohemen overleden 1419 1418 Christoffel III van Denemarken koning van Denemarken overleden 1448 1584 Albrecht VI van Beieren Hertog van Beieren overleden 1666 1630 Goeroe Har Rai zevende goeroe van het sikhisme overleden 1661 1770 Antonín Rejcha Tsjechisch-Frans componist overleden 1836 1784 Elias Annes Borger Nederlands hoogleraar en schrijver overleden 1820 1802 Victor Hugo Frans dichter overleden 1885 1804 Hendrik Frans Bracq Belgisch bisschop van Gent overleden 1888 1808 Honoré Daumier schilder illustrator en beeldhouwer overleden 1879 1829 Levi Strauss Duits-Amerikaans kledingfabrikant overleden 1902 1833 Georges Pouchet Frans natuurhistoricus en anatoom overleden 1894 1845 Alexander III van Rusland overleden 1894 1846 Buffalo Bill Amerikaans pionier en officier overleden 1917 1861 Koning Ferdinand I van Bulgarije overleden 1948 1866 Herbert Henry Dow Amerikaans ondernemer overleden 1930 1876 Pauline Musters Nederlands danseres overleden 1895 1877 Carel Steven Adama van Scheltema Nederlands socialistisch dichter overleden 1924 1880 Dorus Nijland Nederlands wielrenner overleden 1968 1880 Nicolaas Wilhelmus Posthumus Nederlands economisch-sociaal historicus overleden 1960 1894 Wilhelm Bittrich Duitse SS-generaal overleden 1979 1896 Eduard Flipse Nederlands dirigent en componist overleden 1973 1897 Herman Bossier Belgisch journalist en schrijver overleden 1970 1898 Jozef Van Royen Belgisch politicus overleden 1963 1902 Albert Anastasia Italiaans-Amerikaans crimineel overleden 1957 1902 Steef van Musscher Nederlands atleet overleden 1986 1908 Tex Avery striptekenaar overleden 1980 1908 Jean-Pierre Wimille Frans autocoureur overleden 1949 1909 Koning Talal van Jordanië overleden 1972 1910 Daniël Noteboom Nederlands schaker overleden 1932 1911 Cor Wals Nederlands wielrenner overleden 1994 1916 Jackie Gleason Amerikaans zanger en acteur overleden 1987 1917 Robert La Caze Frans autocoureur 1917 Harry Verheij Nederlands politicus en verzetsstrijder overleden 2014 1918 Theodore Sturgeon sciencefictionschrijver overleden 1985 1919 Tine van Buul Nederlands uitgeefster overleden 2009 1919 Rie Mastenbroek Nederlands zwemster en Olympisch kampioene overleden 2003 1919 Beppie Nooij jr Nederlands actrice overleden 1979 1920 Michael Pate Australisch filmregisseur overleden 2008 1920 Tony Randall Amerikaans acteur overleden 2004 1921 Betty Hutton Amerikaans actrice en zangeres overleden 2007 1922 Carl Aage Præst Deens voetballer overleden 2011 1922 Jose Diokno Filipijns senator en mensenrechtenadvocaat overleden 1987 1924 Jan Schubart Nederlands bokser overleden 2010 1924 Silvio Varviso Zwitsers dirigent overleden 2006 1925 Kees Brusse Nederlands acteur filmregisseur en scenarioschrijver overleden 2013 1927 Hans Heinz Holz Duits filosoof overleden 2011 1928 Fats Domino Amerikaans rock-'n-roll-zanger 1928 Ariel Sharon Israëlisch generaal en premier overleden 2014 1930 Lionel Cox Australisch wielrenner overleden 2010 1931 Robert Novak Amerikaans journalist en presentator overleden 2009 1932 Don Burgers Nederlands politicus overleden 2006 1932 Johnny Cash Amerikaans countryzanger overleden 2003 1935 Jacques Commandeur Nederlands acteur overleden 2008 1936 José Yudica Argentijns voetballer en trainer 1942 Jozef Adamec Slowaaks voetballer en voetbalcoach 1943 Johnny Höglin Zweeds schaatser 1943 bOb Van Reeth Belgisch architect 1943 Cecil Balmond Brits-Sri Lankaans ingenieur 1944 Chris Arlman Nederlands burgemeester overleden 2008 1944 Ilja Keizer-Laman Nederlands atlete 1944 Corrie Winkel Nederlands zwemster 1945 Peter Brock Australisch autocoureur overleden 2006 1945 Jan Jansen Nederlands wielrenner 1945 Jan Klijnjan Nederlands voetballer 1946 Jan Willem Buij Nederlands hockeyer 1946 Walter De Bock Vlaamse journalist en auteur overleden 2007 1946 Aad Oudt Nederlands zwemmer 1946 Fons van Westerloo Nederlands journalist en mediazakenman 1947 Peter Adelaar Nederlands judoka overleden 2004 1947 Sandie Shaw Engels zangeres 1952 Luka Peruzović Kroatisch voetballer en voetbalcoach 1955 Rupert Keegan Brits autocoureur 1956 Milan Babić Kroatisch Servisch politicus en oorlogsmisdadiger overleden 2006 1957 Keith Masefield Engels voetballer 1957 Astrid Seriese Nederlands jazz-zangeres 1958 Michel Houellebecq Frans auteur 1961 Latifa Gahouchi Belgisch politica 1962 Andreas Kinneging Nederlands hoogleraar 1963 Milko Ðurovski Macedonisch voetballer 1963 Bernardo Redín Colombiaans voetballer en voetbalcoach 1965 Serghei Aleksandrov Moldavisch voetballer 1965 Kazuyoshi Miura Japans voetballer 1967 Mandana Jones Brits televisieactrice 1968 Wim Kiekens Belgisch voetballer 1971 Erykah Badu Amerikaans zangeres 1971 Simone Zucchi Italiaans wielrenner 1972 Oliver Wakeman Brits toetsenist 1973 Jenny Thompson Amerikaans zwemster 1974 Stefano D'Aste Italiaans autocoureur 1974 Mikee Cojuangco-Jaworski Filipijns amazone actrice en IOC-lid 1974 Martin Hersman Nederlands schaatser en sportcommentator 1974 Sébastien Loeb Frans rallyrijder 1975 Aleksandr Botsjarov Russisch wielrenner 1976 Cédric Michaud Frans schaatser 1976 Ole Gunnar Solskjær Noors voetballer 1977 Nathan Vecht Nederlands cabaretier 1978 Anuar Aoulad Abdelkrim Nederlands cabaretière en stand-upcomedian 1979 Pedro Mendes Portugees voetballer 1979 Hilary Williams Amerikaans countryzangeres 1982 Li Na Chinees tennisster 1983 Floris Evers Nederlands hockeyer 1983 Pepe Braziliaans-Portugees voetballer 1984 Emmanuel Adebayor Togolees voetballer 1984 Jeffrey Bruinier Nederlands paralympisch sporter 1984 Espen Ruud Noors voetballer 1985 Fernando Llorente Spaans voetballer 1985 Sanya Richards-Ross Jamaicaans-Amerikaans atlete 1985 Mike Robertson Canadees snowboarder 1985 Bas van Velthoven Nederlands zwemmer 1986 Crystal Kay Japans zangeres 1986 Jenny Mensing Duits zwemster 1990 Bart De Corte Belgisch voetballer 1990 Ehsan Hajsafi Iraans voetballer 1990 Tristan Tafel Canadees freestyleskiër 1991 Caitlin Leverenz Amerikaans zwemster 1994 Jordan King Brits autocoureur 1997 Malcom Filipe Silva de Oliveira Braziliaans voetballer Overleden 1525 Cuauhtemoc ong 22 Azteeks keizer 1577 Erik XIV van Zweden 43 koning van Zweden 1638 Claude Gaspard Bachet de Méziriac 56 Frans wiskundige dichter en vertaler 1726 Maximiliaan II Emanuel van Beieren 63 keurvorst van Beieren 1770 Giuseppe Tartini 77 Italiaans componist en violist 1821 Joseph de Maistre 67 Frans politicus schrijver en filosoof 1834 Alois Senefelder 62 Duits uitvinder van de lithografie 1849 Guillaume De Smet 78 Belgisch theoloog 1903 Richard Gatling 84 Amerikaans uitvinder van het snelvuurgeweer 1926 Fredrik Pijper 67 Nederlands theoloog kerkhistoricus en rector magnificus van de Universiteit Leiden 1931 Otto Wallach 83 Duits scheikundige en Nobelprijswinnaar 1933 Thyra van Denemarken 79 Deens prinses 1944 Charles de Lambert 78 Frans luchtvaartpionier eerste vlucht boven Nederland 1947 Heinrich Häberlin 78 Zwitsers politicus 1947 Alexander Löhr 61 Oostenrijks officier 1947 Kálmán Tihanyi 49 Hongaars televisiepionier en uitvinder 1952 Paul Reymer 69 Nederlands politicus 1961 Mohammed V 51 koning van Marokko 1965 Julius Skutnabb 75 Fins schaatser 1969 Levi Eshkol 73 premier van Israël 1969 Karl Jaspers 86 Duits psychiater en filosoof 1970 Milt Fankhouser 54 Amerikaans autocoureur 1971 Fernandel 67 Frans acteur 1972 Tom Manders 50 Nederlands tekenaar en cabaretier 1981 Howard Hanson 84 componist 1982 Teinosuke Kinugasa 86 Japans filmregisseur 1989 Eloi Meulenberg 76 Belgisch wielrenner 1992 Gerrit Schulte 76 Nederlands wielrenner 1994 Hubert Rassart 85 Belgisch politicus 1998 Russ Congdon 73 Amerikaans autocoureur 1998 Jaap ter Haar 75 Nederlands historicus en kinderboekenschrijver 2001 Johnny Fedricks 75 Amerikaans autocoureur 2001 Duke Nalon 87 Amerikaans autocoureur 2003 Christian Goethals 74 Belgisch autocoureur 2004 Cock van der Palm 68 Nederlands zanger 2004 Boris Trajkovski 51 Macedonisch politicus 2005 Jef Raskin 61 Amerikaans interface-expert 2006 Ace Adams 93 Amerikaans honkballer 2006 Hans Singer 95 Duits ontwikkelingseconoom 2007 John Groot 45 Nederlands filmproducent 2008 Buddy Miles 60 Amerikaans drummer 2009 Robert Jasper Grootveld 76 Nederlands kunstenaar voorloper van de provobeweging 2009 Hans Lesterhuis 64 Nederlands KNVB-bestuurder en burgemeester 2009 Wendy Richard 65 Engels actrice 2011 Arnošt Lustig 84 Tsjechisch schrijver en journalist 2012 Lynn Compton 90 Amerikaans soldaat en jurist 2012 Yvonne Verbeeck 98 Vlaams zangers en actrice 2012 Durk Beeksma 98 Nederlands Elfstedentochtrijder 2013 Marie-Claire Alain 86 Frans organiste en muziekpedagoge 2013 Bert Flugelman 90 Australisch beeldhouwer 2014 Sorel Etrog 80 Roemeens-Canadees beeldhouwer en schrijver 2014 Gordon Nutt 81 Brits voetballer Viering herdenking Koeweit Dag van de Bevrijding 1991 Rooms-katholieke kalender Heilige Nestor van Perge † 251 Heilige Viktor van Troyes Heilige Mechtild van Sponheim † 1154 Heilige Porphyrius van Gaza † 420 Heilige Alexander van Alexandrië † 326 Zalige Isabella van Frankrijk † 1270 ook op 22 februari Zalige Edigna van Puch † c1110 Zalige Leo van Veurne † 1163 De 87ste uitreiking van de Oscars officieel de Academy Awards of Merit vond plaats op 22 februari 2015 in Los Angeles De gastheer was Neil Patrick Harris Op 15 januari 2015 werden de nominaties bekendgemaakt door regisseur JJ Abrams en cineast Alfonso Cuarón eerste luik en door acteur Chris Pine en het hoofd van de "Academy of Motion Picture Arts and Sciences" Cheryl Boone Isaacs luik 2< ref> Winnaars Films Acteurs Scenario Regie Genomineerden en winnaars De genomineerden werden op 15 januari 2015 bekendgemaakt de winnaars zijn vet aangegeven Beste film Birdman American Sniper Boyhood The Grand Budapest Hotel The Imitation Game Selma The Theory of Everything Whiplash Beste regisseur Alejandro González Iñárritu – Birdman Wes Anderson – The Grand Budapest Hotel Richard Linklater – Boyhood Bennett Miller – Foxcatcher Morten Tyldum – The Imitation Game Beste acteur Eddie Redmayne – The Theory of Everything Steve Carell – Foxcatcher Bradley Cooper – American Sniper Benedict Cumberbatch – The Imitation Game Michael Keaton – Birdman Beste actrice Julianne Moore – Still Alice Marion Cotillard – Deux jours une nuit Felicity Jones – The Theory of Everything Rosamund Pike – Gone Girl Reese Witherspoon – Wild Beste mannelijke bijrol JK Simmons – Whiplash Robert Duvall – The Judge Ethan Hawke – Boyhood Edward Norton – Birdman Mark Ruffalo – Foxcatcher Beste vrouwelijke bijrol Patricia Arquette – Boyhood Laura Dern – Wild Keira Knightley – The Imitation Game Emma Stone – Birdman Meryl Streep – Into the Woods Beste origineel scenario Birdman – Alejandro González Iñárritu Nilcolás Glacobone Alexander Dinelaris Jr & Armando Bo Boyhood – Richard Linklater Foxcatcher – E Max Frye & Dan Futterman The Grand Budapest Hotel – Wes Anderson & Hugo Guinness Nightcrawler – Dan Gilroy Beste bewerkt scenario The Imitation Game – Graham Moore American Sniper – Jason Hall Inherent Vice – Paul Thomas Anderson The Theory of Everything – Anthony McCarten Whiplash – Damien Chazelle Beste lange animatiefilm Big Hero 6 – Don Hall Chris Williams & Roy Conli The Boxtrolls – Anthony Stacchi Graham Annable & Travis Knight How to Train Your Dragon 2 – Dean DeBlois & Bonnie Arnold Song of the Sea – Tomm Moore & Paul Young The Tale of the Princess Kaguya – Isao Takahata & Yoshiaki Nishimura Beste niet-Engelstalige film Ida – Pawel Pawlikowski Leviathan – Andrej Zvjagintsev Mandariinid - – Zaza Urushadze Timbuktu - – Abderrahmane Sissako Relatos salvajes – Damián Szifrón Beste lange documentaire Citizenfour – Laura Poitras Mathilde Bonnefoy & Dirk Wilutsky Finding Vivian Maier – John Maloof & Charlie Siskel Last Days in Vietnam – Rory Kennedy & Keven McAlester The Salt of the Earth – Wim Wenders Lélia Wanick Salgado David Rosier Julia de Abreu Fakhrya Fakhry'Andrea Gambetta & Christine Ponelle Virunga – Orlando von Einsiedel Joanna Natasegara & Jon Drever Beste korte documentaire Crisis Hotline Veterans Press 1 – Ellen Goosenberg Kent & Dana Perry Joanna – Aneta Kopacz Our Curse – Tomasz Śliwiński & Maciej Ślesiki The Reaper La Parka – Gabriel Serra Arguello White Earth – J Christian Jensen Beste korte film The Phone Call – Mat Kirkby & James Lucas Aya – Oded Binnun and Mihal Brezis Boogaloo and Graham – Michael Lonnox & Ronan Blaney Butter Lamp La Lampe Au Beurre De Yak – Hu Wei & Julien Féret Parvaneh – Talkhon Hamzavi & Stefan Eichenberger Beste korte animatiefilm Feast – Patrick Osborne & Kristina Reed The Bigger Picture – Daisy Jacobs & Christopher Hees The dam Keeper – Robert Kondo & Dice Tsutsumi Me and My Moulton – Torill Kove A Single Life – Joris Oprins Beste filmmuziek Original Score The Grand Budapest Hotel – Alexandre Desplat The Imitation Game – Alexandre Desplat Interstellar – Hans Zimmer Mr Turner – Gary Yershon The Theory of Everything – Jóhann Jóhannsson Beste filmsong Original Song Glory van Selma – John Stephens John Legend & Lonnie Lynn Common "Everything Is Awesome" van The Lego Movie – Shawn Patterson "Grateful" van Beyond the Lights – Diane Warren "Im Not Gonna Miss You" van ' – Glen Campbell "Lost Stars" van Begin Again – Gregg Alexander & Danielle Brisebois Beste geluidseffecten Sound Editing American Sniper – Alan Robert Murray & Bub Asman Birdman – Martin Hernández & Aaron Glascock '' – Brent Burge & Jason Canovas Interstellar – Richard King Unbroken – Becky Sullivan & Andrew DeCristofaro 'Beste geluid Sound Mixing Whiplash – Craig Mann Ben Wilkins & Thomas Curley American Sniper – John Reitz Gregg Rudloff & Walt Martin Birdman – Jon Taylor Frank A Montaño & Thomas Varga Interstellar – Gary A Rizzo Gregg Landaker & Mark Weingarten Unbroken – Jon Taylor Frank A Montaño & David Lee Beste production design The Grand Budapest Hotel – Adam Stockhausen & Anna Pinnock The Imitation Game – Maria Djurkovic & Tatiana Macdonald Interstellar – Nathan Crowley & Gary Fettis Into the Woods – Dennis Gassner Mr Turner – Suzie Davies Beste camerawerk Birdman – Emmanuel Lubezki The Grand Budapest Hotel – Robert Yeoman Ida – Ryszard Lenczewski Mr Turner – Dick Pope Unbroken – Roger Deakins Beste grime en haarstijl The Grand Budapest Hotel – Frances Hannon & Mark Coulier Foxcatcher – Bill Corso & Dennis Liddiard Guardians of the Galaxy – Elizabeth Yianni-Georgiou & David White Beste kostuums The Grand Budapest Hotel – Miena Canonero Inherent Vice – Mark Bridges Into the Woods – Colleen Atwood Maleficent – Anna B Sheppard & Jane Clive Mr Turner – Jacqueline Durran Beste montage Whiplash – Tom Cross American Sniper – Joe Cox & Gary D Roah Boyhood – Sandra Adair The Grand Budapest Hotel – Barney Pilling The Imitation Game – William Goldenberg Beste visuele effecten Interstellar – Paul Franklin Andrew Lockley Ian Hunter & Scott Fisher '' – Dan DeLeeuw Russel Earl Bryan Grill & Dan Sudick Dawn of the Planet of the Apes – Joe Letteri Dan Lemmon Daniel Barrett & Erik Winquist Guardians of the Galaxy – Stephane Ceretti Nicolas Aithadi Jonathan Fawkner & Paul Corbould '' – Richard Stammers Lou Pecora Tim Crosbie & Cameron Waldbauer Films met meerdere nominaties De volgende 17 films ontvingen meerdere nominaties Externe link Een acteur m v of actrice v is iemand die een personage uitbeeldt in een verhaal of rollenspel Een acteur kan zijn werk doen in een theatervoorstelling of in een film op televisie als trainingsacteur tijdens een communicatietraining en hij kan zijn stem lenen aan tekenfilmfiguren en reclameboodschappen Moderne acteurs kunnen ook een personage in een videospel uitbeelden Elk van deze disciplines vereist een eigen techniek De acteur kan lijken op het personage maar de twee kunnen ook in allerlei opzichten tot en met leeftijd en sekse van elkaar verschillen De acteur kan sommige lichamelijke aspecten bijvoorbeeld een baard of snor maar in extreme gevallen ook het lichaamsgewicht van het uit te beelden personage aannemen Ook kan met schmink een andere gelaatsuitdrukking of zelfs een ander gelaat worden aangenomen waarbij een pruik kan worden gebruikt om de haardracht aan te passen Er is onderscheid in het soort rollen dat een acteur graag speelt of dat hem of haar wordt aangeboden Iemand als Sylvester Stallone wordt vaak gecast in stoere rollen terwijl Dustin Hoffman meestal comedys speelt De ene acteur is op zijn best in een komische film of blijspel de ander speelt het liefst klassieke toneeldramas hoewel een en dezelfde acteur vaak ook beide vormen beheerst Ook voor het spelen in een musical of opera is acteerkunst nodig naast de muzikale eisen die daaraan worden gesteld Over wat acteren precies is en hoe het beste resultaat wordt bereikt wordt verschillend gedacht De een ziet het als in de huid van een ander kruipen terwijl de ander dit verafschuwt en liever alle nodige emoties voor de rol uit de eigen ervaring naar boven haalt method acting Tot circa 1980 waren de meeste toneelacteurs aangesloten bij een toneelgezelschap Sinds het verdwijnen van steeds meer van deze veelal gesubsidieerde ensembles en de opkomst van de veelal commerciële vrije producties zijn de meesten onafhankelijk freelance Ze worden ofwel rechtstreeks gevraagd om een rol te spelen of ze doen mee aan een screentest waarbij voor een of meer rollen uit verschillende kandidaten gekozen wordt Bekende acteurs Zie hiervoor Lijst van toneelacteurs Lijst van filmacteurs Lijst van televisieacteurs Zie ook Figurant Toneelschool Externe link Oxford Dictionaries Aleksandr Remmovitsj Melentjev Russisch Александр Реммович Мелентьев Penza 27 juni 1954 – Bisjkek 16 februari 2015 was een Olympisch schutter uit de Sovjet-Unie Kirgizië Aleksandr Melentjev nam als schutter twee maal succesvol deel aan de Olympische Spelen; in 1980 en 1988 op het onderdeel 50 meter pistool In 1980 won hij goud Verder houdt Melentjev het huidig wereldrecord op 50 meter pistool en een gedeeld wereldrecord op het onderdeel 25 meter pistool Amsterdam is de titulaire hoofdstad en naar inwonertal de grootste gemeente van Nederland De stad in het Amsterdams ook Mokum genoemd afkomstig uit het Jiddisch ligt in de provincie Noord-Holland aan het IJ en de monding van de Amstel Amsterdam dankt zijn naam aan de ligging bij een in de 13e eeuw aangelegde dam in de Amstel De plaats kreeg stadsrechten in 1342 en groeide in de Gouden Eeuw uit tot een van de belangrijkste haven- en handelssteden ter wereld Een toestroom van buitenlanders uit vooral de Zuidelijke Nederlanden Duitsland en de Scandinavische landen leidde vanaf het eind van de 16e eeuw tot stadsuitbreidingen waaronder de laatste grachten van de fortificatie die nu als grachtengordel bekend is en in 2010 is toegevoegd aan de UNESCO-Werelderfgoedlijst Bezienswaardigheden zijn het Rijksmuseum het Stedelijk Museum het Van Gogh Museum en Het Scheepvaartmuseum het Anne Frank Huis het Concertgebouw Muziekgebouw aan 't IJ Bioscoop en Film Instituut EYE dierentuin Artis de Wallen en voor buitenlandse bezoekers de coffeeshops Amsterdam heeft twee universiteiten en meerdere hogescholen Op 31 december 2014 telde de gemeente Amsterdam 821926 inwoners die samen de meeste verschillende nationaliteiten ter wereld bezitten De stad is bestuurlijk onderverdeeld in zeven stadsdelen De stad kent talloze buurten en wijken waaronder de internationaal bekende Jordaan Geschiedenis Stad De bewoningsgeschiedenis van Amsterdam begint ruim 4600 jaar geleden aan het eind van de Nieuwe Steentijd Opgravingen uit de periode 2005-2009 onder Damrak en Rokin brachten gebruiksvoorwerpen en botten van gebruiksdieren uit die periode aan het licht Omstreeks het jaar 1000 werd het moerassige gebied toen Aemestelle genoemd vanuit de Utrechtse regio ontgonnen Vanaf verschillende bestaande veenstromen werden aan weerszijden afwateringssloten gegraven en ontstond een boerengemeenschap van landontginners zoals ook elders in het veengebied tussen het Gooi en de Hollandse duinen Toen het veen als gevolg van ontwatering begon in te klinken moesten dijken worden aangelegd om het inmiddels lager gelegen land tegen het water te beschermen In de 13e eeuw leidde dit tot aanleg van dijken langs de Zuiderzee en het IJ zoals de Spaarndammerdijk en Diemerzeedijk In de monding van de Amstel werd vermoedelijk kort na de overstromingen van 1170 en 1173 de dam aangelegd waar Amsterdam zijn naam aan ontleent Een deel van de Amstel zou gegraven kunnen zijn Het deel van de rivier buitengaats het Damrak was het begin van de Amsterdamse haven De rivier aan de andere kant van de Dam werd deels drooggelegd het Rokin Begin 20e eeuw zijn restanten van die dam aangetroffen op de plek tussen het Nationaal Monument en het gebouw van De Bijenkorf De oudste vermelding van Amsterdam is in een document van 27 oktober 1275 waarin graaf Floris V de bewoners tolvrijheid verleent Over de precieze datum waarop Amsterdam stadsrechten verkreeg is onzekerheid Een van de mogelijkheden is dat de Utrechtse bisschop Guy van Avesnes de plaats in 1301 stadsrechten heeft verleend dit omdat hij in een handvest uit die tijd spreekt over onsen poiteren van Aemstelredamme Onze poorters van Amsterdam Hij noemt de burgers expliciet poorters hetgeen erop wijst dat er stadsrechten waren vergeven Doch over het exacte tijdstip van de toekenning is weinig meer te zeggen dan dat het tijdstip rond of kort na 1300 ligt Spoedig daarna volgde de tol op bier De contacten rond de bierhandel met Hamburg waren de springplank voor de Oostzeehandel en het begin van Amsterdam als handelsstad In de 15e eeuw was Amsterdam gegroeid tot de belangrijkste handelsstad van Holland Bij uitbreiding van de stad werden ringvormige grachten gegraven ter verdediging en voor de waterhuishouding De huizen werden op een fundering van lange houten palen gebouwd die op de zandlaag onder de drassige bodemlaag steunden De stad kreeg al snel een traditie van burgerlijk bestuur met een belangrijke rol voor de vroedschap een college van vooraanstaande burgers die de meeste bestuurders benoemden Het stadsbestuur sloot zich in 1578 aan bij de opstand tegen Spanje Alteratie vooral vanwege handelsbelangen Na de inname van Antwerpen door de Spanjaarden in 1585 kwamen veel Antwerpenaren met hun handelsnetwerk naar Amsterdam Naast vele andere factoren speelden hun komst en die van Portugese joden een belangrijke rol in wat de Gouden Eeuw van Amsterdam en Holland wordt genoemd De bevolking van Amsterdam nam in die periode snel toe door een explosieve toestroom van buitenlanders Omstreeks 1570 telde Amsterdam minder dan 30000 inwoners in 1622 was hun aantal gegroeid tot ruim 100000 Tegen het einde van de 17e eeuw overschreed het inwonertal de 200000 en behoorde Amsterdam met Londen Napels en Parijs tot de grootste steden in Europa De bevolkingsgroei maakte een grootschalige uitbreiding van de stad noodzakelijk waaraan de concentrische grachtengordel met zijn koopmanshuizen en pakhuizen te danken is Daarna zwakte de groei van de stad af en omstreeks 1680 kwam een einde aan de bouwactiviteiten Aan de oostkant van de Amstel was een overvloed aan bouwrijpe grond beschikbaar Kavels werden uitgegeven aan liefdadigheidsinstellingen en de Plantage werd bestemd als wandelpark Vanaf halverwege de 18e eeuw daalde het inwoneraantal weer om circa 1815 een dieptepunt te bereiken met circa 140000 inwoners In de 19e eeuw was er een langzaam herstel en omstreeks 1850 begon Amsterdam zich uit te breiden buiten de 17e-eeuwse Singelgracht In 1825 kwam met het nieuw-gegraven Noordhollandsch Kanaal de waterverbinding met Den Helder tot stand In 1839 werd het traject Amsterdam Haarlem geopend als eerste spoorweg van Nederland Sinds 1876 is het Noordzeekanaal de rechtstreekse verbinding tussen de Amsterdamse haven en de sluizen bij IJmuiden die toegang geven tot de Noordzee Met het aanbreken van de industriële revolutie begon een nieuwe periode van expansie Vernieuwing van de handel nieuwe industrie en een bevolkingsexplosie die opgevangen werd in de 19e-eeuwse gordel De bevolking verdubbelde van circa 250000 omstreeks 1850 tot 510000 in 1900 De sociale misstanden waar de industriële revolutie mee gepaard ging maakten Amsterdam tot een centrum van de Nederlandse sociaaldemocratie en leidden tot grootschalige stadsuitbreidingen Plan Zuid Plan West en AUP Tijdens de Grote Depressie in de jaren dertig werd het Amsterdamse Bos Boschplan aangelegd door werklozen De Tweede Wereldoorlog kostte aan ongeveer 110000 Amsterdammers het leven Van de omvangrijke joodse gemeenschap overleefde het merendeel ongeveer 75000 joden de bezettingstijd niet De verzetsbeweging was in Amsterdam omvangrijk en bracht groepen voort als Vrij Nederland en het kunstenaarsverzet met Gerrit van der Veen Anne Frank dook in de stad onder en schreef er haar wereldberoemde dagboek Ook de hongerwinter eiste zoals in heel West-Nederland een hoge tol in de stad De fysieke oorlogsschade bleef uiteindelijk beperkt in vergelijking met steden als Rotterdam en Den Haag De meeste schade werd veroorzaakt in 1943 tijdens de Bombardementen op Amsterdam-Noord waarbij ruim 200 mensen omkwamen Na de oorlog werd het Algemeen Uitbreidingsplan grotendeels uitgevoerd zo verrezen de Westelijke Tuinsteden en Buitenveldert Ook Amsterdam-Noord onderging een grote uitbreiding Ook de bestaande stad werd veranderd cityvormingsplannen in de jaren zestig en zeventig zorgden onder andere voor de aanleg van een metronet en de afbraak van grote delen van de oude Jodenbuurten en nieuwbouw In 1967 heide burgemeester Ivo Samkalden in de polder Bijlmermeer de eerste paal voor de bouw van 5000 woningen de grond in In 1968 overhandigde wethouder Elsenburg de eerste bewoners van de nieuwe wijk Bijlmermeer de sleutel van hun appartement De Bijlmermeer die voor een groot deel bestond uit honingraatflats wordt sinds de jaren negentig op grote schaal vernieuwd om de woonomgeving te verbeteren Een andere vernieuwingsoperatie is de omvorming van het Oostelijk Havengebied van vervallen havengebied tot een moderne woonwijk Tegelijkertijd breidde de stad zich weer naar buiten uit met bijvoorbeeld de bouw van de nieuwe wijken De Aker en Nieuw Sloten in het zuidwesten van de stad en recenter de ontwikkeling van de wijk IJburg op een zestal kunstmatige eilanden in het IJmeer Met de start van de bouw van het zakendistrict Zuidas heeft de stad ook een begin gemaakt aan een belangrijke economische stadsuitbreiding Sociale beweging protest en verzet De verlaging van de steunuitkeringen van werklozen in 1934 leidde tot het Jordaanoproer waarbij vijf doden vielen In het kielzog van de Parijse studenten-opstanden in de jaren zestig ontstond in Amsterdam de kunstzinnige anarchistische Provobeweging die tegen de autoriteiten streden met voornamelijk ludieke acties zoals happenings rond Het Lieverdje Spui en het afsteken van een rookbom tijdens het huwelijk van prinses Beatrix en Claus in maart 1966 In juni van datzelfde jaar vond een bouwvakkersopstand plaats Bij deze zogenoemde Telegraafrellen vielen een dode en tientallen gewonden waarop de burgemeester en de hoofdcommissaris van politie moesten aftreden Rellen braken ook uit op 25 augustus 1970 toen het slaapverbod bij het Nationaal Monument op de Dam inging Drie dagen lang was het onrustig in de stad met her en der opstootjes gewonden en vernielingen waarbij een groep mariniers illegaal optrad tegen vooral alternatieve langharige jongeren Later zouden de jongeren en hippies niet meer op de Dam maar in het Vondelpark overnachten Burgers en buurtbewoners kwamen grootschalig in verzet tegen gemeentelijke plannen voor afbraak van de voormalige Jodenbuurten met vervangende nieuwbouw boven de nieuw te bouwen metrolijn Een grote demonstratie in 1975 mondde uit in de Nieuwmarktrellen In de jaren zeventig en tachtig kwamen veel vooral jonge nieuwe Amsterdammers uit de middenklassen in verzet tegen het grote tekort aan betaalbare woningen de hoge leegstand de verwaarlozing van woningblokken en de verpaupering van 19e eeuwse wijken Als protest en als praktische oplossing bezetten ze leegstaande panden knapten ze op en gingen er wonen Vanaf begin jaren tachtig vonden herhaaldelijk demonstraties plaats en breed verzet tegen ontruimingen Veel buurtbewoners sympathiseerden met de krakers In maart 1980 rolden er tanks door de stad om barricaden tegen een ontruiming van panden in de Vondelstraat te slechten Een andere climax was het Kroningsoproer op 30 april 1980 "Geen woning geen kroning" rondom de plechtigheden inzake de inhuldiging van prinses Beatrix tot nieuwe koningin van Nederland in de Nieuwe Kerk op de Dam Er waren vooral op en rond het Rokin brandende barricades en er werd gevochten tussen de Mobiele Eenheid en demonstranten waarbij zeker 400 gewonden vielen Ook in de jaren erna waren er regelmatig krakersrellen maar wel op kleinere schaal Vreedzaam was de grote vredesdemonstratie tegen kruisraketten op 21 november 1981 met 400000 deelnemers In de jaren zeventig en tachtig werd in de binnenstad begonnen met stadsvernieuwing en trokken zowel gezinnen als bedrijven de binnenstad uit op zoek naar meer ruimte De komst van hoogopgeleide en goed verdienende jongeren in hun plaats versterkte het draagvlak voor horeca en allerlei andere dienstverlenende bedrijvigheid Vanaf 1984 nam het aantal inwoners na lange tijd weer toe Rampen Op 9 mei 1977 brandde Hotel Polen op het Rokin af waarbij 33 doden vielen Ook het pand van boekhandel De Slegte ernaast ging in vlammen op waardoor een groot aantal waardevolle antiquarische boeken verloren ging De wijk Bijlmermeer werd op 4 oktober 1992 getroffen door een ramp toen een Israëlisch vrachtvliegtuig na het opstijgen op Schiphol twee motoren verloor en zich in een flatgebouw boorde Hierbij vielen 43 doden Geografie Topografie Amsterdam ligt in de provincie Noord-Holland in het westen van Nederland Het ligt aan de Amstel en het IJ De haven van Amsterdam is via het Noordzeekanaal verbonden met de Noordzee De binnenstad is opgesplitst in ongeveer 90 "eilanden" en de gemeente telt 1539 bruggen en viaducten waarvan 252 in de binnenstad< ref> De stad ligt ongeveer 2 meter boven zeeniveau en heeft net als de omgeving een zeer vlak landschap dat in sommige gevallen zoals bij de Haarlemmermeer en de Beemster is ontstaan door inpoldering Amsterdam is sterk verstedelijkt op een grondgebied van 21933 km² waarvan 16518 km² land woonden op 31 maart 2014 812895 mensen De bevolkingsdichtheid bedraagt daarmee 4921 inwoners per vierkante kilometer land Klimaat Amsterdam ligt in een gebied met een gematigd zeeklimaat waarbij de weerpatronen sterk worden beïnvloed door de nabijheid van de Noordzee in het westen en de daarmee gepaard gaande noordwestenwinden en stormen De wintertemperaturen zijn er mild; gemiddeld boven nul al is vorst niet ongewoon tijdens vlagen van oostelijke of noordoostelijke wind vanuit het Europese binnenland zoals uit Scandinavië Rusland en zelfs Siberië De zomers zijn er warm maar zelden heet Er worden regelmatig dagen met grote neerslag waargenomen maar de jaarlijkse neerslag komt niet boven de 800 mm uit De meeste neerslag valt als aanhoudende motregen of lichte regen Tijdens de sporadische westelijke stormen kan echter in één keer een grote hoeveelheid neerslag worden aangevoerd waarop de pompen rond de stad moeten worden ingezet om het water over te hevelen naar hogere gronden en de zee De aanwezigheid van veel waterbekkens zorgt ervoor dat bewolkte en vochtige dagen veel voorkomen met name in de koelere maanden van oktober tot maart Stadsbeeld De binnenstad van Amsterdam bevindt zich ten zuiden van het IJ Het oudste gebied van de stad is de Wallen tegenwoordig beroemd als prostitutiegebied Rond de oudste kern ontwikkelde zich tot in de 17e eeuw in een halvemaansvorm de grachtengordel Op 1 augustus 2010 werd de grachtengordel geplaatst op de UNESCO Werelderfgoedlijst De binnenstad heeft verschillende beschermde stadsgezichten Binnen de Singelgracht en de Nieuwmarktbuurt Buiten het historisch centrum en de Grachtengordel liggen ringvormig de in de 17e eeuw gebouwde voormalige arbeidersbuurten de Jordaan en de Oostelijke Eilanden en de in de 19e eeuw gebouwde toenmalige arbeidersbuurten Spaarndammerbuurt Staatsliedenbuurt Kinkerbuurt Pijp en Oost Bekende plaatsen in de stad zijn De Dam het Museumplein het Vondelpark en dierentuin Artis Grote stadsuitbreidingen waren de uitleg van Amsterdam in de 17e eeuw waarbij de stad in vier fases explosief groeide; de 19e-eeuwse gordel met arbeiderswoningen naar het uitbreidingsplan van Jan Kalff uit 1877; de uitbreidingen Plan Zuid en Plan West in de bouwstijl Amsterdamse School naar de plannen van HP Berlage in de jaren twintig Ook delen van de Spaarndammerbuurt zijn gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School Het Algemeen Uitbreidingsplan van Cornelis van Eesteren uit de jaren dertig was de basis voor grootschalige uitbreidingen in westelijke en zuidelijke richting Door dit uitbreidingsplan kreeg Amsterdam zijn lobben- of scheggenstructuur waarbij de bebouwde delen in vingervorm uitsteken afgewisseld door groengebieden groene scheggen Ten noorden van het IJ ligt stadsdeel Amsterdam-Noord dat met de rest van de stad is verbonden door IJ-veren en tunnels Een deel bestaat uit open polderland met dorpen als Durgerdam Holysloot en Ransdorp en heet in de volksmond Landelijk Noord Groenvoorzieningen vormen 12% van de oppervlakte van Amsterdam en de stad telt circa 400000 bomen Bekende parken zijn het Vondelpark en het Oosterpark Ten zuidwesten van de stad ligt het ruim 1000 hectare grote Amsterdamse Bos aangelegd vanaf 1934 als arbeidsvoorziening tijdens de grote depressie van de jaren dertig Bevolking Ontwikkeling van het inwonertal ImageSize width1000 height225 PlotArea width900 height200 left33 bottom18 AlignBars justify Colors idcanvas valuergb098098098 idgrid1 valuergb080808 idgrid2 valuegray08 idbars valuergb075075075 idtext valuergb050505 BackgroundColors canvascanvas DateFormat yyyy Period from0 till900 TimeAxis orientationvertical ScaleMajor unityear increment100 start0 gridcolorgrid1 plotData colorg width28 marklinewhite aligncenter fontsizeXS colorbars bar1300 fromstart till1 text1000 bar1400 fromstart till3 text3000 bar1500 fromstart till12 text12000 bar1570 fromstart till30 text30000 bar1600 fromstart till60 text60000 bar1625 fromstart till100 text100000 bar1650 fromstart till140 text140000 bar1700 fromstart till200 text200000 bar1796 fromstart till180 text180000 bar1815 fromstart till140 text140000 bar1830 fromstart till202 text202400 bar1849 fromstart till224 text224000 bar1879 fromstart till317 text317000 bar1899 fromstart till510 text510900 bar1925 fromstart till714 text714200 bar1929 fromstart till750 text750000 bar1963 fromstart till870 text870000 bar1984 fromstart till680 text680000 bar1999 fromstart till727 text727000 bar2005 fromstart till742 text742000 bar2008 fromstart till755 text755269 bar2011 fromstart till780 text780152 bar2014 fromstart till822 text822000 TextData pos50200 fontsizeM textcolortext textOntwikkeling van het aantal inwoners van Amsterdam < timeline> Volgens een persbericht uit juli 2008 zal het inwoneraantal van Amsterdam tot 2025 stijgen met 126% Daarvan uitgaande zou Amsterdam in dat jaar zo'n 845000 inwoners tellen Een onderzoek door het bureau Onderzoek en Statistiek van de gemeente Amsterdam uit november 2014 voorspelt dat de stad in 2035 de 900000 inwoners gepasseerd zal zijn Bevolkingssamenstelling Begin 2013 telde Amsterdam 799442 inwoners van wie ruim 50% zogenaamde autochtonen zijn in Nederland bijna 80% en 495% allochtonen in Nederland 2058% Ruim 30% van de bevolking bestaat uit niet-westerse allochtonen in heel Nederland is dat ruim 10% Amsterdam kent van oudsher een bevolking die steeds weer nieuwe groepen buitenlanders opneemt en integreert tot een nieuwe autochtone eenheid Om verschillende redenen kwamen vanuit vele landen mensen naar de hoofdstad Fransen hugenoten protestantse Vlamingen Brabanders Spaans-Portugese en Oost-Europese Joden Zij zochten de tolerantie van de stad Amsterdam kende al vroeg de vrijheid van godsdienst Ook kwamen velen ze af op de werkgelegenheid Friezen Duitsers en Scandinaviërs Van de 15e tot de 19e eeuw waren inwoners uit het Duitse Rijk de grootste groep immigranten in Amsterdam In 2010 kwamen de meeste mensen die zich nieuw vestigden uit Groot-Brittannië de Verenigde Staten en India Toen China in 1911 een republiek werd emigreerden veel Chinezen naar het buitenland waaronder ook een kleine groep naar Nederland Chinese scheepslui vestigden zich in de Bantammerbuurt nu Amsterdamse Chinatown In deze kleine Chinese buurt wonen nog steeds wat Chinezen De nakomelingen van deze eerste Chinese generatie zijn van gemengde afkomst en wonen veelal buiten de Chinese buurt Vanaf 1960 worden door Nederlandse bedrijven actief jonge mannen geronseld in arme gebieden in Italië Joegoslavië later in Turkije en Marokko om als "gastarbeider" naar Nederland te komen Een deel komt in Amsterdam te werken Bij de voorbereiding van de onafhankelijkheid van Suriname kregen Surinamers het recht te verhuizen naar Nederland en het Nederlanderschap te behouden Daarvan maakten velen gebruik waarvan een groot deel zich in Amsterdam vestigde in de nieuwe wijk Bijlmermeer omdat daar veel plaats was in de Pijp en in Oost Vanaf de jaren tachtig veranderde de stad in demografisch opzicht Doordat in korte tijd veel meer vrouwen gingen werken werd er later getrouwd en kwamen er minder kinderen er kwamen meer alleenstaanden en meer ouderen Stijgende huren in de stad betere lonen verhoogde woningeisen en betaalbare nieuwbouw in omliggende gemeenten trokken veel oud- Amsterdammers met jonge kinderen naar buursteden als Almere Amstelveen Haarlemmermeer Purmerend en Zaanstad Tegelijkertijd vestigden zich in een relatief korte tijd een relatief grote groep migranten uit vooral Turkije en Marokko in een paar oude wijken Deze veranderden daardoor snel van karakter Onder leiding van burgemeester Job Cohen heeft Amsterdam laten zien dat het traditioneel een multiculturele stad is die de instroom van relatief veel nieuwe bewoners met een andere culturele en of religieuze achtergrond kan verwerken De meeste allochtonen van gisteren zijn de Amsterdammers van vandaag In 2010 is de helft van de Amsterdammers "autochtoon" heeft ruim 30% van de bevolking een niet-westers achtergrond tegenover ruim 9% landelijk en is de snelst groeiende groep groot 15% "westers allochtoon" Van de kinderen beneden de 18 jaar heeft meer dan de helft geen autochtone ouders Sociale verdeling De laatste groepen instromers hebben geen grote veranderingen gebracht in de segregatie Gegoede burgers en intelligentsia domineren van oudsher de Grachtengordel en sinds de bouw ervan de wijk Zuid Sinds de jaren tachtig stroomden ze naar de Jordaan en de eilanden waar stadsvernieuwing en huurverhoging de oorspronkelijk minder gegoede bewoners hadden verdreven Mensen met lagere inkomens per gezinslid zijn te vinden in onder andere Bos en Lommer Overtoomse Veld de Bijlmer en Amsterdam-Noord Middengroepen wonen sinds de bouw in de Plantage Rivierenbuurt de Watergraafsmeer Buitenveldert het Oostelijk Havengebied en IJburg en sinds de jaren negentig ook in Oud-West de Baarsjes Oost en de Staatsliedenbuurt De stad verandert mee met haar bevolkingsstructuur Voormalige eenvoudige wijken met kleine en slechte woningen als Jordaan Nieuwmarktbuurt Weesperbuurt Staatsliedenbuurt en De Pijp gingen door een fase van gentrification en hebben nu een sociaal gemengde bevolking Vanaf 2008 maken Oost en de Indische Buurt eenzelfde ontwikkeling door Ook is er altijd een zogenaamde etnische dimensie geweest aan groepen migranten Religie Een meerderheid van de Amsterdammers 56% verklaarde in 2000 in een enquête zich "niet verwant te voelen" aan een kerkgenootschap of religieuze of levensbeschouwelijke stroming De religies met de meeste aanhang zijn het christendom 17% en de islam 14% De gemeentelijke enquête betrof de identificatie en het "gevoel van verwantschap" Bij een onderzoek van het Amsterdamse Bureau voor Onderzoek en Statistiek werd de verwachting uitgesproken dat de islam vanwege de groei van de Marokkaanse en Turkse bevolking binnen enkele jaren de grootste godsdienst zou zijn In 1578 werd in Amsterdam relatief laat voor een stad in het gewest Holland de katholieke stadsregering afgezet en sloot de stad zich aan bij de andere Hollandse steden in de Opstand tegen Spanje De kerken en kapellen kwamen in protestantse handen en katholieken zochten hun toevlucht in schuilkerken of ontvluchtten de stad tijdelijk dan wel permanent Aan het eind van de 16e eeuw en in de 17e eeuw kreeg de stad veel immigranten die andere geloven meebrachten zoals Sefardische Joden hugenoten en protestanten uit de Zuidelijke Nederlanden Amsterdam kende tot in de twintigste eeuw een groot aantal joden maar de Tweede Wereldoorlog kostte aan een groot deel van hen het leven 75000 joden overleefden de oorlogstijd niet Later in de twintigste eeuw werden door de komst van immigranten uit onder andere Suriname en Afrikaanse landen nieuwe godsdiensten geïntroduceerd zoals de islam het hindoeïsme en het boeddhisme Amsterdam is de enige stad in Nederland met een door de Rooms-katholieke Kerk erkende Mariaverschijning de Vrouwe van alle Volkeren De erkenning had plaats in 2002 Het merendeel van de Amsterdamse scholen is niet-confessioneel dat wil zeggen voor openbaar of algemeen bijzonder onderwijs al is het verschil met religieus onderwijs 56% versus 44% beperkt Politiek en bestuur Hoofdstad Landelijk bestuur Amsterdam is de hoofdstad van Nederland vanaf de tijd van het bestuur van Lodewijk Napoleon over Nederland dat hem door zijn oudere broer Napoleon I was gegeven in 1806 Als hoofdstad van het nieuwe koninkrijk koos hij Amsterdam en na een feestelijke binnenkomst in de stad kreeg hij op 20 april 1808 de stadssleutels overhandigd Deze dag wordt gezien als de eerste dag van Amsterdam als hoofdstad van Nederland In 1908 werd het honderdjarige jubileum gevierd met een feest van een week lang In 2008 werd er geen aandacht aan besteed Grondwettelijk is Amsterdam hoofdstad sinds 1983 bij de grondwetsherziening Na vertrek van de Fransen is het landelijk bestuur verplaatst naar Den Haag waar sindsdien parlement en regering zijn gevestigd Het bestuur van de provincie Noord-Holland is gevestigd in Haarlem Gemeentebestuur De Gemeente Amsterdam is sinds de herindeling van de stad vanaf 1 mei 2010 verdeeld in zeven stadsdelen Voordien waren er veertien stadsdelen drie bleven ongewijzigd terwijl de andere fuseerden tot vier nieuwe stadsdelen De stadsdelen waren tot 19 maart 2014 als gemeenten georganiseerd en waren ook in belangrijke mate autonome gemeenten In afwijking van het gemeentelijk model hebben de stadsdelen een door de Raad gekozen burgemeester Het havengebied Westpoort wordt centraal door de gemeente bestuurd Amsterdam maakte tot 1 januari 2015 deel uit van de plusregio Stadsregio Amsterdam die 16 gemeenten en ruim 13 miljoen inwoners telt Daarnaast werkt de gemeenten samen met de andere gemeenten in de Noordvleugel van de Randstad in de Metropoolregio Amsterdam Waar Amsterdam in de Gouden Eeuw werd bestuurd door Groote Heeren kan Amsterdam sinds het ontstaan van het begrip links als linkse stad worden bestempeld al sinds liberalen als Willem Treub in het bestuur zaten Vanaf het begin speelt de sociaaldemocratie een belangrijke rol in het gemeentebestuur met namen als Wibaut De Miranda en Schaefer en burgemeesters als d'Ailly Van Hall Polak en Van Thijn Ook links van de SDAP en PvdA zijn er relatief veel kiezers verdeeld over meerdere partijen en het anarchistisch gedachtegoed Domela rond 1900 Provo in de jaren zestig is ook meestal vertegenwoordigd Amsterdam heeft een traditie van tolerantie Deze is geworteld in de noodzaak nieuwe bewoners van het platteland uit andere steden en andere landen toe te laten om verzekerd te zijn van voldoende arbeidskracht kennis innovatie geld etc Zo lieten de regenten in de 17e en 18e eeuw katholieken lutheranen en andere protestanten joden en vrijdenkers een voor die tijd ongekende ruimte lieten met een bijbehorende vrijheid van drukpers Golven van immigranten hebben zich mede daarom in Amsterdam gevestigd Heraldiek Het wapen van Amsterdam bestaat uit drie Andreaskruisen die verticaal onder elkaar staan Ditzelfde vindt men terug op de Amsterdamse vlag maar dan liggend De vlag stond vroeger ook wel bekend als het "Driekruis Rood" Als oorsprong van het wapen van Amsterdam wordt door historici het wapen van de familie Persijn genoemd Jan Persijn was heer van Amstelledamme van 1280 tot 1282 Na de Tweede Wereldoorlog werd als hulde aan het verzet van Amsterdammers het devies Heldhaftig Vastberaden Barmhartig aan het wapen toegevoegd met koninklijke toestemming van toenmalig koningin Wilhelmina in 1946 Onderscheidingen Het gemeentebestuur van Amsterdam kan aan verdienstelijke personen onder andere de volgende onderscheidingen toekennen Medaille van de stad Amsterdam De hoogste onderscheiding die verleend kan worden is de Medaille van de stad Amsterdam Deze had oorspronkelijk drie graden De Gouden Medaille wordt verleend aan burgemeesters bij hun afscheid en in zeldzame gevallen aan internationaal bekende personen die zeer veel voor de stad hebben gedaan Als zodanig is onder meer Joop van den Ende hiermee geëerd De Zilveren Medaille wordt verleend aan personen die zich buitengewoon verdienstelijk hebben gemaakt en de naam van Amsterdam naar buiten toe hebben uitgedragen Deze medaille is onder meer verleend aan Rudolf Mengelberg Huub Oosterhuis en Pierre Audi De Bronzen Medaille die echter al onder burgemeester Ed van Thijn niet meer verleend werd Frans Banninck Cocq Penning Aan Amsterdammers die zich gedurende minstens tien jaar bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt voor Amsterdam kan de Frans Banninck Cocq Penning wordt uitgereikt Deze is ingesteld op 29 oktober 1996 en is vernoemd naar de 17e-eeuwse burgemeester Frans Banning Cocq die op het schilderij De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn is afgebeeld Deze penning is onder meer uitgereikt aan Frank de Boer Jos Brink Drs P André van Duin Herman van Veen en Jeroen Krabbé 2014 Andreaspenning Aan personen die voor de stad prestaties met een landelijke uitstraling hebben verricht op het gebied van sport wetenschap journalistiek kunst politiek economie media onderwijs of musea kan de Andreaspenning worden verleend Deze kan ook worden verleend aan personen die zich minimaal tien jaar als vrijwilliger voor een stichting of vereniging met een maatschappelijk doel hebben ingezet De naam Andreaspenning refereert waarschijnlijk aan de drie andreaskruisen in het Amsterdamse stadswapen Deze penning is onder meer uitgereikt aan André Kuipers Henny Vrienten en Dolly Bellefleur Aangrenzende gemeenten en plaatsen Zaanstad Zaandam Oostzaan Landsmeer Waterland Broek in Waterland Muiden Weesp De Ronde Venen Abcoude Diemen Ouder-Amstel Duivendrecht Ouderkerk aan de Amstel Amstelveen Haarlemmermeer Badhoevedorp en Zwanenburg Haarlemmerliede en Spaarnwoude Halfweg Stedenbanden Amsterdam heeft stedenbanden met de volgende steden Economie en werk Bedrijvigheid Het algemene beeld dat van Amsterdam geldt is dat van een handelsstad Al in de Gouden Eeuw ging dat niet zonder industrie scheepsbouw bierbrouwerij touwslagerij houtzagerij zakelijke diensten beurs verzekeringen bankwezen communicatie uitgeverijen drukkerijen wetenschap Atheneum Illustre kennisinstituten en gelegenheidsdiensten kroegen theaters en restaurants Het is vooral die economische diversiteit die al eeuwenlang de economische kracht van Amsterdam vormt De ontvankelijkheid voor nieuwigheden economisch en cultureel klimaat heeft er voor gezorgd dat Amsterdam de boot van de nieuwe technologie niet heeft gemist en inmiddels een van de wereldhoofdsteden van de ICT-economie is een op de zeven arbeidsplaatsen is nu in die sector Heel passend in de Amsterdamse context gaat dat overigens meer over toepassing dan over techniek De hedendaagse creatieve klasse speelt een belangrijke rol in de voortdurende vernieuwing van de Amsterdamse economie Zij zou dat echter niet kunnen zonder steun van gelegenheidsdiensten en omringende traditionele dienstverlening Amsterdam gold in 2008 als de op vijf na belangrijkste zakenstad van Europa na Londen Parijs Frankfurt Brussel en Barcelona dezelfde plaats als in 2007 De economische activiteiten in Amsterdam concentreren zich in het stadscentrum waar ruim 80000 mensen een baan hebben Vooral veel advocatenkantoren en banken hebben een vestiging in de grachtengordel of in Amsterdam-Zuid De laatste jaren worden gekenmerkt door een verschuiving van bedrijven naar perifere locaties als de omgeving van station Sloterdijk de omgeving van de Amsterdam ArenA nabij het Amstelstation en de Zuidas Deze gebieden worden gekenmerkt door hoogbouw De Zuidas moet uitgroeien tot het tweede centrum van de stad en het nieuwe zakelijk gezicht van Nederland Kleinhandel Veel mensen komen naar Amsterdam om te winkelen vooral in Amsterdam-Centrum met de bekende Kalverstraat Nieuwendijk Leidsestraat Utrechtsestraat Magna Plaza en de Negen Straatjes Verder zijn er verspreid over de stad diverse winkelcentra Winkelen in de Kalverstraat is een populair uitje voor mensen van buiten Amsterdam Vooral op de wekelijkse koopzondag in de binnenstad is de toestroom erg groot Wekelijks passeren meer dan 900000 mensen de Kalverstraat Hierdoor is het de drukste straat van Nederland De straat wordt gekenmerkt door de populaire winkelketens De hoge huurprijzen zorgen ervoor dat de stad in 2007 op een met de Karl Johan Gate in Oslo gedeelde 21e plaats van duurste winkelstraten ter wereld stond< ref> In Oud-Zuid bevindt zich de PC Hooftstraat bekend als een van de duurste winkelstraten van Nederland Er zijn tientallen wereldmerken te vinden in de dure boutiques als Louis Vuitton Cartier Chanel en Gucci De laatste jaren is er een aantal grote namen bijgekomen Er bestaat nog steeds interesse vanuit andere buitenlandse luxemerken om naar Amsterdam te komen maar velen van hen willen per se in deze betrekkelijk korte straat waardoor een wachtlijst is ontstaan en Amsterdam het nog even zonder moet stellen Wel valt waar te nemen dat de ontwikkeling van de omgeving van de PC Hooftstraat in de lift zit Er zijn 33 weekmarkten in Amsterdam Bovendien zijn er enkele dagmarkten zoals de Albert Cuypmarkt de Dappermarkt de Waterloopleinmarkt de Noordermarkt en de Bloemenmarkt aan het Singel Op Koninginnedag vindt de bekende vrijmarkt plaats Toerisme Het toerisme in Amsterdam is belangrijk voor de stad; elk jaar wordt het door zo'n 45 miljoen mensen van over de hele wereld bezocht Hiermee is het de op vier na vaakst bezochte stad van Europa Ook komen er jaarlijks een kleine 16 miljoen dagjesmensen naar Amsterdam De stad is weer terug van weggeweest waar het gaat om de populariteit onder Nederlandse jongeren Onder hen zijn vooral de vele winkels de horeca en de culturele instellingen en evenementen een reden voor een bezoek Toeristische trekpleisters Enkele van de belangrijkste toeristische trekpleisters van Nederland zijn in Amsterdam te vinden Zo stond in 2007 een tocht per rondvaartboot door de Amsterdamse grachtengordel met 32 miljoen bezoekers als tweede op de lijst van de vaakst bezochte attracties van Nederland De Efteling stond op de eerste plaats met slechts 35000 bezoekers meer Het Van Gogh Museum was met 155 miljoen vierde op deze lijst en tevens het museum met de meeste bezoekers Ook het Anne Frank Huis tiende plaats en het Rijksmuseum elfde plaats behoren tot de drukstbezochte attracties Onder de toeristen zijn voorts de vele andere musea de coffeeshops de restaurants en de raamprostitutie op de Wallen Red Light District populair Drukte in de musea Na een decennium waarin diverse musea wegens verbouwingen gedeeltelijk gesloten waren zijn sinds het voorjaar van 2013 alle grote musea weer voor het publiek toegankelijk Dit heeft zijn weerslag op het aantal bezoekers Het Rijksmuseum ontving in 2014 het eerste volledige jaar sinds de grote verbouwing een recordaantal van 2450000 bezoekers Hiermee is dit museum nu veel drukker bezocht dan het Van Goghmuseum wat voordien het drukst was Meer dan de helft hiervan 55 procent is afkomstig uit Nederland Ruim 350000 kinderen brachten een bezoek Een derde daarvan kwam mee in schoolverband Ook de andere grote musea hadden bezoekersrecords bij het nu op een na drukste museum het Van Gogh Museum kwamen er 200000 bezoekers meer dan vorig jaar namelijk 16 miljoen Het derde museum wat betreft aantal bezoekers is het Anne Frankhuis waar circa 1200000 bezoekers kwamen Dit zijn tevens de drie drukst bezochte musea in Nederland Het bezoekersaantal van het Stedelijk Museum steeg van 700000 naar 800000 Andere druk bezochte musea zijn NEMO 550000 de Hermitage 380000 Het Scheepvaartmuseum 330000 en het Amsterdam Museum 300000 Amsterdam ontving in 2014 ruim een half miljoen museumbezoekers meer dan het jaar ervoor totaal zo’n 12 miljoen Dit is een verdubbeling ten opzichte van tien jaar geleden De gemeente streeft ernaar een grotere groep cultuurtoeristen en liefhebbers van moderne architectuur aan te trekken De Wallen-gerelateerde attracties dienen hiertoe zo veel mogelijk geconcentreerd te worden Zo werd een populair stripcafé aan het Damrak onder druk van de gemeente gesloten en zijn bijna alle grotere seksshops buiten het Wallengebied verplaatst Openluchtpretpark De grote toevloed van toeristen en dagjesmensen hebben de binnenstad van Amsterdam tot openluchtpretpark gemaakt Dit wordt door bestuurders niet als het best wenselijk beschouwd en heeft meermalen tot actieplannen geleid Zo zouden toeristen naar andere locaties in de stad moeten worden gelokt zoals De Pijp bijgenaamd het "Quartier Latin van Amsterdam" het Centrumgebied Zuidoost en op de lange termijn naar de Zuidas Tegenwoordig doet Amsterdam het goed als cruisebestemming Deze nieuwe sector is snel groeiend Het toerisme naar de hoofdstad in zijn geheel groeit in economisch gunstige tijden gestaag met enkele procenten per jaar Vooral van de Chinese en Indiase markt valt nog veel groei te verwachten De huidige toeristenstroom naar Amsterdam bestaat vooral uit Britten Chinezen Duitsers Amerikanen en Japanners De laatste jaren neemt het aandeel Zuid-Europese toeristen toe Op diverse plaatsen en tijdstippen bereikt de toeristendrukte iinmiddels de grenzen van het absorptievermogen van de binnenstad Hotels De hotelmarkt in Amsterdam groeit gestaag In 2004 waren er ruim 18000 hotelkamers met 45000 bedden beschikbaar In de regio zijn meer dan 21000 hotelkamers De komende tien jaar is een behoefte aan 13000 hotelkamers meer in de regio De laatste jaren wordt met de bouw van vooral grote en megahotels gewerkt aan het wegwerken van het kamertekort in de hoofdstad In 2014 waren deze aantallen gestegen tot 413 hotels met ruim 25000 kamers en circa 55000 bedeen In de metropoolregio Amsterdam bedragen deze aantallen 625 36000 en 77000 Cultuur Musea Er zijn vele musea in Amsterdam Op de Lijst van musea in Amsterdam staan bijna honderd instellingen De grootste musea liggen aan het Museumplein dit zijn het Van Gogh Museum het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum Daarnaast zijn er bijvoorbeeld Het Scheepvaartmuseum het Tropenmuseum het Amsterdam Museum het Joods Historisch Museum en het paleis op de Dam Andere kleine beroemde musea zijn het Anne Frank Huis en het Rembrandthuis Film theater en muziek In Amsterdam zijn diverse schouwburgen en theaters voor toneel waaronder het Koninklijk Theater Carré het DeLaMar de Stadsschouwburg en het Compagnietheater Het Nieuwe de la Mar Theater is in 2005 gesloopt waarna er een nieuw theater onder de naam DeLaMar gebouwd werd en in 2012 geopend Drie bekende cabarettheaters in de stad zijn De Kleine Komedie Boom Chicago en Toomler De stad kent ook twee grote concertzalen namelijk het moderne Muziekgebouw aan 't IJ en het klassieke Concertgebouw aan de Van Baerlestraat Onder andere het wereldberoemde Koninklijk Concertgebouworkest speelt in het Concertgebouw In de Stopera huist ook het Muziektheater de thuisbasis van De Nederlandse Opera en Het Nationale Ballet Grote pop-optredens worden veelal in de Heineken Music Hall de Amsterdam ArenA en Ziggo Dome gehouden Daarnaast zijn vlak bij het Leidseplein ook de bekende poptempels Paradiso en Melkweg gevestigd alsmede De Balie en het City Theater Dat laatste was van 2007 tot 2012 gesloten vanwege een grootscheepse renovatie Aan het begin van de 21e eeuw verrees op het terrein van de oude Westergasfabriek een nieuw cultuurpark waar tegenwoordig vele exposities en optredens plaatsvinden In Amsterdam zijn er meerdere filmtheaters en bioscopen waaronder het Theater Tuschinski Rialto Filmtheater de Uitkijk The Movies de Filmhallen en EYE Film Instituut Nederland Evenementen Amsterdam organiseerde in 2007 meer dan 140 evenementen Enkele bekende lokale evenementen zijn het Holland Festival voor de kunsten in juni de Gay Pride een homo-evenement in augustus waar de bekende grachtenparade onderdeel van is en later in augustus het Prinsengrachtconcert en de driedaagse Uitmarkt In augustus vindt iedere vijf jaar Sail Amsterdam plaats eerstvolgende in augustus 2015 Over het IJ Festival is een jaarlijks terugkomend evenement startend op de eerste donderdag in juli In november vindt de intocht van Sinterklaas plaats Koningsdag wordt in Amsterdam uitbundig gevierd met een kermis op de Dam en een grote vrijmarkt Tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei worden in Amsterdam kransen gelegd bij het Nationaal Monument op de Dam Sport Amsterdam telt een aantal grote sportclubs Het bekendst is de voetbalclub AFC Ajax die onder meer 33 landstitels en vier Europa Cups 1 op haar naam heeft staan De thuishaven van de Eredivisieclub is de Amsterdam ArenA dat in 1996 het stadion De Meer verving en met een capaciteit van ruim 50000 het grootste stadion van Nederland is Onder meer het ijshockeyteam Amstel Tijgers het honkbalteam Amsterdam Pirates het basketbalteam BC Apollo en de hockeyteams Amsterdamsche H&BC en Pinoké komen eveneens uit op het hoogste niveau binnen hun sporttak evenals de americanfootballteams Amsterdam Crusaders en Amsterdam Panthers Americanfootballteam Amsterdam Admirals deed vanaf de oprichting in 1995 mee aan de NFL Europe maar hield bij de opheffing van die competitie in 2007 op te bestaan Amsterdam was de gastheer van de Olympische Zomerspelen 1928 de enige editie van de Olympische Spelen die ooit in Nederland plaatsvond Het voor deze Spelen gerealiseerde Olympisch Stadion werd in 2000 gerestaureerd en doet tegenwoordig onder meer dienst als start en finish van de marathon van Amsterdam die jaarlijks in oktober wordt georganiseerd Andere terugkerende sportevenementen zijn de Dam tot Damloop de roeiwedstrijd Head of the river Amstel en de Zesdaagse van Amsterdam voor baanwielrenners De stad fungeerde in 1954 als startplaats van de Ronde van Frankrijk en in 2010 als startplaats van de Ronde van Italië Media Het Parool opgericht tijdens de Tweede Wereldoorlog als verzetskrant is een landelijk verschijnend dagblad maar met de nadruk op Amsterdam; de oplage ligt boven de 85000 Verder is De Groene Amsterdammer een veel gelezen Amsterdams weekblad Het Algemeen Handelsblad waar later het NRC Handelsblad te Rotterdam uit voortkwam werd opgericht in Amsterdam en is in december 2012 daar teruggekeerd en ook nu nog hebben veel kranten de hoofdredactie in de stad De Telegraaf de Volkskrant Trouw NRC Media en Het Financieele Dagblad zijn alle gevestigd in Amsterdam evenals de gratis kranten Metro en Sp!ts Ook uitgeverij Elsevier onder meer verantwoordelijk voor het gelijknamige opinieweekblad zetelt in Amsterdam AT5 Amstel Televisie 5 is de lokale televisiezender De zender bestaat sinds 1992 en heeft een aantal later landelijk bekende televisiepersoonlijkheden voortgebracht onder wie Sacha de Boer Matthijs van Nieuwkerk en Fons van Westerloo Ook RTV Noord-Holland SBS Endemol MTV IDTV en diverse kleinere productiemaatschappijen hebben in Amsterdam hun hoofdvestiging In de Desmet Studios en Studio Plantage tot 2012 beide in de Plantagebuurt worden werden verscheidene landelijk uitgezonden televisie- en radioprogrammas opgenomen Daarnaast zijn er televisieopnamen op het terrein van Westergasfabriek en sinds 2014 in het Vondelparkpaviljoen De Amsterdam Internet Exchange AMS-IX is het grootste internetknooppunt van Nederland en een van de grootste ter wereld Onderwijs Amsterdam telt twee universiteiten de Universiteit van Amsterdam UvA met ongeveer 28000 studenten en de Vrije Universiteit vaak kortweg "VU" genoemd met ongeveer 19000 studenten De faculteiten van de Uva zijn verspreid over de binnenstad van Amsterdam gevestigd terwijl het complex van de VU aan de De Boelelaan in Buitenveldert huist Verder is er een groot aantal instellingen voor hoger beroepsonderwijs hbo waaronder de Gerrit Rietveld Academie de Hogeschool van Amsterdam Hogeschool Inholland en de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten De Hortus Botanicus van de stad is een van de oudste ter wereld< ref> Van oudsher telt de stad drie categoriale gymnasia het Barlaeus Gymnasium in het Centrum het Vossius Gymnasium en het St Ignatiusgymnasium in Oud-Zuid Daarnaast zijn er in 2005 twee categoriale gymnasia gestart Het 4e Gymnasium Westerpark en het Cygnus Gymnasium Oost-Watergraafsmeer Deze moesten het tekort aan plaatsen op de bestaande gymnasia oplossen In 1999 was 48% van de Amsterdamse scholen openbaar Rooms-katholieke en protestantse scholen hadden allebei een aandeel van 16% in het onderwijsaanbod; verder waren er in dat jaren scholen voor oecumenisch 6% islamitisch 4% en overig religieus onderwijs 2% 8% van de scholen gaf in 1999 algemeen bijzonder onderwijs Daarnaast zijn er ook particuliere scholen in Amsterdam zoals het Luzac College en het Winford College Het laatste biedt ook basisonderwijs aan Verkeer en vervoer Autoverkeer Amsterdam ligt in de Randstad en is bereikbaar via diverse autosnelwegen zoals de Amsterdam – Hilversum – Amersfoort – Apeldoorn – Deventer – Hengelo – Duitsland Amsterdam – Utrecht – 's-Hertogenbosch – Eindhoven – Weert – Geleen – Maastricht – grens met België bij Wezet Visé Amsterdam – Schiphol – Leiden – Den Haag – Delft vanaf Den Haag via A13 ook verbinding met Rotterdam Amsterdam – Knooppunt De Hoek aansluiting A4 via Knooppunt Raasdorp aansluiting A9 naar Knooppunt Coenplein A8 en A10 Amsterdam – Zaanstad vanaf Zaanstad via A7 ook verbinding met Purmerend – Hoorn – Middenmeer – Afsluitdijk – Sneek – Joure – Heerenveen – Drachten – Groningen – Bad Nieuweschans – Duitsland aansluiting A1 Gaasperdammerweg – Amstelveen – Haarlem – Beverwijk – Alkmaar Ringweg Amsterdam Amsterdam-Zuid – Amsterdam Bijlmer – Amsterdam-Centrum – Amsterdam-Noord – Amsterdam Westpoort – Amsterdam Sloterdijk – Riekerpolder – Amsterdam-Zuid De A3 was een geplande weg vanaf de Ringweg Zuid naar Rotterdam Deze is echter nooit aangelegd Het hiervoor aangelegde dijklichaam in Buitenveldert is in de jaren tachtig afgegraven en de vrijgekomen ruimte is gebruikt voor woningbouw Mede door het groeikernenbeleid en de sterke concentratie van economische activiteiten in de netwerkstad Amsterdam zijn de snelwegen het dagelijks toneel van files In de komende jaren zal er worden gewerkt aan een capaciteitsuitbreiding Zo is de Westrandweg aangelegd en in 2013 geopend is er een tweede Coentunnel gebouwd worden de A10-Zuid en Gaasperdammerweg verbreed en zal de verbinding naar Almere worden uitgebreid BestandOpvouwbare fietsogv|Bioscoopjournaal uit 1964 BestandParkeerproblemen Weeknummer 67-12 Open Beelden 54213ogv|De situatie in 1967 < gallery> Spoorwegen Amsterdam heeft tien NS-stations De stations Amsterdam Centraal Sloterdijk Zuid Amstel en Bijlmer ArenA hebben een Intercity-status De andere stations in de stad zijn Holendrecht Lelylaan Muiderpoort RAI ArenA alleen bij evenementen en Science Park Naast deze tien stations worden ook de stations Duivendrecht Diemen en Diemen Zuid door reizigers van en naar Amsterdam gebruikt maar deze stations liggen niet in de gemeente Amsterdam Vanaf het Centraal Station en de negen andere Amsterdamse spoorwegstations zijn er treindiensten naar vele bestemmingen in Nederland ook zijn er internationale treindiensten naar België Denemarken Duitsland Frankrijk Oostenrijk Polen Rusland Tsjechië Wit-Rusland en Zwitserland Het Centraal Station is het stoppunt voor de internationale hogesnelheidstreinen ICE en Thalys Het Centraal Station verwerkte in 2009 dagelijks 186607 in- en uitstappers Het is daarmee het op een na drukste station van Nederland< ref> Luchtvaart Ten zuidwesten van Amsterdam in de gemeente Haarlemmermeer ligt de internationale luchthaven Schiphol Deze luchthaven is erg belangrijk voor de werkgelegenheid onder de Amsterdammers Er werken 57000 mensen Ook zijn er door Schiphol rond de 50000 indirecte arbeidsplaatsen De stad heeft aan de luchthaven een deel van haar economische positie op Europees niveau te danken Bedrijven met een vestiging in de hoofdstad noemen de luchthaven dikwijls als een van de grote kwaliteiten van de stad en een motief om zich aldaar te vestigen De luchthaven verwerkte in 2012 meer dan 51 miljoen passagiers en is daarmee de vijfde luchthaven van Europa< ref> Wat vrachtvervoer betreft is Schiphol de derde in grootte binnen Europa De luchthaven is tevens erg groot in termen van het aantal verbindingen meer dan 200 dat ze verzorgt De hoofdgebruiker van de luchthaven is het bedrijf Air France-KLM veelal met toestellen van de KLM Scheepvaart De haven van Amsterdam is na die van Rotterdam de belangrijkste van Nederland Het is de vierde haven binnen Europa al verschilt het in omvang niet veel ten opzichte van een handvol andere middelgrote Europese havens Met de Amsterdamse haven worden meestal de havens langs het Noordzeekanaal bedoeld de havens van Amsterdam Beverwijk Velsen IJmuiden en Zaanstad Naast het goederenvervoer is er ook passagiersvervoer met cruiseschepen die hun aanlegplaats hebben bij de Passenger Terminal Amsterdam aan het IJ Het beheer van de haven is in handen van Haven Amsterdam Fiets Amsterdam staat erom bekend dat er goede faciliteiten zijn voor fietsers Er zijn ruim 881000 fietsen in de stad januari 2012; bijna 40% van alle verplaatsingen met een vervoermiddel binnen Amsterdam vindt plaats per fiets Stads- en streekvervoer Alle delen van de stad Amsterdam zijn te bereiken met het openbaar vervoer Zo'n 30% van alle verplaatsingen met een vervoermiddel binnen Amsterdam vindt plaats met het openbaar vervoer De Amsterdamse tram wordt sinds 1900 geëxploiteerd door de Gemeentetram Amsterdam in 1943 met de Gemeenteveren Amsterdam gefuseerd tot Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam GVB Sinds 1925 worden ook buslijnen geëxploiteerd en sinds 1977 ook de metro Verschillende stadsdelen van Amsterdam en buitenwijken zijn te bereiken per metro Er zijn vier metrolijnen in Amsterdam de Ringlijn 50 de Amstelveenlijn 51 de Gaasperplaslijn 53 en de Geinlijn 54 Omdat drie van de vier lijnen naar het Centraal Station door één tunnel gaan is de frequentie op het noordelijk deel van de Oostlijn de verzamelnaam voor de Gaasperplas- en Geinlijn erg hoog en bestaat er buiten de spits een overcapaciteit In 2002 is men begonnen met de aanleg van een nieuwe metrolijn de Noord Zuidlijn Dit is de tweede keer dat er een ondergronds traject in de hoofdstad wordt aangelegd De ontwikkelingen in ondergrondse metrobouw hebben decennia lang stilgelegen naar aanleiding van het hevig volksverzet bij de bouw van de huidige Oostlijn De Noord Zuidlijn zal na voltooiing in 2017 naar verwachting 200000 mensen per dag vervoeren en is daarmee dan met afstand de drukste lijn van de stad Het tracé loopt van Buikslotermeer via Centraal Station naar Station Zuid In de binnenstad en het buitengebied ten zuiden van het IJ rijden trams op 15 tramlijnen Vooral in de buitenwijken rijden er ook verschillende busdiensten Over het IJ varen diverse veerdiensten voor fietsers en voetgangers waarvan de meeste gratis zijn Verder rijden er ook honderden taxis en sinds 2006 enige tientallen fietstaxis Nieuw in 2007 is de tuktuk Amsterdam heeft het het grootste aantal taxi's van Nederland De grootste taxicentrale van de stad is de Taxi Centrale Amsterdam TCA Internationaal busverkeer Amsterdam is halteplaats voor een groot aantal internationale buslijnen van verschillende maatschappijen Deze lijnen halteren meestal op plaatsen aan de rand van de stad waar goede OV-voorzieningen naar het centrum aanwezig zijn De grootste halteplaatsen zijn Duivendrecht Eurolines Station Amsterdam Sloterdijk iDBUS Flixbus Rietlandpark Meinfernbus Zeeburg Megabuscom In december 2014 is Eurolines verhuisd van het Amstelstation naar Duivendrecht Het is onbekend of er nog andere maatschappijen zijn die wel op het Amstelstation blijven rijden Bekende Amsterdammers Zie ook Amsterdam van A tot Z Lijsten van Amsterdamse onderwerpen onder meer bezienswaardigheden cultuur en scholen Lijst van kerken in Amsterdam Lijst van oorlogsmonumenten in Amsterdam Lijst van rijksmonumenten in Amsterdam Externe links Ariel Sharon Hebreeuws אריאל שרון Arabisch أرئيل شارون Ar'il Sharoon geboren als Ariel Scheinermann Kfar Malal 26 februari 1928 – Ramat Gan 11 januari 2014 was een Israëlisch militair en politicus en van 17 februari 2001 tot en met 11 april 2006 de premier van Israël Sharon werd in het toenmalige Britse mandaatgebied Palestina geboren Hij maakte naam als commandant in het leger tijdens de Zesdaagse en Jom Kipoeroorlog en als minister van Defensie waarbij hij een harde lijn doorzette tegenover de Palestijnen Hij wordt door de Palestijnen en Libanezen verantwoordelijk gehouden voor de bloedbaden in Sabra en Shatila in 1982 Sharon werd leider van de Likoedpartij in 2000 en een jaar later premier van Israël Nadat hij in januari 2006 een zware hersenbloeding had gekregen verkeerde hij in comateuze toestand Sharon kwam in een voortdurende vegetatieve status terecht en werd uit zijn premierschap ontheven Tot aan het eind van zijn leven ontwaakte hij niet meer Familie Ariel Sharon was sinds 2000 voor de tweede maal weduwnaar – de zus Lily van zijn eerste vrouw Margalith omgekomen bij een auto-ongeluk werd zijn tweede echtgenote – en vader van drie zonen Zijn tweede zoon Omri was parlementslid en de jongste Gilad econoom en zakenman De oudste zoon Goer kwam in 1967 op 11-jarige leeftijd om bij een wapenongeluk Gilad woont op Sharons boerderij en was met zijn vader een verdachte in een corruptiezaak zie verder bij "Politieke loopbaan" Militaire loopbaan Ariel Sharon bereikte de rang van generaal in het Israëlische defensieleger en diende onder meer in de Zesdaagse en Jom Kipoeroorlog In 1942 op veertienjarige leeftijd ging hij bij de Haganah de joodse voorloper van het Israëlische leger Toen in 1948 de staat Israël gevormd werd was Sharon aanvoerder van een peloton van de Alexandroni-brigade Hij raakte gewond in de Tweede slag bij Latrun In 1951 begon hij met een studie geschiedenis en cultuur van het Midden-Oosten aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem Anderhalf jaar later werd hij gevraagd om terug te keren naar het leger en hoofd te worden van de nieuwe eenheid 101 Die eenheid ondernam enkele aanvallen die hielpen "het moreel van de Israëliërs te herstellen" Ze ondernam ook een aanval bij het dorpje Qibya in de Westelijke Jordaanoever in de herfst van 1953 Bij die aanval werden meer dan zestig Palestijnse burgers door de eenheid van Sharon gedood Eenheid 101 werd later samengevoegd met een andere eenheid die doorging met het aanvallen van toenmalig Jordaans grondgebied Een incident in de Suezcrisis van 1956 waarbij Sharon tegen zijn orders inging om de Mitlapas te veroveren kostte aan veertig soldaten van zijn eenheid het leven Sharon wachtte hier niet op versterkingen maar besloot meteen aan te vallen Het voorval wordt door veel commentatoren gezien als tekenend voor een karaktertrek van Sharon impulsief De aanval mislukte en dat schaadde zijn carrière voor een aantal jaren Van 1958 tot 1962 was Sharon commandant van een infanteriebrigade en studeerde hij tegelijkertijd rechten aan de Universiteit van Tel Aviv Tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967 klom Sharon op tot generaal Hij leidde een belangrijke divisie in gevechten om de Sinaï In 1969 werd Sharon hoofd van het Zuidelijke Commando van het Israëlisch leger waarbij hij ook verantwoordelijk werd voor de Israëlische bezetting van de Gazastrook Tijdens de Jom Kipoeroorlog in 1973 lukte het Sharon een doorbraak door het Egyptische front te forceren en daarna het Suezkanaal over te steken waarbij hij weer militaire orders negeerde Hij drong een heel eind Egypte binnen Deze actie maakte van hem een oorlogsheld voor veel Israëliërs In februari 1974 verliet hij het leger Politieke loopbaan Na zijn afzwaaien richtte Sharon een politieke partij op Shlomzion Vrede voor Zion Zijn programma het vestigen van een Palestijnse staat in de plaats van Jordanië Een groot succes werd het niet bij de verkiezingen van 1977 behaalde de partij twee zetels in de Knesset het Israëlisch parlement Sharon werd echter opgenomen in de rechtse coalitie van Menachem Begin Zijn partij ging al snel in de Likoedpartij op Van 1977 tot 1981 was Sharon minister van Landbouw en van 1981 tot 1983 minister van Defensie Sabra en Shatila Onder zijn ministerschap viel Israël in 1982 het zuiden van Libanon binnen om daar bases van Palestijnse milities aan te vallen Sharon gaf de falangisten de vrije hand in Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila De kampen werden omsingeld door het Israëlische leger zodat de vluchtelingen niet weg konden De Falangisten sinds 1978 getraind door Israël vermoordden naar schatting van het Rode Kruis zo'n 2750 personen andere schattingen zijn 460 tot 3500 doden onder wie veel vrouwen en kinderen Een Israëlische onderzoekscommissie – de Kahane-commissie – oordeelde dat Sharon indirect schuldig was voornamelijk wegens nalatigheid Sharon werd door Begin ontslagen Het voorval leverde blijvende schade op voor de reputatie van Sharon In 2002 klaagde een rechter in België Sharon aan voor oorlogsmisdaden België had een Genocidewet waardoor elke oorlogsmisdaad waar ook ter wereld gepleegd in België voor de rechter kon worden gebracht Na het wijzigen van de wet voornamelijk onder Amerikaanse en Israëlische druk waardoor er voor een aangifte een band met België aangetoond dient te worden werd de zaak tegen Sharon in juni 2002 niet-ontvankelijk verklaard Andere ministerposten In 1983 keerde Sharon terug als minister Van 1983 tot 1984 was hij minister "zonder portefeuille" Van 1984 tot 1990 van handel en industrie Van 1990 tot 1992 van huisvesting Onder zijn leiding werden vele huizen op de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook gebouwd Tijdens de regering van Yitzhak Rabin was Sharon geen minister maar keerde in 1996 terug onder Benjamin Netanyahu als minister van Infrastructuur tot 1998 Van 1999 tot 2000 was hij minister van Buitenlandse Zaken Hierna werd hij leider van de Likoed-partij Tweede Intifada Op verkiezingscampagne op 28 september 2000 bezocht Sharon de Westmuur en de Tempelberg waaronder de Al-Aqsamoskee en de Rotskoepel Hij werd hierbij omringd door zo'n duizend veiligheidsagenten De Tempelberg de heiligste plaats in het jodendom is in rangorde de derde heiligste plaats van de islam en om die reden omstreden Palestijnen op de Tempelberg begonnen met stenen te gooien en de definitieve uitbraak van de Tweede Intifada was hiermee een feit Deze zou vijf jaar duren Premierschap In 2001 werd Sharon in de laatste directe premiersverkiezingen van de staat Israël verkozen tot minister-president Hij ging een brede rechtse coalitie aan met de Arbeidspartij-Meemad en twee ultraorthodoxe partijen Daartussenin meer bepaald in 2002 was hij ook even minister van Binnenlandse Zaken Zijn tweede regering vormde hij na een verkiezingsoverwinning via het lijst-systeem waar men in Israël inmiddels op was teruggevallen De regering-Sharon II bestond aanvankelijk uit de Likoed 40 zetels de seculiere Shinui-partij 15 zetels de Nationale Unie 7 zetels en de NRP 6 zetels Gedurende 2004 werden achtereenvolgens de Nationale Unie en Shinui uit de regering gezet De eerste was tegen het plan-Sharon voor terugtrekking uit de Gazastrook de tweede stemde tegen de begroting voor 2005 Ook parlementsleden van zijn eigen partij en de NRP lagen dwars bij het plan tot terugtrekking uit de Gazastrook Een NRP-minister stapte op en een Likoed-minister werd ontslagen In december werden ook de ministers van Shinui uit de coalitie gezet nadat deze fractie tegen de begroting van de regering-Sharon gestemd had Begin 2005 slaagde Sharon erin zijn minderheidsregering een nieuwe meerderheid te geven De Israëlische Partij van de Arbeid-Meemad 19 zetels trad opnieuw tot de regering De alliantie Verenigd Thora Jodendom 5 zetels viel uit elkaar over de toetreding tot de coalitie toen de ene fractie Agoedat Jisraël tot de regering toetrad onderminister met eigen portefeuille en Degel Hathora slechts op proef in de coalitie zitting nam Onderzoek naar corruptie Op 28 maart 2004 diende de Israëlische staatsadvocate Edna Arbel een ontwerpaanklacht in tegen premier Ariel Sharon bij procureur-generaal Menachem Mazuz Mani met het advies Sharon aan te klagen wegens corruptie Sharon werd verdacht van het aannemen van steekpenningen van een bevriend zakenman en dit in ruil voor hulp bij een internationaal project van diezelfde zakenman waarbij ook Sharons zoon Gilad betrokken zou zijn De meeste overtredingen zou Sharon gedaan hebben in zijn voormalige functie als minister van Buitenlandse Zaken in de regering-Netanyahu Op 15 juni 2004 verklaarde het Israëlische hooggerechtshof de zaak echter niet ontvankelijk wegens gebrek aan bewijs Op 28 augustus 2005 werd Omri Sharon officieel in beschuldiging gesteld voor corruptie Hij werd verdacht van het opzetten van fictieve bedrijven om illegale bijdrages aan de verkiezingscampagne in 1999 van zijn vader te verbergen Tijdens die verkiezingen won Ariel Sharon het voorzitterschap van de Likoed-partij en werd hij haar kandidaat om eerste minister te worden Gazaplan Op 4 februari 2004 publiceerde Sharon een plan dat grotendeels de terugtrekking van Israël uit de Gazastrook beoogde omdat hij stelde dat aan een onafhankelijke Palestijnse staat niet viel te ontkomen De ongeveer 7500 kolonisten die er woonden moesten verplicht vertrekken Het plan voorzag ook in de opgave van vier nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever maar tevens de annexatie van zes nederzettingen Toenmalig Amerikaans president George W Bush steunde het plan In Israël werd het plan echter met gemengde gevoelens ontvangen volgens peilingen was een ruime meerderheid van de bevolking vóór ontruiming maar de machtige kolonistenbeweging was furieus tegen het plan Een raadgevend referendum van de leden van Sharons Likoedpartij op 2 mei 2004 wees het plan af Op de dag van het referendum werden in de Gazastrook een zwangere Israëlische en haar vier dochtertjes van respectievelijk 11 9 7 en 2 jaar bij een aanslag vermoord Peilingen die vooraf werden gehouden wezen op een waarschijnlijke doch aanzienlijk kleinere nederlaag voor Sharon Na het afkeuren door zijn partijleden en enig beraad besloot Sharon hoe dan ook zijn plannen door te zetten Dit besluit leidde tot een regelmatige ondermijning van de regering in de Knesset Sharon werd door deze actie door veel kolonisten en ultraorthodoxe joden als een verrader gezien Permanente bewaking was noodzakelijk niet alleen tegen aanslagen door Palestijnen maar evengoed om Sharon te beschermen tegen een mogelijke aanslag van een rechtse Israëliër Op 26 oktober 2004 werd in de Knesset over het plan gestemd Het "plan-Sharon" voor de volledige ontruiming van de Gazastrook van Israëlische nederzettingen en van het noordelijkste gedeelte van Samaria werd aangenomen met 67 stemmen voor 45 stemmen tegen en 7 onthoudingen Direct na de stemming werden een minister en een onderminister van zijn partij ontslagen omdat zij tegen die terugtrekking hadden gestemd In de zomer van 2005 werd Sharon vervloekt tot de dood door enkele ultrarechtse rabbijnen Een zogenaamd pulsa denura Aramees voor vuurslag werd over hem uitgesproken Kadima Eind 2005 stapte Sharon uit de Likoed-partij en richtte een nieuwe partij op Kadima Hebreeuws voor "voorwaarts" geheten Deze partij is gematigder dan Likoed en kreeg de steun van Shimon Peres die de verkiezing om het leiderschap van de Arbeiderspartij verloren had In januari 2006 kreeg Kadima in de peilingen steun van ongeveer 40% van de kiezers De verkiezingen voor de Knesset waren op 28 maart 2006 Daar behaalde de partij 29 zetels slechter dan verwacht Maar Kadima werd alsnog de grootste partij in Israël Sharon was geen kandidaat voor de Knesset bij deze verkiezingen omdat hij zijn kandidatuur niet kon stellen omwille van zijn comateuze toestand Laatste levensjaren en dood Op 17 december 2005 kreeg Sharon een lichte beroerte en werd hij voor korte tijd opgenomen Nog geen maand later op 4 januari 2006 werd hij nogmaals opgenomen in het Hadassah-ziekenhuis in Jeruzalem ditmaal met een ernstige hersenbloeding Pas na een operatie van zeven uur werd de bloeding gestopt Op 6 januari kreeg Sharon opnieuw een hersenbloeding en werd hij nogmaals geopereerd Hij werd drie dagen in een kunstmatige coma gehouden om de druk op zijn hersenen te kunnen verlagen Op 9 januari 2006 werd Sharon bijgebracht Hij kon zelfstandig ademen en reageerde op pijnprikkels in zijn rechterzijde Hij opende zijn ogen echter niet en kwam niet bij bewustzijn Sharon onderging een nieuwe operatie op 15 januari waarbij hij een tracheotomie onderging Sindsdien is Sharon niet meer bij kennis geweest maar hij werd wel in leven gehouden Ehud Olmert nam zijn taken sinds 4 januari waar Op 11 april 2006 werd door de Israëlische regering officieel besloten dat het premierschap van Sharon eindigde Hij werd permanent ongeschikt verklaard om zijn ambt uit te oefenen omdat hij sinds 4 januari in coma lag De Israëlische wet bepaalt dat in een dergelijk geval binnen honderd dagen een permanente vervanger moet worden aangewezen Daarom werd Olmert officieel de opvolger van Ariel Sharon als eerste minister van Israël Op 28 mei 2006 werd Sharon van het Hadassah-ziekenhuis overgeplaatst naar een kliniek in Tel Aviv waar men hem langdurige zorg kon bieden De kans dat hij uit zijn coma zou ontwaken werd erg klein geacht Volgens medisch specialisten was door de beroerte zijn cognitieve vermogen aangetast Op 12 november 2010 werd Sharon uit de kliniek naar huis overgebracht om voortaan thuis verzorgd te worden Hij is niet uit zijn coma ontwaakt Op 1 januari 2014 liet de Israëlische krant Haaretz weten dat de toestand van Ariel Sharon verslechterde en dat hij de dood nabij was Hij overleed op 11 januari 2014 na acht jaar in coma te hebben gelegen Trivia Ariel Sharon was ook bekend onder het verkleinwoord van zijn naam Arik Hebreeuws אַריק Externe links NOS Gazet van Antwerpen De Assyriërs Syrisch ܐܬܘܪ̈ܝܐ ook bekend als Suroye Suryoye Othuroye Atouraye Assyro Chaldo en Syrische christenen zie Naamconflict Syrische christenen zijn een etnische groep in het huidige Irak Libanon Syrië en Turkije De Assyriërs zijn een semitisch volk en voornamelijk oosterse christenen verdeeld over verschillende Oosterse kerken Ze spreken en schrijven in verschillende dialecten van het Assyrisch Neo-Aramees; in die taal noemen ze zichzelf vaak Suryoye Velen zijn de afgelopen eeuw geëmigreerd Vluchtelingen hebben zich gevestigd in Europa met name Zweden Duitsland Nederland België Zwitserland Oostenrijk en Frankrijk Noord-Amerika Nieuw Zeeland Libanon Armenië Georgië het zuiden van Rusland Israël Azerbeidzjan en Jordanië De voornaamste verdeeldheid onder Assyriërs is religieus tussen de oostelijke groep Assyrische Kerk van het Oosten Oude Kerk van het Oosten en Chaldeeuws-katholieke Kerk van oorsprong in noord-Irak ten noordwesten van Iran ten noordoosten van Syrië en het zuidoosten van Turkije en een westerse groep Syrisch Orthodoxe Kerk en Syrisch-katholieke Kerk voornamelijk te vinden in het zuiden van centraal-Turkije en Syrië Demografie De Assyriërs worden beschouwd als een van de inheemse volkeren van het Midden-Oosten Hun vaderland verspreidt zich over het gebied rondom de Tigris en de Eufraat De Assyriërs komen oorspronkelijk uit Irak Zuidoost-Turkije Noordwest-Iran en Noordoost-Syrië Assyriërs kunnen worden verdeeld over geografische taalkundige en confessionele lijnen De drie hoofdgroepen zijn De "Westerse" of "Jacobieten" groep van Syrië en centraal oost-Anatolië Syrisch Orthodoxe Kerk en Syrisch-katholieke Kerk De "Oosterse groep van Irak noordoosten van Syrië zuidoosten van Turkije noordwesten van Iran en Armenië Assyrische Kerk van het Oosten Oude Kerk van het Oosten De Chaldeeuwse christelijke of Chaldeeuws-Katholieke Chaldo Assyrische groep van Noord- en Midden Irak het noorden van Iran oost Anatolië Chaldeeuws-katholieke Kerk Syrië Er is een aanmerkelijke Assyrische populatie in Syrië waar naar schatting 400000 Assyriërs wonen 5% van de bevolking< ref> De Assyriërs van Syrië wonen voornamelijk in het noordoosten en oosten van Syrië met name in de Al-Hasakeh-regio De Assyriërs oftewel Suryoye leven al sinds 2000 vC in het noordoosten van Syrië Delen van de regio waren een integraal onderdeel van Assyrië Tijdens het Neo-Assyrische Rijk 911 tot 608 vC was Syrië onder Assyrische heerschappij In het begin van het Frans Mandaat Syrië vestigde zich een toestroom vluchtelingen uit de nu Turkse gebieden ten noorden van het huidige Syrië In 1933 kwamen vluchtelingen uit het nieuwe onafhankelijke Irak na slachtpartijen op de Assyriërs zie Genocide van Simele Na plaatselijke incidenten verzochten in 1936 religieuze en politieke leiders in de Al-Jazira provincie nu Al Hasakah de Franse autoriteiten om de provincie met zijn gemengde Assyrische-Koerdische-Armeens-joodse -Arabische bevolking een autonome status te geven zoals de Sanjak van Alexandretta het grondgebied van de Alevieten van de Jabal el-Dourouz Dit zonder resultaat omdat de Arabische nationalisten in Damascus tegen elke balkanisering van de toekomstige onafhankelijke Syrische Republiek waren In 1957 werd in Syrië de Assyrische Democratische Organisatie opgericht door centrum-linkse intellectuelen uit de Assyrische etnische groep en christelijke religieuze gemeenschappen waarvan de belangrijkste moedertaal het Neo-Aramees was Turkije Het aantal Assyriërs in Turkije wordt geschat op 15000 In Tur Abdin dat bekend staat als een thuisland voor de Assyriërs wonen nog slechts 3000 Assyriërs< ref> Na de Assyrische genocide in 1915 zijn vele Assyriërs gevlucht naar Libanon Jordanië Iran Irak en de westerse wereld Irak Assyrische volgelingen van de Chaldeeuws-Katholieke kerk vormen de meerderheid van de Iraakse christelijke bevolking sinds de bekering tot het Katholicisme van de Assyrische Kerk van het Oosten in de 17e en de 18e eeuw Diaspora Sinds de Assyrische genocide zijn veel Assyriërs gevlucht uit hun thuisland naar een meer veilige en comfortabel leven in het westen Sinds het begin van de 20e eeuw is de Assyrische bevolking in het Midden-Oosten drastisch afgenomen Vandaag de dag zijn er meer Assyriërs in Europa Noord-Amerika en Australië dan in hun voormalig thuisland Een totaal van 550000 Assyriërs wonen in Europa< ref> Grote Assyrische Chaldese Syrische diaspora gemeenschappen zijn te vinden in Duitsland Zweden de Verenigde Staten en Australië De grootste Assyrische Chaldese Syrische diaspora gemeenschappen zijn die van Södertalje Chicago en Detroit DNA-onderzoek Recent DNA-onderzoek uitgevoerd door Cavalli-Sforza Paolo Menozzi en Alberto Piazza toont aan dat Assyriërs duidelijk een genetisch profiel hebben dat hun bevolking onderscheidt van alle andere populaties Cavalli-Sforza stelt bovendien De Assyriërs zijn een vrij homogene groep mensen vermoedelijk afkomstig uit het oude Assyrië in Noord-Irak en ze zijn christenen en zijn misschien wel bonafide afstammelingen van hun naamgenoten De genetische gegevens zijn compatibel met historische gegevens dat religie een belangrijke rol heeft gespeeld tijdens de christelijke jaartellingen in het handhaven van de Assyrische identiteit In een studie uit 2006 van het Y-chromosoom DNA van zes regionale Armeense bevolkingsgroepen waaronder ter vergelijking Assyriërs en Syrische Arabieren vonden de onderzoekers dat De Semitische populatie Assyriërs en Syrische Arabieren zeer verschillend zijn van elkaar op basis van de vergelijkende assen Dit verschil ondersteund ook door andere vergelijkingen dit wijst op zwakke genetische verwantschap tussen de twee populaties met verschillende historische bestemmingen < ref> Religie Volgens veel Assyriërs refereren de benamingen Assyrisch Suryoyo Chaldeeuws Aramees Nestoriaans Mesopotamisch en Babylonisch aan eenzelfde gemeenschap met een gemeenschappelijke identiteit De Assyriërs behoren tot verschillende christelijke gemeenschappen en velen hebben gekozen voor de verzamelnaam "Assyrisch" Het Assyrische volk behoort tot de volgende christelijke kerken de Assyrische Kerk van het Oosten de Syrisch-orthodoxe kerk de Chaldeeuws-katholieke Kerk de Maronitische Kerk de Syrisch-katholieke Kerk de Rooms-katholieke Kerk de Syrisch-evangelische Kerk In de 19e eeuw troffen westerse missionarissen de Syrische gemeenschappen geïsoleerd aan De clerus en het volk bleken nu in vergelijking met het intussen ontwikkelde Westen ongeschoold en de infrastructuur was vrijwel niet aanwezig Internationale erkenning In de diaspora zowel in de Verenigde Staten als in Canada Australië Nieuw-Zeeland < ref> Armenië en Georgië zijn de Assyriërs een officieel in de volkstellingen erkende etniciteit In Irak worden de Assyriërs door de overheid en door de Amerikaanse regering erkend waarbij de namen Assyrisch Suryoyo Chaldeeuws samen gebruikt als benaming voor de Assyrische gemeenschap In Syrië wordt de term Ashouriyeh en Syrian gebruikt en in Turkije worden de namen Asur en Süryani Kadim gebruikt Assyrische vlag In 1968 vond de Assyrian Universal Alliance dat er behoefte was om de Assyrische natie te voorzien van haar eigen vlag Om deze droom te realiseren werd een beroep gedaan op verschillende Assyrische kunstenaars en goed geïnformeerde mensen om hun ideeën en ontwerpen uit te werken voor deze belangrijke nationale taak Het AUA-Congres zorgde voor de goedkeuring van de wereldwijde verzamelde ideeën en ontwerpen Geschiedenis Oudheid De oorsprong van de Assyriërs ligt in de Sumero-Akkadische beschaving die ca 4000-3500 vChr in Mesopotamië Beth Nahrin ontstond in het bijzonder de noordelijke regio van de Akkadische gebieden welke in de 24e eeuw vChr bekendheid kreeg onder naam Assyrië De Assyrische natie bestond als een onafhankelijke staat en was een machtig rijk uit de 24e eeuw voor Christus tot het einde van de 7e eeuw voor Christus Assyrië bleef een geopolitieke entiteit na de val en werd geregeerd als een bezette provincie onder de heerschappij van verschillende rijken uit de late 7e eeuw voor Christus tot het midden van de 7e eeuw na Christus Sindsdien is het Assyrische volk geleidelijk uitgegroeid tot een minderheid in hun thuisland Vandaag de dag maakt dat oude grondgebied deel uit verschillende naties; het noorden van Irak een deel van het zuidoosten van Turkije en het noordoosten van Syrië Ottomaanse Rijk Het Ottomaanse Rijk had een uitgebreid systeem voor het beheer van niet-moslims Ze maakte uitzonderingen voor geaccepteerde monotheïsten met een schriftuurlijke traditie "mensen van het Boek" en onderscheidde hen van mensen die men omschreef als heidenen Boeddhisten en Hindoes evenals sommige Afrikaanse groepen Mensen van het Boek of dhimmi zoals joden christenen en mandaeërs ontvingen een tweede klasse behandeling maar werden wel getolereerd In het Ottomaanse Rijk werd deze religieuze status gesystematiseerd als het millet systeem Elke religieuze minderheid legde verantwoording af aan de overheid door middel van haar belangrijkste godsdienstige vertegenwoordiger De christenen waren verdeeld in vele etnische groepen en denominaties meestal georganiseerd in een hiërarchie van bisschoppen onder leiding van een patriarch De Syrisch orthodoxen onder de Ottomanen vielen aanvankelijk onder het Armeense patriarchaat maar dienden een verzoekschrift in bij de Hoge Raad en kregen erkenning als een aparte gemeenschap net als de Chaldeeuws-katholieke Kerk de Syrisch-katholieke Kerk en de Assyrische Kerk van het Oosten Laatstgenoemde kerk lag het meest afgelegen in afstand van de Raad in Istanboel De 19e-eeuwse inmenging van Rusland Frankrijk en andere Europese machten in het lot van de christenen in het Midden-Oosten bracht een geleidelijke verhoging van hun positie De economische educatieve en professionele ontwikkeling van de Assyriërs wekte de afgunst van de Ottomaanse leiders die hun eigen islamitische status gebruikten om Assyriërs te vervolgen Tot het protestantisme bekeerde Assyriërs wilden geen jaarlijks tribuut meer betalen aan de patriarch die vervolgens een deel van de vergoeding aan de Raad betaalde Ze wilden rechtstreeks met de Raad handelen een eigen stem hebben en niet onderworpen worden aan de regels van het patriarchale systeem Dit algemeen protestantse handvest werd toegekend in 1850 Genocide Behalve diverse massamoorden in de voorgaande eeuwen zijn in de periode 1914 tot 19 15 miljoen christenen waaronder Assyriërs gedood door Ottomaanse soldaten en Koerden De genocide is bekend geworden onder de naam Armeense genocide; Assyriërs spreken hiernaast ook over de Assyrische genocide Veel Assyriërs vluchtten weg uit het Ottomaanse Rijk en vandaag de dag zijn er meer Assyriërs in Europa Noord-Amerika en Australië dan in hun voormalig thuisland Na het einde van het Britse mandaat over Irak deed een nieuwe massamoord zich voor In augustus 1933 maakte het Iraakse leger tientallen dorpen met de grond gelijk en voerde massa-executies uit Daarbij zijn tienduizenden van het leven beroofd De Assyriërs herdenken op 7 augustus de slachtoffers van 1933 in de Iraakse plaats Simele In 2001 nodigde de Turkse regering de Assyriërs uit om terug te keren naar Turkije Een klein aantal heeft dit ook gedaan Moderne tijd Naast de Assyrische genocide en het Simele-bloedbad werd ook veel emigratie veroorzaakt door de de islamitische revolutie in Iran 1979 het Arabisch-Nationalitische Ba'ath-beleid in Irak en Syrië de Al-Anfaloperatie van Saddam Hussein Ook zijn Assyriërs het slachtoffer van salafistische en wahabistische terreur Aanvallen op de Turkse Assyrische bevolking Herbul Verwoest in 1992 Hesana Verwoest in november 1993 Omra In 1992 weggejaagd door de moslims waardoor zij vluchten moesten Besbin In 1994 werd het christelijke dorp ingenomen door moslims Er resten nog maar een paar Assyrische families Geznakh In 1994 van de 40 gezinnen rest er nog maar één De Syrische burgeroorlog heeft ook tot gevolg dat Syrische christenen waaronder Assyriërs het doelwit zijn van salafistische en wahabistische terreur Bibliografie Leonard C Biegel Minderheden in het Midden-Oosten Hun betekenis als politieke factor in de Arabische wereld Uitg Van Loghum Slaterus Deventer 1972 ISBN 90-6001-219-4 Albert Stol Nestorianen De ondergang van een christenvolk Uitg Wever Franeker 1977 ISBN 90-6135-252-5 Arend Jan Schukkink De Suryoye een verborgen gemeenschap een historisch-antropologische studie van een Enschedese vluchtelingengemeenschap afkomstig uit het Midden-Oosten Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam 2003 ISBN 90-901734-6-3 August Thiry Mechelen aan de Tigris Het verhaal van een dorp en een wereld Monografieën over interculturaliteit 7 Uitg CIMIC Centrum voor intercultureel management en internationale communicatie en EPO Berchem 2001 ISBN 90-6445-224-5 Gabriele Yonan Assyrer heute Kultur Sprache Nationalbewegung der aramäisch sprechenden Christen im Nahen Osten ; Verfolgung und Exil Uitg Gesellschaft für Bedrohte Völker Reihe Pogrom Hamburg 1978 ISBN 3-922197-00-0 Gabriele Yonan Ein vergessener Holocaust die Vernichtung der christlichen Assyrer in der Türkei Uitg Gesellschaft für Bedrohte Völker Reihe Pogrom Hamburg 1989 ISBN 3-922197-25-6 Gabriele Yonan Assyrer heute Gesellschaft für bedrohte Völker Hamburg 1978 Michel Chevalier Les montagnards chrétiens du Hakkâri et du Kurdistan septentrional Dépt de Géographie de l'Univ de Paris-Sorbonne Paris 1985 James Farwell Coakley The Church of the East and the Church of England Clarendon Press Oxford 1992 ISBN 0-19-826744-4 P&M Sluglett Der Irak seit 1958 von der Revolution zur Diktatur Frankfurt 1991 Wolfgang Gockel Dumont Kunst-Reiseführer Irak Köln 2001 Isa Sumer Gods kinderen worden vergeten Dr David GauntProfessor of History at Södertörn University College Massacres Resistance Protectors Muslim-Christian Relations in Eastern Anatolia during World War I ISBN 1-59333-301-3 Externe links Het Atlantisch orkaanseizoen 1911 was relatief inactief met slechts zes tropische stormen in de Noord Atlantische Oceaan van augustus tot en met oktober Drie van deze stormen groeiden uit tot een orkaan waarvan twee de categorie 2 status bereikten volgens de hedendaagse schaal van Saffir-Simpson Verder waren er drie tropische depressies inclusief één waarmee het seizoen startte in februari en één die het einde van het seizoen vormde en die verdween in december De stormdata zijn voornamelijk gebaseerd op HURDAT de orkaandatabase voor het Atlantisch gebied waarvan de gegevens uit de periode 1911 1914 grondig zijn gereviseerd in 2005 De meeste stormen hadden direct invloed op het land Een in westelijke richting bewegende orkaan doodde eind augustus zeventien mensen en veroorzaakte zware schade in Charleston South Carolina en omgeving Een paar weken eerder leed de omgeving van Pensacola Florida onder een storm in de Golf van Mexico die windsnelheden van 130 km h produceerde boven land De vierde storm van het seizoen sloeg toe op de kust van Nicaragua waarbij tien personen de dood vonden en een enorme hoeveelheid schade het gevolg was Samenvatting seizoen De Atlantische orkanendatabase HURDAT kent officieel zes tropische stormen uit het seizoen 1911 Daarvan bereikten er slechts drie de status van orkaan dat wil zeggen dat de windsnelheid 119 km h of meer bedroeg De derde orkaan van het seizoen was de meest intense storm met een minimum luchtdruk in het centrum van 972 hPa Slechts een week na het oplossen hiervan vormde zich alweer een nieuwe orkaan met windsnelheden gelijk aan de vorige maar met een onbekende luchtdruk Drie zwakke tropische depressies ontwikkelden zich maar bereikten niet het niveau van een tropische storm De eerste vormde zich in februari en de derde in december De eerste storm die de intensiteit van een tropische storm bereikte was op 4 augustus en de laatste tropische storm van het jaar loste op op 31 oktober Aan het begin van de 20e eeuw waren de moderne voorspellingsmethoden en documentatie er nog niet De orkanendatabase uit deze tijd is soms incompleet of niet correct en nieuwe stormen worden continu toegevoegd als onderdeel van een voortdurende revisie van de Atlantische orkanen De periode van 1911 tot en met 1914 is herzien in 2005 Twee tot dan toe onbekende tropische stormen werden geïdentificeerd aan de hand van gegevens uit historische weerkaarten en scheepsrapportages Tevens werd deze informatie gebruikt om de data van reeds bekende stormen te corrigeren en aan te vullen Aangezien tropische stormen en orkanen in deze periode nog geen naam kregen zijn ze genummerd in chronologische volgorde Tijdlijn seizoen 1911 ImageSize width800 height200 PlotArea top10 bottom80 right20 left20 Legend columns3 left30 top58 columnwidth270 AlignBars early DateFormat dd mm yyyy Period from01 02 1911 till01 01 1912 TimeAxis orientationhorizontal ScaleMinor gridblack unitmonth increment1 start01 02 1911 Colors idcanvas valuegray088 idGP valuered idTD valuergb0380731 legendTropische_depressie_TD__<39_mph_0–62_km h idTS valuergb0098096 legendTropische_storm__39–73_mph_63–117 km h idC1 valuergb11080 legendCategorie_1__74–95_mph_119–153_km h idC2 valuergb1091046 legendCategorie_2__96–110_mph_154–177_km h idC3 valuergb1076025 legendCategorie_3__111–130_mph_178–209-km h idC4 valuergb1056013 legendCategorie_4__131–155_mph_210–249_km h idC5 valuergb1038038 legendCategorie_5__>156_mph_>250_km h Backgroundcolors canvascanvas BarData barsetHurricane barMonth PlotData barsetHurricane width10 alignleft fontsizeS shift4-4 anchortill from19 02 1911 till20 02 1911 colorTD text"TD" from22 05 1911 till24 05 1911 colorTD text"TD" from04 08 1911 till12 08 1911 colorTS text"Tropische Storm 1" from08 08 1911 till14 08 1911 colorC1 text"Orkaan 2" from23 08 1911 till28 08 1911 colorC2 text"Orkaan 3" from03 09 1911 till12 09 1911 colorC2 text"Orkaan 4" from15 09 1911 till20 09 1911 colorTS text"Tropische Storm 5" from26 10 1911 till31 10 1911 colorTS text"Tropische Storm 6" from11 12 1911 till13 12 1911 colorTD text"TD" barMonth width15 aligncenter fontsizeS shift0-20 anchormiddle colorcanvas from01 02 1911 till01 03 1911 textFebruari from01 03 1911 till01 04 1911 textMaart from01 04 1911 till01 05 1911 textApril from01 05 1911 till01 06 1911 textMei from01 06 1911 till01 07 1911 textJuni from01 07 1911 till01 08 1911 textJuli from01 08 1911 till01 09 1911 textAugustus from01 09 1911 till01 10 1911 textSeptember from01 10 1911 till01 11 1911 textOktober from01 11 1911 till01 12 1911 textNovember from01 12 1911 till01 01 1912 textDecember TextData pos57030 text"Van de" pos61730 text"schaal van Saffir-Simpson" < timeline> Cyclonen Tropische storm 1 De eerste tropische storm van het seizoen 1911 vormde zich op 4 augustus boven het zuiden van Alabama in de Verenigde Staten Hij werd geïdentificeerd als tropische storm door de typerende kenmerken het ontbreken van een bijbehorend front en de aanwezigheid van een gesloten circulerend centrum De storm gaf hevige regenval op Bermuda maar er werd geen stormachtige wind gerapporteerd Pas bij de revisie van de Atlantische orkaandatabase in 2005 werd hij erkend als tropische storm Orkaan 2 Op 8 augustus vormde zich een tropische depressie voor de zuidwestkust van Florida die zich westwaarts verplaatste Vroeg op de volgende dag nam haar intensiteit toe en werd ze een tropische storm die begon te versnellen in noordwestelijke richting Toen de storm de Golfkust van de Verenigde Staten naderde bereikte zij een maximale continue windsnelheid die werd geschat op 130 km h wat overeenkomt met de status van categorie 1 op de hedendaagse schaal van Saffir-Simpson Na het aan de kust komen bij de grens van Alabama en Florida zwakte hij af en boog af naar het westen Gedurende de avond van 11 augustus bereikte de wind een snelheid van 130 km h in Pensacola waar de luchtdruk daalde naar 1007 hPa Na een tijdelijke afname van de wind door het in de nabijheid passeren van het oog van de storm verslechterden de omstandigheden opnieuw De totale regenval veroorzaakt door de storm bedroeg 114 mm De wind vernielde telefoon- en telegraaflijnen De scheepvaart leed zware verliezen waarbij vele aken op de kust werden geblazen De orkaan verspreidde grote hoeveelheden hout langs de kust Door de orkaan kwamen een onbekend aantal mensen om het leven maar ondanks de schade werd de storm in de Monthly Weather Review van augustus 1911 beschreven als een storm met minder gevolgen dan verwacht en met een geschatte schade in Pensacola van $12000 1911 USD $280000 2011 USD Mobile Alabama rapporteerde een windsterkte van 56 km h en geen schade Orkaan 3 Ruim een week na het oplossen van de vorige orkaan ontwikkelde de derde storm van het seizoen zich op 23 augustus en trok langzaam in westnoordwestelijke richting Na het bereiken van de orkaanstatus bewoog de storm zich naar het noordwesten en bereikte enige dagen later zijn maximale windsnelheid van 155 km h; een luchtdruk van 972 hPa werd gerapporteerd Hij ging over in een tropische depressie op 29 augustus en trok nog enige tijd over land verder totdat hij daar na een paar dagen oploste De orkaan van relatief kleine omvang veroorzaakte wijdverbreid schade tussen Savannah en Charleston South Carolina Savannah zelf had slechts lichte schade alhoewel het centrum van de storm vlakbij langstrok Langs de kust van Georgia veroorzaakte hevige regenval vele verzakkingen bij de spoorwegen Gewassen vee en wegen in de regio werden zwaar getroffen In Charleston werd een windsnelheid geschat van 171 km h dit nadat een anemometer na een laatste rapportage van 151 km h defect raakte De hoeveelheid regen bedroeg 124 mm over een periode van drie dagen De storm duurde meer dan 36 uur en veroorzaakte zware schade In totaal werden 17 personen gedood door de orkaan en de financiële schade in Charleston werd geschat op $1& miljoen 1911 USD $235 miljoen 2011 USD Orkaan 4 De volgende storm vormde zich ruim ten oosten van de Kleine Antillen op 3 september en bewoog zich westwaarts De status van tropische storm werd een dag later bereikt De storm vertraagde en boog af naar het zuidwesten naderde de noordkust van Colombia en bewoog vervolgens weer weg van het land en zwol aan tot een orkaan Hij nam vervolgens verder toe in kracht categorie 2 alvorens Nicaragua te treffen op 10 september Na snel te zijn afgezwakt tot een tropische storm trok de storm verder naar het westen over Centraal-Amerika en vervolgens kort over de Grote Oceaan Hij verdween kort daarna Gegevens over deze storm zijn schaars zodat de chronologische gegevens in de orkanendatabase beperkt zijn Tropische storm 5 De vijfde officiële tropische storm van het jaar was onbekend totdat hij werd gevonden tijdens recente herbeoordeling van de weergegevens Hij toonde enige hybride karakteristieken en zou daardoor mogelijk de status van subtropische cycloon krijgen volgens het huidige classificatieschema Op 15 september vormde de storm zich boven het midden van de Atlantische Oceaan en bewoog zich in eerste instantie westwaarts Hij werd geleidelijk krachtiger terwijl hij draaide in noordwestelijke richting en op 19 september overging in een frontale depressie ten zuidoosten van New England Het systeem werd vervolgens opgenomen door een veel krachtiger front afkomstig uit het noordwesten Tropische storm 6 De laatste storm werd op 1 oktober voor het eerst waargenomen als een storing in de buurt van Puerto Rico in de Caraïbische Zee Tropische depressies Aanvullend op de zes officieel erkende tropische stormen en orkanen werden er in het seizoen nog drie tropische depressies geïdentificeerd De eerste ontwikkelde zich in februari vanuit een trog van lage luchtdruk op de Atlantische Oceaan en bewoog zich westwaarts Er bestaat een twijfelachtige rapportage van een schip over dit systeem met windsnelheden van 80 km h Door een gebrek aan ondersteunend bewijs wordt het systeem niet als tropische storm erkend De depressie loste op tegen 21 februari De tweede depressie evolueerde uit een frontale depressie in midden eind mei en werd een tropische depressie op 22 mei ten noordoosten van Bermuda Zij hield nog drie dagen en kronkelde rond in hetzelfde gebied voordat ze werd opgenomen in een andere niet tropische storm De hedendaagse documentatie van dit systeem wordt ook belemmerd door een gebrek aan gegevens Op 11 december vormde de derde tropische depressie zich in de buurt van de Turks- en Caicoseilanden Ze bewoog westwaarts en bevond zich de volgende dag net ten noorden van Cuba Het systeem begon af te zwakken op 13 december en verdween kort daarna Een auteur van het Latijnse auctor schrijver is de oorspronkelijke geestelijke eigenaar van een creatief werk Meestal wordt er in het dagelijks spraakgebruik de schepper van een boek bundel of artikel op het gebied van letterkunde kunst wetenschap of andere non-fictie mee bedoeld De term wordt vaak synoniem gebruikt met schrijver of journalist Maar ook heeft bijvoorbeeld elk muziekstuk een auteur de componist of arrangeur De term wordt ook in de filmwetenschap gebruikt om aan te geven dat een bepaalde regisseur een persoonlijk stempel weet te drukken op zijn films Bij andere creatieve werken zoals een schilderij een beeld een website een grafisch werk of een gebouw spreken we meestal niet van een auteur hoewel de makers dat in juridische zin wel zijn De auteur van een creatieve schepping of degene aan wie de auteur de rechten heeft overgedragen een uitgever of opdrachtgever bijvoorbeeld heeft daarvan het auteursrecht waarmee hij voor bepaalde tijd distributie van het werk beheert Het werk wordt bestreken door de wettelijke regelingen die in de nationale en Europese auteurswetgeving zijn vastgelegd Het fenomeen internet heeft vanaf het eind van de 20e eeuw geleid tot een nog altijd doorgaand proces van her-ijking en aanpassing van die wetgeving Met name voor boekauteurs en scenarioschrijvers is het moeilijk om met hun eersteling door te breken in de markt en een uitgever of producent te vinden Velen van hen hebben dan ook de neiging om een eventueel aangeboden contract waarvan het royaltypercentage het bedrag dat na publicatie aan de auteur wordt uitgekeerd niet in hun voordeel is toch maar te accepteren Vooral grote uitgevers en producenten maken hier handig gebruik van omdat zij beseffen dat een auteur niet al te luid durft te protesteren tegen het aangeboden contract Vanuit die achtergrond is het beroep agent ontstaan Omdat de agent een percentage van de inkomsten van een auteur krijgt is het in het belang van die agent om de auteur zo veel mogelijk te laten verdienen Voor de producent en uitgever is het van belang om de agent te vriend te houden omdat zij op die manier het beste materiaal aangeboden krijgen omdat de agent het anders aan de concurrent zou geven Naast de diensten van een agent is het belangrijk om ook gebruik te maken van een auteursrecht-advocaat Lijsten met auteurs Lijsten zijn te vinden op deze pagina's Nederlandstalige literatuur – Nederlandstalige jeugdliteratuur Dichter Toneelschrijver Amerikaanse literatuur Spaanstalige Amerikaanse literatuur Chinees-Amerikaanse literatuur Lijst van romanschrijvers uit de Verenigde Staten Duitstalige literatuur Engelse literatuur – Engelstalige jeugdliteratuur Latijns-Amerikaanse literatuur Esperanto-literatuur Franstalige schrijvers Friestalige literatuur Hongaarse literaire schrijvers Italiaanstalige literatuur Poolse literatuur Russischtalige literatuur Tsjechische literatuur Turkse literatuur Vlaamse literatuur Zweedse literatuur Tibetaanse literatuur Zie ook Schrijver Literatuur van A tot Z België of voluit het Koninkrijk België is een West-Europees land dat ligt aan de Noordzee en grenst aan Nederland Duitsland Luxemburg en Frankrijk Het land is 30528 km² groot en heeft een bevolking van iets meer dan 11 miljoen inwoners De belangrijkste stad is Brussel hoofdstad van België en bestuurlijk centrum van de Europese Unie Het land heeft drie officiële talen ongeveer zestig procent van de bevolking spreekt Nederlands vooral in Vlaanderen veertig procent spreekt Frans vooral in Wallonië en minder dan een procent spreekt Duits in de Oostkantons De culturele en linguïstische diversiteit van het land heeft door een opeenvolging van staatshervormingen geleid tot een complex politiek systeem waarbij in principe de grondgebonden bevoegdheden – zoals economie werkgelegenheid en openbare werken – liggen bij de Gewesten het Vlaamse het Waalse en het Brusselse en de persoonsgebonden materies – zoals onderwijs cultuur en welzijn – bij de Gemeenschappen de Vlaamse de Franse en de Duitstalige met een overkoepelende federale overheid voor het hele grondgebied bevoegd voor onder meer defensie justitie en de sociale zekerheid België ontstond na de Belgische Revolutie in 1830 toen het zich afscheidde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Na de onafhankelijkheid werd de jonge natie – vooral door de zware industrie in Wallonië – een van de voorlopers in de Industriële Revolutie De ontwikkeling van Vlaanderen bleef achter tot het economisch zwaartepunt naar het noorden verschoof in de jaren 1960 ook de periode van de vastlegging van de taalgrens de aanloop naar de indeling van het land in meerdere deelstaten en van de onafhankelijkheid van de kolonies in Midden-Afrika België groeide uit tot 's werelds 21ste economie werd een van de welvarendste meest ontwikkelde en meest geglobaliseerde landen ter wereld en bouwde op zijn vrijemarkteconomie met beperkte overheidsinmenging een uitgebreide welvaartsstaat Geschiedenis België werd in de prehistorie bevolkt door verschillende Keltische en Germaanse stammen waaronder de Menapii de Morinen de Nerviërs en de Eburonen onder Ambiorix In de Romeinse tijd werden de Keltische stammen in het gebied tussen Noordzee Rijn Seine en Marne Zuid-Nederland België Noord-Frankrijk en delen van West-Duitsland samen aangeduid met het woord Belgae Hun woongebied Gallia Belgica maakte deel uit van het Romeinse Rijk en viel uiteen in een aantal feodale staten tijdens de Middeleeuwen Het grote Frankische Rijk na Karel de Grote werd verdeeld tussen Frankrijk en het Duitse Rijk De Schelde gold als grens tussen de beide rijken Een gebied waarin het huidige België lag kwam uiteindelijk in handen van de Habsburgers in de 15e eeuw zie Habsburgse Nederlanden en werd in 1795 overgenomen door de Fransen Doorheen de geschiedenis is het dikwijls de plaats geweest waar de Europese mogendheden hun oorlogen uitvochten Het gebied werd daarom soms het slagveld van Europa genoemd Na de nederlaag van Napoleon te Waterloo in 1815 ging het land op in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden een grotere bufferstaat tegen het onrustige en revolutionaire Frankrijk Met de Belgische Revolutie van 1830 scheidde België zich af en werd een constitutionele monarchie De wapenspreuk van België luidt Eendracht maakt macht Deze eendracht sloeg in 1830 op de vereniging van de negen provinciën De negen provinciewapens zijn dan ook vertegenwoordigd in het wapenschild van het land Op 18 oktober 1908 verwierf België Belgisch Congo als kolonie Daarvoor was Kongo Vrijstaat het persoonlijk bezit van koning Leopold II geweest België werd in de Eerste Wereldoorlog bijna helemaal bezet door Duitsland Enkel een klein gebied achter de IJzer in West-Vlaanderen waar koning Albert I zijn troepen aanvoerde bleef onder geallieerde controle Tijdens de Tweede Wereldoorlog capituleerde koning Leopold III na de Achttiendaagse Veldtocht en werd heel het land bezet In september 1944 werd het grootste deel van België door de geallieerden bevrijd Na deze oorlog leidde de capitulatie door koning Leopold III tot de Koningskwestie waarbij zijn broer prins Karel als regent fungeerde tot Leopold III in 1951 de macht overdroeg aan zijn zoon Boudewijn die toen 21 was Op 9 augustus 1993 werd Albert II koning der Belgen Op 21 juli 2013 deed Albert II vrijwillig afstand van de troon hetgeen een unicum was in de geschiedenis van de Belgische monarchie Zodoende werd Filip de zevende koning der Belgen Etymologie De naam Belgica werd voor het eerst vermeld door Julius Caesar Hij duidde met Belgica een gebied aan in Noord-Frankrijk België Zuid-Nederland Luxemburg en Zuidwest-Duitsland tot aan de Rijn Het latere België kreeg na de val van het Romeinse Rijk een andere bevolkingssamenstelling dan in Caesars tijd In Belgica woonden de Belgae die het eerst worden beschreven in Caesars Commentarii de bello Gallico Er leefden in die tijd ook Belgae en aanverwante stammen zoals Catuvellauni en Trinovantes in Zuidoost-Britannia De naam "Belgae" is mogelijk afkomstig van het voor-Keltisch woord belo wat "helder" "wit" "schijnend" of "glanzend" betekent In dat geval is "Belgae" verwant aan het Engelse woord bale zoals in "bale-fire" het Angelsaksische bael het Litouwse baltas zoals in "Baltisch" het Slavische belo bilo bjelo … zoals in Belarus en de stadsnamen Beograd Biograd Bjelovar Ook de Gallische godennamen Belenos "De Heldere" en Belisama waarschijnlijk van dezelfde godheid; oorspronkelijk van belo-nos "onze schijnende" komen mogelijk van dezelfde bron Een andere voorgestelde etymologie van de naam Belgae bel is een Indo-Europees woord voor "rond" of "opgeblazen object" zoals in de figuurlijke betekenis van "balg" cirkel leger alliantie enzovoort Het affix -ga is het Gallisch voor "man" of "krijger" Bel-gae zou dan betekenen "mannen van de alliantie" De oorsprong van het woord zou dan Gallisch zijn Deze betekenis zou dan passen bij de omschrijving van Caesar Een andere uitleg van dezelfde woordstam zou volgens Pokorny zijn zoals in "gebelgd" en "verbolgen" dus een verwijzing naar de lichtgeraaktheid van de oude Belgen die om de geringste aanleiding met elkaar oorlog voerden Geografie Fysische geografie Het gebied van België bestaat uit twee delen laagland dat behoort tot de kustvlakte van de Noordzee in het noorden; en het plateau van de Ardennen in het zuiden Deze tweedeling heeft een geologische oorsprong In de Ardennen liggen harde gesteenten van hoge ouderdom Paleozoïcum aan het oppervlak waarin rivieren zich diep hebben ingesneden In Vlaanderen bestaat de ondiepe ondergrond net als in Nederland en grote delen van Noord-Duitsland uit ongeconsolideerde sedimentaire gesteenten uit het Tertiair en Kwartair In Vlaanderen was de bodem op vele plaatsen vroeger moerassig maar hij is door de mens tot wateringen gedraineerd De rivieren Maas Schelde en IJzer hebben een groot deel van hun stroomgebied in België liggen In het uiterste oosten van het land ligt in de provincies Luik en Luxemburg ook een gebied dat toebehoort aan het stroomgebied van de Rijn via de Moezel in het zuiden van de provincie Henegouwen een klein gebied dat tot het stroomgebied van de Seine behoort via de Oise België heeft een kustlijn van 666 km Als men rekening houdt met de uitstulping van de haven van Zeebrugge bekomt men een lengte van 723 km Statistieken België is met 349 inwoners per vierkante kilometer een van de dichtstbevolkte landen in Europa Dit gaat nog meer op voor Vlaanderen dat 60 procent van de bevolking bevat op 40 procent van de oppervlakte De totale landoppervlakte bedraagt waarmee België een kwart kleiner is dan Nederland en iets groter dan Lesotho en Armenië Volgens het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen beslaat het Belgisch territorium 33990 km² maar daarin tellen de Belgische territoriale wateren tot 12 zeemijlen in de Noordzee mee België grenst aan Frankrijk Luxemburg Duitsland Nederland en de Noordzee en bezit zo een staatsgrens van 14455 kilometer Het hoogste punt is het Signaal van Botrange op 694 meter en het hoogstgelegen dorp is Rocherath een deelgemeente van Büllingen op 655 meter Het geografisch middelpunt is te vinden in Nil-Saint-Vincent Natuur 214 procent van het oppervlak van het land is bedekt met bos hoofdzakelijk in Wallonië In Vlaanderen bevinden zich buiten de steden en industriegebieden vooral landbouwzones met daarnaast nog bossen vooral in de Kempen ten oosten van de stad Antwerpen en Noord-Limburg Belangrijke bossen in Brabant zijn het Hallerbos het Zoniënwoud bij Brussel en het Heverleebos en het Meerdaalwoud bij Leuven De totale bosoppervlakte in Vlaanderen bedraagt 146381 hectare en er ligt 22135 hectare park beheerd door gemeenten en steden In de Ardennen is de natuur uitgestrekt omdat de bevolkingsdichtheid er lager ligt dan in Vlaanderen Een derde van de oppervlakte van Wallonië is bebost en dat oppervlak wordt ook alsmaar groter Een groot deel van dat bos bestaat echter uit dennenbossen die weinig natuurwaarde bezitten Een van de meest ongerepte stukjes natuur van België zijn de Hoge Venen Door het strenge klimaat de vele neerslag en de strenge lange winters komen daar zeldzame plantensoorten voor die ook typisch zijn voor bergstreken of voor Noord-Europa De bijzondere flora in de Hoge Venen is echter bedreigd door de opwarming van het klimaat Klimaat België heeft een gematigd zeeklimaat De gemiddelde temperatuur in België is 112 °C maar er zijn verschillen op te tekenen per regio Die temperatuur komt doordat de warme Golfstroom in de Atlantische Oceaan ook de Noordzee verwarmt Daardoor wordt het in de winter gemiddeld niet kouder dan 5 °C De laagste temperatuur wordt laat in de winter bereikt omdat dan het water is afgekoeld Verder heeft het weer een sterk wisselvallig karakter Bevolking Talen Officiële talen in België zijn Nederlands ca 60% van de bevolking; Frans ca 40% van de bevolking; Duits ca 07% van de bevolking 76000 sprekers in het uiterste oosten van het land Het Nederlands is in het Vlaams Gewest de bestuurstaal en staat in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op gelijke voet met het Frans De hoofdstad Brussel is dus officieel tweetalig maar in werkelijkheid meertalig De grote meerderheid van de Brusselaars kiest in zijn contacten met de overheid voor het Frans Het Frans is de officiële taal in Wallonië en Duits is de taal van de overheid in de Duitstalige gemeenschap de oostelijke grensgemeenten met Duitsland in de provincie Luik De tussen Nederland en de overwegend Franstalige provincie Luik ingeklemde gemeente Voeren in het Frans Fourons is een Nederlandstalige enclave Het is een deel van Vlaanderen met taalfaciliteiten voor de Franstalige minderheid De stad Komen-Waasten Frans Comines-Warneton gelegen tussen Frankrijk en de Vlaamse provincie West-Vlaanderen is sinds 1963 officieel een deel van Wallonië en dus Franstalig met taalfaciliteiten voor de Nederlandstalige minderheid De taalgrens in België komt ruwweg overeen met de Via Belgica de Romeinse heirbaan tussen Keulen en Bavay die sinds de 4de eeuw als culturele grens fungeerde en loopt ruwweg ten zuiden van Brussel De verfransing van Brussel dat iets ten noorden van deze taalgrens ligt is vooral het gevolg van grote inwijking na de industrialisering vanaf de 19de eeuw Daarbij komt de eeuwenlange rol van Brussel als bestuurscentrum met een Franstalige bovenlaag Dat resulteerde in de verfransing van de oorspronkelijk grotendeels Nederlandstalige stad In de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw was het bestuur van België onder andere wegens het cijnskiesstelsel vrijwel volledig Franstalig de toplaag kende nauwelijks of geen Nederlands De eerste taalwetten die bepaalde rechten voor Nederlandstaligen garandeerden werden aangenomen in 1873 Hiermee waren de landstalen nog niet gelijkwaardig Zo zorgde de onderwijswet van 1876 er voor dat het middelbaar onderwijs in Vlaanderen tweetalig werd maar niet in Wallonië Een eerste belangrijk keerpunt was de Eerste Wereldoorlog waar de Vlaamse frontsoldaten met Franstalige officieren rechten opeisten onder de leuze "Hier ons bloed wanneer ons recht?" Ook de na deze oorlog opgetrokken IJzertoren met het opschrift AVV-VVK Alles voor Vlaanderen Vlaanderen voor Kristus drukt een Vlaamse bewustwording uit Dit gelijkwaardig stellen gebeurde pas met de taalwet van 1932 toen het middelbaar onderwijs eentalig werd Nederlands in Vlaanderen en Frans in Wallonië De reële toepassing van de gelijke rechten voor taalgroepen in overheid onderwijs en rechtspraak verliep echter traag soms onwillig en vaak slechts na aandringen en actievoeren Dit is mee de katalysator geweest voor een centrifugale beweging in het unitaire België Die werd bij de oprichting van het Centrum Harmel genoemd naar politicus Pierre Harmel in 1948 voor het eerste officieus erkend In 1963 werd de taalgrens wettelijk vastgelegd Dit bepaalde dat het Frans of het Nederlands de bestuurstaal werd van gemeenten en provincies Enkele gemeenten langs de taalgrens veranderden daarom van provincie en kregen soms ook faciliteiten voor Franstalige Nederlandstalige of Duitstalige inwoners Een snelle wending ontstond door Leuven Vlaams in 1968 Acties van onder meer studenten dwongen de katholieke bisschoppen om de Katholieke Universiteit Leuven te splitsen In 1970 werd een nieuwe Franstalige Université Catholique de Louvain opgericht bekend als Louvain-la-Neuve te Ottignies ten zuiden van de taalgrens De prestigieuze universitaire bibliotheek werd verdeeld Momenteel is de toestand nog steeds dat leerlingen in Vlaanderen verplicht worden om Frans te leren vanaf het vijfde studiejaar Vlaams minister van onderwijs Pascal Smet pleitte in 2011 om het Engels de tweede taal te maken in Vlaanderen Gebarentalen Vlaamse Gebarentaal VGT circa 6000 moedertaalgebruikers Frans-Belgische Gebarentaal LSFB circa 5000 moedertaalgebruikers Dialect en streektaal Daarnaast worden er in België sterk van elkaar verschillende dialecten en streektalen gesproken In Vlaanderen spreekt men verschillende taalvormen die als variëteiten van de Nederlandse taal worden beschouwd zoals het West-Vlaams Oost-Vlaams Brabants Limburgs en Kempens inclusief typische stadstalen zoals het Gents Antwerps Brugs of Leuvens Enkele van deze dialecten worden volgens sommige instanties ook als aparte taal gezien zoals het Limburgs en West-Vlaams Dialecten hebben in Vlaanderen echter geen officiële status Sommige sprekers van "Nederlandse" dialecten bij de taalgrens bijvoorbeeld in Brussel en in de Voerstreek beschouwen zichzelf als "Franstalig" omdat ze naast hun dialect het Frans als belangrijkste cultuurtaal gebruiken Zie verder Nederlandse dialecten Regionale verschillen in het Nederlands In Wallonië wordt door een deel van de bevolking ook een taal gesproken die als afzonderlijke streektaal is erkend Het Waals is de belangrijkste voor deze taal is geprobeerd een genormaliseerde spelling te vormen Ook het Waalse volkslied was oorspronkelijk in het Waals Buiten het Waals bestaan er nog enkele andere lokale en erkende streektalen namelijk het Picardisch in het westen van Wallonië Gaumais of Lotharings in het zuiden van Belgisch Luxemburg het Champenois en het Luxemburgs rond de Luxemburgse provinciehoofdstad Aarlen Het Waals wordt ook wel Patois Plat genoemd Religie België is traditioneel een katholiek land De vele vaak opvallende kerken en kathedralen getuigen daarvan Het christendom verbreidde zich reeds vroeg in het gebied van het huidige België In de 4e eeuw was de H Servatius werkzaam te Tongeren Bloeiende kloosters zoals de Sint-Pietersabdij en de Sint-Baafsabdij in Gent de abdijen van Lobbes St-Hubert Stavelot en vele andere rezen op en droegen bij tot de economische en culturele ontwikkeling van het land De hervormingsbeweging in de 16e eeuw die aanvankelijk een groot succes kende in de Zuidelijke Nederlanden en gepaard ging met politiek verzet tegen de absolutistische tendens van het Habsburgse huis werd vooral door Filips II gestuit Onder de aartshertogen Albrecht en Isabella verdween de invloed van het protestantisme vrijwel volledig en werd het katholicisme vernieuwd door de besluiten van het Concilie van Trente 1545-1563 de Katholieke Hervorming en het werk van de jezuïeten Tijdens de Franse Revolutie was het religieus verzet zeer sterk De grondwet van 1830 waarborgt de vrijheid van godsdienst Ernstige spanningen tussen Kerk en Staat deden zich voor tijdens de schoolstrijd van 1878-1884 en die van 1954-1958 Het wekelijkse kerkbezoek in België is sinds de jaren 1960 drastisch gedaald en bedroeg anno 2008 minder dan 7% daar waar in 1950 circa 50 % van de bevolking de zondagsplicht vervulde In Vlaanderen ligt het kerkbezoek hoger dan in de overige landsgedeelten volgens cijfers van de Katholieke Kerk zelf bedroeg het kerkbezoek 127% in 1998 tegen 112% voor België en volgens een studie van de Katholieke Universiteit Leuven ging 8% van de Vlamingen wekelijks naar de kerk in 2006< ref> Volgende getallen zijn voor Vlaanderen de kerkpraktijk in Wallonië en Brussel is lager dan in Vlaanderen dus de getallen voor geheel België zijn dan ook lager In 1976 ging 36 procent van de Vlamingen tussen 5 en 69 jaar nog wekelijks naar de zondagsmis In 1998 was dat 13 procent In 2009 daalde dat aandeel tot 54 procent wat neerkomt op zo’n 247000 mensen tussen de 5 en 69 jaar Als we de gegevens van de voorbije decennia op een rijtje zetten zien we een zeer gelijkmatige afname van de zondagsmis zegt onderzoeker Hooghe Je kunt bijna perfect voorspellen dat er jaarlijks ongeveer 08 procent minder kerkgangers zullen zijn Begrafenissen 61% en doopplechtigheden 57% gebeuren dikwijls in de kerk Het aantal kerkelijke huwelijken neemt af en bedroeg in 2006 27% De rest van de Belgen is of niet meer praktiserend of agnost atheïst vrijzinnig ca 28% moslim ca 4% of joods ca 26%< ref> België onderhoudt diplomatieke contacten met het Vaticaan Het is bestuurlijk ingedeeld in acht bisdommen en een militair ordinariaat en vormt één kerkprovincie waarvan de aartsbisschop van Mechelen-Brussel André Léonard de metropoliet is De Heilige Jozef is de beschermheilige van België Het VSKO is de koepel-organisatie van de inrichtende macht dat door de Belgische bisschoppen belast is met de coördinatie en de vertegenwoordiging van het katholiek onderwijs in Vlaanderen Sinds de Schoolpact-wet van 29 mei 1959 worden de katholieke scholen ook grotendeels door de staat gesubsidieerd Beroemd zijn Belgische missionarissen zoals Peter van Gent in Mexico Pater Damiaan bij de melaatsen in Molokai Joos De Rijcke in Ecuador Ferdinand Verbiest in China en nu nog Jeanne De Vos in India Priester Adolf Daens en kardinaal Jozef Cardijn waren katholieke geestelijken die zich voor de arbeiders-emancipatie hebben ingezet Samenstelling De productiviteit van de Belgische werknemers< ref> is een van de hoogste ter wereld De Belgen staan er ook om bekend dat ze aanzienlijke bedragen investeren in een eigen liefst zelfgebouwde woning maar aangezien de bouwgronden alsmaar schaarser worden de bevolkingsdichtheid bedraagt beleeft de renovatiesector gouden tijden Van de totale bevolking bevond zich op 01012010 2166 % in de leeftijdscategorie 0-18 jaar 2145 % in de leeftijdscategorie 19-35 jaar 2342 % in de leeftijdscategorie 36-50 jaar 1755 % in de leeftijdscategorie 51-65 jaar 1188 % in de leeftijdscategorie 66-80 jaar 427 % in de leeftijdscategorie 81-100 jaar 001 % in de leeftijdscategorie +100 jaar De gezinsgrootte in België is de laatste tijd weer licht gestegen De vruchtbaarheidsgraad ligt op 179 kinderen per vrouw waardoor België minder geconfronteerd wordt met een verouderende bevolking dan andere landen in Europa< ref> 15 procent is ouder dan 65 jaar De levensverwachting ligt op 75 jaar voor de mannen en 81 jaar voor de vrouwen De kwaliteit van de Belgische gezondheidszorg behoort tot de beste ter wereld< ref> Wat de levensstandaard betreft zijn er ongelijkheden tussen de inwoners van de verschillende gewesten; het Vlaams Gewest is financieel gezien rijker dan Wallonië< ref> De Belgische bevolking bestaat voor bijna een miljoen uit immigranten< ref> Een eerste grote golf inwijkelingen waren Italianen die in Wallonië en Limburg in de mijnen kwamen werken De politicus Elio Di Rupo stamt daarvan af Na de Mijnramp van Marcinelle in 1956 leverde Italië geen gastarbeiders meer en volgde een nieuwe golf Marokkanen en Turken die vanaf de jaren 1960 de tekorten op de arbeidsmarkt kwamen invullen Bovendien woont er ook een gemeenschap uit de vroegere kolonie Belgisch-Kongo vooral in de Matongewijk te Brussel Groei België telde 10984468 inwoners op 1 januari 2011 In vergelijking met andere Europese landen is de Belgische bevolking traag gegroeid 45 miljoen in 1850 bijna 7 miljoen in 1900 102 miljoen in 2000< ref> Ter vergelijking de Nederlandse bevolking groeide van een derde minder 3 miljoen in 1850 tot meer dan de helft meer 16 miljoen in 2000 De groei is sinds 1989 vooral te danken aan de sociale bevolkingsgroei Het positieve migratiesaldo is goed voor 2 3 van de totale bevolkingsaanwas tegenover 1 3 als gevolg van natuurlijke bevolkingsgroei Deze groei is per gewest en provincie sterk verschillend geweest Terwijl de bevolking van België in zijn geheel over de periode 1846-2008 toenam met een factor 22 was dit voor het Vlaams Gewest 261 voor het Waals Gewest 196 en voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 522 In het Waals Gewest is de groei vanaf 1930 tot 2008 beperkt gebleven 15% en deze is dan nog grotendeels te wijten aan de immigratie vanuit het buitenland In het Vlaams Gewest heeft de groei ook daarna doorgezet 47% voor dezelfde periode De sterke groei in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest was tot de Tweede Wereldoorlog vooral het gevolg van de binnenlandse migratie waarna de stadsvlucht die optrad in de 2e helft van de 20e eeuw slechts opgevangen werd door immigratie vanuit het buitenland en het inwoneraantal ongeveer stabiel bleef Slechts sinds 1996 groeit de bevolking er weer en nu zelfs sneller dan het nationaal gemiddelde Dit is het gevolg van buitenlandse immigratie en een hoger geboortecijfer bij de allochtone bevolking< ref> want de binnenlandse migratie vertoont nog steeds een negatief saldo Behalve in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kennen ook de provincies Waals-Brabant en Luxemburg recent een sterker dan gemiddelde groei die vooral te wijten is aan economische migratie door de aantrekkingskracht van Brussel en Luxemburg Politiek De naoorlogse politiek in België wordt beheerst door zgn breuklijnen Die historisch gevormde breuklijnen zijn het communautaire'' dit is de nieuwe naam voor wat vroeger wel als de Vlaams-Waalse tegenstellingen of ook de Vlaamse ontvoogdingsstrijd werd beschreven; het sociale ook wel de klassenstrijd of de tegenstelling tussen het kapitaal en de werkmensen; het levensbeschouwelijke op het eerste gezicht de tegenstelling tussen klerikaal-antiklerikaal maar verbreedt naar het vlak van ethische problemen zoals abortus euthanasie en de scheiding tussen kerk en staat Deze breuklijnen vertalen zich deels naar politieke partijen maar lopen ook dikwijls door partijen heen De gewijzigde staatsstructuur volgt uit die breuklijnen Sommigen zien in het verschil in taal ook een verschil in cultuur en traditie Germaanse in het noorden Romaanse in het zuiden Dit zou zich ook uiten in politieke verschillen de christendemocraten zijn naar verhouding sterker in landelijk Vlaanderen dan in het vroeger geïndustrialiseerde Wallonië voor de sociaaldemocraten geldt het omgekeerde Vroeger lag het economisch zwaartepunt van het land in het gewest Wallonië met zijn mijnen en zware industrie maar sinds de jaren 60 is de Waalse industrie verouderd en in crisis Het economische belang van het gewest Vlaanderen groeide door zijn havens kleine en middelgrote ondernemingen kmo's en de constante groei van de dienstensector Brussel de federale hoofdstad de hoofdstad van het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Vlaamse Gemeenschap zetel van de Europese Raad Europese Parlement en Europese Commissie en tal van andere internationale organisatie is zonder enige twijfel de belangrijkste stad van het land en tevens de meest controversiële stad ze vormt de inzet van veel twisten Brussel is historisch een Vlaamstalige Brabantse stad en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ligt volledig ingesloten door het Vlaams Gewest Brussel is de hoofdstad van Vlaanderen maar ook van de Franse Gemeenschap In theorie is Brussel tweetalig maar in de praktijk meertalig met Frans als voornaamste taal Zoals elke grote stad deint Brussel verder uit naar de Vlaamse Rand die bij het Vlaams Gewest hoort Dat zorgt voor politieke communautaire spanningen die hoog op kunnen lopen Kenmerkend voor België was de wafelijzerpolitiek als middel om spanningen af te kopen al dan niet in communautaire kwesties Wafelijzerpolitiek kwam erop neer dat voor elke overheidsinvestering op één plaats een overeenkomstige investering bij de concurrent moest staan of omgekeerd Voorbeeld is het groots ogende Hellend vlak van Ronquières ter compensatie van de uitbreiding van de haven van Brugge-Zeebrugge Een heet hangijzer was tussen circa 2002 en 2012 de kwestie Brussel-Halle-Vilvoorde B-H-V Volgens het Grondwettelijk Hof was het handhaven van deze kiesomschrijving terwijl overal elders per provincie werd gestemd ongrondwettelijk B-H-V werd opgesplitst in het tweetalig Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Nederlandstalige Halle-Vilvoorde dat in het kiesdistrict Vlaams-Brabant opging Dit weliswaar in ruil voor bijkomende financiering voor Brussel en taalfaciliteiten in Halle-Vilvoorde Als gevolg van de federalisering aan het einde van vorige eeuw hebben de politieke partijen een metamorfose ondergaan De grote unitaire nationale partijen werden gesplitst in een Franstalige en Nederlandstalige vleugel BSP-PSB werd spa en PS; CVP-PSC werd CD&V en cdH; sindsdien netwerken de politici uit de verschillende gewesten cq gemeenschappen eigenlijk vooral binnen hun taalgroep en verlopen de contacten over de taalgrens heen minder vlot politici kennen elkaar niet zo goed meer op het persoonlijke vlak er ontstaat zo een soort publieke communicatie over de taalgrens heen waarbij de pers als "proxy" fungeert Staatsstructuur Na een revolutionaire opstand heeft België zich op 4 oktober 1830 onafhankelijk gemaakt van Nederland Een poging om opnieuw aan te sluiten bij Frankrijk mislukte zie rattachisme België koos voor onafhankelijkheid met een koning aan het hoofd België is de enige erfelijke constitutionele volksmonarchie ter wereld met aan het hoofd de Koning der Belgen Dit werd onder Engelse druk een Duitse vorst die verwant was aan het Britse koningshuis Leopold van Saksen-Coburg-Gotha Zijn zoon Leopold II die de kolonie Belgisch Congo schonk aan België koning-ridder Albert de in de koningskwestie omstreden Leopold III de bij de bevolking geliefde< ref> Boudewijn en vervolgens diens broer koning Albert II In 2013 werd Filip de zevende koning der Belgen België is sinds eind 20ste eeuw een federaal land en een constitutionele monarchie met aan het hoofd een koning die formeel weinig politieke macht bezit maar in de praktijk genoeg ervaring kan opbouwen om informeel politieke invloed uit te oefenen België bestaat als federale staat uit verschillende gemeenschappen en gewesten die naast de federale regering een eigen regering hebben De Grondwet< ref> beschrijft België op de volgende wijze Titel 1 in Art 1 zegt dat België een federale Staat is samengesteld uit de gemeenschappen en de gewesten in Art 2 dat België drie gemeenschappen omvat de Vlaamse Gemeenschap de Franse Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap in Art 3 dat België drie gewesten omvat het Vlaams Gewest waarin vooral Nederlandstaligen wonen met in bepaalde gemeenten faciliteiten voor Franstaligen het Waals Gewest waarin vooral Franstaligen en de Duitstalige gemeenschap wonen in bepaalde gemeenten faciliteiten voor de Nederlandstaligen en het tweetalige Brussels Hoofdstedelijk Gewest waarin het Nederlands en het Frans wettelijk gelijkwaardig zijn in Art 4 dat België vier taalgebieden omvat het Nederlandse taalgebied het Franse taalgebied het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad en het Duitse taalgebied Op 7 februari 1831 was de grondwet de liberaalste ter wereld In de tweede helft van de 20e eeuw was België verworden tot een in meerdere opzichten verzuild en verdeeld land waar politieke leiders onderling formele en informele macht konden verdelen en waar een voedingsbodem ontstond voor schandalen en schandaaltjes De Belgische politiek werd opgezadeld met diverse schandalen waarop niet onmiddellijk een afdoend antwoord kon worden geformuleerd de Agustazaak de Bende van Nijvel de ontvoering van oud-premier Paul Vanden Boeynants de moord op André Cools en de zelfmoord van Alain Van der Biest Het systematisch falen van de orde- en rechtshandhaving werd erg duidelijk na de arrestatie van Marc Dutroux en wekte verontwaardiging in heel het land Reorganisatie van Gerecht en Politie drongen zich op Zie hieronder Politie Defensie Het Belgisch leger is een beroepsleger de dienstplicht is afgeschaft Het leger bestaat uit de Landcomponent Luchtcomponent Marinecomponent en de Medische component De Marine legt zich vooral toe op mijnenvegen De Luchtmacht bezit F-16 gevechtsvliegtuigen transportvliegtuigen C-130 Airbus en Agusta A109 helikopters Het Landleger beschikt over Leopard tanks De Medische afdeling is gespecialiseerd in behandeling van brandwonden vooral in het militair hospitaal van Neder-Over-Heembeek De elite-eenheid zijn de paracommandos die een aantal keren actief waren in Kongo Het Belgisch leger is ingepast in de NAVO en heeft deelgenomen aan operaties in Bosnië Kosovo Libanon en Afghanistan Belgische paracommandos werden ontwapend en vermoord tijdens hun inzet als blauwhelm in Rwanda Politie Sedert de politiehervorming die in België werd doorgevoerd wet van 7 december 1998 bestaat er nog maar één politiedienst namelijk een "geïntegreerde politie gestructureerd op twee niveaus" Die twee niveaus bestaan uit een federale politie en een lokale politie die onderling communiceren via welbepaalde kanalen De vroegere politiediensten gemeentepolitie gerechtelijke politie rijkswacht werden alle afgeschaft Dit was een gevolg van de zaak-Marc Dutroux van ontvoerde en vermoorde meisjes waarbij de toen nog versnipperde politiediensten weinig efficiënt bleken Federalisering Het Belgische federalisme is voor niet-ingewijden ingewikkeld en onoverzichtelijk omdat het unitaire kenmerken vertoont gewesten zijn -nog steeds- grotendeels financieel afhankelijk van de federale fiscus en tegelijk confederalistische trekken heeft politici moeten zich -steeds meer- tot een uitsluitend Vlaams of Franstalig kiespubliek richten Langzamerhand groeide de opinie dat de tweeledige maatschappelijke structuur van België geen unitaire politieke structuur meer verdraagt België werd daarom steeds verder gedecentraliseerd in een vijftal staatshervormingen 1970 1980 1988-89 1993 en 2001-2003 om officieel in 1993 een echte bondsstaat te worden met het zogenaamde bipolair federalisme als staatsvorm Dit federalisme met als architect Wilfried Martens loodgieter Jean-Luc Dehaene federalist Hugo Schiltz regionalist Guy Spitaels en de controversele politicus Jean Gol kenmerkt zich door verschillende overheidslagen elk met eigen verkozen volksvertegenwoordiging en regering ;Federaal De federale overheid is bevoegd voor defensie buitenlandse zaken economische en monetaire unie pensioenen ziekteverzekering heeft het federaal parlement als wetgevende macht en de federale regering als uitvoerende macht ;Drie Gewesten Vlaams Gewest olijfgroen Waals Gewest rood Brussels Hoofdstedelijk Gewest blauw De gewesten zijn bevoegd voor aan het grondgebied gerelateerde materies ruimtelijke ordening milieu landbouw huisvesting energie werkgelegenheid openbare werken en vervoer economie en buitenlandse handel toezicht op gemeenten en provincies en ontwikkelingssamenwerking Elk gewest heeft een parlement als wetgevende macht en een regering als uitvoerende macht ;Drie gemeenschappen Nederlandstalig olijfgroen Franstalig rood Duitstalig blauw De gemeenschappen gaan over persoonsgebonden materies culturele aangelegenheden sport onderwijs onderzoek gezondheid welzijn en taalgebruik Elke gemeenschap heeft een gemeenschapsraad als wetgevende macht en een gemeenschapsregering als uitvoerende macht De Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest hebben een gemeenschappelijk parlement en regering beide met zetel te Brussel De Brusselse leden van het Vlaamse Parlement mogen echter niet meestemmen over Vlaamse gewestaangelegenheden In Franstalig België ligt het ingewikkelder De Franstaligen beslisten om hun afzonderlijke bestuursorganen namelijk het Waals Gewest zetel te Namen en de Franse Gemeenschap zetel te Brussel gescheiden te houden De Duitstalige Gemeenschap heeft haar eigen parlement en regering zetel Eupen Het meest gecompliceerd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is het Brussels Hoofdstedelijk Parlement en regering zetel Brussel bevoegd voor gewestmateries en zijn de Vlaamse en Franse gemeenschappen elk bevoegd voor de eigen gemeenschapsmateries via de Vlaamse respectievelijk Franse Gemeenschapscommissie en hun uitvoerende organen colleges Voor zaken die beide gemeenschappen aangaan is in Brussel de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en college bevoegd Gewesten en gemeenschappen kunnen decreten of in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ordonnanties uitvaardigen die kracht van wet hebben in het eigen gewest of de eigen gemeenschap Een bijzonder rechtscollege het Grondwettelijk Hof waakt erover dat de wetgeving van de federale regering de gemeenschappen en gewesten de bevoegdheidsverdeling tussen deze verschillende entiteiten eerbiedigt Het Grondwettelijk Hof kan wetsbepalingen vernietigen die deze bevoegdheidsverdeling schenden Het pijnpunt vormen de financiën Nu gebeurt er langs het federaal niveau door sociale zekerheid investeringen spoorwegen enz een netto transfer van geld van noord naar zuid Bij overheveling van meer bevoegdheden naar de gemeenschappen gewesten en ook de financiering ervan zou de solidariteit tussen noord en zuid in het gedrang komen De hoofdstad van Vlaanderen is Brussel de hoofdstad van Wallonië is Namen Brussel is ook de hoofdstad van Franstalige Gemeenschap De hoofdstad van de Duitstalige gemeenschap is Eupen Parlementen De zes parlementen bestaan in totaal uit zeven wetgevende vergaderingen en tellen samen 537 verschillende leden Federaal Parlement van België Kamer 150 leden en Senaat 74 leden Vlaams Parlement 124 leden fusie van 2 wetgevende vergaderingen namelijk Vlaams Gewest en Vlaamse Gemeenschap Waals Parlement 75 leden Brussels Hoofdstedelijk Parlement 89 leden Parlement van de Franse Gemeenschap Parlement de la Communauté française de Belgique 94 leden namelijk de 75 leden van het Waals Parlement en 19 van de 72 Franstalige leden van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement Parlement van de Duitstalige Gemeenschap 25 leden Regeringen De zes regeringen tellen samen 48 ministers en 10 staatssecretarissen Federale regering 13 ministers en 6 staatssecretarissen Vlaamse regering 9 ministers Waalse regering 8 ministers Brusselse Hoofdstedelijke Regering 5 ministers en 3 staatssecretarissen Regering van de Franse Gemeenschap 7 ministers Regering van de Duitstalige Gemeenschap 4 ministers Enkele ministers van de Waalse regering zijn ook minister in de Franse Gemeenschapsregering Een voorbeeld is Rudy Demotte hij is minister-president van de Waalse regering en de Franse Gemeenschapsregering Daarnaast is Evelyne Huytebroeck minister in de Brusselse regering en de Franse Gemeenschapsregering Er zijn dus geen 48 verschillende personen minister Provincies Het Vlaams Gewest Vlaanderen is ingedeeld in 5 provincies Antwerpen hoofdstad Antwerpen Limburg hoofdstad Hasselt Oost-Vlaanderen hoofdstad Gent Vlaams-Brabant hoofdstad Leuven West-Vlaanderen hoofdstad Brugge Ook het Waals Gewest Wallonië telt 5 provincies Waals-Brabant hoofdstad Waver Henegouwen met als hoofdstad Bergen Luik hoofdstad Luik Luxemburg hoofdstad Aarlen Namen hoofdstad Namen Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest behoort tot geen enkele provincie De provincies bestaan weer uit diverse arrondissementen Aan het hoofd van elke provincie staat een gouverneur De provinciale besturen hebben evenwel weinig gewicht Hun bestaan wordt soms in vraag gesteld Een van de taken van de provinciegouverneur is het coördineren van de hulpverlening bij rampen van grote omvang bijvoorbeeld chemische ongelukken in de havens Ook het besturen van belangrijke milieuzaken zoals kernenergie behoort tot zijn taken Elke Belgische gemeente heeft een gemeenteraad als wetgevende macht en een college van burgemeester en schepenen als uitvoerende macht met als hoofd de burgemeester Politieke partijen en bewegingen Als gevolg van de steeds sterker wordende tegenstellingen tussen Vlamingen en Franstaligen zijn de unitaire partijen in de jaren zestig en zeventig dus nog voor België een federale staat werd één voor één uit elkaar gevallen in aparte Vlaamse en Franstalige partijen christendemocraten CD&V; cdH socialisten spa; PS liberalen Open Vld; MR en groenen Groen; Ecolo België is daardoor een federaal land zonder federale politieke partijen een unicum in de wereld en volgens een groeiend aantal mensen ook een risico voor het voortbestaan van het land Door de specifieke manier waarop België werd gefederaliseerd op basis van taalgroepen ontstonden er partijen die zich tot slechts één taalgroep richten Uit het Vlaams-nationalisme zijn na het Egmontpact in 1977 en het uiteenvallen van de Volksunie in 2001 de partijen Vlaams Blok N-VA en Spirit voortgekomen Toen de vzw's die de organisatie en de financiën van het Vlaams Blok beheerden veroordeeld werden voor racisme werd de partij omgedoopt tot het Vlaams Belang dat als uiterst rechts geldt Vlaams Belang en N-VA streven de onafhankelijkheid van Vlaanderen na en worden daarom separatistisch genoemd De voornaamste Franse taalpartij is het FDF dat opkomt voor de belangen van de Franstalige Brusselaars De partij maakte tot 2011 deel uit van het liberale MR Na de invoering van de kiesdrempel in 2003 kwam de trend om versnippering tegen te gaan door vorming van kartels Zo ontstond spa-Spirit Spirit werd later SLP en verbrak het kartel in 2008 VLD-Vivant Vivant is intussen opgegaan in de Open Vld CD&V-N-VA het Vlaams kartel inmiddels uiteengevallen Groen! nu Groen weigerde in 2004 om met spa mee in het kartel te stappen Lijst Dedecker wilde geen gesprek meer met het Vlaams Belang en anderen over de vorming van een rechts front een Forza Flandria Een bijkomende verwikkeling vormt de asymmetrie tussen Vlaanderen en Wallonië Wallonië heeft een langere industriële geschiedenis waardoor de socialistische PS er traditioneel sterk staat sterker dan de Vlaamse socialisten van de spa Vlaanderen kent een traditie van landbouw en katholicisme waardoor de CD&V veel sterker is dan haar Franstalige zusterpartij cdH Europa Binnen België groeien de tegenstellingen langs de taalgrens Eerder hebben Belgische politici nochtans wezenlijk bijgedragen aan de Europese eenwording In 1921 ging België samenwerken met Luxemburg in de Belgisch-Luxemburgse Economische Unie en vanaf 1944 met Nederland en het Groothertogdom in de Benelux Vooral Paul Henri Spaak heeft bijgedragen tot de EGKS wat later de EEG en de EU werd Brussel huisvest het Europees Parlement en de Europese Commissie in het Berlaymontgebouw Zo ook herbergt België te Evere het hoofdkwartier van de NAVO en te Casteau de Supreme Headquarters Allied Powers Europe Verschillende Belgen vervullen een belangrijke functie binnen de Europese instituten Herman Van Rompuy is de allereerste Permanente voorzitter van de Europese Raad of President van de Europese Raad van regeringsleiders en staatshoofden en Karel de Gucht EU-Commissaris voor Handel vanaf 2010 Wilfried Martens Voorzitter van de Europese Volkspartij Annemie Neyts Voorzitter van de Europese Liberalen ELDR Guy Verhofstadt Fractieleider van de Liberalen in het Europees parlement en Isabelle Durant ondervoorzitter van het Europees Parlement Economie De economie van België is gebaseerd op diensten vervoer en handel Het belang van de industrie neemt steeds meer af De mijnbouw is sinds de laatste mijn sloot in 1991 stopgezet De productie van staal chemische producten en cement waren traditioneel geconcentreerd in de valleien van Samber en Maas in de Borinage rond Bergen Charleroi Namen en Luik en in het Kempens Steenkolenbekken Luik en Charleroi zijn nog steeds staalcentra maar de nieuwere metaalbedrijven zijn vooral ingeplant rond de havensteden Antwerpen Gent en Brugge De chemische producten omvatten meststoffen kleurstoffen geneesmiddelen en plastieken; de petrochemische industrie is geconcentreerd dicht bij de olieraffinaderijen van Antwerpen De textielproductie die in de Middeleeuwen begon omvat katoen linnen wol en kunstvezels; tapijten en dekens zijn belangrijke vervaardigde producten Gent Kortrijk Doornik en Verviers zijn alle textielcentra; Mechelen Brugge en Brussel zijn beroemd vanwege hun kant Andere industrieën omvatten diamantslijperij Antwerpen is een belangrijk diamantcentrum cement en glasproductie en de verwerking van leer en hout Meer dan 55 procent van de elektriciteit van België wordt opgewekt uit kernenergie De Belgische industrie hangt af van de invoer voor zijn grondstoffen Het meeste ijzer kwam uit het bassin van Lotharingen in Frankrijk terwijl de non-ferro metaalproducten van uit de koloniën ingevoerde grondstoffen worden gemaakt waaronder zink koper lood en tin De uitvoer handel omvat ijzer en staal vervoersapparatuur tractoren diamanten en aardolieproducten De industriële centra zijn met elkaar en met de belangrijkste havens Antwerpen Brugge-Zeebrugge en Gent verbonden door de rivieren de Maas en de Schelde en hun zijrivieren door een netwerk van kanalen in het bijzonder Albertkanaal het kanaal Gent-Terneuzen en het Boudewijnkanaal en door een uitgebreid spoorwegsysteem België heeft veel vruchtbare en goed bewaterde grond hoewel de landbouw een steeds kleiner percentage arbeidskrachten vertegenwoordigt De belangrijkste gewassen zijn maïs tarwe haver rogge gerst suikerbieten aardappels en vlas Rundvee en varkens evenals de zuivelproductie vooral in Vlaanderen zijn ook belangrijk Het verwerkte voedsel omvat suiker vooral te Tienen kaas en andere zuivelproducten; bier onder meer te Leuven en andere dranken worden ook vervaardigd Belangrijker dan landbouw is wellicht intensieve tuinbouw en fruitteelt ook voor export zowel in serres ooit begonnen in het glazen dorp Hoeilaart als in volle grond witlof spruiten asperges sla tomaat aardbeien en dies meer Zo spreekt men in het Engels van "Brussels sprouts" en van "Belgian endives" en kent men in het Duits "Brüsseler" De veilingen van Sint-Katelijne-Waver en van Hoogstraten zijn internationaal bekend Ook hier speelt het wegennet een belangrijke rol om de geveilde waren snel naar de verbruikers te vervoeren De munteenheid is sinds 1 januari 2002 de gemeenschappelijke Europese munt euro EUR het enige wettelijke betaalmiddel Voordien was dit de Belgische frank BEF Deze was reeds sinds 1 januari 1999 gekoppeld aan de gemeenschappelijke Europese munt 1 euro 403399 BEF Van 1926 tot 1946 is er ook als munt de Belga geweest die een waarde had van vijf BEF Deze benaming was niet populair en werd in 1946 afgeschaft Verkeer België is een internationaal knooppunt voor goederen- en personenvervoer met een uitgebreid wegennet van autosnelwegen en expreswegen Het spoorwegennet wordt geëxploiteerd door de Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen NMBS De eerste trein op het Europese vasteland reed in 1835 van Mechelen naar Brussel De belangrijkste andere maatschappijen voor openbaar vervoer zijn de Vlaamse De Lijn de Brusselse MIVB en de Waalse TEC Die drie netten sluiten nauwelijks op elkaar aan zodat versnippering ook hier de efficiëntie niet ten goede komt De haven van Antwerpen is op Rotterdam na de grootste van Europa Er bevindt zich onder meer het tweede grootste petrochemisch complex ter wereld na dat in Houston Ook de haven van Brugge-Zeebrugge en de haven van Gent zijn belangrijke goederenhavens Zeebrugge geldt als s lands grootste passagiershaven Europas belangrijkste roro- en aardgashaven en 's werelds belangrijkste autohaven Daarnaast heeft ook de haven van Oostende een aanzienlijk betekenis als rorohaven Zeebrugge is de belangrijkste Belgische vissershaven gevolgd door Oostende en Nieuwpoort Brussel en Luik hebben belangrijke binnenhavens Er zijn civiele luchthavens bij Brussel Zaventem Charleroi Gosselies Antwerpen Deurne Luik Bierset en Oostende Media De Nederlandstalige en Franstalige openbare omroepen zijn gevestigd te Brussel in hetzelfde complex aan de Reyerslaan Voor de Nederlandstaligen is dat de VRT Vlaamse Radio en Televisie Voor de Franstaligen is dat de Radio-Télévision belge de la Communauté française RTBF Bemerk de verwijzing naar België in de Franstalige benaming en de afwezigheid ervan in de Vlaamse benaming Daarnaast zijn er commerciële tv-stations als VTM VT4 2BE aan Vlaamse kant en RTL aan Franstalige kant De openbare omroepen zenden elk verschillende radioprogrammas uit en krijgen steeds meer concurrentie van privé-zenders Daarnaast zijn er erkende vrije radios De regeling daarvan gebeurt per taalgemeenschap wat rond Brussel voor problemen zorgt omdat sommige FM-programma's van de ene taalgroep die van de andere taalgroep met een groter vermogen verdringen Er bestaan tientallen kranten en tijdschriften in de drie talen Er zijn tien Vlaamse kranten waarvan die met de grootste oplage die van het Het Laatste Nieuws is Er verschijnen 18 Franstalige kranten waarvan het Brusselse Le Soir de bekendste is Voor de Duitstalige gemeenschap is er Grenz-Echo Toerisme De kunststeden Brugge Gent Antwerpen Mechelen en Brussel trekken toeristen voor hun historische gebouwen begijnhoven architectuur en musea onder meer het Plantin-Moretusmuseum als werelderfgoed Vooral de Art nouveau van onder meer Horta is uniek Typische trekpleisters voor toeristen te Brussel zijn het atomium overgebleven van Expo 58 en Manneke Pis Japanse toeristen bezoeken dikwijls Brugge Antwerpen en Hoboken vanwege het in Japan populaire boek Een hond van Vlaanderen De kust trekt badgasten voor het strand de zee en fietstochten In Limburg werd in 2006 het eerste Vlaamse Nationaal Park geopend door steeds meer toeristen ontdekt als fiets- en wandelgebied Het fietsroutenetwerk is een concept dat hier is ontstaan na de mijnsluitingen De Ardennen lokken toeristen voor wandeltochten rotsbeklimmen en afdalingen van bergstromen met kajaks en in de winter langlaufen Ook de scheepsliften bij La Louvière zijn werelderfgoed net als de Citadel van Namen en de neolithische vuursteenmijnen van Spiennes Bekende Belgische folklore zoals de Gilles van Binche het Ros Beiaard van Dendermonde de Heilig-Bloedprocessie van Brugge of de Ommegang van reuzen te Antwerpen trekt ook veel toeristen Spa is in het Engels synoniem voor kuuroord Cultuur Kunst België kent een rijke traditie van schilderkunst Dit begon met de Vlaamse Primitieven waaronder Jan van Eyck en Hans Memling Dit kwam tot bloei met Quinten Matsijs Pieter Bruegel de Oude Peter Paul Rubens Jacob Jordaens en Anthony van Dyck Later volgden Constant Permeke René Magritte Paul Delvaux en James Ensor Op vlak van literatuur telde België één Nobelprijswinnaar Maurice Maeterlinck Langs Franstalige kant zijn auteurs als Georges Simenon van commissaris Maigret en Amélie Nothomb het meest bekend Hendrik Conscience Ernest Claes en Felix Timmermans begonnen te schrijven in het Nederlands Willem Elsschot Gerard Walschap Louis Paul Boon brachten dit tot verdere ontwikkeling Johan Daisne en Hubert Lampo lanceerden het magisch realisme Hugo Claus en Jef Geeraerts brachten literatuur met meer vaart Hedendaagse schrijvers zijn Pieter Aspe Herman Brusselmans Kristien Hemmerechts en Anne Provoost Beroemde dichters waren Guido Gezelle Albrecht Rodenbach Paul Snoek en Herman de Coninck Een mengvorm van het picturale en tekst zijn stripverhalen met wereldberoemde striptekenaars als Hergé van Kuifje Edgar P Jacobs van Blake en Mortimer Willy Vandersteen van Suske en Wiske Marc Sleen van Nero Pom van Piet Pienter en Bert Bibber Jef Nys van Jommeke Peyo van de Smurfen en Franquin van Guust Flater Adolphe Sax vond de saxofoon uit Bekende muziekartiesten zijn Toots Thielemans Jacques Brel Axelle Red Dani Klein en Arno Hintjens Sandra Kim won het Eurovisiesongfestival in 1986 De bekendste opera is De Munt te Brussel waar de Belgische Revolutie begon na de opvoering van de Stomme van Portici Bekende ballet-choreografen zijn Anne Teresa De Keersmaeker en Jeanne Brabants Acteurs Jean-Claude Van Damme en Jan Decleir zijn internationaal bekend net als de modeontwerpers zijn Dries Van Noten Dirk Bikkembergs en Walter Van Beirendonck Onderwijs en wetenschap Het onderwijs behoort sedert 1980 tot de bevoegdheid van de gemeenschappen Op enkele uitzonderingen na zijn er dus geen "Belgische" scholen meer maar wel Nederlandstalige Franstalige of Duitstalige Het onderwijs is ingedeeld in onderwijsnetten officieel onderwijs georganiseerd door de burgerlijke overheid gemeenschappen de provincies en de gemeenten en vrij onderwijs georganiseerd door particuliere organisaties maar wel erkend en gesubsidieerd door de staat Het katholieke net is daarbij het grootst De grootste universiteit is de Katholieke Universiteit Leuven Ze bestaat sinds 1425 en is daarmee de oudste van de Nederlanden Daarnaast bestaan er Nederlandstalige universiteiten te Gent Brussel Antwerpen Kortrijk en Hasselt waar met Maastricht aan een transnationale universiteit wordt gewerkt De Franstalige universiteiten liggen in Louvain-la-Neuve Luik Brussel Bergen en Namen De universiteiten van Leuven en Louvain-la-Neuve zijn katholiek en ook te Brussel bestaat er een Katholieke Universiteit Brussel naast twee vrijzinnige universiteiten de Nederlandstalige Vrije Universiteit Brussel en de Franstalige Université Libre de Bruxelles Het onderwijslandschap is door opdeling in taal levensbeschouwing en organisatie dus meer versnipperd dan in andere landen In Antwerpen werden in 2003 een katholieke stedelijke en rijksinstelling samengevoegd tot één instelling Universiteit Antwerpen Bekende wetenschappers zijn Nobelprijswinnaar in 1977 Ilya Prigogine met zijn bijdragen tot de thermodynamica Georges Lemaître die de Big Bang beschreef en Nobelprijswinnaar 2013 François Englert bekend van het Brout-Englert-Higgs-deeltje Op vlak van geneeskunde leverde België de volgende Nobelprijswinnaars in 1974 Albert Claude en Christian De Duve in 1938 Corneille Heymans en in 1919 Jules Bordet De traditie loopt terug tot Andreas Vesalius Rembert Dodoens en Jan Palfijn De farmacoloog Paul Janssen en Peter Piot die aids bestrijdt sluiten ook bij die traditie aan Dirk Frimout en Frank De Winne zijn de Belgische astronauten Sport Voetbal is bij jongeren de meest beoefende sport Al in het begin van de 20e eeuw groeiden voetbal en wielrennen uit tot de populairste sporten met uitgebreide verslaggeving door pers Exponent daarvan is Eddy Merckx een van de beste wielrenners aller tijden Voordien waren er kampioenen als Rik Van Steenbergen en Rik Van Looy Tijdgenoten waren Patrick Sercu Herman Van Springel Walter Godefroot Roger De Vlaeminck Lucien Van Impe en Freddy Maertens Nadien kwamen wielerkampioenen Johan Museeuw Peter Van Petegem Tom Boonen en Philippe Gilbert Populair is veldrijden met meervoudige wereldkampioenen als Eric De Vlaeminck Roland Liboton Sven Nys Bart Wellens Erwin Vervecken Mario De Clercq en Niels Albert Zo ook is België traditioneel sterk in motorcross met wereldkampioenen als Joël Robert Roger De Coster André Malherbe Gaston Rahier Eric Geboers Harry Everts Joël Smets en Stefan Everts België kent ook een traditie van atletiek vooral afstandslopers als olympisch kampioen Gaston Roelants Karel Lismont Miel Puttemans en Ivo Van Damme Dit zet zich door in triatlon met onder meer Marc Herremans die na een zwaar ongeval nu als rolstoelatleet triatlon beoefent Rutger Beke en Luc Van Lierde die tweemaal de Iron Man won Biljart wordt veel beoefend België domineerde de sport met driebandpionier René Vingerhoedt Raymond Ceulemans die 35 keer wereldkampioen werd en Ludo Dielis die 9 maal wereldkampioen werd en meer recent als wereldkampioen de naamgenoot Eddy Merckx van de wielrenner België kende succes in judo met Robert Van de Walle Ingrid Berghmans Ulla Werbrouck die olympisch goud won en Gella Vandecaveye In vrouwentennis domineerden de Vlaamse Kim Clijsters en de Waalse Justine Henin Hoogspringster Tia Hellebaut won goud op de olympische spelen te Beijing De Belgische sportarts Jacques Rogge is voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité België heeft de 7e Olympische Zomerspelen 1920 georganiseerd te Antwerpen Eten en drinken De Belgische eetcultuur ontwikkelde zich in de bourgondische levenshouding Het schilderij De Boerenbruiloft van Pieter Bruegel de Oude beeldt dit uit In het buitenland zijn de frieten vooral miskend als een Belgische uitvinding men noemt het vaak french fries Streekgerechten die het tot de internationale keuken hebben geschopt zijn wildgerechten zoals everzwijn hert of terrines Mechelse koekoek of Mechelse kapoenen konijn met pruimen mosselen maar ook Gentse waterzooi en zijn visvariant Ostendaise dragen bij aan de reputatie van de Belgische keuken Andere typische Belgische gerechten zijn stoofvlees paling in 't groen hutsepot en bloedworst met appelmoes alsook de enorme variëteit aan charcuterie koude vleeswaren De Belgische keuken is een burgerlijke variant op de Franse keuken In 2007 waren er twee restaurants met drie Michelinsterren tien met twee sterren en 89 met één ster België heeft meer dan 365 verschillende bieren Met InBev is de grootste brouwerijgroep ter wereld< ref> Belgisch België is bekend om zijn chocolade met name pralines "Belgische bonbons" Jean Neuhaus vervaardigde in 1912 de eerste praline en zijn merk Neuhaus bestaat nu nog naast onder meer Leonidas en Godiva In het begin van de 20e eeuw was er vanuit Belgisch-Kongo kwalitatief goede aanvoer van cacao en de verwerkingsnijverheid kon zich technisch verfijnen Het grootste deel meer dan 90% van de in België geproduceerde chocolade bestaat uit kwaliteitschocolade met cacaoboter zonder toevoeging van andere plantaardige of dierlijke vetten Naast de eerder genoemde chocolatiers zijn er ook een heleboel artisanale chocolatiers die zeer hoogstaande producten afleveren sommigen vervaardigen enkel chocoladeproducten poppetjes en pralines anderen hebben een beperkter productie die zij integreren in de rest van hun aanbod als bakker-patissier als restaurateur en dergelijke meer Milieu Het leefmilieu in België staat onder druk door de hoge bevolkingsdichtheid Het land is met zijn autosnelwegen een draaischijf transport langs het water over de wegen en een druk luchtverkeer Lintbebouwing is een erfenis van de gewoonte in het verleden om in Vlaanderen huizen langs alle steenwegen te bouwen in plaats van de dorpskernen uit te breiden Er is suburbanisatie en door de aanleg van expresswegen raakten natuurgebieden meer en meer versnipperd Waterkwaliteit Vooral in Antwerpen en Brussel laat de waterkwaliteit ten zuiden van Brussel is sinds 2000 aanzienlijk verbeterd bron Natuurpunt sinds twee rioolwaterzuiveringsinstallaties< ref> Brussel-Noord en Brussel-Zuid werden geactiveerd nadat België door Europa in gebreke werd gesteld Omdat de waterkwaliteit van de Zenne al in de 19de eeuw zo slecht was dat de rivier een gevaar voor de volksgezondheid betekende werd besloten om de Zenne tijdens zijn loop door Brussel te overwelven Tot de ingebruikname van de nieuwe waterzuiveringsstations in de vroege 21ste eeuw stroomde het afvalwater van de stad Brussel ongezuiverd in de Zenne en daarna door het Vlaams Gewest via de Rupel en de Schelde De Zenne is de enige rivier die door drie gewesten stroomt en een deel van de problematiek vindt daar zijn oorzaak Alhoewel de Leie in de jaren 1990 nog sterk vervuild was en nauwelijks vis bevatte is er nu een positieve kentering waar te nemen In 2007 kon op alle plaatsen langs de Leie weer vis gevangen worden Het water in Limburg is na de aanpak van de waterzuivering vaak van goede kwaliteit maar in Wallonië is de waterkwaliteit van de Maas nog steeds een heikel punt Sporadisch komt er industriële vervuiling voor waardoor de drinkwatervoorziening van Antwerpen langs het Albertkanaal in het gedrang komt Luchtkwaliteit De lucht rond Kortrijk-Roeselare Antwerpen Brussel Brugge-Zeebrugge Luik Charleroi en de Gentse kanaalzone is even verontreinigd als in het Ruhrgebied in Duitsland Het massale autoverkeer en de landbouw zorgen voor te hoge concentraties fijn stof en ozon in de lucht vooral bij warm weer in de zomer en bij inversie in de winter Rond Antwerpen bevindt zich een van de grootste concentraties van petrochemische industrie ter wereld Ten noorden van Gent vooral door de staalindustrie bevat de lucht een grote hoeveelheid kankerverwekkende stoffen en fijn stof In de rest van België vooral in Wallonië behalve dan de gebieden rond Luik en Charleroi waar staalindustrie en cementovens ingeplant zijn is het beter gesteld met de lucht doordat daar grotendeels bossen en landbouwvelden liggen Het huishoudelijk afval van het Brussels gewest werd jarenlang verbrand in de afvalverbrandingsinstallatie van Neder-Over-Heembeek volgens minder strenge normen dan geldig in Vlaanderen VLAREM hoewel de rookgassen bij de overheersende wind naar het Vlaams gewest dreven Ook dit is pas na tussenkomst van Europa verbeterd Bodemverontreiniging Op meerdere plaatsen is de bodem verontreinigd door de industrie blackpoints Maar ondanks deze vervuiling is dit een van de betere punten in België op gebied van het milieu Het is minder goed gesteld in andere landen in Europa zoals Nederland vanwege industrie en bemesting Vooral in West-Vlaanderen ligt het nitraatgehalte van het grondwater hoog door intensieve varkensteelt voor export De verschillende mestactieplannen bleven in praktijk deels dode letter Rond Overpelt is er een historische grondvervuiling met zware metalen als cadmium vanwege de vroegere activiteiten van non-ferro industrie van Union Minière Zo ook in Hoboken ten zuiden van Antwerpen vervuiling met lood Te Kapelle-op-den-Bos bestaat ook historische vervuiling bestaat vervuiling van opslag van lekkende vaten radioactief afval Rond Tessenderlo is er vervuiling door lozingen van Tessenderlo Chemie in de Nete Geluidshinder Met de drukke menselijke activiteit vormt ook lawaai een pijnpunt Een typisch voorbeeld vormt Brussels Airport te Zaventem De Vlaamse Brusselse en Waalse instanties leggen verschillende geluidsnormen op om de hinder van vooral nachtvluchten van vooral DHL naar de andere gewesten te verplaatsen Zie ook Basisgevens van de Belgische staatstructuur Belgen Geschiedenis van België Lijst van steden in België Lijst van Belgische gemeenten Geschiedenis van Belgium Austriacum Tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen Externe links Bibian Mentel-Spee Utrecht 27 september 1972 is een Nederlandse snowboardster Zij werd zes maal Nederlands kampioen op de onderdelen halfpipe en snowboardcross In 2002 werd ze met een prothese opnieuw Nederlands kampioene snowboardcross Loopbaan Mentel begon met snowboarden in 1993 Op dat moment studeerde ze rechten in Amsterdam echter al snel vertrok ze om zich een jaar lang echt alleen op het snowboarden te concentreren De sport werkte zodanig motiverend dat ze in de negen daaropvolgende jaren in de sport actief zou blijven en daarvoor haar studie opgaf Ze reed al snel mee in de kleinere wedstrijden en in 1996 reed ze mee in haar eerste wereldbekerwedstrijd In december 1999 viel ze tijdens de voorbereiding van een wereldbekerwedstrijd in het Amerikaanse Breckenridge Hierbij scheurden haar enkelbanden in maar na zes weken trainen bij de fysiotherapeut mocht ze ondanks een opgezwollen enkel weer snowboarden Ze maakte het seizoen "gewoon" af en de resultaten waren goed Na het seizoen gaf ze haar enkel wel een maand lang rust aangezien hij nog altijd opgezwollen was De maand rust leek haar enkel goed gedaan te hebben en hij zag er weer normaal uit maar na de eerste de beste conditietraining was het meteen weer mis waarna ze door de fysio werd doorverwezen naar het ziekenhuis Op de röntgenfotos die in het ziekenhuis waren genomen werd een plek op het bot van haar scheenbeen ontdekt waarvan ze niet precies wisten wat het was Pas drie maanden later kon men een diagnose stellen het bleek te gaan om een kwaadaardige tumor in haar been oftewel botkanker De tumor werd verwijderd na een operatie en Mentel dacht eigenlijk alleen maar aan snowboarden Ze was tenslotte een kandidate om zich te kwalificeren voor de Olympische Winterspelen 2002 in Salt Lake City Op het moment dat ze de training weer wilde hervatten bleek de tumor echter weer terug te zijn Niet al te lang daarna bleek de tumor zelfs al in het botvlies te zitten en kon op die manier uitzaaien via haar bloed Ze kon doorgaan met de behandelingen met alle risicos van dien of haar been laten amputeren Aangezien ze er zich van bewust was geworden dat het nu om haar gezondheid ging en niet meer om haar sportcarrière besloot ze te kiezen voor het amputeren van haar been 28 december 2014 maakte ze bekend dat er wederom kankercellenditmaal in de long waren gevonden Desondanks gaf ze aan mee te willen doen aan de WK in februari 2015 Vier maanden na haar amputatie stond ze voor het eerst weer op een snowboard In eerste instantie was het wel pijnlijk maar toch was ze al meteen in staat bochten te draaien terwijl ze op straat niet eens zonder krukken kon lopen Opnieuw drie maanden later het was inmiddels januari 2002 werd ze gevraagd om de prijsuitreiking te doen voor de Nederlandse kampioenschappen halfpipe Eenmaal daar begon de wedstrijdspanning weer op te laaien en besloot ze later die week mee te doen met het Nederlands kampioenschap snowboardcross die ze meteen ook maar op haar naam wist te schrijven In 2003 deed ze niet mee aangezien ze zwanger was van een zoon maar in 2004 werd ze tweede op de halfpipe terwijl de snowboardcross niet doorging vanwege het slechte weer In 2013 kwalificeerde Mentel zich voor de Paralympische Winterspelen 2014 in Sotsji Bij de openingsceremonie droeg zij de Nederlandse vlag Op de paralympische snowboardcross won ze goud Bij de sluitingsceremonie kreeg ze de Whang Youn Dai Achievement Award uit handen van naamgeefster Whang Youn Dai Mentel is grondlegster van de Mentelity Foundation een stichting die kinderen en jongvolwassenen met een lichamelijke beperking aan het sporten wil krijgen Bovendien werd dankzij haar inspanningen snowboarden toegevoegd aan het programma van de Paralympische Spelen In 2004 studeerde ze af aan de Randstad Topsport Academie voor de opleiding Commerciële Economie en in 2013 aan het Johan Cruyff Institute voor de International Master of Sport Management Mentel geeft les op een wakeboardschool in Loosdrecht In 2012 werd ze benoemd tot Lid in de Orde van Oranje-Nassau Op 16 december 2014 wordt Mentel tijdens het NOC NSF Sportgala verkozen tot Paralympisch sporter van het jaar Belangrijkste resultaten Paralympische Winterspelen Externe links Bronnen Deze pagina bevat een overzicht van biografielijsten van personen over wie er een pagina bestaat in de Nederlandstalige Wikipedia Er zijn twee groepen lijsten enerzijds de algemene biografielijst en anderzijds de biografielijsten naar onderwerp Hou er rekening mee dat men in Vlaanderen alfabetisch rangschikt op elke letter van de naam Van Rompuy staat bij de V terwijl men in Nederland alfabetisch rangschikt op het hoofdwoord Van Agt staat bij de A Algemene biografielijst Deze is opgesplitst in 26 subpagina's één per alfabetletter
A – B – C – D – E – F – G – H – I – J – K – L – M – N – O – P – Q – R – S – T – U – V – W – X – Y – Z Bijzondere biografielijsten Daarnaast zijn er Birdman ook bekend onder de titel Birdman or The Unexpected Virtue of Ignorance is een Amerikaanse film uit 2014 van regisseur Alejandro González Iñárritu De hoofdrollen in het komisch drama worden vertolkt door Michael Keaton Edward Norton Naomi Watts Zach Galifianakis en Emma Stone Verhaal Riggan Thomson is een aan lager wal geraakte filmster In het verleden maakte hij furore met de vertolking van de iconische superheld Birdman maar inmiddels is hij door het grote publiek vergeten en kampt hij met ego- en familieproblemen Om zijn reputatie te herstellen werkt hij als acteur scenarist en regisseur mee aan een Broadway-toneelstuk gebaseerd op "What We Talk About When We Talk About Love" van auteur Raymond Carver Cast Michael Keaton – Riggan Thomson Zach Galifianakis – Brandon Edward Norton – Mike Shiner Andrea Riseborough – Laura Amy Ryan – Sylvia Emma Stone – Sam Thomson Naomi Watts – Lesley Merritt Wever – Annie Lindsay Duncan – Tabitha Natalie Gold – Clara Biografische elementen Michael Keaton kroop net als zijn personage ooit in de huid van een iconische superheld Hij vertolkte Batman in de films Batman 1989 en Batman Returns 1992 van regisseur Tim Burton De acteur die tot daarvoor vooral bekend was om zijn komische rollen groeide zo uit tot een filmster Maar Keaton kon het succes van de twee superheldenfilms nadien niet meer evenaren Zelfs een rol in Quentin Tarantino's Jackie Brown 1997 blies zijn carrière geen nieuw leven in Door de overeenkomsten tussen Keaton en zijn personage wordt Birdman ook wel eens vergeleken met de filmklassieker Sunset Blvd 1950 In die prent speelt Gloria Swanson eveneens een aan lager wal geraakte Hollywoodster Verder wordt Birdman ook regelmatig vergeleken met Being John Malkovich 1999 en andere surrealistische films van scenarist Charlie Kaufman Prijzen en nominaties De belangrijkste Trivia De trailers van Birdman bevatten de nummers "Crazy" van Gnarls Barkley en "Don't Let Me Be Misunderstood" De bomaanslag op het World Trade Center in 1993 was een terroristische aanslag die plaatsvond op 26 februari 1993 bij het World Trade Center in de Amerikaanse stad New York City Bij de aanslag werd een autobom tot ontploffing gebracht in de parkeerkelder onder de noordelijke toren De bom bestond uit ureumnitraat met aluminium magnesium en ijzerIIIoxide rondom het explosief De bom bestond verder uit nitroglycerine ammoniumnitraat ANFO dynamiet en rookzwak kruit als versterkerlading Dit plan mislukte maar de explosie richtte wel een enorme ravage aan Zes mensen vonden de dood bij de aanslag en 1042 raakten gewond Daarmee was het op dat moment de grootste terreuraanslag op Amerikaanse bodem om later overtroffen te worden door de aanslagen op 11 september 2001 op hetzelfde World Trade Center De aanslag De aanslag was het werk van een groep samenzweerders onder wie Ramzi Yousef Mahmud Abouhalima Mohammad Salameh Nidal Ayyad Abdul Rahman Yasin en Ahmad Ajaj Ze kregen hun financiering voor de aanslag van Khalid Sheikh Mohammed Yousefs oom Ramzi Yousef maakte in 1991 al plannen voor een bomaanslag in de Verenigde Staten Abdul Rahman Yasin hielp de complexe 600 kilogram zware bom in elkaar te zetten De bom leek sterk op de bom die gebruikt werd bij de aanslag op de internationale vredesmacht in Beiroet 10 jaar eerder Met een gehuurde bestelbus werd de bom naar de parkeerkelder onder de toren gebracht waar Yousef hem tot ontploffing bracht De explosie sneed onder andere de stroom voor de noodverlichting af De ontploffing veroorzaakte een 30 meter groot gat verspreid over vier verdiepingen De rook die vrijkwam bij de ontploffing bereikte de 93e verdieping van het gebouw Evacuatie Meteen na de aanslag werd een evacuatie van de noordelijke toren in gang gezet maar deze verliep alles behalve vlekkeloos De mensen moesten hun weg via één van de drie onverlichte met rook gevulde trappenhuizen vinden Sommige mensen deden er meer dan twee uur over om uit het gebouw te komen Veel mensen kwamen bovendien vast te zitten in de liften door de uitgevallen stroom De stroomuitval maakte tevens dat radio- en televisiezenders geen live-verslag van de aanslag konden doen De slechte veiligheid zou te wijten zijn aan het feit dat het World Trade Center vrijgesteld was van de bouwvoorschriften die de staat New York aan de gebouwen oplegt De reden hiervoor is dat zowel de staat New York als New Jersey eigenaar zijn van de Port Authority of New York and New Jersey en ze dus beide eigenaar zijn van het World Trade Center Later is de veiligheidssituatie verbeterd Men denkt dat deze terreuraanslag vele levens heeft gered bij de aanslag op hetzelfde World Trade Center op 11 september in 2001 De doden en meeste gewonden vielen niet door de aanslag zelf maar door de complicaties tijdens de evacuatie na de aanslag Nasleep Yousef vluchtte binnen enkele uren na de aanslag naar Pakistan Hoewel niet direct duidelijk was dat het een bomaanslag betrof waren bij het onderzoek wel direct al bomexperts van de ATF FBI en NYPD aanwezig Onderzoek naar de nummerplaat van de Ryder leidde onderzoekers uiteindelijk naar Mohammad Salameh een van Yousefs handlangers Hij werd gearresteerd Zijn arrestatie zette onderzoekers op het spoor van de andere betrokkenen bij de aanslag In maart 1994 werden vier mannen veroordeeld voor hun aandeel in de aanslag Abouhalima Ajaj Ayyad en Salameh In november 1997 volgden er nog twee veroordelingen Yousef het meesterbrein achter de aanslag en Eyad Ismoil de chauffeur van de wagen met de bom Elyn Zimmerman ontwierp na de aanslag een granieten gedenkplaat voor de zes slachtoffers die in 1995 werd onthuld op Austin J Tobin Plaza direct boven de locatie van de aanslag Deze gedenkplaat werd verwoest bij de aanslagen op 11 september 2001 In 2005 precies 12 jaar na de aanslag werd een tijdelijk monument op Ground Zero onthuld Inmiddels is het tijdelijk monument vervangen en een onderdeel geworden van het monument ter nagedachtenis van de aanslagen op 11 september Externe links – On this day 26 February FBI 26 februari 2008 Carl Barks Merrill 27 maart 1901 – Grants Pass 25 augustus 2000 was een Amerikaans striptekenaar die beroemd werd door het schrijven en tekenen van Donald Duck-verhalen Het verkrijgen van die roem was op zich een prestatie want Duck-verhalen werden oorspronkelijk altijd op naam van Disney gezet Barks bedacht Duckstad en een groot deel van zijn bewoners Biografie Barks begon voor het bedrijf van Walt Disney Disney Studios te werken in 1935 een jaar na het debuut van Donald Duck Hij werkte samen met anderen aan animatiefilms als Donalds Nephews 1938 Donalds Cousin Gus 1939 Timber 1941 The Vanishing Private 1942 en The Plastics Inventor 1944 Barks nam in 1942 ontslag bij de Disney Studios Niet alleen was hij ontevreden met het feit dat men alleen nog maar Donald-cartoons als oorlogspropaganda produceerde maar ook de airconditioning bij Disney had hem bijna de das omgedaan Barks verhuisde naar een warmer oord even buiten Los Angeles waar hij kippen begon te houden Hij was van plan een eigen strip rond superhelden te maken maar al snel kreeg hij bericht van Western Publishing die in licentie van Disney Donald Duck-strips uitgaf Barks stopte met de kippenhouderij en ging akkoord om verhalen te maken Barks was de laagstbetaalde werknemer van Western maar klaagde daar nooit over Hij werd liever gewoon met rust gelaten Barks zou de daaropvolgende drie decennia verhalen maken tot ruim na het bereiken van de pensioengerechtige leeftijd Hij omringde Donald Duck met een bezetting van excentrieke en kleurrijke personages als 's werelds rijkste eend Dagobert Duck Donalds fortuinlijke neef Guus Geluk die samen met de driftige matroos dingt naar de hand van de mooie Katrien Duck uitvinder Willie Wortel de volhardende misdadigers de Zware Jongens de heks Zwarte Magica Dagoberts aartsrivaal Govert Goudglans en de verkennerachtige organisatie de Jonge Woudlopers Mensen die voor Disney werkten deden dat in redelijke anonimiteit de verhalen waren voorzien van Walt Disneys naam en soms een kort identificatienummer Lezers begonnen echter door te krijgen dat er verhalen waren die door hun kwaliteit met kop en schouders boven alle andere uitstaken Ze begonnen te vermoeden dat deze het werk waren van één en dezelfde artiest en noemden deze the good Duck artist of the Duck man Later kwam men er achter dat deze man Carl Barks heette Barks' verhalen waren grappige avonturen met een donkere defaitistische ondertoon Barks toonde een afspiegeling van de harde Amerikaanse samenleving waarin Donald als underdog in statusgevoelig Duckstad constant onder moordende sociale druk staat Ze werden daardoor niet alleen bij kinderen maar ook bij volwassenen populair Ondanks dat Barks zelf weinig reisde liet hij zijn helden de hele wereld over trekken naar de meest afgelegen en schitterende locaties Naast de verhalen voor Disney maakte Barks in de jaren 1943-1947 ook stripverhalen met niet-Disney-figuren zoals Andy Panda voor New Funnies 1943 Porky Pig voor Four Color 1944 en Benny Burro en Happy Hound voor Our Gang 1943-1947 Barks ging in 1966 met pensioen maar bleef scenarios schrijven voor de reeks Jonge Woudlopers Ook heeft hij nog enkele Donald Duck-verhalen geschreven die meestal werden uitgewerkt door Tony Strobl In de jaren negentig werden de meeste van deze verhalen opnieuw uitgewerkt door de Nederlander Daan Jippes die Barks originele stijl veel beter benadert Het laatste scenario waaraan Barks meewerkte was Somewehere in Nowhere dat verder uitgewerkt werd door scenarist John Lustig en tekenaar Pat Block Ook begon Barks olieverfschilderijen te maken die dan weer eens op een voorplaat dan weer eens op een scène uit een verhaal gebaseerd waren Deze schilderijen werden zeer populair en hun prijs steeg in een razend tempo tot Barks eigen verbazing Korte tijd verbood Disney hem via de rechter deze schilderijen te maken maar nadat ook Disney in de royaltys kon delen kreeg Barks alsnog toestemming Barks stierf op 25 augustus 2000 op de leeftijd van 99 jaar niet lang na Nederland bezocht te hebben Alhoewel hij chemotherapie tegen leukemie moest ondergaan bleef hij volgens verzorger Serene Hunickle "grappig tot aan het eind" Invloed De invloed van Barks is moeilijk te bepalen Zijn werk heeft in sommige landen met name zijn vaderland de Verenigde Staten nauwelijks erkenning gevonden in andere landen zoals Nederland was en is het razend populair Onder de huidige schrijvers en tekenaars van Donald Duck-verhalen staat echter als een paal boven water dat Barks nog altijd hun meester is Duck-makers als Keno Don Rosa Daan Jippes en William van Horn zijn er trots op als zijn opvolgers erkenning te krijgen In Nederland kent vrijwel iedereen het vrolijke weekblad de Donald Duck en dit mag toch ook als de verdienste van Barks worden gezien; de redactie van het weekblad besloot al vroeg veel Barks-verhalen uit te brengen In Almere is de Carl Barksweg naar hem genoemd in de Stripheldenbuurt Collecties Verenigde Staten Carl Barks Library 1-30 1983-1990 Carl Barks Library 141 delen 1991-1996 The Complete Carl Barks Disney Library vanaf 2011 De Disneystrips waaraan Carl Barks heeft meegewerkt zijn al vele malen gebundeld in verschillende landen Een belangrijke uitgave is de Carl Barks Library van 1983 tot 1990 uitgegeven in de Verenigde Staten door uitgeverij Another Rainbow De luxe 30-delige reeks herdrukte Barks werk in voornamelijk zwart-wit en bevatte naast strips een groot aantal achtergrondartikelen Een tweede bundeling van Barks' werk verscheen van 1991 tot 1996 bij Gladstone Publishing onder de naam The Carl Barks Library Deze 141 delen tellende reeks was wel in kleur Ook The Complete Carl Barks Disney Library die vanaf 2011 door uitgeverij Fantagraphics wordt uitgegeven is in kleur Europa De uitgebreidste Europese uitgave van Barks werk is The Carl Barks Collection 2005-2008 uitgegeven door de Deense uitgeverij Egmont De 30-delige reeks verscheen in Denemarken Noorwegen Zweden en Duitsland en een jaar later ook bij Sanoma in Finland Een Spaanse versie werd na 4 delen stopgezet The Carl Barks Collection heeft veel overeenkomsten met de Amerikaanse Carl Barks Library uit de jaren 80 maar is in kleur ordert de verhalen op publicatiedatum en bevat materiaal dat niet in de Carl Barks Library voorkwam In Noorwegen werd de serie in 2009-2012 vervolgd door 6 delen Carl Barks Ekstra waarin onder meer door Barks' gemaakte schilderijen en zijn strips van Barney Bear zijn verschenen Vier delen hiervan zijn ook in Zweden verschenen< ref> Nederland De beste verhalen van Donald Duck 1-135 1975-2010 Oom Dagobert avonturen van een steenrijke eend 1-30 1977-1986 Donald Duck Alle Klassieke verhalen Donald Duck Alle verhalen van Carl Barks 1-6 1986-1989 Donald Duck Alle klassieke verhalen 1-17 1992 Donald Duck Collectie 1-34 2000-2008 Donald Duck Collectie 1-12 2009 De bekendste en compleetste Nederlandstalige bundeling van Barks werk is de softcoverreeks De beste verhalen van Donald Duck' 1975-2010 een serie van 135 delen De eerste 133 delen zijn in 2000-2008 door uitgeverij Lekturama gebundeld in de 34-delen tellende Donald Duck Collectie Een tweede reeks met deze naam verscheen in 2009 als cadeau voor lezers van het Algemeen Dagblad Hierin werden echter slechts 24 van de 135 albums herdrukt Oorspronkelijk verschenen in de reeks De beste verhalen van Donald Duck voornamelijk strips rond Donald Duck terwijl in de reeks Oom Dagobert avonturen van een steenrijke eend de verhalen verschenen waarin Dagobert Duck een hoofdrol speelde In 1986 werd het roer echter omgegooid en vanaf deel 31 verschenen in de Oom Dagobert-reeks albums met het werk van andere tekenaars De inhoud van de eerste dertig albums is in de loop van de tijd opgenomen in De beste verhalen van Donald Duck Minder bekend is een luxe uitgave in zwart-wit uit de jaren 1986 tot 1989 afwisselend verschenen onder de titels Donald Duck Alle klassieke verhalen en Donald Duck Alle verhalen van Carl Barks Deze reeks stopte in 1989 bij deel 6 en had op dat moment Barks Disneystrips uit de jaren 1942 tot 1952 gebundeld Deze delen werden in 1992 herdrukt onder de naam Donald Duck Alle klassieke verhalen met een andere cover Deze tweede reeks werd wel voortgezet en naast de zes delen uit de jaren 80 verschenen in 1992 nog 11 andere delen De 17 delen bundelden bij elkaar alle door Barks getekende Disneystrips uit de jaren 1942 tot 1968 De reeks is echter minder compleet dan de serie De beste verhalen van Donald Duck Het belangrijkste verschil is dat de door Barks geschreven en geschetste Jonge Woudlopers-verhalen uit de late jaren 60 en vroege jaren 70 in de reeks Alle klassieke verhalen ontbreken Verder lezen "Carl Barks" interview door Erik Svane Stripschrift 331 november 2000 cover & p 4-9 & 36 "Korte biografie" door Erik Svane Stripschrift 331 november 2000 cover & p 6-9 & 36 Externe links Chris Vos Haarlem 25 februari 1998 is een Nederlandse snowboarder woonachtig in Noordbeemster Vos maakte in april 2011 zijn debuut tijdens de World Cup snowboarden in Ocieres Frankrijk Hij kwalificeerde zich voor de Paralympische winterspelen in Sotsji in 2014 door in november tijdens een Europa Cup-wedstrijd in Landgraaf vierde te worden In datzelfde seizoen haalde Vos in Copper Mountain USA nogmaals de limiet voor kwalificatie Sochi 2014 Vos is tijdens de Paralympische Winterspelen de jongste Nederlandse debutant In Sochi eindigde hij op plaats 13 in een deelnemersveld van 33 atleten De gemiddelde leeftijd van de atleten is 24 jaar Vos was 15 jaar oud Vos maakt deel uit van het Mentelity Foundation Team Deze foundation is opgericht door Bibian Mentel meervoudig Wereldkampioen en de huidige Paralympische Kampioen in Sochi Mentel nam Chris op 12 jarige leeftijd mee naar Amerika en Canada om kennis te maken met de sport In 2013 werd Vos Junior Wereldkampioen bij de Rookies Para Snowboarden De Johan Cruyff Foundation koos Chris voor zijn inzet en voorbeeldfunctie als Ambassadeur voor hun Foundation Hij werd ingezet bij Tv-programma's en interviews Daarnaast maakte hij deel uit van "de 14 van Johan Cruyff" De foundation is bijzonder trots op Chris omdat hij zijn gestelde doel behaalde op zo een jonge leeftijd meedoen aan de Paralympics Varia In 2010 heeft Vos meegedaan aan het televisieprogramma Cappies Award van de TROS met Lucille Werner Het TV progamma laat zien wat kinderen met een lichamelijke beperking wel kunnen inplaats van wat zij niet kunnen In dat progamma maakte hij kennis met Bibian Mentel die hem een medaille overhandigde voor zijn inzet Zij sprak uit dat ze hoopte om samen deel te nemen aan de Paralympische spelen in Sochi 4 jaar later lukte het beide deze droom waar te maken In 2014 ontving hij in zijn woonplaats de Beemster sportpenning voor zijn voorbeeldfunctie en behaalde Wereldtitel bij de rookies Vos wordt door zijn prestatie op de Paralympische spelen uitgenodigd voor de X Games 2015Extreme Games Bij dit jaarlijks gehouden evenement in Aspen USA georganiseerd door de TV zender ESPN kunnen alleen atleten mee doen die worden uitgenodigd Vos haalde de finale en werd uiteindelijk 8st Als gevolg van een zwaar ongeval heeft Chris een plexus letsel Dat houd in dat zijn rechter been van lies tot voet geheel verlamd is Tevens mist hij zijn rechter dikke bil spier Met behulp van speciale ortheses gemaakt door Frank Jol kan hij lopen snowboarden en andere extreme sporten beoefenen Externe links Een christen is een aanhanger van het christendom of in meer strikte zin een volgeling van Jezus Christus Een vrouwelijke christen werd vroeger wel christin genoemd Ontstaansgeschiedenis De term christen werd voor het eerst gebruikt in Antiochië nadat in Jeruzalem een vervolging was uitgebroken tegen aanhangers van Christus waar ook de latere apostel Paulus toen Saulus aan meedeed De vervolgden vluchtten weg en raakten verstrooid tot in Fenicië Cyprus en Antiochië Turkije Daar kwam toen ook een groot aantal Grieken tot geloof die daarna een jaar lang onder leiding van Barnabas en de intussen bekeerde Paulus onderwezen werden in wat het christelijk geloof inhield In die tijd begonnen de mensen deze gelovigen christenen te noemen Een Bijbels gezichtspunt op de geschiedenis van de eerste christenen is voor zover het de verspreiding naar Syrië Turkije Griekenland en Italië betreft te vinden in het Bijbelboek Handelingen Christenen en religieuze regels Een christen gelooft dat hij God dient om hem te eren en niet om daarmee vergeving en genade te verdienen Er zijn in het christendom geen verplichte gebedstijden hoewel sommige kerkgenootschappen en kloosterorden ook gebeden hebben zoals het Angelus op vastgelegde tijdstippen of de zondagsplicht of met uitzondering van enkele groeperingen spijswetten De handreikingen voor het leiden van een goed leven zijn onder meer de Tien geboden en de "vrucht van de Geest" zoals beschreven in hoofdstuk 5 van het Bijbelboek Galaten Rooms-katholieken kennen onder andere nog de vijf geboden van de Heilige Kerk Volgens de meeste stromingen en interpretaties van het christendom is de mens zondig van natuur en geneigd tot alle kwaad Christenen beschouwen de kruisdood van Jezus als een verlossende daad waardoor zonden indien er sprake is van oprecht berouw worden vergeven Dat wil niet zeggen dat christenen geloven dat daarmee alles is toegestaan Een christen probeert na zijn bekering uit liefde voor God in navolging van Jezus in harmonie met zijn medemens te leven Er is onder christenen echter wel discussie over de vraag wat dit navolgen van Jezus precies inhoudt Uit de Bijbel blijkt dat die discussie al vanaf het begin is gevoerd De eerste generatie christenen bestond namelijk hoofdzakelijk uit Joden terwijl de tweede generatie al aanzienlijk meer niet-Joden telde Onder beide groeperingen ontstond in die tijd verwarring over de vraag of de nieuwe niet-Joodse christenen zich nu ook aan alle joodse wetten dienden te houden Onder meer in hoofdstuk 15 van het Bijbelboek Handelingen wordt beschreven hoe de apostelen de gemoederen trachten te sussen als er een discussie gaande is over de spijswetten en de besnijdenis Petrus meende met Jakobus dat niet-Joodse christenen niet te zwaar belast moesten worden met wetten en voorschriften waar zelfs de Joden niet aan konden voldoen Hand1510 Na hierover overeenstemming binnen de kring der apostelen te hebben bereikt schrijft men een brief ter bemoediging aan de niet-Joodse christengemeenten in Antiochië Syrië en Cilicië Het belangrijkste citaat Hand152829 In overeenstemming met de heilige Geest hebben wij namelijk besloten u geen andere verplichtingen op te leggen dan wat strikt noodzakelijk is onthoud u van offervlees dat bij de afgodendienst is gebruikt van bloed van vlees waar nog bloed in zit en van ontucht Als u zich hier aan houdt doet u wat juist is Het ga u goed Christenen en anderen Christenen en joden Het christendom is ontstaan uit het Palestijnse en het Hellenistische Jodendom van de eerste eeuw Van meet af aan was er wrijving tussen de twee godsdiensten al werd de eerste Messiaanse gemeente nog als sekte binnen het Jodendom gezien Zij hielden de Tora net als veel Messiasbelijdende Joden in de eenentwintigste eeuw doen en de zogenaamde Messiaanse Beweging In 70 en in 132 deden de christenen niet mee met de opstanden tegen de Romeinen De eeuwen daarna werden beide minderheden bij tijd en wijle vervolgd door de Romeinse overheid Vanaf 325 is het Romeinse en het Byzantijnse Rijk gekerstend Christenen werden bevoordeeld en Joden zijn vanaf die tijd helaas periodiek ernstig vervolgd door christenen Voorbeelden zijn de Kruistochten zowel bij het begin van de tocht in Duitsland als bij de aankomst in Jeruzalem; de Reconquista in de 15e eeuw in Spanje de pogroms in Rusland het latente kerkelijke antisemitisme dat de nazi's in de kaart speelde alsook vervolgingen in andere landen Na de Tweede Wereldoorlog tot op heden ondersteunen overwegend christelijke landen joodse cultuurgemeenschappen in deze landen alsook de joodse staat Israël op diplomatiek militair cultureel en economisch vlak Men spreekt in de 20e en 21e eeuw ook veelal van de joods-christelijke cultuur als basis voor het Westen Deze ontwikkelingen hebben mede een toename van islamitisch extremisme tot gevolg waarbij extreem islamitische propaganda de christenen en joden een samenzwering wordt toegedicht Deze samenzwering zou de invasies in Afghanistan en Irak alsook ondersteuning van dictators in de islamitische wereld tot gevolg hebben Christenen en moslims De geschiedenis van christenen en moslims kenmerkt zich sinds het ontstaan van de islam met name door oorlogen in de volgende hoofdfasen Circa 620 630 AD verovering van het Arabisch Schiereiland door Mohammed Circa 630 660 AD verovering van het noorden van het hedendaagse Egypte en Libië ten koste van Byzantium en de Kopten alsook verovering van Perzië beide door het kalifaat Rashidun Hiermee werd ook het Zoroastrisme vrijwel tot niets teruggebracht Circa 660 750 AD verovering van Centraal-Azië en het noorden van het hedendaagse Algerije Tunesië Marokko en zuiden van Spanje door het Omajjadenkalifaat Het nestorianisme werd hiermee tot vrijwel niets teruggebracht Circa 1000 1500 AD verovering van Byzantium door het Ottomaanse rijk het hedendaagse Turkije Armenië zuiden van Rusland en de Balkan De Byzantijnse Oosters-orthodoxe Kerk werd daarmee tot vrijwel niets teruggebracht en werd voortgezet als de Russisch-orthodoxe Kerk De uitbreiding van het Ummayadis kalifaat werd tegengehouden door de Franken in de slag bij Poitiets in 732 AD De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk werd meerdere malen tegengehouden door Europese christelijke legers het beleg van Wenen in 1529 AD en het beleg van Wenen in 1683 AD Spanje werd op de moslims heroverd door de christelijke Spanjaarden tijdens de reconquista van ongeveer 800 tot 1500 AD Tijdens de middeleeuwen werden door christelijke Europese landen kruistochten ondernomen in het Heilige Land Tijdens de 19e 20e en 21e eeuw werd het Ottomaans Rijk langzaam maar zeker ontmanteld waardoor Balkanstaten zich als onafhankelijke christelijke staten konden vestigen De 20e en 21e eeuw kenmerkten zich echter door een toename van onderdrukking en vervolging van christenen in islamistische landen vrijwel het gehele Midden-Oosten maar ook in Zuidoost Azië Indonesië en in Afrika in Noord-Soedan In het overwegend islamitische noorden van Nigeria worden de christenen vaak aangevallen door extremistische moslims zoals de Boko Haram-sekte Landen met aanzienlijke minderheden christenen in het Midden-Oosten aan het begin van de 20e eeuw Libanon Irak Syrië Turkije hebben vrijwel allen vrijwel geen christenen als inwoner meer of maken op dit moment een proces van vervolging van christenen door extremistische moslims door Zuid-Soedan is bijvoorbeeld mede het product van vervolging van christenen door moslims Christenen en hindoes Christenen en hindoes hebben tot het kolonialisme van de 17e 18e 19e en 20e eeuw weinig interactie gekend Met uitzondering van de kleine christelijke gemeenschappen in India Thomaschristenen Syro-Malabar-katholieke Kerk en Malankara Jacobitisch-Syrisch-Christelijke Kerk die ontstonden tijdens de eerste eeuw AD was er tot de komst van de Portugezen en andere Europese mogendheden vrijwel geen interactie Christenen en boeddhisten Christenen en boeddhisten hebben tot het kolonialisme van de 17e 18e 19e en 20e eeuw weinig interactie gekend Met uitzondering van het nestorianisme die ontstonden vanaf de eerste eeuw AD was er tot de komst van de Portugezen en andere Europese mogendheden vrijwel geen interactie Door bekeringen ontstonden in China Japan en Zuid-Korea en andere overwegend boeddhistische landen echter christelijke minderheden Christenen en communisme kapitalisme Hoewel er zeker een doctrine van verzet uit de christelijke leer te halen valt wordt christenen vaker voorgehouden dat ze de overheid moeten gehoorzamen Christenen zijn daarom nogal eens behoudend ook op sociaal-economisch gebied Met name het revolutionaire socialisme en het communisme zagen daardoor en door de geschriften van Karl Marx christenen vaak als klassevijand en vervolgde hen in de 21e eeuw alleen nog in China Noord-Korea en Vietnam Het kapitalisme en het christendom hebben traditioneel weinig spanningen vergeleken met bijvoorbeeld de vervolging van christenen in communistische landen met name in de 20e eeuw en in islamistische landen sinds het ontstaan van de islam Het christendom staat in veel kapitalistische samenlevingen echter wel ernstig onder druk door verregaande secularisatie Niet-christenen over christenen Over christenen is in de loop der tijd op verschillende manieren gedacht Zo dachten de Romeinen aan het begin van onze jaartelling dat christenen kannibalen warenIn werkelijkheid werd tijdens gezamenlijke maaltijden met het breken van brood en het drinken van wijn het deelgenoot worden aan Jezus bloed en gekruisigde lichaam gesymboliseerd Tegenwoordig vinden deze maaltijden nog steeds plaats in de vorm van de eucharistie in de katholieke en orthodoxe kerken en het heilig avondmaal in de protestantse kerken Christenen zijn in de loop der tijden verschillend beoordeeld De negatieve aspecten van dit handelen kruistochten heksenjacht inquisitie hebben altijd veel aandacht gekregen hoewel sommige daarvan onderdrukking en vervolging van andersdenkenden zwaar onderbelicht zijn Dit geldt eveneens voor een aantal positieve aspecten zoals zorg voor zwakkeren en armoedebestrijding Met name evangelische christenen menen in Christus een schat te hebben gevonden die ze niet voor zichzelf mogen houden Deze missionaire opstelling botst vaak met het post-modernisme dat in de ontwikkelde westerse samenlevingen dominant is Daar komt bij dat met name het orthodoxe calvinisme nogal eens de indruk wekt haar normen bijvoorbeeld inzake de zondag te willen opleggen aan andersdenkenden Dit maakt christenen niet altijd populair waardoor scheldwoorden ontstonden als christenhond Zie ook Christelijke visies op het jodendom Joodse visies op het christendom Christenfundamentalisme Excommunicatie Heiden Ketter Clark Terry Saint Louis Missouri 14 december 1920 – Pine Bluff Arkansas 21 februari 2015 was een Amerikaanse swing- en bop-trompettist en bugel-pionier in de jazz Hij speelde onder meer in de bigbands van Duke Ellington en Count Basie maar had ook zijn eigen bands Het begin Clark Terry bijnaam Mumbles begon zijn professionele carrière in het begin van de jaren veertig toen hij in lokale bands speelde Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij lid van een Amerikaanse legerband 1942-1945 Na de oorlog speelde hij in de band van Lionel Hampton bij Charlie Barnet Eddie "Cleanhead" Vinson Charlie Ventura en George Hudson Count Basie en Ellington Van 1948 tot 1951 maakte hij deel uit van het orkest van Count Basie Het was zijn doorbraak in de jazz waardoor hij een overstap kon maken naar de band van Duke Ellington waar hij van 1951 tot 1959 speelde Aansluitend werkte hij bij Quincy Jones 1960 Clark Terry was nu een wereldster geworden die met zijn manier van spelen een grote invloed uitoefende op andere musici waaronder trompettist Miles Davis en Quincy Jones Hij beheerste verschillende stijlen van swing tot hard bop en stond bekend om zijn techniek en goede humor De jaren zestig en later Zijn reputatie nam toe na zijn aanstelling bij de Amerikaanse omroep NBC waar hij in de volgende tien jaar regelmatig optrad in de band van de Tonight Show geleid door Doc Severinsen Hij werd hier ook beroemd als scat-zanger en had in deze periode een hit met Mumbles In dezelfde periode bleef hij jazz spelen onder meer met trombonist Bob Brookmeyer met wie hij begin jaren zestig een redelijk populair quintet had Na zijn periode bij NBC ging Terry aan de slag als studio-muzikant en gaf hij les tijdens workshops Daarnaast had hij zijn eigen bands Clark Terry's Big B-A-D Band het quintet Clark Terry and his Jolly Giants en de Young Titans of Jazz Hij trad over de hele wereld op tijdens festivals speelde in clubs en nam platen op als leider en als sideman Hij werkte onder meer met Ella Fitzgerald Oscar Peterson Dizzy Gillespie Dinah Washington Ben Webster Ray Charles Dexter Gordon Thelonious Monk Zoot Sims Jon Faddis Dianne Reeves Unifour Jazz Ensemble en Skitch Hendersons New York Pops Orchestra Ook nam hij onder meer op met het Metropole Orkest In 2014 maakte Alan Hicks de documentaire Keep On Keepin on waarin Terry vier jaar wordt gevolgd en de relatie tussen deze oude jazz legende en het 23-jarige blinde pianotalent Justin Kauflin centraal staat De documentaire werd vertoond op het IDFA in Amsterdam Overlijden Clark Terry overleed in februari 2015 op 94-jarige leeftijd aan de gevolgen van diabetes Belang voor de jazz Clark Terry beïnvloedde trompettisten als Miles Davis en was een pionier van de bugel in de jazz Op dit instrument begon hij zich in de jaren zeventig te concentreren Hij componeerde meer dan tweehonderd songs en schreef verschillende boeken over trompetspelen Hij maakte en speelde mee op honderden platen Hij kreeg driemaal een Grammy Award-nominatie en won er één In 2010 kreeg hij een Grammy Lifetime Achievement-award Al vroeg in zijn carrière spande hij Terry zich in om jongeren die in de jazz verder wilden een duwtje te geven Hij kocht instrumenten voor ze en gaf les en zijn activiteiten op dit gebied leidden uiteindelijk tot Jazz Mobile in Harlem Hij kreeg meerdere 16 eredoctoraten speelde voor zeven Amerikaanse presidenten en verwierf een plaats in de Kansas City's Jazz Hall of Fame Discografie selectie Clark Terry Verve Records 1954 Introducing Clark Terry Emarcy Records 1955 Swahili 1955 Clark Terry with Quentin Jackson Martial Solal Kenny Clarke 1955 Serenade to a Bus Seat 1957 In Orbit 1958 Clark Terry Quartet with Thelonious Monk 1958 Top and Bottom Brass 1959 Color Changes Candid Records 1960 Everything's Mellow Prestige 1961 Back in Bean's Bag 1962 Clark Terry and Bob Brookmeyer Verve 1962 Mellow Moods Prestige 1962 What Makes Sammy Swing 1963 The Happy Horns of Clark Terry 1964 The Power of Positive Swinging 1964 Mumbles 1966 Spanish Rice 1967 At the Montreux Jazz festival 1969 Live at the Wichita Jazz Festival Enja 1974 Oscar Peterson and Clark Terry 1975 Clark Terry and His Jolly Giants 1975 Clark Terrys Big BAD Band Live at Buddys Place 1976 The Globetrotter 1977 Brahm's Lullabye Amplitude Records 1978 Funk Dumplin's Music Mecca 1978 Live in Chicago Monad 1979 2 vol Memories of Duke Pablo Records 1980 Yes the Blues 1981 To Duke and Basie Enja 1986 Locksmith Blues Concord Jazz 1989 Live at the Village Gate Chesky Records 1990 1991 2 vol Jive at Five Enja 1990 Having Fun Delos 1990 What a Wonderful World For Lou Red Baron 1993 Shades of Blues Challenge Records 1994 Copenhagen 1980 Storyville 1994 Remember the Time Mons 1994 Metropole Orchestra Mons 1994 Reunion met Peewee Claybrook D'Note Classics 1995 Good Things in Life Mons 1996 Daylight Express 1998 Uh! Oh! Nagel-Heyer Records 2000 Herr Ober Live at Birdland Neuburg Nagel Heyer 2001 Live at QE2 Chiaroscuro 2001 Jazz Matinee Hänssler 2001 Live in Concert 2002 Friendship met Max Roach 2002 Porgy & Bess A440 Music Group 2004 Live at Marihan's Chiaroscuro 2005 Boeken Let's Talk Trumpet From Legit to Jazz Interpretation of the Jazz Language Clark Terry's System of Circular Breathing for Woodwind and Brass Instruments Clark autobiografie 2011 Externe link Claude Criquielion Lessen 11 januari 1957 – Aalst 18 februari 2015 was een Belgisch wielrenner Hij was prof van 1979 tot en met 1991 Deze klassiekerspecialist heeft onder andere de Ronde van Vlaanderen Clásica San Sebastián Waalse Pijl Grote Prijs Eddy Merckx en de Brabantse Pijl op z'n naam staan In 1984 werd hij wereldkampioen op de weg en in 1990 schreef hij het Belgisch kampioenschap op zijn naam In 1988 zou Criquielion in Ronse wellicht opnieuw wereldkampioen op de weg geworden zijn als hij in de eindspurt niet gehinderd en ten val gebracht zou zijn door Steve Bauer De derde medevluchter Maurizio Fondriest had de wereldtitel vervolgens voor het oprapen Zijn zoon Mathieu is in 2005 profwielrenner geworden bij Landbouwkrediet-Colnago; Claude Criquielion was ploegleider bij die ploeg In de nacht van 15 op 16 februari 2015 werd hij getroffen door een zware beroerte en werd in kritieke toestand in het ziekenhuis van Aalst opgenomen waar hij op 18 februari overleed Belangrijkste overwinningen 1979 Eindklassement Catalaanse week 1980 3e etappe deel B Dauphiné Liberé 4e etappe Tirreno-Adriatico 1982 Brabantse Pijl 1983 Clásica San Sebastián 1984 GP Eddy Merckx Wereldkampioen op de weg Profs Proloog Ronde van Luxemburg 1985 Waalse Pijl Polynormande 1986 Eindklassement Ronde van Romandië Grand Prix du Midi Libre 1987 Ronde van Vlaanderen 4e etappe Ronde van Luxemburg GP Fayt-le-Franc 1988 GP van Wallonië Criterium der Azen Grand Prix du Midi Libre 1989 Waalse Pijl 1990 Belgisch kampioen op de weg Elite Resultaten in voornaamste wedstrijden | |} Ploegen 1979 KAS-Campagnolo 1980 Splendor-Admiral 1981 Splendor-Wickes 1982 Splendor-Wickes 1983 Splendor-Euroshop 1984 Spenco 1985 Hitachi-Splendor 1986 Hitachi-Marc-Splendor 1987 Hitachi 1988 Hitachi-Bosal 1989 Hitachi 1990 Lotto-Super Club 1991 Lotto-Super Club Countrymuziek is de verzamelnaam voor verschillende muziekstijlen van Amerikaanse muziek die ontstaan is op het platteland in het zuidelijke deel van de Verenigde Staten en zijn wortels in de Amerikaanse volksmuziek heeft Doorgaans betreft het een zangstem die wordt begeleid door een aantal eenvoudige instrumenten steel gitaar viool en akoestische gitaar zijn de traditionele maar tegenwoordig worden ook elektrische gitaar en drums gebruikt Oorsprong De oorsprong ligt in de smeltkroes van alle nationaliteiten die in de 18e eeuw naar de Nieuwe Wereld trokken om daar een nieuw leven te beginnen Veel emigranten brachten natuurlijk hun muziekinstrumenten mee en na een week hard werken kwam men op zaterdag bij elkaar om te ontspannen en muziek te maken Hier ligt de oorsprong van de hedendaagse Country & Western Uiteraard waren er musici die probeerden van hun muzikale kunnen te leven In eerste instantie ging het vooral om dansmuziek Naast de grote dansorkesten ontstonden er ook kleinere groepen de zgn stringbands in een zeer gevarieerde samenstelling Er werd vaak wel bij gezongen maar zelden door solisten Over het algemeen wordt Roy Acuff beschouwd als de eerste grote solo-zanger in de countrymuziek Veel artiesten kregen meer bekendheid via allerlei radiostations In Nashville werd een radiostation opgericht door een verzekeringsmaatschappij de National Life & Accident Insurance Company De roepletters van het station waren WSM "We Shield Millions" "Wij beschermen miljoenen" De eerste uitzending vond plaats in november 1925 Het was een rechtstreekse uitzending van het optreden met publiek van een 80-jarige fiddler die de reputatie had dat hij meer dan 1000 liedjes kende De aankondigingen werden gedaan door George D Hay die het programma WSM Barn Dance noemde Dit naar aanleiding van de National Barn Dance een soortgelijke show die hij had geproduceerd in Chicago Het programma werd elke zaterdag uitgezonden vanuit een studio op de vijfde verdieping van het kantoor van de maatschappij In 1928 kreeg het programma bij toeval van Hay de naam die het nu nog heeft Grand Ole Opry Het programma werd razend populair en heeft ontzettend veel betekenis gehad in de ontwikkeling van de countrymuziek De eerste aanzet tot de hedendaagse countrymuziek wordt toegeschreven aan Jimmie Rodgers de Father of Country Music Hij maakte zijn eerste plaatopname voor Victor Records op 1 augustus 1927 in Bristol Virginia De plaat van Rodgers bevatte een sentimentele ballade The Soldier's Sweetheart en een slaapliedje Sleep Baby Sleep De plaat had onmiddellijk veel succes en dus werden er datzelfde jaar nog meer opnamen gemaakt waaronder de eerste van uiteindelijk een serie van 13 Blue yodels getiteld T for Texas Jimmie Rodgers was ziekelijk en overleed al in 1933 aan tuberculose Ondanks die korte muzikale carrière bleek hij van grote invloed Op dezelfde dag werden er ook zes nummers opgenomen door een groep de Carter Family Zij ontwikkelden zich tot een van de meest invloedrijke groepen in die beginjaren Hun laatste opname in de oorspronkelijke bezetting vond plaats in 1941 en in die veertien jaren hebben ze meer dan 250 nummers op de plaat uitgebracht De muziek die in de jaren 30 werd ontwikkeld werd enorm populair en ontwikkelde zich natuurlijk in diverse richtingen Een van die richtingen is de dansmuziek uit Texas en Oklahoma die de naam Western swing kreeg Een mengsel van onder andere big band dixieland en jazz Bob Wills wordt gezien als de voornaamste artiest van deze stijl met zijn band The Texas Playboys In 1938 kwam Roy Acuff bij de Grand Ole Opry en werd al snel een geregelde gast Hij had een band de Tennessee Crackerjacks waarin onder andere de dobro nadrukkelijk aanwezig was Later veranderde hij de naam van zijn band in de Smokey Mountain Boys Hij werd al snel een leidende figuur binnen de Grand Ole Opry en bepaalde jarenlang wie en wat er te horen was in de show Op die manier bepaalde hij ook voor een deel de ontwikkeling van de muziek Onder zijn leiding werden er regels opgesteld voor deelname aan de show Onder andere moet elke artiest door een bestaand lid worden voorgedragen en leden hebben de verplichting om minstens 26 zaterdagen aanwezig te zijn Door de groeiende populariteit van de show werd de studio al gauw te klein voor de groeiende stroom publiek Er werd uitgeweken naar een grotere ruimte het Hillsboro Theatre maar ook dat hielp niet De volgende locaties waren het Dixie Tabernacle en het War Memorial Auditorium die ook al snel te klein werden Zelfs het invoeren van een toegangsprijs van 25 cent hielp niet In 1943 werd verhuisd naar het Ryman Auditorium waar de ruim 3000 bezoekers elke week een zitplaats konden vinden Dit Ryman Auditorium met zijn perfecte akoestiek is het meest beroemde thuis van de Grand Ole Opry geworden In 1974 werd verhuisd naar het speciaal voor de Opry gebouwde Grand Ole Opry House met 4400 zitplaatsen Van daaruit wordt de show nog elke week uitgezonden Het Ryman Auditorium wordt ook nog steeds regelmatig gebruikt voor bijzondere concerten In de jaren 40 werd Roy Acuff zó populair dat hij in belangrijke populaire polls Frank Sinatra versloeg Er wordt gezegd dat Japanse troepen bij de aanval op Okinawa als aanvalskreet riepen To hell with Roosevelt to hell with Babe Ruth to hell with Roy Acuff! Na 1945 In 1949 kwam Hank Williams naar de Grand Ole Opry Hij had als tiener al bekendheid gekregen met zijn groep The Drifting Cowboys en had een paar jaar deel uitgemaakt van de Louisiana Hayride van radiostation KWKH Nadat zijn Lovesick Blues een hit was geworden werd hij Opry-lid Zijn eerste optreden op 11 juni 1949 werd een gigantisch succes De show moest worden gestopt omdat het publiek hem drie keer terughaalde voor Lovesick Blues Ook voor Hank Williams was slechts een korte carrière weggelegd hij overleed op Nieuwjaarsdag 1953 op de achterbank van de auto die hem naar een Nieuwjaarsconcert in Canton Ohio zou brengen Maar het was een zeer productieve en indrukwekkende carrière Als geen ander bleek hij in staat om het moeizame leven van de werkende man in woord en muziek uit te beelden Er is bijna geen enkele artiest in de countrymuziek die geen nummer van hem op het repertoire heeft staan Europa Countrymuziek was tot midden in de 20e eeuw vooral een Noord-Amerikaans aangelegenheid In Europa kreeg de country relatieve bekendheid door de opkomst van de westernfilms met onder andere Roy Rogers Als afzetmarkt was Europa echter nog niet aangesproken België De eerste Europese country-producties sinds 1948 staan op naam van de Vlaamse variété-pionier Bobbejaan Schoepen Vanaf eind jaren dertig bracht hij de muziekstijl in Vlaamse dorpen en hij trad net na de oorlog op voor onder meer Amerikaanse en Canadese troepen die waren ingezet tijdens de Processen van Neurenberg Frankfurt en Berlijn Hij is verder vermoedelijk de eerste Europeaan die optrad in de Grand Ole Opry het Verenigd Koninkrijk niet meegerekend Nederland De belangrijkste countryartiest van Nederlandse bodem is de Twentse zangeres Ilse DeLange Zij treedt internationaal op werd meermaals onderscheiden met Edisons en behaalde achttien maal platina met de verkoop van haar albums Zij en zanger Waylon traden als The Common Linnets op tijdens het Eurovisiesongfestival 2014 en behaalden hier de tweede plaats met het countrynummer Calm after the storm Andere Nederlandse countryartiesten zijn bijvoorbeeld Ben Steneker Lana Wolf en Ramblin' Eddy Een Nederlandse band die al elf keer door het Nederlandse publiek tot Band van het Jaar is verkozen is Savannah uit Tilburg Deze band is de "vaste" Europese begeleidingsband voor de Nashville USA singer-songwriter Billy Yates en maakt ook deel uit van de Theaterproductie Back to the Country samen met Dick van Altena en Cor Sanne een show die al ruim tien jaar lang met groot succes de Nederlandse en buitenlandse theaters aandoet Americana Ook wel alternatieve country genoemd in de jaren 1960 en 1970 countryrock Onder invloed van pop rockbands als The Byrds en artiesten als Gram Parsons en Neil Young lieten andere popartiesten zich steeds meer beïnvloeden door de traditionele countrymuziek De geïdealiseerde eerlijkheid van het plattelandsleven en het uiten van echte emoties en levenservaringen paste goed bij de tijdgeest van de jaren zestig en zeventig De vaak conservatieve teksten van de originele country werden vervangen door teksten die beter pasten bij de idealen van de nieuwe generatie singer-songwriters Sinds de jaren negentig van de 20e eeuw zijn er veel nieuwe artiesten bijgekomen die alternatieve rock combineren met authentieke country elementen onder andere The Jayhawks Will Oldham en Lucinda Williams Zie ook Lijst van countryartiesten Externe links DSB Bank NV DSB Dirk Scheringa Beheer voorheen DSB Groep is een Nederlandse bank in faillissement DSB Bank is verschillende malen in opspraak geraakt In 2009 werd de bank beschuldigd van financiële wanpraktijken onder andere vanwege vermeende te dure hypotheken en koopsompolissen en kreeg het een aantal boetes opgelegd door de AFM Op 12 oktober 2009 werd door de rechtbank op verzoek van De Nederlandsche Bank de noodregeling in de zin van de Wet op het financieel toezicht van toepassing verklaard Op 19 oktober 2009 is DSB Bank failliet verklaard DSB Bank was een gesloten naamloze vennootschap waarvan de aandelen werden gehouden door DSB Ficoholding NV andere dochters hiervan waren DSB schade en DSB leven Alle aandelen van DSB Ficoholding NV werden gehouden door DSB Beheer BV waarvan de aandelen werden gehouden door Dirk Scheringa In DSB Beheer waren ook ondergebracht AZ NV en DS Arts BV waar het Scheringa Museum voor Realisme onder viel DSB Ficoholding en zijn dochters vielen onder de Wet op het financieel toezicht de overige activiteiten niet Sinds 21 oktober 2009 is ook DSB Beheer failliet DS Arts ging op 17 november failliet Geschiedenis Het bedrijf is in 1975 opgericht als Buro Frisia door zakenman Dirk Scheringa en zijn vrouw Baukje Scheringa-de Vries Dirk Scheringa was voordien politieagent in zijn vrije tijd hielp hij mensen met belastingaangiften en gaf hij financieel advies Van dat laatste besloot hij in 1977 zijn beroep te maken hij stopte bij de politie en richtte zich fulltime op financieel advies Scheringa handelde vanaf het begin onder verschillende namen waaronder Frisia Financieringen De zaken gingen goed door autonome groei en overnames groeide het bedrijf gestaag In 1997 had het bedrijf van Scheringa een vermogen van € 25 miljoen en een balanstotaal van € 300 miljoen Op 28 december 1998 werd de DSB Groep opgericht waar Buro Frisia in opging Eind jaren negentig wilde Dirk Scheringa naar de beurs met zijn bedrijf de waarde van de onderneming werd op dat moment op € 400 miljoen geschat Enkele uren voor de aangekondigde beursgang in 2000 blies hij deze echter af volgens eigen zeggen omdat hij het niet eens zou zijn met de banken over de introductiekoers Scheringa bleef enig aandeelhouder en vond nieuwe wegen om kapitaal aan te trekken zonder de macht uit handen te geven hij leende maximaal bij waaronder achtergestelde leningen als toevoeging aan het garantievermogen zie ook bankreserves De belangrijkste bedrijfsonderdelen waren "DSB Bank" voor spaarproducten en "DSB Direct" voor kredietproducten Dit laatste bedrijfsonderdeel gebruikte veel verschillende merknamen als Becam Postkrediet lenennl en Frisia Financieringen Op 24 december 2005 kreeg DSB van De Nederlandsche Bank een bankvergunning In dat jaar boekte de DSB Groep een omzet van € 216 miljoen het bedrijf had toentertijd ongeveer 2000 mensen in dienst Begin 2006 werd de groep omgevormd tot bank en hernoemd als DSB Bank NV Anders dan bij veel andere banken kwam de winst vooral uit provisie-inkomsten afkomstig van de verkoop van koopsommen en overlijdensrisicoverzekeringen die tegelijk met de leningen werden verkocht Deze koppelverkoop is officieel verboden in Nederland voor consumentenkrediet zie verbod op koppelverkoop bij consumentenkrediet; de consument moet opletten en de Autoriteit Financiële Markten moet er op toezien Er gebeurde echter niets en DSB kon doorgaan met deze verkoopmethode pas in 2009 kwam de methode uitgebreid in de media in opspraak Activiteiten Algemeen DSB Bank was een bedrijf met ruim twintig vestigingen in Nederland Het hoofdkantoor zat in het Noord-Hollandse Wognum De woordvoerder van de DSB Bank was Klaas Wilting Het bedrijf leverde hypothecaire en consumptieve leen- spaar- en verzekeringsproducten aan particulieren en had in Nederland een marktaandeel van circa 17% op het gebied van consumptief krediet Ook in België en Duitsland was DSB Bank actief DSB Bank had een bankvergunning van de Nederlandsche Bank DNB en was geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten DSB Bank was als deelnemer aangesloten bij Stichting Bureau Krediet Registratie BKR DSB Bank onderschreef de gedragscode verwerking persoonsgegevens financiële instellingen van de Nederlandse Vereniging van Banken NVB Handelsnamen DSB Bank opereerde onder een groot aantal handelsnamen waarvan Becam Frisia Financieringen Lenennl en Postkrediet de bekendste waren Deze namen werden gebruikt voor financieringsinstellingen beleggingsgroepen incasso pensioenbeheerders en andere bedrijven van de DSB Groep Vier maanden na het faillissement bleek dat het nog steeds mogelijk is om bij Frisianl Becam Postkredietnl en Lenennl geld te lenen Internationaal Onder de naam DSB International had DSB bank ook op beperkte schaal activiteiten buiten Nederland Deze afdeling viel ook rechtstreeks onder DSB Bank Er waren zeven vestigingen in België door de overname van Silver Finance nv en één in Düsseldorf Ook was DSB sinds 2007 bezig met het opzetten van een afdeling in Slovenië Bedrijfsstructuur Sponsoring en reclame Sportsponsoring en museum Sinds 1993 was de profvoetbalclub AZ eigendom van Dirk Scheringa tevens voorzitter De DSB Bank was de hoofdsponsor van de Alkmaarse club Frisia Financieringen ook van DSB was subsponsor AZ voetbalde in shirts met daarop de naam DSB DSB was ook de naamgever van het nieuwe voetbalstadion in Alkmaar namelijk het DSB Stadion Frisia Financieringen was naast subsponsor van AZ de hoofdsponsor van de AZ Vrouwen Ook had DSB Bank een marathonschaatsploeg en een langebaanschaatsploeg gesponsord de DSB-schaatsploeg DSB sponsorde verder een wielerploeg in het damespeloton de DSB Wielerploeg was sponsor van de Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Unie korfbalvereniging Dalto en persoonlijk sponsor van judoka Henk Grol Ook was DSB Bank in 2009 naamgever van de KNSB Cup het kampioenschap in het marathonschaatsen Scheringa is naast sportfanaat ook kunstliefhebber en -verzamelaar Hij was de initiatiefnemer van het in 1997 opgerichte Scheringa Museum voor Realisme in Spanbroek Dit museum bood onderdak aan een collectie magisch realistische schilderijen van onder andere Carel Willink; deze collectie was ondergebracht in DSB Beheer Tv-reclame DSB bank maakte in vergelijking met andere financiële instellingen veel televisiereclame Deze reclames scoorden hoog bij de jaarlijkse verkiezing van de Loden Leeuw de prijs voor de meest irritante reclame van het TROS-programma Radar In 2004 werd "de leningman" van Becam genomineerd in zowel de algemene categorie als de categorie voor irritante bekende Nederlander met Frits Bom als Leningman In de algemene categorie wonnen ze ook Het jaar daarvoor had Frisia Financiering in dezelfde categorie gewonnen met een spot waarin oud RTL4-nieuwslezer Edvard Niessing het nieuws verkondigt over goedkopere leningen Dat jaar werd Lenennl tweede en eindigde Postkrediet op de vijfde plaats Als gevolg van de hoeveelheid reclame was de naamsbekendheid van de betreffende financiële instellingen groot Vertrek en benoeming topmannen In juni 2007 werd voormalig minister van Financiën Gerrit Zalm hoofdeconoom bij DSB en in december 2007 werd hij benoemd tot financieel directeur In november 2008 werd bekend dat Zalm overstapte naar ABN AMRO Hij werd in maart 2009 opgevolgd door Frank de Grave die twee maanden later alweer vertrok bij DSB In dezelfde periode vertrokken er nog meer topmannen bij DSB directeur Sparen en Beleggen René Frijters CFO Jaap van Dijk Riskmanager Peter Hekking Hoofd Interne Accountantsdienst Ruud van Dijk en Chief Information Officer Reggie de Jong In juli 2009 werd Robin Linschoten voormalig staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid benoemd tot bestuurslid bij DSB Linschoten was al commissaris bij de bank Frank de Grave werd in juli 2009 opgevolgd door registeraccountant Ronald Buwalda Buwalda werd financieel directeur DSB in opspraak Dure koopsommen en te hoge hypotheken Begin 2009 raakte DSB Bank in opspraak Klanten zochten contact met de media nadat zij in de problemen waren geraakt door een hypotheeklening bij DSB Bank Dit hield verband met de koppelverkoop van overlijdensrisicoverzekeringen en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen in de vorm van een of meer koopsompolissen De koopsom werd aan DSB betaald uit een verhoging van de hypotheeklening Het afsluiten van een overlijdensrisicoverzekering naast een hypotheek is niet ongebruikelijk wel is het ongebruikelijk om deze verzekering in één keer te betalen Er werd gesteld dat DSB tot wel 80% provisie in rekening bracht van de koopsom hoewel DSB zelf bij NOVA stelde dat dit gemiddeld slechts 51% bedroeg en dat dit percentage voor de sector niet ongebruikelijk was Door deze gang van zaken waren de afgesloten leningen soms erg hoog in vergelijking met de marktwaarde van de woning en ook in vergelijking met de financiële draagkracht cq het inkomen Uit onderzoek van onder andere TROS Radar en NOVA kwam naar voren dat in veel gevallen het geleende bedrag de marktwaarde van de woning ver oversteeg Gebruikelijk is dat een hypotheek niet hoger is dan 125% van de executiewaarde van een pand Uit een steekproef onder 700 probleemhypotheken bij DSB kwamen kwam naar voren dat deze gemiddeld 146% van de executiewaarde bedroegen Ondanks de hoge hypotheek leken de maandlasten in eerste instantie mee te vallen de klanten van DSB gingen af op de in reclame en of promotie vermelde lagere hypotheekrente voor de beginperiode De lage hypotheekrente was echter van korte duur al snel gemiddeld na één jaar werd conform het contract de rente verhoogd De gedragsregel dat de bank als hypotheekverstrekker rekening dient te houden met de financiële draagkracht van de klant werd door DSB niet altijd strikt nageleefd Klanten waarbij de hypotheekschuld veel te hoog was in verhouding tot de waarde van de woning hadden moeite om een bank te vinden die het risico aan wilde om hun hypotheek over te nemen waardoor deze mensen in de praktijk vast zaten aan de DSB Veel klanten zagen zich genoodzaakt hun woning te verkopen en bleven zitten met een hoge restschuld Boete van de AFM In mei 2009 heeft de Autoriteit Financiële Markten AFM twee boetes opgelegd omdat DSB Bank onzorgvuldig was geweest bij het verstrekken van hypotheekleningen Een boete van € 96000 werd opgelegd wegens overcreditering Een tweede boete van € 24000 werd opgelegd omdat DSB Bank haar klanten onvoldoende had geïnformeerd over de financiële producten Ook had DSB Bank onvoldoende informatie ingewonnen of haar advies onvoldoende gebaseerd op informatie die zij wel had ingewonnen DSB Bank zei de boetes vervelend te vinden en slecht voor het imago Schadeclaims In 2009 werden de stichtingen Hypotheekleed en DSB Ramp opgericht DSB Ramp opereert ook onder de namen Steunfonds Probleemhypotheken en DSB Leed Doelstelling van de stichtingen was potentiële consumenten waarschuwen voor voormalige praktijken van DSB en bemiddeling tussen DSB en gedupeerden De Stichting Hypotheekleed met als voorzitter Pieter Lakeman wilde een collectieve schadeclaim neerleggen bij DSB Het Steunfonds Probleemhypotheken met als voorzitter financieel adviseur Jelle Hendrickx zocht het meer in bemiddeling op individueel niveau tussen DSB en gedupeerde cliënten DSB had toegezegd gedupeerde klanten te compenseren in een uitzending van NOVA in augustus 2009 bleek echter dat DSB zich niet aan haar woord had gehouden Hendrickx was eerder financieel adviseur van Hypotheekleed totdat Pieter Lakeman voorzitter werd Lakeman gaf Hendrickx zijn congé waarna Lakeman een samenwerking aanging met de Hypotheekshop In de ogen van Lakeman trad Hendrickx niet daadkrachtig genoeg op Hendrickx startte op zijn beurt het Steunfonds Probleemhypotheken Zowel Lakeman als Hendrickx traden regelmatig op in uitzendingen van Tros Radar Oud-medewerkers aan het woord Op 28 september 2009 vertelden oud-medewerkers van DSB Bank in het tv-programma NOVA dat de bank systematisch en op grote schaal zo veel en zo hoog mogelijke koopsompolissen verkocht zonder de klant te waarschuwen voor de risico’s De koopsompolissen werden via koppelverkoop aan de man gebracht zonder koopsompolis kreeg de klant geen hypotheeklening Van de overbodige koopsommen kwam minimaal 80% als provisie bij DSB terecht Naar aanleiding van deze berichtgeving vroegen de SP GroenLinks en de PvdA aan minister van Financiën Wouter Bos stappen te ondernemen tegen het beleid van koppelverkopen bij DSB bank SP-Kamerlid Ewout Irrgang noemde het aansmeren van overbodige koopsompolissen ‘legale diefstal’ Bos noemde de provisies voor de koopsompolissen van 80 tot 90% totaal idioot Volgens Bos gebeurden er bij DSB dingen die niet door de beugel kunnen De dag na de uitzending van NOVA maakte Ed Nijpels bekend dat hij zijn functie als commissaris bij DSB per direct neerlegde Volgens Nijpels had dit niet met de negatieve publiciteit te maken maar met zijn benoeming tot bestuursvoorzitter van de Stichting Pensioenfonds ABP Nijpels was sinds 1 juli 2004 commissaris bij DSB daarmee was hij een van de langstzittende commissarissen bij DSB Nijpels werd op 1 augustus 2009 benoemd bij het ABP Bankrun na oproep Pieter Lakeman Op donderdag 1 oktober 2009 om 745 uur deed Pieter Lakeman van de Stichting Hypotheekleed een oproep in het KRO-programma Goedemorgen Nederland Hij riep alle rekeninghouders op om hun tegoeden bij DSB Bank weg te halen DSB moet failliet aldus Lakeman Volgens hem was dat de enige manier voor gedupeerden om nog wat van hun geld terug te krijgen omdat dan een curator de zaak eerlijk zou afhandelen De oproep van Lakeman trok veel aandacht in de media De bank was kwetsbaar omdat veel kort spaargeld was aangetrokken om langlopende hypotheken te dekken Premier Balkenende noemde de oproep bedenkelijk en minister Wouter Bos van Financiën sprak van een onverantwoordelijke actie van Lakeman Ook de Tweede Kamer en De Nederlandsche Bank vonden de oproep van Lakeman onverstandig Bij hoge uitzondering gaf De Nederlandsche Bank op 1 oktober 2009 een korte verklaring over DSB af waarbij werd opgemerkt dat DSB voldeed aan de eisen die aan de solvabiliteit en liquiditeit worden gesteld Een groot aantal DSB-klanten gaf gehoor aan de oproep van Lakeman Op de dag van de oproep was de website van DSB vanaf 10 uur in de ochtend niet meer bereikbaar en was het onmogelijk om geld op te nemen via het internet Volgens een woordvoerder van DSB kwam dit door een gecoördineerde aanval van hackers op de site en later door onderhoud aan de site Een dag na de oproep van Lakeman was de website van DSB nog steeds niet bereikbaar Volgens Robin Linschoten chief risk officer van DSB kwam dat door een gecoördineerde aanval van hackers op de it-systemen van DSB Bank die vanuit twaalf Europese landen zou zijn opgezet Linschoten ontkende verder wederom dat er een run op de bank was Pieter Lakeman noemde het verhaal over de hackers waarschijnlijk een leugen en zei ervan overtuigd te zijn dat DSB zelf de stekker uit internet had getrokken omdat er anders inmiddels honderden miljoenen bij DSB waren weggehaald Computerbeveiligingsexpert Rop Gonggrijp twijfelde in de media eveneens aan de verklaring van DSB Volgens hem is een aanval van hackers een veelgebruikte smoes om eigen incompetentie te verhullen Excuses Op 1 oktober 2009 verscheen DSB-bestuurder Hans van Goor 's avonds in het televisieprogramma NOVA Hij betuigde spijt voor de handelwijze van DSB maar zei dat deze handelwijze tot het verleden behoorde Van Goor erkende dat DSB in het verleden fouten had gemaakt bij het verstrekken van hypotheken maar dat daar vanaf april 2009 geen sprake meer van was Vanaf die datum zou DSB geen koopsompolissen meer verkocht hebben Van Goor merkte op dat andere banken deze polissen nog wel verkochten In dezelfde uitzending ontkende een andere topman van DSB Robin Linschoten alle geruchten en verdachtmakingen Volgens Linschoten was de eerdere uitzending van NOVA waarin ex-medewerkers aan het woord kwamen volledig door NOVA in scène gezet De excuses van Van Goor waren juridisch gezien gevaarlijk omdat DSB daarmee schuld bekende Bij de klanten vielen de excuses echter goed omdat DSB de hand in eigen boezem stak Twee dagen na Van Goor bood ook eigenaar Dirk Scheringa de klanten van DSB bank zijn excuses aan In een schriftelijke verklaring verzekerde hij de klachten zo snel mogelijk op te lossen Akkoord DSB en gedupeerden werd zaak voor de curatoren Niet alle gedupeerden waren blij met de oproep van Lakeman om DSB failliet te laten gaan De regelingen die het Steunfonds Probleemhypotheken voor individuele gedupeerden had willen afsluiten komen bij een faillissement juist in gevaar aldus voorzitter Jelle Hendrickx De Stichting Steunfonds Probleemhypotheken behartigt de belangen van een paar duizend gedupeerde DSB-klanten Op 8 oktober 2009 kondigden DSB en de Stichting Steunfonds Probleemhypotheken aan een akkoord bereikt te hebben over de manier waarop klachten over de bank zouden worden afgewikkeld Die regeling kwam er op neer dat klanten die in de problemen waren gekomen door te hoge maandlasten hun schuld over een langere periode mochten terugbetalen Ook zou een deel van de door hen betaalde koopsompolissen worden gebruikt voor de aflossing van de hypotheek Bovendien was het in bepaalde gevallen mogelijk om een lagere vaste rente te krijgen Dit zou resulteren in lagere maandlasten De regeling is echter nooit door de DSB Bank ondertekend omdat De Nederlandsche Bank in een overleg met DSB-bestuurder Robin Linschoten de ondertekening op het laatste moment tegenhield Waarom DNB de ondertekening tegenhield was niet duidelijk DSB stelde dat de regeling haar ongeveer 85 miljoen zou kosten De Stichting Steunfonds Probleemhypotheken had een open einde regeling bedongen waarvan iedereen die zich meldde gebruik kon maken Volgens Lakeman stelde de regeling weinig voor Lakeman stelde dat DSB een veel groter deel van de koopsompolissen zou moeten terugbetalen Klanten moesten zo zei Lakeman nog steeds het hele bedrag terugbetalen de schuld werd alleen uitgesmeerd over een langere periode Op 22 februari 2013 stopte de Stichting Hypotheekleed Nu de curatoren reeds 180 miljoen daadwerkelijk hebben uitgekeerd aan DSB-slachtoffers verwacht Pieter Lakeman dat uiteindelijk deze teller dicht bij de 500 miljoen euro zal komen te staan Ondergang en nasleep Noodregeling conform Wet op het financieel toezicht Tien dagen na de oproep van Lakeman bleken de problemen bij DSB aanzienlijk In drie dagen hadden rekeninghouders 317 miljoen opgenomen hetgeen was opgelopen tot 664 miljoen op het moment dat de rechtbank tot een noodregeling besloot Op zondagavond 11 oktober 2009 om 1900 uur heeft De Nederlandsche Bank een verzoek ingediend bij de rechtbank te Amsterdam om op DSB Bank de noodregeling als bedoeld in de Wet op het financieel toezicht Wft van toepassing te verklaren Minister Wouter Bos van Financiën was die nacht urenlang op het hoofdkantoor van DNB Dit bezoek van Bos en de commotie binnen DNB is kennelijk uitgelekt naar de pers Het verzoek van DNB werd in eerste instantie maandag 12 oktober om 0100 uur afgewezen – volgens de rechtbank was de situatie weliswaar zorgelijk maar had de bank nog voldoende liquide middelen – maar in de loop van de ochtend alsnog gehonoreerd De rechtbank verklaarde de noodregeling van toepassing terwijl twee bewindvoerders Rutger Schimmelpenninck en Joost Kuiper werden aangesteld die vanaf dat moment de bedrijfsvoering overnamen In deze beschikking werd door de rechtbank gesteld "De liquiditeit van DSB ontwikkelt zich thans op gevaarlijke wijze en er is geen vooruitzicht op verbetering van die ontwikkeling" Door berichten in de pers was er namelijk vanaf 0500 uur opnieuw een bankrun op gang gekomen ongeveer 30 miljoen euro op maandagochtend Ongeveer vanaf maandag 12 oktober 2009 1130 uur kon een rekeninghouder van DSB Bank niet meer over zijn tegoed beschikken Dinsdag 13 oktober bleek pinnen met een betaalkaart niet langer mogelijk Een klant met een lopende rekening kon met zijn betaalkaart tot en met woensdag 14 oktober een bedrag van maximaal € 250 per dag opnemen bij een gelduitgifteautomaat van een andere bank dan DSB Reacties DSB-eigenaar Scheringa zei dat hij zich gepakt voelde door minister van Financiën Wouter Bos en DNB-president Nout Wellink Volgens Scheringa was toepassing van de noodregeling onnodig Scheringa weet de stap van de rechtbank aan het lekken van informatie naar de pers op 12 oktober verschenen in de ochtend alarmerende berichten over DSB in de Volkskrant en het Financieele Dagblad Wellink meldde dat er na het lekken tientallen miljoenen van de bank waren gehaald De beschuldiging van DSB dat er gelekt zou zijn noemde DNB-voorzitter Nout Wellink ongegrond Wellink had ook voor de rechtbank al ontkend dat de DNB iets met het lekken van informatie te maken had Tijdens de persconferentie merkte Wellink op dat het lekken niet kwaadwillig gebeurd hoefde te zijn en dat er nog vijf banken bij de besprekingen betrokken waren Volgens minister Bos was de bank in de problemen gekomen door "het eigen beleid weglopende klanten en onduidelijke communicatie" Bos zei dat er een onafhankelijk onderzoek komt naar de gang van zaken rond de DSB Bank Na de val van de bank is de website Lakemanleednl opgericht die een schadeclaim tegen Lakeman zegt voor te bereiden namens gedupeerde rekeninghouders Op 13 oktober zegt advocaat Dion Bartels ook namens gedupeerden een claim tegen voormalig topbestuurders van DSB Bank voor te bereiden om hen persoonlijk aansprakelijk te stellen Topbestuurders hebben een bestuursaansprakelijkheidsverzekering Reddingspogingen De Nederlandsche Bank heeft in het weekend van 10 en 11 oktober 2009 nog geprobeerd om DSB een doorstart te laten maken onder de hoede van Rabobank ABN AMRO ING Fortis en SNS maar dat is niet gelukt Ook de bewindvoerders hebben gesproken met enkele kandidaten voor overname maar alle kandidaten hebben zich teruggetrokken Daarna heeft Dirk Scheringa zelf nog gesproken met de eerder genoemde vijf Nederlandse banken en met Lone Star Funds Tenslotte had Scheringa een voorstel dat spaarders met spaartegoeden die buiten de garantieregeling vallen die tegoeden zouden omzetten in aandelen in het bedrijf om daarmee het eigen vermogen van DSB Bank te vergroten Dit zogenoemde "Plan B" behelsde tevens een extra kapitaalinjectie van 100 miljoen door de overheid alsmede het opnieuw beschikbaar stellen van 700 miljoen liquiditeitskrediet door De Nederlandsche Bank Minister Bos van Financiën heeft dit plan en deze kapitaalinjectie geweigerd Hiermee verviel de laatste optie tot behoud van de bank Faillissement DSB Bank Op verzoek van de bewindvoerders heeft de rechtbank DSB Bank op 19 oktober 2009 failliet verklaard De rechtbank had DSB Bank tweemaal uitstel verleend om een gegadigde te vinden die de bank in z'n geheel zou willen overnemen Bij een faillissement kan de curator ook delen van DSB Bank verkopen In de persconferentie na de uitspraak van de rechtbank stelde Dirk Scheringa "We zijn niet failliet gegaan we zijn gewoon kapot gemaakt" Ook sprak hij van "een volkomen gezond bedrijf" dat ten gronde was gericht Door het faillissement is het depositogarantiestelsel geactiveerd Uitkeringen vanwege het depositogarantiestelsel zal De Nederlandsche Bank DNB volgens een bepaalde verdeelsleutel verhalen op de Nederlandse banken die een renteloze vordering krijgen op de failliete boedel Als eerste schatting is een bedrag van 1 miljard euro genoemd dat de andere banken kwijt zijn aan de ondergang van DSB Bank Rabo ING ABN Amro Fortis SNS respectievelijk 40% 20% 20% 8% In totaal zijn bijna 400 000 klanten gedupeerd 4000 klanten hadden meer dan €100000 spaargeld bij DSB Bank Zij krijgen in principe €100 000 van DNB vergoed en moeten de rest op de boedel verhalen 4500 klanten met achtergestelde depositos staan achterin de rij van schuldeisers maar in 2011 is bepaald dat achtergestelde depositos van de DSB Bank wel vallen onder het depositogarantiestelsel Klanten die zijn gedupeerd door te dure koopsommen en te hoge hypotheekleningen hebben –in principe– een claim op de failliete boedel Een schadeclaim die door de curator wordt gehonoreerd –wat juridisch niet zo eenvoudig ligt– wordt afgeboekt op de hypotheeklening Alsdan hebben deze gedupeerden geen last van tekorten in de failliete boedel Spaarders-zonder-garantie en gedupeerde hypotheekleners hebben aldus tegengestelde belangen in de failliete boedel Ongeveer 1400 van de 2000 medewerkers werd onmiddellijk na het faillissement ontslag aangezegd inclusief de directie Bij verkoop van delen van het bedrijf kunnen mogelijk een aantal werknemers hun baan behouden De afwikkeling van het faillissement gaat zo verwachten de curatoren 5 tot 10 jaar duren Over het faillissement van DSB Bank verscheen op zaterdag 29 mei 2010 een film DSB the Movie Deze film van Eindhovenaar Jan Willem Alphenaar kwam door middel van crowdsourcing tot stand DSB the Movie is door vierhonderd onafhankelijke vrijwilligers gemaakt Verdeeld over zeventien filmcrews poogden zij de mening van de Nederlander uit te beelden over de ondergang van de bank In een poging van Scheringa om onderzoek te laten doen naar de ondergang werd op 28 oktober 2010 bekendgemaakt dat er geen parlementaire enquête naar de ondergang van de DSB Bank komt DSB Beheer failliet Op 21 oktober 2009 is ook DSB Beheer failliet verklaard Met een schuld van 75 miljoen euro bij DSB Bank en hypotheekleningen bij andere banken had DSB Beheer te weinig inkomsten om aan alle verplichtingen te voldoen zoals betaling van rente Met het faillissement van DSB Beheer is het gehele DSB-concern meegesleept in de ondergang van DSB Bank Door de vele dwarsverbanden binnen het DSB-concern zijn deze twee faillissementen nauw aan elkaar gerelateerd DSB Bank heeft ongeveer 75 miljoen euro uitgeleend aan andere onderdelen van het DSB-concern Daarom heeft DSB Bank groot belang bij de failliete boedel van DSB Beheer Rutger Schimmelpenninck is curator in beide faillissementen Voetbalclub en stadion Tijdens de noodregeling van de bank had voetbalclub AZ bekendgemaakt dat er voor het lopende seizoen geen gevolgen zouden zijn De sponsorbijdrage was al betaald Wel moet de club voor komend seizoen op zoek naar een nieuwe hoofdsponsor De club heeft langlopend huurcontract voor het stadion Scheringa is als voorzitter afgetreden AZ verwijderde alle DSB uitingen Op 4 november verdween de naam DSB van het stadion Schaatsploegen De DSB schaatsploeg ondervond al direct de gevolgen van de noodregeling en moest zelf de kosten van een trainingskamp in Duitsland betalen De schaatsers stonden ook op de loonlijst bij DSB Bank zelf De KNSB heeft aangegeven desnoods bij te springen in de aanloop naar de Olympische Winterspelen 2010 in februari De langebaan ploeg presenteerde op 12 november nieuwe sponsoren en gaat verder onder de naam Control De marathonploeg zoekt nog een nieuwe sponsor Museum en collectie De bouw van het nieuwe Scheringa Museum voor Realisme werd op 16 oktober gestaakt Het museum zou in februari 2010 worden geopend Op 20 oktober heeft de deurwaarder in opdracht van ABN AMRO beslag gelegd op de collectie; de schilderijen zijn in verhuiswagens afgevoerd buiten het bereik van de fiscus die tot bodembeslag had kunnen overgaan ook al zou de collectie uiteindelijk buiten het faillissement vallen De collectie diende als extra onderpand voor de hypotheeklening voor de nieuwbouw Het museum-in-aanbouw is een probleemgeval voor de curatoren De nieuwbouw is slechts 80% klaar niet goed bruikbaar althans veel te duur voor iets anders dan als museum terwijl er door de DSB-faillissementen al te veel kantoorruimte op de markt komt Zodoende is de combinatie van museum plus collectie meer waard dan beiden afzonderlijk DS Arts waar het museum onder valt werd op 17 november failliet verklaard Wel is nog geprobeerd de collectie bij elkaar te houden Uiteindelijk kocht Hans Melchers ongeveer 1000 van de 1240 stukken uit de failliete boedel voor een eigen museum Commissie Scheltema Begin november 2009 werd door minister van financiën Wouter Bos een commissie ingesteld die onderzoek moest doen naar de gang van zaken bij DSB de handelwijze van bestuurders en commissarissen de DNB de AFM het Ministerie van Financiën en de toereikendheid van de Wet op het financieel toezicht Wft De periode 2005 tot eind 2009 werd hierbij onderzocht De commissie bestond uit professor Michiel Scheltema voorzitter de commissieleden professor Edgar du Perron professor Kees Koedijk accountant Leo Graafsma en professor Harry van Dalen als secretaris Op 29 juni 2010 presenteerde de commissie haar eindrapport Belangrijke conclusies waren dat de DNB in 2005 geen bankvergunning had mogen verlenen dat de leiding van Scheringa eenzijdig en weinig professioneel was en dat de DNB te geduldig was geweest met ingrijpen Aanklacht AFM tegen accountant van DSB De Autoriteit Financiële Markten heeft op vrijdag 23 maart 2012 een tuchtklacht ingediend tegen een registeraccountant van Ernst and Young bij de Accountskamer Volgens de AFM had de accountant nooit de jaarrekening 2008 van de DSB Bank mogen goedkeuren Lange leningen werden met direct opeisbaar spaargeld gefinancierd Op 23 november 2012 kreeg de accountant een berisping In 2013 dient een hoger beroep van de AFM Aanklacht curatoren tegen DNB Op 25 oktober 2013 werd bekend dat de curatoren van DSB voornemens zijn een klacht wegens gebrekkig toezicht neer te leggen bij De Nederlandse Bank Het verlagen de haircut door DNB op 5 oktober 2009 van het DSB-krediet van 1800 naar 1000 miljoen euro was de doodsteek Pagina 64 commissie Scheltema"Er wordt een plafond van € 1 miljard gezet op beleenbaarheidswaarde van DSB Dit betekent een afwaardering van € 800 miljoen" < ref> Bij de rechtbank te Amsterdam betwistten de curatoren op 16 december 2014 zowel het verlenen als het intrekken van de bankvergunning door DNB Curatoren versus bestuurders DSB Curatoren overwegen nog steeds schadeclaims tegen sommige voormalige bestuurders van DSB Met commissaris René Neelissen werd een schikking van 500000 euro getroffen Betaling van schuldeisers uit de boedel Curatoren kondigden op 5 december 2014 een grote nabetaling aan van 35% aan schuldeisers Opgeteld bij eerdere uitkeringen van 39% is dan 74% door curatoren uitbetaald Laatstgenoemden verwachten in een periode van 10 jaar volledig de schuldeisers te kunnen terugbetalen Belangrijk was een verbindend verklaring van de door curatoren voorgestelde compensatieregeling door het gerechtshof te Amsterdam op 4 november 2014 Hierna waren banken bereid de boedel 14 miljard euro te lenen om tot vervroegde uitbetaling over te gaan Externe links van de DSB Bank van de DSB Bank België van de DSB Bank Duitsland RTL De Website voor schudeisers DSB David William Donald Cameron Londen 9 oktober 1966 is een Brits politicus Hij is de 77e en huidige premier van het Verenigd Koninkrijk en de 26e leider van de Conservative Party in het Verenigd Koninkrijk Levensloop David Cameron werd geboren als zoon van een beurshandelaar Hij is een afstammeling van Willem IV koning van het Verenigd Koninkrijk en de oom van koningin Victoria via een buitenechtelijk kind bij diens minnares Dorothea Jordan Cameron groeide op in het graafschap Berkshire en kreeg onderwijs aan Eton College een prestigieuze jongensschool Na een studie Philosophy Politics and Economics aan de Universiteit van Oxford ging hij aan de slag als onderzoeker bij de Conservatieve Partij In de jaren 90 was hij onder premier John Major medewerker van minister van Financiën Norman Lamont en daarna van minister van Binnenlandse Zaken Michael Howard alvorens hij enkele jaren ging werken voor het mediabedrijf Carlton Communications Na een mislukte poging in 1997 deed Cameron in 2001 succesvol mee aan de parlementsverkiezingen Hij werd gekozen in het House of Commons het Britse lagerhuis als afgevaardigde Member of Parliament voor Witney in Oxfordshire Al snel groeide hij uit tot één van de kopstukken van de partij Op 6 december 2005 volgde hij Michael Howard op als partijvoorzitter van de Conservatives Bij de parlementsverkiezingen van 2010 behaalde de Conservatieven onder leiding van Cameron het beste verkiezingsresultaat sinds 1992 de laatste keer dat de partij had gewonnen Zij behaalden 306 zetels maar kwamen daarmee 20 zetels tekort voor een absolute meerderheid waardoor voor het eerst sinds 1974 geen enkele partij over een meerderheid in het Britse parlement beschikt Met het doel een meerderheidscoalitie te vormen opende Cameron onderhandelingen met de leider van de Liberal Democrats Nick Clegg Op 11 mei werden de onderhandelingen afgerond en bood premier Gordon Brown zijn ontslag aan Koningin Elizabeth II vroeg Cameron dezelfde dag nog om als de nieuwe premier naar voren te treden en kort daarna werd Cameron benoemd tot minister-president De coalitieregering met de Liberal Democrats van Nick Clegg werd in korte tijd geformeerd Politieke filosofie Cameron is een conservatief maar gebruikt de term compassionate conservatism Velen zien Cameron als een centrumfiguur die op sommige momenten zoals bij klimaatproblematiek zelfs als centrum-links te beschouwen is Anderen houden hem bij centrum-rechts Hij werd nogal onverwacht politiek leider van zijn partij zijn belangrijkste tegenstander was David Davis Het grootste verschil tussen beiden was vooral hun imago maar ook hun sociale en fiscale positie; terwijl Cameron tegen een te sterke belastingverlaging was en voor gelijke rechten voor koppels van hetzelfde geslacht hield Davis er een meer thatcheriaans conservatisme op na Beweging voor Europese Hervorming Nadat Roger Helmer in 2005 en Daniel Hannan in 2008 twee Tory-verkozenen in het Europees Parlement uit de fractie van de Europese Volkspartij gezet werden wegens hun eurosceptische uitlatingen ook al verdedigden zij daarmee de officiële standpunten van de Conservative Party besliste David Cameron om vanaf 2009 alle Tory-verkozenen in een andere Europese fractie onder te brengen De naam die daarvoor al enige tijd circuleert is Movement for European Reform Trivia De Britse premier is een naamgenoot van de acteur David Cameron 1933-2012 die getrouwd was met Hildegard Knef Externe links BBC-profiel Dementie zie onder voor de uitspraak is een verzamelnaam voor aandoeningen die gekenmerkt worden door combinaties van meervoudige stoornissen in verstandelijke vermogens waaronder het geheugen stemming en gedrag Dementie komt voor bij klinische syndromen die door verschillende hersenziekten worden veroorzaakt De specifieke kenmerken van de verschillende combinaties worden bepaald door de aard lokalisatie en ernst van de afwijkingen in de hersenen Symptomen en kenmerken Bij dementie worden de symptomen onderverdeeld in eerste en tweede orde symptomen Symptomen van de eerste orde Deze benaming wordt gebruikt voor de symptomen die zich meestal als eerste bij alle vormen van dementie openbaren geheugenstoornissen desoriëntatie in tijd plaats en persoon ten minste een van de volgende vijf aandoeningen afasie agnosie apraxie of een stoornis in de executieve functies of de aandacht Symptomen van de tweede orde Deze benaming wordt gebruikt voor de overige symptomen die zich kunnen voordoen persevereren continu hetzelfde herhalen in praten of bewegen confabuleren fantasieverhalen om de lege plekken op te vullen verzamelzucht achterdocht decorumverlies normvervaging stemmingsstoornissen hallucinaties denkstoornissen gedragsstoornissen persoonlijkheidsveranderingen verwijzingen naar het verleden nostalgisch gevoel opwekken Dementie en leeftijd Dementie openbaart zich vooral op latere leeftijd Naarmate mensen ouder worden neemt dus ook de kans toe dat ze met een bepaalde vorm van dementie te maken krijgen Aangezien het percentage ouderen in de bevolking van westerse landen toeneemt krijgen steeds meer mensen met deze aandoening te maken Omdat vrouwen gemiddeld ouder worden dan mannen komt bij hen dementie ook vaker voor dan bij mannen Te verwachten is dat als gevolg van de vergrijzing de prevalentie van dementie in de komende 20 jaar met 45% zal toenemen Uit recente statistische gegevens ontleend aan bevolkingsonderzoek in de Verenigde Staten blijkt ten slotte dat hoogopgeleide mannen en vrouwen niet alleen ouder worden maar gemiddeld ook op latere leeftijd dement worden dan laagopgeleiden Dit komt doordat de hersenen van hoger opgeleiden actiever zijn en bijgevolg het afsterven van hersencellen wordt afgeremd In april 2012 leggen wetenschappers een verband tussen vroege dementie en een ongezonde leefstijl Vóórkomen In België zijn ruim 150000 patiënten Afhankelijk van de leeftijd kan de aandoening vastgesteld worden bij vanaf 50 jaar 23% vanaf 65 jaar 5% ernstige dementie 15% lichte dementie vanaf 80 jaar 25% van de mensen In Nederland wordt op basis van bevolkingsonderzoek geschat dat er 179000 patiënten met dementie zijn 52700 mannen en 126400 vrouwen waarvan een deel thuis en een deel in een verpleeghuis woont; dat wil zeggen 67 per 1000 mannen en 157 per 1000 vrouwen Het aantal personen met dementie neemt sterk toe met de leeftijd; tot wel 30-35% van de 85-plussers Vormen van dementie Ziekte van Alzheimer meest voorkomend 65% van de mensen met dementie vroeger preseniele dementie of dementia praesenilis genoemd; Vasculaire dementie veroorzaakt door een of meer CVA's en of beschadigingen aan de witte stof; Lewy-body-dementie en Parkinson-disease-dementia PDD Bij de ziekte van Parkinson worden "Lewy bodies" insluitsels van eiwitafbraakproducten aangetroffen in de cellen van de substantia nigra; bij deze twee vormen van dementie worden ze ook in de hersenschors gevonden Bij Lewy body-dementie treedt dementie al in het begin van het ziekteproces op; van Parkinson-disease-dementia PDD 'spreekt men als dementieverschijnselen pas in het verloop van de ziekte van Parkinson optreden Chorea van Huntington Frontotemporale dementie aantasting van de frontale en temporale gebieden in de hersenen vaak gepaard gaand met ontremming in gedrag Meest bekende vorm is ziekte van Pick Normal Pressure Hydrocephalus waarbij de aanmaak en afvoer van hersenvocht uit evenwicht zijn geraakt Oorzaken van dementie Oorzaken van dementie zijn alcohol syfilis trauma capitis lett letsel aan het hoofd een tumor encefalitis aids ziekte van Creutzfeldt-Jakob enzovoort Een exacte diagnose is pas na de dood te stellen na sectie Met behulp van beeldvormend medisch onderzoek kan de diagnose in combinatie met neuropsychologisch onderzoek "waarschijnlijk" dementie gesteld worden Zonder beeldvormend medisch onderzoek kan het type dementie slechts als "mogelijk" bestempeld worden Bij het vaststellen van dementie wordt dikwijls een combinatie van oorzaken gevonden bijvoorbeeld mengbeelden van vasculaire dementie en de ziekte van Alzheimer of Lewy body-dementie met ziekte van Alzheimer of vasculaire dementie Van secundaire dementie wordt meestal gesproken als er een omkeerbare achteruitgang van de verstandelijke vermogens is door een behandelbare oorzaak zoals onjuist gebruik van slaapmiddelen of andere geneesmiddelen; slecht ingestelde suikerziekte; te langzaam werkende schildklier; vitaminegebrek bijvoorbeeld tekort aan de vitamines B1; B6 of B12; bloeding onder het schedeldak; uitdroging enzovoorts Met pseudo-dementie wordt meestal bedoeld dat het verminderde verstandelijke functioneren het gevolg is van een psychisch of psychiatrisch probleem zoals een depressie Hoge bloedsuikerspiegels zijn direct gerelateerd aan het risico op dementie Behandeling Allereerst dienen behandelbare oorzaken opgespoord of uitgesloten te worden Er is nog geen middel beschikbaar dat Lewy Body-dementie kan afremmen Er zijn geneesmiddelen oa donepezil rivastigmine en galantamine die gebruikt worden bij de behandeling van lichte en gemiddelde geheugenstoornissen van het alzheimertype De cholinesteraseremmers zoals donepezil rivastigmine en galantamine zijn aanvankelijk geïntroduceerd om het cognitieve functioneren bij de ziekte van Alzheimer te verbeteren De verwardheid desoriëntatie en hallucinaties van Lewy Body-dementie reageren goed op behandeling met deze middelen< ref> Het leervermogen van mensen met dementie is niet volledig verdwenen en kan door familieleden en verzorgers worden gestimuleerd Theorie en praktijk zijn beschreven in Opnieuw geleerd oud gedaan 2011 Hulp van lotgenoten België De Vlaamse Alzheimer Liga is pluralistisch en niet gebonden aan andere organisaties Ze heeft samenwerkingsverbanden met andere zelfhulpgroepen en organisaties De Liga ondersteunt de uitwisseling van kennis over en ervaring met de ziekte van Alzheimer aan de hand van familiegroepen en doet ook aan mediavoorlichting Nederland Alzheimer Nederland is de organisatie voor mensen met dementie en hun naasten Deze stichting geeft informatie & hulp en biedt online en offline lotgenotencontact Daarnaast is de stichting belangenbehartiger en financiert wetenschappelijk onderzoek Uitspraak deme< u>ntie of dementie< u>? Tegenwoordig is er in medische en paramedische kring een sterke trend om het woord met de klemtoon op de laatste lettergreep uit te spreken net als afasie epilepsie geriatrie enz Deze laatste woorden komen echter uit het Grieks terwijl dementie van het Latijnse deméntia komt Dement en dementie zijn vergelijkbaar met eveneens aan het Latijn ontleende woordparen als coherent coherentie frequent frequentie en intelligent intelligentie De aanbevolen uitspraak is dan ook deme< u>ntie met de klemtoon op de tweede lettergreep Zie ook Frontotemporale dementie Lewy-body-dementie Syndroom van Korsakov Vasculaire dementie Ziekte van Alzheimer Ziekte van Pick Dementia praecox Externe links Duckstad is de fictieve stad waar Donald Duck zijn familie en vele andere Disney-figuren wonen Duckstad is ontworpen door Disney-tekenaar Carl Barks die ook de meeste andere bekende inwoners van deze stad heeft bedacht Regelmatig reist men tussen Duckstad en Gansdorp dat een dorp is dat in dezelfde fictieve wereld ligt Verder hebben veel plaatsen in deze fictieve wereld dezelfde namen als die in de werkelijke wereld alleen wonen er eenden honden ganzen enzovoorts dus kan men bijvoorbeeld ook van Duckstad naar Kreta of Schotland reizen Ligging Duckstad wordt in enkele stripverhalen aan de Verenigde Staten gekoppeld Enkele auteurs plaatsen Duckstad in de eveneens fictieve staat Calisota die zich bevindt aan de westkust van de Verenigde Staten ruwweg in het noorden van het echte Californië Ook komt men regelmatig in de strips de landen Brutopia en Verweggistan tegen Geschiedenis Verschillende auteurs hebben Duckstad een geschiedenis gegeven De bekendste en meest uitgewerkte is die van Keno Don Rosa Cornelis Prul In de verhalen van Don Rosa werd de plaats waar Duckstad ligt voor het eerst bewoond op 17 juni 1579 toen Sir Francis Drake en zijn bemanning er een fort genaamd Nederlands Fort Drakeburg bouwden Dit deed hij in naam van de Britse koningin In 1818 kwam Cornelis Prul naar het fort Niet lang daarna werden de Britten aangevallen door de Spanjaarden waarna de Britten zichzelf kansloos achtten en vluchtten De eigendomsakte moest echter nog wel aan de Spanjaarden worden gegeven Cornelis Prul wordt met deze taak opgezadeld Alleen Cornelis blijft achter en hij verzint een list Voordat Cornelis de eigendomsakte overhandigt aan de Spanjaarden wil hij hun een feestmaal geven Hij stopt maïskolven in een pan die ontploffen en de popcorn vliegt in het rond waardoor de Spanjaarden denken dat ze worden aangevallen en vluchten Nadat Prul zodoende het fort voor zichzelf heeft gewonnen verandert hij de naam ervan in Fort Duckburg dat later zou uitgroeien tot Duckstad Sindsdien wordt Cornelis Prul als de stichter van Duckstad gezien Omdat het fort regelmatig wordt aangevallen door indianen richt Prul de Woudloper Militie op Prul wordt geëerd met een standbeeld in het centrum van de stad waarop hij een paar maïskolven aan zijn volk aanbiedt en trots zijn snavel de lucht insteekt Na Prul De kleinzoon van Cornelis Prul Koenraad Prul vertrekt aan het einde van de 19e eeuw om goud te gaan zoeken Dat avontuur mislukt en hij wil terugkeren naar Duckstad maar hij heeft geen geld Daarom verkoopt hij de eigendomsakte aan een andere goudzoeker voor slechts 200 dollar Deze andere goudzoeker is Dagobert Duck Dagobert komt in 1902 voor het eerst in Duckburg dat hij omdoopt tot Duckstad In dat jaar laat Dagobert het oude fort afbreken en bouwt op dezelfde heuvel zijn geldpakhuis dat dus op exact dezelfde locatie staat als waar vroeger Fort Duckburg stond Inwoners Veel inwoners van Duckstad zijn zoals de naam van de stad al aangeeft eenden Daarnaast wonen er een aantal andere dieren zoals paarden Karel Paardepoot koeien Clarabella Koe honden Goofy en muizen Mickey en Minnie Mouse Hoewel er geen echte mensen in Duckstad lijken te wonen hebben de meeste overige inwoners zoals buurman Bolderbast wel een mensachtig voorkomen afgezien van een opvallende zwarte neus Verenigingen De Jonge Woudlopers De Jonge Woudlopers is een scoutingvereniging opgericht door Cornelis Pruls zoon Theodoor Prul Deze vereniging werd opgericht om jonge bewoners van Duckstad te leren over goede daden bescherming van het land en het behoud van kennis Deze vereniging is vernoemd naar de Woudlopers Militie De woudlopers gebruikten het oude fort in de eerste jaren als hoofdkwartier Duckstadse damesclub De Damesclub is een club waar veel vrouwelijke inwoners van Duckstad lid van zijn bijvoorbeeld Katrien Duck Klaartje Kip en Clarabella Koe Katrien is ook meestal de voorzitster van de Damesclub De club verzint veel liefdadigheidsacties of andere acties Ze vonden bijvoorbeeld dat snoepgoed verboden moest worden maar ze collecteerden ook voor de kinderen in Krotdorp Katrien vraagt meestal Donald Duck en Guus Geluk erbij om te collecteren of wat anders voor de club te doen Evenementen In Duckstad zijn elk jaar diverse evenementen De Slag om Duckstad Elk jaar wordt de "Slag om Duckstad" herdacht Tijdens het herdenkingsfeest wordt de slag waarbij generaal Custard de stad wist te verdedigen tegen de Engelsen nagespeeld Hierbij is er een grote rol weggelegd voor de generaal en zijn echtgenote die gespeeld wordt door Miss Duckstad Het schouwspel speelt zich af bij de Duckstad-brug de enige overgang voor de Engelsen om bij Duckstad te komen De twee partijen werden namelijk gescheiden door een rivier Bijna elk jaar loopt de viering uit op een fiasco doordat veel Duckstadse mannen elkaar in de haren vliegen tijdens en na de audities voor de rol van generaal Custard Media Duckstad heeft onder meer een eigen krant de Duckstadkrant Deze verschijnt regelmatig in het weekblad Donald Duck De Roddelflop is het grootste roddelblad van Duckstad Andere roddelbladen zijn de Weekeend Privaat en de Sorry Nog een ander blad is de Autokwaak Sport Duckstad kent veel verschillende sportverenigingen in allerlei takken van de sport verschillend van voetbal tot ijshockey Bij vrijwel al deze sporten heerst er een rivaliteit tegenover Gansdorp FC Duckstad FC Duckstad is de grootste voetbalclub uit Duckstad Ze spelen in een rood-geel verticaal gestreept shirt witte broek en rode kousen Spelers van dit team zijn onder andere Edwin van de Bar Ronald de Broer Frank de Broer Dennis Ergkramp Pierre van Hoogdonk Jaap Schram Wesley Snijboon Klaas-Jan Stuntelaar Dirk Spruijt Jari Duckmanen Ruud van Distelhooi David Beenham Marco van Besten FC Duckstad B Bekende personages uit Duckstad hebben ook een rol gespeeld als voetballer Deze stonden op een poster vermeld die vroeger in het blad Donald Duck werd verspreid In dit team speelden Willie Wortel coach alleen door te lastige tactieken snapt niemand hem Dagobert Duck hoofdsponsor Katrien Duck verzorgster zeer geliefd door Donald en Guus Donald Duck aanvaller scoort regelmatig een doelpunt Guus Geluk aanvaller doet op het veld weinig maar door zijn geluk is hij toch de topscoorder Karel Paardepoot aanvaller een man van veel woorden weinig prestaties Joe Carioca middenvelder zorgt voor de balans in de ploeg en kan ook op tien spelen Goofy middenvelder oogt heel slaperig en speelt vrij weinig Rein Vos middenvelder is snel op zijn flank en heeft een goede balcontrole Bruin Beer verdediger pakt veel onnodige kaarten door een knuppel die hij iedere wedstrijd bij zich heeft Bertus Bolderbast verdediger zit vooral bij het team om zijn ruzie met Donald Duck voort te kunnen zetten Broer Konijn verdediger is snel en hopt met gemak over tegenstanders heen Opperhoofd van de Rondbuiken verdediger een man die zijn werk doet en niets extra Gaat soms in de wedstrijd de vredespijp roken Gijs Gans doelman maar krijgt veel tegendoelpunten omdat hij altijd slaapt of eet Andere voetbalclubs Andere voetbalclubs in Duckstad en omgeving zijn Duckstadse Boys spelend in tenue met verschillende kleuren blauw CPV Cornelis Prul Vooruit speelt in gele shirts en kousen en een blauwe broek Duckstad Vooruit speelt in het blauw en wit In dit team voetbalt de jeugd van Duckstad waaronder Puk en Max De verhalen van Duckstad Vooruit zijn te lezen in de Duck Out Duckstadse Diamanten de oude naam was Duckstadse Doordouwers FC Eendhoven FC Gansdorp VV Zwaandam Dagojax en Rockeroord als parodie op Ajax en Feyenoord die zijn opgericht door respectievelijk Dagobert Duck en Rockerduck Ze zijn slechts één maal te zien en wel in Donald Duck Pocket 174 ½ Voetbalkoorts Daarnaast zijn er nog twee amateurclubs de Dagoberts en de Rockerducks PSVÉÉ werd getoond op een spandoek op een vierdelige poster in Donald Duck Weekblad tijdens het WK 2010 Duckstad op de Olympische Spelen Duckstad levert ook eigen sporters af voor de Olympische Spelen het succes van deze sporters is onbekend De vijf Duckstadse atleten bij de Olympische Zomerspelen van Athene in 2004 Guust Robuust kogelslingeraar Eendith van Dijk zwemster Jo de Vlo polsstokhoogspringster Joop Wiel wielrenner Dolf Sprint marathonloper Klimaat Het klimaat in Duckstad kent grote verschillen tussen winter en zomer In de winter kunnen er enorme sneeuwbuien vallen die aanleiding geven tot regelmatige sneeuwballengevechten en wordt op de sloten en plassen rond Duckstad geschaatst Regelmatig zijn er wedstrijden die onveranderlijk door Guus Geluk worden gewonnen In de zomer kan het bijzonder warm worden De neerslag is onbekend in Californië waar Duckstad op gebaseerd zou zijn zijn namelijk grote verschillen in de jaarlijkse neerslag Plaatsen in de buurt van Duckstad Plaatsen die vaak in de Donald Duck verhalen voorkomen en in de buurt van Duckstad liggen zijn Kwexel gebaseerd op Texel Terkwelling gebaseerd op Terschelling Valkmaar gebaseerd op Alkmaar Meeuwarden gebaseerd op Leeuwarden Snaveldoorn gebaseerd op Apeldoorn Eimegen Duckenburg gebaseerd op Nijmegen Dukenburg Den Vosch gebaseerd op 's-Hertogenbosch Eitrecht gebaseerd op Utrecht Otterdam gebaseerd op Rotterdam Beerenveen gebaseerd op Heerenveen Vissingen gebaseerd op Vlissingen Beverwijk gebaseerd op Beverwijk Duckvoort gebaseerd op Zandvoort ligt aan zee en kent veel stranden Gansvoort gebaseerd op Zandvoort ligt aan de overkant van de zee van Duckstad Eendhoven gebaseerd op Eindhoven waarschijnlijk vastgegroeid of deel van Duckstad Eimuiden gebaseerd op IJmuiden Varkenswaard gebaseerd op Valkenswaard Baalwijk gebaseerd op Waalwijk De stad waar de rivier de Baal langsstroomt Olifantwerpen gebaseerd op Antwerpen Gansdorp ligt niet ver van Duckstad in de sport is er veel rivaliteit tussen deze twee plaatsen Klaarlem gebaseerd op Haarlem Den Kelder gebaseerd op Den Helder Kalkoensteradeel hier wonen veel kalkoenen Haastricht gebaseerd op Maastricht Boossendaal gebaseerd op Roosendaal Eendwijk aan Zee Hier gaan alle inwoners van Duckstad vaak naar het strand Ganswijk aan Zee Broek op Langeduck gebaseerd op Broek op Langedijk Zwaandrecht gebaseerd op Zwijndrecht Zwaandijk Zwaandam gebaseerd op Zaandam een niet al te grote plaats zou een wijk buurt van Duckstad kunnen zijn Hamsterdam gebaseerd op Amsterdam is bekend om het jaarlijkse kaasfestival Kathoevedorp gebaseerd op Badhoevedorp Krotdorp een arm dorpje waar vaak voor gecollecteerd wordt Duckstad ligt volgens verhalen van Barks en Don Rosa aan de zee of in ieder geval aan de uitmonding van een rivier dicht bij zee Dicht bij Duckstad ligt het Duckstadse bos waar vele andere bekende Disney-personages wonen en waar ook de Jonge Woudlopers vaak heen gaan Rond Duckstad liggen ook grote stukken platteland waar onder andere op de grens van Duckstad en Gansdorp de boerderij van Oma Duck staat Ten oosten ligt een woestijn wordt gezegd in sommige verhalen In andere talen Duckstad heeft in verschillende talen verschillende namen Zo heet de stad in het Engels Duckburg is Entenhausen Donalds woonplaats in de Duitstalige versie woont de Franse Donald in Donaldville en heeft men het in het Zweeds over Ankeborg In de originele Engelse taal en ook enkele andere talen woont Mickey Mouse niet in Duckburg maar in Mouseton Externe links Eddie Redmayne Londen 6 januari 1982 is een Engels acteur en model In 2002 maakte hij zijn debuut in het theater en won in de loop der tijd diverse prijzen Ook speelt hij in miniseries op televisie en vanaf 2006 ook in films In 2015 won hij een Oscar voor zijn hoofdrol als Stephen Hawking in The Theory of Everything< ref> Filmografie |- |- |align"center"| 2005 || Elizabeth I || Southampton || Miniserie |- |align"center"| 2008 || Tess of the D'Urbervilles || Angel Clare || Miniserie |- |align"center"| 2010 || The Pillars of the Earth || Jack Jackson|| Miniserie |- |- |align"center"| 2006 || Like Minds || Alex |- ||| The Good Shepherd || Edward Wilson jr |- |align"center"| 2007 || Savage Grace || Tony Baekeland |- ||| '' || Thomas Babington |- |align"center"| 2008 || The Yellow Handkerchief || Gordy |- ||| The Other Boleyn Girl || William Stafford |- |align"center"| 2009 || Glorious 39 || Ralph |- ||| Powder Blue || Qwerty Doolittle || Direct-naar-video |- |align"center"| 2010 || Black Death || Osmund |- |align"center"| 2011 || My Week with Marilyn || Colin Clark |- |align"center"| 2012 || Les Misérables || Marius Pontmercy |- |align"center"| 2014 || The Theory of Everything || Stephen Hawking |- |align"center"| 2015 || Jupiter Ascending || Balem Abrasax |} Externe link Elba Italiaans Isola d'Elba is een eiland nabij Livorno Italië Het is het grootste eiland van de Toscaanse Archipel en na Sicilië en Sardinië het derde eiland van Italië De hoofdstad is Portoferraio wat letterlijk ijzerhaven betekent waar bijna de helft 12020 inwoners van de bevolking woont Hier werd tot voor kort het ijzererts overgeslagen dat aan de oostzijde van het eiland werd gedolven Het eiland is bereikbaar vanuit Piombino van waaruit meerdere malen per dag veerboten varen naar Portoferraio en Rio Marina< ref> Er is ook een kleine internationale luchthaven op het eiland luchthaven Marina di Campo Twee massieve vestingen domineren het havenbeeld Via de Porte a Terra is het oude stadsdeel bereikbaar bijvoorbeeld de Piazza della Republica omzoomd door bomen Via een steil straatje omhoog komt men bij de kerk Santissima Misericorde die met veel marmer is gedecoreerd Hier bevindt zich een gedenkplaat voor Napoleon en een kopie van de sarcofaag die in de Dôme des Invalides te Parijs staat Op het eiland zijn drie musea aan Napoleon gewijd In één ervan ligt onder andere een gezichtsmasker van Napoleon De andere twee musea zijn de twee huizen waarin Napoleon verbleef tijdens zijn periode op Elba Geschiedenis Het eiland is al sinds de 5e eeuw vChr bewoond door de Etrusken Die kwamen af op het vele ijzer dat op het eiland was te vinden De Etrusken hebben een weg over het hele eiland gemaakt die nu geasfalteerd is en een indrukwekkende rit is door het natuurschoon van het eiland Later kwamen de Romeinen die ook ijzer van het eiland haalden Na de val van het Romeinse Rijk kreeg het eiland het flink te verduren tijdens de vele aanvallen van piraten en de Saracenen In het begin van de 11e eeuw veroverde de Republiek Pisa het eiland Elba bleef onderdeel van Pisa tot het in 1398 werd verkocht aan de familie Visconti de heersers van Milaan Al snel werd het eiland zich eigen gemaakt door de familie Appiani de bestuurders van Piombino Die had het eiland twee eeuwen in hun bezit voordat ze in 1546 een deel afstond aan de Medici de heersers van het toen zeer machtige Florence De Appiani's kregen 31 jaar later echter weer de macht over het volledige eiland In 1603 werd Elba Spaans bezit en 199 jaar later in 1802 werd het Frans In 1815 werd Elba overgedragen aan het Groothertogdom Toscane In 1860 ging het op in het nieuwe Koninkrijk Italië Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het bezet door de Duitsers maar in 1944 bevrijd door de Fransen Napoleon De Franse keizer Napoleon Bonaparte verbleef van 4 mei 1814 tot 26 februari 1815 in ballingschap op Elba nadat hij voor de eerste keer uit de macht gezet was Hij werd tot keizer van het eiland benoemd en mocht een leger van 600 man onder zijn bewind hebben Hij reorganiseerde het eiland waardoor de economie sterk verbeterde Hij liet tussen de twee eerder genoemde vestingen zijn residentie bouwen het Palazzina dei Mulini en in San Martino staat de zomerresidentie van Napoleon een fraaie villa met uitzicht op de stad Napoleon heeft zijn luxueuze verblijf op het eiland als vernederend ervaren; uiteindelijk na tien maanden ontsnapte hij van het eiland en trok met getrouwen terug naar Frankrijk zie Honderd Dagen Geografie Het eiland heeft een oppervlakte van 224 km² en telt circa 30000 inwoners De kustlijn meet 147 kilometer en de hoogste berg is de Monte Capanne 1019 m Bestuurlijk behoort Elba tot de provincie Livorno en de regio Toscane Het eiland is verder onderverdeeld in acht gemeenten Portoferraio Campo nellElba Capoliveri Marciana Marciana Marina Porto Azzurro Rio Marina en Rio nellElba Rondom het eiland liggen meerdere kleine rotseilanden die net als Elba tot de Toscaanse Archipel gerekend worden zoals Corbella Gemini Liscoli Remaiolo Ortano Scoglietto di Portoferraio Topi en Triglia Er is ook een aantal baaien te vinden onder andere Marina di Campo en Lacona Het huidige Elba Tegenwoordig leeft Elba vooral van de wijnbouw en van het toerisme voornamelijk uit Duitsland al groeit de stroom van Nederlandse toeristen de laatste jaren sterk De toeristen komen vooral af op de rust natuur en de jachthavens Ook om te duiken is Elba sterk aan te raden Het eiland is bovendien vindplaats van veel edelstenen en mineralen in het bijzonder toermalijn en pyriet Trivia Elba speelt een rol in De graaf van Monte-Cristo van Alexandre Dumas père Zangeres Laura Jansen heeft één van haar albums Elba genoemd met bijbehorende single Queen of Elba Galerij De Elfstedentocht Fries Alvestêdetocht is een bijna 200 kilometer lange schaatstocht over natuurijs die wordt georganiseerd door de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden Vanwege de afstand en vanwege het heroïsche karakter wordt de Elfstedentocht ook wel "De Tocht der Tochten" genoemd Leeuwarden de hoofdstad van Friesland is vanouds de start- en aankomstplaats De Elfstedentocht werd voor het eerst in 1909 gereden en wordt maximaal eenmaal per winter gehouden De tocht kan alleen georganiseerd worden als de toestand van het ijs het toelaat In totaal werd de tocht vijftien maal verreden De recentste tocht vond plaats in 1997 Traject De tocht brengt de deelnemers langs de elf plaatsen in Friesland die ooit stadsrechten hebben verkregen Naast deze 11 steden voert de tocht ook langs dorpen maar de route vereist niet dat deze dorpen ook allemaal worden aangedaan De elf steden moeten uiteraard wel allemaal aangedaan worden Zo waren er plannen voor de -niet uitgeschreven- tocht in 2012 om tussen Sloten en Stavoren niet via het riviertje de Luts in Balk te gaan maar via de Fluessen Omdat Balk niet tot de 11 steden behoort doet een dergelijke alternatieve route niets af aan de status van het traject het blijft een geldige Elfstedentocht De tocht wordt met de wijzers van de klok mee geschaatst Tot 1933 en in 1941 werd de omgekeerde route afgelegd Tegenwoordig is de route als volgt Hemelsbreed is de afstand van stad naar stad slechts 155 km Dokkum ligt een eind verwijderd van de andere steden als men deze stad overslaat wordt de route via het ijs minstens 50 km korter Om groen licht te kunnen geven voor de organisatie van een Elfstedentocht moet er op het gehele traject een ijsdikte zijn van minimaal 15 cm Alle rayonhoofden van de vereniging moeten hun instemming betuigen Voorafgaand aan de tocht worden soms kleinere wakken opgevuld met ijs de zogenaamde ijstransplantaties Op plekken waar niet geschaatst kan worden bijvoorbeeld door slecht ijs een lage brug een doodlopend water worden voorzieningen gemaakt waar schaatsers op de kant kunnen komen en een stuk moeten lopen het zogenaamde klunen Elke deelnemer krijgt bij de inschrijving een stempelkaart In bovengenoemde elf steden staan stempelposten Daar moeten de wedstrijd- en toerrijders hun stempelkaarten tonen die dan met de hand afgestempeld worden Bovendien zijn er drie geheime stempelposten om te voorkomen dat de deelnemers een deel van het traject per auto afleggen Bij een geheime controle wordt er met een speciale tang een gaatje in de kaart geknipt Een deelnemer krijgt het bewijs van deelname het zogenaamde Elfstedenkruisje mits alle stempels en knippen op de kaart staan en hij of zij voor middernacht over de eindstreep op de Bonkevaart in Leeuwarden komt Naast het kruisje krijgen de eerste elf aankomende mannelijke deelnemers én de eerste vijf aankomende vrouwen een medaille De winnaar van de tocht ontvangt ook nog eens de Pim Mulier-wisselprijs Een bekende plaats van de Elfstedentocht is Bartlehiem doordat de schaatsers het traject van Bartlehiem naar Dokkum twee keer afleggen De eerste keer op weg van Franeker naar Dokkum en de tweede keer weer terug in de richting van de finish in Leeuwarden Het is niet de enige plaats waar de schaatsers twee keer langskomen ook Birdaard en de andere dorpen langs de Dokkumer Ee worden twee keer bezocht Een kort traject tussen Sloten en het Slotermeer wordt ook twee keer afgelegd Geschiedenis Vanouds was schaatsen in koude winters voor een Fries de enige manier om een lange afstand af te leggen want een paard was niet voor iedereen betaalbaar Het staat vast dat er in vorige eeuwen al eens weddenschappen zijn afgesloten en succesvolle pogingen zijn gedaan om op één dag alle Friese steden te bezoeken Dat blijkt uit een epos op rijm van Van Boelens uit 1749 De knaap was lang beducht Voor het baasje dat gelijk een vogel door de lucht Kon vliegen over het ijs 't Is Pier die ellef Steden Van Friesland op een dag heeft in het rond gereden In december 1890 maakte Pim Mulier een schaatstocht langs de elf Friese steden Hij stond aan de basis van de organisatie van de eerste officiële tocht en de eerste wedstrijd in 1909 en ontwierp het kruisje dat deelnemers krijgen die de tocht volbrengen Sinds 1909 zijn er maar 15 officiële Elfstedentochten op schaatsen gehouden De laatste was op 4 januari 1997 De winnaars van de tochten waren Na gedeelde overwinningen in 1933 en 1940 werd dit verschijnsel door de organisatie verboden Jan J van der Hoorn Aad de Koning Jeen Nauta Maus Wijnhout en Anton Verhoeven overtraden in 1956 echter deze regel toen ze gezamenlijk als eersten de finish overschreden Hun tijd was 846 Zij werden niet gediskwalificeerd maar er werd geen winnaar uitgeroepen Er was geen aparte wedstrijd voor vrouwen tot 1985 Daarvoor werden zij niet tot de wedstrijd toegelaten en moesten ze starten tegelijk met de recreatierijders In 1985 startten ze tegelijk met de mannen Pas in 2012 werd het besluit genomen om de vrouwen die aan de wedstrijd deelnemen een aparte starttijd te geven een uur nadat de mannelijke wedstrijdrijders waren vertrokken 1909 Eind 1908 werd de wedstrijd uitgeschreven op een nog nader te bepalen datum Er zou tot 5 januari gelegenheid zijn om in te schrijven Toen het echter bleef vriezen en het ijs goed werd geacht werd abrupt besloten de Elfstedentocht te vervroegen De nieuwe einddatum voor inschrijving werd verschoven naar 1 januari Mensen die echter tot Nieuwjaarsdag hadden gewacht waren daardoor te laat om zich in te schrijven Zelfs inschrijvingen op oudejaarsdag werden om onbekende reden niet meer geaccepteerd Uiteindelijk hadden 48 personen zich tijdig ingeschreven De dag dat het moest gebeuren viel plotseling de dooi in Een meerderheid van de deelnemers hield het voor gezien De 23 overgebleven rijders die zich meldden bij hotel Amicitia aan de Wirdumerdijk te Leeuwarden moesten zelf maar zien of ze nog meededen zo kregen ze te horen 1912 De tocht vond plaats op 7 februari 1912 1917 De tocht vond plaats op 27 januari 1917 1929 Ook tijdens de tocht van 12 februari 1929 varieerde de temperatuur tussen -18°C 's ochtends en -8°C in de middag bij een harde noordooster maar toen was het ijs veel beter van kwaliteit Slechts 155 van de 303 deelnemers haalden de eindstreep in Leeuwarden 1933 Deze tocht was de enige die in december plaatsvond namelijk op 16 december 1933 1940 De tocht op 30 januari 1940 door het besneeuwde landschap was zeer zwaar vanwege de stormachtige oostenwind de matige tot strenge vorst en stuifsneeuw 1941 Met toestemming van de Duitse bezetters werd op 6 februari 1941 de 7de Elfstedentocht gehouden Er was goed ijs maar er was verduistering dus ook geen buitenverlichting Winnaar was Auke Adema tweede Joop Bosman 1942 De tocht vond plaats op 22 januari 1942 1947 De tocht vond plaats op 8 februari 1947 Jan van der Hoorn kwam als vijfde over de finish Hij werd echter uitgeroepen tot winnaar toen bleek dat de eerste vier onreglementaire hulp hadden gehad van het publiek 1954 De tocht vond plaats op 3 februari 1954 1956 Ook op 14 februari 1956 was de tocht moeilijk door het hobbelige ijs met talrijke scheuren en zware sneeuwbuien waardoor de baan heel smal was 1963 Het ergst was 18 januari 1963 toen het ijs veel scheuren vertoonde en het bij de start 18° Celsius vroor Ook s middags vroor het matig maar door de stormachtige oostenwind was het voor het gevoel extreem koud Bovendien was er stuifsneeuw Friesland was twee dagen eerder onder een 20 cm dik sneeuwtapijt bedolven Van de meer dan 10000 deelnemers aan de toertocht behaalden slechts 57 wedstrijdrijders en 72 toerrijders een Elfstedenkruisje een dieptepunt in de Elfstedenhistorie De tocht had geen dag later georganiseerd moeten worden want de volgende dag woedde er een zware sneeuwstorm Het was de eerste keer dat er televisie aanwezig was bij het evenement In 2009 is de Elfstedentocht van 1963 verfilmd onder de naam De Hel van 63 1985 Waterverontreiniging maakte in de jaren zestig en zeventig de Elfstedentocht bijna onmogelijk; ondanks geregeld koud winterweer kon ze 22 jaar niet plaatsvinden In de jaren tachtig verbeterde de waterkwaliteit weer en op 21 februari 1985 kwam het er dan eindelijk weer eens van Het dooide maar het ijs was nog goed Een landelijke gekte brak uit Tijdens deze editie mochten vrouwen voor het eerst aan de wedstrijd meedoen maar er was nog geen aparte wedstrijd voor vrouwen 1986 De Elfstedentocht op 26 februari 1986 was moeilijker het ijs was hard met veel scheuren en het vroor matig bij een matige noordooster In dit jaar nam ook Koning Willem-Alexander onder het pseudoniem WA van Buren deel aan de Elfstedentocht 1997 De laatste Elfstedentocht op 4 januari 1997 was relatief zwaar Windkracht 5 tot 6 en vorst met temperaturen van -6 graden in de ochtend tot maximaal -3 graden in de middag waren de grote boosdoeners In combinatie met de wind leverde dat gevoelstemperaturen op tussen -10 en -15°C en ongeveer -18°C tijdens windvlagen Anders dan de uitzonderlijk zware tocht van 1963 was het ijs nu echter sneeuwvrij en van goede kwaliteit Weersomstandigheden De meeste winters met een Elfstedentocht waren koud of streng maar dat zegt nog weinig over het weer op de dag van het evenement en de kwaliteit van het ijs Vooral wind en sneeuw kunnen het heel onaangenaam maken en ook na een winderige en wisselvallige vorstperiode laat de kwaliteit van het ijs vaak te wensen over Van de vijftien officieel erkende Elfstedentochten van de 20e eeuw zijn er drie met dooi gereden vier bij lichte vorst drie bij matige vorst en vijf bij strenge vorst onder -10°C Ideaal waren de omstandigheden op 27 januari 1917 16 december 1933 6 februari 1941 en 3 februari 1954 Die Elfstedentochten zijn gereden op uitstekend ijs bij lichte of matige vorst maar windstil en vaak ook zonnig weer Lichte dooi met zacht ijs was er tijdens de tochten op 2 januari 1909 en 7 februari 1912 Voorspellen van de Elfstedentocht is niet mogelijk maar er is wel een verband met de zonnecyclus Nagenoeg alle Elfstedentochten zijn gehouden tijdens een zonneminimum Er zijn dan weinig zonnevlekken zichtbaar wat duidt op minder activiteit van de zon wat weer kan leiden tot strenge winters In sommige winters scheelde het weinig of er had een elfstedentocht plaats kunnen vinden Dit was onder meer het geval in 1987 1996 Procedures Inschrijving Omdat de kanalen kluunplaatsen en dergelijke maar een bepaalde capaciteit hebben kan er maar een beperkt aantal mensen meedoen Dat aantal ligt rond de 16000 Sinds 1986 kent de vereniging een ledenstop Die was ingesteld omdat het aantal rijdende leden toen 20566 het aantal beschikbare startplaatsen ver overtrof Wel zijn er vanaf 1990 potentiële deelnemers toegelaten Onder hen wordt jaarlijks een aantal startplaatsen verloot Het evenement heeft een bijna mythische status en is razend populair Uitsluitend leden van de Elfstedenvereniging met een startkaart kunnen meedoen Uiteraard zijn er altijd zwartrijders maar die vormen slechts een kleine minderheid Onder de leden van de Elfstedenvereniging wordt geloot om de startplaatsen te verdelen Iemand kan tegenwoordig alleen maar lid worden van de vereniging als twee leden van de vereniging verklaren dat zij denken dat die persoon de tocht kan voltooien Deze regel is ingesteld omdat in het verleden veel mensen meededen die totaal niet in staat bleken om de tocht uit te rijden Zij namen wel startplaatsen in beslag en zorgden ook voor extra druk op de vrijwilligersorganisatie doordat de uitvallers naar de startplaats moesten worden teruggebracht Op de ledenvergadering van 22 december 2014 werd besloten dat vanaf de winter van 2015 2016 alle ruim 30000 leden die voor juni van 2014 waren ingeschreven mogen meedoen Daartoe zal de route door het centrum van Sneek voor de helft van de deelnemers vervallen; zij moeten om de stad heen schaatsen Start Er wordt gestart in groepen van 1000 deelnemers De mensen met een startbewijs krijgen te horen in welke groep zij starten Om de 10 à 15 minuten wordt een groep op het ijs toegelaten zodat na 4 à 5 uur iedereen gestart is De eersten starten omstreeks 6 uur 's ochtends nog in het donker Startkaarten Startkaarten zijn persoonsgerelateerd en dus niet overdraagbaar Doordat er soms 20 jaar tussen de verschillende tochten zit kan het voorkomen dat mensen na jaren eindelijk ingeloot worden Als dan de tocht daadwerkelijk gereden gaat worden zullen er veel zijn die op het laatste moment bedenken dat ze niet meer in staat zijn om de tocht uit te rijden en dat ze het ook niet meer willen proberen Kaarten werden doorgegeven aan familie vrienden vage kennissen en werden via internet aangeboden De vereniging probeert dat te voorkomen Vrouwen In 1912 was Jikke Gaastra uit Leeuwarden de eerste vrouw die aan de Elfstedentocht deelnam Ze kwam in een route die tegen de klok in liep tot Sneek waar ze zes minuten te laat was om haar tocht te mogen vervolgen Omdat ze alle elf steden had aangedaan kreeg ze toch het Elfstedenkruisje De eerste vrouw die de Elfstedentocht tot aan de finish volbracht was Janna van der Weg in 1917 In 1940 was de 24-jarige Sjoerdtsje Faber de snelste vrouw In 1947 haalden er van de 35 gestarte vrouwen slechts zes de finish In 1985 konden voor het eerst vrouwen deelnemen aan de wedstrijd In 1985 was de snelste vrouw Lenie van der Hoorn in 1986 was dat Tineke Dijkshoorn en in 1997 de zwangere Klasina Seinstra In deze edities was er echter nog geen sprake van een aparte wedstrijd voor vrouwen In de eerstvolgende Elfstedentocht zal dat wel het geval zijn De wedstrijd bij de vrouwen gaat dan 15 minuten na die van de mannen van start en er komt voor het eerst een officiële winnares Jaaraanduiding Meestal wordt de Elfstedentocht aan het begin van het jaar in januari of februari gehouden Spreekt men over de tocht van bijvoorbeeld 1985 dan is dat de tocht in de winter 1984-85 De enige uitzondering is de tocht van 1933 die was in de winter 1933-34 Er was geen Elfstedentocht in de winter van 1932-'33 dus de aanduiding "Elfstedentocht van 1933" is eenduidig Berlikum In 2005 werd bekend dat de Friese plaats Berlikum Berltsum ook stedelijke kenmerken heeft gehad en daarmee de twaalfde Friese stad zou zijn Dat leidde er echter niet toe dat de naam van de Elfstedentocht werd veranderd Voor het parcours maakt dat geen verschil de schaatsers rijden al langs Berlikum over de Ried en het Berlikumerwijd tussen Franeker en Bartlehiem Trivia In het Suske en Wiske-album De elfstedenstunt schaatsen de hoofdpersonen de Elfstedentocht om Friesland te bevrijden uit de kleine ijstijd In het satirische televisieprogramma Pisa in 1986 schaatste Ed Raket parodie op Ed Nijpels gespeeld door Henk Spaan in zijn eentje de hele route van de elfstedentocht In de periode 2001-2008 is het elfstedenmonument tot stand gekomen In 2008 publiceerde het wetenschappelijke tijdschrift Climatic Change dat volgens de berekeningen van het planbureau vier keer vaker de Elfstedentocht georganiseerd had kunnen worden in 1939 1979 1987 en in 1996 In december 2014 waren er van de 14 tochten waarvan een of meer winnaars zijn aangewezen nog van vijf tochten winnaars in leven Zie ook Eerste Friese Schaatsmuseum Elfstedentocht fietsen Elfstedentocht roeien Elfstedentocht wandelen Twaalfstedentocht Externe links bij de KB Evert van Benthem Sint Jansklooster 21 november 1958 is een Nederlands schaatser die twee jaar achter elkaar 1985 en 1986 de Elfstedentocht won Tegenwoordig woont hij in Canada Biografie Elfstedentocht Evert van Benthem is opgegroeid in Ens Als boer in de Leeuwte tussen Sint Jansklooster en Vollenhove krijgt hij landelijke bekendheid als hij op 21 februari 1985 de 13de Elfstedentocht wint Samen met de marathonrijders Jan Kooiman Jos Niesten en Henri Ruitenberg nadert hij als eerste de finish In de eindsprint behaalt Van Benthem uiteindelijk met enkele meters een nipte overwinning Pas na de finish kwam hij tot de ontdekking dat er een stuk uit het ijzer van zijn schaats was afgebroken< ref> Deze schaats is later in het Eerste Friese Schaatsmuseum tentoongesteld Wanneer de tocht het jaar daarop op 26 februari 1986 wederom gehouden wordt rijden Rein Jonker en Robert Kamperman in de frontlinie met Van Benthem mee Van Benthem blijft echter aan kop en staat die positie niet meer af Hij blijkt wederom de sterkste en wint de rit met een tijd van 65517 uur De volgende Elfstedentocht is in 1997 als Van Benthem inmiddels is gestopt als wedstrijdschaatser Hij rijdt deze tocht als tourrijder en maakte er een ereronde van In sommige steden is het onthaal zo geweldig dat hij zelfs nog eens terugschaatst Tijdens deze koers neemt hij een pauze om de finale van de wedstrijdrijders te bekijken op TV en ziet hij zijn jongere broer Henk vierde worden Emigratie In de zomer van 1999 neemt het gezin Van Benthem het besluit om naar Canada te emigreren Door strenge regelgeving wordt het steeds moeilijker voor Van Benthem om zijn boerenbedrijf te runnen Hij bevindt zich in een natuurgebied en kan daardoor niet uitbreiden Maar ook de bussen met toeristen die een blik van zijn veehouderij en kaasboerderij willen opvangen zorgen ervoor dat het gewoon boer zijn voor hem in Nederland voor zijn gevoel onmogelijk is geworden Overigens had hij halverwege de jaren '80 al plannen voor emigratie naar Nieuw-Zeeland maar door zijn overwinningen bij de Elfstedentocht werden deze plannen op de lange baan geschoven Tegenwoordig woont het gezin in Spruce View een gehucht met zon 170 inwoners in de provincie Alberta gelegen tussen Calgary en Edmonton in het westen van Canada Op 26 kilometer afstand van hun boerderij ligt het Sylvanmeer dat ieder jaar dichtvriest Op initiatief van Van Benthem wordt er sinds 2003 een jaarlijkse marathon van 200 kilometer de afstand van de Elfstedentocht op gereden Dat eerste jaar deden er alleen Canadezen mee in het tweede jaar ook zon 100 Nederlanders Evert van Benthem is getrouwd en heeft drie zonen die alle drie ook schaatsen Resultaten NG wedstrijd niet georganiseerd Trivia In zijn voormalige woonplaats Ens is een sporthal naar de schaatser vernoemd "Evert van Benthemhal" Drie maal is Van Benthem de hoofdfiguur in een televisiereclamereeks In 1987 werd beweerd dat hij met Calvé Pindakaas een goede en sterke schaatser is geworden In 2005 en 2006 trad hij op in meerdere reclames voor Unox waarin onder andere boerenkool werd aangeprezen In 2008 trad hij op in een reclame voor "Canada Vastgoed" van Bridgecreek Ook heeft hij opgetreden met twee van zijn kinderen in een spotje voor de Rabobank Na het winnen van de tweede elfstedentocht werd van Benthem televisiepresentator van het programma Groen en Grondig van de TROS Fats Domino geboren als Antoine Dominique Domino Jr New Orleans 26 februari 1928 is een rhythm-and-blueszanger-pianist In de jaren 50 en 60 was hij de best verkopende Afro-Amerikaanse muzikant Ook staat hij in de The Louisiana Music Hall Of Fame Domino staat op 25 in de Rolling Stone-lijst 100 Greatest Artists of All Time< ref> Biografie Zijn carrière begon in 1949 met "The Fat Man" een van de eerste rock-n-rollplaten en de reden voor zijn wereldberoemde bijnaam Dit nummer en de vele hits die daarna volgden schreef hij samen met Dave Bartholomew een bandleider en producent van vele rhythm-and-bluesartiesten uit New Orleans De nummers werden tijdens de vijftiger jaren allen opgenomen in de studio van Cossimo Matassa in New Orleans en uitgebracht op het Imperial Label The Fat Man werd met meer dan een miljoen verkochte exemplaren een grote hit Bartholomew is ook de schrijver van de wereldhits "I hear you Knockin" en "One Night" Na een aantal kleine hits brak Domino in 1955 definitief door bij het grote publiek met "Aint That a Shame" dat in de Verenigde Staten de top tien haalde Vervolgens maakte Domino 35 nummers die de Nederlandse Top 40 haalden waaronder "Whole Lotta Loving" "Blue Monday" en "Blueberry Hill" Ook speelde Domino in de films Shake Rattle & Rock! en The Girl Cant Help It Gedurende de zeventiger jaren was Domino nog steeds actief maar niet zo succesvol als in de vijftiger en zestiger jaren In 1980 trad hij voor het eerst op bij het North Sea Jazz Festival Nadat in 2005 de orkaan Katrina over zijn geboorteplaats was getrokken werd Fats Domino korte tijd vermist totdat zijn dochter hem herkende op foto's van geëvacueerden Door deze natuurramp mist hij sindsdien wel 12 van zijn 22 gouden platen maar hij is erg gelukkig met het feit dat hij nog wel de foto heeft waar hij samen met Elvis Presley op staat afgebeeld Zijn laatste optreden vond plaats op 19 mei 2006 bij Tipitinas de bekende jazz- en bluesclub in New Orleans Dit optreden is opgenomen op de recent verschenen documentaire "Walking Back to New Orleans" Golden Record Awards meer dan 1000000 exemplaren verkocht Bron "Fats Domino Big Beat Blues" door Paul MacPhail< small> Hitlijsten Albums |- |align"left"|20 Greatest hits||1976||19-06-1976||2||20|| Verzamelalbum |- |align"left"|Live at Montreux||1976||26-06-1976||17||12|| Livealbum |- |align"left"|In concert||1976||18-09-1976||30||5|| Livealbum |- |align"left"|20 Greatest hits||1978||09-09-1978||10||14|| Verzamelalbum |- |align"left"|Super album||1986||05-04-1986||31||10|| Verzamelalbum |- |align"left"|They called me the fat man||1993||13-11-1993||46||10|| Verzamelalbum |} Singles |- |align"left"|Pré-Top 40|||||||||| |- |align"left"|Blueberry Hill||1957||06-1957||6||8|| |- |align"left"|I'm walking||1957||07-1957||10||4|| |- |align"left"|Wait and see||1958||04-1958||10||4|| |- |align"left"|The big seat||1958||07-1958||10||4|| |- |align"left"|Be my guest||1960||03-1960||11||12|| |- |align"left"|Walkin' to New Orleans||1960||02-09-1960||15||1|| |- |align"left"|My girl Josephine||1960||25-11-1960||4||19|| |- |align"left"|Let the four winds blow||1961||10-1961||16||12|| |- |align"left"|What a party||1962||01-1962||23||8|| |- |align"left"|Jambalaya On the bayou||1962||13-04-1962||5||11|| |- |align"left"|Dance with Mr Domino||1962||11-1962||27||4|| |- |align"left"|Stop the clock||1963||01-1963||21||4|| |- |align"left"|There goes my heart again||1963||09-08-1963||5||14|| |- |align"left"|When I'm walking||1963||15-11-1963||7||3|| |- |align"left"|'Pre-top 40 Tijd voor Teenagers Top 10|||||||||| |- |align"left"|Red sails in the sunset||1963||30-11-1963||6||6|| |- |align"left"|Bye baby bye bye||1964||02-1964||22||4|| |- |align"left"|Lazy lady||1964||02-05-1964||14||14|| |- |align"left"|Old man trouble||1964||30-05-1964||19||8|| |- |align"left"|Sally was a good old girl||1964||17-11-1964||36||6|| |- |align"left"|Top 40|||||||||| |- |align"left"|Honest papas love their mamas better||1968||06-07-1968||13||7|| |- |align"left"|Lady Madonna||1968||14-09-1968||tip||-|| |- |align"left"|Lovely Rita||1968||26-10-1968||18||7|| |- |align"left"|Everybody's got something to hide except me and my monkey||1969||29-03-1969||tip||-|| |- |align"left"|Blueberry Hill||1976||12-06-1976||2||10|| 2 in de Single Top 100 |} Radio 2 Top 2000 |- |align"left"|Blueberry Hill||350||346||563||456||482||505||399||431||373||417||394||455||449||706||801||830 |- |align"left"|Blue monday||-||1419||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |- |align"left"|I'm walking||-||-||-||-||-||-||-||1558||1796||-||-||-||-||-||-||- |- |align"left"|Margie||-||1682||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |- |align"left"|Red sails in the sunset||1358||-||1375||1828||1313||1574||1485||1716||1452||1541||-||1983||-||-||-||- |- |align"left"|There goes my heart again||-||-||-||-||-||-||-||1732||1696||-||-||-||-||-||-||- |} Externe links Polsstokverspringen beter bekend onder de Friese naam fierljeppen is een sport waarbij een atleet probeert met behulp van een polsstok een zo groot mogelijke afstand over een sloot te overbruggen Het is een traditionele Nederlandse sport De Friese benaming fierljeppen wordt uitgesproken als fier-ljeppen Het Fries is verwant met het Engels waar hetzelfde woord "far leaping" zou zijn dus "verspringen" Het maken van een polsstokversprong bestaat uit verschillende onderdelen die gezamenlijk moeten leiden tot een zo groot mogelijke afstand De sprong begint met het maken van een korte felle sprint van circa 30 meter naar de polsstok gevolgd door een goede sprong richting de stok de insprong het klimmen naar de top van de polsstok wat bij polsstokhoogspringen niet mag om uiteindelijk met een uitsprong in een zandbed te landen Competitie In Nederland worden officiële wedstrijden georganiseerd door de Polsstokbond Holland PBH en Frysk Ljeppers Boun FLB De overkoepelende sportbond de Nederlandse Fierljepbond NFB organiseert jaarlijks de Nationale Competitie de Tweekamp tussen Holland en Friesland en het Nederlands Kampioenschap De wedstrijden worden versprongen in de provincies Friesland Bergum Buitenpost It Heidenskip IJlst Joure en Winsum Groningen Grijpskerk Utrecht Jaarsveld Linschoten Polsbroekerdam Zegveld en Kamerik en Zuid-Holland Vlist Geschiedenis In de waterrijke gebieden van Nederland wordt al zeker duizend jaar de polsstok gebruikt om sloten over te steken Zoals met elk transportmiddel werd ook de polsstok snel ingezet voor competities Wie was in staat over de breedste kanalen te springen? Ook als het polsstokverspringen als sport wordt beoefend wordt er meestal over water gesprongen soms met een nat pak als gevolg Op 24 augustus 1767 werd de eerst bekende officiële wedstrijd gehouden in Baard georganiseerd door de weduwe van kastelein Ype Gerbens Op die dag stond in de Leeuwarder Courant "Met Approbatie van Jr EF v AYLVA Grietman over Baarderadeel zal de wed van YPE GERBENS te Baard nevens de Bueren op Maandag den 24 Augusty 1767 laaten verspringen met een Pols over de Bolswarder Vaart een curieus Zilveren MES" In Friesland worden sinds 1956 in georganiseerd verband wedstrijden gehouden Tot rond 1975 werd hierbij gesprongen met houten polsstokken maximale lengte 10 meter Deze werden vervangen door aluminium polsstokken maximale lengte 1250 meter incl verlengstuk In 2006 precies 50 jaar na de eerste in Friesland georganiseerde wedstrijd is de overstap gemaakt naar polsstokken van carbon maximale lengte 1325 meter inclusief top Deze polsen zijn stugger dan die van aluminium waardoor ze minder zwiepen Ook zijn sommige carbonpolsen langer dan de oude aluminiumpolsen Al direct in 2006 sprongen vier springers verder dan het oude Nederlandse record van 1940 dat sinds 1991 op naam van Aart de With uit Benschop stond Een nadeel van carbon is dat het materiaal niet tegen puntbelasting kan er moet daarom voorzichtiger met de polsen worden omgegaan Nederlandse records Senioren 2155 meter; Bart Helmholt uit Bergum in Friesland 5 juli 2014 Linschoten UT Junioren 2041 meter; Jaco de Groot uit Woerden in Utrecht 9 augustus 2006 Linschoten UT Jongens 1924 meter; Age Hulder uit Bergum in Friesland 24 juli 2010 It Heidenskip FR Dames 1691 meter; Dymphie van Rooijen uit IJsselstein in Utrecht 5 juli 2014 Linschoten UT < ref> België Het BK Fierljeppen wordt jaarlijks gehouden in het Limburgse Hamont georganiseerd door de plaatselijke KLJ Foto's Externe links Frankrijk officieel de Franse Republiek Frans République française is een land in West-Europa en qua oppervlakte het op twee na grootste Europese land Frankrijk ligt tussen het Kanaal de Atlantische Oceaan en de Golf van Biskaje in het westen België en Luxemburg in het noorden Duitsland Zwitserland en Italië in het oosten en Spanje Andorra de Middellandse Zee en Monaco in het zuiden Ook het eiland Corsica in de Middellandse Zee behoort tot Frankrijk alsook vele overzeese gebieden Frankrijk maakt aanspraak op een deel van Antarctica Adélieland Inclusief overzeese gebieden heeft het land een oppervlakte van 674843 km² en een bevolkingsaantal van ongeveer 654 miljoen inwoners januari 2010< ref> Frankrijk vanwege de zeshoekige vorm ook wel l'Hexagone genoemd is naar oppervlakte het grootste land binnen de Europese Unie De hoofdstad is Parijs dat ook verreweg de grootste stad van het land is Sinds het Verdrag van Verdun in 843 kent Frankrijk dat zijn naam dankt aan de Franken in zijn geschiedenis enige continuïteit als bestuurlijke en culturele eenheid Frankrijk is daarmee de oudste nog bestaande geopolitieke factor in de Europese machtsverhoudingen De Franse culturele identiteit kan als ruim 2000 jaar oud beschouwd worden omdat de Romeinse invloed zo beslissend is geweest De landsgrenzen liggen sinds de Vrede van Nijmegen in 1678 redelijk vast en vallen voor een groot deel samen met natuurlijke grenzen Tegenwoordig is Frankrijk een gedecentraliseerde eenheidsstaat en een democratische semi-presidentiële republiek Het land is lid van grote en belangrijke internationale organisaties zoals de Europese Unie de Verenigde Naties de Veiligheidsraad permanent met vetorecht de NAVO de G8 de OESO en de WTO Frankrijk was een van de initiatiefnemers van de Economische en Monetaire Unie die in 2002 leidde tot de invoering van de euro als wettig betaalmiddel in een groot aantal lidstaten van de Europese Unie waaronder Frankrijk In 1960 werd Frankrijk na de Verenigde Staten de Sovjet-Unie en het Verenigd Koninkrijk de vierde mogendheid met kernwapens Frankrijk behoort tot de 20 meest ontwikkelde landen ter wereld Geschiedenis Frankrijks culturele identiteit werd rond 50 vChr bepaald door de verovering van het Keltische Gallië door Romeinse legers onder bevel van Julius Caesar De Latijnse cultuur overleefde de val van het Romeinse Rijk al ontstond er een door Germanen gedomineerd Frankisch Rijk Frankrijk kent sinds de deling in 843 van dit rijk en het ontstaan van West-Francië enige bestuurlijke continuïteit met Parijs als machtscentrum en is daarmee de oudste geopolitieke entiteit in Europa Sinds de Vroege Middeleeuwen is het door de omvang van het grondgebied en van de bevolking altijd een factor van belang geweest in de Europese machtsverhoudingen De landsgrenzen kregen bij de Vrede van Nijmegen in 1678 ongeveer de vorm die ze sinds 1945 weer hebben en vallen grotendeels samen met natuurlijke grenzen In de 17e 18e en begin 19e eeuw was Frankrijk de grootste mogendheid op het Europese continent Onder het bewind van Napoleon ging dit gepaard met spectaculaire veroveringen die echter tussen 1812 en 1815 weer geheel verloren gingen Frankrijk heeft zich sinds ongeveer 1300 uitdrukkelijker dan andere West-Europese landen ontwikkeld tot een centralistische natiestaat die in de 19e eeuw tot volle wasdom kwam Vandaag de dag hebben de 92 departementen waarin het moederland is verdeeld erg weinig autonomie ten opzichte van de regering in Parijs Vanaf de Vroegmoderne Tijd heeft het land ook grote internationale culturele invloed al is die in de afgelopen decennia wat verminderd In de loop van de 19e eeuw werd Frankrijk overvleugeld door het Britse Rijk als grootste koloniale en maritieme mogendheid en bleef nogal achter in industriële ontwikkeling en bevolkingsgroei bij oude en nieuwe rivalen de Britten de Duitsers en de Amerikanen maar deed vooral vanaf de Conferentie van Berlijn in 1885 wel volop mee in de Europese wedijver in koloniale expansie Zowel economische culturele als ook raciale motieven speelden hierin een rol Tegelijkertijd ontwikkelde Frankrijk zich net als andere landen in West-Europa tot een parlementaire democratie met algemeen stemrecht Hierbij werd in de loop van de 19e eeuw wel herhaaldelijk van regeringsvorm gewisseld tussen keizerrijk koninkrijk en republiek Sinds 1871 is het een republiek gebleven In de 20e eeuw werd Frankrijk ten gevolge van twee wereldoorlogen die voor Frankrijk uitliepen op Pyrrusoverwinningen genoodzaakt vanaf 1945 tussen de twee supermachten een nieuwe rol te zoeken als middelgrote moderne Europese mogendheid zonder koloniale ambities Dit ging gepaard met aanzienlijke industriële ontwikkeling een eigen nucleaire afschrikkingsmacht een leidende rol in het naoorlogse Europese integratieproject met behoud van een zelfstandige militaire rol zowel in de eigen postkoloniale invloedssfeer als binnen de NAVO Van de NAVO was Frankrijk vanaf 1966 alleen nog maar politiek lid dat wil zeggen zonder dat de Franse strijdkrachten deel uitmaakten van de geïntegreerde commandostructuur In maart 2009 besloot Frankrijk daarin weer terug te keren Het verlies van wereldwijde culturele invloed vooral ten gevolge van het Angelsaksische overwicht is een bron van nationale zorg Geografie Ruimtelijke indeling De historisch gegroeide 39 provincies van Frankrijk werden na de Franse Revolutie afgeschaft waarvoor in het Europese deel van Frankrijk 95 departementen in de plaats kwamen De departementen zijn later gegroepeerd in 22 regio's zie verderop Deze provincies weerspiegelen de natuurlijke fysisch-geografische structuur van Frankrijk en behouden ondanks moderne bestuurlijke centralisatie hun traditionele culturele diversiteit Het hart van Noord-Frankrijk is de provincie Île-de-France Het gebied wordt omringd door de provincies Champagne en Lotharingen Lorraine in het oosten; Artesië Artois Picardië Frans-Vlaanderen en Normandië in het noordwesten en het noorden; Bretagne Maine en Anjou in het westen; en Touraine Orléanais Nivernais en Bourgondië Bourgogne in het zuiden Het verdere zuiden bestaat uit Berry en Bourbonnais Tussen de Vogezen en de Rijn ligt de Elzas Het zuidelijk deel van Centraal-Frankrijk wordt gekenmerkt door de ruwe bergen en gedoofde vulkanen van het Centraal Massief één van de belangrijkste natuurgebieden van het land Het bestaat uit de provincies Marche Limousin Auvergne en Lyonnais De Rhône scheidt het Centraal Massief van de Alpen De Alpen vormt de bergketen met de hoogste bergen van het land Ten oosten van de Rhône liggen Savoie Dauphiné en de Provence Een deel van de kust van de Provence vormt de zeer toeristische Franse Rivièra Het zuidwestelijke deel van Frankrijk is opgedeeld in 3 regios Languedoc-Roussillon Midi-Pyrénées en Aquitanië In het zuiden van de regios liggen de Pyreneeën Aquitanië en Midi-Pyrénées worden gedomineerd door de stroomgebieden van de grote rivieren Garonne Dordogne en Adour Klimaat Het klimaat varieert aanzienlijk Er zijn drie verschillende klimaatzones Vochtig zeeklimaat met vaak frisse zomers bijvoorbeeld ten westen van de lijn Bayonne-Rijsel Frans Lille Semilandklimaat of tussenliggend klimaat met strenge winters en warme zomers bijvoorbeeld in de Elzas Lotharingen langs het Rhônedal en in de gebergten Alpen Pyreneeën Centraal Massief Mediterraan klimaat met zachte winters en hete zomers in het zuiden Natuur Frankrijk is na Rusland en Oekraïne het grootste land van Europa en naar West-Europese begrippen tamelijk dunbevolkt; de bevolkingsdichtheid is ca 1 4 van die van Nederland Er is veel natuurschoon in een enorm afwisselend landschap met veel verschillende klimaten en subklimaten Frankrijk is een geliefd vakantieland voor de Fransen zelf en voor veel buitenlandse toeristen In de Alpen de Pyreneeën en het Centraal Massief wordt veel geskied In bijna alle departementen zijn er diverse natuurgebieden met nationale parken zoals Armorique Camargue Nationaal park Les Écrins Grands Causses regionaal natuurpark Monts d'Ardèche Nationaal Park Cevennen Nationaal park Mercantour Parc National de la Vanoise en Verdon regionaal natuurpark Rivieren Er zijn in Frankrijk verschillende grote rivieren zoals de Seine die dwars door Parijs stroomt De langste rivier is de Loire die met zijn 1012 km geheel door Frans grondgebied stroomt Een stuk van de Rijn vormt een natuurlijke grens met Duitsland De Maas en de Schelde ontspringen in Noord-Frankrijk en monden via België en Nederland uit in de Noordzee De Moezel ontspringt in de Vogezen en stroomt via de Franse noordgrens naar Duitsland waar die uitmondt in de Rijn De Rhône ontspringt in Zwitserland en mondt aan de Côte d'Azur uit in de Middellandse Zee Verder zijn er talloze kleinere rivieren die geheel op Frans grondgebied liggen de Garonne de Dordogne de Saône de Ardèche de Somme de Drance de Arve de Giffre de Lot en vele anderen Steden De grootste steden van Frankrijk zijn na Parijs 2220140 inwoners in 2008 respectievelijk Marseille 851420 Lyon 474946 Toulouse 439553 en Nice 344875 Parijs 12 punten Lyon 3 en Marseille 1 staan op de wereldstedenlijst Onder de tien grootste Franse steden is Nice de enige die geen hoofdstad van een regio is Reims met 180842 inwoners de 12e stad van het land is de grootste gemeente die ook geen departementshoofdstad préfecture is De dertien grootste Franse steden zijn Bevolking Tegen het einde van de jaren '90 waren er 40 Franse steden die meer dan 100000 inwoners hadden maar slechts Parijs had er meer dan één miljoen Ongeveer 75% van de bevolking woont in stedelijke gebieden Daarom wordt er in Frankrijk verschil gemaakt tussen stedelijk gebied en met name Parijs en het platteland Tot het eind van de Tweede Wereldoorlog was de bevolkingsgroei van Frankrijk een van de laagste van Europa maar in naoorlogse decennia kwam daar verandering in Frankrijk heeft net als andere Europese landen door immigratie uit armere landen een grote etnische diversiteit gekregen Een grote toevloed van hoofdzakelijk Noord-Afrikaanse immigranten heeft een groot effect gehad op diverse Franse steden in het bijzonder Parijs en Marseille Talen Het Frans is de nationale taal van Frankrijk die bij uitsluiting van alle andere gebruikt wordt voor bestuur en rechtspraak Er is daarnaast een aantal regionale talen en dialecten maar het gebruik daarvan daalt Sinds 1994 is er echter een versoepeling opgetreden in het beleid ten aanzien van minderheidstalen die wettelijk is vastgelegd in de wet-Toubon Elzassisch een Duits dialect wordt gesproken in de Elzas en voor een deel in Lotharingen Een klein aantal Fransen in Frans-Vlaanderen spreekt Frans-Vlaams eigenlijk een variant van het West-Vlaams en dus een Nederlands dialect In het uiterste westen van Bretagne wordt het Bretons gesproken maar in het openbare leven speelt het een verwaarloosbare rol In het zuiden van Frankrijk worden verschillende varianten van het Occitaans gesproken In het zuidoosten spreekt men verschillende varianten van het Arpitaans Catalaans wordt gesproken in het oostelijke deel van de Pyreneeën het Baskisch in het westelijke deel van de Pyreneeën en Corsicaans wordt gesproken op het eiland Corsica Religie Het katholicisme is veruit de grootste godsdienst in Frankrijk dat door 64% van de bevolking volgens de website van de Franse Katholieke Kerk wordt aangehangen zie Katholieke Kerk in Frankrijk Verder geeft deze website aan dat 5% daadwerkelijk regelmatig naar de kerk gaat en 50% van de bevolking niet regelmatig gaat maar toch katholiek is De op een na grootste groep zijn de niet-gelovigen met 27% Na de herroeping van het Edict van Nantes in 1685 door Lodewijk XIV was het katholicisme staatsgodsdienst Sinds de scheiding van Kerk en staat in 1905 heeft de staat geen enkele bemoeienis meer met de hiërarchie van de Kerk in Frankrijk De Katholieke Kerk heeft in Frankrijk achttien kerkprovincies en in totaal 93 bisdommen Ongeveer 2% van de bevolking is protestants Na de Bartholomeusnacht 1572 was de kracht van het protestantisme in Frankrijk gebroken zie hugenoten Door een wet van 1802 werden de protestantse kerken erkend Als gevolg van immigratie uit Azië Turkije en Noord-Afrika in de 20e eeuw heeft Frankrijk daarnaast een grote moslimbevolking gekregen 3 tot 5 miljoen ongeveer 10% Verder zijn er nog joden die de grootste joodse gemeenschap in Europa vormen circa 483500 2010 Zo'n 284000 daarvan wonen in Parijs Politiek Bestuur Frankrijk is een democratische republiek De president van de Franse Republiek wordt sinds 2002 voor vijf jaar gekozen voorheen was dat zeven jaar De president heeft sinds de invoering van de Vijfde Republiek in 1958 veel macht vergeleken met andere westerse democratieën omdat die regeringen kan benoemen en ontslaan en de uitvoerende macht sterk staat tegenover de wetgevende macht De president heeft geen vertrouwensvotum van het parlement nodig want hij zij wordt via landelijke verkiezingen direct gekozen en kan zonder zelf af te treden het parlement een maal voortijdig ontbinden en vervroegde parlementsverkiezingen uitschrijven De president heeft nog altijd samen met de bisschop van het Catalaanse Urgell het opperbestuur over Andorra Uit dien hoofde draagt hij de uit de middeleeuwen daterende titel vorst prince van Andorra De Franse volksvertegenwoordiging bestaat uit de Nationale Vergadering of Assemblée Nationale 577 zetels en de Senaat Sinds 15 mei 2012 is François Hollande president van Frankrijk Bestuurlijke indeling Sinds 2011 is Frankrijk opgedeeld in 27 regio's waarvan 22 in het Europese deel die op hun beurt weer zijn onderverdeeld in departementen arrondissementen kantons en op het laagste niveau gemeenten waarvan Frankrijk er 36796 telt Er zijn 5 overzeese departementen départements d'outre-mer DOM die ook elk apart het statuut van een regio hebben Frans-Guyana Guadeloupe Martinique Mayotte en Réunion deze zijn — op Mayotte na — alle afgebeeld op de achterkant van de eurobankbiljetten onderaan links naast de Canarische Eilanden Frankrijk bezit ook nog andere overzeese gebieden die echter geen deel uitmaken van de Europese Unie Clipperton Saint-Barthélemy Saint-Pierre en Miquelon en Sint-Maarten in Noord-Amerika de Franse Zuidelijke en Antarctische Gebieden in de Indische Oceaan en Frans-Polynesië Nieuw-Caledonië en Wallis en Futuna in Oceanië Deze afhankelijke gebieden hebben verschillende officiële statuten en een verschillende hoeveelheid eigen bevoegdheden Defensie De Franse strijdkrachten hebben een zeer lange geschiedenis met grote invloed op de wereldgeschiedenis Zij omvatten een landmacht een marine een luchtmacht en een militair politiekorps De Franse president is de opperbevelhebber van de strijdkrachten De belangrijkste doelstellingen zijn de verdediging van het Franse territorium de bescherming van de Franse belangen en de bewaring van mondiale stabiliteit Met 779450 manschappen in 2006 259050 permanent 419000 reservisten en 101400 bij de Rijkswacht heeft Frankrijk de op een na grootste strijdmacht van Europa na Duitsland en 20e van de wereld Ze beschikt ook over het op twee na grootste budget en heeft de op twee na grootste nucleaire strijdmacht na de Verenigde Staten en Rusland Ook beschikt Frankrijk over het Frans Vreemdelingenlegioen waarin voornamelijk buitenlanders worden opgenomen Het vreemdelingenlegioen werd in 1831 onder Lodewijk Filips I van Frankrijk opgericht en heeft ongeveer 5600 soldaten 1741 onderofficieren en 413 officieren President Sarkozy kondigde in 2008 aan dat het Franse leger kleiner en mobieler moet worden en met beter materieel uitgerust dient te zijn voor de strijd tegen het terrorisme Cultuur De Franse cultuur doet zich gelden in de literatuur architectuur muziek film toneel en beeldende kunst Er zijn veel schouwburgen musea en bioscopen Er worden diverse landelijke en plaatselijke evenementen gehouden Het propageren van de Franse taal en cultuur in het land zelf en in de wereld is een serieuze staatszaak Het Institut de France heeft een coördinerende taak voor alle culturele en wetenschappelijke activiteiten Eén van de onderdelen van dit instituut is de Académie française die al sinds 1635 officieel waakt over de zuiverheid van de Franse taal De 40 leden van dit gezelschap worden onsterfelijken genoemd en hun benoeming door coöptatie heeft goedkeuring nodig van de President van de Republiek Eens in de twee of drie jaar wordt er ergens in de Franstalige wereld een Sommet de la Francophonie gehouden waarbij vaak de president zelf acte de présence geeft Het begrip Franstalige wereld wordt hierbij ruim uitgelegd; zo werd de conferentie in 2002 in Roemenië gehouden en in 1997 in Vietnam Daarnaast zijn er Radio France Internationale het televisiekanaal TV5 Monde dat in Nederland gedeeltelijk met Nederlandse ondertiteling is te ontvangen en de satellietnieuwszender France 24 In Amsterdam is daarnaast het Maison Descartes gevestigd dat op allerlei manieren de Franse cultuur propageert naar het Nederlandse publiek In Frankrijk zelf wordt de eigen cultuur onder andere belicht in een aantal van de vele musea die het land rijk is De wisselwerking tussen cultuur en politiek wordt in Frankrijk vanzelfsprekender gevonden dan in bijvoorbeeld Nederland Intellectuelen zijn de afgelopen honderd jaar opgekomen als een serieus genomen maatschappelijke groepering; voor hen geldt meer dan in Nederland dat ze in het publieke debat persoonlijk moreel gezag genieten Toen in 1949 de toneelschrijver en draaideurcrimineel Jean Genet levenslang dreigde te krijgen werd hem gratie verleend dankzij een petitie aan de president van een groot aantal prominente kunstenaars en schrijvers op initiatief van Jean Cocteau Ook wees president De Gaulle eens de suggestie af dat Jean-Paul Sartre gearresteerd moest worden wegens zijn protest tegen de oorlog in Algerije met het argument Voltaire arresteer je niet Intellectuelen kunnen soms gesprekspartners van gekozen machthebbers zijn tot de president toe Als een prominente schrijver of kunstenaar overlijdt is het gebruikelijk dat het staatshoofd daar publiekelijk commentaar op levert; politici zouden hun prestige ondermijnen als zij zich onwetend of onverschillig zouden tonen ten aanzien van kunst en cultuur Het staat ook erg goed om een boek geschreven te hebben over politiek over geschiedenis of zelfs met literaire pretenties Toen Jacques Attali een gunsteling van president Mitterrand in 1990 benoemd werd tot president van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling meende hij zich daar te kunnen profileren als schrijver filosoof meer dan als financieel expert Officiële feestdagen in Frankrijk Gastronomie De Franse keuken is wereldwijd bekend en geliefd en draagt ook bij aan het zelfbeeld van de Fransen Er zijn diverse streekgerechten Franse gerechten zijn oa bouillabaisse en cassoulet De Franse wijn uit verschillende wijnstreken en Franse kaas wel 400 soorten zijn erg bekend Wetenschap en onderwijs Het Institut de recherche pour le développement IRD is een Frans onderzoeksinstituut dat onderzoek verricht en wetenschappelijke programma's aanstuurt met betrekking tot de relatie tussen de mens en zijn omgeving Verplicht onderwijs is er voor kinderen van 6 tot 16 jaar Dit bestaat uit het basisonderwijs école élémentaire en voortgezet onderwijs collège Tot het 15e jaar daarna nog minstens één jaar naar school in het algemeen vormend technisch of beroepsonderwijs Daarna volgt hoger onderwijs Vooral de Grandes Ecoles een soort super-universiteiten zijn zeer competitief van aard; deze zijn in de napoleontische tijd ingesteld met de uitdrukkelijke bedoeling een bestuurlijke elite te creëren Het onderwijsniveau in Frankrijk is hoog Er zijn universiteiten in onder andere Parijs Nantes Lyon Toulouse Marseille Bordeaux Rijsel Frans Lille Montpellier Straatsburg Rennes Grenoble en Nancy Onderwijs in Frankrijk begint bij het kleuteronderwijs écoles maternelles Media De publieke omroep in Frankrijk wordt georganiseerd door het staatsbedrijf France Télévisions De bekendste zenders zijn France 2 en France 3 De bekendste commerciële zender van het land is TF1 Publieke radiozenders vallen onder Radio France De bekendste zenders zijn France Inter en France Info Daarnaast kent het land een aantal commerciële zenders Tot 1981 gold er in het land een officiëel staatsmonopolie op radio Voor commerciële zenders was het tijdens dat monopolie alleen mogelijk om uit te zenden indien de zendinstallatie buiten het land stond Deze zenders zijn de zogenaamde radios périphériques Voorbeelden hiervan waren Radio Luxembourg tegenwoordig RTL Radio Monte Carlo RMC Europe 1 en het verdwenen Radio Andorra Vergeleken met andere ontwikkelde landen besteden de Fransen maar weinig tijd aan het lezen van kranten Dit is vooral toe te schrijven aan de populariteit van de omroepen De best verkopende landelijke dagbladen zijn Le Monde centrum-links Libération links en Le Figaro rechts met circa 300000 exemplaren per dag en L'Équipe met voornamelijk sportverslaggeving Het landelijke dagblad France Soir opgericht in 1944 moest in december 2011 de papieren editie definitief opgeven In juli 2012 kwam er een doorstart met een uitsluitend digitale editie De laatste jaren is er een doorbraak van gratis kranten Metro 20 Minutes en Direct Plus met een oplage van 650000 exemplaren Het grootste bereik heeft het regionale dagelijkse Ouest France met meer dan 750000 exemplaren Circa 50 andere regionale kranten hebben ook hoge verkoopcijfers De sector weekbladen is sterk en divers met meer dan 400 weekbladen verspreid over het land Franse kranten Journal des débats 1789-1944 Le Dauphiné Libéré La Dépêche du Midi Toulouse Le Figaro Parijs L'Indépendant Perpignan en Roussillon Libération Parijs L'Humanité Midi Libre Le Monde Parijs Le Monde diplomatique Le Progrès de Lyon Lyon Le Républicain Lorrain Metz Sud-Ouest Bordeaux en Aquitaine La Voix du Nord Rijsel Lille L'Yonne Républicaine Auxerre Persagentschap Agence France Presse Franse tijdschriften zijn onder andere Le Nouvel Observateur L'Express Sport Frankrijk is op het gebied van wielrennen voetbal rugby en pétanque in Nederland bekend als jeu de boules een gerenommeerd land Bekende Franse sportwedstrijden zijn het tennistoernooi Roland Garros de wielerronde Tour de France en wielerklassieker Parijs-Roubaix Frankrijk is tevens het thuishonk van parkour en horseball twee nieuwe sporten met een toenemende populariteit Economie Grondvesten Frankrijk is één van de belangrijkste economische mogendheden van de wereld en is de initiatiefnemer van de G8 een nog steeds uitbreidend intergouvernementeel forum van rijke industrielanden De landbouw speelt een grotere rol dan in de economieën van de meeste andere industrielanden wat gedeeltelijk te verklaren is uit de betrekkelijk lage bevolkingsdichtheid en uit het belang dat aan het platteland wordt toegekend voor de nationale identiteit Een groot deel van de waarde van totale landbouwexport komt uit vee voort vooral rundvee varkens gevogelte en schapen De bergstreken en Noordwest-Frankrijk zijn de belangrijkste veegebieden De belangrijke gewassen van het land zijn tarwe suikerbieten graan gerst en aardappels In het noordwesten is het ideaal om vroeg in het jaar groenten te kweken vanwege het zachte klimaat De grond in het Centraal Massief is minder vruchtbaar Fruitteelt is belangrijk in het zuiden Frankrijk is een van de belangrijkste producenten van wijn in de wereld De bekendste wijngaarden zijn in Bourgondië Champagne de valleien van de Rhône en van de Loire en het gebied van Bordeaux De centra van de wijnhandel zijn Bordeaux Reims Dijon en Cognac Belangrijke industrieën van Frankrijk zijn machines chemische producten auto's metalen vliegtuigen elektronische apparatuur en voedsel vooral Franse kaas De geavanceerde technologische industrieën groeien eveneens Parijs is beroemd vanwege zijn luxegoederen Naast Parijs zijn de belangrijkste industriële steden Metz en Straatsburg in het noordoosten; in het noorden Roubaix Robaais en Rijsel Frans Lille; in het zuidoosten Lyon en Grenoble; in het zuiden Marseille Toulouse Nice en Nîmes; in het westen Bordeaux en Nantes Het toerisme is een belangrijke economische sector Bekende toeristenregios zijn Normandië en Bretagne in het noorden en de Provence en de Côte dAzur in het zuiden Ook de Franse Alpen en Dordogne en kastelen van de Loire zijn geliefd bij toeristen Meer dan de helft van de handel vindt plaats met andere leden van de Europese Unie Japan de Verenigde Staten en China zijn ook belangrijke handelspartners De belangrijkste uitvoerproducten zijn machines en vervoersapparatuur chemische producten levensmiddelen landbouwproducten ijzer- en staalproducten textiel en kleding Belangrijke importproducten zijn ruwe olie machines en apparatuur landbouwproducten chemische producten en ijzer- en staalproducten Kernenergie levert 75% van alle elektriciteit op uit Frankrijk Anders dan in veel andere westerse landen is dit nauwelijks omstreden; vermindering van de afhankelijkheid van import van olie waarvan Frankrijk zelf niets heeft wordt heel belangrijk gevonden De belangrijkste havens zijn Marseille Le Havre Duinkerke Rouen Cherbourg Brest Saint-Nazaire Nantes Bordeaux en Toulon De overheid had voorheen meerderheidsaandelen in veel handelsbanken enkele industrieën en het telefoonsysteem Er is recente beweging naar privatisering geweest hoewel de energieproductie openbaar vervoer en de defensie-industrieën nog door de overheid gecontroleerd worden Vervoer In het Franse wegennet wordt op belangrijke wegen tol péage geheven Frankrijk heeft een uitgebreid spoorwegnet waaronder een netwerk van hogesnelheidslijnen voor de TGV dat zich sinds 1981 vanuit Parijs in alle windrichtingen en ook naar het buitenland vertakt Via de Kanaaltunnel is er ook een spoorverbinding met Groot-Brittannië De Société Nationale des Chemins de fer Français afkorting SNCF is de Franse nationale spoorwegmaatschappij Luchthavens zijn er onder andere in of bij Parijs Lyon Nice en Marseille Toerisme In 2013 werd Frankrijk bezocht door 847 miljoen buitenlandse toeristen verantwoordelijk voor 327% van de totale hoeveelheid overnachtingen in het land Dat betekent dat het land de meeste toeristen heeft ontvangen ter wereld hoewel zij in 2012 in de Verenigde Staten en in Spanje meer geld uitgaven In dat jaar was de sector goed voor 7% van het BNP In 2011 was de totale omzet van het toerisme in Frankrijk 141 miljard euro De meest bezochte regios zijn Île-de-France Parijs Rhône-Alpes en Provence-Alpes-Côte d'Azur in die volgorde Hoewel de sector tijdens de economische crisis een kleine stilstand heeft gekend is er een duidelijke groeiende tendens De enige groep bezoekers die terugloopt zijn Nederlanders die hun vakantie op campings doorbrengen -43% hoewel met 13% van de overnachtingen het nog steeds de belangrijkste klantenkring van de open lucht hotellerie is gevolgd door de Duitsers 64% Britten 62% en de Belgen 39% Niet alleen neemt het aantal toeristen toe ook blijven ze langer in het land gemiddeld 71 nacht in 2013 Hoewel het meest bezochte land ter wereld door buitenlanders is toerisme in Frankrijk voornamelijk een binnenlandse aangelegendheid Van de Fransen zelf is 751% op vakantie gegaan in 2013 en 887% van deze vakanties waren in eigen land Fransen zelf zijn verantwoordelijk voor 673% van alle overnachtingen in het land De regio Rhône-Alpes werd het meest bezocht gevolgd door Provence-Alpes-Côte d'Azur De favoriete bezigheden daarbij waren wandelen het bezichtigen van een stad of dorp en winkelen De populairste bestemmingen waren in 2003 de Eiffeltoren 62 miljoen bezoekers het Louvre 57 miljoen bezoekers het Kasteel van Versailles 28 miljoen bezoekers het Musée d'Orsay 21 miljoen bezoekers het Arc de Triomphe 12 miljoen bezoekers Centre Pompidou 12 miljoen bezoekers en Mont Saint-Michel 1 miljoen bezoekers Zie ook Frankrijk van A tot Z Werelderfgoed in Frankrijk Napoleontische oorlogen Franse-koloniale Rijk Franse Republiek Eerste Franse Republiek Tweede Franse Republiek Derde Franse Republiek Vierde Franse Republiek Vijfde Franse Republiek Marianne embleem Externe links Gerrit Zalm Enkhuizen 6 mei 1952 is een Nederlandse econoom bankier voormalig ambtenaar en ex-politicus Hij was viermaal minister van Financiën laatstelijk van mei 2003 tot februari 2007 in het kabinet-Balkenende III waarin hij tevens viceminister-president was In december 2008 werd hij vicevoorzitter van bankconcern ABN AMRO Tot die tijd was hij anderhalf jaar bij de DSB Bank als hoofdeconoom en vervolgens CFO Studie Zalm werd geboren als zoon van een kolenboer Na het behalen van het diploma hbs-A studeerde hij algemene economie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam doctoraalexamen 1975 Hij was in deze tijd actief lid van de PvdA en afdelingsvoorzitter in Enkhuizen Ambtelijke loopbaan In 1975 trad Zalm in dienst van het ministerie van Financiën Hij begon daar als medewerker bij het bureau Economische Aangelegenheden van de afdeling Begrotingsvoorbereiding Vanaf 1977 was hij hoofd van dat bureau en vanaf 1978 hoofd van de gehele afdeling In 1981 volgde de benoeming tot plaatsvervangend directeur Begrotingszaken tevens hoofd van de afdeling Begrotingsvoorbereiding In 1983 werd Zalm plaatsvervangend directeur Algemene Economische Politiek op het Ministerie van Economische Zaken en in 1985 directeur van dezelfde directie Vanaf 1988 was Zalm werkzaam bij het Centraal Planbureau eerst als onderdirecteur en sinds 1989 als directeur Sinds 1990 was hij tevens bijzonder hoogleraar economische politiek aan de Vrije Universiteit te Amsterdam Politieke carrière Tijdens zijn studie was Gerrit Zalm afdelingsvoorzitter van de Partij van de Arbeid in zijn woonplaats Enkhuizen 1973-75 In 1984 stapte hij over naar de VVD Van 22 augustus 1994 tot 22 juli 2002 was hij namens deze partij minister van Financiën in het eerste en tweede kabinet-Kok de paarse coalities' Na de voor Paars desastreuze verkiezingen van mei 2002 volgde Zalm Hans Dijkstal op als fractievoorzitter in de Tweede Kamer der Staten-Generaal en politiek leider van de VVD Op 27 mei 2003 werd hij opnieuw benoemd tot minister van Financiën en tevens tot viceminister-president in het tweede kabinet-Balkenende Sinds 10 oktober 2005 is hij de langstzittende Minister van Financiën in de Nederlandse geschiedenis In de aanloop van de Europese Unie naar de invoering van de euro de gemeenschappelijke munteenheid van de lidstaten kapittelde Zalm Frankrijk en Duitsland omdat deze landen het — volgens het verdrag van Maastricht — toegestane tekort van 3% op hun rijksbegrotingen overschreden Toen kort daarna hetzelfde in Nederland dreigde te gebeuren liet hij het kabinet harder bezuinigen waardoor dit gevaar werd afgewend Van 30 juni tot 7 juli 2006 was hij ad interim minister van Economische Zaken Hij volgde hier de opgestapte minister Brinkhorst op Zalms staatssecretaris Joop Wijn nam deze functie op 7 juli over waardoor Zalm geen staatssecretaris een nieuwe werd niet benoemd meer had Minister Zalm heeft in de kabinetten-Kok de zalmnorm geïntroduceerd Door een scheiding aan te brengen tussen inkomsten en uitgaven van het Rijk bracht hij rust in het begrotingsbeleid Ook is hij naamgever van de Zalmsnip Deze lastenverlichting voor burgers in de vorm van kortingen op gemeentelijke belastingen werd in januari 1998 ingevoerd en in februari 2005 weer afgeschaft Na de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 kondigde Zalm aan te stoppen als politicus Hij gaf aan dat hij deze beslissing al voor de verkiezingen had genomen en zodoende niets te maken had met de matige uitslag voor de VVD In april 2007 werd Zalm benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau wegens zijn verdiensten in de politiek De maand daarop werd hij benoemd tot erelid van de VVD Op 20 oktober 2008 ontving Zalm een eredoctoraat van de Vrije Universiteit ter gelegenheid van de dies natalis Na de politiek In juni 2007 ging Zalm werken voor de DSB Bank het financiële concern van ondernemer Dirk Scheringa Zalm werkte daar als hoofdeconoom en financieel directeur en maakte deel uit van de Raad van Bestuur Daarnaast is hij voorzitter van de International Accounting Standards Committee Foundation IASCF en adviseur bij het private-equityfonds Permira Op 23 december 2008 trad hij als vicevoorzitter toe tot de Raad van Bestuur RvB van bankconcern ABN AMRO In 2009 leidde hij het team dat de fusie tussen ABN AMRO en Fortis Bank Nederland moest beklinken Op 28 februari dat jaar werd hij benoemd tot voorzitter van de RvB In maart 2009 kwam zijn eerste boek uit De romantische boekhouder Het betreft een verslag van zijn loopbaan in ambtenarij en politiek Onderscheidingen Officier in de Orde van Oranje-Nassau 10 december 2002 Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau 11 april 2007 Werk De romantische boekhouder 2009 ISBN 9789050188838 De geschiedenis van Georgië gaat terug tot het paleolithicum Sinds die tijd is het gebied constant door mensen bewoond geweest In haar geschiedenis is Georgië staatkundig gezien maar zelden één geheel geweest Vaak werd het geheel of gedeeltelijk door omringende grootmachten beheerst In de oudheid lagen in het binnenlandse gebied van het huidige Georgië de koninkrijken Colchis en Iberië die beide in de vierde eeuw overgingen op het christendom Daarmee waren de Georgiërs bij alle verdeeldheid voortaan niet alleen verbonden door hun Zuid-Kaukasische taal maar ook door hun eigen Georgisch-orthodoxe godsdienst Zowel taal als godsdienst hebben zich steeds kunnen handhaven Alleen in de elfde en twaalfde eeuw de Georgische gouden eeuw was het land zelf een regionale mogendheid Dit Georgische koninkrijk was omstreeks het jaar 1000 ontstaan nadat verschillende vorstendommen zich hadden weten los te maken van Byzantijnen Perzen en Arabieren De Georgiërs werden sinds die tijd geregeerd door de Bagrationi en dat bleef zo toen Georgië in de veertiende eeuw weer uiteenviel en de speelbal werd van Aziatische steppevolken Perzen en Turken Omstreeks 1800 kozen deze Bagrationi voor de bescherming van het opkomende Rusland Gedurende ruim een eeuw hoorde Georgië bij het Russische tsarenrijk en vervolgens na een kortstondige onafhankelijkheid tot de Sovjet-Unie Daaruit wist het land zich in 1991 los te maken Sindsdien heeft Georgië wederom te maken met interne verdeeldheid en tracht het zijn onafhankelijkheid van het machtige Rusland te bewaren Prehistorie Het gebied ten zuidwesten van de Grote Kaukasus dat thans bekendstaat als Georgië is al vele duizenden jaren bewoond Het Laat-paleolithicum ruim 50000 jaar geleden wordt gezien als het begin van onafgebroken menselijke bewoning in dit gebied Veel ouder nog zijn de bij Dmanisi gevonden schedels van de Homo georgicus die aantonen dat in het Vroeg-paleolithicum hier zo'n 175 miljoen jaar geleden al mensachtigen woonden Deze Homo georgicus geldt als de voorloper van de Homo erectus Van nederzettingen is sinds het 5e millennium vChr sprake Langs de Koera zijn hiervan op verschillende plaatsen sporen gevonden In de kopertijd 4e en 3e millennium vChr was het onderdeel van de Koera-Araxescultuur of Vroeg-Transkaukasische cultuur Omstreeks 2300 vChr onderhielden de dragers van deze cultuur banden met Mesopotamië In het 2e millennium werd deze in het oosten opgevolgd door de Trialeticultuur die rond 1500 vChr zijn hoogtepunt bereikte In de kuststreek was tussen 1800 en 700 vChr de Colchiscultuur te vinden Georgië in de oudheid De westelijke kuststreek van Georgië met het stroomgebied van de Rioni stond in de oudheid bekend als Colchis in de Georgische traditie Egrisi en het oostelijke binnenland in het stroomgebied van de Koera als Iberië Georgisch Kartli Van deze beide gebieden heeft Colchis de oudste traditie Hier waren al in de 9e eeuw vChr sprekers van Kartvelische of Zuid-Kaukasische talen te vinden de taalgroep waar het Georgisch toe behoort Mogelijk waren zij eerder ook de dragers geweest van het oudere rijk Diauehi dat tussen de 12e eeuw vChr en de 8e eeuw vChr in Noordoost-Anatolië had bestaan Colchis werd omstreeks 720 vChr verwoest door nomadische Cimmeriërs en Scythen en kwam later in bezit van de Perzische Achaemeniden Aan de kust stichtten Grieken uit Milete belangrijke handelsposten Dioscurias nu Soechoemi en Phasis nu Poti; deze plaats is de naamgever van de phasianus colchicus ofwel de fazant Colchis gold als een rijk gebied het was in de Griekse mythologie het land van Medea waar het gulden vlies werd bewaard Iberië ontstond omstreeks 300 vChr nadat zich in de 6e en 5e eeuw vChr Kartvelische stammen in dit gebied hadden gevestigd Het had als hoofdstad Mtscheta De eerste koning van dit rijk Parnavaz I slaagde erin ook het grootste deel van Colchis te beheersen Over Parnavaz is weinig met zekerheid bekend ook niet wanneer hij precies regeerde De middeleeuwse Georgische traditie schreef aan hem het begin van de Georgisch militair-bestuurlijke structuur en ook het Georgische alfabet toe hoewel de oudste overgeleverde teksten in dit alfabet uit de vijfde eeuw na Christus dateren De opvolgers van Parnavaz betaalden tribuut aan het Seleucidenrijk en verloren hun greep op Colchis Aan het einde van de 2e eeuw vChr verzwakten de Seleuciden die door de opkomende Romeinen bestreden werden waardoor het Koninkrijk Armenië kon opkomen Dit rijk controleerde onder Tigranes de Grote Iberië terwijl Colchis omstreeks 100 vChr door Tigranes' schoonvader Mithridates VI van Pontus was veroverd Nadat de Romeinen onder Pompeius in 66 vChr Mithridates hadden verslagen kregen zij de controle over zowel Colchis als Iberië Colchis kwam direct onder het Romeinse Rijk te vallen en Iberië werd een vazalkoninkrijk In Oost-Georgië was de Romeinse invloed dan ook kleiner dan in het westen Het gebied was in de eerste eeuwen van de jaartelling een voortdurend strijdtoneel tussen Romeinen Armeniërs en Parthen waarbij Iberië meestal aan de kant van Rome stond De sociale structuur en de bestuurlijke organisatie van Oost-Georgië bleven daarbij sterk Perzisch gekleurd In de 3e eeuw moesten de Iberische koningen de suprematie van de Perzische Sassaniden erkennen Het westelijke Colchis bleef intussen Romeins en later Byzantijns tot het in de 5e eeuw werd veroverd door de Lazen die er hun koninkrijk stichtten dat de Byzantijnen Lazica noemden Tussen Byzantium en de Sassaniden derde eeuw zevende eeuw De Sassaniden waren degenen die in 284 Mirian III Meribanes op de Iberische troon plaatsten die met zijn getrouwen omstreeks 337 overging op het christendom na te zijn bekeerd door de later heilig verklaarde Nino Deze bekering was ook een poging om toenadering tot Rome te zoeken De christelijke religie kreeg onder de edelen voet aan de grond maar onder het volk waren er in de daaropvolgende eeuwen veel aanhangers van het zoroastrisme de godsdienst van de dominante Perzen In dezelfde periode verspreidde het christendom zich onder invloed van het Byzantijnse Rijk ook in Egrisi De Georgisch-orthodoxe kerk viel aanvankelijk onder de patriarch van Antiochië In Iberië ontstond een bloeiend kloosterleven De voornaamste vorst uit deze nieuwe Perzische periode in de Georgische geschiedenis was Vachtang I Gorgasali Tijdens zijn regeerperiode die van 452 tot 502 duurde werd de Georgisch-orthodoxe Kerk autocefaal de bisschop van Mtscheta kreeg in 466 de rang van Catholicos Vachtang IV stichtte ook de stad Tbilisi en leidde een opstand tegen de Perzen Hij heeft nog steeds de status van nationale held en is de naamgever van de voornaamste ridderorde van Georgië Ook hij werd gecanoniseerd als heilige Byzantium en de Sassaniden bestreden elkaar in de zesde eeuw in een reeks Romeins-Perzische oorlogen die er na een vredesverdrag van 561 toe leidden dat Goearam I een gunsteling van de Byzantijnen de Iberische troon kon bestijgen Hij verplaatste zijn residentie van Mtscheta naar Tbilisi Aan de Perzische invloed kwam een einde nadat de Byzantijnse keizer Herakleios de Sassaniden tussen 623 en 625 vanuit Lazica uit de Georgische gebieden had verdreven Lazica dat gedurende een eeuw eveneens een Byzantijns-Perzische twistappel was geweest werd na 561 definitief een onderdeel van het Byzantijnse Rijk Tussen Arabieren en Byzantium 645-1008 Kaukasisch Iberië werd in 642 voor het eerst door plunderende Arabieren bezocht Het islamitische Arabische Rijk kreeg na de inlijving van Armenië spoedig ook Iberië in zijn greep In 645 werd Tbilisi ingenomen De Arabische kaliefen legden Iberië een forse djizja op een belasting voor niet-moslims Iberië vormde een grensgebied voor de Arabieren Het gebied had in de achtste eeuw dan ook regelmatig te maken met invallen uit het Chazarenrijk De Georgiërs en ook de Armeniërs kwamen verschillende keren in opstand Uit de plaatselijke adel die balanceerde tussen Byzantium en het kalifaat kwamen de Bagrationi voort in Georgië Bagrationi in Armenië Bagratuni die aan de basis stonden van een rijk vertakte dynastie Na 772 toen de Arabieren een slachting hadden aangericht onder opstandige edellieden was het pad voor de Bagrationi geëffend De macht van de Arabieren was toen inmiddels tanende De emirs van Tbilisi hadden eigen ambities en kwamen eveneens in opstand wat in 853 onder kalief Al-Mutawakkil leidde tot een strafexpeditie in de vorm van de verwoesting van Tbilisi Maar in de negende eeuw ontstonden er uiteindelijk nieuwe rijkjes Kartli Tao ook Tao-Klardzjeti Kacheti en Hereti Tbilisi handhaafde zich vooralsnog als islamitisch emiraat en zou dat tot 1122 blijven West-Georgië stond intussen onder Byzantijnse invloed maar ook deze was in de negende eeuw tanende het iconoclasme verdeelde het rijk ernstig Zo kon Abchazië zich gaandeweg uit de Byzantijnse invloedssfeer losmaken Langzamerhand namen de Bagrationi het heft in handen Aanvankelijk gebeurde dat in Armenië dat onder Ashot I Bagratuni tussen 862 en 890 een bloeiperiode doormaakte waarbij het grote delen van Georgië onder controle had en van tijd tot tijd Kacheti en Abchazië tot zijn vazallen mocht rekenen Aan het begin van de tiende eeuw waren Tao en Abchazië de voornaamste machtsfactoren in de regio Tao werd geregeerd door Bagrationi Abchazië tot 989 door het geslacht Antsjabadze ook Atsjba Ontstaan en bloeitijd van het koninkrijk Georgië 1008-1243 Vereniging onder de Bagrationi Bagrat III bracht in 1008 de vereniging van de Georgische rijkjes tot stand Daarbij noemde hij zich voortaan Koning der Koningen een titel naar Perzisch model die de Georgische koningen voortaan zouden blijven dragen Met de vereniging stelde hij ook de positie van de Bagrationi veilig Bagrat had langs moederszijde in 989 de Abchazische troon geërfd en kreeg in 1008 ook die van Kartli het land waarover zijn vader had geregeerd Daaraan lag een plan ten grondslag van Bagrats adoptiefvader David Kouropalates die regeerde over Tao Tao zelf kon Bagrat niet verwerven doordat ook Byzantium aanspraak maakte op dit gebied en het veroverde nog voordat Bagrat de troon van Kartli besteeg Wel wist Bagrat Georgië Sakartvelo met Kacheti uit te breiden Hij vestigde zich in Koetaisi waar hij ook de Bagratikathedraal liet bouwen David de Bouwer In de eerste helft van de elfde eeuw leverden de Georgische koningen vooral strijd met Byzantium later ook met de opkomende Seltsjoeken Turkse nieuwkomers die onder Alp Arslan vanaf 1060 aanvallen op Georgië uitvoerden en hun hoge tribuutbetalingen oplegden David IV de Bouwer Davit Aghmasjenebeli die tussen 1089 en 1125 regeerde wist Georgië van de Seltsjoeken te verlossen mede doordat ook de Eerste Kruistocht tegen hen was gericht maar ook doordat David zijn leger reorganiseerde en met dat doel Kiptsjak-Turkse strijders zijn land binnenhaalde Vervolgens slaagde David erin zijn land aanzienlijk uit te breiden In 1121 behaalde hij bij Didgori een belangrijke zege op de veel talrijkere Seltsjoeken die steun hadden ingeroepen van moslimstaten in de regio deze Wonderbaarlijke Overwinning wordt nog steeds herdacht en in 1122 nam hij Tbilisi in dat hij tot zijn hoofdstad maakte Beide gebeurtenissen worden als het begin van de Georgische gouden eeuw beschouwd David de Bouwer verwierf ook gebieden in het huidige Armenië en Azerbeidzjan en ten noorden van de Kaukasus De koning die een geletterd man was liet in Koetaisi het Gelatiklooster bouwen en zou door de Georgisch-orthodoxe Kerk heilig worden verklaard Koningin Tamar De andere grote figuur uit de Georgische gouden eeuw was de achterkleindochter van David koningin Tamar 1184-1213 die eveneens heilig is verklaard Zij had aanvankelijk met interne tegenstand te maken en moest aanvaarden dat de katholikos de invloedrijke positie van kanselier mtsignobartoechoetsesi verwierf waarmee deze ook wereldlijke macht verkreeg Toen Tamar na diens dood haar machtsbasis eenmaal had gevestigd breidde zij Georgië vooral met moslimgebieden verder uit en zette zij na de val van Constantinopel het Keizerrijk Trebizonde op als vazalstaat Ook Tamar heeft een cruciale rol gespeeld voor de Georgische cultuur In haar opdracht schreef Sjota Roestaveli zijn beroemde epos De ridder in het pantervel Vepchistkaosani het nationale epos van de Georgiërs Het verval van het koninkrijk Georgië 1243-1493 Mongools intermezzo Tamars zoon Giorgi IV de Luisterrijke Lasja regeerde over een omvangrijk en sterk koninkrijk dat ook een aantal moslimgebieden tot vazal had gemaakt maar dat in 1221 te maken kreeg met een plotselinge inval van de Mongolen In 1243 moest koningin Roesoedan Giorgi's zuster de opperheerschappij van de Grote Kan erkennen Enkele jaren eerder al had ze Oost-Georgië moeten verlaten Georgië bleef nog decennialang de speelbal van de Mongoolse kans vanaf 1256 binnen het Il-kanaat die het tribuut oplegden en door hun vertrouwelingen lieten besturen Daarbij maakten westelijke gebieden zich van Georgië los in 1259 Imereti dat uit de greep van de Mongolen bleef en in 1268 Samtsche dat een afzonderlijke vazal was van de kans Koning Giorgi V de Illustere Brtskinvale ca 1286-1346 die nog door de kan als plaatselijk heerser was benoemd slaagde erin Georgië los te maken van het Mongoolse Il-kanaat Aanvankelijk onderhield hij goede betrekkingen met de kans Met hun hulp wist hij zijn rivalen te onderwerpen en zowel Imereti 1330 als Samtsche 1334 te heroveren Vervolgens maakte hij gebruik van de interne verdeeldheid in het kanaat en ontdeed hij Georgië van de Mongolen Timoer Lenk In 1366 werd Georgië verzwakt door een pestepidemie waarna het land te maken kreeg met een nieuwe belager de Centraal-Aziatische krijgsheer Timoer Lenk De Timoeriden die hun rijk hadden gevestigd op de restanten van het Il-kanaat vielen Georgië eind 1386 voor het eerst binnen Na een kort maar hevig beleg werd Tbilisi op 21 november ingenomen en werd koning Bagrat V gevangengenomen Nadat de pragmatische koning zich tot de islam had bekeerd werd hij als vazalkoning aangesteld De relatie bleef echter moeilijk aangezien Georgië meer dan eens in opstand zou komen tegen Timoer In de tussentijd maakte Alexander I van Imeretië gebruik van de onrust door de onafhankelijkheid van Imereti uit te roepen en zichzelf in 1387 tot koning te laten kronen Een nieuwe aanval van Timoer in de lente van 1387 werd succesvol afgeslagen nadat Timoer te maken kreeg met opstanden in Perzië en een ophanden zijnde invasie van Tochtamysj van de Gouden Horde In 1389 wist Bagrat Imereti na de dood van Alexander weer onder zijn gezag te krijgen Toen Bagrat in 1393 stierf werd hij opgevolgd door zijn zoon Giorgi VII Ook hij kreeg te maken met Timoer en zou zich uiteindelijk pas na de zesde en laatste invasie in 1403 ondergeschikt maken aan Timoer Kartli was inmiddels met de grond gelijkgemaakt duizenden Georgiërs waren gevangengenomen en hele streken waren ontvolkt geraakt< ref> Herstel en verdeeldheid Na Timoers dood in 1405 viel zijn rijk dat voornamelijk op zijn persoonlijke macht was gebouwd onmiddellijk ten prooi aan verdeeldheid Georgië was weer vrij maar het herstel van de verwoestingen verliep langzaam Dit herstel viel in de regeerperiode van Alexander I de Grote 1413-1443 die zijn macht naar West-Georgië wist uit te breiden Zijn voornaamste belagers van buitenaf waren de Kara Koyunlu Zwarte Schapen een federatie van Turkmeense stammen die Samtsche geregeld binnenviel Alexanders voornaamste zorg was het herstel van het religieuze erfgoed waarvoor hij de verarmde boeren zelfs een speciale belasting oplegde Het bevolkingstekort werd opgelost door Armenen naar Georgië te halen met speciale handelsprivileges Inmiddels had Alexander zijn drie zonen elk in een ander deel van Georgië als onderkoning benoemd Ieder van hen verzamelde daar edelen om zich heen die na Alexanders aftreden in 1443 en de dood van diens zoon en opvolger Vachtang IV in 1446 de centrale macht zouden tarten In 1446 besteeg Alexanders jongere zoon Giorgi VIII de troon Deze werd uitgedaagd door de machtige atabeg van Samtsche en door eristavi hertog Bagrat die evenals Giorgi VIII uit het Bagrationihuis stamde en de koning een nederlaag toebracht in de slag bij Tsjichori 1462 Bagrat liet zich vervolgens in Koetaisi kronen tot koning van Imereti In ruil voor hun steun bij Tsjichori kregen andere West-Georgische eristavis eigen vorstendommen Zo ontstonden veelal opnieuw de hertogdommen saeristavo Svaneti onder de Gelovanis Abchazië Abchazeti onder de Sjarvasjidzes Mingrelië Samegrelo onder de Dadianis en Goeria onder de Goerielis Al deze hertogdommen werden Imeretische vazallen Bagrat nu Bagrat II van Imereti slaagde er niet in om zijn macht over Oost-Georgië uit te breiden Hij riep zich weliswaar in Tbilisi uit tot koning maar kreeg er te maken met plaatselijke weerstand waarbij ook de Turkmeense Ak Koyunlu Witte Schapen onder Uzun Hassan betrokken raakte Met de Turkmeense steun wist Constantijn II de neef van Giorgi VIII zich vanaf 1478 als koning te handhaven De edelen van Kacheti kozen een kleinzoon van Alexander als eigen tegenkoning De verschillende partijen bestreden elkaar decennialang terwijl ondertussen de Ottomanen hun macht uitbreidden In 1453 was Constantinopel gevallen en in 1461 het Keizerrijk Trebizonde waardoor de onderling strijdende Georgiërs steeds verder van de rest van de christelijke wereld verwijderd raakten Uiteindelijk erkende Constantijn III in 1493 de koningen van Imereti en Kacheti terwijl hij ook de aanspraken op Samtsche liet vallen Zijn eigen deel van het rijk zou worden voortgezet als het koninkrijk Kartli Tussen Turken en Perzen 1493-1801 Georgië was aldus uiteengevallen in de drie door Bagrationi geregeerde koninkrijken koninkrijk Kartli Kachetië en Imeretië en in een reeks kleinere hertogdommen die steeds meer terrein wonnen ten koste van Imereti De Turkmeense Ak-Koyunlu en Kara-Koyunlu werden intussen als oostelijke belagers afgelost door het Turkmeens-Perzische Safawidenrijk dat met de Ottomaanse Turken om de hegemonie in de Kaukasus streed Het overgrote deel van de Kaukasus kwam onder Perzische soevereiniteit van 1555 tot aan het begin van de 19e eeuw hedendaags Oost-Georgië Azerbaijan Armenie en Dagestan voor pakweg drie eeuwen en de Ottomanen domineerden de Kaukasische Zwarte Zee kust West-Georgië< ref> De beide rijken sloten in 1555 het Vrede van Amasya waarbij Kartli Kacheti en Oost-Samtsche aan Perzië toevielen en de overige Georgische gebieden aan de Ottomanen De laatsten hadden West-Samtsche intussen veroverd op Imereti 1545 en zouden het pas aan het eind van de negentiende eeuw weer helemaal opgeven Kacheti betaalde tribuut aan de Perzen maar zocht ook toenadering tot Rusland In Kartli bood Simon I weerstand tegen de Ottomanen Hij trachtte Imereti te veroveren maar werd uiteindelijk door de Turken gevangengenomen Tussen 1614 en 1617 voerden de Perzen plundertochten uit in Kacheti waarbij tienduizenden Georgiërs naar Perzië werden gestuurd In hun plaats vestigde sjah Abbas de Grote loyale Turkmenen In 1625 vond er in Kartli een opstand plaats onder Giorgi Saakadze die de Perzen bij Martkopi een nederlaag toebracht Tbilisi innam en de koning van Kacheti de kroon van Kartli aanbood Daarmee waren beide koninkrijken kortstondig verenigd In hetzelfde jaar versloegen de Perzen Saakadze die daarop een partizanenstrijd aanging De Perzen kozen vervolgens voor een minder bloedige benadering ze zaaiden verdeeldheid onder de Georgische adel en konden zich tot 1744 in Kartli handhaven Het begin van de achttiende eeuw was met name voor het aan Perzië gelieerde Kartli een periode van economische voorspoed en herstel vooral onder het bewind van Vachtang VI 1716-1724 In 1709 was in Tbilisi al de eerste drukpers van Transkaukasië verschenen Sulchan-Saba Orbeliani maakte onder Vachtang het eerste Georgische woordenboek en redigeerde de eerste complete Georgische bijbel Toen de Russische tsaar Peter de Grote aan zijn Perzische campagne begon sloot Vachtang zich bij hem aan Rusland verdreef in zijn eerste veldtocht in Transkaukasië weliswaar de Perzen maar maakte het karwei niet af waardoor het Ottomaanse Rijk in het gat kon springen De Vrede van Constantinopel tussen Rusland en Turkije wees in 1724 vrijwel heel Transkaukasië inclusief de Georgische landen aan de Turken toe De Georgiërs kregen te maken met de Osmaloba de Ottomaanse tijd waarin grote sommen gelds aan de sultan moesten worden afgedragen en de welvaart verloren ging De Ottomaanse tijd duurde echter maar kort Nadir Sjah heroverde Oost-Georgië in een nieuwe Perzische-Turkse confrontatie Tbilisi viel in 1735 Nadir dwong vooraanstaande Georgische edelen en zelfs koning Teimoeraz II van Kacheti aan zijn Indiase campagne deel te nemen zodat er van hun kant geen gevaar zou dreigen aan de noordwestelijke grenzen van zijn rijk De steun van de Georgiërs werd in diens nadagen steeds belangrijker voor de sjah In juli 1744 werd Teimoeraz II tot koning van Kartli gekroond en zijn zoon Erekle II kreeg dezelfde positie in Kacheti Zij kregen beiden een nadrukkelijk christelijke kroningsplechtigheid Erekle slaagde erin invloed te verwerven in Perzië dat na de dood van Nadir Sjah in 1447 intern verdeeld was geraakt Na de dood van Teimoeraz II riep Erekle II zich in 1772 uit tot koning van Kartli en Kacheti zodat de beide Oost-Georgische koninkrijken weer verenigd waren Ondanks de economische en culturele voorspoed onder het bewind van Erekle bleef de Perzische dreiging bestaan Georgië in tsaristisch Rusland 1801-1917 Van protectie naar inlijving In 1783 sloot Kartli-Kacheti onder Erekle II na zware verwoestingen door de Turken en de Perzen het Verdrag van Georgiejevsk met het Russische Rijk van Catharina de Grote Het koninkrijk plaatste zich onder bescherming van tsaristisch Rusland dat in ruil de Bagrationi de troon garandeerde Kartli-Kacheti was hiermee een Russisch protectoraat geworden maar Rusland kon niet verhinderen dat de Perzen die Georgië weer onder Perzische soevereiniteit wilden brengen het koninkrijk in 1795 opnieuw binnenvielen en het in de slag bij Krtsanisi een zware nederlaag toebrachten en Tbilisi verwoestten De wraakexpeditie van de Perzen dreef Kartli-Kacheti verder in de armen van Rusland Op 18 januari 1801 annexeerde tsaar Paul I het koninkrijk geheel nadat Erekles zoon Giorgi XII hem daartoe had verzocht na eeuwenlange dominantie door de Perzen en ook in mindere mate door de Ottomaanse Turken Koning Giorgi leefde toen al niet meer In maart 1801 was ook tsaar Paul I vermoord waarna diens opvolger Alexander I weigerde een opvolger voor Giorgi te laten kronen De Bagrationi gingen in ballingschap De volledige Russische annexatie van Kartli-Kacheti leidde in 1804 opnieuw tot een Perzische aanval die de opmaat vormde voor een nieuwe Russisch-Perzische oorlog Deze eindigde in een Russische triomf het Verdrag van Gulistan leverde Rusland in 1813 verdere gebiedswinst in Transkaukasië en Noord Kaukasië op terwijl Perzië de aanspraken op zowel West- als Oost-Georgië opgaf De Perzische dreiging was hiermee voorbij maar de Georgiërs moesten de prijs van russificatie betalen Rusland had in deze periode dankzij een bondgenootschap met Frankrijk sinds 1807 de handen vrij in Transkaukasië Ook met het Ottomaanse Rijk kon daardoor afgerekend worden Rusland zou in de loop van de negentiende eeuw stap voor stap ook de rest van het moderne Georgië annexeren Ook in West-Georgië kozen de verschillende vorstendommen aanvankelijk voor de status van protectoraat Achtereenvolgens werden Megrelië 1803 Imereti 1804 Goeria en Abchazië 1833 en Svaneti 1833 Russische vazallen om in 1810 Imereti 1828 Goeria 1857 Megrelië 1858 Svaneti en 1864 Abchazië geheel te worden ingelijfd Tijdens een nieuwe Russisch-Turkse Oorlog veroverden de Russen bovendien het grotendeels door Armenen bevolkte Samtsche-Dzjavacheti de streek rond Achaltsiche en Achalkalaki op het Ottomaanse Rijk Verdrag van Adrianopel 1829 Voor de Abchazen betekende de inlijving die samenviel met het sluitstuk van de Kaukasusoorlog een massale deportatie naar het Ottomaanse Rijk Dit trof vooral de moslims onder hen In 1877 volgde een tweede deportatiegolf Russificatie en verzet De Russische annexatie verliep nergens zonder slag of stoot Zo moest in Imereti eerst een opstand onder leiding van Salomo II worden neergeslagen waarop deze eveneens in ballingschap ging Eind 1812 leidde Alexander Batonisjvili een zoon van Ereke II een opstand in Kacheti maar ook deze werd neergeslagen evenals opstanden in Imereti en Goeria 1819-1820 De laatste waren gericht tegen het ingrijpendste onderdeel van de russificatie de gelijkschakeling van de Georgisch-orthodoxe Kerk die in 1811 haar autocefalie verloor en een exarchaat van de Russisch-orthodoxe Kerk werd Het Kerkslavisch verving het Georgisch als de taal van de liturgie In 1832 ondernamen Georgische edellieden geïnspireerd door de Dekabristenopstand en de Poolse Novemberopstand een samenzwering die echter voortijdig aan het licht kwam Georgië werd samen met de rest van de Kaukasus bestuurd door namestniks onderkoningen van wie veldmaarschalk Michail Vorontsov 1844-1854 de meest verlichte figuur was Hij stimuleerde vanuit Tbilisi de economie en de cultuur van zijn gebied en wist de plaatselijke adel voor zich te winnen Deze adel moest een veer laten toen in 1865 oosten resp 1871 westen de lijfeigenschap in Georgië werd afgeschaft en de boeren zich vrij mochten bewegen In deze periode kwam ook de Georgische nationale beweging op waarbinnen Ilia Tsjavtsjavadze de voornaamste figuur was In de Russisch-Turkse Oorlog van 1877-1878 werden de Zwarte Zeestad Batoemi met Adzjarië en ook de steden Artvin en Ardahan in het historische Tao op de Turken veroverd Daarmee viel het huidige Georgië geheel binnen tsaristisch Rusland en ook gebied dat thans Turks is maar een Georgische minderheid heeft Zo'n 6000 moslims uit de veroverde gebieden weken uit naar het Ottomaanse Rijk De nationale aspiraties van de Georgiërs werden vanaf de jaren '80 tegengewerkt maar tegelijk onwillekeurig gestimuleerd door de nationalistische wind die onder tsaar Alexander III vanuit Moskou waaide Het Georgisch werd op scholen vervangen door het Russisch Bestuur en bevolking Ook binnen tsaristisch Rusland vormde Georgië niet één geheel vanaf 1846 bestonden er een westelijk gouvernement Koetais Kutaisi en een oostelijk gouvernement Tiflis Van deze gebieden zijn er uit het jaar 1897 bevolkingscijfers beschikbaar De volkstelling de eerste in Rusland vroeg niet naar nationaliteit maar naar de taal die men sprak Koetais telde 1058241 inwoners waarvan er 343929 Georgisch 270513 "Imeretisch" 238655 Mingreels 59469 Abchazisch 46665 Turks 24043 Armeens en 19273 Russisch spraken Het Imeretisch geldt thans algemeen als een Georgisch dialect en het Tataars van toen is het Azerbeidzjaans van nu Vergelijkingen met de huidige situatie worden bemoeilijkt doordat recente cijfers ontbreken en er bovendien grenzen zijn gewijzigd Kortstondige onafhankelijkheid 1918-1921 Na de Februarirevolutie van 1917 werd de autocefaliteit van de Georgisch-orthodoxe Kerk hersteld De Oktoberrevolutie later dat jaar leidde tot een verzwakking van de centrale macht vanuit Moskou In januari 1918 werd de Universiteit van Tbilisi opgericht een Georgischtalige instelling en de eerste universiteit in het Kaukasusgebied Op 24 februari 1918 werd de Transkaukasische Federatie uitgeroepen een staat die Tbilisi als hoofdstad had en die werd geleid door de mensjewiek Nikoloz Tsjcheidze Deze federatie omvatte ook Armenië en Azerbeidzjan maar kon slechts enkele maanden standhouden De interne verdeeldheid betrof vooral de positie ten opzichte van Turkije waarmee Rusland in oorlog was De Turken hadden claims op Georgisch gebied en bezetten het in 1878 door hen verloren Batoemi maar de Azerbeidzjanen in de federatie waren pro-Turks Op 26 mei 1918 riep de Nationale Verzameling Dampoedsnebeli Kreba de Georgische onafhankelijkheid uit en ontstond de Democratische Republiek Georgië Deze datum is thans de Georgische nationale feestdag De jonge republiek kreeg een coalitieregering onder Noe Zjordania die door mensjewieken werd gedomineerd Het land werd al spoedig erkend door Duitsland de voornaamste steunpilaar vervolgens door vele andere mogendheden en uiteindelijk op 7 mei 1920 ook door het verzwakte bolsjewistisch Rusland dat op deze datum het Verdrag van Moskou ondertekende Daarmee had de republiek veel meer bereikt dan de beide andere opvolgerstaten van de Transkaukasische Federatie Inmiddels had de republiek met Britse hulp Batoemi van de verslagen Turken teruggekregen een Armeense aanval afgeslagen de Democratische Republiek Armenië maakte aanspraken op Achalkalaki en omgeving en speelde er ook een conflict met Azerbeidzjan over Zakatala een grensregio die Georgië later kwijt zou raken De voornaamste bedreiging voor het land dat vruchteloos ijverde voor toetreding tot de Volkenbond bleef evenwel Rusland dat in de loop van 1920 intern stabieler werd en zowel in Armenië als in Azerbeidzjan bolsjewistische regimes wist te vestigen Het arrangeerde in februari 1921 een boerenopstand en enkele dagen later viel het Rode Leger het vrijwel geheel door bolsjewistisch gebied omsloten Georgië binnen De architecten van de inval waren Jozef Stalin Dzjoeghasjvili en Grigori Ordzjonikidze die beiden van Georgische afkomst waren Op 25 februari viel Tbilisi en in de loop van maart de rest van Georgië De regering hield nog even stand in Batoemi en ging vervolgens in ballingschap in Frankrijk Vier dagen voor de val van Tbilisi had de regering nog een grondwet aangenomen die de Abchazen de moslims rond Batoemi en Zakatala autonomie beloofde De Osseten die als steunpilaren van de bolsjewieken werden beschouwd kregen die niet De sovjettijd 1921-1991 Ontstaan van de Georgische Socialistische Sovjetrepubliek Op 25 februari 1921 de dag waarop Tbilisi viel werd de Georgische Socialistische Sovjetrepubliek uitgeroepen Kort daarna op 6 april werden zaken als grond banken en industrie voor zover in particulier bezit onteigend en tot staatseigendom gemaakt Het grondgebied van de republiek werd in stukjes gebroken Omstreden grensgebieden werden bij de buurrepublieken getrokken en op Georgisch grondgebied werden de Abchazische SSR 1921-1931 nadien het Abchazische ASSR de Zuid-Ossetische Autonome Oblast en de Adzjarische Autonome Oblast gevormd Deze laatste twee waren autonome oblasten administratieve eenheden binnen een Sovjetrepubliek in dit geval de Georgische Sovjetrepubliek die een zekere autonomie moesten waarborgen aan het volk waarvan de autonome oblast de naam droeg In 1922 tekende de Georgische SSR het Verdrag van Kars met Turkije waarbij opnieuw grondgebied werd verloren Ardahan en Artvin werden weer Turks Tussen 1921 en 1924 werden meer dan 30000 Georgiërs voornamelijk grootgrondbezitters officieren van het ontbonden leger monarchisten en mensen van adellijke afkomst geëxecuteerd of verbannen naar strafkampen Omdat in de Sovjet-Unie het atheïsme werd ingevoerd werd ook de kerk onder druk gezet Op 28 augustus 1924 de Georgisch-orthodoxe Moeder Gods Ontslapenis brak in Georgië de Augustusopstand tegen de sovjetbezetting uit Deze opstand werd geleid vanuit Leuville-sur-Orge in Frankrijk waar de voormalige mensjewistische regeringsleiders politiek asiel hadden gekregen De bedoeling was dat op 29 augustus in heel Georgië een grote opstand zou plaatsvinden Partizanen die zich sinds 1921 in de bergen verscholen zouden een sturende rol spelen Door een misverstand brak de opstand in het stadje Tsjiatoera een dag te vroeg uit De plannen mislukten daardoor Hoewel de opstand zich inderdaad over heel Georgië uitspreidde hadden de sovjettroepen door de vervroegde uitbarsting in Tsjiatoera voldoende tijd om te reageren De opstand werd neergeslagen de leiders werden geëxecuteerd en burgers die tijdens de gevechten gevangen waren genomen werden verbannen naar Siberië Er vielen vierduizend doden Op 30 december 1922 was Georgië intussen opgegaan in de Transkaukasische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek TSFSR een Sovjetrepubliek die bestond uit Georgië Armenië Azerbeidzjan en Abchazië en deel uitmaakte van de Sovjet-Unie De samenvoeging leidde vooral onder Georgische en Azerbeidzjaanse communisten tot onvrede Onder het bewind van de Mingreelse Georgiër Lavrenti Beria die van 1932 tot 1936 partijsecretaris was van de TSFSR werd deze Sovjetrepubliek dan ook opgeheven In 1936 viel de TSFSR uiteen in de Georgische Socialistische Sovjetrepubiek de Armeense SSR en de Azerbeidzjaanse SSR De Abchazische SSR die in 1922 eveneens was opgegaan in de TSFSR was in 1931 al omgevormd tot een Autonome Oblast Die status behield het in 1936 nu binnen de Georgische SSR Beria trachtte Abchazië te "kartveliseren" door grote aantallen Mingreliërs en andere niet-Abchazen te dwingen zich in het gebied te vestigen De Abchazische partijleider Nestor Lakoba werd in 1936 door Beria vergiftigd en was daarmee een van de vierduizend partijfunctionarissen die in Georgië het slachtoffer werden van de stalinistische zuiveringen Tot 1953 was het Abchazisch uit het onderwijs verdwenen In de jaren tot aan de Tweede Wereldoorlog werd Georgië verder vormgegeven naar socialistisch model In de landbouw werd monocultuur van met name thee en citrusvruchten ingevoerd Vanuit Georgië moest de hele Sovjet-Unie van deze producten worden voorzien Verder werden er in hoog tempo fabrieken energiecentrales en mijnen gebouwd Tijdens de Tweede Wereldoorlog draaide in Georgië de oorlogsindustrie op volle toeren De Tweede Wereldoorlog De olievelden van de Kaukasus waren een belangrijke reden die Hitler op 22 juni 1941 deed overgaan tot een aanval op de Sovjet-Unie Het Duitse leger bereikte het Georgische grondgebied echter nauwelijks Het Rijksministerie van de Bezette Gebieden in het Oosten een ministerie dat in juli 1941 was ingesteld om de bezette gebieden in Oost-Europa en de Sovjet-Unie te controleren had voor Georgië wel plannen gemaakt Net als bijvoorbeeld Estland Letland en Litouwen moest het een Generalbezirk worden en de Organisation Todt zou een Autobahn bouwen langs de Abchazische Zwarte Zeekust die uiteindelijk moest eindigen in Bakoe De plannen bleven liggen in de ijskast daar de Duitse Wehrmacht in 1942 weliswaar kortstondig de Georgische grens overschreed en in Abchazië het dorp Pschoe bezette maar zich vervolgens weer moest terugtrekken Aan beide zijden van het front waren Georgiërs te vinden Het Georgisch Legioen was een van de Ostlegionen van het Duitse leger en bestond hoofdzakelijk uit Georgiërs Daar en ook in andere onderdelen streden minstens 30000 Georgiërs aan Duitse zijde Zij werden niet in het oostfront maar elders ingezet In april 1945 kwam een Georgisch bataljon op Texel in opstand tegen zijn Duitse bevelhebbers Op Texel stonden deze Georgiërs bekend als de Russen Meer Georgiërs minstens 700000 streden aan de kant van het Rode Leger Zo verdedigden 2500 Georgische soldaten Brest tegen een Duitse aanval Georgië zelf was een belangrijke producent van munitie Bij Tbilisi werden vanaf 1942 verschillende krijgsgevangenenkampen ingericht voor Duitse soldaten van fronten in het Oosten Begin jaren vijftig werden deze kampen gesloten Aan het einde van de oorlog werd één etnische groep in Georgië getroffen door de collectieve deportatie die Stalin enkele volken oplegde tienduizenden Meschetische Turken moesten in 1944 naar Centraal-Azië vertrekken De terugkeer van hun nazaten naar Georgië is nog nauwelijks op gang gekomen De naoorlogse jaren corruptie nationalisme en onderdrukking Na de Tweede Wereldoorlog maakte Georgië een versnelde industriële ontwikkeling door In 1948 werd met hulp van Duitse krijgsgevangenen een complete stad opgebouwd de stad Roestavi moest arbeiders van een nabijgelegen metallurgische installatie huisvesten De destalinisatie die bij het aantreden in 1953 van partijleider Nikita Chroesjtsjov werd ingezet leidde in Georgië wederom tot een hardhandig neergeslagen opstand het bloedbad van Tbilisi van 9 maart 1956 Duizenden Georgiërs gingen in protest de straat op omdat zij zich gekrenkt voelden in hun nationale trots Stalin op wie Chroesjtsjov kritiek had was immers een Georgiër De opstand werd door het leger neergeslagen waarna de officiële lezing van de Communistische Partij was dat de opstand door buitenlandse spionnen was geïnitieerd De bevolking van Georgië was door het hardhandige ingrijpen dermate onder de indruk dat de volgende openlijke protesten pas twintig jaar later zouden plaatsvinden De Communistische Partij van Georgië gebruikte de ruimte die door de decentraliseringspolitiek van Chroesjtsjov ontstond om een stevige regionale machtsbasis op te bouwen Naast de officiële staatseconomie ontstond een particuliere schaduweconomie die Georgië tot een van de welvarendste Sovjetrepublieken maakte maar die ook het verschijnsel corruptie deed opbloeien De Sovjet-Unie was niet geheel onbekend met corruptie maar in Georgië vond dit zo openlijk plaats dat het door de partijleiding in Moskou als problematisch werd ervaren Zelfs de hoogste ambten bleken verhandelbaar te zijn Edoeard Sjevardnadze van 1968 tot 1972 minister van Binnenlandse Zaken van de Georgische Socialistische Sovjetrepubliek verwierf faam door zijn harde optreden tegen corruptie Door zijn toedoen moest Vasili Mzjavanadze eerste secretaris van de Communistische Partij en levend symbool van corruptie in 1972 aftreden Sjevardnadze volgde hem op en ontsloeg nog honderden corrupte functionarissen In de jaren zeventig beleefde het Georgische nationalisme een opleving Rond Zviad Gamsachoerdia en Merab Kostava ontstond een kleine maar invloedrijke nationalistische oppositie die streed tegen de russificatie van Georgië en die streefde naar bescherming en behoud van de Georgische culturele identiteit Toen in de grondwet zou worden opgenomen dat het Russisch in Georgië voortaan de ambtstaal zou zijn leidde dat in 1978 tot protesten de eerste grootschalige sinds de opstand in 1956 onder studenten en medewerkers aan de Universiteit van Tbilisi Zestien studenten werden van de universiteit verwijderd maar de grondwetswijziging werd niet doorgevoerd In datzelfde jaar deed Abchazië een poging tot afscheiding van Georgië Abchazische politici waren van mening dat Abchazen te weinig economische linguïstische politieke en culturele rechten hadden Sjevardnadze loste de crisis op door de Abchazen meer burgerrechten te geven Van 1980 tot 1984 maakte Georgië als gevolg van Sjevardnadzes landbouwpolitiek een economische crisis door Hij verordonneerde dat boeren niet meer dan één koe in eigen bezit mochten hebben en dat zij hun producten niet meer vrij op de markt mochten aanbieden De volledige landbouwproductie moest voortaan bij kolchozen worden afgeleverd Dit besluit leidde tot een dermate tekort aan levensmiddelen dat een systeem van distributie via distributiebonnen moest worden ingevoerd Sjevardnadze trad met harde hand op tegen de steeds weer oplevende oppositie Zo liet hij begin jaren tachtig de kritische journaliste Nazi Sjamanaoeri opnemen in een psychiatrische kliniek waar zij in 1983 overleed In november 1983 mislukte een poging van negen jongeren om te vluchten door een vliegtuig te kapen Zij kaapten Aeroflot-vlucht 6833 van Tbilisi naar Leningrad met de bedoeling de vlucht in Turkije tot landen te dwingen Het cockpitpersoneel verzette zich gewapenderhand en het vliegtuig landde in Tbilisi In augustus 1984 werden de kapers met Sjevardnadzes instemming ter dood veroordeeld en geëxecuteerd ondanks de voor gratie pleitende petities die op particulier initiatief waren ingediend Naar de onafhankelijkheid In 1985 werd Sjevardnadze benoemd tot minister van Buitenlandse Zaken van de Sovjet-Unie In Georgië werd hij opgevolgd door Dzoember Patiasjvili Onder zijn conservatieve leiding kwijnden verschillende van Sjevardnadzes initiatieven weg Patiasjvili stelde daar geen eigen beleid voor in de plaats Hij verwijderde een aantal van Sjevardnadzes naaste medewerkers en negeerde de oppositie die zich in reactie ondergronds organiseerde Aan het einde van de jaren tachtig kwam het tot hongerstakingen en tot verschillende gewelddadige protesten Bovendien klonken in Abchazië wederom stemmen die opriepen tot afscheiding Patiasjvili had daar geen oren naar De Georgische oppositie verzette zich tegen zowel de Georgische regering als tegen de afscheiding van Abchazië en streefde naar een van de Sovjet-Unie onafhankelijke Republiek Georgië Op 9 april 1989 sloeg het leger een protestmanifestatie in Tbilisi neer onder meer met gebruikmaking van traangas Het resultaat was dat nationalisme en anti-Sovjetgevoelens des te sterker werden ook in de Opperste Sovjet van Georgië Op 19 november 1989 besloot de Opperste Sovjet dat het land het water de bodemschatten en de productiemiddelen voortaan eigendom waren van de Georgische Republiek De Opperste Sovjet erkende een recht op afscheiding van de Sovjet-Unie en veroordeelde de annexatie van 1921 Op 9 maart 1990 eiste de Georgische Opperste Sovjet onderhandelingen over een onafhankelijke Georgische regering Op 28 oktober 1990 werden er met meerdere partijen verkiezingen gehouden voor de Opperste Sovjet Winnende partij was de lijstverbinding Mrgvali Magida Tavisoepali Sakartvelo Ronde Tafel Vrij Georgië Partijvoorzitter en voormalig dissident Zviad Gamsachoerdia werd voorzitter van de Opperste Sovjet van Georgië Op zijn politieke agenda stonden onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie en een democratische regeringsvorm maar hij had ook nationalistische eisen zoals scherpe immigratieregels en strenge eisen voor het Georgisch staatsburgerschap Na een referendum op 31 maart 1991 waarbij 989% van de kiezers vóór stemde verklaarde Georgië zich op 9 april 1991 onafhankelijk De eerste verkiezingen van de onafhankelijke republiek werden geagendeerd voor de maand mei van dat jaar Gamsachoerdia eiste dat de Russische militaire bases in Georgië ontmanteld zouden worden en onderstreepte de onafhankelijkheid door te weigeren om toe te treden tot het Gemenebest van Onafhankelijke Staten een los verband van ex-Sovjetstaten dat bij de val van de Sovjet-Unie in december 1991 ontstond De Republiek Georgië vanaf 1991 Gamsachoerdia versus Sjevardnadze Op 16 mei 1991 werd Gamsachoerdia met 86% van de stemmen gekozen tot de eerste president van de onafhankelijke Republiek Georgië Hij voerde een autoritair regime waarbij hij een aantal oppositieleden gevangen liet zetten De politieke spanningen liepen op toen de oppositie zich verenigde in een anti-Gamsachoerdiacoalitie en er paramilitaire verzetsgroepen ontstonden Onder leiding van Tengiz Kitovani en Dzjaba Ioseliani belegerden op 22 december 1991 paramilitaire groepen en een deel van de Georgische Nationale Garde het parlementsgebouw Gamsachoerdia wist in januari 1992 met tachtig van zijn aanhangers te ontkomen naar Armenië waarvandaan hij verder vluchtte naar Tsjetsjenië Op 6 januari kwam aan de gevechten een einde Er werd een Militaire Raad gevormd met Kitovani en Ioseliani als voorzitters Het ambt van president en de zitting van het parlement werden opgeschort in afwachting van nieuwe verkiezingen Ter overbrugging werd in maart 1992 een nieuw staatsorgaan gevormd een 50 leden tellende Staatsraad waarvan Edoeard Sjevardnadze die als leider van de Georgische Socialistische Sovjetrepubliek zo hard was opgetreden tegen zowel corruptie als oppositie voorzitter werd De Europese Unie erkende de onafhankelijke Republiek Georgië op 23 maart 1992 De Republiek Georgië onder Sjevardnadze Op 11 oktober 1992 werden presidents- en parlementsverkiezingen gehouden Sjevardnadze werd met ruim 90% van de stemmen tot president gekozen In grote delen van Abchazië en Zuid-Ossetië werd echter niet gestemd omdat deze gebieden zich onafhankelijk van Georgië hadden verklaard In 1992 escaleerde een conflict met separatistische groepen in Georgiës autonome republiek Abchazië Het leger werd daarheen gestuurd om het separatisme tot staan te brengen De separatisten verweerden zich echter hevig en in september 1993 leden de regeringsstrijdkrachten een nederlaag De Georgische bevolking werd van het Abchazische grondgebied verdreven Ook in Zuid-Ossetië braken gevechten uit en sloeg de Georgische bevolking op de vlucht In deze gebieden werden VN-vredestroepen gestationeerd In het zuidwesten van Georgië werd intussen de autonome republiek Adzjarië uitgeroepen die van 1991 tot 2004 werd geleid door Aslan Abasjidze In die periode had Georgië ook over dit gebied weinig zeggenschap Door de oorlog in Abchazië verslechterden de toch al niet zo goede verstandhouding tussen Georgië en Rusland Rusland staakte de energievoorziening naar Georgië hetgeen leidde tot een economische terugval Op 27 juli 1993 werd een staakt-het-vuren overeengekomen De Georgische troepen trokken zich langzaam terug In Georgië zag men dit als een nederlaag en het parlement stemde niet in met een vredesakkoord Sjevardnadze nam dit besluit derhalve alleen waardoor zijn populariteit verder afnam In een poging zijn gezag te herstellen ontsloeg hij in mei 1993 Kitovani en Ioseliani Intussen startten de Abchazische troepen een offensief tegen de zich terugtrekkende Georgiërs en op 27 september 1993 viel Soechoemi in handen van de Abchazen Een paar dagen eerder was Gamsachoerdia teruggekeerd naar Georgië Hij leidde een opstand tegen de regering waarop Rusland besloot om troepen naar Tbilisi te sturen die de opstand van Gamsachoerdia snel de kop indrukten Tijdens het presidentschap van Sjevardnadze werd de staatsinrichting zoals voorgeschreven door de grondwet gevolgd Toch ontstond er onvrede doordat hij op politiek belangrijke functies persoonlijke vrienden benoemde Daardoor werd zijn invloed op het land zeer groot In oktober 1993 nam Sjevardnadze wederom een impopulair besluit door aan te kondigen dat Georgië alsnog zou toetreden tot het GOS Parlement en bevolking meenden dat het land daardoor verder in Russische handen werd gedreven Die indruk werd versterkt doordat op 11 november dat jaar Sjevardnadze de overwinning op Abchazië uitriep en daarbij dank uitsprak aan de Russen Op 1 december tekenden Georgië en Abchazië een memorandum Gamsachoerdia stierf op 31 december onder niet opgehelderde omstandigheden De toetreding van Georgië tot het GOS werd in maart 1994 gerealiseerd In 1995 stond Sjevardnadze aan Rusland het gebruik gedurende twintig jaar van drie militaire bases op Georgisch grondgebied toe Op 29 augustus 1995 overleefde Sjevardnadze een aanslag gepleegd op zijn regeringslimousine In reactie ontsloeg hij zijn minister van nationale veiligheid en liet hij enkele aanhangers van Gamsachoerdia arresteren De presidentsverkiezingen van 5 november won hij met 70% van de stemmen Sjevardnadze zocht aansluiting bij de Verenigde Staten en bij Europa Hij verklaarde te willen toetreden tot de Europese Unie en tot de NAVO In 1996 kreeg Georgië een Hoge Raad en in 1997 werd de doodstraf afgeschaft Toch gedroeg de regering-Sjevardnadze zich niet voorbeeldig Amnesty International en de Internationale Helsinki Federatie van Mensenrechten publiceerden kritische rapporten over de mensenrechtensituatie in het land Hoewel de doodstraf was afgeschaft kwamen mishandeling en foltering ook van politieke oppositie nog voor Op 9 februari 1998 werd opnieuw een aanslag gepleegd op Sjevardnadze De voormalig minister van Financiën Goeram Absandze werd gearresteerd op verdenking van financiering van de aanslag Toen in mei 1998 wederom gevechten uitbraken in Abchazië en niet lang daarna de ministers van energie en van defensie hun ontslag indienden kwam de regering verder in de problemen Onderhandelingen tussen Sjevardnadze en Abchazië mislukten De campagnes in de aanloop van de verkiezingen van oktober 1999 gingen gepaard met geweld en intimidaties Hoewel waarnemers van de OVSE hun vraagtekens zetten bij het verloop van de verkiezingen werden de uitslagen toch goedgekeurd Het nieuwe parlement bestond uit aanhangers van Sjevardnadze Kort daarna in april 2000 won Sjevardnadze opnieuw de verkiezingen met bijna 80% van de stemmen Desondanks brak er in het najaar van 2001 in Tbilisi een opstand uit als gevolg van een inval die de overheid uitvoerde bij het kritische radiostation Roestavi-2 Aangevoerd door Micheil Saakasjvili demonstreerden duizenden voor het vertrek van Sjevardnadze Opkomst en regering van Saakasjvili Saakasjvili was sinds 2000 minister van Justitie en presenteerde in 2001 een wetsontwerp om de corruptie aan te pakken politici zouden voortaan opgave moeten doen van hun inkomsten Sjevardnadzes afwijzing van dit voorstel leidde ertoe dat Saakasjvili toetrad tot de oppositie Hij formeerde in oktober 2001 een eigen oppositiepartij de Verenigde Nationale Beweging Bij de verkiezingen van 2003 constateerden internationale waarnemers wederom veel onregelmatigheden Hoewel volgens de officiële uitslag Sjevardnadze weer met een grote meerderheid had gewonnen deden exitpolls vermoeden dat Saakasjvili de werkelijke winnaar was Saakasjvili riep op tot een vreedzaam protest om nieuwe verkiezingen af te dwingen De Rozenrevolutie brak uit In het hele land werd gedemonstreerd tegen Sjevardnadze Op 22 november 2003 bereikten de protesten een hoogtepunt toen Saakasjvili en andere betogers met rozen in hun hand een speech van Sjevardnadze interrumpeerden Bij een bestorming van het presidentieel paleis drongen duizenden betogers het gebouw binnen Sjevardnadze riep de noodtoestand uit en vroeg hulp van het leger die dat echter weigerde Hij legde daarop zijn functie neer Tot aan de nieuwe verkiezingen werd parlementsvoorzitter Nino Boerdzjanadze aangesteld als interim-president In januari 2004 werd Saakasjvili gekozen tot de nieuwe president van Georgië Een van de besluiten van het parlement was het in gebruik nemen van een andere vlag en een ander wapen Gekozen werd voor symbolen die gebaseerd waren op symbolen uit het middeleeuwse Georgisch koninkrijk van de Bagrationi Saakasjvili zocht voor belangrijke posten zijn ministers onder in het buitenland verblijvende Georgiërs Zijn stokpaardje de corruptie ging hij voortvarend te lijf Bovendien privatiseerde hij verschillende overheidsbedrijven Door de hervormingen nam in dat jaar de staatsschuld af In Adzjarië verdreef Sjaakasjvili machthebber Abasjidze waarna de Georgische overheid weer zeggenschap kreeg over dat gebied In Abchazië en Zuid-Ossetië waar de VN-troepen sinds 2000 bestonden uit Russische militairen bleef de situatie gespannen Het kwam regelmatig tot kortstondige gewapende conflicten Toetreding tot de NAVO en tot de Europese Unie bleef een belangrijk doel van de buitenlandse politiek Voor Europese maatstaven was Georgië nog steeds een arm land De Bakoe-Tbilisi-Ceyhanpijpleiding die in 2005 gereedkwam betekende voor het land een belangrijke economische impuls Door ook de zijderoute nieuw leven in te blazen hoopte Georgië een sterkere positie te krijgen als corridor tussen Azië en Europa Op 6 januari 2008 won Saakasjvili de presidentsverkiezingen met 528 procent van de stemmen In augustus van dat jaar laaiden de spanningen tussen Georgië en Zuid-Ossetië op Op 7 augustus trokken Georgische troepen Zuid-Ossetië binnen Een dag later verplaatste Rusland troepen over de grens en trok het met tanks en artillerie naar Tsinvali naar het zei ter bescherming van Osseten met de Russische nationaliteit Vervolgens trokken zij verder Georgië binnen tot voorbij de stad Gori Toenmalig EU-voorzitter Sarkozy bemiddelde voor een bestand tussen Georgië en Rusland Afgesproken werd dat de Russische troepen zich zouden terugtrekken maar dat Rusland een veiligheidszone mocht aanhouden Op 12 augustus werd het staakt-het-vuren van kracht De oorlog bracht Georgië in een regionaal isolement zonder dat het gedroomde lidmaatschap van de Europese Unie erdoor dichterbij kwam De schade aan de infrastructuur en het grote getal ontheemden brachten de regering in financiële problemen die samenvielen met de wereldwijde Kredietcrisis Dit alles leidde tot voortdurende spanningen en een roep om het aftreden van Saakasjvili Op 11 december 2011 vormde de zakenman en miljonair Bidzina Ivanisjvili die in 2003 had deelgenomen aan de Rozenrevolutie een nieuwe alliantie "Georgische Droom" Daarmee daagde hij de Verenigde Nationale Beweging ENW uit bij de parlementsverkiezingen van 1 oktober 2012 Een grote rol in de campagne speelde een filmpje waarop te zien was hoe gevangenen werden gemarteld Centraal stond de machtsvraag omdat Georgië in 2013 overgaat van een presidentieel naar een Parlementair stelsel De winnaar van de verkiezingen Bidzina Ivanisjvili werd dan ook door de verliezer Saakasjvili direct belast met de vorming van de nieuwe regering Voetnoten Literatuur Allen W E D 1932 A History of the Georgian People London Anchabadze George 2005 History of Georgia A Short Sketch Tbilisi Awde Nicholas ed 2004 Georgia A Short History London Lang David Marshall 1962 A Modern History of Georgia London Suny Ronald Grigor 1989 The Making of the Georgian Nation London Hamont is een Vlaamse stad behorend tot de gemeente Hamont-Achel in het noorden van de provincie Limburg Tot 1977 vormde zij een zelfstandige gemeente waarna zij met buurgemeente Achel fuseerde tot een nieuwe gemeente Etymologie In 1257 werd Hamont voor het eerst vermeld De naam kan zijn afgeleid van Haag-Mont dat omheinde beboste helling betekent ofwel van Hameide dat omheinde plaats betekent Geschiedenis Archeologisch onderzoek heeft grafheuvels uit de bronstijd blootgelegd Ook zijn er overblijfselen uit de Romeinse tijd waaronder een muntschat gevonden Het gebied van Hamont Achel en Sint-Huibrechts-Lille behoorde in de vroege middeleeuwen tot het kapittel van de Sint-Servaaskerk in Maastricht Dit blijkt uit een document van 1139 Sedert 1275 kwam het domein geleidelijk onder invloed van de heren van Boxtel die voogd van het kapittel waren Dit leidde tot het ontstaan van de vrije heerlijkheid Grevenbroek waar Hamont deel van uitmaakte Hamont had hierin een speciaal statuut Begin 14e eeuw had het al een stedelijk karakter en de welvaart nam toe toen in 1307 handeldrijvende Lombarden zich in het stadje vestigden In de tweede helft van de 14e eeuw werd een omwalling aangelegd met twee stadspoorten erin een op Budel en een op het Kasteel Grevenbroek Aan de noordzijde verrees een kleine bakstenen burcht waarvan de fundamenten in 1994 werden blootgelegd In 1388 verrees een hospitaal met kapel en omstreeks deze tijd kreeg Hamont beperkte stadsrechten Een gewapend conflict in 1401 leidde er toe dat Grevenbroek en ook Hamont onder invloed van het prinsbisdom Luik kwam Het speciaal statuut werd afgeschaft In 1468 vond een strafexpeditie plaats door Karel de Stoute aangezien het prinsbisdom Luik in oorlog met hem is geweest In 1493 woedde er een stadsbrand In 1585 kocht het prinsbisdom ook de overige rechten van de heerlijkheid en werd Grevenbroek de facto afgeschaft Hamont was een zogenoemde goede stede van het Graafschap Loon Ondertussen was een tijd aangebroken waarin oorlogen epidemieën en stadsbranden de economie verwoestten In 1595 vond er te Hamont een tragische heksenverbranding plaats de heks Griet en haar dochter kwamen om op de brandstapel In 1599 en 1600 werd de stad geteisterd door Spaanse troepen zie Muiterij van Diest en in 1642 door Hessische troepen Ook werd Hamont in 1648 een grensgemeente waaraan een douanepaal uit 1662 op Budels gebied nog herinnert Pas in de 18e eeuw vond weer een opbloei plaats mede door de teutenhandel De teuten zorgden voor een aantal statige huizen waarvan enkele nog steeds bestaan In 1756 woedde er weer een grote stadsbrand waarna huizen met de kopse kant naar de markt werden gebouwd In 1782 kreeg Hamont van de Luikse prins-bisschop toestemming en de nodige gelden om een perron op te richten die tegelijkertijd als waterpomp en schandpaal fungeerde Deze pomp werd aan het einde van de Tweede Wereldoorlog vanwege gevechtshandelingen in 1944 door Britse militairen vernield en in 1989 gereconstrueerd Overigens raakte Hamont in 1796 zijn stadsrechten kwijt De Belgische opstand richtte in 1830 schade aan maar daarna kwam er een opleving Zo werd in 1844 het Kempens Kanaal gegraven en in 1869 begon men met de aanleg van de IJzeren Rijn zodat er in 1879 ook een spoorwegstation kwam In 1836 vestigden de Ursulinen zich in Hamont waar ze onderwijs verzorgden De Augustinessen of Zwarte Zusters volgden in 1889 Zij wijdden zich onder meer aan bejaardenzorg In 1902 kwamen de Salvatorianen naar 't Lo en zij stichtten er een college In de 19e eeuw kwam er industrie in de vorm van steenbakkerijen sigarenfabrieken en leerlooierijen en in 1853 een wasblekerij die uitgroeide tot een belangrijke kaarsenfabriek de firma Spaas die tegenwoordig nog steeds bestaat en 220 werknemers heeft De Eerste Wereldoorlog bracht de aanleg van de Draad met zich mee In 1915 werd het gebied van Achel-Hamont aldus afgesloten van de rest van België doordat deze afscheiding ten zuiden van de dorpen kwam In 1916 kwam de draad daadwerkelijk langs de grens te lopen en werd het gebied afgegrendeld van Nederland Op 18 november 1918 een week na de wapenstilstand vloog een Duitse munitietrein op het volle emplacement in brand en ontplofte Volgens berichten werden 1000 Duitse soldaten in de munitietrein en een in de buurt geparkeerde Rode Kruistrein gedood of ernstig gewond Als door een wonder vielen geen burgerslachtoffers Wel was de schade in heel Hamont groot Zie ook het hoofdartikel Ramp van Hamont In 1977 werd Hamont met Achel samengevoegd tot de fusiegemeente Hamont-Achel welke in 1985 werd verheven tot stad Bezienswaardigheden Het centrum van Hamont is niet groot Het wordt gedomineerd door het marktplein in de vorm van een langgerekte driehoek en de kerk Her en der verspreid staan bijzondere huizen Buiten het centrum zijn drie kloosters te vinden en een windmolen De Sint-Laurentiuskerk is een neogotische kerk die gebouwd is in 1903-1904 en ontworpen door Jos Cuypers en Jan Stuyt In de kerk bevinden zich zes laatgotische beelden en een Sedes Sapientiae uit de 14e eeuw De kerk heeft glas-in-loodramen van Ladon en Osterrath en een 18e-eeuwse preekstoel Achter de kerk zijn zeldzame arduinen grafstenen te vinden die daar zijn geplaatst toen het kerkhof in 1889 werd opgeruimd De oudste is van 1620 Een steen uit 1719 is van de teut Mathias Thijs Voorts is daar het grafmonument van Antonius Mathijsen uitvinder van het gipsverband uit 1878 Het Ursulinenklooster is een neogotisch gebouw uit 1913-1914 dat is ontworpen door Pierre Cuypers Merkwaardig is het feit dat de kapel zich op de eerste verdieping bevindt waarbij de zijbeuken op de begane grond worden ondersteund door gaanderijen Tegenwoordig bevat het complex scholen een bibliotheek en dergelijke Het Klooster van de Zwartzusters met een neogotische kapel uit 1930 De Zwartzusters of Augustinessen uit Sint-Truiden vestigden zich hier in 1889 om zich aan gezondheidszorg te wijden nadat een epidemie van difterie was uitgebroken Tegenwoordig worden vooral ouderen opgevangen Het pomp-perron werd opgericht in 1782 Het was een hardstenen pomp met aan de bovenzijde de voor een perron kenmerkende bol met kruis Tevens werd het als schandpaal gebruikt In 1944 werd het pomp-perron vernield maar in 1989 weer herbouwd Boerderij De Wal uit 1878 is een boerderij met koetshuis waar tegenwoordig ateliers in zijn gevestigd voor amateurkunstenaars De Napoleonsmolen een hoge windkorenmolen uit 1804 De Draad een replica van de onder hoogspanning staande grensversperring tijdens de Eerste Wereldoorlog Kasteel Beverbeek is een kasteelachtig landhuis uit 1889 Het is gebouwd in opdracht van Peter Slegers in Engelse tudorstijl De architect was Mathieu Christiaens Het kasteeltje wordt omsloten door een domein van 3 ha Monumentale teutenhuizen en andere woonhuizen Een aantal monumentale woonhuizen heeft in 1997 de monumentenstatus verkregen zoals Huis Rijcken aan de Markt uit 1655 is het oudste nog bestaande huis in Hamont en het is gebouwd vlak na de verwoesting van de stad door Lotharingse troepen in 1654 De bovendorpel toont het jaartal en een dubbel familiewapen In 1786 betrok de teutenfamilie Rijcken dit huis Huis Cuppens aan de Markt met een 17e-eeuwse kern Als De Prins van Luik bekend als herberg en later woonde er een horlogemaker Huis Gijbels aan de Markt een oorspronkelijk 18e-eeuws breedhuis waar ook schouten hebben gewoond vandaar de leuze Quid nocuisse juvat wat baat het iemand schade te berokkenen Huis Hegge is een van de huizen met de kopse kant naar de Markt gebouwd na de stadsbrand van 1756 Dit huis is in 1796 door de teut Jacob Feijen Gerenoveerd in 1985 Huis Engelen aan het Marktplein gebouwd in 1875 door de familie van teuten en fabrikanten Spaas onder meer bekend van de kaarsenfabriek Huis Feyen is een 18e-eeuwse stadswoning die omstreeks 1880 werd verbouwd door Adriaan Feyen en is nu pension Villa Christina Huis Spaas aan het Marktplein uit 1882 gebouwd door de Teutenfamilie Spaas Huis Simons is een neoclassicistisch teutenhuis uit 1885 en heette oorspronkelijk De Gulden Poort Er was ooit nog een koffiebranderij en een atelier voor kerkgewaden in gevestigd Villa Martina aan de Schutterijstraat uit 1914 gebouwd door Frederik Van Waesberghe een vroegere zouaaf Martina was zijn vrouw Huis Lenders aan de Budelpoort was eigendom van een brouwer Huis Spaas aan de Stationsstraat gebouwd door Henri en Mathieu Rijcken die in 1885 een stoomweverij oprichtten Daarna was het van sigarenfabrikant Calixt Feyen en sedert 1932 van de familie Spaas 't Boerke aan de Achelpoort Kapelstraat is het oudste winkelpand van Hamont uit 1876 Nu een kinderdagverblijf Villa Somers bij de Budelpoort is een dokterswoning uit 1902 Bekende Hamontenaren Louis Keunen burgemeester van Hamont Joseph Keunen letterkundige Bernard Frans Van Vlierden alias Bernard Kemp schrijver Dr Antonius Mathijsen uitvinder gipsverband Annie Pepers alias Maria van der Steen schrijfster Jakob Beks acteur Marc Emmers ex-profvoetballer Thor Waterschei KV Mechelen Anderlecht AC Perugia FC Lugano Marc Hendrikx profvoetballer SK Lommel RC Genk Anderlecht SK Lokeren Germinal Beerschot Sint-Truiden KAS Eupen Bart Biemans profvoetballer Roda JC Ken van Mierlo profvoetballer Willem II FC Utrecht RBC Roosendaal Roy Sentjens voormalig profwielrenner Stefan Boonen jeugdboekenschrijver Jelle Vanendert profwielrenner Naburige kernen Achel 't Lo Budel Budel-Schoot Lozen Sint-Huibrechts-Lille Externe links Hawkingstraling of Bekenstein-Hawkingstraling is straling die een zwart gat ten gevolge van kwantumeffecten uitzendt Deze straling is genoemd naar Stephen Hawking die de theoretische onderbouwing leverde Jacob Bekenstein is de natuurkundige die voorspelde dat zwarte gaten een temperatuur hebben die boven het absolute nulpunt ligt en dat ze entropie hebben In 1975 publiceerde de Britse fysicus Stephen Hawking berekeningen waaruit dit bleek< ref> Tot dan toe dacht men dat de enorme zwaartekracht van een zwart gat dit onmogelijk maakt Een zwart gat bleek niet helemaal zwart De straling genoemd naar de ontdekker vormt de eerste ontdekking op het gebied van de kwantumzwaartekracht Wel blijven er theoretische problemen aan kleven Temperatuur en zwarte straling Hawking toonde aan dat zwarte gaten door kwantumeffecten zwarte straling kunnen uitzenden Zwarte straling is de karakteristieke warmtestraling die een ideaal voorwerp een zogenaamd zwart lichaam uitzendt bij een bepaalde temperatuur Volgens Hawkings berekening stemt de straling uit een zwart gat overeen met die van een gewone zwarte straler Als de massa van een zwart gat bekend is volgt de bijbehorende karakteristieke temperatuur meteen deze is omgekeerd evenredig met de massa Ook de uitgezonden energie volgt deze evenredigheid Omdat energieverlies gelijkstaat aan massaverlies via de formule van Einstein E mc2 wordt het gat lichter Daardoor loopt de temperatuur op en verdampt het zwarte gat steeds sneller Toch is de hawkingstraling uit een zwart gat van ster- of sterrenstelselgrootte verwaarloosbaar klein Zelfs gedurende de gehele leeftijd van het heelal kan slechts een zeer kleine hoeveelheid energie op deze manier uit zo'n gat weglekken Anderzijds zou een klein zwart gat theoretisch als energiebron kunnen dienen Voorbeelden Een zwart gat van een zonsmassa dus met massa 20 x 1030 kg en straal 30 kilometer heeft een zeer lage bijbehorende temperatuur van 60 nanokelvin 60 nK Daardoor zou het alleen al aan kosmische achtergrondstraling van 27 K veel meer energie absorberen dan het uitzendt Afgezien van deze absorptie zou het 2 × 1076 jaar duren tot volledige verdamping Maar een zwart gat met een massa van 45 × 1022 kg 60% van de massa van de maan en met straal 007 mm straalt als een zwart lichaam met een temperatuur van 27 K Zo wordt net evenveel energie geabsorbeerd als uitgezonden Nog kleinere dus lichtere zwarte gaten zenden meer straling uit dan ze ontvangen en verdampen daardoor meer en meer Bijvoorbeeld een zwart gat van 1011 kg met bijbehorende temperatuur van 12 x 1012 K dat bij de oerknal is ontstaan is al lang verdampt al na 27 x 109 jaar Verklaring Hawkingstraling wordt in het algemeen verklaard met virtuele deeltjes Door kwantumvacuümfluctuaties ontstaan paren van virtuele deeltjes deeltjes met hun antideeltjes nabij de waarnemingshorizon van het zwarte gat Het kan zijn dat een van beide deeltjes in het gat valt en daarbij voldoende energie opdoet om het paar reëel niet-virtueel te maken Als dan het andere deeltje aan de zwaartekracht van het zwarte gat weet te ontsnappen lijkt het van buiten af gezien alsof het deeltje door het zwarte gat is uitgezonden Dat deeltje neemt dan een deel van de energie van het deeltjespaar met zich mee Experimentele waarneming Om dit effect waar te nemen is in het algemeen de zwaartekracht te klein Maar onlangs beweerden onderzoekers dat ze in hun laboratorium een "white hole event horizon" gerealiseerd hebben die deze straling uitzond Sommige onderzoekers voorspellen dat hawkingstraling waargenomen kan worden bij sonische zwarte gaten waarin de fononen een soortgelijk gedragen als fotonen bij een zwart gat zouden vertonen Zie ook Susskind-Hawking battle Externe links Hollywood is een stadsdeel van Los Angeles in de Verenigde Staten Het werd in 1857 gesticht als een onafhankelijke stad ten westnoordwesten van het centrum van Los Angeles Het is voornamelijk bekend als filmstad en historisch centrum van de Amerikaanse filmindustrie door de aanwezigheid van al zijn studio’s aanverwante bedrijven en filmsterren Hollywood wordt vaak gebruikt als synoniem voor de Amerikaanse filmindustrie hoewel veel van de bedrijvigheid is verhuisd naar de omgeving zoals West Los Angeles San Fernando en Santa Clarita Valley Veel secundaire filmindustriebedrijven onder meer op het gebied van editing effecten naproductie en belichting zijn echter in Hollywood gebleven Een bijnaam voor Hollywood is Tinseltown Hollywood werd een officiële stad met zelfstandig bestuur op 14 november 1903 De stemming op dat moment was 88 voor opneming en 77 tegen In 1910 werd er vanwege een voortdurende strijd om een adequate watervoorziening te verkrijgen besloten door de stadsambtenaren dat Hollywood zou opgaan als een wijk van de stad van Los Angeles Dit was een logisch gevolg omdat deze groeiende stad ondertussen het Los Angeles Aquaduct en watersysteem gebruikmakend van de Owens River in de Owens Valley had aangelegd Een andere voordeel was dat Hollywood aangesloten zou kunnen worden op de riolering van Los Angeles Sinds de stad als wijk opging in Los Angeles heeft Hollywood geen eigen bestuursorgaan meer Een tijdlang is er een informele burgemeester van Hollywood Mayor of Hollywood geweest benoemd door de lokale kamer van koophandel Hollywood Chamber of Commerce Johnny Grant hield deze positie van 1980 tot zijn dood op 9 januari 2008 maar de functie is sindsdien niet meer ingevuld Bij de annexatie zijn de namen en nummers van de straten gewijzigd in de vorm zoals we ze heden ten dage kennen Zo werd Prospect Avenue gewijzigd in Hollywood Boulevard en werden alle nummers van dat district gewijzigd 100 Prospect Avenue aan de Vermont Avenue werd gewijzigd in 6400 Hollywood Boulevard en 100 Cahuenga Boulevard aan de Hollywood Boulevard veranderde in 1700 Cahuenga Boulevard Hollywood in brede zin omvat ook naastgelegen wijken als Beverly Hills West Hollywood en Hollywood Hills hoewel deze officieel geen deel uitmaken van de wijk Hollywood Een poging om van Hollywood wederom een zelfstandig stad met eigen bestuur te maken werd in november 2002 met een ruime meerderheid verworpen Een opmerkelijk feit was dat op 30 januari 1904 door de kiezers van Hollywood besloten werd voor de verbanning van drank in de stad behalve wanneer het werd verkocht voor medicinale doeleinden De stemming was 113 voor en 96 tegen Hotels noch restaurants mochten wijn of sterke drank serveren vóór of na de maaltijden Als begrip wordt Hollywood ook gebruikt om te verwijzen naar de filmindustrie in en rond Hollywood De eerste studio werd opgericht in 1911 door David Horsley van de Nestor Company In datzelfde jaar vestigden zich er nog 15 onafhankelijke studio's Filmproductiebedrijven trokken naar Hollywood vanwege het goede weer en de langere dagen In de begindagen van de film was sterke kunstmatige verlichting nog niet mogelijk; de enige lichtbron die zorgde voor voldoende belichting van de film was de zon Tot dan toe was New York de hoofdstad van de filmproductie geweest Bekende bouwwerken Griffith-observatorium Hollywood Sign Sunset Strip Hollywood Bowl TCL Chinese Theatre Hollywood Walk of Fame Dolby Theatre Geboren in Hollywood Michelle Bonilla ? actrice filmproducente en scenarioschrijfster Luisa Leschin ? actrice scenarioschrijfster en televisieproducente Beverly Aadland 1942-2010 actrice Wings Hauser 1947 acteur uitvoerend producent en muziekproducent Kimmy Robertson 1954 actrice Katey Sagal 1954 actrice Denise Crosby 1957 actrice Ted King 1965 acteur Zachary Throne 1967 acteur en muzikant Paula Irvine 1968 actrice Christina Applegate 1971 actrice Cory Lidle 1972 honkbalspeler Leonardo DiCaprio 1974 acteur William Sarabande ? schrijfster Daron Malakian 1975 gitarist Seth Gabel 1981 acteur Zie ook Lijst van filmstudio's Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS of kortweg Islamitische Staat IS spreek uit als ie es Arabisch الدولة الاسلامية في العراق والشام ad-Dawla al-Islāmiyya fi al-'Irāq wa-sh-Shām is een jihadistisch-salafistische militie en een zelfbenoemde staat die delen van Syrië en Irak omvat Het gebied waar IS actief is is het gebied dat vroeger de Levant heette IS streeft naar een kalifaat een staat die door een kalief dat wil zeggen een opvolger van de islamitische profeet Mohammed wordt geregeerd In juni 2014 waren al meer dan een miljoen Irakezen vanwege het geweld van IS hun woonplaats ontvlucht De Verenigde Naties houdt IS verantwoordelijk voor diverse schendingen van mensenrechten en oorlogsmisdaden Amnesty International claimt dat etnische zuiveringen op een "historische schaal" plaats vindt door IS IS wordt gezien als een terroristische organisatie door onder meer de Verenigde Naties Syrië Irak de Europese Unie de Verenigde Staten Australië Canada Indonesië Maleisië de Verenigde Arabische Emiraten Egypte India en Rusland Meer dan 60 landen voeren direct of indirect oorlog tegen IS Doel Het doel van Islamitische Staat in Irak en de Levant is jihad tegen de Amerikanen in Irak en tegen iedereen die volgens IS met hen samenwerkt voornamelijk sjiieten en het stichten van een islamitisch kalifaat in Irak Syrië en omliggende Arabische landen De na 1918 getrokken grenzen in het Midden-Oosten dienen te worden uitgewist Dit kalifaat zou derhalve het gehele Midden-Oosten Noord-Afrika het Iberisch Schiereiland al-Andalus Turkije en de Balkan moeten omvatten Hiertoe tracht IS ook buiten Irak en Syrië een aanwezigheid op te bouwen en provincies vilayets te stichten Ideologisch verwante groeperingen al dan niet daartoe aangemoedigd zweren trouw aan IS Dit heeft zich al voorgedaan in Libië in Derna Egypte in de Sinaï de Gazastrook Algerije Marokko Of IS daadwerkelijk zeggenschap over deze groeperingen heeft is echter twijfelachtig Christenen jezidis en andere niet-moslims krijgen de keus zich te bekeren als dhimmi als niet-moslim belasting djizja te betalen of om te komen door het zwaard Niet-salafistische soennieten soefis en sjiieten worden gezien als afgedwaald van de ware leer en krijgen eveneens de keuze tussen de dood of bekering tot de salafistische puristische vorm van de islam die IS propageert Actieve strijders Strijdmacht van IS Over de totale strijdmacht die IS ter beschikking staat bestaan slechts schattingen Schattingen van de CIA moesten voortdurend worden bijgesteld De Russische generale staf schatte het aantal IS-strijders op 70000 terwijl Koerdische bronnen over 200000 strijders spreken Belangrijker is het feit dat IS een grote hoeveelheid zware wapens heeft buitgemaakt op de legers van de Iraakse en de Syrische regering Bovendien beschikt de beweging over een harde kern van ervaren strijders Rekrutering Zoals ook gebeurde tijdens de Syrische burgeroorlog maar daar in mindere mate trekken veel mannen uit andere landen naar het gebied om vooral aan de zijde van IS mee te vechten IS werft actief onder jonge mannen om voor de organisatie te strijden Een deel van deze mannen zijn geradicaliseerde moslims maar een ander deel bestaat uit nieuwe bekeerlingen die zich voelen aangetrokken tot de eenvoudige extremistische boodschap van IS Er zouden in totaal ten minste 15000 strijders uit 80 landen aan de zijde van IS meestrijden Hieronder bevinden zich Saoedi's 7000 Tunesiërs 5000 en Jordaniërs 2500 maar ook uit Frankrijk België Nederland en Duitsland zouden mannen toetreden tot IS Het aantal Britten zou 200 tot 2000 bedragen Ook uit China en zelfs uit Japan zouden strijders zijn toegetreden Buitenlandse jihadisten voornamelijk wanneer zij niet de Arabische taal spreken staan onderaan de rangorde binnen IS Ze gewantrouwd en onderworpen aan vernederingen Buitenlandse jihadistische bewegingen als Boko Haram en Abu Sayyaf hebben solidariteit met IS betuigd Ook onafhankelijke of aan het Vrij Syrisch Leger FSA gelieerde rebellengroepen in Syrië lopen soms in hun geheel over naar IS die succesvoller lijkt in de bestrijding van Assads troepen Landen uit de westerse wereld vinden het hun verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat zo min mogelijk mannen aan de kant van IS in het gebied gaan vechten Er bestaat angst dat zij verder zullen radicaliseren en strijdervaring opdoen die zij vervolgens bij terugkeer zullen gebruiken voor terroristische daden Ook in China en de Filipijnen bestaat deze angst namelijk dat door deze kruisbestuiving separatistische en jihadistische groeperingen worden gestimuleerd Daarbij roept IS lone wolves alleen werkende terroristen die zich met IS-gedachtegoed identificeren op tot het plegen van aanslagen Een Nederlands sprekende Koerdische man die tegen IS vocht verklaarde dat strijders van IS die door zijn kamp gevangen worden genomen meteen worden geëxecuteerd< ref> Geschiedenis Ontstaan Islamitische Staat in Irak en de Levant werd in 2003 als Al Qaida in Irak en later in 2014 als Islamitische Staat in Irak ISI opgericht als vereniging van vaak aan Al Qaida verbonden jihadistische organisaties om naar eigen zeggen de soennitische Irakezen te beschermen en de islam te verdedigen Na het uitbreken van de Syrische burgeroorlog in 2011 werd het werkterrein uitgebreid met Syrië door in januari 2012 Jabhat al-Nusra het steunfront te stichten Al vrij snel ontstond er echter onenigheid tussen ISI en al-Nusra waarbij de laatste de steun van Al Qaida kreeg Reden hiervoor was dat waar Al Qaida wilde dat ISI in Irak en al-Nusra in Syrië zich toelegden op het bestrijden van respectievelijk de legers van Irak Syrië en de Verenigde Staten ISI ook op grote schaal onschuldige burgers sjiieten alevieten en vrijzinnige moslims doodde Hierop begon ISI zelf in Syrië te opereren en noemde zich voortaan de Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS IS weigerde in Syrië samen te werken met andere jihadistische opstandelingengroepen zoals het aan Al Qaida gelieerde Jabhat al-Nusra en bestreed deze lang evenzeer als het Syrische regeringsleger Hoewel de organisatie oorspronkelijk uit Al Qaida is voortgekomen trok Al Qaida-leider Ayman al-Zawahiri uiteindelijk in januari 2014 zijn handen van ISIS af Op 29 juni 2014 noemde de terreurbeweging zichzelf Islamitische Staat of IS Sinds het offensief in Irak in juni 2014 leken IS en al-Nusra weer vrede te hebben gesloten maar nadien waren er toch weer regelmatig confrontaties In de grensgebieden tussen de twee landen zouden al-Nusra-strijders zich zelfs hebben aangesloten bij IS IS veroverde grote delen van Oost-Syrië die aansluiten op het door IS veroverde gebied in Irak 2014 In juni 2014 begon IS een offensief tegen het leger van Irak Tegenstanders van IS die gevangen werden genomen werden geëxecuteerd Opmars IS veroverde vanuit het noorden van het land de steden Mosoel Tikrit Baiji Saadiyah en Jalawla IS heeft tevens honderden gijzelaars vooral journalisten en hulpverleners in Syrië en buitenlandse arbeiders in Irak leven soms al jaren in gevangenschap Hierbij maakt IS geen onderscheid tussen vijandige strijders of onschuldige burgers Zo houdt IS ook kleine kinderen en soennitische burgers gevangen onder mensonterende omstandigheden Volgens de Verenigde Naties worden kinderen van minderheidsgroepen gemarteld verkracht en vermoord< ref> 16 juni viel ook Tel Afar in handen van strijders van IS Dat was de laatste grote stad in het noorden van Irak die ze nog niet hadden veroverd De Turkmenen de grootste bevolkingsgroep van de stad zijn deels soennitisch en deels sjiitisch maar wilden zich niet mengen in het sektarisch geweld Bij de inname van de stad werd heftig gevochten en vielen volgens de Turkse media vele doden Een deel van de 200000 inwoners is naar soennitisch Koerdisch gebied gevlucht een ander deel naar sjiitische dorpen op het platteland Een strategisch doel van IS is Baiji de grootste raffinaderij van Irak< ref> In de vierde week van het offensief in Irak werd Bagdad grotendeels omsingeld Soennitische en sjiitische dorpen ten noorden westen en zuiden van de hoofdstad vielen in handen van IS Het Iraakse leger probeerde tevergeefs Tikrit te heroveren Op 30 juni publiceerde IS een propagandavideo waarin volgens de terreurbeweging te zien zou zijn hoe zij een gebouw nabij Mosoel tot ontploffing brengen waar zij voornamelijk sjiieten in hadden opgesloten< ref> In juli begon IS een offensief tegen de Syrische Koerden die een eigen autonome regio genaamd Ro­ja­va hebben De Syrische Koerden worden steeds meer door de Turkse Koerden door de PKK ondersteund In juli begon Islamitische Staat ook een offensief tegen de Syrische overheid Ze slaagden erin basissen in het oosten van Syrië te veroveren om haar gebied te consolideren Een aardgasveld dat door Islamitische Staat werd veroverd werd door de Syrische overheid heroverd< ref> IS zou het soennitisch deel van Irak in rap tempo hebben kunnen veroveren omdat zij daarbij steun kregen van het Naqshbandi soefi-leger onder leiding van oud-leden van de Baath-partij van Saddam Hoessein De twee partijen verschillen echter fundamenteel over hun religieuze opvatting de soefis staan een seculiere staat voor Andere factoren die de snelle opmars bevorderden waren de verdeeldheid binnen de Iraakse regering de weigering van de Koerden om met de centrale regering op te trekken en de steun van de soennitische bevolking die het beu was door de sjiitische meerderheid als tweederangs burgers te worden behandeld IS kon met grote moeite doordringen buiten de soennitische driehoek in het midden van Irak rond de stad Samarra waarbuiten ze immers vrijwel geen draagvlak van de bevolking hadden IS bleek bovendien niet in staat om deze plaatsen die als het meest radicaal van het land bekendstaan volledig onder controle te houden daar de meeste soennitische stammen in de regio zich tegen hen keerden en de hulp inriepen van het Iraakse leger Bij gevechten tussen IS en het Iraakse leger zouden in dit gebied vele honderden sjiitische vrijwilligers en IS-strijders zijn omgekomen Volgens Human Rights Watch pleegden beide partijen oorlogsmisdaden als massa-executies en martelingen maar zijn deze misdaden oververtegenwoordigd van de kant van IS Het Naqshbandi soefi-leger raakte begin juli tevens in een strijd met IS verwikkeld in de soennitische driehoek IS executeerde 12 Naqshibandi in het stadje Saadiya ten noorden van Bagdad< ref> Jezidi's In Mosoel voerde IS gedurende juli een etnische zuivering uit vrijwel alle christenen jezidis en sjiieten werden de stad uit gejaagd bekeerd of geëxecuteerd Ook soennieten in de stad die zich tegen IS uitspraken werden vermoord Halverwege juli 2014 zouden al bijna 12 miljoen mensen voor IS naar de Koerdische Autonome Regio zijn gevlucht< ref> In de Sinjarbergen werden tienduizenden jezidis door IS belegerd De Amerikaanse luchtmacht dropte voedselpakketten en water en wisten de Koerden een corridor naar de bergen te veroveren zodat de meeste jezidis konden ontsnappen Hoewel de opmars in juli en augustus 2014 vertraagd leek duurde deze nog steeds voort Hoewel de Koerden betere weerstand konden bieden wist IS een aantal plaatsen en de Mosoeldam op hen te veroveren De hoofdstad Erbil werd bedreigd waarop de Amerikaanse luchtmacht bombardementen op IS uitvoerde en diverse landen de Koerden met wapenleveranties steunden Nadat Al-Maliki zich gedwongen zag af te treden verklaarden soennitische stammen in de provincie Anbar dat zij met de nieuwe Iraakse premier wilden samenwerken om IS te bestrijden Onthoofdingen Eind juli 2014 onthoofdde IS tientallen Syrische soldaten in Raqqa waarna hun hoofden op palen in het centrum van de stad werden gespiest< ref> Eén van de middelen die IS gebruikte voor hun propaganda was het op internet zetten hoe gevangen genomen journalisten en hulpverleners werden onthoofd Op deze manier werden vermoord James Foley persfotograaf Steven Sotloff journalist David Haines hulpverlener en Alan Henning ook hulpverlener Duitsland en Frankrijk leverden in augustus 2014 wapens en materieel aan de Koerden die zich militair tegen IS verzetten In september 2014 besloten verschillende andere westerse landen om gevechtsvliegtuigen naar het gebied te sturen om daar stellingen van IS te bombarderen Groot-Brittannië België Denemarken en Nederland< ref> Nederland opereert alleen boven Irak Een extra reden voor Engeland om de strijd tegen IS te steunen waren de onthoofdingen David Haines en Alan Henning kwamen uit Engeland Op 16 november maakte IS bekend dat de Amerikaanse hulpverlener Peter Kassig was onthoofd tijdens een massa-executie met achttien gevangen Syrische officieren en piloten uit het leger van president Assad< ref> Verspreiding operaties en uitroepen kalifaat Op 21 juni nam IS controle over de steden Tur-Aibil aan de Jordaanse grens en Al-Walid bij Syrië Ook Saoedi-Arabië dat zelf veel IS-financiers huisvest stuurde zijn leger naar de grens met Irak 30000 Saudi's namen hier de plaats in van het Iraakse leger dat de grens halsoverkop had verlaten om noordelijker gelegen steden te beschermen tegen aanvallen van IS Het Saoedische koningshuis zou zich tevens zorgen maken omdat IS dreigementen heeft geuit richting de heilige steden Mekka en Medina Volgens IS zouden deze plaatsen zijn voorzien van afgodsbeelden ter verering van het koningshuis Nadat het offensief in Irak was vastgelopen verstevigde IS zijn greep op het oosten van Syrië Met de in Irak buitgemaakte wapens werden andere rebellen verdreven uit de provincie Deir ez-Zor Tevens zette IS de wapens in tegen de Koerden vlak bij de grens met Turkije waarna de Turken het leger mobiliseerden langs de grens Een week eerder zou IS een Iraaks depot met chemische wapens hebben bemachtigd< ref> De Syrische regering beschuldigde de terreurbeweging eerder al van het gebruik van gifgassen in de Syrische burgeroorlog IS zette de aanval op de Koerden in Syrië door en in september veroverden de terroristen tientallen dorpen rond de Koerdische stad Kobani Zo'n 140000 Koerden vluchtten in enkele dagen tijd naar Turkije Op 29 juni 2014 maakte IS bekend dat leider Abu Bakr al-Baghdadi Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai Volgens IS moeten alle moslims wereldwijd de nieuwe kalief erkennen een aanspraak die al spoedig door vooraanstaande islamitische geleerden wereldwijd met klem werd weersproken Tevens zouden zij een plan bekend hebben gemaakt om binnen 5 jaar de gehele islamitische wereld te veroveren inclusief het Iberisch Schiereiland en het voormalige Byzantijnse Rijk Coalitie tegen IS In het vierde kwartaal van 2014 sloten landen een bondgenootschap tegen IS Met militaire middelen door het uitvoeren van bombardementen en het afschieten van raketten begonnen de landen van de coalitie de strijd tegen IS De regeringen van diverse landen in de Golf stellen zich ook tegen IS op en laten Amerikaanse straaljagers vanaf hun grondgebied aanvallen op IS uitvoeren< ref> Volgens John Kerry de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken is in de strijd tegen IS het volgende nodig Met militaire middelen IS bestrijden IS afsnijden van hun financiële middelen Voorkomen dat personen uit het Westen zich bij IS aansluiten De ideologie van IS weerleggen IS kan alleen definitief worden verslagen wanneer een leger over land IS verdrijft Volgens velen waaronder Bert Koenders de minister van Buitenlandse Zaken voor Nederland gaat de strijd tegen IS nog jaren duren maar het is in geen geval de bedoeling dat westerse landen op Iraaks en Syrisch grondgebied meedoen IS verdrijven moet in eerste instantie het leger van Irak zelf doen Niet deel uitmakend van de coalitie maar niettemin tegenstanders van IS zijn De regering-Assad met wie de coalitie openlijke samenwerking weigert; Iran dat de Syrische en Iraakse regeringen steunt en onafhankelijk van de coalitie intervenieert ten gunste van de Koerden en Iraakse regering De coalitie bemoeit zich niet met de Iraanse interventie en steun terwijl Israel deze veroordeelt China en Rusland die eveneens Assad steunen zouden graag samenwerking met of deelname aan de coalitie door Iran zien; voor de VS is dat voorlopig niet bespreekbaar Door de regering-Assad en Iran gesteunde sjiitische groeperingen zoals Hezbollah en de Houthis Rivaliserende streng-islamitische groeperingen zoals Al Qaida en de Taliban Hoewel Israël beducht is voor IS met name door aanwezigheid in zowel Syrie als de Sinai heeft zich voorlopig afzijdig gehouden Het beschouwt Iran als een groter gevaar dan IS en is bang dat het Westen in ruil voor Iraanse steun concessies doet betreffende het Iraanse nucleaire programma Ook is het bang dat een overwinning voor Assad en diens bondgenoten leidt tot een sterkere aanwezigheid van oa Hezbollah Kobani Het overheersende nieuws dat in het derde kwartaal van 2014 uit het gebied kwam was de slag om Kobani het beleg van IS van de Syrische stad Kobani aan de grens met Turkije Een coalitie met onder meer de Verenigde Staten bombardeert de stad om de Koerdische strijders te ondersteunen en de burgers van Kobani tegen IS te beschermen Hoewel het leven van de burgers in groot gevaar is intervenieert Turkije niet omdat de bevolking van Kobani een voornamelijk Koerden zijn Wel staat Turkije de Peshmarga dat zijn Koerden uit Irak toe in Kobani de Koerden daar te gaan helpen De stad is voor het grootste deel verwoest 2015 In januari 2015 nam IS twee Japanse gijzelaars gevangen en dreigde hen te onthoofden omdat Japan geld ter beschikking had gesteld voor de opvang van vluchtelingen van IS wat klaarblijkelijk als een tegen IS gerichte daad werd geïnterpreteerd Japan trachtte met de Jordaanse regering tot een uitruil van de Japanse gijzelaars en de Jordaanse piloot Moaz al-Kasasbeh tegen een Jordaanse jihadiste te komen maar uiteindelijk onthoofdde IS beide Japanse gijzelaars< ref> Een door IS gevangen genomen journalist John Cantle wordt door IS gebruikt en waarschijnlijk gedwongen reportages te maken voor IS Uit deze reportages zou blijken dat IS een goed georganiseerde staat zou hebben opgebouwd dat het dagelijks leven gewoon doorging dat de bevolking bevrijd was van hun regeringen die zich door de Amerikaanse en Iraanse regeringen als marionetten zouden laten gebruiken en dat IS de slag om Kobani zou hebben gewonnen Ook uitte Cantle kritiek op de coalitie wiens bommen voornamelijk onschuldige burgers zouden treffen< ref> In januari 2015 wisten de Syrische Koerden IS uit Kobani te verdrijven De Koerden grepen hierop het verkregen momentum aan om vrijwel het gehele oorspronkelijk bezette gebied te heroveren waarbij het weinig tegenstand van IS ontmoette< ref> In januari 2015 bleek dat IS een macht in Afghanistan had opgebouwd Op 3 februari werd bekend dat Al-Kasasbeh al op 3 januari om het leven was gebracht door hem levend te verbranden Op 10 februari werd door haar familie en de Amerikaanse regering bevestigd dat de Amerikaanse hulpverleenster Kayla Mueller was overleden In augustus van 2013 was ze door IS gevangen genomen die maakte haar overlijden eerder bekend Volgens IS was ze als gevolg van een Jordaanse luchtaanval om het leven gekomen De Amerikaanse regering gaf geen commentaar op deze verklaring In februari 2015 heeft een tak van IS in Libië 21 koptische christenen uit Egypte onthoofd De Egyptische president zei dat zijn land op een passende manier op de dood van haar onderdanen zou reageren< ref> Zowel Egypte als Libië voerde luchtaanvallen op doelen van IS in Libië uit waarbij tientallen IS-strijders werden gedood Frankrijk zette het vliegkampschip Charles de Gaulle tegen de IS in< ref> Mosoel Mosoel in het noordwesten van Irak was de stad die de IS het stevigst in handen had Daarom bereidden de Verenigde Staten een militaire aanval op Mosoel voor die vooral door Irakeze militairen moest worden uitgevoerd< ref> In het noordoosten van Syrië werden 24 februari 90 christenen door de IS ontvoerd< ref> De organisatie Tot Islamitische Staat in Irak en de Levant behoorde onder andere Al Qaida in Irak De emir van Al Qaida in Irak Abu Hamza al-Muhajir werd op vrijdag 20 april 2007 uitgeroepen tot minister van Oorlog voor Islamitische Staat Na zijn dood op 18 april 2010 werd hij opgevolgd door Abu Suleiman al-Naser De eerste emir van de Staat was Abu Abdullah al-Rashid al-Baghdadi die na zijn dood eveneens op 18 april 2010 werd opgevolgd door Abu Bakr al-Baghdadi IS heeft naar eigen zeggen de provincies Anbar Diyala Ninawa en delen van Babel en Wasit in handen Baquba werd als hoofdstad van Islamitische Staat in Irak en de Levant aangemerkt In de steden Ramadi en Falluja heeft IS de meeste aanhangers In de Syrische burgeroorlog strijdt zij zowel tegen de regering van Bashar al-Assad als tegen diverse andere rebellengroeperingen in Syrië inclusief zowel gematigd religieuze als jihadistische groeperingen Strijders van IS bleken door hun jarenlange ervaring in het vechten tegen Amerikaanse sjiitische en Koerdische legers in Irak het meest getraind en succesvol in de Syrische burgeroorlog tegen het leger van Assad Hierdoor sloten veel andere doorgewinterde strijders uit Noord-Afrika en Tsjetsjenië zich bij hen aan en konden zij in korte tijd een groot deel van Noordoost-Syrië in handen nemen Hun aantrekkingskracht op lokale rebellen is echter kleiner omdat het doel van IS geen democratie of verdrijving van Assad is IS is enkel uit op het consolideren van grondgebied om haar eigen interpretatie van de islam te verspreiden De praktijken van IS vertonen veel gelijkenis met die van de Taliban in het grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan Zo heeft de terreurbeweging al ruim een jaar volledig de controle over de stad Raqqa waar het zijn strikte vorm van de sharia implementeert Alleen al voor de stad Mosoel publiceerde IS een lijst van 50 moskeeën die vernietigd moeten worden In moskeeën die de terreurbeweging heeft opgeblazen lagen tevens eeuwenoude korans en Hadith-verzamelingen die in vlammen zijn opgegaan Behalve de aanslagen en willekeurige moorden op yezidi's zouden in de tweede helft van 2014 op eigen gebied 1878 personen zijn geëxecuteerd Het merendeel 1175 bestond uit burgers waaronder 8 vrouwen en 4 kinderen die de opgelegde streng-islamitische wetgeving hadden overtreden 120 personen waren lid van IS en werden gestraft voor ongehoorzaamheid of voor militaire tegenvallers tegen onder andere de Peshmarga De rest bestond uit voormalige troepen van Assad en lokale stammen die zich tegen IS hadden verzet< ref> Onderwijs voor meisjes werd verboden voor jongens zijn er in het door IS gecontroleerde gebied alleen nog religieuze scholen madrassa die het radicale gedachtegoed van de terreurbeweging onderwijzen Video's van diploma-uitreikingen van basisscholen die door IS op sociale media werden gezet tonen jonge kinderen in camouflagekleding en zwarte martelaarsgewaden In Mosul hielden ouders massaal hun kinderen thuis uit protest tegen het door IS opgelegde curriculum IS pretendeert een islamitische staat of kalifaat op te bouwen en tracht als zodanig legitimiteit op te bouwen; in de eerste plaats in het eigen gebied en in de tweede plaats als gebaar richting met name soennieten in het buitenland Zo heeft de staat een sociaal hulpprogramma en liet ambtenaren in het veroverde gebied in functie blijven zolang ze zich naar de wensen van IS schikten Zowel een reguliere als een zedenpolitie zijn in functie en dwingen de door de beweging opgelegde normen af Ook kondigde IS aan een eigen valuta in te willen voeren In Dabiq worden de harde maatregelen inclusief seksslavernij van yezidi-vrouwen gerechtvaardigd en bevinden zich interviews met gevangenen oa westerse gevangenen en een gevangengenomen Jordaanse piloot en jihadgangers geïnterviewd Jonge meiden van 14 en 15 jaar zijn in het oorlogsgebied terechtgekomen waar IS fatwas heeft uitgegeven die de strijders het recht geeft om geslachtsgemeenschap te hebben met zon kind door voor een nacht in een schijnhuwelijk te treden Onder Syrische vluchtelingen zouden nog jongere meisjes zijn verkocht als seksslaaf aan rijke wahabis en pedofielen Middelen IS is met een geschat vermogen van meer dan 2 miljard dollar de rijkste terreurbeweging in de wereld Dit vermogen maakt het succes van de organisatie mogelijk Hoewel donaties aanvankelijk de belangrijke inkomstenbron vormden trekt IS inmiddels voornamelijk inkomsten uit criminele activiteiten in en het te gelde maken van economische hulpbronnen in het bezette gebied IS heeft inkomsten uit de handel in aardolie IS probeert oliebronnen te veroveren en te behouden In 2003 werden vele kostbaarheden uit het Nationaal Museum van Irak in Bagdad gestolen Sindsdien worden er in Irak en Syrië heel veel antieke voorwerpen gestolen wat zeer ten koste gaat van het materieel erfgoed van het gebied Ook voor IS is de verkoop van gestolen kunst een bron van inkomsten Kunstroof is in het gebied een groot probleem Deze vindt veelvuldig plaats doordat tal van archeologische vindplaatsen worden leeggeroofd< ref> IS wordt ook gesteund door individuele donaties uit Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten Donaties vormen met 50 miljoen dollar op jaarbasis met 2% maar een klein deel van de inkomsten Op kleinere schaal heeft IS inkomsten uit de plundering van banken diefstal van staatseigendom afpersing van winkeliers belasting van christenen en het heffen van tol Dit levert IS gezamenlijk op jaarbasis met USD 360 miljoen 12% op USD 120 miljoen of 4% wordt op jaarbasis verdiend met het kidnappen van belangrijke personen om losgeld te innen Met de cementindustrie wordt USD 292 miljoen of 10% van de jaarlijkse inkomsten verdiend met de verkoop van fosfaten USD 300 miljoen 10% en van voedingsmiddelen USD 200 miljoen 7% Steun Deze groepen hebben steun voor IS verklaard ofwel volledig of gedeeltelijk Boko Haram< ref> Bangsamoro Islamitische Vrijheidsstrijders< ref> Jemaah Islamiyah< ref> Ansar al-Sharia Tunisië Ansar al-Sharia Libië< ref> Mujahideen Shura Council in the Environs of Jerusalem< ref> Islamitische Beweging van Oezbekistan< ref> Jamaah Ansharut Tauhid< ref> Saoedi-Arabië Hoewel Saoedi-Arabië zelf ontkent dat ze IS steunen zeggen onder meer de Iraakse president Nouri al-Maliki NBC de BBC en The New York Times dat Saoedi-Arabië IS financiert< ref> Turkije Turkije wordt ervan beschuldigd IS te steunen vooral door de Syrische Koerden Volgens journalist Patrick Cockburn zijn er sterke aanwijzingen voor een zekere mate van samenwerking tussen de Turkse inlichtingendiensten en IS hoewel de precieze aard van de relatie troebel zou zijn In Turkije zelf veroorzaakt IS toenemende politieke polarisatie tussen secularisten en islamisten< ref> Hendrik Johannes Johan Cruijff Amsterdam 25 april 1947 is een voormalig Nederlandse profvoetballer en voetbalcoach Cruijff wordt wereldwijd erkend als een van de beste voetballers aller tijden In 1999 werd hij door de IFFHS verkozen tot Europees voetballer van de twintigste eeuw Bij de verkiezing van Wereldvoetballer van de twintigste eeuw eindigde hij als tweede achter Pelé De voormalige aanvaller en spelverdeler werd met name geroemd vanwege zijn techniek startsnelheid handelingssnelheid en spelinzicht Drie maal werd hij verkozen tot Europees voetballer van het jaar en ook won hij drie keer de Europacup I Dit laatste deed Cruijff met Ajax waar hij gold als de leider en ster van het elftal In 1974 bereikte Cruijff als aanvoerder van het Nederlands elftal de finale van het WK waarin met 1-2 werd verloren van West-Duitsland Na een twintigjarige carrière als voetballer waarin hij als prof voor clubs in Nederland Spanje en de Verenigde Staten speelde legde Cruijff zich in 1985 toe op het trainerschap Zonder de benodigde diploma's werd de oud-speler trainer bij Ajax en met de Amsterdammers won hij twee KNVB bekers en de Europacup II Nadat Cruijff begin 1988 ontslag had genomen bij Ajax werd hij trainer bij zijn voormalige werkgever FC Barcelona Daar formeerde hij een succesvol elftal dat de geschiedenisboeken inging als het Dream Team Hoogtepunt tijdens zijn verblijf bij de Catalanen was de winst van de Europacup I in 1992 Na zijn ontslag in 1996 beëindigde Cruijff zijn trainerscarrière maar bleef hij invloedrijk bij zowel Ajax als Barcelona Hij ging zich vanaf dat moment inzetten als weldoener en richtte diverse maatschappelijk betrokken instellingen op die zich met name richten op jongeren en sport Daarnaast bleef hij bij het voetbal betrokken onder andere als analyticus ambassadeur adviseur en columnist Deze functie vervulde hij tot en met 2013 Daarnaast had Cruijff van juni 2011 tot april 2012 zitting in de raad van commissarissen van Ajax Privéleven Jeugd Johan Cruijff werd op vrijdag 25 april 1947 rond één uur s middags geboren in het Burgerziekenhuis in de Linnaeusstraat te Amsterdam Johan die door zijn moeder Jopie' werd genoemd groeide op in de Akkerstraat in de wijk Betondorp op een steenworp afstand van het toenmalige Ajax-stadion De Meer Vader Manus en moeder Nel kwamen beiden uit de Jordaan Na de oorlog waren ze in een woonwinkelpand een groentezaak begonnen genaamd Cruijffs Aardappelenhandel Nel werkte op vrijwillige basis ook af en toe als hulp in de kantine van het Ajax-stadion Toen Johan twaalf jaar oud was verhuisde het gezin naar een benedenwoning in de Weidestraat Op de avond van 8 juli 1959 toen Jopie Cruijff afscheid nam van de Groen van Prinstererschool aan de Zaaiersweg overleed zijn vader 45 jaar oud plotseling aan de gevolgen van een hartaanval Het overlijden van zijn vader was het grote drama uit Johans leven Nog jarenlang zou hij denkbeeldige gesprekken met hem voeren Na afronding van de lagere school ging Johan vanaf september 1959 naar de Frankendaal-Ulo Tussen de middag at hij regelmatig bij zijn moeder en het gezin Buckingham Hier maakte hij voor het eerst kennis met de Engelse taal Na Johans huwelijk in 1968 verwaterde het contact met zijn broer Henny Na de dood van hun moeder in december 2007 verbrak Henny het contact Gezin Op de bruiloft van ploeggenoot Piet Keizer op 13 juni 1967 ontmoette de jeugdige Cruijff Diana Margaretha Danny Coster een dochter van de Amsterdamse zakenman Cor Coster Ze kregen verkering en op 2 december 1968 traden Johan en de bijna twee jaar jongere Danny in het huwelijk Ze gingen samenwonen in Vinkeveen en kregen drie kinderen Chantal 16 november 1970 Susila 27 januari 1972 en Jordi 9 februari 1974 Jordi werd vernoemd naar de Catalaanse beschermheilige Sant Jordi en hoewel het gezin Cruijff op het moment dat hun zoon in een Amsterdams ziekenhuis werd geboren al in Spanje woonde en het Franco-regime deze naam verboden had om het Catalaanse nationalisme de kop in te drukken kon de Spaanse burgerlijke stand de aangifte niet weigeren omdat Jordi in Nederland was geboren Roken en gezondheidsklachten Op 26 januari 1991 kreeg Cruijff tijdens een wandeling met zijn vrouw Danny last van zijn hart In eerste instantie werd er gevreesd voor een licht hartinfarct maar na onderzoek in het ziekenhuis bleek hij last van aderverkalking te hebben Om dit te verhelpen onderging Cruijff met spoed een bypassoperatie Naast twee maanden rust kreeg de toenmalige Barcelona-trainer van de doktoren ook het advies om met roken te stoppen De Wasem een bijnaam die Bild-zeitung hem ooit had gegeven besloot het advies van de doktoren op te volgen en verleende meteen zijn medewerking aan een reclamespotje waarin roken werd ontmoedigd Vanaf dat moment verruilde Cruijff zijn sigaret voor een Chupa Chups-lolly waar hij in de dug-out regelmatig op zat te zuigen In het voetbalminnende Catalonië leidde dit er in 1991 toe dat de verkoop van deze lolly verdubbelde Golf Tijdens een Dutch Open in het midden van de jaren 70 maakte hij voor het eerst kennis met de golfsport Nadien was Cruijff regelmatig te vinden op diverse golfbanen Traditiegetrouw neemt hij samen met Maarten Lafeber jaarlijks deel aan grote golftoernooien zoals het Alfred Dunhill Links Championship in Schotland of het KLM Open Volgens de officiële NGF Handicap registratie op basis waarvan Golf Weekly in 2006 de resultaten van een aantal bekende voetballers publiceerde had Cruijff in dat jaar een handicap 353 Clubcarrière Ajax Naar de Europese top Vanaf zijn zesde jaar trainde Cruijff al bij Ajax mee Pas op zijn tiende verjaardag kon hij officieel lid van Ajax worden Op 25 april 1957 ontving hij een brief waarin stond dat hij als lid was aangenomen Omdat jeugdtrainer Jany van der Veen Johan Cruijff al regelmatig in Betondorp had zien spelen en hem goed genoeg vond om direct Ajacied te worden hoefde hij geen proefwedstrijd te spelen In de jaren 1957-1963 doorliep hij de jeugdopleiding In het seizoen 1962 63 werd hij met het hoogste jeugdteam van Ajax kampioen Daarmee werd hij na zijn teamgenoot Piet Keizer de tweede fullprof van Nederland Op 15 november 1964 maakte Cruijff zijn officiële debuut in het eerste elftal van Ajax dat onder leiding stond van trainer Vic Buckingham Als debutant scoorde Cruijff die middag het enige doelpunt in de met 3-1 verloren uitwedstrijd tegen GVAV Lang speelde hij niet onder het bewind van Buckingham want ruim twee maanden na Cruijffs eerste opwachting keerde de oefenmeester terug naar Engeland waarna hij werd opgevolgd door Rinus Michels De onervaren keuzeheer vond Cruijff eigenlijk nog te jong en fysiek niet sterk genoeg voor het eerste elftal Desalniettemin wist het zeventienjarige talent tijdens zijn debuutseizoen tienmaal binnen de lijnen te verschijnen waarin hij vier keer scoorde Hoewel Michels het nog niet de tijd vond om Cruijff een vaste rol binnen het elftal te geven bemachtigde deze op 24 oktober 1965 tegen DWS toch een basisplaats toen hij de geblesseerde Klaas Nuninga verving Cruijff scoorde die middag tweemaal waarmee hij Michels overtuigde van zijn kunnen Met hem in de spits bleef Ajax vervolgens zestien wedstrijden op rij ongeslagen De 2-0 uit-winst tegen FC Twente op 15 mei 1966 betekende dat Ajax twee wedstrijden voor het verstrijken van de competitie zeker was van de titel waarmee de club terugkeerde aan de top In dat seizoen was Ajax al de meest trefzekere ploeg van de eredivisie met 79 doelpunten In het volgende seizoen maakte het eerste elftal van Ajax in de competitie 122 doelpunten; een aantal dat sindsdien nooit is overtroffen Cruijff had met 33 treffers het grootste aandeel en werd met dit aantal topscorer van de Eredivisie Met een positief doelsaldo van 88 prolongeerde Ajax de landstitel en behaalde het bovendien voor de eerste maal in de clubhistorie de dubbel door in de KNVB beker-finale NAC met 2-1 te verslaan Zijn aandeel in het behalen van zowel de titel als de beker leidde ertoe dat Cruijff in 1967 werd uitgeroepen tot Nederlands voetballer van het jaar In deze periode ging Cor Coster de aanstaande schoonvader van Cruijff als een van de eersten inzien dat individuele spelers een commerciële waarde vertegenwoordigden Hij begreep dat De Meer iedere wedstrijd veel toeschouwers trok die hoofdzakelijk voor Cruijff kwamen De intrede van de zaakwaarnemer bracht een kentering in de voetbalwereld teweeg aangezien sportbestuurders tot dan toe gewend waren dat zij de voorwaarden voor het contract opstelden en dat spelers slechts hoefden te tekenen In 1968 werd Ajax voor de derde keer op rij landskampioen Het gevolg was dat de club daarom in 1968 69 mocht deelnemen aan de Europacup I en daarin kende men de nodige successen Mede door de doelpunten van Cruijff en Danielsson tegen het Benfica van Eusébio wist Ajax als eerste Nederlandse club de finale van het Europese bekertoernooi te bereiken Op 28 mei 1969 bleek AC Milan in de eindstrijd echter een maatje te groot voor de Amsterdammers het catenaccio van de Italianen leverde die avond een 4-1-overwinning op Door het drukke internationale programma liep Ajax op de valreep ook op nationaal niveau alle prijzen mis waardoor het seizoen 1968 69 als verloren kon worden beschouwd Michels besloot als reactie het elftal te verjongen en dit leidde een seizoen later tot een positief resultaat Cruijff won met zijn club opnieuw de dubbel Door een liesblessure miste Cruijff de eerste wedstrijden van het daaropvolgende seizoen Na een wekenlange afwezigheid vond de rentree van Cruijff plaats op 30 oktober 1970 tegen PSV Tijdens die wedstrijd droeg hij echter niet zijn vaste rugnummer 9 maar nummer 14 Dit vond zijn oorsprong in het ontbrekende shirt van Gerrie Mühren met rugnummer 7 dat niet in de wasmand werd aangetroffen Aangezien Cruijff langdurig geblesseerd was geweest vond hij dat Mühren dan maar zijn tricot met nummer 9 moest nemen Cruijff trok vervolgens een reserveshirt met rugnummer 14 aan Nadat het duel tegen PSV in een 1-0-overwinning voor Ajax was geëindigd droeg Cruijff een week later opnieuw het shirt met nummer 14 omdat het tegen PSV zo lekker was gegaan en Mühren wederom met nummer 9 kon spelen Uit bijgeloof behield Cruijff rugnummer 14 dat op den duur in de beeldvorming onlosmakelijk met hem werd verbonden In dat kader is het opvallend dat hij in het vervolg van zijn carrière nog regelmatig met andere rugnummers speelde Cruijff was na zijn lange afwezigheid opmerkelijk snel hersteld en toonde dit binnen een maand na zijn rentree op 29 november 1970 tegen AZ'67 toen hij met zes treffers een groot aandeel had in de 8-1-overwinning van Ajax Daarmee evenaarde Cruijff het record van Lammers en Kerkhoffs die ook zes keer hadden gescoord in één competitiewedstrijd Europese hegemonie Inmiddels had Michels een team geformeerd dat zich kon meten met de Europese top Het elftal bestond naast jongelingen als Stuy Krol Neeskens Rijnders Blankenburg en Haan uit oudgedienden die al aanwezig waren bij de Europacupfinale van 1969 zoals Suurbier Hulshoff Vasović Swart Keizer en Cruijff Bijna twee jaar na dato wist dit gezelschap op 2 juni 1971 wederom de finale van de Europacup I te bereiken Op Wembley was het Griekse Panathinaikos gecoacht door Ferenc Puskás de tegenstander Net als Feyenoord een jaar eerder wist Ajax ditmaal ook het prestigieuze toernooi te winnen dankzij twee doelpunten van Van Dijk en Haan Na de gewonnen Europacup I ontstond er speculatie dat Cruijff zou vertrekken bij Ajax Zo stond hij onder andere in de belangstelling van FC Barcelona maar behoorde ook een overstap naar Feyenoord tot de mogelijkheden Coster had in het geheim maandenlang onderhandeld met de Rotterdamse club om Cruijff via een verhuurconstructie met een buitenlandse club de beoogde opvolger van de vertrekkende Ove Kindvall te laten worden Na lang onderhandelen bereikten Cruijff en Coster op 12 juli 1971 echter toch een akkoord met Ajax Cruijff kreeg de financiële zekerheid waar hij op had gehoopt Hij tekende een zevenjarig contract dat hem jaarlijks 95000 gulden opleverde plus winstpremies van 1500 gulden In 1978 wanneer Cruijffs contract zou aflopen was de planning dat hij ook definitief zou stoppen met voetballen Daarom regelde Coster ook nog een akkoord met Koninklijke Bijenkorf Beheer waarin was opgenomen dat Cruijff vanaf zijn 31e tot zijn 65e jaarlijks een bedrag uitgekeerd zou krijgen ter hoogte van 60000 gulden In 1971 72 beleefde Cruijff met Ajax één van de meest succesvolle seizoenen uit de historie van de club nadat vanaf half 1971 John Rep Arnold Mühren en Heinz Schilcher de selectie aanvulden Trainer Rinus Michels was inmiddels vertrokken naar FC Barcelona en opgevolgd door Ștefan Kovács Onder leiding van de Roemeense oefenmeester wonnen de Amsterdammers opnieuw de dubbel en stond de club voor de tweede achtereenvolgende maal in de finale van de Europacup I Op 31 mei 1972 vond de eindstrijd plaats in De Kuip waar Cruijff een hoofdrol opeiste door beide doelpunten voor zijn rekening te nemen in de 2-0-overwinning op Internazionale Andere hoogtepunten dat seizoen waren onder meer het snelste doelpunt van Cruijff ooit op 21 november 1971 na negen seconden tegen Telstar en de grootste overwinning in de geschiedenis van de Eredivisie toen Ajax op 19 mei 1972 Vitesse met 12-1 versloeg Ook de lob waarmee Cruijff de 2-1 aantekende tegen FC Den Haag kon tot de hoogtepunten van het seizoen worden gerekend Nadat Cruijff zijn tegenstander in een vloeiende beweging was gepasseerd schoot hij de bal met een subtiel boogje over de Haagse doelman Ton Thie heen Dat Cruijff in die periode door de media tot de absolute top werd gerekend bewezen onder andere de uitverkiezing tot Nederlands en Europees voetballer van het jaar in 1971 In tegenstelling tot 1971 toen Ajax als titelhouder van de Europacup I deelname aan de Wereldbeker had afgezegd besloot de club in het najaar van 1972 de confrontatie met de winnaar van de Copa Libertadores toch op te zoeken Aanvankelijk bestond er twijfel vanwege de lange reis en de geringe uitstraling van de Wereldbeker maar de intentie binnen de spelersgroep om alles te willen winnen gaf uiteindelijk de doorslag om toch te gaan In de strijd tussen de Europese en Zuid-Amerikaanse kampioen werd het Argentijnse Independiente door Ajax over twee wedstrijden met 4-1 verslagen Na de Wereldbekerwinst volgde Cruijff Piet Keizer op als aanvoerder van Ajax Onder leiding van Cruijff werd begin 1973 door Ajax ook de Europese Supercup veroverd na een dubbele overwinning op Glasgow Rangers Op 7 maart 1973 volgde er in de kwartfinale van de Europacup I een belangrijke 4-0-thuisoverwinning op Bayern München Het duel werd in 2005 door LÉquipe verkozen tot de beste Europacupwedstrijd ooit De Franse sportkrant omschreef het duel als de beste demonstratie van totaalvoetbal' Nadat de Ajacieden in de halve finale ook Real Madrid hadden uitgeschakeld 2-1 zege thuis 0-1 zege uit bereikte de club op 30 mei 1973 voor de derde keer op rij de Europacup I-finale Daarin wisten de Amsterdammers opnieuw te winnen ditmaal met 1-0 van Juventus Inmiddels begon echter het enthousiasme over het aanvoerderschap van Cruijff onder spelers af te nemen In juli 1973 ging een onderling verdeelde selectie op trainingskamp in een hotel in De Lutte Keizer wilde weer aanvoerder worden maar Cruijff zag dit niet zitten Er werd daarom een stemming gehouden over de vraag of Cruijff aanvoerder moest blijven of niet Met drie stemmen voor en dertien stemmen tegen zegde de spelersgroep het vertrouwen in Cruijff op en kreeg Keizer de aanvoerdersband terug Geschokt keerde hij terug naar zijn hotelkamer waar hij contact opnam met zijn schoonvader Telefonerend gaf Cruijff hem de opdracht "je moet nu meteen Barcelona bellen Ik vertrek hier" De grenzen in Spanje waren weer opengesteld voor buitenlandse spelers en Barcelona dat Cruijff al eerder had willen contracteren sloeg zijn slag nadat in een eerder stadium de transfer van Gerd Müller was afgeketst Cruijff speelde nog twee competitiewedstrijden voor Ajax op 12 augustus 1973 FC Groningen-Ajax 0-4 en zijn laatste op 19 augustus 1973 tegen FC Amsterdam 6-1 Hoewel Cruijff in de eerste minuten van het duel nog werd uitgefloten was hij erop gebrand om de club waardig te verlaten Tien minuten voor tijd wist de afzwaaiende vedette het net te vinden waarna hij onder luid applaus een publiekswissel ontving om afscheid te kunnen nemen Drie dagen later op 22 augustus werd het contract ondertekend en verhuisde Cruijff voor zes miljoen gulden waarvan drie miljoen voor hem zelf naar Barcelona FC Barcelona In Barcelona werd Cruijff herenigd met Michels die van 1965 tot 1971 zijn trainer bij Ajax was geweest De Catalanen hadden lang op de komst van Cruijff moeten wachten Eerst stond de Spaanse voetbalbond geen buitenlanders toe en daarna werkte de KNVB niet mee omdat Cruijff na het verstrijken van de transferperiode was gecontracteerd Cruijff kon aanvankelijk alleen in vriendschappelijke wedstrijden voor Barcelona uitkomen en maakte op 5 september 1973 zijn officieuze debuut tegen Cercle Brugge 6-0 De recettes van de vriendschappelijke duels waren zodanig dat Barcelona nog voordat Cruijff in de Spaanse competitie speelgerechtigd was het transferbedrag van Cruijff helemaal terugverdiende Hoogtepunt van dit seizoen was onder andere de 0-5-overwinning op aartsrivaal Real Madrid waarin Cruijff eenmaal had gescoord Ook was er het beroemde doelpunt tegen Atlético Madrid waarbij Cruijff met de rug van het doel draaide om vervolgens met zijn hiel de bal langs keeper Miguel Reina binnen te tikken De prestaties van Cruijff zorgden ervoor dat hij in 1973 en 1974 opnieuw werd verkozen tot Europees voetballer van het jaar Daarmee werd hij de eerste speler die de prijs driemaal won Michel Platini en Marco van Basten zijn de enige spelers die dit wisten te evenaren Hoewel Cruijff destijds in de hoogtijdagen van zijn carrière zat bleef de landstitel van 1974 jarenlang de enige prijs die hij in dienst van Barcelona zou winnen Na het vertrek van Michels in 1975 kon zijn opvolger Hennes Weisweiler daar geen verandering in brengen De Duitse oefenmeester had bij Borussia Mönchengladbach grote successen gevierd maar ook daar viel al op dat Weisweiler slecht overweg kon met vedetten Hij botste voortdurend met zijn sterspeler Günter Netzer Deze geschiedenis herhaalde zich in Barcelona Weisweiler botste met Cruijff die in 1976 tegen Sevilla zelfs naar de kant werd gehaald De socios kozen massaal partij voor Cruijff en zijn populariteit bleef onaangetast Weisweilers dagen waren geteld en hij moest na één seizoen weer vertrekken Ondanks geruchten dat Cruijff naar Juventus zou gaan of zelfs naar Nederland zou terug keren naar Ajax of AZ’67 tekende hij voor twee seizoenen bij Hij eiste dat Michels moest worden teruggehaald Deze eis werd ingewilligd Onder leiding van de teruggekeerde oefenmeester behaalde Cruijff in 1978 zijn tweede en laatste prijs gedurende zijn vijfjarig verblijf bij FC Barcelona Op 19 april won de club de Spaanse nationale beker na een 2-0-overwinning op Las Palmas Afscheid Zoals hij zijn hele carrière al had voorspeld besloot de 31-jarige Cruijff in de zomer van 1978 een punt achter zijn loopbaan te zetten Met een 3-1 zege op Ajax nam hij op 27 mei 1978 afscheid van het Catalaanse publiek Speciaal voor Cruijff werd op 7 november 1978 door Ajax nog een afscheidswedstrijd georganiseerd Het Duitse Bayern München was uitgenodigd voor de erewedstrijd in het Olympisch Stadion Vooraf kreeg Cruijff van voorzitter Ton Harmsen een gouden horloge met inscriptie en een kleurentelevisie Dit laatste cadeau zorgde voor hilariteit op de tribunes maar later bleek dat de televisie gekocht was naar de wens van Cruijffs vrouw Danny Het werd geen feestelijke dag en geen gebruikelijke uitslag voor een erewedstrijd In een vol stadion en met miljoenen tv-kijkers over de hele wereld werd Ajax met 0-8 ingemaakt De Duitsers waren getergd door de nederlagen die ze hadden geleden in de voorgaande jaren tegen Ajax in augustus 1972 werd het in München 0-5 en in maart 1973 in Amsterdam 4-0 Daarnaast stond er niemand van de Amsterdamse club op Schiphol om de Duitsers welkom te heten en werden ze ondergebracht in een tweederangs hotel Ook hebben ze achteraf laten weten uitgejouwd te zijn vanaf de tribunes voor onder andere Nazi-Schweine Het team van Ajax wilde er een leuke avond van maken maar werd verrast door de geconcentreerde strijdlust van Bayern Na de achtste treffer van Karl-Heinz Rummenigge verliet Cruijff het veld voor Ray Clarke Het was de grootste nederlaag die Cruijff in zijn carrière had geleden In mei 2006 hebben enkele voormalige spelers van Bayern München in NOVA alsnog hun excuses aangeboden voor deze wedstrijd Na zijn voetbalcarrière stortte Cruijff zich op een zakelijk avontuur in Spanje In het verleden had hij zich al op zaken toegelegd met Jack van Zanten en nu besloot Cruijff in zee te gaan met goede vriend en zakenpartner Michel Basilevitsj Vanuit een luxe kantoor aan de Passeig de Gràcia in Barcelona begonnen ze samen CB-International met de C van Cruijff en de B van Basilevitsj Het bedrijf hield zich onder meer bezig met de export van wijn cement en groenten de handel in onroerend goed het vertegenwoordigen van Warner Bros en de exploitatie van varkensfokkerij Ganadera Catalana Het project liep echter uit op een fiasco Basilevitsj bleek het vermogen handig te hebben weggesluisd en liet Cruijff achter met een schuld van zes miljoen gulden Los Angeles Aztecs Cruijff zag zich genoodzaakt om het voetballen weer op te pakken Hij wilde graag naar de Verenigde Staten waar New York Cosmos de volgende club uit zijn carrière leek te worden Bij Cosmos had Cruijff namelijk ooit een voorcontract getekend waarin was vastgelegd dat hij in de Verenigde Staten alleen voor die club mocht uitkomen Toen hij op 30 augustus 1977 enkele weken voor zijn afscheid als gastspeler had deelgenomen aan een benefietwedstrijd had Cruijff al kennis gemaakt met de Amerikaanse ploeg Clubeigenaar Steve Ross die ook de baas was van Warner Bros besloot werk te maken van Cruijffs komst en bood hem een driejarige overeenkomst aan met een honorarium van in totaal vier miljoen dollar Cruijff sloeg dat aanbod echter af omdat hij maar één jaar voor de club uit wilde komen De verklaring daarvoor was dat Cruijff niet zoveel trek had in de commerciële activiteiten die hij namens de club voor Warner Bros moest uitvoeren zoals dat in het verleden ook van oud-speler Pelé werd verwacht New York Cosmos zou onder andere op een wereldtournee gaan waarmee miljoenen dollars zouden worden opgehaald Andere verhalen vertellen dat de invloedrijke sterspeler Giorgio Chinaglia niet op de komst van Cruijff zat te wachten en daarom een overgang blokkeerde Nadat bleek dat een voortzetting van Cruijffs carrière er bij New York Cosmos niet in zat toonde Los Angeles Aztecs interesse Aan de Amerikaanse westkust lag een lucratief contract voor Cruijff klaar met een jaarsalaris van 750000 dollar Direct vanuit het vliegtuig met de jetlag nog in zijn lijf en na negen maanden niet getraind te hebben maakte Cruijff op 23 mei 1979 zijn debuut tegen Rochester Lancers Aan het Amerikaanse publiek gaf hij meteen zijn visitekaartje af door binnen tien minuten tweemaal te scoren In de tweede helft verzorgde hij nog een assist waarmee de 3-0-eindstand werd bepaald Net zoals bij Ajax en Barcelona mocht Cruijff van Michels binnen het veld de lijnen uitzetten Zijn prestaties zorgden ervoor dat hij aan het einde van het seizoen werd uitgeroepen tot meest waardevolle speler van de NASL Zijn doelpunt in de playoffs tegen Washington Diplomats werd verkozen tot Goal of the Year Ondanks deze persoonlijke successen bleef het verblijf van Cruijff bij de Aztecs tot één seizoen beperkt dit aangezien de nieuwe eigenaren in 1980 meer Mexicaanse invloeden bij de club wilden zien Andere bronnen meldden dat de Aztecs hem moesten laten gaan omdat ze zich het salaris van Cruijff niet nog een jaar konden veroorloven Washington Diplomats Cruijff besloot in Amerika te blijven en tekende een contract bij Washington Diplomats waar hij de ploeggenoot van Wim Jansen werd Zijn debuut op 29 maart 1980 tegen Tampa Bay Rowdies eindigde in een 3-2 nederlaag na shootouts In Washington kende Cruijff een sportief minder goed seizoen dan bij de Aztecs De Diplomats werden al in de eerste ronde van de playoffs uitgeschakeld Bovendien had Cruijff regelmatig last van blessures die waarschijnlijk werden veroorzaakt door het kunstgras Ook kwam hij in conflict met trainer Gordon Bradley en sommige van zijn ploeggenoten In tegenstelling tot LA Aztecs waar nog werd geluisterd naar de aanwijzingen van Cruijff waren medespelers bij de Diplomats niet geïnteresseerd in zijn adviezen Daarnaast had Cruijff lang aan de speelwijze van de Diplomats moeten wennen aangezien deze bijna tegenovergesteld was aan de manier waarop hij het gewend was Het spel liet zich vooral vergelijken met het harde voetbal zoals dat in de Engelse derde divisie werd gespeeld Na afloop van de Amerikaanse competitie was Cruijff actief in Nederland In het najaar van 1980 trainde hij mee met de selectie van Ajax Meevoetballen werd hem door de KNVB verboden omdat het aantrekken van "Amerikaanse" spelers buiten de transferperiode tot competitievervalsing zou leiden Wel werd Cruijff op 24 november 1980 door Ajax tot technisch adviseur van trainer Leo Beenhakker benoemd nadat Ajax door 3 successievelijke competitienederlagen in oktober 1980 en door eveneens zwakke resultaten in november 1980 naar de 8ste plaats in de eredivisie was gezakt Het 1-1 gelijke spel uit tegen MVV op zaterdagavond 22 november 1980 was voor het Ajax-bestuur de druppel die de emmer deed overlopen In de functie van technisch adviseur baarde Cruijff groot opzien door tijdens een wedstrijd tegen subtopper FC Twente op 30 november 1980 van de tribune in Amsterdam af te dalen en naast de verbouwereerde Beenhakker op de bank plaats te nemen Na met 1-3 achter gestaan te hebben won het op dat moment als achtste geklasseerde Ajax na onder meer Rijkaard in de ploeg te hebben gebracht alsnog met 5-3 Een zesde competitienederlaag in de veertiende speelronde werd zodoende voorkomen Wim Jansen door Cruijff gevraagd mee te komen van de Washington Diplomats naar Ajax voegde zich bij de selectie Tijdens de wedstrijd Ajax-FC Twente 5-3 was Jansen vooralsnog bankzitter Vanaf januari 1981 begon het het echt goed te draaien bij Ajax en in mei 1981 en juni 1981 finishte Ajax nog als 2de een huzarenstukje Ajax eindigde weliswaar op grote afstand van het dat seizoen superieure AZ67 maar in ieder geval streefde Ajax de nummers 3 4 en 5 FC Utrecht Feyenoord en PSV nog net voorbij Ook haalde Ajax de bekerfinale na onder meer subtopper FC Twente te hebben uitgeschakeld 5-1 De bekerfinale werd in Amsterdam met 1-3 van landskampioen AZ67 verloren Naast zijn werkzaamheden voor Ajax speelde Cruijff in januari 1981 ook drie vriendschappelijke wedstrijden als gastspeler voor DS79 Het verzoek daarvoor kwam van DS79-voorzitter Nico de Vries die zijn sportmerken Admiral en Pony meer onder de aandacht wilde brengen Naast Cruijff had De Vries ook Rensenbrink bereid gevonden om deel te nemen Samen met DS'79 werkten de twee oud-internationals drie duels af tegen Chelsea Charleroi en MVV Levante Omdat Cruijff begin 1981 plannen had om een rentree te maken bij het Nederlands elftal diende hij weer regelmatig op het veld te staan om in aanmerking te komen voor Oranje Het voornemen van Cruijff verspreidde zich snel door Europa en leidde tot de concrete belangstelling van vier clubs Arsenal was zeer geïnteresseerd maar zij wilden hem pas contracteren voor het seizoen 1981 82 waardoor een overgang naar Londen geen doorgang vond Ook een onbekende Duitse club vermoedelijk Hamburger SV deed hem een aanbod maar vanwege de verloren WK-finale was Cruijff niet geneigd om naar de Bundesliga te vertrekken Na weken van onderhandelingen leek Leicester City toen de beste papieren te hebben om de handtekening van Cruijff te bemachtigen Trainer Wallace rekende op zijn komst en liet de Engelse pers weten dat de overgang op één of twee kleine puntjes na rond was Toen dit nieuws Spanje bereikte kwam de vierde gegadigde Levante met een verbeterde aanbieding die meer financiële zekerheid bood Cruijff besloot de Spaanse lokroep te beantwoorden en bereikte op 28 februari 1981 overeenstemming met de tweede club van Valencia waar ook zijn jeugdidool Faas Wilkes had gespeeld De komst van Cruijff naar Levante was het idee geweest van Luis Rodríguez een supporter van de club Levante stond rond de winterstop bovenaan in de Segunda División maar desondanks bleef het stadion leeg Rodríguez wist dat Cruijff in Nederland was en adviseerde het bestuur van de club om contact met hem te zoeken De clubleiding vloog naar Nederland en ontmoette Cruijff in een hotel in Rotterdam Coster regelde het contract voor Cruijff waarin was opgenomen dat de Nederlander zou tekenen tot 30 juni 1981 in ruil voor een vast bedrag van tien miljoen peseta Omgerekend naar de toenmalige wisselkoers kwam dit neer op een bedrag van ongeveer 250000 gulden De vergoeding werd destijds omschreven als een regelrecht schandaal Levante bleek echter nooit in staat te zijn geweest om de genoemde financiële verplichting te voldoen Cruijff ontving uiteindelijk niet meer dan zes miljoen peseta Op 1 maart 1981 maakte Cruijff in de Spaanse tweede divisie zijn debuut tegen Palencia Het zorgde ervoor dat de thuishaven Estadi Ciutat de València voor de eerste en enige keer helemaal was uitverkocht De komst van Cruijff bleek echter een negatieve invloed op de club te hebben Er werd niet meer serieus gevoetbald en binnen het bestuur van Levante draaide alles alleen nog maar om geld Hoewel er rond de kerst nog uitzicht was geweest op promotie naar het hoogste niveau eindigde de club uiteindelijk als negende op de ranglijst De organisatie binnen de club was een puinhoop geworden en spelers hadden zich tegen het einde van het seizoen opgesloten in de kleedkamers om het bestuur te dwingen hun salarissen uit te betalen Ook Cruijff kende een teleurstellende periode in Valencia Zijn gehele verblijf werd gekenmerkt door lichte blessures en vormverlies waardoor hij niet verder kwam dan tien optredens en twee doelpunten Washington Diplomats Nog voordat zijn dienstverband bij Levante officieel was afgelopen tekende Cruijff op 18 juni 1981 opnieuw een contract bij Washington Diplomats Zijn rentree op de Amerikaanse velden vond plaats op 1 juli tijdens het uitduel tegen San Diego Sockers 3-2 verlies Tijdens zijn tweede seizoen bij de Diplomats kwam Cruijff echter als gevolg van de naweeën van een hamstringblessure maar tot vijf optredens en scoorde hij slechts twee doelpunten Spelersmakelaar Ploon Konijnenburg had geregeld dat Cruijff een helft aan de zijde van Milan mee zou spelen voor een bedrag van 20000 dollar Ajax In december 1981 keerde Cruijff terug bij Ajax Het was Jack van Gelder sinds 1979 PR-manager van Cruyff Sports die ervoor had gezorgd dat beide partijen weer met elkaar in gesprek gingen Op een zondagmiddag deed Van Gelder verslag voor Langs de Lijn en daarin stelde hij dat het te gek voor woorden was dat zowel Cruijff als Ajax graag met elkaar wilden samenwerken maar dat beide partijen te trots waren om de eerste stap te zetten Vervolgens belde diezelfde avond Rolf Leeser een goede vriend van Michels naar Van Gelder met de boodschap dat hij best een bemiddelende rol wilde spelen De volgende ochtend kwam Van Gelder tot het besef dat hij die rol ook zelf kon spelen Nadat hij daarvoor toestemming van Cruijff had ontvangen belde hij met Ajax-voorzitter Harmsen die ook meteen akkoord ging Er volgde een constructief gesprek maar na afloop van het onderhoud bestond er geen eensgezindheid binnen de clubleiding van Ajax Van Eijden en Harmsen waren voor de komst van Cruijff maar zij wisten de overige drie bestuursleden niet te overtuigen Westrik en Neefjes werden door penningmeester Bartels tegengehouden omdat die vond dat je met Cruijff een financieel risico binnenhaalde en er dus vrijwel zeker problemen over geld zouden ontstaan Intussen was Van Gelder door Harmsen getipt dat tijdens een volgende bestuursvergadering de beslissing over de komst van Cruijff zou vallen Van Gelder besloot vervolgens een truc toe te passen om de terugkeer van Cruijff door het bestuur te loodsen Hij belde de avond van tevoren met Neefjes om hem te vertellen dat hij op de hoogte was van de geplande stemming een dag later Vervolgens wist Van Gelder hem wijs te maken dat hij als enige bestuurslid tegen de komst van Cruijff was Neefjes antwoordde dat hij dat niet op zijn geweten wilde hebben Toen Harmsen de volgende dag tijdens de bestuursvergadering in tegenstelling tot alle andere keren de stemming begon bij Neefjes ging die akkoord met Cruijffs komst De beslissing van Neefjes leidde tot een unaniem bestuursbesluit waardoor Cruijff terug kon keren naar de club waar hij zijn carrière was begonnen Cruijff ondertekende een contract op recettebasis waarbij werd afgesproken dat zodra er meer dan 11000 toeschouwers in De Meer zaten hij de helft van de meeropbrengst ontving Met deze deal waren beide partijen tevreden aangezien enerzijds het Ajax-bestuur wist dat wedstrijden in 1980 soms door niet meer dan 8000 mensen werden bezocht en Cruijff zich anderzijds realiseerde dat hij persoonlijk voor extra toeschouwers kon zorgen zeker wanneer het met Ajax sportief weer bergopwaarts zou gaan Ondanks prima resultaten in de eerste 8 competitieduels stond Ajax op het moment dat Cruijff arriveerde namelijk op de 3de plaats een straatlengte achter op PSV en AZ Dit werd veroorzaakt door slechte resultaten in de competitie in oktober 1981 2 ruime nederlagen uit 1 gelijkspel tegen NAC thuis Ajax had de beschikking over de nodige 17- tot 20-jarige talenten onder andere Wim Kieft Frank Rijkaard Gerald Vanenburg Sonny Silooy Jesper Olsen maar deze wisten het voetbal niet naar een hoger plan te brengen Het was echter maar de vraag of de inmiddels 34-jarige Cruijff daar verandering in kon brengen De comeback van Cruijff vond plaats op 6 december 1981 tegen HFC Haarlem in een uitverkochte De Meer Er waren die middag 12000 toeschouwers meer op komen dagen dan normaal terwijl ook in de rij voor de loketten nog duizenden fans stonden Aanvankelijk bestond er scepsis over Cruijffs komst maar deze wist hij in de 21e minuut weg te nemen toen hij in het strafschopgebied langs Piet Huyg en Martin Haar slalomde en de 1-0 aantekende door de bal met een subtiel lobje over keeper Edward Metgod heen te wippen Het stadion raakte uitzinnig en het publiek zag dat de speler met rugnummer 14 het nog kon Met de komst van Cruijff verdween de wisselvalligheid bij Ajax waardoor PSV na de winterstop op de ranglijst kon worden gepasseerd De club uit Amsterdam verloor geen enkele wedstrijd in de competitie meer en omdat de naaste concurrenten in het slot van de competitie punten lieten liggen werd Ajax in 1982 met vijf punten voorsprong en een imposant doelsaldo van +75 117-42 alsnog landskampioen Bijna exact een jaar na zijn comeback zorgde Cruijff opnieuw voor een zeldzaam moment toen Ajax op 5 december 1982 met 1-0 voor stond tegen Helmond Sport De Amsterdammers kregen een penalty waarna Cruijff de bal opeiste Dit was op zichzelf al een opvallend voorval omdat de routinier nog nooit eerder een penalty voor Ajax had genomen Het seizoen 1982 83 werd door Ajax opnieuw succesvol afgesloten met een landskampioenschap en de KNVB beker In de laatste maanden van het seizoen was Cruijff echter in conflict gekomen met Ajax-voorzitter Harmsen Het bestuurslid vond Cruijff te oud geworden en wilde zijn salaris van anderhalf miljoen gulden niet uitbetalen Gedreven door rancune over de behandeling door het Ajax-bestuur gaf Cruijff aan Coster de opdracht om contact te zoeken met Feyenoord voor een onvoorstelbaar geachte overstap naar de aartsrivaal Na maanden van onderhandelingen kwamen partijen tot een overeenstemming waarbij een soortgelijke beloningsconstructie op recettebasis werd opgezet als bij Ajax aangezien de clubkas van Feyenoord bijna leeg was Op 10 mei 1983 kondigde Cruijff zijn afscheid aan Een week later na de gewonnen bekerfinale vertrok het clubicoon Feyenoord Aanvankelijk hadden de supporters van Feyenoord de nodige moeite met de van Ajax overgekomen routinier Deze verdween echter snel toen Cruijff nadat hij op 21 augustus 1983 had gedebuteerd tegen FC Volendam zijn meerwaarde bewees Ondanks een 8-2 nederlaag tegen Ajax haalde Cruijff zijn sportieve revanche door met de Rotterdamse club zowel de landstitel als de KNVB beker te winnen Behalve een getergde Cruijff was dit met name te danken geweest aan de sterk spelende Ruud Gullit en André Hoekstra en de trefzekere Peter Houtman Ondanks zijn relatief hoge leeftijd speelde Cruijff dat seizoen op één wedstrijd na alle competitieduels Door zijn prestaties op het veld werd de 37-jarige Feyenoorder in 1984 voor een vijfde maal gekozen tot Nederlands voetballer van het jaar Aan het einde van het seizoen kondigde de routinier zijn definitieve afscheid aan Op 13 mei 1984 werd hij in het competitieduel tegen PEC Zwolle elf minuten voor tijd met een symbolische rode kaart van het veld gestuurd door scheidsrechter Severein Hij werd vervangen door een jeugdige Mario Been Zijn allerlaatste duel speelde Cruijff driekwart jaar later in Saoedi-Arabië toen Feyenoord voor vele miljoenen een zeer aanlokkelijk aanbod ontving van de Saoedische koning Fahd Twee afzwaaiende internationals van het Saoedische nationale elftal hadden een afscheidsduel aangeboden gekregen en omdat Cruijff de beste voetballer was die de koning ooit had gezien moest en zou hij meespelen Cruijff die al gestopt was met voetballen en ongetraind aan de aftrap verscheen scoorde in de eerste helft tweemaal voor het elftal van Saoedi-Arabië en bracht Feyenoord na de rust terug in de wedstrijd met een doelpunt en een assist Nadat het duel in een 2-2 gelijkspel was geëindigd ontving Cruijff als dank voor zijn deelname een veeldelig 24-karaats gouden servies Wedstrijden en doelpunten Exclusief de gestaakte wedstrijd Ajax Feyenoord 21 januari 1968 < small> Interlandcarrière Debuut en controverse Cruijff maakte op 7 september 1966 als negentienjarige zijn debuut voor het Nederlands elftal tijdens de EK-kwalificatiewedstrijd tegen Hongarije De aanvaller scoorde het tweede doelpunt voor Oranje waardoor de confrontatie in een 2-2 gelijkspel eindigde Een klein half jaar eerder op 9 februari 1966 had Cruijff al zijn officieuze opwachting gemaakt voor het Nederlands elftal in een oefeninterland tegen Racing Strasbourg In dat duel maakte Cruijff een hattrick en won Oranje met 7-0 Al in zijn tweede interland op 6 november 1966 tegen Tsjecho-Slowakije werd Cruijff uit het veld gestuurd Hij was daarmee de eerste Nederlandse international in de geschiedenis die gedwongen het terrein moest verlaten Cruijff zou scheidsrechter Glöckner in het gezicht hebben geslagen hoewel dit door de speler zelf werd betwist De KNVB besloot Cruijff naar aanleiding van het incident een jaar lang uit te sluiten van interlandvoetbal maar onder druk van de media werd de aanvaller na acht maanden alweer opgeroepen voor het EK-kwalificatieduel tegen de DDR Zijn rentree wist hij binnen twee minuten op te luisteren met een doelpunt waarmee ook meteen de eindstand was bepaald Hoewel Cruijff al snel naam had gemaakt binnen Oranje bleek het geen aanzet tot een langdurige interlandcarrière In 1968 begon er onenigheid te ontstaan tussen Cruijff en de KNVB De aanvaller kon zich samen met vier ploeggenoten van Ajax niet vinden in de hoogte van de vergoeding die zij zouden ontvangen voor de deelname aan een trainingskamp en het spelen van een interland tegen Bulgarije De internationals onder leiding van Cruijff wilden alleen voor Oranje uitkomen als daar ook een substantieel geldbedrag tegenover stond Het was niet ongebruikelijk dat Cruijff zo nu en dan zijn eigen belangen boven het landsbelang stelde Hij zei daarom regelmatig om diverse redenen wedstrijden af Zo werd de aanvaller eens geschorst door bondscoach Keßler omdat hij vanwege het bezoeken van een buitenlandse schoenenbeurs in het kader van zijn eigen bedrijf een belangrijke training had gemist Hoewel de verstandhouding bij vlagen soms moeizaam verliep was Cruijff inmiddels wel verkozen tot aanvoerder van het Nederlands elftal Deze rol had hij al sinds zijn vijftiende interland op 1 december 1971 vervuld De aanvoerdersband zou hij ook de resterende 33 wedstrijden uit zijn interlandcarrière behouden Ondanks de internationale successen van Ajax en Feyenoord eind jaren 60 en begin jaren 70 wist het Nederlands elftal zich niet te kwalificeren voor het WK in 1970 en EK in 1972 Cruijff gaf later toe dat in die periode het belang van Oranje niet zo werd ingezien WK 1974 Onder leiding van bondscoach Rinus Michels begon Oranje op 15 juni 1974 voortvarend aan het WK In het openingsduel tegen Uruguay bepaalden twee doelpunten van Johnny Rep de eindstand en omdat Nederland tijdens de eerste speelronde als enige land indruk had gemaakt werd het in de pers al meteen bestempeld tot aanstaand wereldkampioen Tegen Zweden de volgende tegenstander in de groepsfase bleef het Nederlands elftal op een 0-0 gelijkspel steken In het laatste groepsduel liet Oranje tegen Bulgarije echter zien waar het toe in staat was Cruijff kreeg van Michels een vrije rol in de aanval Zwervend over het hele veld schiep hij ruimte en bracht hij ploeggenoten in stelling Nederland speelde het totaalvoetbal waar het nog jarenlang bekend om zou staan en versloeg de Bulgaren met 4-1 Oranje plaatste zich na twee overwinningen en een gelijkspel voor de finalepoule waar Argentinië de volgende tegenstander was Tegen de Zuid-Amerikanen speelde Oranje zijn beste wedstrijd tot dan toe Het systeem van Michels en Cruijff werd uitgevoerd zoals het was bedoeld Cruijff scoorde zijn eerste twee WK-doelpunten Nederland won met 4-0 en kon zich opmaken voor het volgende duel tegen Oost-Duitsland Deze partij was minder hoogstaand dan het duel tegen Argentinië maar werd relatief eenvoudig gewonnen met 2-0 Een gelijkspel tijdens het laatste duel tegen Brazilië zou vervolgens voldoende zijn om de finale te bereiken De ontmoeting met de regerend wereldkampioen ontaardde echter in een legendarische schoppartij die werd ontsierd door het spuwen naar tegenstanders het op elkaars voeten gaan staan en vliegende tackles Oranje liet zich niet van de wijs brengen en dankzij de doelpunten van Neeskens en Cruijff werden de Brazilianen met 2-0 verslagen waardoor Nederland voor de eerste maal de WK-finale bereikte Nog voordat de eindstrijd werd gespeeld ontstond er echter een rel aan Nederlandse zijde Een dag voor de halve finale plaatste het Duitse boulevardblad Bild-zeitung een verhaal over een zwempartij bij het Waldhotel Krautkrämer in Hiltrup waar het Nederlands elftal verbleef Het artikel droeg als kop Cruyff Sekt und nackte Mädchen en beschreef een zwemfeest dat na de overwinning op Oost-Duitsland zou hebben plaatsgevonden waarbij Nederlandse spelers in gezelschap van naakte Duitse vrouwen hadden verkeerd Wat er precies die nacht was gebeurd bleef een raadsel maar vooral Cruijff kreeg grote problemen met zijn vrouw Danny die meteen aan de telefoon hing Volgens sommigen zou dit invloed hebben gehad op het spel van Cruijff tijdens de finale aangezien hij in die wedstrijd niet zijn gebruikelijke niveau haalde Op 7 juli 1974 trapte Nederland af voor de finale tegen West-Duitsland Nog voordat de Duitsers de bal hadden kunnen beroeren kwam Oranje al op voorsprong door een benutte strafschop van Neeskens De strafschop werd gegeven na een overtreding van Uli Hoeneß op Cruijff die in deze wedstrijd geen grote rol meer zou spelen Nadat West-Duitsland met een voorsprong de rust in was gegaan kreeg Cruijff op weg naar de kleedkamer van scheidsrechter Taylor een gele kaart wegens aanhoudend protesteren In de tweede helft probeerde Nederland iets terug te doen maar het combinatiespel en de overmacht waarmee men eerdere wedstrijden naar zijn hand had gezet ontbrak in de finale Het duel eindigde in 1-2 en West-Duitsland werd wereldkampioen De prestaties die Cruijff op het toernooi had neergezet zorgden er wel voor dat hij na afloop tot beste speler van het WK werd verkozen EK 1976 Twee jaar later had Nederland zich gekwalificeerd voor het EK in 1976 Het doel was om met een finaleplaats het verloren WK van twee jaar terug goed te maken In de halve finale tegen Tsjecho-Slowakije wist Nederland echter niet te scoren en zorgden doelpunten van de opponent voor een 3-1-eindstand Een van de hoofdpersonen tijdens het duel was scheidsrechter Thomas geweest die bekendstond vanwege zijn strikte interpretatie van de spelregels Van Hanegem en Neeskens ontvingen van hem een rode kaart evenals de Tsjecho-Slowaak Pollák Cruijff kreeg een gele kaart en omdat hij deze tijdens een kwalificatiewedstrijd ook al had ontvangen was het EK na één wedstrijd voor hem afgelopen Nederland won vervolgens de troostfinale van Joegoslavië met 3-2 waardoor het alsnog derde eindigde Op 26 oktober 1977 speelde Cruijff zoals hij jaren van tevoren al had aangekondigd zijn laatste wedstrijd voor Oranje Bijna niemand geloofde dat het Cruijffs laatste interland was geweest maar de hoofdpersoon zelf bleek vastbesloten In 1981 leek het er op dat Cruijff toch nog een rentree zou maken bij Oranje nadat hij een lang gesprek had gevoerd met bondscoach Rijvers Vanwege verschillende sponsorbelangen wisten Cruijff die een contract had met Puma en de KNVB die werd gesponsord door adidas echter geen overeenstemming te bereiken over het aantal strepen op de mouwen van de shirts Cruijff wilde met twee strepen spelen maar de KNVB hield vast aan de kenmerkende drie strepen van adidas Trainerscarrière Ajax Na zijn actieve loopbaan was Cruijff tijdens het seizoen 1984 85 korte tijd technisch adviseur bij Roda JC Cruijff leek nadien zijn weg te vervolgen bij Feyenoord maar besloot medio 1985 toch terug te keren naar zijn jeugdliefde Ajax Het Ajax-bestuur verkoos Cruijff boven de 3 andere kandidaten Tomislav Ivic Rinus Israël en Leo van Veen Omdat Cruijff echter niet over de vereiste diploma's beschikte om als trainer aan de slag te gaan trad de oud-speler op 6 juni 1985 als technisch directeur in dienst bij Ajax Met deze functie kreeg hij de verantwoordelijkheid over alle technische zaken binnen de Amsterdamse club van de jeugdopleiding tot het eerste elftal Met het trainerschap bracht Cruijff nieuwe ontwikkelingen binnen de voetbalwereld op gang Onder zijn toezicht werd het totaalvoetbal verder ontwikkeld en bovendien kwam hij met nieuwe inzichten Zo huurde hij onder meer een operazanger in om zijn speler te leren ademhalen Ook liet hij voetballers in de jeugd van positie wisselen zodat aanvallers leerden hoe verdedigers dachten Daarnaast was Cruijff van mening dat spelers een laag basissalaris moesten ontvangen en hoge prestatiepremies; een concept dat pas vele jaren later ruime navolging zou vinden Bij Ajax had Cruijff de beschikking over een talentvolle groep met spelers als Menzo Silooy Koeman Vanenburg Rijkaard Van 't Schip Van Basten en de Wit De successen als trainer volgden spoedig Al in zijn eerste seizoen als trainer won Cruijff met Ajax de KNVB beker De landstitel ging naar PSV ondanks een positief Amsterdams doelsaldo van 85 120 doelpunten voor en 35 tegen Tijdens het tweede seizoen wist Ajax opnieuw alleen de prestaties in de KNVB beker te verzilveren de landstitel ging wederom naar Eindhoven Het Europese succes vormde echter een pleister op de wonde want na veertien jaar werd opnieuw een internationale prijs behaald in de vorm van de Europacup II Als dank voor wat Cruijff had betekend voor het Nederlandse voetbal schonk het bondsbestuur van de KNVB hem op 1 juli 1987 de licentie coach betaald voetbal De keuzeheer was daarmee officieel bevoegd om als trainer aan de slag te gaan Toevalligerwijs verslechterde vanaf dat moment juist de situatie bij Ajax Cruijff kwam in conflict met Rijkaard die daarop aangaf nooit meer onder hem te willen spelen en de club verliet Ook viervoudig Eredivisietopscorer Van Basten en routinier Silooy verruilden Ajax voor een buitenlands avontuur waardoor de club binnen korte tijd drie ervaren spelers verloor De aankopen die Cruijff deed om het verlies te compenseren pakten niet goed uit waardoor de resultaten tegenvielen Desalniettemin wilde Ajax graag langer met de trainer door Het clubbestuur bood hem een jaar verlenging aan maar aangezien Cruijff alleen maar voor twee jaar bij wilde tekenen nam hij op 4 januari 1988 na moeizame contractbesprekingen plotseling ontslag FC Barcelona In de maanden na zijn vertrek leek het er even op dat Cruijff naar sc Heerenveen zou vertrekken Maar na een aanbod van FC Barcelona besloot de oud-speler terug te keren naar zijn voormalige werkgever Evenals in Nederland ontstond er ook in Spanje bezwaar op zijn aanstelling als trainer Cruijff beschikte wel over de benodigde diploma's maar het ontbrak hem aan de vereiste drie jaar ervaring als trainer Ondanks dit gemis werd de aanstelling van Cruijff toch goedgekeurd Daarmee volgde hij interim-trainer Charly Rexach op die in de jaren 70 te boek stond als een goede vriend van Cruijff tijdens hun gezamenlijke verblijf bij Barcelona Rexach keerde terug in zijn oude functie als assistent-trainer en ging Cruijff ondersteunen bij de opbouw van een nieuw te vormen elftal Een groot deel van de oorspronkelijke spelersgroep was namelijk in opstand gekomen toen zij op 28 april 1988 tijdens een door hen zelf ingelaste persconferentie het vertrek van het clubbestuur hadden geëist vanwege een financieel dispuut Clubpresident Núñez was weinig vergevingsgezind en had op negen spelers na de hele selectie ontslagen Door het vertrek van zoveel spelers hadden Núñez en Cruijff alle vrijheid om samen de fundamenten te leggen voor een elftal dat voldeed aan hun eigen wensen Voor de totstandbrenging van het nieuwe FC Barcelona hanteerden zij een dubbele strategie Allereerst moesten uit binnen- en buitenland de beste voetballers worden gecontracteerd Naderhand zou de rest van het team worden aangevuld met talenten uit de cantera jeugdopleiding Het eerste deel van de strategie werd geconcretiseerd met Spaanse aankopen als José Bakero Txiki Begiristain en Julio Salinas Buitenlandse versterkingen verschenen er na het eerste seizoen toen Ronald Koeman en Michael Laudrup in 1989 en Christo Stoitsjkov in 1990 werden vastgelegd Voor de doorstroom van talent had Cruijff tien jaar eerder al een basis gelegd toen hij vlak voor zijn vertrek als speler een belangrijk advies had meegegeven aan Núñez start een jeugdopleiding Met de totstandkoming van La Masía had Núñez gehoor gegeven aan zijn oproep waardoor Cruijff na verloop van tijd een beroep kon doen op veelbelovende jeugdspelers als Pep Guardiola Guillermo Amor Albert Ferrer en Sergi Barjuán Het team dat Cruijff formeerde moest een speelstijl gaan hanteren die was afgeleid van het totaalvoetbal Uitgangspunten daarbij waren techniek en balbezit Barcelona moest zo veel mogelijk de bal hebben domineren en zich niet aanpassen aan de tegenstander In de ogen van Cruijff was het behalen van punten niet het belangrijkste dat was slechts een onderdeel van het spel In zijn filosofie was de sleutel tot het behalen van resultaten het spelen van aanvallend voetbal De visie van Cruijff werd niet alleen overgebracht op het eerste elftal maar ook gehanteerd binnen de gehele jeugdopleiding Op die manier konden talenten vanuit de jeugd gemakkelijker de overstap maken naar het eerste elftal Na enkele seizoenen begon de speelstijl vruchten af te werpen en brak er een jarenlange bloeiperiode aan Het succesvolle elftal kreeg als bijnaam het Dream Team wat was afgeleid van de gelijknamige Amerikaanse basketbalploeg die in 1992 olympisch goud had gewonnen in Barcelona Onder leiding van Cruijff doorbrak het Dream Team de jarenlange dominantie van Real Madrid en won het vier opeenvolgende landstitels 1991-1994 waarvan drie op de laatste speeldag van de competitie Op Europees vlak legde Barcelona in 1989 beslag op de Europacup II en won het in 1992 de Europacup I Tijdens beide finales waren de Catalanen te sterk geweest voor Sampdoria Vooral de winst van de Europacup I was een memorabel moment aangezien het de eerste maal in de historie was dat Barcelona de belangrijkste Europese beker veroverde Andere trofeeën die Barcelona onder het bewind van Cruijff op zijn naam schreef waren de Copa del Rey in 1990 de Europese Supercup in 1992 en drie Supercopas in 1991 1992 en 1994 Met het winnen van deze elf prijzen werd Cruijff met afstand de meest succesvolle trainer uit de geschiedenis van de club Op 18 mei 1994 vond het keerpunt plaats in de succesreeks van het Dream Team Het vooraf als favoriet bestempelde FC Barcelona verloor die avond de Champions League-finale van AC Milan met 4-0 In de voorgaande zestien edities was er slechts eenmaal een ploeg geweest die de finale met meer dan één doelpunt verschil had verloren Na de afstraffing volgden er voor Barcelona twee seizoenen zonder titel Dit was met name te wijten aan de kwaliteitsafname van de spelersgroep door het vertrek van achtereenvolgens Laudrup Romário Koeman en Stoitsjkov Goedkopere Oost-Europese vervangers als Hagi Kodro Kornejev en Prosinečki mislukten onder Cruijffs bewind Achteraf werd volgens Rexach vaak ten onrechte gedacht dat het systeem bepalend was voor het resultaat terwijl de spelers degenen waren die wedstrijden moesten winnen Ook het opstellen van zijn zoon Jordi en binnenhalen van schoonzoon Angoy brachten Cruijff in moeilijkheden na beschuldigingen van nepotisme Jordi kon het niveau nog bijhouden maar Angoy kwam volgens de Spaanse media duidelijk tekort voor Barcelona Núñez verhoogde de druk door Cruijff persoonlijk verantwoordelijk te stellen voor de tegenvallende resultaten en begon kritiek te leveren op zijn selectiebeleid Op 18 mei 1996 de dag voor de een-na-laatste wedstrijd tegen Celta de Vigo barstte de bom De zaterdagkrant meldde die ochtend namelijk dat Núñez en vicepresident Gaspart Bobby Robson als nieuwe trainer hadden gecontracteerd Toen Cruijff bespeurde dat Barcelona in het geheim een breuk had geforceerd raakte hij buiten zinnen Hij zei dat het niet uit te leggen viel waarna het gesprek met Núñez en Gaspart ontaardde in een pijnlijke ruzie De breuk betekende het vertrek van Cruijff die na 2936 werkdagen werd ontslagen Met zijn acht achtereenvolgende dienstjaren werd hij de langst zittende coach uit de clubgeschiedenis Na zijn ontslag bleef Cruijff in het voetbal actief als adviseur ambassadeur en analist Een terugkeer als trainer of bondscoach kwam vaak ter sprake maar heeft nooit doorgang gevonden Catalonië Cruijff woont al sinds 1988 definitief in Barcelona en heeft een zwak voor Catalonië In 2006 heeft hij van de Catalaanse regering het Sint-Joriskruis gekregen een van de hoogste onderscheidingen als erkenning voor zijn verdiensten voor de regio Cruijff was sinds zijn vertrek bij Barcelona nooit ingegaan op aanbiedingen van voetbalbonden of clubs totdat hij in september 2009 door de Catalaanse voetbalbond gepolst werd voor het bondscoachschap van Catalonië Vanuit Spanje werd getracht een oefeninterland met Oranje te regelen maar vanwege de volle agenda wees de KNVB dit verzoek af Cruijff debuteerde vervolgens op 22 december 2009 als bondscoach tegen Argentinië en boekte een 4-2-overwinning in het Camp Nou Tijdens het tweede optreden van Cruijff als bondscoach ruim een jaar later tegen Honduras werd door Catalonië opnieuw een ruime zege geboekt 4-0 Het derde duel onder Cruijffs leiding op 30 december 2011 tegen Tunesië eindigde in een doelpuntloos gelijkspel Op 7 november 2012 liet Cruijff in een officiële verklaring weten dat hij tijdens de interland op 2 januari 2013 voor de laatste keer als bondschoach op de bank zou zitten Tijdens het duel werd met 1-1 gelijk gespeeld tegen Nigeria Hierdoor handhaafde Catalonië zijn ongeslagen status onder het bewind van Cruijff Resultaten Deze lijst is bijgewerkt tot en met de wedstrijd Catalonië Nigeria 1-1 op 2 januari 2013< small> Erelijst en onderscheidingen In een meer dan dertig jaar durende carrière won Cruijff als speler en als trainer vele prijzen Zo is hij één van de slechts zes voetballers die als speler én als trainer De Cup met de Grote Oren heeft gewonnen naast Muñoz Trapattoni Ancelotti Rijkaard en Guardiola Bovendien duikt zijn naam regelmatig op in lijstjes van beste voetballers ooit waaronder die van de FIFA UEFA IFFHS AFS en tijdschriften als France Football en World Soccer Ook werd hij opgenomen in diverse wereldelftallen van de twintigste eeuw die vanaf begin jaren 80 wereldwijd verschenen Voor zijn bijzondere verdiensten op sportief en maatschappelijk vlak ontving Cruijff tweemaal een koninklijke onderscheiding Na de verloren WK-finale werd Cruijff evenals Michels en Fadrhonc benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau waarvoor hij de versierselen ontving van premier Den Uyl Achtentwintig jaar later op 10 april 2002 werd Cruijff bevorderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau Speler Met Ajax Eredivisie 1965 66 1966 67 1967 68 1969 70 1971 72 1972 73 1981 82 1982 83 KNVB beker 1966 67 1969 70 1970 71 1971 72 1982 83 Europacup I 1970 71 1971 72 1972 73 Wereldbeker 1972 Europese Supercup 1972 Met FC Barcelona Primera División 1973 74 Copa del Rey 1977 78 Met Feyenoord Eredivisie 1983 84 KNVB beker 1983 84 Individueel Topscorer Eredivisie 1966 67 1971 72 Nederlands voetballer van het jaar 1967 1968 1969 1971 1984 Sportman van het jaar 1973 1974 Europees voetballer van het jaar 1971 1973 1974 Beste speler van het WK 1974 Beste buitenlandse voetballer van de Primera División 1976 77 1977 78 NASL Most Valuable Player Award 1979 Trainer Met Ajax KNVB beker 1985 86 1986 87 Europacup II 1986 87 Met FC Barcelona Primera División 1990 91 1991 92 1992 93 1993 94 Copa del Rey 1989 90 Supercopa 1991 1992 1994 Europacup II 1988 89 Europacup I 1991 92 Europese Supercup 1992 Individueel World Soccer Manager van het jaar 1987 Onze Mondial Coach van het jaar 1992 1994 Beste trainer van de Primera División 1990 91 1991 92 Onderscheidingen Ridder in de Orde van Oranje-Nassau 8 juli 1974 Bondsridder van de KNVB 28 oktober 1978 Zilveren legpenning van de stad Amsterdam november 1978 Eerbewijs van de stad Los Angeles december 1979 Sport and Trade award Ministerie van WVC juli 1992 Erelidmaatschap Ajax 7 april 1999 Officier in de Orde van Oranje-Nassau 10 april 2002 Golden player november 2003 Fanny Blankers-Koen Trofee 9 december 2005 Laureus Lifetime Achievement Award 2005 Sint-Joriskruis 21 september 2006 FIFA Order of Merit 2010 UEFA President's Award 2013 Controverses Jan van Beveren en Willy van der Kuijlen Jan van Beveren ontbrak in 1974 op het WK voetbal nadat hij al bijna zeven jaar achtereenvolgens de eerste keus in het Nederlands elftal was geweest Over de reden van zijn absentie bestaan echter verschillende verhalen Wat in ieder geval vaststaat is dat Van Beveren voorafgaand aan het WK kampte met hardnekkige liesklachten De keeper leek echter precies op tijd te zijn hersteld om af te reizen naar West-Duitsland Tijdens de training voor de voorbereidingswedstrijden tegen Argentinië en HSV ging het echter toch mis Van Beveren trainde twee dagen geforceerd mee maar bleek meer tijd nodig te hebben voor zijn herstel Hij deelde daarom samen met zijn clubcoach Kees Rijvers aan Rinus Michels mee dat hij niet in staat was om deel te nemen aan het WK In het door Ruud Doevendans over Jan van Beveren geschreven boek Klem! blijkt echter een andere lezing van het verhaal In de biografie komt naar voren dat een hoogoplopend financieel conflict met Cruijff en Coster ten grondslag lag aan de afwezigheid van Van Beveren De KNVB had in de zomer van 1974 een bedrag van 150000 gulden uitgetrokken om de persoonlijke contracten van vier spelers Cruijff Neeskens Van Hanegem en Keizer af te kopen Dit geld kwam echter uit een gezamenlijke pot waaruit alle spelers betaald dienden te worden Per saldo kregen de overgebleven spelers dus minder geld uitbetaald dan de vier vedetten Toen Van Beveren dit in de gaten kreeg en de spelersgroep daarover inlichtte ontstonden volgens hem de problemen "er moet iets ontstaan zijn van die vent moeten we af Die doet veel te moeilijk wordt ons veel te gevaarlijk" Ook het feit dat Van Beveren zich niet wilde laten begeleiden door Inter Football het bedrijf van Coster werd door een KNVB-official betiteld als niet slim Michels wilde problemen met Cruijff voorkomen en zette Van Beveren daarom onder druk Vlak voor het WK eiste Michels dat de keeper meespeelde in de vriendschappelijke wedstrijd tegen HSV Van Beveren was nog niet helemaal fit omdat hij net van een liesblessure was hersteld maar vertelde dat hij met een paar dagen wél weer speelklaar zou zijn Michels antwoordde Dan heb ik een slecht bericht voor je en hij stuurde Van Beveren naar huis Ook Oranje-historicus Matty Verkamman bevestigt deze lezing van het verhaal In september 1975 keerde Van Beveren terug bij Oranje toen hij samen met vijf andere PSVers werd geselecteerd voor een uitwedstrijd tegen Polen Cruijff en Neeskens mochten een dag later afreizen naar Oost-Europa Bij aankomst van het tweetal bleken zij echter als enige spelers hun vrouw te hebben meegenomen Iedereen begroette hen behalve de zes PSVers Van der Kuijlen maakte vervolgens een opmerking in de trant van zo de koningen van Spanje zijn gearriveerd Tot ongenoegen van Cruijff haalden de woorden van Van der Kuijlen de krant Hiervoor riep hij Van Beveren ter verantwoording op omdat die in zijn ogen de aanstichter was Cruijff eiste vervolgens jij eruit of wij eruit De beslissing werd niet meteen genomen maar nadat de wedstrijd tegen Polen met 4-1 was verloren Van Beveren kwam daarna nog één keer terug in Oranje toen het Nederlands elftal in 1977 moest spelen tegen IJsland Vlak voor het daaropvolgende WK-kwalificatieduel tegen België vertelde bondscoach Zwartkruis aan Van Beveren dat Jongbloed in zijn plaats zou spelen Zwartkruis gaf als reden dat hij werd gemanipuleerd Cruijff zou niet meedoen wanneer de PSV-keeper tussen de palen stond Cruijff zelf keek bij het overlijden van Van Beveren nog eens terug op deze strubbelingen Louis van Gaal Johan Cruijff en Louis van Gaal leven vanaf het einde van de jaren 80 begin van de jaren 90 op gespannen voet met elkaar In 2009 legde Van Gaal in zijn autobiografie uit waarom het tussen hem en Cruijff botste en het daarna nooit meer goed kwam Cruijff gaf daarop zijn lezing van het verhaal < nowiki>Cruijff bevestigde in zijn column in De Telegraaf dat Van Gaal tijdens Kerst 1989 bij hem thuis was maar dat hij plotseling vertrok vanwege het overlijden van zijn zus Kort daarna kwamen ze elkaar weer tegen op het Sportgala "Van Gaal was heel vriendelijk Het klopt dus niet dat ik of wie dan ook binnen onze familie boos zou zijn omdat hij zonder te bedanken zou zijn vertrokken" Er is echter nog een andere verklaring voor de moeizame verstandhouding tussen Cruijff en Van Gaal Deze vindt zijn oorsprong in de zomer van 1992 toen beide trainers met hun club Europese successen hadden behaald Cruijff had met Barcelona de eerste Europacup I uit de clubgeschiedenis gewonnen en Van Gaal had zijn eerste jaar als hoofdtrainer bij Ajax afgesloten met de winst van de UEFA Cup Beide ploegen speelden aantrekkelijk voetbal en werden als het toonbeeld van modern voetbal beschouwd In de media reageerden Cruijff-aanhangers echter gereserveerd op het onverwachte succes van Ajax Het was namelijk de eerste internationale prijs die Ajax had gewonnen zonder dat Cruijff daarin een rol van betekenis had gespeeld Van Gaal was van mening dat het journaille hem het succes niet gunde en dit ontaarde in november 1992 tot een staaltje brutaliteit van de oefenmeester toen Ajax in de derde ronde van de UEFA Cup 1 FC Kaiserslautern lootte Een jaar eerder had de Duitse ploeg Barcelona nog tot de rand van de afgrond gebracht maar werd een vroegtijdige uitschakeling van Cruijffs equipe voorkomen door een doelpunt van Bakero Verslaggever Frits Barend vroeg Van Gaal naar een reactie op de loting en deze antwoordde "Moeilijke loting? Ik denk het niet wij zijn Ajax" Barend bracht daarop in herinnering dat Barcelona het een jaar daarvoor nog behoorlijk lastig had met Kaiserslautern Met een glimlach diende Van Gaal hem van repliek "Dat weet ik maar wij zijn Barcelona niet We zijn Ajax" Toen Cruijff op de hoogte werd gesteld van de uitspraken begon het moddergooien Bovendien sprak Cruijff in de daaropvolgende jaren nooit zijn waardering uit over de successen die Ajax behaalde In 1994 toen Cruijff net zijn vierde landstitel had gevierd met Barcelona en in de finale stond van de Champions League werd hem gevraagd naar andere Europese ploegen die in zijn ogen ook mooi voetbal speelden Dit leek een open deur om over Ajax en Van Gaal te beginnen maar Cruijff antwoordde "In de afgelopen twee jaren zijn er nog twee ploegen die me kunnen bekoren Auxerre en Parma" Mogelijk was dat dit als steek onder water richting Van Gaal bedoeld want uitgerekend Auxerre en Parma hadden Ajax in die beide seizoenen in Europees verband uitgeschakeld Het waren dit soort onschuldige opmerkingen en speldenprikjes die daarna de verstandhouding tussen beiden bepaalden zeker nadat Van Gaal een jaar later met Ajax ook beslag legde op de Champions League waarmee hij Cruijff naar de kroon stak Volgens Cruijff zelf begon de ruzie pas enkele jaren later Nevencarrière Media In zijn functie als voetbalanalist werkte Cruijff jarenlang voor het televisieprogramma Studio Sport van de NOS Hij maakte zijn debuut op 11 september 1996 tijdens de Champions League-wedstrijd Juventus Manchester United Daarna leverde hij ieder jaar analyses bij twaalf Europese wedstrijden en was hij te zien tijdens eindtoernooien als het EK of WK In augustus 2009 legde Cruijff zijn taken als analist neer omdat hij vond dat de NOS het voetbal vanuit een te kritische invalshoek benaderde Cruijff is tevens columnist van De Telegraaf al is chef sport Jaap de Groot hier zijn ghostwriter Tussen februari 2005 en december 2007 was Cruijff ook columnist van het voetbalmaandblad Nummer 14 waar Bert Nederlof fungeerde als ghostwriter Mislukte terugkeer naar Ajax In 2008 keerde Cruijff terug naar Ajax Het erelid schoof op 20 februari plotseling na een jarenlange afwezigheid aan bij de ledenvergadering waar de uitkomsten van het rapport van de commissie-Coronel werden besproken Tijdens de vergadering werd een belangrijke aanbeveling om het bestuursmodel van de Amsterdamse club aan te passen overgenomen Het bestuur trad terug en Cruijff kreeg vervolgens het verzoek om vorm te geven aan het voetbaltechnische beleid van Ajax Cruijff ging zich bezighouden met het kiezen van de beste organisatievorm maar na twee weken legde hij zijn taken alweer neer Zijn denkbeelden kwamen niet overeen met die van de nieuwe hoofdtrainer Marco van Basten De hervormingen gingen hem te ver omdat Cruijff de gehele jeugdopleiding op de schop wilde nemen en daarbij vrijwel iedereen wilde ontslaan om vervolgens met nieuwe gezichten talenten op te gaan leiden Erevoorzitter FC Barcelona Vanwege zijn betekenis voor FC Barcelona werd Cruijff op 26 maart 2010 benoemd tot erevoorzitter van de club Volgens het bestuur van Barcelona voldeed Cruijff aan alle eisen en was het besluit om hem de eretitel te verlenen unaniem Drie maanden later leverde hij de titel met insigne echter onverwacht in nadat de nieuwe clubpresident Rosell had geconstateerd dat de beslissing om hem te benoemen tot erevoorzitter op een niet-statutaire wijze tot stand was gekomen Fluwelen revolutie Ajax Aan het begin van het seizoen 2010 11 bleek al snel dat Ajax de vorm van het voorgaande seizoen niet meer kon vasthouden Na een afgetekende nederlaag tegen Real Madrid in de Champions League begon Cruijff vanaf 20 september met zijn columns in De Telegraaf stevige kritiek te uiten op het spel en het bestuur van de Amsterdammers Met de slechte resultaten groeide de kritiek ook onder de supporters Cruijff kreeg van hen steeds meer steun In zijn column van 15 november riep hij op tot actie onder de Ajacieden Doel was om tijdens de algemene ledenvergadering van 14 december de acht vrijkomende plaatsen in de ledenraad te laten innemen door oud-voetballers Tot groot ongenoegen van Cruijff bestond deze namelijk enkel uit personen die geen voetbalachtergrond hadden Oud-Ajacieden gaven massaal gehoor aan de oproep Onder aanvoering van Keje Molenaar stelden Barry Hulshoff Aron Winter Dick Schoenaker Peter Boeve Edo Ophof Co Meijer Dirk de Groot en Molenaar zelf zich kandidaat De actie van Cruijff werd in de media al snel bestempeld als de Fluwelen revolutie Na de algemene ledenvergadering van 14 december werd bekend dat zeven van de acht ex-voetballers die zich beschikbaar hadden gesteld gekozen waren in de nieuwe ledenraad Zelf keerde Cruijff ook officieel terug bij Ajax toen de club op 10 februari 2011 naar buiten bracht dat hij werd toegevoegd aan de klankbordgroep technische zaken Vanuit die rol presenteerde Cruijff als voorzitter van het adviesorgaan in maart een rapport waarmee hij Ajax terug wilde brengen naar de top De sleutel tot verandering lag volgens Cruijff in het aanpakken van de jeugdopleiding Ajax moest in zijn ogen weer geleid worden door oud-topvoetballers zoals Wim Jonk en Dennis Bergkamp Om ook verantwoordelijkheid voor zijn plannen te nemen stelde Cruijff zich kandidaat voor de raad van commissarissen Na goedkeuring van de ledenraad nam hij op 6 juni zitting Eind 2011 kwam Cruijff echter in conflict met zijn medecommissarisen Zij blokkeerden de benoeming van Tscheu La Ling als nieuwe algemeen directeur van Ajax Na een lange impasse en nadat Marco van Basten uiteindelijk ook afzag van deze functie stelden de overige vier commissarissen Louis van Gaal zonder medeweten van Cruijff als algemeen directeur aan Cruijff bleek het niet eens te zijn met deze benoeming en daarom spande hij een kort geding aan tegen de Ajax NV en zijn vier medecommissarissen De rechtbank besliste in december 2011 aanvankelijk in het nadeel van Cruijff door de benoeming van Van Gaal goed te keuren maar schortte de aanstelling toch op om het vertrouwen van de Ajax-aandeelhouders in de raad van commissarissen te peilen Tegen dit oordeel gingen de Ajax NV en de vier commissarissen in hoger beroep maar deze procedure werd in februari 2012 bij het gerechtshof verloren Cruijff haalde zijn gelijk en naar aanleiding hiervan besloot de voltallige raad van commissarissen op te stappen Ten Have en Römer stelden op 26 maart 2012 als eersten hun functie ter beschikking en op 13 april 2012 traden ook de overige commissarissen Davids Olfers en Cruijff af Cruijff bleef nadien nog wel betrokken bij Ajax in een rol als adviseur Johan Cruyff-instellingen Na zijn actieve loopbaan wilde Cruijff zich meer in gaan zetten voor sociale initiatieven en besloot hij tot de oprichting van een aantal maatschappelijk betrokken instellingen Johan Cruyff Institute wereldwijd netwerk met opleidingscentra waaronder Amsterdam en Barcelona dat opleidingen aanbiedt op het gebied van sportmanagement sportmarketing voetbalmanagement en coaching klassikaal en online voor oud sporters en iedereen met een passie voor sport Johan Cruyff College MBO-opleidingen Sport en Business en Sport en Coaching in Amsterdam Enschede Groningen Nijmegen en Roosendaal Onderdeel van ROC's Johan Cruyff University een HBO-opleiding Sportmarketing voor topsporters in samenwerking met de Hogeschool van Amsterdam en de Fontys Hogeschool in Tilburg Johan Cruyff Foundation een non-profit organisatie die zich onder andere bezighoudt met het ondersteunen van sportprojecten voor gehandicapte kinderen en jongeren en de aanleg van moderne trapveldjes Cruyff Courts Uitspraken Cruijff is in Nederland tevens beroemd geworden vanwege zijn uitspraken meestal oneliners die het midden houden tussen een briljant inzicht en een open deur Men spreekt wel eens van Cruijffiaans taalgebruik Ook zijn anakoloeten zijn bekend zinnen die niet lopen In Spanje geniet hij in mindere mate bekendheid met zijn uitspraken Befaamd werd zijn frequente gebruik van de uitdrukking en un momento dado dat op een gegeven moment betekent De uitdrukking werd in 2004 gebruikt voor een documentaire over Cruijffs leven genaamd Johan Cruijff En Un Momento Dado Imitaties Vanwege het specifieke stemgeluid van Cruijff zijn er nogal wat mensen die hem imiteren Hieronder een selectie René van den Berg televisie- en radiopresentator Rinie van den Elzen stemartiest Edwin Evers radio-dj Kasper van Kooten cabaretier acteur Jochem Myjer cabaretier Viggo Waas cabaretier Trivia Het idee dat Cruijff in Barcelona de bijnaam El Salvador De Verlosser kreeg blijkt een verzinsel vermoedelijk in de jaren zeventig door De Telegraaf geponeerd In Spanje kent men de bijnaam die met grote regelmaat in de Nederlandse pers opduikt niet Hiermee is het vooral een bijnaam van Nederlandse kant geworden In 1969 maakte Cruijff in de Haagse GTB-studio van Ge Bakker een opname voor de single "Oei oei oei dat was me weer een loei" Dit nummer was geproduceerd en geschreven door Peter Koelewijn en werd later ook uitgebracht in Baskenland waar het een groter succes werd dan in Nederland Bij de transfer van Cruijff naar FC Barcelona kende de Spaanse wet geen regelgeving voor de import van personen De directeur van het toenmalige Instituut voor Buitenlandse Geldzaken kwam toen met een oplossing Hij verzon een manier om de voetballer te importeren alsof het om een vrachtwagen ging Voor Cruijffs transfer golden zodoende dezelfde regels als voor de import van auto's of vee Zo viel hij bij de wet onder ‘levende have’ Cruijff speelde samen met gastspeler Džajić op 17 en 19 juni 1975 twee vriendschappelijke duels in het shirt van Paris Saint-Germain tegen Sporting Lissabon en Valencia op het Tournoi de Paris Al jaren eerder had Cruijff dit mondeling toegezegd aan modeontwerper en PSG-voorzitter Daniel Hechter die een groot fan van hem was In het inmiddels gesloopte Oosterenkstadion van FC Zwolle droeg de hoofdtribune de naam Johan Cruijff-tribune Deze werd vernoemd naar Cruijff omdat hij in 1984 de laatste officiële wedstrijd uit zijn loopbaan speelde tegen PEC Zwolle In de jaren 80 sloeg Cruijff samen met de bevriende voorzitter Marten Eibrink zelf de eerste paal In 1996 verbond Cruijff zijn naam aan de traditionele openingswedstrijd van het voetbalseizoen tussen de landskampioen en de bekerwinnaar die voorheen bekendstond als de Supercup In plaats van een bokaal ontving de winnaar vanaf dat moment de Johan Cruijff Schaal Daarnaast wordt sinds 2003 tijdens het jaarlijkse VVCS-gala de Johan Cruijff Prijs uitgereikt aan de meest talentvolle Eredivisiespeler van het seizoen Op 19 april 2007 werd ter gelegenheid van Cruijffs zestigste verjaardag bekendgemaakt dat Ajax vanaf het seizoen 2007 08 zijn rugnummer 14 uit de roulatie zou nemen Het was een eerbetoon aan Cruijff die als speler van onschatbare waarde was geweest voor Ajax en de club wereldwijde naam en faam had bezorgd De achternaam Cruijff wordt officieel met een ij geschreven maar in veel vreemde talen zoals het Engels Spaans en Frans komt de combinatie uijff vreemd over en is zij moeilijk uitspreekbaar Daarom wordt de naam in het buitenland vaak geïnternationaliseerd tot Johan Cruyff met een y De uitspraak van zijn naam in het Spaans klinkt voor Nederlandstaligen ongeveer als kroejieff met de tweeklank van het Franse woord oui Zelf maakt Cruijff in binnen- en buitenland gebruik van beide schrijfwijzen In 2010 werd er een planetoïde vernoemd naar Cruijff Zijn naam werd gegeven aan planetoïde 14282 een kleine planeet met een diameter van zo'n negen kilometer die tussen Mars en Jupiter in een baan om de zon draait Zie ook Lijst van spelers van Ajax Lijst van spelers van FC Barcelona Lijst van spelers van Feyenoord Lijst van spelers van het Nederlands voetbalelftal Lijst van topscorers van Ajax Lijst van trainers van Ajax Lijst van trainers van FC Barcelona Lijst van Amsterdammers Johnny JR Cash Kingsland Arkansas 26 februari 1932 Nashville Tennessee 12 september 2003 was een Amerikaanse countryzanger gitarist en singer-songwriter Hij werd wereldwijd bekend als The Man in Black De man in het zwart en viel op door zijn diepe baritonstem Hij was van 1954 tot 1966 getrouwd met Vivian Liberto en vanaf 1968 met June Carter Cash die op 15 mei 2003 overleed Johnny Cash overleed later datzelfde jaar op 71-jarige leeftijd in zijn woning in Hendersonville vlak bij Nashville vanwege ademhalingsstoornissen veroorzaakt door diabetes Hij was een van de invloedrijkste zangers zowel binnen als buiten het country-genre Zo belandde Johnny Cash in Rolling Stone op de 31e plaats in haar lijst van de honderd grootste artiesten aller tijden Muziek Op twaalfjarige leeftijd schreef Cash zijn eerste liedjes geïnspireerd door de countrymuziek die hij hoorde op de radio Tijdens zijn diensttijd in West-Duitsland kocht hij zijn eerste gitaar Na zijn diensttijd trouwde hij Vivian Liberto en verhuisde naar Memphis Tennessee waar hij een cursus tot diskjockey volgde 's Avonds speelde hij in een trio met de gitarist Luther Perkins en de bassist Marshall Grant In 1955 probeerde de groep auditie te doen bij Sun Records Na enkele mislukte audities vroeg de oprichter van Sun Records Sam Phillips of hij met iets commerciëlers wilde terugkomen Dat werd zijn debuut en eerste hit het nummer "Hey Porter" Sam Phillips veranderde zijn naam Johnny werd geboren als JR maar toen hij in dienst kwam werd dit veranderd in John R Cash want in dienst werden letters niet als naam geaccepteerd in Johnny Cash en Perkins en Grant heetten vanaf toen the Tennessee Two Daarna volgden "Folsom Prison Blues" en zijn eerste grote hit "I Walk the Line" eind 1956 "I Walk the Line" stond zes weken lang op nummer één in de Country top Five waarna de single in de Pop top 20 belandde In november 1957 verscheen zijn eerste lp Johnny Cash with His Hot and Blue Guitar wat hem de eerste artiest maakte bij Sun met zijn eigen elpee Johnny Cash wilde ook graag een gospelalbum uitbrengen maar Sun wees zijn verzoeken af Mede daarom en een ruzie over de royalty's vertrok Cash in 1958 naar Columbia Records Sun bracht daarna nog tot in de jaren zestig niet eerder uitgebracht materiaal van Cash uit In 1960 werd the Tennessee Two uitgebreid tot the Tennessee Three met de komst van de drummer Bill Holland Door een slopend toerschema van 300 shows per jaar stortte Cash in en raakte hij verslaafd aan amfetamine In 1963 hielp June Carter Cash toen nog de vrouw van een van zijn drinkvrienden hem er weer bovenop Ze schreef een van zijn bekendste nummers "Ring of Fire" samen met Merle Kilgore Cash heeft nooit in de gevangenis gezeten maar belandde wel enkele malen in een politiecel Zo belandde hij 1965 een nacht in een cel voor huisvredebreuk omdat hij dronken bloemen plukte in een tuin van vreemden Tijdens deze overnachting brak hij zijn teen toen hij de tralies probeerde door midden te breken met een schop In 1966 scheidde hij van Liberto en vertrok naar Nashville In de lente van 1968 trouwde hij met June Carter Zij werd zijn inspiratie die hem door de donkere periodes in zijn leven hielp Samen kregen ze op 3 maart 1970 een zoon John Carter Cash Vanaf de jaren zestig nam hij met June enkele nummers op waaronder "Long legged guitar pickin man" en "Jackson" Hij trad vanaf toen veel op in gevangenissen waarvan drie live-LPs gemaakt zijn 1968 Johnny Cash At Folsom Prison 1969 At San Quentin 1972 På Österåker Op het voorlaatste album stond onder andere zijn wereldhit "A Boy Named Sue" een strijd van een vader en zoon In 1969 deed hij mee op Bob Dylans country-album Nashville Skyline en kreeg hij zijn eigen televisieshow bij de ABC the Johnny Cash Show die liep tot 1971 Gedurende de jaren zeventig maakten hij en zijn vrouw zich sterk voor de rechten van Indianen en gevangenen In 1975 verscheen zijn autobiografie Man in Black Samen met Waylon Jennings Willie Nelson en Kris Kristofferson begon hij de gelegenheidsband the Highwaymen In 1986 liet Columbia Records hem vallen en tekende Cash een contract met Mercury In 1993 tekende hij een contract bij American Records van Rick Rubin Zijn eerste album aldaar American Recordings werd geproduceerd door Rubin en naast zijn eigen nummers legde hij ook een aantal covers vast onder andere van Leonard Cohen en Neil Diamond Het was een groot succes bij de critici en introduceerde Cash bij een jong alternatief publiek Hierna volgde Unchained in 1996 met Tom Petty & the Heartbreakers als begeleidingsband en composities van onder andere Beck en Soundgarden Ondertussen kwakkelde zijn gezondheid meer en meer Eind 2002 werd American IV the Man comes Around uitgebracht het vierde studioalbum bij American Records Met zijn laatste single "Hurt" acht jaar eerder geschreven en uitgevoerd door Trent Reznor met diens band Nine Inch Nails op het album The Downward Spiral scoorde hij zijn laatste grote hit voor zijn overlijden De bijgaande videoclip werd bekroond met een Grammy Award en genomineerd voor een MTV Video Music Award De single van Cash bereikte de 39ste plaats in de Britse hitlijst en de achtste plaats in de VG-Lista van Noorwegen Het huis waar Cash met zijn vrouw woonde tot zijn dood dat ook decor was voor de videoclip brandde op 10 april 2007 volledig af na renovatiewerken Het huis was op dat moment eigendom van Bee Gees-zanger Barry Gibb Cash heeft een grote invloed gehad op de muziek van met name artiesten en bands als U2 Bob Dylan en Nick Cave Man in Black Typerend voor Cash naast de donkere baritonstem zijn de zwarte pakken die hem zeker vanaf de glamoureuze seventies een eigen identiteit gaven Het is de periode waarin alternatieve country Twang ontstaat als een counterbeweging met onder meer voortrekkers als Gram Parsons die op zijn beurt met flamboyante pakken de hippiebeweging inspireert In 1971 bezingt Cash het waarom van zijn donkere kostuums in de song "Man in Black" Al deze pakken genaamd Nudie suits werden ontworpen door cultmodeontwerpers Nudie Cohn en zijn schoonzoon Manuel Cuevas Drank en drugs Vanaf het eind van de jaren vijftig had Cash alcohol- en drugsproblemen door de druk van het lange toeren Hij kwam meermalen in aanraking met justitie onder andere wegens het smokkelen van amfetamine naar El Paso Aangezien later bleek dat het slechts voorgeschreven medicijnen waren die hij verstopt had in zijn gitaarkoffer kreeg hij een voorwaardelijke straf Geloof Nadat hij zijn drugsverslaving te boven was gekomen herwon Cash ook zijn christelijk geloof June Carter Cash betekende veel voor zowel zijn fysieke als mentale gesteldheid Terugkijkend op die periode zei Cash dat zij en God zijn leven hadden gered Het christelijk geloof speelde een grote rol in het leven van Johnny Cash In 1975 verscheen zijn autobiografie Man in Black waarin hij openhartig over zijn turbulente leven en latere bekering schreef De Nederlandse uitgave van deze biografie verscheen in 1976 bij uitgeverij Kok onder de titel Johnny Cash persoonlijk Naast deze autobiografie schreef Cash ook de roman The man in white waarin hij het verhaal vertelde van Saulus van Tarsus die later bekend werd als de apostel Paulus Patriot Cash had grote bewondering voor de geschiedenis van zijn land en de hoofdrolspelers van die geschiedenis inclusief de oorspronkelijke bewoners van Amerika de indianen De Verenigde Staten hadden er in de ogen van Cash voor gezorgd dat hij kansen kreeg Als zoon van een arme katoenboer groeide hij uit tot een gevierd artiest Zijn uitspraken over Amerika werden door links en rechts geaccepteerd Hij was sinds 1972 te gast bij alle presidenten op het Witte Huis Voor de 200ste verjaardag van de Verenigde Staten schreef hij Ragged Old Flag over de vlag die het symbool is voor de Verenigde Staten in de afgelopen 200 jaar Erkenning In 1977 werd hij opgenomen in zowel de Songwriters Hall of Fame als de Nashville Songwriters Hall of Fame en in 1980 werd Cash als jongste artiest ooit opgenomen in de Country Music Hall of Fame Verder volgden nog opnames in de Rock and Roll Hall of Fame 1992 in America's Old Time Country Music Hall of Fame 1995 en postuum in de Gospel Music Hall of Fame 2010 en de Memphis Music Hall of Fame 2013 Literatuur Kleis R Cash I see a darkness stripbiografie 2005 Cash J ea Johnny Cash persoonlijk vertaling van Man in black 1976 Cash J met Patrick Carr Johnny Cash The Autobiography 2007 Hilburn R Johnny Cash the life Orion uitgever 2013 ISBN 978-0316194754 Verfilming In 2005-2006 is de film Walk The Line in de bioscopen uitgekomen Deze Hollywood-film vertelt het leven van Johnny Cash achter de zogenaamde glitter en glamour De film is genoemd naar Cash' eerste grote hit en geregisseerd door James Mangold Joaquin Phoenix vervult de rol van de zanger Reese Witherspoon speelt June Carter Zij ontving hiervoor een Oscar Discografie Onderstaand overzicht geeft de uitgebrachte albums van Cash weer 1957-1967 Johnny Cash and His Hot and Blue Guitar Johnny Cash Sings the Songs That Made Him Famous The Fabulous Johnny Cash Greatest ondanks dat de titel anders doet vermoeden is dit geen best-of Hymns by Johnny Cash Songs of Our Soil Johnny Cash Sings Hank Williams Ride This Train Now There Was A Song Now Here's Johnny Cash Hymns from the Heart The Sound of Johnny Cash All Aboard the Blue Train Blood Sweat and Tears Ring of Fire The Christmas Spirit Keep on the Sunny Side I Walk the Line The Original Sun Sound of Johnny Cash Bitter Tears Ballads of the American Indian Orange Blossom Special Ballads of the True West Mean as Hell Everybody Loves a Nut Happiness is You Johnny Cash & June Carter Jackson Johnny Cash's Greatest Hits Carryin' on with Cash and Carter 1968-1978 From Sea to Shining Sea Johnny Cash At Folsom Prison The Holy Land Johnny Cash At San Quentin At Madison Square Garden "Welcome to Europe Johnny Cash" Original Golden Hits Volume I Original Golden Hits Volume II Story Songs of the Trains and Rivers Got Rhythm Johnny Cash Sings Folsom Prison Blues The Blue Train Johnny Cash Sings the Greatest Hits Johnny Cash and June Carter Cash Jackson Johnny Cash The Legend The Walls of a Prison Sunday Down South Showtime Hello I'm Johnny Cash The Singing Storyteller The World of Johnny Cash Johnny Cash Sings I Walk the Line The Rough Cut King of Country Music The Johnny Cash Show I Walk the Line Movie Soundtrack Little Fauss and Big Halsy Movie Soundtrack Man in Black Johnny Cash and Jerry Lee Lewis Sing Hank Williams Johnny Cash The Man His World His Music The Johnny Cash Collection Greatest Hits Volume II Understand Your Man Original Golden Hits Volume III A Thing Called Love Give My Love to Rose America The Johnny Cash Songbook Christmas The Johnny Cash Family The Gospel Road Any Old Wind That Blows Now There Was a Song The Fabulous Johnny Cash Johnny Cash and His Woman Sunday Morning Coming Down Ballads of the American Indian Ragged Old Flag Five Feet High and Rising The Junkie and the Juicehead Minus Me Johnny Cash Sings Precious Memories The Children's Album John RCash Johnny Cash at Osteraker Prison Look at Them Beans Strawberry Cake One Piece at a Time Destination Victoria Station The Last Gunfighter Ballad The Rambler I Would Like to See You Again Greatest Hits Volume III Gone Girl 1979-1989 General Lee Johnny Cash Silver A Believer Sings the Truth Rockabilly Blues Classic Christmas The Baron Encore The Survivors A Believer Sings the Truth Volume I The Adventures of Johnny Cash Johnny Cash Biggest Hits Johnny 99 Songs of Love and Life I Believe Highwayman Rainbow Class of '55 Cash Perkins Orbison & Lewis Heroes Johnny Cash and Waylon Jennings Believe in Him Johnny Cash Columbia Records 1958-1986 Johnny Cash is Coming to Town Classic Cash Water From the Wells of Home 1990-2000 Johnny Cash Patriot Boom Chicka Boom Johnny Cash The Man in Black 1954-1958 Best of Johnny Cash The Mystery of Life Johnny Cash The Man in Black 1959-1962 Come Along and Ride this Train The Essential Johnny Cash American Recordings Highwaymen The Road Goes on Forever Unchained Johnny Cash The Hits VH1 Storytellers Johnny Cash and Willie Nelson Johnny Cash at Folsom Prison and San Quentin Johnny Cash Crazy Country Johnny Cash Timeless Inspiration Johnny 99 The Man in Black His Greatest Hits I Walk the Line The Very Best of Johnny Cash Johnny Cash Super Hits Johnny Cash and Carl Perkins I Walk the Line Little Fauss and Big Halsy Just As I Am Rockabilly Blues Cash on Delivery A Tribute The Legendary Johnny Cash Johnny Cash and June Carter Cash It's All in the Family Sixteen Biggest Hits Return to The Promised Land Love God and Murder At San Quentin A Living Legend Super Hits American III Solitary Man 2001-2014 Sixteen Biggest Hits Volume II Hurt Roads Less Traveled Essential Johnny Cash Twentieth Century Masters The Millennium Collection The Best of Johnny Cash American IV The Man Comes Around Kindred Spirits Tribute to Johnny Cash Dressed In Black A Tribute to Johnny Cash Unearthed Box Set A Concert Behind Prison Walls Christmas with Johnny Cash Live Recordings from the Louisiana Hayride My Mother's Hymn Book The Legend of Johnny Cash Cash the Legend Personal File Johnny Cash & June Carter Cash 16 Biggest Hits American V A Hundred Highways American VI Ain't No Grave Out Among the Stars Hitlijsten Albums |- |align"left"|At San Quentin||1972||11-03-1972||3||10|| Livealbum |- |align"left"|Star portrait||1972||18-03-1972||13||6|| Verzamelalbum |- |align"left"|The very best of Johnny Cash||1972||25-03-1972||17||2|| Verzamelalbum |- |align"left"|Ring of fire||1972||15-04-1972||15||5|| |- |align"left"|A thing called love||1972||13-05-1972||14||5|| |- |align"left"|Give my love to Rose||1972||08-07-1972||14||3|| met June Carter |- |align"left"|The best of Johnny Cash||1977||30-07-1977||9||13|| Verzamelalbum |- |align"left"|American III Solitary man||2000||04-11-2000||93||1|| |- |align"left"|American IV The man comes around||05-11-2002||23-11-2002||59||7|| |- |align"left"|Man in black The very best of Johnny Cash||29-09-2003||18-10-2003||96||1|| Verzamelalbum |- |align"left"|The legend||2006||11-02-2006||21||12|| |- |align"left"|Walking the line The legendary sun recordings||2006||18-03-2006||68||4|| |- |align"left"|Personal file||26-05-2006||27-05-2006||74||1|| |- |align"left"|American V A hundred highways||30-06-2006||08-07-2006||17||16|| |- |align"left"|American VI Ain't no grave||26-02-2010||27-02-2010||2||14|| |- |align"left"|Bootleg Vol II||18-02-2011||26-02-2011||64||1|| |- |align"left"|The legend||05-11-2010||09-04-2011||99||1|| |- |align"left"|Bootleg vol IV The soul of truth||30-03-2012||07-04-2012||94||1|| |- |align"left"|Out Among the Stars||25-03-2014||29-03-2014||2||11|| |} |- |align"left"|Ring of fire The legend of Johnny Cash||14-11-2005||11-02-2006||31||27|| Verzamelalbum |- |align"left"|Personal file||2006||10-06-2006||93||2|| |- |align"left"|American V A hundred highways||2006||08-07-2006||5||17|| |- |align"left"|American VI Ain't no grave||19-02-2010||27-02-2010||14||14|| |- |align"left"|The legend of Johnny Cash||03-02-2012||18-02-2012||27||16|| Verzamelalbum |- |align"left"|Out among the stars||24-03-2014||29-03-2014||5||27|| |} Singles |- |align"left"|A boy named Sue||1969||30-08-1969||14||6|| Nr 13 in de Single Top 100 |- |align"left"|A thing called love||1972||25-03-1972||6||10|| Nr 6 in de Single Top 100 |- |align"left"|Kate||1972||17-06-1972||tip2||-|| met Tennessee Three |- |align"left"|The chicken in black||1984||06-10-1984||tip18||-|| Nr 48 in de Single Top 100 |- |align"left"|I will dance with you||1985||27-07-1985||tip16||-|| met Karen Brooks |} |- |align"left"|A thing called love||1972||29-04-1972||13||9|| Nr 6 in de Radio 2 Top 30 |- |align"left"|Kate||1972||22-07-1972||29||1|| Nr in de Radio 2 Top 30 |- |align"left"|She used to love me a lot||2014||01-02-2014||tip43||-|| |} Radio 2 Top 2000 |- |align"left"|A boy named Sue||1471||-||1296||1408||619||743||961||640||676||707||526||441||406||216||326||467 |- |align"left"|A thing called love||1325||1240||1299||1642||842||1420||1474||1100||945||1108||1390||1063||1040||698||862||1199 |- |align"left"|Hurt||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||168||118||43||29||17||29 |- |align"left"|Ring of fire||1136||-||1058||1103||682||555||658||325||386||451||269||228||199||195||199||258 |} Externe link Noten Julianne Moore geboren als Julie Anne Smith Fayetteville North Carolina 3 december 1960 is een Amerikaanse actrice Ze werd voor zowel Boogie Nights 1997 als The Hours 2002 genomineerd voor een Oscar voor beste vrouwelijke bijrol en voor zowel The End of the Affair 1999 als Far from Heaven 2002 voor hetzelfde beeldje in de categorie beste actrice In 2015 won ze de prijs voor beste actrice voor haar rol in de film Still Alice Daarnaast kreeg Moore meer dan 35 acteerprijzen toegekend waaronder een Zilveren Beer een Golden Globe en een Satellite Award In 2013 kreeg ze verder een ster op de Hollywood Walk of Fame Moores eerste aanzienlijke rol was in de soap As the World Turns waarin ze van 1985 tot 1988 de zussen Frannie én Sabrina Hughes speelde Sinds 1988 bouwt ze aan een carrière als filmactrice Ze wisselt daarin grootschalige projecten als ' Nine Months en Hannibal af met meer culturele films Zo verscheen ze bijvoorbeeld ook in Magnolia Cookies Fortune en The Big Lebowski'' Met haar derde man heeft Moore een zoon en een dochter Filmografie |- align"center" |1984||align"left"|The Edge of Night||align"left"|Carmen Engler ||align"left"|televisieserie|| |- align"center" |1986-1988||align"left"|As the World Turns||align"left"|Sabrina Hughes Fullerton Crawley 1 ||align"left"|televisieserie|| |- align"center" |1985-1988||align"left"|As the World Turns||align"left"|Frannie Hughes Crawford 6 ||align"left"|televisieserie|| |- align"center" |1986||align"left"|''||align"left"|Franny||align"left"|televisiefilm || |- align"center" |1987||align"left"|I'll Take Manhattan||align"left"|India West ||align"left"|televisieserie|| |- align"center" |1988||align"left"|sLaughterhouse II||align"left"|Julie|| |- align"center" |1989||align"left"|Money Power Murder||align"left"|Peggy Lynn Brady||align"left"|televisiefilm || |- align"center" |1990||align"left"|''||align"left"|Susan segment "Lot 249"|| |- align"center" |1991||align"left"|The Last to Go||align"left"|Marcy||align"left"|televisiefilm || |- align"center" |1991||align"left"|Cast a Deadly Spell||align"left"|Connie Stone||align"left"|televisiefilm || |- align"center" |1992||align"left"|The Hand That Rocks the Cradle||align"left"|Marlene Craven|| |- align"center" |1992||align"left"|The Gun in Betty Lou's Handbag||align"left"|Elinor|| |- align"center" |1993||align"left"|Body of Evidence||align"left"|Sharon Dulaney|| |- align"center" |1993||align"left"|Benny & Joon||align"left"|Ruthie|| |- align"center" |1993||align"left"|The Fugitive||align"left"|Dr Anne Eastman|| |- align"center" |1993||align"left"|Short Cuts||align"left"|Marian Wyman|| |- align"center" |1994||align"left"|Vanya on 42nd Street||align"left"|Yelena|| |- align"center" |1995||align"left"|Roommates||align"left"|Beth Holzcek|| |- align"center" |1995||align"left"|Safe||align"left"|Carol White|| |- align"center" |1995||align"left"|Nine Months||align"left"|Rebecca Taylor|| |- align"center" |1995||align"left"|Assassins||align"left"|Electra|| |- align"center" |1996||align"left"|Surviving Picasso||align"left"|Dora Maar|| |- align"center" |1997||align"left"|''||align"left"|Dr Sarah Harding|| |- align"center" |1997||align"left"|The Myth of Fingerprints||align"left"|Mia|| |- align"center" |1997||align"left"|Boogie Nights||align"left"|Amber Waves Maggie|| |- align"center" |1998||align"left"|The Big Lebowski||align"left"|Maude Lebowski|| |- align"center" |1998||align"left"|Chicago Cab||align"left"|Distraught Woman|| |- align"center" |1998||align"left"|Psycho||align"left"|Lila Crane|| |- align"center" |1999||align"left"|Cookie's Fortune||align"left"|Cora Duvall|| |- align"center" |1999||align"left"|An Ideal Husband||align"left"|Mrs Laura Cheveley|| |- align"center" |1999||align"left"|A Map of the World||align"left"|Theresa Collins|| |- align"center" |1999||align"left"|The End of the Affair||align"left"|Sarah Miles|| |- align"center" |1999||align"left"|Magnolia||align"left"|Linda Partridge|| |- align"center" |2000||align"left"|Not I||align"left"|Auditor Mouth|| |- align"center" |2000||align"left"|The Ladies Man||align"left"|Audrey|| |- align"center" |2001||align"left"|Hannibal||align"left"|Clarice Starling|| |- align"center" |2001||align"left"|Evolution||align"left"|Dr Allison Reed CDC|| |- align"center" |2001||align"left"|World Traveler||align"left"|Dulcie|| |- align"center" |2001||align"left"|The Shipping News||align"left"|Wavey Prowse|| |- align"center" |2002||align"left"|Far from Heaven||align"left"|Cathy Whitaker|| |- align"center" |2002||align"left"|The Hours||align"left"|Laura Brown|| |- align"center" |2004||align"left"|Marie and Bruce||align"left"|Marie|| |- align"center" |2004||align"left"|Laws of Attraction||align"left"|Audrey Woods|| |- align"center" |2004||align"left"|The Forgotten||align"left"|Telly Paretta|| |- align"center" |2005||align"left"|Trust the Man||align"left"|Rebecca|| |- align"center" |2005||align"left"|The Prize Winner of Defiance Ohio||align"left"|Evelyn Ryan|| |- align"center" |2006||align"left"|Freedomland||align"left"|Brenda Martin|| |- align"center" |2006||align"left"|Children of Men||align"left"|Julian|| |- align"center" |2007||align"left"|Next||align"left"|Callie Ferris|| |- align"center" |2007||align"left"|Savage Grace||align"left"|Barbara Baekeland|| |- align"center" |2007||align"left"|I'm Not There||align"left"|Alice Fabian|| |- align"center" |2008||align"left"|Eagle Eye||align"left"|AIRA|| |- align"center" |2008||align"left"|Blindness||align"left"|Vrouw van de oogarts|| |- align"center" |2009||align"left"|The Private Lives of Pippa Lee||align"left"|Kat|| |- align"center" |2009||align"left"|A Single Man||align"left"|Charlotte|| |- align"center" |2009||align"left"|Chloe||align"left"|Catherine|| |- align"center" |2010||align"left"|The Kids Are All Right||align"left"|Jules|| |- align"center" |2010||align"left"|Shelter||align"left"|Cara Harding|| |- align"center" |2011||align"left"|Crazy Stupid Love||align"left"|Emily|| |- align"center" |2013||align"left"|Don Jon||align"left"|Esther|| |- align"center" |2013||align"left"|Carrie||align"left"|Margaret White|| |- align"center" |2014||align"left"|Non-Stop||align"left"|Jen Summers|| |- align"center" |2014||align"left"|Maps to the Stars||align"left"|Havana Segrand|| |- align"center" |2014||align"left"|Still Alice||align"left"|Dr Alice Howland||align"left"|Oscar voor beste actrice|| |- align"center" |2014||align"left"|''||align"left"|President Alma Coin |- align"center" |2014||align"left"|Seventh Son||align"left"|Mother Malkin|| |} Kees Brusse Rotterdam 26 februari 1925 – Laren 9 december 2013 was een Nederlands acteur film en toneel filmregisseur en scenarioschrijver die dit werk combineerde met werk voor radio onder meer hoorspelspeler televisie en reclame onder andere Shell en Zwitserleven Biografie Kees Brusse zoon van auteur en journalist Marie Joseph Brusse en operazangeres Antje Ebes had twee broers Ytzen Brusse filmmaker en de journalist Jan Brusse en vier halfbroers Peter Brusse journalist programmamaker Mark Brusse beeldhouwer de vroeg gestorven Marie Joseph jr en architect Henk Brusse Brusse volgde de MULO Voor de toneelschool werd hij afgewezen; als acteur-regisseur was hij autodidact Brusse was naast zijn werk maatschappelijk actief hij was ambassadeur van de organisatie Greenwisheen een platform voor mensen die hun expertise creativiteit en talenten willen inzetten voor initiatieven op het terrein van natuur milieu en duurzaamheid Hij heeft de Kees Brusse Stichting in het leven geroepen voor de emancipatie van ouderen Kees Brusse trouwde vijfmaal en had twee dochters In 1948 trouwde hij met Pamela Ingenegeren In maart 1954 hertrouwde hij met de actrice Mieke Verstraete Samen kregen ze een dochter In 1975 trouwde hij met Marlou Peters Ook met haar had hij een dochter Brusse trouwde in 1986 met Sonja Boerrigter Met haar vertrok hij in 1988 uit Nederland naar achtereenvolgens Bonaire Frankrijk en Australië Na haar overlijden in 2000 keerde Brusse tijdelijk terug naar Nederland In de jaren 2000 trouwde hij met zijn vijfde echtgenote de Australische Joan St Clair Brusse woonde tot januari 2013 in het Australische Perth waar hij leefde in de anonimiteit In maart 2011 was hij weer even in Nederland Hij verklaarde zich nog altijd Nederlander te voelen en de presentatie van zijn biografie Herinneringen ovatie aan het leven in het Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum ervaren te hebben als een warm bad Begin 2013 kwam Brusse voorgoed naar Nederland omdat hij niet meer door zijn zieke echtgenote verzorgd kon worden Hij verbleef in het Rosa Spier Huis in Laren Werk Toneel Kees Brusse maakte in 1941 op 16-jarige leeftijd zijn toneeldebuut als Pietje Puck in Boefje bij het Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam Een jaar later in 1942 speelde hij in De mooiste ogen van de wereld In 1943 speelde hij bij het Centraal Toneel onder leiding van Cees Laseur Met Laseur en Wim Ibo maakte hij daarnaast cabaret Vanaf 1945 na de bevrijding werkte Brusse in het cabaret van Wim Sonneveld Met het internationaal cabaretgezelschap van Rudolf Nelson maakte hij een tournee door Zwitserland In de periode 1948-49 reisde Brusse met zijn Toneelgroep C6 door Indonesië Van 1952 tot 1954 gaf Brusse artistiek leiding aan de Rotterdamse Comedie en werkte daar samen met dramaturge Anna Blaman en zijn latere vrouw Mieke Verstraete Brusse combineerde bij de opkomst van de televisie het werk voor dit nieuwe medium door overdag in de studio te staan en 's avonds op het toneel Tot het begin van de jaren 60 hield hij deze combinatie vol Brusse werkte onder andere voor Toneelgroep Theater de Haagse Comedie het Amsterdams Toneel en de Nederlandse Comedie Kenmerkend voor Brusse was de stijl die hij in zijn toneeltijd ontwikkelde Geen overdreven gebaren of gedragen stem maar een ingetogen natuurlijke manier van spelen Film Hij maakte als elfjarige zijn debuut met de rol van de broer van Merijntje in de film Merijntje Gijzens Jeugd Zie de lijst onder Lijsten van producties voor de vele films waarin Brusse acteerde Filmregisseur Al in de jaren 50 toonde Brusse zijn interesse in de jongeren in een turbulente tijd Films als De paraplu en Het gerucht pleiten voor seksuele voorlichting aan jongeren films gemaakt in opdracht van Stichting Pro Juventute Als regisseur oogstte Brusse respect met Mensen van morgen dat een tijdsbeeld geeft door interviews met jongeren Ook in Gedachten over het seksuele leven van de mens voerde Brusse gesprekken met jongeren In deze film gemaakt in opdracht van de Nationale Federatie voor de Geestelijke Volksgezondheid gesprekken over seksuele ervaringen en fantasieën Een opmerkelijke productie is Vader is zo stil de laatste tijd omdat Brusse hierin zowel auteur producent regisseur acteur als cameraman was Deze film die het ouder worden als thema heeft is alleen als video uitgebracht Radio en televisie Brusse had aanvankelijk op de radio succes met Kobus Rarekiek Daarna was Brusse te horen in de rol van de zoon in de tweewekelijkse hoorspelserie De familie Doorsnee geschreven door Annie MG Schmidt en uitgezonden van oktober 1952 tot en met april 1958 op de maandagavond door de VARA In de jaren 50 speelde hij samen met Wim Kan in het improvisatieprogramma Blokkade de radiomannetjes Zoutlegger en Doordouer Naast zijn optredens in hoorspelen was Brusse te horen in Babyzitten waar hij als babysitter de in huis gevonden grammofoonplaten becommentarieerde en in Tante Truus waarin hij zogenaamde vragen van luisteraars beantwoordde Latere hoogtepunten waren het wekelijkse Onder de mensen twee seizoenen eind jaren 70 interviews met mensen over leven en werk en Kees Brusse leest voor… uit het leven van Dick Trom of Pinokkio AVRO eind jaren 80 Ook op televisie was Brusse regelmatig te zien Hij maakte naam met producties als Pension Hommeles de eerste Nederlandse televisieserie Maigret waarin Brusse de rol had van commissaris Maigret Tussen wal en schip Man van alledag en Mensen zoals jij en ik Daarnaast trad hij op in spelprogramma's zoals Wie van de Drie waarin hij panellid was naast Albert Mol Martine Bijl en Sonja Barend Erkenning Brusse ontving in 1982 de Gouden Televizier Ring voor Mensen zoals jij en ik Hij werd in 1987 benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau Lijsten van producties Filmografie als regisseur De paraplu 1956 Rhapsodie in fruit 1957 Volg die vrouw 1959 Het gerucht 1960 Kermis in de regen 1962 De overval dialoogregie; 1962 Mensen van morgen 1964 Menschen von Morgen 1966 Gedachten over het sexuele leven van de mens 1967 Een stukje Noord-Holland 1974 De Verjaring 1980 Een magisch eiland documentaire 1993 Post uit de Antillen 1998 Een bijzondere tocht 2000 Vader is zo stil de laatste tijd 2002 Filmografie als acteur Merijntje Gijzens Jeugd Kurt Gerron 1936 Ieder zijn kans onbekend 1948 De dijk is dicht Bert Verbloeme Anton Koolhaas 1950 Hij zij en een wereldhaven Ytzen Brusse 1952 Het meest getapt Ytzen Brusse 1953 ’t Komt in de bus onbekend 1953 Ciske de Rat Wolfgang Staudte 1955 Ciske Ein Kind braucht Liebe Wolfgang Staudte 1955 BRD Kleren maken de man verzekeringsagent Georg Jacobi 1957 Acht Mädels im Boot Alfred Bittins 1957- BRD Jenny dr Henk Ebeling Willy van Hemert 1958 Volg die vrouw 1959 De zaak MP Bert Haanstra 1960 Kermis in de regen Bertje de Gast 1962 De overval Paul Rotha 1962 Resistance 1963 Mensen van morgen interviewer 1964 Menschen von Morgen interviewer 1966 Gedachten over het sexuele leven van de mens interviewer 1967 Blue movie Wim Verstappen 1971 VD Wim Verstappen 1972 Dakota Wim Verstappen 1974 Dokter Pulder zaait papavers Bert Haanstra 1975 Rooie Sien Ko Breman Siens vader Frans Weisz 1975 Verlies Olga Madsen 1976 Mysteries dr Stenersen Paul de Lussanet 1978 Een pak slaag Hein Slotter Bert Haanstra 1979 Vroeger kon je lachen Een film rond Simon Carmiggelt Bert Haanstra 1983 Man vrouw hondje Max Telefilm Nicole van Kilsdonk 1999 Producties op televisie Slaaf geboornen ontwaakt 1 mei 1952 Het onstuimige hart 12 december 1952 Afscheid van een clown 28 april 1953 Het staat te bezien 10 april 1953 De klucht van de koe 23 mei 1953 Emperor Jones 3 juli 1953 Het oude huis 14 september 1954 Met eervol ontslag 21 december 1954 Paradijsvogels 12 juli 1955 Klokslag negen 5 december 1956 Moord aan boord 26 december 1956 Hé daar 10 januari 1957 Stoephuisterwoude 23 februari 1957 Het spinneweb 27 februari 1957 De gebroken kruik 19 februari 1958 Miranda 29 januari 1958 Pension Hommeles 1957-1959 De wiskunstenaars 1 oktober 1958 Het huis van Mungo King 22 oktober 1958 Het hemelbed 11 november 1958 De kamer waarin wij leven 10 maart 1959 De kleine prins 1958-1959 Meeuwen boven Sorrento 8 april 1959 De man die zichzelf bedroog 3 september 1959 Alles in tweevoud 4 februari 1960 Het legaat 7 juli 1960 Vuile handen 13 mrt en 14 april 1960 Kronkelwegen 5 oktober 1960 Driesprong 18 november 1960 Kent u de melkweg? 30 maart 1961 Man van alle dag 2 oktober 1962 Erik Sikkes 5 januari 1964 Maigret 1964-1965 001 van de contraspionage 24 april 1966 Céline 1966-1967 De roverssymphonie 1966-1967 De blauwe kamer 1968-1969 Het spoor van de Hollander 1968-1969 Zomerdagdroom 1968-1969 Hé Joe 1969-1970 Op straffe des doods 29 januari 1970 't Schaep met de 5 pooten 1969-1970 Lotje 1969-1970 Arsenicum en oude kant 1973-1974 Amsterdam 700 1975 De verlossing 9 februari 1975 Pleisterkade 17 7 december 1975 Het grote gebeuren naar Belcampo als de verteller Tussen wal en schip 21 maart 1977 Dagboek van een herdershond de stem van de engelbewaarder 1977-1980 De onweersvogel 1978-1979 Gaslicht 27 oktober 1979 De verjaring 4 mei 1980 Mijn vriend de moordenaar 26 september 1980 Heidi tekenfilmserie als verteller 1981 Mensen zoals jij en ik 1981-1985 De witte leugen 1981-1982 Dubbelpion 21 januari 1982 Drama in muziek afl 2 8 november 1982 Morgen gaat het beter 1986 De erfenis 29 augustus 1986 De gevangene 19 december 1986 De wandelaar 23 november 1989 Maak dat de kat wijs 17 mei 1991 Suite 215 29 september 1992 Tasten in het duister 1996 De Erfenis 2004 Externe links Een kernwapen ook wel kernbom atoombom of atoomwapen is een type wapen dat gebruikmaakt van de energie die is opgeslagen in de kernen van atomen om een ontploffing te veroorzaken Conventionele explosieven ontploffen door chemische reacties waarbij de atoomkernen onveranderd blijven Hoewel alle kernwapens gebaseerd zijn op het in korte tijd ontketenen van kernreacties is er een aantal soorten te onderscheiden Er wordt een onderscheid gemaakt naar werkingsmechanisme tussen bommen die uitsluitend gebruikmaken van kernsplijting in een nucleaire kettingreactie met uranium of plutonium ook wel A-bom genoemd en bommen die ook gebruikmaken van kernfusie waterstofbom of H-bom genoemd Naar soort van voorziene inzet kan men onderscheid maken tussen een strategisch kernwapen en een tactisch kernwapen Strategische kernwapens zijn ontworpen voor inzet op verafgelegen strategische doelen Zij worden bij het doel gebracht met een intercontinentale raket vanuit een strategische raket-onderzeeboot uit een raketsilo of een mobiele installatie op het land of een bommenwerper Tactische kernwapens zijn bedoeld voor gebruik op het slagveld en kunnen gebruikt worden in bijvoorbeeld een dieptebom raket waaronder kruisraket artillerie landmijn of torpedo In januari 2009 bezaten acht staten in totaal ruim 23300 kernwapens Types Kernsplijtingsbommen De gebruikte splijtstof is uranium of plutonium Deze wordt door verandering van configuratie zoals bij het bij elkaar brengen van gedeelten of verhoging van de dichtheid gemaakt tot een superkritische massa dat is een situatie waarin gemiddeld per splijtingsreactie meer dan één nieuwe splijting wordt opgewekt Het woord "massa" is wat verwarrend omdat het niet alleen om het aantal kilogram gaat Daardoor ontstaat een explosieve kettingreactie Hierbij wordt de dichtheid van het materiaal snel kleiner waardoor de kettingreactie stopt Als geen speciale maatregelen worden genomen wordt slechts een klein percentage van de aanwezige splijtbare kernen ook daadwerkelijk gespleten gedurende de ca 1000 nanoseconden dat de kettingreactie duurt Het zo hoog mogelijk maken van dit percentage en daarmee gerelateerd het zo lang mogelijk bij elkaar houden van de splijtstof in superkritische toestand is een van de belangrijkste technische problemen bij het ontwerp van een atoombom De eerste atoombommen hadden een rendement van slechts 2% Door inzet van beryllium als neutronenreflector en door het inspuiten van een klein beetje deuterium of tritium in het te splijten materiaal bij de zo geïnduceerde kernfusie komen ook geschikte neutronen vrij wordt in modernere atoombommen een veel hoger rendement in de orde van 20% gehaald waardoor bovendien de benodigde hoeveelheid splijtbare isotoop kleiner wordt Splijtstof Een uraniumbom is de werkzame splijtstof uranium-235 Na reactie van een atoomkern van deze isotoop met een vrij neutron ontstaat 236U dat direct uiteenvalt waarbij naast een grote hoeveelheid energie ook enige neutronen vrijkomen die weer kunnen reageren met andere 235U-kernen Benodigd is hoogverrijkt uranium dat wil zeggen uranium waarin de isotoop U-235 in veel grotere hoeveelheden voorkomt dan in natuurlijk uranium Een van de mogelijke reacties is {}^{235}_{\ 92}\textrm{U}\ +\ {}^1_0\textrm{n} \to\ {}^{236}_{\ 92}\textrm{U} \to\ {}^{94}_{38}\textrm{Sr}\ +\ {}^{140}_{\ 54}\textrm{Xe}\ +\ 2\ {}^1_0\textrm{n}< math> Ook andere splijtingsproducten zijn mogelijk; gemiddeld komen ca 25 neutronen per reactie vrij In een plutoniumbom gebruikt men sommige isotopen van het element plutonium dat verkregen wordt door in een kernreactor een andere natuurlijke uraniumisotoop 238U aan neutronen bloot te stellen Superkritisch maken van de splijtstof Het superkritisch maken van de splijtstof kan op verschillende manieren Eén manier is het inschieten van een subkritische hoeveelheid splijtstof in een andere subkritische hoeveelheid Deze methode is alleen mogelijk met uranium Bij plutonium zou de kettingreactie namelijk te vroeg op gang komen en daardoor uiteindelijk veel minder krachtig zijn predetonatie namelijk zodra de kogel voldoende dicht bij het doel is om samen een kritische massa te vormen Dit komt doordat in plutonium meer spontane kernsplijtingen voorkomen die het proces starten Een andere methode is de implosie een subkritische massa wordt door een conventionele explosie van explosief materiaal dat om die massa heen is geplaatst sterk samengedrukt waardoor het neutronenrendement toeneemt en de massa superkritisch wordt Door het aanbrengen van een neutronenreflecterende laag van ijzer of kobalt om de bom heen wordt zowel de kritische massa langer bij elkaar gehouden als de benodigde splijtmassa kleiner gemaakt De efficiëntie en het succes van de reactie hangen in dit type bom in hoge mate af van de gelijkmatigheid waarmee de conventionele comprimerende ontploffing plaatsvindt Hiervoor is een groot aantal zeer nauwkeurige elektrische ontstekers detonators met exact gelijke en bekende vertragingstijden nodig en springstoffen van nauwkeurig bepaalde vorm en explosieve eigenschappen Zie ook de beschrijving bij Fat Man Kernfusiebommen In de waterstofbom vindt ook kernfusie plaats van waterstofisotopen zoals deuterium 2H en tritium 3H tot zwaardere elementen Om een voldoende hoge druk en temperatuur te bereiken wordt een kernsplijtingbom als detonator gebruikt De kernfusie bevordert op zijn beurt ook weer de kernsplijting waarbij niet alleen een groter deel van de primaire splijtstof daadwerkelijk tot splijting komt maar waarbij ook in aan de bom toegevoegd verarmd uranium kernsplijting tot stand komt De kernfusie in een waterstofbom is niet hetzelfde proces dat de zon doet stralen daar wordt het gewone protium 1H gefuseerd in de proton-protoncyclus Dat proces is te traag voor een bom De exacte configuratie van een waterstofbom is nog steeds geheim hoewel op grond van in de loop der decennia uitgelekte gegevens inmiddels tamelijk goed bekend is hoe een dergelijke bom in elkaar zit het Teller-Ulam-ontwerp Een speciaal soort waterstofbom is de neutronenbom Effecten De explosie van een kernwapen heeft onmiddellijke gevolgen de hittestraling ongeveer 4000 °C die gebouwen in brand zet en bij mensen brandwonden veroorzaakt of hen soms zelfs volledig laat verdampen in enkele seconden; het ontstaan van een luchtdrukgolf krachtiger en langduriger dan van een gewone bom; en de neutronen- en gammastraling die op organismen waaronder de mens een dodelijk effect kunnen hebben afhankelijk van de opgelopen dosis na een termijn van minuten tot weken Een kernexplosie veroorzaakt een elektromagnetische puls die op het menselijk lichaam geen uitwerking heeft maar tot op grote afstand van de ontploffing alle elektrische apparatuur doet uitvallen Op wat langere termijn uren tot dagen veroorzaakt een bovengrondse kernexplosie ook een fall-out die tot op grote afstand van de explosie de omgeving radioactief maakt De straling zowel direct als indirect zorgt ook als de ontvangen dosis niet dodelijk was in de loop van jaren en tientallen jaren na de blootstelling voor een verhoogde kans op kanker of afwijkingen in het nageslacht De radioactiviteit op de plaats van de ontploffing neemt zeer snel af Wanneer een kernwapen in de lucht is ontploft zal de omgeving al snel weer "schoon" zijn Het kostte de Amerikanen enige dagen na de ontploffingen in Hiroshima moeite om nog verhoogde radioactiviteit op de grond te meten De gevolgen van de fall-out in het ernstigste geval binden radioactieve deeltjes van de bom zich aan stof uit de grond zijn bijzonder gevaarlijk maar ook deze effecten nemen snel af De schade veroorzaakt door een kernexplosie hangt in grote mate af van de sterkte van het wapen en de hoogte waarop het wapen ontploft Een kernwapen wordt vaak aan een parachute afgeworpen om te garanderen dat de bom op de juiste hoogte ontploft Ook reflectie van de schokgolf door heuvels heeft een groot effect op de schade aan bebouwing De kracht van kernwapens De kracht van een kernbom wordt uitgedrukt als de massa springstof TNT die nodig zou zijn om een even grote energie te laten vrijkomen De bom die boven Hiroshima werd afgeworpen had een kracht die te vergelijken is met een hoeveelheid van 15000 ton vijftien miljoen kilo TNT oftewel 15 kiloton Later werden kernwapens met een veel grotere explosieve kracht ontwikkeld Hiervoor wordt de megaton gebruikt om de kracht aan te duiden De zwaarste bom die ooit werd getest de Tsar Bomba had een effectieve kracht van 50 megaton dus 50 000 000 ton TNT dus 50 000 000 000 kilo door een loden schil in plaats van de originele Uranium schil welke de explosieve kracht dempte en de fall-out verminderde De geschatte potentiële kracht in de Tsar Bomba bedroeg 100 Megaton Geschiedenis Ontwikkeling De eerste kernsplijtingsbommen werden gemaakt in de VS waar in 1939 een project het Manhattanproject was gestart om een atoombom te ontwikkelen en om voldoende splijtbaar materiaal te produceren voor een bom Het Los Alamos-laboratorium of Project Y werd begin 1943 voor slechts één doel opgezet een atoombom ontwerpen en bouwen Amerikaanse wetenschappers haastten zich om de kracht van het atoom te ontsluiten Er werd gevreesd dat ook nazi-Duitsland aan een kernbom werkte Dit was inderdaad zo maar hun project is hoewel er aanzetten toe waren gedaan nooit goed van de grond gekomen De eerste testontploffing met de Trinity vond op 16 juli 1945 om 52945 plaats in de woestijn van New Mexico De explosieve kracht bedroeg 20 tot 22 kiloton In het team dat de bom ontwierp werkten de allerbeste wetenschappers onder wie veel die ook bij een groter publiek bekend raakten zoals Robert Oppenheimer Richard Feynman John von Neumann Murray Gell-Mann en Edward Teller Behalve deze kern van geniale wis- en natuurkundigen was het Manhattanproject ook een enorme industriële onderneming; de benodigde opwerkingsfabrieken en de investeringen daarvoor waren kolossaal In het Verenigd Koninkrijk Nazi-Duitsland Rusland Frankrijk en Japan werd na 1938 onderzoek gedaan naar kernenergie en kernwapens Geen van deze landen heeft de research van de Verenigde Staten kunnen bijbenen Nederland verzamelde al voor de oorlog uranium voor onderzoek voornamelijk omdat alle landen uranium tot "strategisch materiaal" verklaarden en de in- en uitvoer streng gingen controleren De Nederlandse uraniumvoorraad werd tijdens de oorlog voor de bezetter verborgen gehouden Eerste gebruik Het eerste kernwapen dat in oorlogstijd werd ingezet was de uraniumbom Little Boy die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Verenigde Staten op 6 augustus 1945 boven de Japanse stad Hiroshima tot ontploffing werd gebracht Het vliegtuig waarmee de bom naar Hiroshima werd gevlogen heette Enola Gay De bom had een explosieve kracht die equivalent was aan ongeveer 15 kiloton TNT en maakte 78000 directe slachtoffers Door de naeffecten als gevolg van de ioniserende straling liep het dodental uiteindelijk op tot ongeveer 140000 eind 1945 Op 9 augustus 1945 werd Nagasaki aangevallen met een plutoniumbom Fat Man De explosieve kracht van deze tweede bom was groter 21 kiloton Er vielen 27000 directe doden Dat waren er minder dan bij de eerste bom doordat de bom wegens te veel bewolking niet boven het oorspronkelijk geplande punt was afgeworpen Het dodental in deze stad liep uiteindelijk op tot zeker 70000 eind 1945 Bij beide explosies kwam ook een grote hoeveelheid radioactiviteit vrij die nog tot lang na de Tweede Wereldoorlog stralingsziekten veroorzaakte waardoor vele doden zijn gevallen Volgens opgave van de Japanse autoriteiten die ook de slachtoffers registreerden die jaren later vielen door bijvoorbeeld kanker als gevolg van straling kostten de bommen aan totaal ruim 240000 mensen het leven Tot heden zijn dit de enige kernwapens die ooit effectief gebruikt zijn Wel zijn er nadien vooral in de jaren 60 en 70 nog ruim 2000 tot ontploffing gebracht maar slechts bij wijze van proef zonder het doel slachtoffers en of schade te veroorzaken zie kernproef In de jaren 50 60 en 70 zijn er plannen geweest kernexplosies te gebruiken voor niet-militaire doeleinden zoals het graven van kanalen het opblazen van rotsen enz Vanwege de grote hoeveelheid ioniserende straling die bij een kernexplosie vrijkomt wordt dit tegenwoordig niet meer waarschijnlijk geacht Verdere ontwikkeling De later ontwikkelde waterstofbom heeft een nog veel grotere vernietigende kracht Bovendien komt bij de ontploffing veel radioactiviteit vrij in de vorm van directe ioniserende straling maar ook in de vorm van langlevende isotopen die zeer schadelijk voor de gezondheid zijn Dit zijn de redenen dat de beide supermogendheden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie bij de wapenwedloop tijdens de Koude Oorlog wel veel atoombommen produceerden maar afzagen van het voeren van een directe oorlog Dit noemt men de afschrikkende werking van kernwapens in het Engels mutually assured destruction Volgens voorstanders van kernwapens is door deze dreiging het gevaar van een grote oorlog sterk verminderd Anderen vrezen echter dat er ooit een kernoorlog uitbreekt met de vernietiging van de mensheid tot gevolg Vuile bom dirty bomb Een vuile bom Engels dirty bomb is een wapen dat voor zijn explosie niet van kernsplitsing of -fusie gebruik maakt maar met behulp van een conventioneel explosief een hoeveelheid radioactief materiaal verspreidt; strikt genomen wordt hier dan niet over een kernwapen gesproken maar over een radiologisch wapen Omdat een dirty bomb veel eenvoudiger te construeren is dan een echt kernwapen wordt vooral van dit wapen gevreesd dat het door terroristen gebruikt zou kunnen worden Literatuur Rhodes Richard The Making of the Atomic Bomb Coster-Mullen John Atom Bombs The Top Secret Inside Story of Little Boy and Fat Man Zie ook Kernmacht Kernwapenontmanteling MAD SALT START Bulava-raket Tsar Bomba Een komiek is een persoon die door middel van gelaatsexpressies lichaamstaal of spraak mensen probeert te laten lachen Ook wordt het woord komisch als bijwoord wel gebruikt als synoniem van grappig Veelal wordt ook het Engelstalige comedian gebruikt Een vrouwelijke komiek wordt een comédienne genoemd Diverse vormen van komieken Hieronder worden verschillende soorten komieken behandeld Alhoewel ze hieronder als solo-artiesten worden beschreven kunnen komieken ook als duo of met een grotere groep mensen optreden Een clown is een entertainer die meestal actief is in een circus Typisch voor dit soort komieken is dat ze zich schminken extravagante kleren dragen en acrobatische stunts en goocheltrucs uitvoeren Er bestaan echter ook tv-clowns en clowns die in ziekenhuizen patiënten opvrolijken de zogenaamde cliniclowns Een van de voorlopers van de clown is de nar harlekijn of joker een komische artiest tijdens de middeleeuwen en in de eeuwen voor de Verlichting Hij trad op aan het hof om de koning en de edelen te vermaken of tijdens kermissen en andere volksfeesten om het gewone volk te amuseren Een cabaretier of een revueartiest is een entertainer die grappige monologen conferences of sketches vertelt aan een publiek in een theaterzaal Meestal wisselt hij zijn humoristische vertellingen af met zelfgemaakte muziek Deze liedjes of instrumentale uitvoeringen zijn meestal ernstig bedoeld zodat het publiek even kan bijkomen van het lachen maar kunnen eveneens humoristisch van aard zijn De humor is meestal verbaal maar ook slapstick is populair Een stand-upcomedian is een komiek die komische monologen opvoert in nachtclubs cafés casinos en kleinere zaaltjes Terwijl je om clown of cabaretier te worden een speciale opleiding moet volgen moet een stand-upcomedian enkel in staat zijn om zijn publiek te entertainen Veel stand-upcomedians hebben hun vak uit ervaring geleerd en brengen tijdens hun shows ook voornamelijk verbale humor met af en toe wat komische mimiek Muzikale intermezzo's zijn meestal schaars Radiokomieken zijn komieken die op de radio verschijnen De humor die zij brengen is in essentie verbale humor en kan gepaard gaan met allerlei geluidseffecten die de fantasie van de luisteraars prikkelen Voor humoristische auteurs is radio ook het geschikte medium om hun teksten te laten voorlezen Tv- en of filmkomieken zijn komieken die hun bekendheid voornamelijk aan film of televisie te danken hebben Ze kunnen optreden in tv-series die uit een afgerond verhaaltje bestaan sitcoms of uit meerdere korte komische vertellingen sketches De humor legt vaak een grote nadruk op het visuele Voor het grote publiek zijn dit soort komieken vaak het herkenbaarst en dus ook het populairst Tot slot bestaan er ook een groot aantal muzikale artiesten die komische liedjes maken Er zijn doorgaans twee categorieën zaal- theater- of televisiekomieken die komische singles opnemen en muzikale artiesten wiens repertoire grotendeels humoristisch getint is Een bekend komisch muzikaal genre is de pastiche in de klassieke muziek en de carnavalskraker De humor bij dit soort muzikale artiesten is meestal verbaal of gebaseerd op geluidseffecten of bekende melodieën die in een ludieke context worden geplaatst Zie ook Cabaret Kleinkunst Stand-upcomedy Kortstaartkameleons Alle soorten leven endemisch op het eiland Madagaskar ten zuidoosten van het vasteland van Afrika Sommige soorten zijn alleen bekend van enkele omliggende eilanden Alle soorten zijn overdag actief en leven op de bodem in de strooisellaag de bodemlaag van bossen die voornamelijk bestaat uit afgevallen bladeren Kortstaartkameleons slapen 's nachts in lagere delen van planten Het zijn insecteneters die in een hinderlaag wachten tot prooien zich aandoen Kortstaartkameleons zijn in de regel bruin van kleur in plaats van groen zoals de meeste kameleons Alle soorten kennen een zeer goede camouflage het lichaam doet sterk denken aan een verdord blad De grootste soorten bereiken een lichaamslengte tot tien centimeter inclusief staart De kleinste soorten echter worden nog geen drie centimeter lang inclusief staart en behoren tot de kleinst bekende gewervelde dieren Het vermogen om van kleur te veranderen is zeer beperkt in vergelijking met andere groepen kameleons Het grootste deel van alle soorten kortstaartkameleons is pas in de jaren zestig tot de jaren negentig van de 20e eeuw voor het eerst wetenschappelijk beschreven Een aantal pas ontdekte kortstaartkameleons leeft in geïsoleerde of ontoegankelijke gebieden De levenswijze van dergelijke soorten is nog niet goed onderzocht Sommige soorten zijn wat bekender zoals de pantserkameleon die soms in de handel in exotische dieren wordt aangeboden De meeste kortstaartkameleons hebben nog geen Nederlandstalige naam Naamgeving Kortstaartkameleons staan ook wel bekend als stompstaartkameleons De Nederlandstalige naam kortstaart- of stompstaartkameleons slaat op de relatief zeer korte staart in vergelijking met andere kameleons Ook in veel andere talen wordt een dergelijke naam gebruikt zoals het Duitse Stummelschwanzchamäleons en het Zweedse korthalekameleoner In de Engelse taal worden de kameleons leaf chameleons bladkameleons genoemd ook de naam stumptailed chameleons wordt gebruikt De geslachtsnaam Brookesia is een eerbetoon aan de Britse natuuronderzoeker Joshua Brookes 1761–1833 Veel soorten hebben een wetenschappelijke soortnaam die eveneens een wetenschapper eert Voorbeelden zijn Decarys kortstaartkameleon Brookesia decaryi die vernoemd is naar Raymond Decary en de stekelkameleon Brookesia stumpffi die zijn soortnaam dankt aan Antonio StumpffAndere soorten hebben een naam die verwijst naar hun verspreidingsgebied zoals Brookesia antakarana die werd aangetroffen in hetzelfde gebied als het volk Antakarana De soort Brookesia ambreensisis vernoemd naar het Nationaal park Montagne dAmbre Tenslotte zijn er ook soorten die vernoemd zijn naar een lichaamskenmerk zoals de gestreepte Brookesia lineata lineata gestreept De pantserkameleon Brookesia perarmata is voorzien van grote schilden op de huid en per-armata betekent sterk gepantserdEnkele soorten kortstaartkameleons hebben een wetenschappelijke naam gekregen die slaat op het feit dat ze sterk bedreigd zijn De soortnaam van Brookesia tristis betekent treurend en die van Brookesia desperata betekent wanhopig Verspreiding en habitat Het verspreidingsgebied verschilt sterk per soort zie voor de verspreiding van alle soorten de tabel onderaan Niet alleen de ligging van het areaal wijkt af maar ook de de grootte van het verspreidingsgebied en de populatiedichtheid van de verschillende soorten verschilt sterk Ook de microhabitat kan heel verschillend zijn Kortstaartkameleons komen endemisch voor op het eiland Madagaskar Ook andere kameleons komen vrijwel uitsluitend voor op Madagaskar zoals vertegenwoordigers van de geslachten Calumma en Furcifer Slechts enkele kortstaartkameleons zijn alleen bekend van omliggende eilandjes als Nosy Be Van de soorten die op het hoofdeiland Madagaskar leven komt het grootste deel uitsluitend voor in het noordelijke deel Vrijwel alle soorten hebben een zeer klein verspreidingsgebied bestaande uit een enkele locatie Grootte van het areaal De grootte van het verspreidingsgebied verschilt sterk De wenkbrauwkameleon bijvoorbeeld komt voor in een lange strook van het oosten van Madagaskar bijna van het noorden tot het zuiden van het eiland De grootte van het areaal wordt geschat op ongeveer 75000 vierkante kilometer< ref> De soort Brookesia brygooi heeft eveneens een groot areaal maar is juist te vinden in een groot deel van het westen van Madagaskar De soort Brookesia bonsi bijvoorbeeld is alleen bekend van Nationaal Park Tsingy de Namoroka Het totale oppervlak van het verspreidingsgebied bedraagt volgens schattingen minder dan 100 vierkante kilometer Populatiedichtheid Uit een onderzoek in 2010 door de Malagassische bioloog Joseph Christian Randrianantoandro bleek dat kortstaartkameleons vrij algemeen voor kunnen komen in vergelijking met andere kameleonsDe soort Brookesia brygooi is een van de meer algemene kortstaartkameleons Van deze soort werd de populatiedichtheid in Menabe in westelijk Madagaskar geschat op 35 exemplaren per hectare Hierbij werd geen verschil gevonden in gebieden die door de houtkap waren aangetast en oorspronkelijke bossen die niet door de mens zijn aangepast In sommige delen van oorspronkelijke bossen werd zelfs geen enkel exemplaar van Brookesia brygooi aangetroffenSoorten uit het verwante geslacht Furcifer komen veel minder voor het aantal exemplaren van de soort Furcifer labordi wordt geschat op gemiddeld 72 exemplaren Van de soort Furcifer oustaleti werden gemiddeld 13 exemplaren per hectare aangetroffen In het natuurreservaat Tsingy de Bemaraha werd in 2008 een onderzoek gedaan naar het voorkomen van de verschillende soorten kortstaartkameleons De soort Brookesia brygooi kwam het meest voor 444 exemplaren gevolgd door Brookesia perarmata 192 exemplaren en Brookesia exarmata 98 exemplaren Kameleons uit andere geslachten die werden aangetroffen zijn Furcifer nicosiai 22 exemplaren en Furcifer petteri 2 exemplaren Brookesia brygooi werd het meest aangetroffen in door de mens aangetaste delen van het bos buiten het park De pantserkameleon ontbrak hier volledig en werd voornamelijk aangetroffen in onaangetaste delen van het bos met een strooisellaag en lage begroeiing< ref> Habitat Kortstaartkameleons zijn typische bodembewoners die niet klimmen maar leven in de strooisellaag Deze bestaat uit bladeren takjes mos en andere plantendelen In de strooisellaag verschuilen de hagedissen zich en daarnaast leven er veel insecten die als voedsel dienen De verschillende soorten leven in beboste gebieden met een hoge luchtvochtigheid De luchtvochtigheid is een belangrijke factor; doordat ze zo klein zijn hebben kortstaartkameleons een relatief groot huidoppervlak wat ze gevoelig maakt voor uitdroging In gebieden waar de luchtvochtigheid het gehele jaar door vrij laag is kunnen de dieren niet overleven Een korte periode van lage luchtvochtigheid doorstaan ze door zich ondergronds te verschuilen Als de eieren worden blootgesteld aan een omgeving met te weinig vocht drogen ze uit en zijn ze niet levensvatbaar De meeste soorten leven in het tropisch regenwoud van laaggelegen gebieden op zeeniveau tot in vochtige bergbossen op een hoogte van bijna 2000 meter boven zeeniveau Ook zijn verschillende soorten bekend van de drogere bossen in het zuiden en westen van Madagaskar Uiterlijke kenmerken Kortstaartkameleons blijven allemaal klein enkele soorten worden niet langer dan drie centimeter De reden waarom de kortstaartkameleons zo klein zijn kan misschien verklaard worden door eilanddwerggroei Het lichaam is zijdelings afgeplat zoals bij de andere kameleons en ook de ogen zijn typisch kameleonachtig ze kunnen onafhankelijk van elkaar bewegen Het lichaam is op verschillende manieren aangepast om maar zo veel mogelijk op een verdord boomblad te lijken Sommige soorten gaan volledig in hun omgeving op door huidflappen op kop en rug bladrand-achtige rugkammen of nerf-achtige lichaamspatronen Er zijn wel meer hagedissen die sprekend op bladeren lijken door een dergelijke lichaamsconfiguratie zoals de eveneens in Madagaskar voorkomende bladstaartgekko's uit het geslacht Uroplatus Kop De kop is vaak afgerond en stomp sommige soorten hebben een verlenging aan de voorzijde van de kop bestaande uit huidweefsel Verharde hoorns komen soms voor bij andere kameleonsoorten maar bij de kortstaartkameleons ontbreken dergelijke uitsteeksels altijd Ook andere voor kameleons karakteristieke kenmerken van de kop ontbreken bij de kortstaartkameleons zoals bijvoorbeeld de oorkwabben en ook een keelzak komt nooit voor Kortstaartkameleons hebben vaak wel kleine bultachtige uitsteekseltjes op de kop Alleen de pantserkameleon heeft duidelijke stekels op de kop Alle andere soorten bezitten vaak rijen bultjes op de bovenzijde van de kop Soms is een klein doorntje aanwezig boven het oog die bij een aantal soorten is uitgegroeid tot een soort kam die aan wimpers doet denken De wenkbrauwkameleon dank zijn naam aan een driehoekige huidflap boven ieder oog Het binnenoor van kortstaartkameleons heeft een speciale structuur die als evenwichtsorgaan dienst doet De kameleon kan met behulp van het binnenoor kleine veranderingen in de versnelling waarnemen Hierdoor kan de kameleon met behulp van het oor zijn lichaamshouding verbeteren< ref> Lichaam Alle soorten blijven in vergelijking met andere kameleons zeer klein De grootste soort is Brookesia perarmata die een totale lichaamslengte tot elf centimeter bereikt Vrouwtjes van Brookesia micra zijn met een maximale lichaamslengte zonder staart 199 millimeter lang en een van de kleinste amniote gewervelden ter wereld Alleen sommige soorten kogelvingergekko's zoals Sphaerodactylus ariasae max 18 mm lichaamslengte blijven nog kleiner Brookesia micra is wel de kleinst bekende kameleon De lichaamskleur is meestal bruin tot donkerbruin met lichtere en donkere strepen of vlekken De enige uitzondering is de in noordelijk Madagaskar levende soort Brookesia vadoni die juist overwegend groen van kleur is Van veel andere kameleons is bekend dat ze drastisch van kleur kunnen veranderen dit dient voornamelijk om met soortgenoten te communiceren Kortstaartkameleons hebben slechts een zeer beperkt vermogen om van kleur te veranderen ze kunnen alleen van licht- naar donkerbruin kleuren Als ze zich bedreigd voelen kleuren ze donkerder en soms verschijnen vlekken of strepen op het lichaam Van een echte kleuromslag is echter geen sprake Als de dieren 's nachts slapen is de lichaamskleur aanmerkelijk lichter De kameleons worden om deze reden vooral gedurende de nacht gevangen door onderzoekers omdat ze dan gemakkelijk te zien zijn als ze worden belicht Kortstaartkameleons hebben vaak stekelrijen vergrote schubben of uitsteeksels op het lichaam Deze dienen voornamelijk om het lichaam te camoufleren en niet ter verdediging of om af te schrikken Brookesia vadoni is de enige uitzondering; de stekels van deze soort zijn zeer lang en naaldachtig in vergelijking met alle andere soorten De stekels komen over het gehele lichaam inclusief de staart voor op de onderzijde naEen andere soort die een opvallend uiterlijk heeft is Brookesia perarmata Deze soort heeft rijen kleine hoornachtige trosjes op het lichaam zowel op de rug als de flanken Het meest opvallend is de kop die vele opstaande verharde randen heeft Deze zijn lichter van kleur dan de rest van de kop en het lichaam Het geheel aan uitsteeksels aan de kop doet denken aan een soort helm Mannetjes zijn altijd kleiner dan vrouwtjes en dit is tevens het enige uiterlijke verschil Bij een parend koppeltje is het sekseverschil m makkelijk vast te stellen maar het geslacht van een individuele kortstaartkameleon is zeer moeilijk te bepalen Bij andere groepen van kameleons hebben mannetjes vaak grotere stekels en kammen en zijn hieraan eenvoudig te onderscheiden van de vrouwtjes Poten De poten zijn relatief lang en dun maar weinig krachtig Kameleons zijn niet in staat om snel weg te rennen zoals bekend is van veel andere hagedissen De poten zijn niet naast maar onder het lichaam geplaatst De poten zijn daardoor niet geschikt om te rennen maar wel om het dier over het sagittale vlak te bewegen Hierbij wordt het lichaam gelijkmatig heen- en weer bewogen zodat het dier niet opvalt De kortstaartkameleons zijn in vergelijking met andere kameleons erg langzaam en vertrouwen volledig op hun camouflage De ledematen zijn zo lang en dun dat ze eerder doen denken aan die van een insect dan aan de poten van een hagedis Aan het einde van de poten zijn de vingers en tenen gelegen die net zoals bij alle kameleons zijn omgevormd tot grijpklauwen De vingers en tenen dragen nagels bij kortstaartkameleons bestaan de nagels uit één geheel Dit is een verschil met de soorten uit het geslacht Rhampholeon die een spleet aan het einde van de nagel hebben zodat het uiteinde van iedere nagel twee punten heeft Deze vorm van de nagels wordt wel bicuspide genoemd van het Latijnse bi- twee cuspis uiteinde De onderzijde van de poten kan zowel glad zijn als voorzien van knobbels De onderzijde van de poten heeft bij veel soorten een laagje dat bestaat uit zeer kleine haartjes die setae worden genoemd Deze haartjes komen ook voor bij andere groepen zoals gekkos die hierdoor op glas kunnen lopen De haartjes zijn bij kameleons zoals de kortstaartkameleons lang niet zo efficiënt als bij de gekkos maar dragen wel bij aan een betere grip op de ondergrond< ref> Staart Alle soorten hebben een relatief korte staart hieraan is ook de naam te danken De staart is altijd korter dan het lichaam dit in tegenstelling tot de meeste hagedissen inclusief veel kameleons Hagedissen hebben in de regel een staart die tenminste anderhalf tot twee keer de lichaamslengte bedraagt Ook de gelijkende soorten uit het geslacht Rhampholeon hebben een kortere staart De staart van de mannetjes is ongeveer dertig procent van de lichaamslengte De staart van de kortstaartkameleons is niet oprolbaar en kan niet of nauwelijks als een extra grijporgaan worden gebruikt De staart speelt wel een rol in de voortbeweging van de kameleons De staart is alleen aan het uiteinde zeer beweeglijk Tijdens het lopen wordt de staart recht achteruit gehouden als tegengewicht Enkel de punt van de staart dient om contact te maken met de ondergrond De staartpunt wordt tijdens het lopen omlaag gekromd zodat deze de bodem raakt Hierdoor kan de staartpunt beschouwd worden als een extra contactpunt met de bodem een dergelijk gebruik van de staart is bij andere hagedissen niet bekend Bij de gelijkende soorten uit het geslacht Rhampholeon is het gebruik van de staartpunt als extra ankerpunt nog niet onderzocht De staartpunt van de kortstaartkameleons is zo beweeglijk dankzij een aantal anatomische aanpassingen De staart van kortstaartkameleons telt ongeveer 20 staartwervels wat aanzienlijk minder is in vergelijking met andere kameleonsoorten die meestal rond de 50 staartwervels bezitten Daarnaast zijn de staartwervels van kortstaartkameleons kleiner en met name aan de staartpunt zijn minder wervels aanwezig dan in het voorste deel van de staart De pezen aan de onderzijde van de staartpunt zijn beter ontwikkeld wat de beweeglijkheid van de staartpunt vergroot De soort Brookesia micra heeft een oranje achtereinde van de staart althans de volwassen dieren Andere kortstaartkameleons hebben een staartkleur die overeenkomt met de lichaamskleur Voedsel en jacht Kortstaartkameleons gaan meestal niet actief op zoek naar voedsel maar liggen in een hinderlaag te wachten tot een prooidier langskomt waarna deze wordt buitgemaakt Soms worden prooien beslopen voor ze worden gegeten De prooidieren worden visueel opgespoord de kegelvormige ogen kunnen alle kanten opdraaien Net als alle kameleons hebben kortstaartkameleons een lange schiettong die razendsnel naar buiten kan worden geschoten Het prooidier wordt door het uiteinde van de tong gegrepen waarna de tong weer in de bek wordt gebracht Kortstaartkameleons eten kleine ongewervelde dieren zoals insecten en spinnen Van de pantserkameleon Brookesia perarmata is bekend dat ook termieten worden gegeten Vijanden en verdediging De belangrijkste predatoren van kameleons op Madagaskar in het algemeen zijn de madagaskarslangenarend Eutriorchis astur en de gebandeerde torenvalk Falco zoniventris Deze vogels eten echter voornamelijk grotere kameleons die in bomen en struiken leven< ref> Vijanden van specifiek de kortstaartkameleons zijn voornamelijk grondscharrelaars zoals de blauwkopgrondscharrelaar Atelornis pittoides en de gebandeerde grondscharrelaar Brachypteracias leptosomus en de haaksnavelvanga Vanga curvirostris die tot de vanga's behoort De gebandeerde grondscharrelaar is de enige vogel die liever kortstaartkameleons eet dan soorten uit de geslachten Calumma en Furcifer Kortstaartkameleons kennen meestal alleen een vorm van passieve verdediging Ze blijven vaak urenlang doodstil zitten en bewegen zich zeer langzaam Om niet op te vallen worden de voor kameleons karakteristieke schommelde bewegingen gemaakt Alle soorten blijven bovendien op de bodem of klimmen hooguit op dood hout dat op de bodem ligt Alleen om te slapen worden lagere struiken uitgezocht De kameleons slapen niet tussen de bladeren van planten en bomen omdat hierin vijanden op zoek gaan naar prooien Daarom kiezen ze kale takjes uit om op te zitten gedurende de nacht< ref> Kortstaartkameleons kunnen bij bedreiging niet snel wegrennen en zullen eveneens niet bijten als ze worden opgepakt Andere kameleons reageren sissend of grommend en sperren de bek open om agressief van zich af te bijten Bij de kortstaartkameleons komt dit gedrag nooit voor ze blijven in eerste instantie altijd stil zitten Uit waarnemingen van in gevangenschap gehouden dieren blijkt dat ze weinig stressgevoelig zijn Hierbij worden de poten onder de buik gevouwen waarna de kameleon omvalt Van verschillende soorten is bekend dat ze het lichaam snel laten vibreren waarbij een zoemend geluid te horen is Dit dient waarschijnlijk niet om grote roofdieren op afstand te houden maar om mieren die over het lichaam kruipen af te weren Van slapend exemplaar dat in gevangenschap werd gehouden is waargenomen dat het dier vibreerde toen er een voedselkrekel over het lichaam liep< ref> Voortplanting en ontwikkeling De paartijd start in het natte seizoen vooral bij de soorten die in drogere gebieden leven Van een aantal soorten is beschreven dat er een paringsritueel wordt uitgevoerd door het mannetje Dit ziet eruit als een soort dansje waarbij het mannetje om het vrouwtje heen loopt terwijl schokkende bewegingen met het lichaam worden gemaakt en met de kop wordt geknikt Als een vrouwtje niet paringsbereid is zal ze zijwaartse bewegingen maken om het mannetje af te weren Een paringsbereid vrouwtje laat het mannetje zijn gang gaan zodat hij uiteindelijk op haar rug klimt Een vrouwtje kan een mannetje meerdere dagen meedragen De daadwerkelijk paring vindt vaak in de avond of nacht plaats Alle soorten zijn eierleggend de jongen worden in een ei afgezet en geen enkele soort is eierlevendbarend zoals voorkomt bij veel andere kameleons< ref> Na ruim een maand worden door het vrouwtje eieren afgezet De eieren zijn verhoudingsgewijs vrij groot omdat de vrouwtjes zo klein blijven De eitjes van Brookesia tristis hebben een doorsnede van 58 tot 59 millimeter terwijl het vrouwtje een lichaam van maximaal 24 millimeter heeft De eieren nooit begraven maar worden tussen de bladeren in de grond afgezet Sommige soorten hebben kleverige eieren die vastgeplakt worden onder stukken hout of onder mos De incubatietijd is vaak drie maanden of meer afhankelijk van de omgevingsomstandigheden zoals de temperatuur Omdat de eieren tussen de rottende bladeren worden gedeponeerd profiteren ze van de hogere temperaturen en luchtvochtigheid als gevolg van broei Als de embryo's in het ei volledig zijn ontwikkeld komen de jongen tevoorschijn Bij de soort Brookesia tristis zijn de juvenielen die uit het ei kruipen ongeveer 14 millimeter lang en wegen na een week 003 gram< ref> Wat betreft lichaamsvorm en -kleur lijken ze al op de ouderdieren Het aantal eieren hangt af van de soort en ook van de grootte van het vrouwtje Oudere en grotere vrouwtjes zetten gemiddeld meer eieren af dan jongere of kleinere exemplaren Van de pantserkameleon Brookesia perarmata is bekend dat een vrouwtje twee tot vijf eitjes afzet per legsel en jaarlijks twee legsels produceert Het ei van een kortstaartkameleon heeft een zachte rubberachtige schaal en geen harde en kalkachtige zoals de eieren van veel andere hagedissen Kortstaartkameleons die langere tijd in droge omgevingen leven houden een zogenaamde zomerslaap of estivatie Deze periode waarin de dieren zich in een sluimerende toestand bevinden wordt ook wel torpor genoemd Gedurende deze tijd wordt niet naar voedsel of een partner gezocht De kameleon zoekt hierbij een beschutte plaats op of graaft een holletje in de grond en wacht op vochtiger tijden Na een regenbui komen de dieren tevoorschijn< ref> Kortstaartkameleons ontwikkelen zich vrij snel; na vier tot vijf maanden zijn de dieren geslachtsrijp De meeste soorten worden niet ouder dan twee jaar Kortstaartkameleons en de mens Kortstaartkameleons kwamen in 2012 kortstondig in het nieuws toen vier nieuwe soorten werden beschreven door een groep van biologen Met name één soort Brookesia micra werd veelvuldig in de media genoemd omdat deze soort de kleinste bleek van alle kameleons en een van de kleinste gewervelden die op het land leven Verschillende afbeeldingen werden vrijgegeven en gebruikt in krantenartikelen en op websites In het bijzonder de foto's van een exemplaar op de kop van een lucifer en die op een vingernagel gingen de gehele wereld over Bedreiging en bescherming Er is veel onderzoek gedaan naar de verspreiding en de populatiegroottes van verschillende kameleons Veel kortstaartkameleons zijn slechts bekend uit een relatief klein gebied op Madagaskar Sommige soorten komen alleen voor op enkele eilanden in het noorden van het land De relatief kleine oppervlakte van het areaal maakt ze kwetsbaar voor invloeden van de mens zoals ontbossing Op Madagaskar zijn grote delen van het oorspronkelijke bos gekapt wat het leefgebied van de kameleons verkleint Niet alle kortstaartkameleons hebben een beschermingsstatus omdat sommige soorten pas recentelijk voor het eerst wetenschappelijk zijn beschreven Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of dergelijke soorten algemeen voorkomen of juist bedreigd zijn De beschermingsstatus van alle soorten is opgenomen in de soortenlijst onderaan Niet alleen worden gebieden aangewezen als reservaat ook worden bedreigde diersoorten zoals kortstaartkameleons op verschillende plaatsen gekweekt om ze later in het wild uit te zetten Een dergelijk reservaat is het Peyrieras Reptile Reserve vernoemd naar de Franse arts André Peyriéras Onder andere de wenkbrauwkameleon en de Nosy Be-dwergkameleon zijn hier opgekweekt Peyriéras ontdekte de soort Brookesia vadoni in 1968 Als eerbetoon voor zijn werk werden verschillende dieren naar Peyriéras vernoemd waaronder ook een kortstaartkameleon; Brookesia peyrierasi Een van de bedreigingen is de jacht op de dieren voor de handel in exotische dieren De kameleons worden in het wild gevangen en over de gehele wereld verscheept voor de verkoop aan verzamelaars Veel soorten worden tegenwoordig beschermd dankzij een exportverbod zodat deze niet meer in de legale handel te krijgen zijn Alle soorten kortstaartkameleons zijn door wetgeving beschermd door andere Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora CITES Op de rode lijst van CITES is de verkoop van alle soorten uitdrukkelijk verboden op de pantserkameleon Brookesia perarmata na De pantserkameleon mag echter alleen worden verhandeld met een speciale vergunning Zonder een vergunning is ook het houden van deze soort verboden < ref> In gevangenschap Net als veel andere kameleons zijn sommige kortstaartkameleons populair als exotisch huisdier Een aantal soorten wordt soms aangeboden in de dierenhandel Kortstaartkameleons zijn veel zeldzamer in de dierenhandel in vergelijking met andere kameleons en zijn relatief prijzig Voorbeelden van soorten die wel eens in de handel opduiken zijn de soorten Brookesia perarmata Brookesia stumpffi Brookesia superciliaris en Brookesia thieli De laatste drie soorten zijn alleen als nakweek te verkrijgen en zijn erg zeldzaam in de handel Kortstaartkameleons zijn niet aan te merken als beginnerssoorten maar voor wie de leefomstandigheden van kameleons goed weet na te bootsen zijn ze relatief makkelijk in leven te houden Kortstaartkameleons zijn niet agressief tegen elkaar in gevangenschap zolang er enkele schuilplaatsen zijn waarin ze zich terug kunnen trekken Tegenover andere dieren zijn ze zeer schuw Vanwege hun rustige karakter kunnen kortstaartkameleons in het terrarium met verschillende andere amfibieën en reptielen worden gehouden zoals kikkers uit het geslacht Mantella en kleinere soorten uit de hagedissengeslachten bladstaartgekkos Uroplatus en madagaskardaggekkos Phelsuma Kortstaartkameleons hebben een vochtig en warm terrarium nodig met schuilplaatsen en kunstplanten De luchtvochtigheid dient altijd boven de 70% te zijn Het terrarium moet voorzien zijn takjes om over te lopen en van bladeren of mos op de bodem Vooral voor de afzet van de eieren is mos of een ander vochtig substraat nodigDe dieren kunnen gevoerd worden met fruitvliegen kleine krekels en andere insecten De kleinere soorten kunnen beter gevoerd worden met springstaarten dit zijn zeer kleine insecten die men zelf kan kweken Kortstaartkameleons zijn in eerste instantie vaak schuw; ze reageren op mensen door doodstil te blijven zitten Na enige tijd wennen ze echter en kunnen op enig moment zelfs uit de hand gevoerd worden Taxonomie en indeling Kameleons worden wereldwijd vertegenwoordigd door 200 soorten in 12 geslachten Vroeger werden de kameleons verdeeld in de echte kameleons en de onechte kameleons Deze eerste groep werd als een aparte onderfamilie Chameoleoninae beschouwd en omvatte de grotere klimmende soorten De kleinere boombewonende kameleons werden in de onderfamilie Brookesinae geplaatst Deze indeling in onderfamilies is tegenwoordig echter verlaten Het geslacht Brookesia bestaat uit dertig verschillende soorten waarvan er vijf pas in 2012 voor het eerst wetenschappelijk zijn beschreven Deze soorten worden hierdoor in de literatuur vaak nog niet vermeld De soorten uit het geslacht Rhampholeon van het Griekse rhamphos-leon vrij vertaald snavelleeuw lijken uiterlijk sterk op de kortstaartkameleons Ze zijn bruin klein en hebben eveneens een zeer korte staart die niet als grijporgaan kan worden gebruikt Lange tijd werd gedacht dat de twee geslachten sterk aan elkaar verwant zijn Tegenwoordig weet men dat de twee groepen wel eenzelfde voorouder hebben maar als zustergroepen moeten worden gezien Hun sterke uiterlijke gelijkenis is het gevolg van convergente evolutie< ref> Tot de jaren tachtig werden de Rhampholeon- soorten tot het geslacht Brookesia gerekend Ze werden wel in een apart ondergeslacht geplaatst de naam van de soort Brookesia spectrum bijvoorbeeld was toen Brookesia Rhampholeon spectrum Later werden de soorten uit het ondergeslacht Rhampholeon als een apart geslacht gezien Een tweede ondergeslacht dat inmiddels niet meer wordt erkend is Leandria Onder andere de pantserkameleon Brookesia perarmata behoorde tot deze groep Er is soms verwarring als het gaat om de vigerende wetenschappelijke naam van sommige soorten Een voorbeeld is de naamgeving van de soort Brookesia thieli die afwisselend onder twee verschillende namen werd beschreven Brookesia thieli — Brygoo & Domergue 1969 Brookesia antoetrae — Brygoo & Domergue 1971 Brookesia thieli — Glaw & Vences 1994 Brookesia antoetrae — Glaw & Vences 1994 Brookesia thieli — Nečas 1999 Brookesia antoetrae — Nečas & Schmidt 2004 De geslachten Brookesia Palleon Rhampholeon en Rieppeleon vormen tegenwoordig de onderfamilie Brookesiinae Het geslacht Rieppeleon is in 2004 afgesplitst van Rhampholeon De soorten uit de geslachten Rieppeleon en Rhampholeon worden wel met bladkameleons aangeduid Zij komen niet voor op Madagaskar maar leven op het continentale deel van Afrika voornamelijk rond Malawi en Tanzania De twee soorten uit het geslacht Palleon zijn eveneens sterk verwant en werden tot 2013 ook tot de kortstaartkameleons gerekend Omdat van deze twee soorten bekend is dat ze al lange tijd geleden zijn afgesplitst van de overige kortstaartkameleons worden ze tegenwoordig tot een apart geslacht gerekend De wetenschappelijke naam Palleon verwijst hiernaar en betekent oude leeuw Palae oud en leon leeuw Onderlinge verwantschappen In 2012 werd een artikel gepubliceerd over de onderlinge verwantschappen tussen de kameleons Hiertoe werden verschillende exemplaren gevangen in het wild en vervolgens bedwelmd door ketamine toe te dienen De kameleons werden vervolgens gefixeerd in een ethanol-oplossing van 90 procent Door weefselmonsters af te nemen hebben onderzoekers DNA kunnen extraheren uit de geconserveerde exemplaren Op basis van specifieke verschillen in het DNA is een stamboom samengesteld van een grote groep kortstaartkameleons Niet alle soorten zijn in deze stamboom opgenomen van een aantal soorten zijn de onderlinge relaties nog niet bekend Lijst van soorten In de onderstaande uitklapbare tabel zijn alle soorten weergegeven inclusief een korte beschrijving en een afbeelding van de soort en het verspreidingsgebied indien beschikbaar Bronvermelding La Molina is een wintersportdorp in de Spaanse gemeente Alp in de Catalaanse Pyreneeën Het heeft een skigebied met 50 kilometer pistes waarvan 25 blauw 18 rood en 7 zwart Het gebied heeft 16 skiliften en ligt tussen de 1700 en 2445 meter hoogte
Evenementen In januari 2011 en februari 2015 vonden er de Wereldkampioenschappen snowboarden plaats Skigebied Lesley Sue Gore New York City 2 mei 1946 – aldaar 16 februari 2015 was een Amerikaanse zangeres en songwriter Levensloop Gore werd geboren als Lesley Sue Goldstein De familie wijzigde de achternaam kort na haar geboorte in Gore Op haar 16e had ze haar eerste hit met het liedje It's my Party In plaats van in te gaan op de platencontracten en aanbiedingen voor films verkoos ze een opleiding Hierdoor kon ze alleen in de weekenden optreden hetgeen een rem op haar carrière betekende In 2005 kwam Gore ervoor uit lesbisch te zijn Verder liet ze weten dat ze daar pas achter kwam na haar twintigste en dat ze er toen nooit over gedacht heeft dit in de openbaarheid te brengen Aan de andere kant heeft ze ook nooit veel moeite gedaan dit te verbergen; voorbeelden daarvan zijn de in 1964 uitgebrachte nummers You Don't Own Me later door André Hazes uitgebracht als Zeg maar niets meer en Sometimes I Wish I Were a Boy In februari 2015 overleed Gore in een ziekenhuis in Manhattan op 68-jarige leeftijd aan longkanker Externe link Dit is een lijst van personen die overleden zijn in 2015 Januari Februari 1 februari Aldo Ciccolini 89 Italiaans-Frans pianist< ref> Edward DeBlasio 88 Amerikaans scenarioschrijver en televisieproducent< ref> Udo Lattek 80 Duits voetballer en voetbaltrainer< ref> Jos van Manen Pieters 84 Nederlands schrijfster< ref> Jos Suijkerbuijk 85 Nederlands wielrenner< ref> 2 februari Joseph Alfidi 65 Amerikaans pianist< ref> Joop Harmans 93 Nederlands wielrenner< ref> Karl-Erik Palmér 85 Zweeds voetballer< ref> Henryk Szczepański 81 Pools voetballer< ref> 3 februari Christophe Gbenye 85 Congolees politicus en rebellenleider< ref> Henri Ghion 80 Belgisch striptekenaar< ref> Martin Gilbert 78 Brits historicus< ref> Mary Healy 96 Amerikaans actrice< ref> John Miranda 88 Amerikaans acteur< ref> Ion Nunweiller 79 Roemeens voetballer< ref> Charlie Sifford 92 Amerikaans golfer< ref> 4 februari Koos van den Akker 75 Nederlands kledingontwerper< ref> 5 februari Rik Coppens 84 Belgisch voetballer en voetbaltrainer< ref> Val Fitch 91 Amerikaans kernfysicus< ref> Jacques Guenot 73 Zwitsers wiskundige< ref> 6 februari André Brink 79 Zuid-Afrikaans schrijver< ref> Larry Daniels 92 Amerikaans acteur en komiek< ref> Marisa Del Frate 83 Italiaans actrice< ref> Assia Djebar 78 Algerijns schrijfster en cineaste< ref> 7 februari Billy Casper 83 Amerikaans golfer en golfbaanontwerper< ref> Joe Mauldin 74 Amerikaans bassist en songwriter< ref> Dean Smith 83 Amerikaans basketbalcoach< ref> John C Whitehead 92 Amerikaans bankier< ref> 8 februari Coen Serré 91 Nederlands radiopresentator< ref> 9 februari Jon Jerde 75 Amerikaans architect< ref> 10 februari Karl Josef Becker 86 Duits theoloog en kardinaal< ref> Corinne Le Poulain 66 Frans actrice< ref> Deng Liqun 99 Chinees politicus< ref> Paul Peeters 79 Belgisch politicus< ref> Manfred Wagner 76 Duits voetballer< ref> 11 februari Roger Hanin 89 Frans acteur filmregisseur en schrijver< ref> Ricardo Palacio 74 Spaans acteur< ref> Bob Simon 73 Amerikaans journalist en verslaggever< ref> 12 februari David Carr 58 Amerikaans journalist< ref> Movita Castaneda 98 Amerikaans actrice< ref> Désiré Dondeyne 93 Frans componist en dirigent< ref> Cornelis Pieter van den Hoek 93 Nederlands verzetsstrijder< ref> Hein van Maasdijk 79 Nederlands fotograaf< ref> Tomie Ohtake 101 Japans-Braziliaans beeldhouwster schilderes en grafica< ref> Richie Pratt 71 Amerikaans jazzmuzikant< ref> Steve Strange 55 Brits zanger< ref> 13 februari John McCabe 75 Brits componist muziekpedagoog en pianist< ref> Gerard Reinier Snabilie 88 Nederlands voetbaldoelman< ref> 14 februari Michele Ferrero 89 Italiaans ondernemer< ref> Alan Howard 77 Brits acteur< ref> Louis Jourdan 93 Frans acteur< ref> Philip Levine 87 Amerikaans dichter< ref> Franjo Mihalić 94 Servisch atleet< ref> Finn Noergaard 55 Deens filmregisseur< ref> Almut Rößler 82 Duits organiste en kerkmuzikante< ref> Wim Ruska 74 Nederlands judoka 15 februari Sergio Blanco 66 Spaans zanger< ref> Steve Montador 35 Canadees ijshockeyer< ref> 16 februari Lasse Braun 78 Italiaans pornofilmregisseur en schrijver< ref> Lesley Gore 68 Amerikaans singer-songwriter< ref> Aleksandr Melentjev 60 Russisch schutter< ref> Uri Orbach 54 Israëlisch politicus< ref> Lorena Rojas 44 Mexicaans actrice en singer-songwriter< ref> 17 februari June Fairchild 68 Amerikaans actrice< ref> Antonio Lanfranchi 68 Italiaans aartsbisschop< ref> Cathy Ubels 86 Nederlands politica< ref> 18 februari Claude Criquielion 58 Belgisch wielrenner< ref> 19 februari Henk Aalderink 65 Nederlands burgemeester< ref> Ivan Davidov 71 Bulgaars voetballer< ref> Gérard Ducarouge 73 Frans raceauto-ontwerper< ref> Harold Johnson 86 Amerikaans bokser< ref> Yutaka Katayama 105 Japans ondernemer< ref> Frank Ramirez 65 Colombiaans acteur< ref> 20 februari Johanna Klink 112 oudste mens van Duitsland< ref> Henk van Rhee 62 Nederlands bestuurder en journalist 21 februari Diederik Fabius 72 Nederlands generaal Luca Ronconi 81 Italiaans theatermaker -acteur en -regisseur< ref> Clark Terry 94 Amerikaans jazztrompettist< ref> 22 februari Charles Aubecq 88 Belgisch politicus< ref> Sebastián Cancio 36 Argentijns wielrenner< ref> Jos Lambrechts 78 Belgisch atleet< ref> 23 februari Dennis Hefter 21 Duits volleyballer< ref> Ben Woolf 34 Amerikaans acteur< ref> Dit is een lijst van premiers van Israël Hoewel de partijen wel van naam veranderden zijn deze wezenlijk verschillende generaties van dezelfde partijen De kleurcode roze voor centrumlinks en blauw voor centrumrechts is daarom een snelle methode om de partij te herkennen die de premier leverde Geel is centrum Bij plaatsvervangers zijn de voorgangers formeel premiers tot het einde van de plaatsvervanging Waarnemers zijn gelijk aan een premier maar zetten de bestaande regering voort tot de verkiezingen of totdat een nieuwe regering wordt gevormd In 1968 ging Mapai samen met twee andere sociaaldemocratische partijen Rafi en Achdoet Haavoda De nieuwe partij werd de Israëlische Arbeiderspartij Avoda voluit Mifleget Haavoda genoemd Daarnaast ging het een alliantie aan met de progressieve arbeiderspartij Mapam Die alliantie viel uit elkaar in 1984 toen Shimon Peres premier werd van een eenheidsregering waaraan ook de Likoed deelnam De Likoed deed mee aan de verkiezingen van 1996 in een alliantie met de partijen Gesher en Zomet In 1999 deed de Avoda hetzelfde met de partijen Gesher en Meemad als Eén Israël Londen Engels London is de hoofdstad en grootste stad van zowel Engeland als het Verenigd Koninkrijk In de regio Groot-Londen waarvan de begrenzing tegenwoordig vaak gelijk wordt gesteld aan die van de stad Londen wonen ongeveer 75 miljoen mensen Hiermee is Londen de stad met de meeste inwoners van de Europese Unie De hele regio van de metropool strekt zich evenwel nog ver uit buiten de grenzen van Groot-Londen De grenzen hiervan zijn niet gemakkelijk aan te geven het aantal inwoners ligt tussen de 12 en 14 miljoen Tussen 1831 en 1925 was Londen de grootste stad ter wereld< ref> De stad is behalve de hoofdstad en de grootste stad van het Verenigd Koninkrijk ook het politieke economische en culturele centrum van dat land Ook in Europa en de wereld vervult ze een belangrijke functie op diverse gebieden Londen wordt als een van de vier traditionele alfa-wereldsteden beschouwd samen met Parijs Tokio en New York< ref> Vooral in de 18e en de 19e eeuw was Londen als hoofdstad van het Britse Rijk het absolute politieke en economische machtscentrum van de wereld Londen telt vier plaatsen die op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO staan de Tower of London de historische nederzetting van Greenwich de Kew Gardens en een gezamenlijke inschrijving bestaande uit het Palace of Westminster Westminster Abbey en Saint Margaret's Church Geschiedenis Prehistorie en oudheid Volgens de middeleeuwse mythologie van Geoffrey van Monmouth werd Londen gesticht door Brutus van Troje en stond bekend als Troia Nova dat verbasterd werd tot Trinovantum Geoffrey voorziet het voorhistorische Londen van een rijke tooi van legendarische koningen en interessante verhalen die eveneens in zijn Historia regum Britanniae worden beschreven Archeologen hebben echter behalve tekenen van landbouw en resten van bewoning geen bewijs gevonden van een voorhistorische of Britse stad Gedurende de prehistorie was Londen een landbouwgebied In dit gebied waren de handelsposten Egham en Brentford gevestigd Deze twee plaatsen zijn niet uitgegroeid tot steden mede vanwege een gebrek aan communicatiemogelijkheden Belangrijke vondsten zoals het Schild van Battersea dat in de Theems bij Chelsea werd gevonden doen wel vermoeden dat het gebied belangrijk was Rond het jaar 50 onder de Romeinse keizer Claudius werd de stad als Londinium gesticht op de noordoever van de Theems Het was de hoofdstad van de Romeinse provincie Britannia Waarschijnlijk werd al in de tweede eeuw een brug over de rivier gebouwd Nadat de stad in 61 door troepen van Boudicca geheel verwoest werd groeide zij uit tot een van de grootste steden van het Romeinse Rijk Na het vertrek van de Romeinen in 410 raakte de stad in verval Middeleeuwen Angelsaksische koningen heersten over Engeland na het vertrek van de Romeinen De stad werd regelmatig geplunderd door Vikingen Alfred de Grote versloeg de Vikingen na een reeks van veldslagen Zo kon de stad weer tot bloei komen De Normandiër Willem de Veroveraar trof na zijn verovering in 1066 zie Slag bij Hastings een welvarende stad aan Na zijn overwinning verwoestte het leger van Willem een groot gedeelte van het land in een poging de Engelsen te onderwerpen maar hij ontweek Londen Hij wachtte bij Berkhamsted totdat de officials van de stad hem als koning zouden erkennen De Londenaren stemden snel in met zijn voorstel en zodoende werd Londen de hoofdstad van het gebied dat in handen was van Willem Londen groeide verder in welvaart en inwonertal tijdens de middeleeuwen De stad had in 1100 ongeveer 40000 inwoners in 1300 waren dat er al bijna 100000 Londen wist zich dankzij zijn rijkdom steeds zelfstandiger te maken van de koningen Tegen betaling verkreeg het verschillende vrijheden en privileges Zo kreeg de stad in 1194 van Richard Leeuwenhart het statuut dat een bestuur van mayor burgemeester en aldermen wethouders handhaafde Dit werd bevestigd in een nieuw handvest van 1199 In 1215 moest Jan zonder Land nieuwe privileges toestaan als gevolg van de bepalingen in de Magna Carta Geleidelijk verwierf de City zoveel zelfbestuur dat geen enkele ambtenaar van de koning er toegang had en de koning zelf alleen na toestemming De macht was in handen van de kooplieden die zich hadden verenigd in corporaties Ook buitenlandse kooplieden vestigden zich in de stad Florentijnen Genuezen Venetianen en vooral Hanzekooplui die sinds 1157 hun kantoor hadden in Steel Yard Tijdens de Rozenoorlog was Londen neutraal waardoor het van zowel het huis Lancaster als van hun tegenstanders van het huis York privileges kreeg In 1381 werd de stad geplunderd door opstandige boeren onder Wat Tyler< ref> Nieuwe Tijd Londen werd al vroeg een financieel en handelscentrum in 1565 werd de Royal Exchange gesticht de eerste beurs van de stad Twee rampen troffen Londen kort na elkaar in 1665 was er een grote pestepidemie die ongeveer 100000 slachtoffers eiste en in 1666 de grote brand van Londen die van 2 tot 5 september woedde en een groot deel van de City verwoestte Hierbij ging ook St Paul's Cathedral in vlammen op Tegelijkertijd was de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog aan de gang Sir Christopher Wren speelde een grote rol bij de stedenbouwkundige planning en wederopbouw na de Grote Brand Zo ontwierp hij de nieuwe St Pauls Cathedral en het herdenkingsmonument van de Grote Brand eenvoudigweg The Monument' geheten Wren voerde ook enkele verbouwingen uit aan het Palace of Whitehall alvorens het complex afbrandde in 1698 Aan het einde van de zeventiende eeuw stichtte koning Willem III met behulp van Nederlands kapitaal de Bank of England gevestigd in Threadneedle Street In de achttiende eeuw was Londen een zeer welvarende stad Het had van Amsterdam de rol van financieel wereldcentrum overgenomen In 1851 en in 1862 tijdens het Victoriaanse tijdperk werden er wereldtentoonstellingen georganiseerd In de tweede helft van de 19e eeuw werd in de stad een grootschalig rioolstelsel aangelegd onder leiding van Sir Joseph Bazalgette Hiermee was Londen de eerste stad ter wereld die op deze manier de levensstandaard en gezondheid van de bevolking aanzienlijk verbeterde Tweede Wereldoorlog Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Londen zwaar getroffen door Duitse bombardementen waarbij ongeveer 20000 doden vielen Londen was het zenuwcentrum van de verdediging tegen de dreiging van de asmogendheden Vanuit de Cabinet War Rooms leidde premier Winston Churchill het rijk Vanuit een bunker onder het metrostation Goodge Street leidde Dwight Eisenhower operatie Overlord en de invasie van het vasteland van Europa Na de Tweede Wereldoorlog Enkele malen in 1952 en 1962 is Londen ernstig bedreigd door overstromingen de stad zakt met een snelheid van 30 cm per eeuw wat de aanleg van de imposante Thames Barrier 1977–1982 bij Woolwich in de Theems noodzakelijk maakte Door de jaren heen is de stad als een inktvlek in alle richtingen gegroeid en slokte vele kleine stadjes en dorpen op De groei naar buiten toe wordt nu enigszins afgeremd door de instelling van een groengordel De ontwikkeling concentreert zich nu in een opwaardering van de oude havengebieden de Docklands Londen is vanwege haar status als wereldstad en als hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk regelmatig het doelwit geweest van terrorisme In 1939 en 1940 en tussen 1973 en 2001 werd door de Provisional Irish Republican Army een groot aantal bomaanslagen gepleegd De zwaarste aanslagen waren echter terroristische bomaanslagen van 7 juli 2005 Bij explosies in drie verschillende metrostellen vielen 39 slachtoffers Ook een bus werd opgeblazen daar vielen 13 doden Twee weken later mislukte een serie soortgelijke aanslagen Een nieuwe aanslag met twee bomauto's op vrijdag 29 juni 2007 werd ternauwernood voorkomen Geografie Topografie De miljoenenstad Londen of Groot-Londen ligt in het zuidoosten van Engeland Groot-Londen heeft een oppervlakte van 1572 km² De stad wordt ruwweg van west naar oost doorsneden door de rivier de Theems De riviervlakte waar de Theems door stroomt is de Thames Valley Ooit was deze rivier veel breder en ondieper dan zij nu is en werd ze begrensd door drasland; ter hoogte van de London Bridge was sprake van getijdenwerking en bij hoogtij kon het water tot wel een kilometer breed worden ongeveer vijf keer zo breed als nu< ref> Met de aanleg van de grootste Thames Embankment vanaf 1862 werd de breedte van de rivier sterk beperkt werd bijna 9 hectare land aangewonnen en konden een riool een metrolijn en wegen aangelegd worden Nog altijd vormt de getijdenwerking van de rivier een bedreiging voor Londen al moet de Thames Barrier een waterkering in de Theems in het oosten van Londen de komende decennia voldoende bescherming bieden Het hoogste natuurlijke punt in Londen is Westerham Heights met een hoogte van 245 meter Westerham Heights ligt in de borough Bromley in Outer London de buitenring van Groot-Londen De acht hoogste natuurlijke punten van de stad liggen allemaal in Outer London Het hoogste punt van Inner London het centrale deel van Groot-Londen is Hampstead Heath in de borough Camden met een hoogte van 134 meter De City of London is de historische stadskern; die wordt meestal alleen de City genoemd De City is vooral bekend door het grote aantal financiële instellingen dat er is gevestigd Het gebied is slechts 26 km² groot en wordt ook wel de square mile genoemd De City heeft ongeveer 7000 inwoners Bestuurlijke indeling Londen bestaat uit dertien boroughs deelgemeenten van Inner London de City of London en twaalf direct omliggende boroughs omringd door Outer London in Greater London de stad als geheel De boroughs zelf zijn ook weer opgedeeld in verschillende wijken De stad kent in totaal 32 bestuurlijke eenheden De City of London is geen borough maar een ceremonieel graafschap De City of London heeft daarnaast de status van stad net als de City of Westminster Klimaat Londen heeft een gematigd zeeklimaat Relatief gezien komen regen en sneeuw niet veel voor Waarschijnlijk heeft dit te maken met het hitte-eilandeffect Toch kent men in Londen wel sneeuwval zoals tijdens de sneeuwstorm van februari 2009 Demografie Bevolkingssamenstelling In een grote stad als Londen is de bevolkingssamenstelling zeer divers In de stad wonen meer dan 100 verschillende nationaliteiten en er worden meer dan 300 talen gesproken Van alle inwoners van Londen is 32% buiten het Verenigd Koninkrijk geboren van de inwoners van Inner London zelfs 39% 694 procent van de 75 miljoen inwoners zijn blank De grootste groep immigranten in Londen zijn Indiërs 65% gevolgd door Bengalen en Pakistanen beide 23% In de tabel van de bevolking naar het land van herkomst is te zien dat veel etnische groepen afkomstig zijn uit het voormalige Britse Rijk Ontwikkeling van het inwonertal Uit de tabel die de ontwikkeling van de bevolking aangeeft valt op te maken dat het inwonertal sinds 1939 is afgenomen De laatste jaren neemt het inwonertal weer toe Vanaf 1881 geldt het inwonertal voor Groot-Londen< small> Religie 582% van de Londenaren noemt zichzelf christen 158% van de Londenaren zegt dat ze niet gelovig zijn Andere grote religieuze groeperingen in Londen zijn moslims 85% hindoes 41% joden 21% Sikhs 15% Boeddhisten 08% Paganisten 03% en overige 02% 87% heeft bij de volkstelling van 2001 geen antwoord gegeven op de vraag welk geloof zij aanhangen In Londen staat een groot aantal kerken waarvan er een paar wereldberoemd zijn Zo worden de koningen van Engeland allen gekroond in Westminster Abbey Koning Harold II Godwinson was de eerste vorst die er werd gekroond in 1066 Op de eerste kerstdag van datzelfde jaar werd Willem de Veroveraar hier al gekroond als zijn opvolger Ook alle daaropvolgende Engelse vorsten werden hier gekroond behalve Eduard V en Eduard VIII die niet werden gekroond< ref> De aartsbisschop van Canterbury leidt traditioneel deze ceremonie hoewel Harold en Willem werden gekroond door de aartsbisschop van York De St Pauls Cathedral is de grootste kerk van de stad De kerk is de zetel van de bisschop van Londen In deze kerk vond het huwelijk plaats tussen kroonprins Charles en Lady Diana Spencer Andere bekende kerken in Londen zijn All Hallows-by-the-Tower All Souls Brompton Oratory Southwark Cathedral St Martin-in-the-Fields Temple Church Westminster Cathedral St Pauls Covent Garden en St Mary-le-Strand Er wonen veel moslims in Tower Hamlets en Newham De belangrijkste moskeeën zijn de London Central Mosque en de Bait-ul-futuh Moskee Hindoes wonen vooral in Harrow en Brent terwijl de Sikhgemeenschappen vooral in Oost- en West-Londen wonen Bestuur Lokale overheid Het lokale bestuur van Londen is opgedeeld in twee niveaus Het hoogste niveau wordt gevormd door de Greater London Authority GLA dat zelf ook weer bestaat uit twee gekozen onderdelen de burgemeester van Londen die de uitvoerende macht in handen heeft en de London Assembly die het beleid van de burgemeester kan onderzoeken en zijn begrotingsvoorstellen kan goedkeuren of afwijzen Beide onderdelen hebben de moderne City Hall langs de Theems als hoofdkantoor Het huidige systeem bestaat pas sinds 2000; voor dat jaar werd de overheid gevormd door de in 1986 afgeschafte Greater London Council Hierdoor bestaat de titel "Burgemeester van Londen" pas sinds 2000 De huidige burgemeester van Londen is de conservatief Boris Johnson die in 2008 Ken Livingstone na twee termijnen opvolgde Het lagere niveau van het Londense lokale bestuur wordt gevormd door 33 plaatselijke overheden de raden van de 32 Londense boroughs en de City of London Corporation De City heeft een eigen burgemeester ook wel de Lord Mayor of the City of London genoemd Deze 33 plaatselijke overheden hebben de verantwoordelijkheid over lokale zaken als onderwijs sociale voorzieningen afvalinzameling en de lokale infrastructuur De Metropolitan Police Service is verantwoordelijk voor de veiligheid in Groot-Londen uitgezonderd voor de City of Londen en staat onder toezicht van de Metropolitan Police Authority De City heeft een eigen politie de City of London Police Voor de veiligheid in de National Rail en de Underground de metro van Londen wordt gezorgd door de London Transport Police De London Fire Brigade de brandweer in Londen is actief in heel Groot-Londen inclusief de City en behoort tot de grootste brandweerkorpsen ter wereld De ambulancedienst van Londen is de London Ambulance Service NHS Trust Her Majesty's Coastguard en de Royal National Lifeboat Institution zijn beide actief als reddingdienst op de Theems Nationale overheid Londen heeft als hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk een belangrijke functie in het nationale bestuur Het Britse parlement zetelt in het Palace of Westminster beter bekend onder de naam Houses of Parliament In de omgeving van het Palace of Westminster met name aan de straat Whitehall ligt nog een aantal andere belangrijke overheidsgebouwen waaronder het hoofdkantoor van het Ministerie van Defensie het Ministerie van Gezondheid en het Ministerie van Werk en Pensioenen De ambtswoning van de Britse premier bevindt zich aan 10 Downing Street een zijstraat van Whitehall Dit adres heeft de status van eigennaam verworven Stadsbeeld | |- | |- | |- | |- | |- | |} Transport for London TfL is een overheidsorganisatie die verantwoordelijk is voor het wegverkeer en openbaar vervoer in de Londense agglomeratie Greater London Het hoofdkantoor van TfL is ontworpen door Charles Holden en is gevestigd op 55 Broadway nabij het St James's Park in Londen Wegverkeer Het verkeer in Londen bestaat voor een groot gedeelte uit taxi's en bussen; regulier verkeer wordt geweerd uit het centrum De gemiddelde snelheid van het autoverkeer in het centrum van Londen is 17 km u< ref> Er is een tolheffing in het centrum de London congestion charge Ondanks dit rekeningrijden voor autovervoer is de stad erg druk met autoverkeer Londen kent een systeem van ringwegen De 188 kilometer lange M25 is de buitenste ring en heeft aansluiting op de rest van het snelwegennet in Groot-Brittannië De M20 verbindt Londen met de Kanaaltunnel De M4 verbindt Londen via Bristol met Wales Het noorden is met de auto te bereiken via de M40 of de M1 De universiteitsstad Cambridge is bereikbaar via de M11 De M3 leidt richting de zuidwestkust Londen heeft ook een uitgebreid busnetwerk met onder andere de bekende rode dubbeldekkers Vooral de rode bussen in Londen zijn erg bekend Het beroemde type Routemaster met open achterbalkon en conducteur is eind 2005 op twee lijnen na buiten dienst gesteld Tegenwoordig zijn er bijna alleen nog dubbeldekkers met eenmansbediening en voorinstap De dominantie van de dubbeldekker in het stadsbeeld neemt de laatste jaren echter sterk af doordat steeds meer gelede bussen in dienst komen Londen heeft kenmerkende zwarte taxis cabbies Het traditionele oudere model wordt geleidelijk vervangen door een moderner model dat evenwel gebouwd is naar het voorbeeld van het oude taximodel Er zijn ongeveer 23000 taxis in Londen< ref> Luchthavens Met luchthaven Londen Heathrow beschikt Londen over het drukste vliegveld van Europa< ref> Daarnaast wordt de metropool ook nog bediend door de luchthavens Londen City Gatwick Luton en Stansted In 2006 passeerden in totaal 137 miljoen passagiers deze luchthavens Van de vijf luchthavens bevinden alleen Heathrow en City zich binnen de grenzen van Greater London Gatwick Luton en Stansted liggen buiten de grenzen van dit gebied maar beschikken over goede vervoersverbindingen naar Londen Londen Heathrow is direct aangesloten op het metronetwerk aan de Piccadilly Line; Londen City is onder andere verbonden met de rest van de stad via de Docklands Light Railway Spoorwegen Londen is met 14 grote treinstations het belangrijkste spoorwegknooppunt van het Verenigd Koninkrijk Net als veel andere Europese steden was het in de negentiende eeuw niet toegestaan om doorgaande spoorlijnen door de stad aan te leggen Daarom liggen de meeste van deze stations buiten het hart van de stad Met de aanleg van Crossrail wordt het na anderhalve eeuw mogelijk om treinen te laten rijden dwars door onder de stad Het station St Pancras International is sinds november 2007 < ref> het eindpunt van de Eurostar die Londen via de Kanaaltunnel met Parijs Lille en Brussel verbindt Het Waterloo Station is een van de drukste stations van Londen Waterloo verbindt Londen met de regio's South West England en South East England De andere stations zijn Blackfriars Cannon Street Charing Cross Euston Fenchurch Street King's Cross Liverpool Street London Bridge Moorgate Marylebone Paddington voor Cardiff en Gloucester en Victoria Metro Londen heeft een uitgebreid metrostelsel de Underground bijgenaamd The Tube Londen was ook de eerste stad ter wereld met een netwerk van ondergrondse spoorlijnen Er zijn sinds 1987 twee systemen de gewone metro en de DLR Docklands Lightrail De metro gaat vooral door het centrum terwijl de DLR door de Docklands gaat De metro zal de komende jaren nog verder verbeterd worden dit was al gedeeltelijk gedaan ter voorbereiding op de Olympische Spelen in 2012 In de metro DLR en bussen in Londen wordt betaald met de Oyster card de Londense versie van de OV-chipkaart Onderwijs Met 125000 studenten is de Universiteit van Londen de grootste universiteit van het Verenigd Koninkrijk en Europa De Universiteit van Londen werd opgericht in 1836 en bestond toen nog maar uit twee colleges University College London UCL en Kings College London KCL De universiteit was de eerste in het Verenigd Koninkrijk die vrouwen op gelijke wijze toeliet als mannen Tegenwoordig is het een overkoepelend instituut dat bestaat uit 31 vrijwel onafhankelijke colleges en instituten verspreid over Londen Naast UCL en Kings zijn de bekendste colleges het Imperial College London de London School of Economics LSE en het Goldsmiths College Ook de Royal Academy of Music behoort tot deze universiteit Het Imperial College London en de University College London staan beide in de top 10 van beste universiteiten van de wereld genoteerd Gezondheidszorg De eerste vorm van gezondheidszorg in de stad bestond uit liefdadigheidswerk van de kloosters< ref> Het oudste ziekenhuis van Londen gesticht in 1123 is St Bartholomew's Hospital In de negentiende eeuw was Londen een van de snelst groeiende steden ter wereld maar de watervoorziening en hygiënische omstandigheden waren extreem slecht Dit kan worden verklaard uit het feit dat er verbeteringen waren in de voedselvoorziening en vaccinatieprogramma’s Tegenwoordig is de levensverwachting in Londen vrij hoog; mannen worden in Londen gemiddeld 779 jaar oud vrouwen 824 jaar Wel maakt het uit of je in het chique Kensington en Chelsea woont gem levensverwachting 833 of in het wat armere Tower Hamlets gem levensverwachting 765< ref> De National Health Service NHS is het door de overheid gefinancierde gezondheidssysteem in Engeland Het is opgericht in 1948 als gevolg van het Beveridge-rapport In dit rapport wordt gepleit voor een systeem van verzekeringen met omslagstelsel ter bestrijding van armoede en ziekte Er zijn talrijke ziekenhuizen in de stad Sommige zoals het al eerder genoemde St Bartholomew's Hospital maar ook Guy’s Hospital en St Thomas’ Hospital bestaan al honderden jaren In Londen zijn 25 onderzoeksinstituten en geneeskundeopleidingen en 23 National Health Service-ziekenhuizen In de stad werken 175000 mensen in de gezondheidszorg< ref> Stedenbanden De Greater London Authority heeft jumelages met vijf steden Berlijn Duitsland Koeweit Koeweit Kuala Lumpur Maleisië Moskou Rusland New York Verenigde Staten Daarnaast heeft Londen nog vriendschapsbanden met de volgende negentien steden {| | valign"top" | Algiers Algerije Amsterdam Nederland Bakoe Azerbeidzjan Bogotá Colombia Bombay India Buenos Aires Argentinië Delhi India Dhaka Bangladesh Istanboel Turkije Oslo Noorwegen | valign"top" | Parijs Frankrijk Peking China Podgorica Montenegro Rome Italië Sofia Bulgarije Sylhet Bangladesh Teheran Iran Tokio Japan Zagreb Kroatië |} Ook de boroughs van Londen hebben banden met stadsdelen van andere steden over de hele wereld Zie ook City of London Groot-Londen Lijst van Londenaren Lijst van wijken in Londen Externe links algemene informatie over Londen Maria Johanna Rietje of "Ma" Braun-Voorwinde Delfshaven 28 december 1881 Rotterdam 9 oktober 1956 was een Nederlands zwemtrainster Ma Braun stond bekend om haar harde trainingsaanpak Onder haar leiding domineerde de Nederlandse ploeg het internationale vrouwenzwemmen in de jaren twintig en dertig Ma Braun is de moeder van Marie Braun die onder leiding van haar moeder goud en zilver haalde bij de Olympische Zomerspelen van 1928 in Amsterdam Tijdens de Olympische Zomerspelen van 1936 in Berlijn leidde ze Rie Mastenbroek naar drie gouden medailles en één zilveren medaille Andere succesvolle pupillen van Ma Braun waren Marie Baron Willy den Ouden Puck Oversloot en na de oorlog Irma Schuhmacher Zij werd in 1967 postuum opgenomen in de International Swimming Hall of Fame Externe link Maagdenburg Duits Magdeburg Nedersaksisch Meideborg is de hoofdstad van de Duitse deelstaat Saksen-Anhalt Maagdenburg ligt aan de Elbe en telt inwoners< ref> De kreisfreie Stadt beslaat een oppervlakte van ongeveer 20095 km² Geschiedenis Maagdenburg was in de middeleeuwen een van de belangrijkste steden van het Heilige Roomse Rijk Keizer Otto I had er zijn keizerlijke palts en stichtte er een bisdom dat nog tijdens zijn leven werd verheven tot aartsbisdom Maagdenburg en dat een belangrijk steunpunt was tegen de heidense Slaven Na zijn dood in 973 werd Otto I er bijgezet in de dom Deze kerk werd in 1207 bij een stadsbrand die ook de palts verwoestte in de as gelegd en vervangen door de huidige eerste gotische kerk in Duitsland In 1035 kreeg Maagdenburg stadsrechten Tientallen steden ten oosten van de Elbe zouden later stadsrechten krijgen die geënt waren op die van Maagdenburg het Maagdenburgse stadsrecht was met dat van Lübeck het invloedrijkste in Duitsland In de dertiende eeuw trad de stad toe tot het Hanzeverbond Maagdenburg werd in 1631 tijdens de Dertigjarige Oorlog na een beleg veroverd door de keizerlijke veldheer Johan t'Serclaes van Tilly waarbij de stad in vlammen opging en het grootste deel van de 30000 inwoners het leven verloor Van 1646 tot 1681 was Otto von Guericke burgemeester van Maagdenburg Hij was ook een vermaard fysicus die in 1657 de beroemde proef van de Maagdenburgse halve bollen uitvoerde waarmee het bestaan van vacuüm en luchtdruk werd aangetoond Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de stad nogmaals vrijwel geheel verwoest Na de laatste wereldoorlog behoorde de stad van 1949-1990 tot de DDR en werd er maar weinig hersteld van het oorspronkelijke stadsbeeld De dom werd wel gerestaureerd Inmiddels timmert Maagdenburg behoorlijk aan de weg Er staan gebouwen van beroemde architecten zoals het Hundertwasser-project Grüne Zitadelle Kunst en cultuur Musea Kunstmuseum Maagdenburg in het Kloster Unser Lieben Frauen met buitencollectie sculpturen in Skulpturenpark Magdeburg Theaters Poppentheater van Maagdenburg in het stadsdeel Buckau Kernen De stad Maagdenburg is in 40 stadsdelen ingedeeld Sommige stadsdelen hebben in de loop van de tijd door bijvoorbeeld uitbreidingen verdere onderverdelingen gekregen Geboren Georg Philipp Telemann 1681-1767 barokcomponist dirigent en organist Franz Seldte 1882-1947 oprichter Stahlhelm en minister onder Hitler Friedrich Hochbaum 1894-1955 generaal Henning von Tresckow 1901-1944 generaal Gerd Michael Henneberg 1922-2011 acteur en theaterdirecteur Menahem Pressler 1923 Amerikaans pianist Claudia Dreher 2 mei 1971 marathonloopster Nadine Kleinert 20 oktober 1975 kogelstootster Marcel Maltritz 2 oktober 1978 voetballer Partnersteden Sarajevo || Bosnië en Herzegovina Braunschweig || Duitsland Nashville || Verenigde Staten Zaporizja || Oekraïne Radom || Polen Harbin || China Le Havre || Frankrijk Externe link Maria Johanna Philipsen-Braun Rotterdam 22 juni 1911 – Gouda 23 juni 1982 was een Nederlands zwemster Biografie Zij was een dochter van de bekende zwemtrainster Ma Braun en haar vader deed aan schoonspringen en waterpolo Marie die ook wel Zus Braun genoemd werd haalde haar eerste zwemdiploma toen ze drie jaar oud was Haar eerste succes behaalde ze in 1927 toen ze bij het EK in Bologna goud won op de 400 meter vrije slag Op de 100 meter rugslag werd ze tweede achter Willie den Turk en met de Nederlandse estafetteploeg haalde ze ook zilver op de 4 x 100 meter vrije slag Het grootste succes behaalde Braun in Amsterdam bij de Olympische Zomerspelen 1928 Tijdens de halve finale van de 100 meter rugslag zwom ze een nieuw wereldrecord en de finale op 11 augustus wist zij ook te winnen in een tijd van 1220 Daarmee werd Marie Braun de eerste Nederlandse Olympische zwemkampioen Ook was ze de eerste Nederlandse individuele vrouwelijke Olympisch kampioen; alleen de damesturnploeg was twee dagen eerder Op de 400 meter vrije slag won zij ook nog een zilveren medaille In 1931 haalde zij in Parijs drie Europese titels Datzelfde jaar trouwde ze met Herman Philipsen maar daarmee kwam haar carrière niet meteen ten einde Er werd een jaar later veel van haar verwacht bij de Spelen in Los Angeles Eén dag voor haar finale werd zij echter gestoken door een insect waardoor ze in het ziekenhuis belandde Zelf geloofde ze overigens dat zij opzettelijk verwond was omdat een Amerikaanse concurrente Eleanor Holm per se moest winnen Daarna beëindigde Braun per direct haar sportcarrière waarin zij veertien keer Nederlands kampioen werd en zes wereldrecords zwom In 1934 werd Braun moeder van een zoon en in 1939 kreeg ze een dochter Erelijst Europese kampioenschappen zwemmen 1927 400 meter vrije slag 6118 Europese kampioenschappen zwemmen 1927 100 meter rugslag 1262 Europese kampioenschappen zwemmen 1927 4x100 meter vrije slag 5116 Olympische Zomerspelen 1928 400 meter vrije slag 5578 Olympische Zomerspelen 1928 100 meter rugslag 1220 Europese kampioenschappen zwemmen 1931 400 meter vrije slag 5420 Europese kampioenschappen zwemmen 1931 100 meter rugslag 1228 Europese kampioenschappen zwemmen 1931 4x100 meter vrije slag 4550 Trivia In Arnhem is in de wijk Stadseiland een straat naar haar vernoemd Braun werd in 1980 opgenomen in de International Swimming Hall of Fame Moef Ga Ga was een Nederlands muziekprogramma voor jongeren dat van 21 oktober 1965 tot en met 1 mei 1968 werd uitgezonden door de AVRO Moef Ga Ga ontstond samen met een ander programma Vjoew als opsplitsing van het jongerenprogramma Rooster dat sinds 1960 op de Nederlandse televisie had bestaan Presentators waren onder meer Wim Pincia 1967 en Willem van Kooten 1968 en de regie lag in handen van Bob Rooyens 1967-1968 Terugkomende act in het programma waren de optredens van de Go-Go-danseressen The Beatgirls voor wie Gary Cockrell de choreografie schreef De herkenningsmelodie werd gecomponeerd door Ruud Bos op een tekst van Bob Rooyens het werd uitgevoerd door The Mods uit Nijmegen met als begeleiding het Ruud Bos Orkest en een dameskoor De kirrende dame is Tineke de Nooy Rooyens was een van de eerste makers van Nederlandse videoclips doordat hij popbands voor zijn programma op locatie filmde Naast Nederlandse traden ook buitenlandse artiesten op Ook traden artiesten geregeld live op wat in die tijd nog niet gangbaar was in de meeste andere Nederlandse muziekprogramma's Er werd veel geëxperimenteerd in het programma bijvoorbeeld door het gebruik van de luminanz keyer ofwel de zwart-witversie van de latere chromakey Maar ook met bewegende decoronderdelen in- en uitzoomen met de camera graphics door het beeld en het gebruik van vuurwerk The Cats maakten in Moef Ga Ga hun televisiedebuut met What a crazy life Sommige programma’s hadden een centraal thema De aflevering met als centraal thema misdaad is opgenomen in de sloopwijk Kattenburg te Amsterdam de enige aflevering die op locatie is opgenomen Een aantal clips uit deze deze aflevering is bewaard gebleven en regelmatig te zien op 192TV Pistolen Paultje speelde een rolletje in een oude Amerikaanse auto van het merk Packard De artiesten traden op met als decor de slooppanden van Kattenburg Presentator Joost den Draaijer hangt uit een van de ramen Clips uit die aflevering zijn onder meer Love Affair met Rainbow valley en ''Everlasting love wellicht een van de twee niet uitgezonden The Golden Earrings met I've just lost somebody Egbert Douwe met Kom uit de bedstee mijn liefste Boudewijn de Groot en Elly Nieman met Prikkebeen Manfred Mann met Mighty Quinn De aflevering met als thema Batman werd ingezonden voor de Gouden Roos Dat was aanleiding voor Zweites Deutsches Fernsehen om ook een aantal Duitse versies op te nemen Externe link Beeld en geluid Mr Smith Goes to Washington is een Amerikaanse politieke tragikomedie van Frank Capra uit 1939 James Stewart speelt de hoofdrol van Jefferson Smith een jeugdige padvindersleider die de werkelijke wereld van de Amerikaanse politiek aan den lijve ondervindt als hij wordt aangesteld als senator De film werd geschreven door Sidney Buchman die de plot baseerde op een ongepubliceerd verhaal van Lewis R Foster met de titel The Gentleman from Montana Reeds bij zijn première veroorzaakte de film veel opschudding en werd onder andere afgeschilderd als anti-Amerikaans en pro-communistisch Desondanks werd Mr Smith Goes to Washington een groot succes en betekende het de doorbraak voor James Stewart De cast bevatte een groot aantal beroemde acteurs zoals Claude Rains Jean Arthur en Harry Carey Mr Smith Goes to Washington werd genomineerd voor elf Oscars en won een Oscar voor Beste Verhaal Verhaal Het verhaal begint in een niet nader genoemde staat in het westen van de Verenigde Staten De staat werd aanvankelijk vertegenwoordigd door twee senatoren namelijk Sam Foley en Joseph Paine Claude Rains Wanneer Foley onverwacht komt te overlijden moet de gouverneur van de staat Hubert "Happy" Hopper Guy Kibbee een vervanger kiezen De corrupte Jim Taylor Edward Arnold heeft een grote invloed op Hopper en heeft samen met Paine geheime plannen om een wetsvoorstel door te duwen voor de bouw van de Willet Creek Dam Taylor opteert ervoor zijn stroman Horace Miller als vervanger te gebruiken terwijl het volk de hervormer Henry Hill prefereert Terwijl Hopper niet kan besluiten wie van de twee hij zou moeten kiezen stellen zijn kinderen hem nog voor een derde keuze namelijk de verlegen Jefferson Smith James Stewart het hoofd van Boy Rangers hun padvindersclub Uiteindelijk kiest Hopper voor Smith omdat deze populair is bij het volk en tegelijk door zijn schijnbare naïviteit een geschikte stroman lijkt Naar Washington Wanneer Jefferson Smith samen met senator Joseph Paine in de trein naar Washington DC zit vertelt hij Paine over zijn vader die voordat hij overleed goed bevriend was met Paine Smith had door de verhalen van zijn vader een grote bewondering voor Paine maar weet niet dat Paine een corrupt politicus is geworden Wanneer de twee in Union Station door een grote delegatie worden ontvangen ontmoet Smith Susan Paine Astrid Allwyn de dochter van de senator en wordt op slag verliefd op haar Wanneer Smith het station uitloopt wordt hij voor de tweede maal overdonderd deze keer door de aanblik van het fraai verlichte Capitool Hij besluit om een stadstoer te maken en is vijf uur lang onvindbaar Jefferson Smith komt eindelijk aan in zijn kantoor en ontmoet zijn verontruste secretaresse Clarissa Saunders Jean Arthur Deze cynische jongedame kreeg van Joseph Paine de opdracht om Smith in de gaten te houden maar organiseert met haar minnaar journalist Diz Moore Thomas Mitchell een persconferentie De volgende dag wordt Smith in de kranten van Washington zwartgemaakt Nadat hij in de Senaat de eed heeft afgelegd rent hij de stad door om elke betrokken journalist in elkaar te slaan Het wetsvoorstel Om Smith af te leiden stelt Paine hem voor om een wet te ontwerpen Enthousiast gaat Smith met Saunders aan de slag en vertelt haar zijn plannen om een padvinderskamp te laten bouwen op een stuk grond langs Willet Creek Dit project wil hij financieren door een lening van de staat die terugbetaald zal worden door vrijwillige bijdragen van de padvinders zelf Samen werken ze de hele nacht door om het voorstel klaar te krijgen voor de volgende ochtend Wanneer Joseph Smith stotterend het wetsvoorstel in de Senaat voordraagt wordt het enthousiast ontvangen en al snel stromen de donaties binnen Wat Smith echter niet weet is dat de grond die hij op het oog had al in het geheim was opgekocht door Jim Taylor die middels een ander wetsvoorstel hier de Willet Creek Dam wil laten bouwen Deze reist naar Washington om Joseph Paine te instrueren in zijn plannen om Smith buiten spel te zetten Ze besluiten om Smith af te leiden op de dag dat het wetsvoorstel met betrekking tot de Willet Creek Dam besproken wordt Susan Paine wordt ingeschakeld die Smith een dag lang de stad laat zien Wanneer Smith laat in zijn kantoor komt ontmoet hij Saunders en Diz Moore in een beschonken toestand Saunders licht hem in over de geheime plannen van de bouw van de Willet Creek Dam waarop Smith naar Paines huis gaat Paine probeert Smith te sussen maar in een volgende zitting van de Senaat beschuldigt hij Smith ervan dat zijn wetsvoorstel frauduleus is aangezien het land langs Willet Creek al in zijn bezit is en eist zijn aftreding Smith is zo geschokt dat hij niet weet hoe hij moet reageren waarna hij het gebouw verlaat Clarissa Saunders was eerst niet ingenomen met haar verlegen werkgever maar kreeg later steeds meer bewondering voor hem en raakte uiteindelijk zelfs verliefd op Smith Zij besluit hem te helpen en stelt hem voor om door middel van een filibuster het wetsvoorstel van de bouw van de Willet Creek Dam uit te stellen zodat hij de tijd heeft om zijn onschuld te bewijzen Smiths toespraak Smith praat non-stop 24 uur lang waarbij hij spreekt over de Amerikaanse idealen van vrijheid en de geheime plannen van Paine en Jim Taylor openbaart Ondertussen slaagt Taylor er echter in om de pers in Smiths thuisstaat te beïnvloeden en Smith zwart te maken zodat hij niet herkozen zal worden De senatoren beginnen echter aandacht te krijgen voor de boodschap van Smith Maar Paine laat daarop in bakken en manden de brieven binnenbrengen van verontwaardigde burgers uit Smiths thuisstaat die geloof hechten aan de leugens van de pers Smith leest uitgeput een aantal van de brieven en raakt eerst ontmoedigd maar dankzij de glimlach van de voorzitter van de Senaat Harry Carey besluit hij niet op te geven Nadat hij zijn luisteraars dit laat weten bezwijkt hij van vermoeidheid Paine wordt daarop zo overmand door schuldgevoelens dat hij de zitting verlaat en tracht zelfmoord te plegen Hij wordt echter tegengehouden door zijn collega's Paine rent de senaatskamer weer binnen en schreeuwt dat hijzelf uit de Senaat gegooid moet worden in plaats van Smith Vervolgens onthult hij de plannen betreffende de Willet Creek Dam Alternatief einde Het einde van de film was aanvankelijk veel langer Na zijn laatste toespraak keert Jefferson Smith terug naar zijn thuisstad in gezelschap van Clarissa Saunders waar ze worden ontvangen met een grote parade Jim Taylor wordt ontmaskerd waarna Smith met zijn motorfiets op bezoek gaat bij Joseph Paine en hem vergeeft Later brengt hij nog een bezoek aan zijn moeder Het alternatieve einde impliceert dat Smith en Saunders uiteindelijk trouwen Gedeeltes van deze scènes zijn te zien in de originele filmtrailer Script en scenario De regisseur Rouben Mamoulian kocht voor $1500 het ongepubliceerde verhaal The Gentleman from Montana van de schrijver Lewis R Foster Columbia Pictures was geïnteresseerd in het verhaal waarbij ze aan Ralph Bellamy dachten als hoofdrolspeler Aanvankelijk wilde Mamoulian het verhaal niet verkopen maar hij ging uiteindelijk akkoord om het voor hetzelfde bedrag te verkopen op voorwaarde dat hij een contract voor een film bij Columbia Pictures kreeg Uiteindelijk koos Columbia Pictures Frank Capra om het verhaal te verfilmen De studio was in vergelijking met andere studio's slechts een kleine onderneming en Capra was hun enige beroemde contractant Wat Frank Capra in het verhaal van Foster aansprak was het eerbetoon aan de vrijheid en de democratie iets wat in de Verenigde Staten op dat moment erg actueel was nu het nationaalsocialisme in Europa de kop op stak en de Tweede Wereldoorlog op handen was Het script liet duidelijk zien hoe betrekkelijk vrijheid kan zijn Ook wilde Capra middels de film de media aan de kaak stellen door te tonen op welke manier deze macht konden uitoefenen op de publieke opinie In eerste instantie wilde Frank Capra het script door scenarist Sidney Buchman uit laten werken als een vervolg van zijn succesvolle Mr Deeds Goes to Town onder de titel Mr Deeds Goes to Washington Hij wilde Gary Cooper opnieuw de rol van Longfellow Deeds laten spelen alweer met Jean Arthur als tegenspeelster MGM liet echter weten dat ze Cooper niet wilden uitlenen en Capras keuze viel daarop op James Stewart Stewart had eerder de hoofdrol in zijn film You Cant Take It with You gespeeld en MGM was bereid om hem voor een tweede keer aan Columbia uit te lenen Nu de film zonder Gary Cooper niet langer als een vervolg van Mr Deeds Goes to Town kon worden beschouwd veranderde Capra de titel op 26 januari 1939 in Mr Smith Goes to Washington Buchman stond erom bekend dat hij goede dialogen schreef en Capra gebruikte ze vrijwel allemaal in de film Het uitgewerkte script van Buchman werd een van de meest gedetailleerde scripts van Capra's films Bezoek aan Washington Frank Capra reisde samen met zijn assistent Art Black en scenarist Buchman in oktober 1938 naar Washington om indrukken op te doen Capra schreef in zijn boek The Name Above the Title dat ze eerst in een touringbus rondreden om "Washington te zien door de slaperige ogen van onze nieuwbakken Senator uit Montana" In het Lincoln Memorial waren ze getuige van een jongetje dat zijn grootvader de tekst van de Gettysburg Address voorlas Abraham Lincolns beroemde toespraak die in de wand is uitgebeiteld Capra was vastbesloten dit in een scène te verwerken de film zou het volgens hem alleen al waard zijn om te produceren zodat het publiek "een jongen Lincoln kan horen voorlezen aan zijn grootvader" In de film beëindigt Smith zijn bezichtigingen van de monumenten in Washington bij het standbeeld van Lincoln Niet alleen leest de jongen de tekst voor aan zijn opa maar er verschijnt ook een Afro-Amerikaanse man die vol dankbaarheid zijn pet afneemt De scène staat niet alleen symbool voor Amerika's politieke principes maar ook voor Smiths besluit om hiervoor te vechten zoals Abraham Lincoln had gedaan Censuur Waarschijnlijk hadden zowel MGM als Paramount Pictures ook interesse in Fosters verhaal aangezien beide filmmaatschappijen het in januari 1938 hadden laten censureren aan de hand van de Hays Code Joseph Breen het hoofd van het censureringskantoor waarschuwde Columbia voordat ze de film in productie namen omdat het script "een weinig vleiend beeld van onze manier van regeren geeft" Hij was bang dat mensen in Amerika en het buitenland zouden denken dat de film een verkapte aanval op de democratie was Daarom moest de film benadrukken dat "de Senaat is samengesteld uit een groep van geschikte oprechte burgers die zich reeds lang en onvermoeid inzetten voor de belangen van het volk" Breen gaf de raad om goed in overweging te nemen of een dergelijke film wel geproduceerd moet worden aangezien hij vol explosieven zit zowel voor de filmindustrie als voor heel Amerika Nadat het script was herschreven en opnieuw bij het censureringskantoor werd ingediend was Joseph Breen enthousiaster Cast In november 1938 begon het casten van de acteurs waarvan 186 personen een tekstrol zouden hebben James D Preston die veertig jaar lang werkzaam was als opzichter van de perstribune in het Capitool werd door Capra ingeschakeld om te helpen bij het casten van 96 acteurs die geloofwaardig zouden overkomen als de senatoren James Stewart Voor de rol van Jefferson Smith zocht Frank Capra iemand die in de film kon schitteren als een moderne variant van Abraham Lincoln Hij moest een patriottistische en verlegen padvindersleider spelen die echter wel besluitvaardig zou optreden wanneer hij dat nodig achtte James Stewart speelde een jaar eerder in Capras film You Can't Take It with You en had volgens hem alle kwaliteiten om deze rol te spelen Capra vertelde later dat hij alle vertrouwen had in Stewarts vertolking van Mr Smith "Hij leek op de jongen van het land de idealist" Zijn tegenspeelster Jean Arthur vertelde in een interview dat Stewart om vijf uur al naar de studio reed bang als hij was dat hem iets onderweg zou overkomen Deze toewijding werd vooral duidelijk tijdens de opnames van de filibuster-scène Om de gevolgen van urenlang praten te imiteren maakte James Stewart zijn stem hees met zuiveringszout of zoals Frank Capra en Stewart later in interview beweerden met een klein beetje kwikdichloride Er was een arts aanwezig voor eventuele complicaties maar die bleven gelukkig uit Jean Arthur Jean Arthur was al een favoriet van Capra; hij had haar ontdekt en zorgde voor haar doorbraak met zijn film Mr Deeds Goes to Town 1936 Claude Rains Voor de rol van de geslepen senator Joseph Paine zocht Capra een acteur die een eerbare vaderfiguur kon spelen maar tegelijkertijd ook een geslepen politicus Capra vertelde later dat hij tevergeefs een groot aantal lijsten met acteurs doorbladerde die castingbureaus hem hadden toegezonden zonder een geschikte acteur te vinden Na verloop van tijd schoot een van Capras medewerkers de naam van een geschikte kandidaat te binnen "Ik moet ineens denken aan een acteur die líjkt op een senator Claude Rains" Capra had nooit eerder met Rains gewerkt maar reageerde enthousiast Volgens hem was deze Britse acteur uiterst geschikt om de rol van gedistingeerd politicus te spelen en had hij bovendien "het talent de kracht en de diepte om de rol van de getergde idealist te spelen die de grond onder zijn voeten voelde verdwijnen" Claude Rains werd voor zijn rol van Joseph Paine genomineerd voor een Oscar voor Beste Mannelijke Bijrol zijn eerste nominatie< ref> Harry Carey Voor de voorzitter zocht Capra "een sterk Amerikaans gezicht" en vond deze in de filmveteraan Harry Carey die in 1908 zijn loopbaan van filmacteur begon Capra werkte in de studio tijdens de opnames van de western The Outcasts of Poker Flat 1919 en ontmoette op de set Harry Carey de hoofdrolspeler De twee raakten aan de praat en Capra onthulde aan Carey dat hij carrière wilde maken in de filmwereld Capra kreeg van Carey een helpende hand en zo begon hij inderdaad naam te maken in de filmwereld Door Carey nu te casten kon Capra hem een wederdienst bewijzen Harry Carey was namelijk alweer op zijn retour Ondanks dat Carey vrijwel geen tekst in de film had werd hij genomineerd voor een Oscar voor Beste Mannelijke Bijrol Overige acteurs en figuranten Veel rollen werden ingevuld door acteurs met wie Capra vaker werkte De corrupte Joe Paine werd bijvoorbeeld vertolkt door Edward Arnold die eerder in You Can't Take It with You 1938 speelde H B Warner die de Leider van de Meerderheid vertolkte had zelfs al in drie films van Capra gespeeld Frank Capra had een groot oog voor detail en gaf zorgvuldig zijn instructies aan de acteurs inclusief de figuranten Deze gaf hij stuk voor stuk een eigen doel in de film Hij vertelde bijvoorbeeld de ene figurant dat hij onderweg naar de dokter was de andere werd zogenaamd voor boodschappen op pad gestuurd In de film hadden alle figuranten daardoor hun eigen gedrag en looptempo wat voor een extra authentiek beeld zorgde Capra's oog voor detail wordt ook geïllustreerd door de scène met de radiocommentator die verslag doet van Smiths filibuster in het Capitool In plaats van een beroepsacteur liet Capra deze rol vertolken door H V Kaltenborn van CBS een van de bekendste radiocommentatoren van de Verenigde Staten op dat moment Door het vertrouwde karakteristieke stemgeluid van Kaltenborn werd het radioverslag extra realistisch voor het Amerikaans publiek dat zo het gevoel kreeg dat het om een echte nieuwsuitzending ging Productie Mr Smith Goes to Washington ging op 3 april 1939 in productie De director of photography was Joseph Walker de cameraman met wie Frank Capra in totaal twintig van zijn films had gemaakt Voor de scène waarin Clarissa Saunders tegenover zichzelf toegeeft dat zij verliefd is geworden op Jefferson Smith riep Capra de hulp in van regisseur Howard Hawks die meer ervaring had in het filmen van romantiek Filmlocaties Sommige scènes werden in Washington geschoten zoals het Union Station het Lincoln Memorial en een aantal locaties in en rond het Capitool Frank Capra had een voorkeur voor het filmen op locatie wat naar zijn mening een veel realistischer beeld gaf Voor de scène waarin Jefferson Smith een taxi neemt werd bijvoorbeeld een camera in de struiken verstopt James Stewart hield vervolgens een taxi aan betaalde de nietsvermoedende taxichauffeur en stapte na twee blokken weer uit Ook de opname waarin Smith tegen de stroom in de trappen van het Capitool beklom was op locatie gefilmd Capra wachtte hiervoor op het begin van de lunchpauze Toen de werknemers in groten getale het gebouw verlieten gaf Capra een afgesproken teken aan Stewart waarop deze zich op de trappen naar boven wurmde De Senaat gaf echter geen toestemming aan Capra om in de Kamer van de Senaat te filmen De sets waar Jean Arthur een rol in had werden zodanig gebouwd dat zij altijd de ruimte binnenkwam met haar linkerzijde naar de camera gericht volgens haar was dit namelijk haar beste kant Voor de buitenscènes werd onder andere gebruikgemaakt van de New York Street set van Warner Bros In de reproductie van de Kamer van de Senaat werd de meeste moeite gestoken De pasgebouwde aangrenzende studios 8 en 9 van Columbia Pictures werden samengevoegd en de set werd nagenoeg op schaal nagebouwd wat het de grootste set van Columbia op dat moment maakte James D Preston de voormalige opzichter van de perstribune kreeg van Capra de functie van technisch directeur voor de set van de Senaat Samen met art director Lionel Banks maakte hij met behulp van fotos de gehele Senaatskamer na de vloer de tribune van de vicepresident en de tribunes van de pers het publiek en de loopjongens Een dergelijke ruimte belichten en filmen vergde het uiterste van de elektriciens en het camera- en geluidspersoneel Om ondanks deze beperkingen toch levendig filmmateriaal te krijgen werden de scènes met een groot aantal bewegende camera's en microfoons gemaakt in zo lang mogelijke opnames Op 7 juli 1939 waren de opnames voltooid acht dagen later dan gepland Muziek De muziek bij de film werd verzorgd door de Russische filmcomponist Dmitri Tjomkin die een jaar eerder de muziek had geschreven voor Capras film You Cant Take It with You Capra had een voorkeur voor spontane volksmuziek hij wilde muziek "door het volk voor het volk en van het volk" De film begint bijvoorbeeld met een kakofonie van fragmenten uit patriottistische liederen als Yankee Doodle Dandy My Darling Clementine en Columbia the Gem of the Ocean In de film werden bewerkingen door Tjomkin verwerkt van andere populaire melodieën als The Star-Spangled Banner My Country Tis of Thee The Battle Hymn of the Republic en When Johnny Comes Marching Home; muziek die een beroep zou doen op het wij-gevoel bij het Amerikaanse publiek Montage Gene Havlick zorgden voor de montage van Mr Smith Goes to Washington Voor de montages met visuele effecten zoals bijvoorbeeld de scène waarin Jefferson Smith de monumenten van Washington bezoekt schakelde Frank Capra de Servisch-Amerikaanse filmregisseur en editor Slavko Vorkapić in Vorkapić had in Hollywood grote bekendheid verworven door zijn dynamische montages in de traditie van de Russische propagandafilms van regisseur Sergej Eisenstein De montages van Vorkapić kenmerkten zich door overweldigende beelden die de nietigheid van de individuele persoon benadrukten Voor de montage van de sightseeing-scène gebruikte Vorkapić een groot aantal vernieuwende montage- en cameratechnieken zoals dissolves een techniek waarbij één beeld geleidelijk overgaat in een ander en tracking shots het bewegen van de camera over rails Afronding De film kostte ongeveer twee miljoen dollar $288660 meer dan begroot was Tijdens de screenings nam Capra zijn moeder mee naar de studio Saridda Capra was nooit onder de indruk van Capra's werk maar met het vertonen van Mr Smith Goes to Washington hoopte Capra dat daar verandering in kwam Na de film vroeg Saridda aan Frank Capra "Nou Frankie wanneer ga je een baan zoeken?" Saridda Capra had tijdens heel Franks loopbaan een negatieve kijk op zijn werk belangrijker was de mening van het grote publiek Voordat de film in première ging werd er dus een aantal sneak previews gehouden waarbij een medewerker van Capra met een recorder tussen het publiek zat om de reacties op band vast te leggen De gedeeltes waarin werd gelachen of de adem ingehouden werden goedgekeurd In de opnames waarin het publiek kuchte ging verzitten of andere tekenen van verveling vertoonde werd zoveel mogelijk gesnoeid Mogelijk is dit de reden dat het alternatieve einde van de uiteindelijke versie is weggelaten Ontvangst Mr Smith Goes to Washington ging op 17 oktober 1939 in première in de DAR Constitution Hall in Washington DC Deze première werd door de National Press Club gesponsord en aangekondigd door een speciale editie van The Washington Times Herald Buiten het gebouw waren zoeklichten geplaatst en er was een band die patriottistische liederen speelde 4000 gasten woonden de première bij waaronder 45 senatoren Na de eerste helft van de vertoning begon het publiek rumoerig te worden en begonnen er mensen de zaal te verlaten Frank Capra beweerde later dat ook senatoren de zaal verlieten Of dit werkelijk gebeurde is niet met zekerheid te zeggen maar volgens de pers veroorzaakten enkele senatoren veel commotie tijdens de voorstelling Senator Alben W Barkley de Leider van de Meerderheid in de Senaat noemde de film "silly and stupid" en schilderde de Senaat volgens hem af als een bende schurken Toen de vertoning was afgelopen raakte Capra bijna slaags met een persman die kwaad was omdat de film een dronken journalist Diz Moore liet zien Diverse senatoren en andere politici leverden negatieve kritiek in de nieuwsbladen De senator James F Byrnes opperde het idee om een officiële actie tegen het uitbrengen van de film te beginnen Pete Harrison uitgever van het filmblad Harrisons Reports verhaalde dat sommige senatoren als reactie op Capras film een wetsvoorstel wilden doordrukken waarin werd bepaald dat bioscoopeigenaren de vertoning van dit soort films mochten weigeren Het wetsvoorstel werd niet aangenomen maar de senatoren bleven naar verluidt proberen om door middel van allerlei wetsvoorstellen Columbia dwars te liggen De filmmaatschappij hanteerde daarom een nieuw beleid in haar eerstvolgende producties waarin patriottisme en bejubeling van de democratie centraal stonden Positieve kritieken Een week na de première in de DAR Constitution Hall werd de film voor het grote publiek vertoond in de Radio City Music Hall in New York en werd hier enthousiast ontvangen Frank S Nugent van de New York Times schreef bijvoorbeeld De film deed het erg goed bij het publiek maar door de gemaakte kosten tijdens het filmen maakte Columbia Pictures slechts een nettowinst van $168500 In Europa Joseph P Kennedy de Amerikaanse ambassadeur in Groot-Brittannië schreef aan Frank Capra en Columbia-directeur Harry Cohn dat hij vreesde dat Mr Smith Goes to Washington het prestige van Amerika in de ogen van Europa zou schaden en vroeg hen om de film derhalve niet in Europa uit te brengen De film werd verboden in nazi-Duitsland fascistisch Italië Spanje en de Sovjet-Unie Bovendien werd de film volgens Capra in sommige landen in Europa zodanig nagesynchroniseerd dat de zogenaamde anti-Amerikaanse boodschap werd verhuld Toen er in 1942 een verbod op alle Amerikaanse films in het door Duitsland bezette Frankrijk werd aangekondigd koos een aantal bioscopen ervoor om juist Mr Smith Goes to Washington te laten zien als laatste film voordat het verbod van kracht ging Een bioscoopeigenaar in Parijs liet de film zelfs 30 dagen aan een stuk vertonen In Nederland werd de film door de Centrale Commissie voor de Filmkeuring op 15 maart 1940 ongeschikt bevonden voor kijkers jonger dan 18 jaar omdat hij "corruptie misdadigheid en bedrog in democratisch Amerika" vertoonde Prijzen en waarderingen Mr Smith Goes to Washington werd door de New York Times en Film Daily genoemd als een van de beste films van 1939 James Stewart won in 1939 bovendien de New York Film Critics Circle Award voor zijn acteerprestaties In 1989 voegde de Library of Congress de film toe op de Amerikaanse National Film Registry een register waar alleen films in worden opgenomen die ""cultureel historisch of esthetisch opvallend" zijn Verder werd de film genomineerd voor 11 Academy Awards en kreeg een Oscar voor Beste Verhaal ;Prijzen van het American Film Institute 1998 AFI's 100 Years 100 Movies plaats 29 2003 AFI's 100 Years 100 Heroes and Villains Jefferson Smith als held plaats 11 Senator Joseph Paine als schurk genomineerd 2006 AFI's 100 Years 100 Movies plaats 5 2007 AFI's 100 Years 100 Movies plaats 26 Beschuldiging van plagiaat In 1941 werd een rechtszaak aangespannen tegen Columbia Pictures door Louis Ullman en Norman Houston die beiden beweerden dat het script was gebaseerd op werken die zijzelf hadden geschreven Lewis Foster de schrijver van het oorspronkelijke verhaal The Gentleman from Montana getuigde dat hij het had geschreven met het oog op Gary Cooper als hoofdrolspeler Frank Capra beweerde bovendien dat hij de werken van Ullman en Houston niet had ingezien en het verhaal van Foster wilde gebruiken als een vervolg op Mr Deeds Goes to Town Uiteindelijk besliste de rechtbank in het voordeel van Columbia Pictures Thematiek Vechten voor Amerika's idealen Frank Capras jeugdjaren waren een schoolvoorbeeld van de Amerikaanse droom Hij emigreerde op zesjarige leeftijd vanuit Palermo naar Amerika samen met zijn ouders en zijn zes broers en zussen Het gezin was erg arm en Frank Capra hielp mee de kost verdienen door het rondbrengen van kranten maar vervolgens wist Capra zich op te werken tot succesvol filmregisseur Patriottisme werd derhalve één van de hoofdthemas in Capras films naast het vechten voor Amerikas idealen en hoe een enkele individu het opneemt tegen de opinie van de massa Dankzij de New Deal het wetsprogramma van Franklin Roosevelt had Amerika zich aan het einde van de jaren '30 hersteld van de effecten van de Grote Depressie Tijdens de depressie waren sociaal-economische vrijheden belangrijk voor het Amerikaanse volk zoals vrijheid van werk Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog in 1939 was het zwaartepunt naar andere vrijheden verschoven zoals politieke vrijheid en vrijheid van meningsuiting Deze vrijheden en het gevecht voor het behoud daarvan worden in Mr Smith Goes to Washington in één personage belichaamd Jefferson Smith Zijn grote vaderlandsliefde wordt al vroeg in de film duidelijk; Smith citeert Abraham Lincoln en Thomas Jefferson uit het hoofd wordt enorm enthousiast als hij het Capitool ziet en raakt niet uitgepraat over het feit dat hij de voormalige lessenaar van Daniel Webster mag gebruiken Wanneer Smith echter kennis maakt met de corruptie van het politieke apparaat transformeert hij van een enthousiaste naïeveling in een fanatieke vechtersbaas Capra wilde met zijn film duidelijk maken hoe waardevol de Amerikaanse idealen zijn zoals democratie vrijheid en gelijkheid Wanneer het nodig is moet er voor deze idealen gevochten worden De film laat zien dat mensen die hiervoor willen vechten niet alleen staan Smith was een schijnbaar kansloos gevecht tegen corruptie begonnen maar krijgt steeds meer hulp als hij zijn omstanders weet te overtuigen De invloed van de pers Een ander thema in de film is het gevaar van de invloed die de pers op de publieke opinie uitoefent Clarissa Saunders weet de journalist Diz Moore over te halen om Smith belachelijk te maken in de kranten van Washington In de scène waarin Smith wordt toegesproken door de journalisten wordt vervolgens de apathische houding van de media tegenover de waarheid afgebeeld Na een tweede aanval door de pers ditmaal onder leiding van de corrupte Jim Taylor werd aan Smith te kennen gegeven dat zijn politieke loopbaan ten einde was gelopen Dankzij het clubblad van de Boy Rangers veranderde de opinie van de Amerikanen echter in het voordeel van Smith en zijn loopbaan was gered De gevaarlijke invloed van de pers was een terugkerend thema in Capra's volgende film Meet John Doe 1941 Controversen Capra wilde met Mr Smith Goes to Washington het publiek waarschuwen voor de misstanden waar hij zich zorgen over maakte en zo het voortbestaan van de democratie helpen beschermen Het element van corruptie in de Amerikaanse politiek en de pers schoot bij veel mensen echter in het verkeerde keelgat Volgens hen wilde Capra laten zien dat democratie had gefaald en daarom bestempelden zij de film als anti-Amerikaans en dus pro-communistisch Nadat in 1930 een speciaal comité op was gericht dat communistische activiteiten in de Verenigde Staten onderzocht later bekend als de Fish Committee ontstond er bij veel Amerikanen namelijk een groeiende argwaan tegenover alles wat zich ogenschijnlijk keerde tegen Amerikas politieke apparaat Inderdaad werden de slechte eigenschappen van sommige senatoren nogal overdreven afgeschilderd maar overdrijving was juist een karakteristiek element in Capras films Op deze manier wilde hij waarborgen dat de boodschap goed overkwam ook bij het minder hoogopgeleide publiek Het was niet de eerste keer dat Capra's loyaliteit aan Amerika in twijfel werd getrokken Nadat er vijf stafleden waren ontslagen bij het nieuwsblad Hollywood Citizen News werd Frank Capra in mei 1938 gefotografeerd in gezelschap van de stakende actievoerders Hij werd daarom in de gaten gehouden door de HCUA House Committee on Un-American Activities en het Military Intelligence Corps stelde een onderzoek in naar zijn politieke ideeën Om zijn vaderlandsliefde te bewijzen besloot Capra in 1941 om als soldaat te dienen in het Amerikaanse leger In 1951 werd ontdekt dat scenarist Sidney Buchman van 1938 tot 1945 lid was van de Communistische Partij van de Verenigde Staten Capra was hier naar eigen zeggen niet eerder van op de hoogte hoewel hij wel wist van Buchmans linkse ideeën De film als keerpunt Mr Smith Goes to Washington wordt vaak Frank Capras beste film genoemd maar het is tegelijk een keerpunt in de toon van zijn latere werk De film zit vol met personages die zich laten beïnvloeden door de politieke machine van James Taylor en de pers zelfs kinderen keerden zich uiteindelijk tegen senator Jefferson Smith Terwijl Capra met zijn eerdere films als It Happened One Night 1934 en You Cant Take It with You 1938 een optimistische kijk van het Amerikaanse volk ten beste gaf zette hij met zijn latere films zijn nieuwe pessimistische trend voort In zijn later werk figureren veel macabere personages zoals de corrupte krantenmagnaat D B Norton Edward Arnold in Meet John Doe uit 1941 en de moordlustige familieleden van Mortimer Brewster Cary Grant in Arsenic and Old Lace uit 1944 Toch laat Frank Capra in Mr Smith Goes to Washington door bijvoorbeeld de filibuster van Jefferson Smith en de aanmoedigende blik van de Senaatsvoorzitter zien welke positieve invloed een individu op zijn omgeving kan hebben Capra gebruikte dit thema ook in latere films zoals in It's a Wonderful Life 1946 Ook stond Capra erop dat de scène van Joseph Paines poging tot zelfmoord in de film werd verwerkt ondanks de protesten van scenarioschrijver Sidney Buchman die het te gewaagd vond Maar Frank Capra wilde met deze scène juist de goede inborst van de politicus laten zien Een nieuwe kijk op films De film was niet alleen een keerpunt voor Frank Capra maar ook voor de Amerikaanse filmwereld Volgens de schrijver Bernard Dick werkte Capra mee "aan de totstandkoming van een beleid dat Columbia tijdens de jaren 1930 invoerde" de filmmaatschappij zou zich voortaan richten op films met een "sociale dimensie" Hoewel Columbia Pictures na het lanceren van de film aanvankelijk voorzichtig bleef bij de eerstvolgende films had de filmmaatschappij laten zien dat Hollywood niet langer bang hoefde te zijn om films te maken waarin controversiële politieke onderwerpen aan de kaak worden gesteld Columbia en Capra maakten zo de weg vrij voor een nieuw filmgenre de politieke film Eric Smoodin een Amerikaanse professor in de filmstudie noemt Mr Smith Goes to Washington daarom een "1930s American school of representation" samen met de schilderijen van Norman Rockwell en de boeken van John Steinbeck Remakes en verwijzingen naar de film In 1949 plande Columbia Pictures een vervolg op Mr Smith Goes to Washington dat Mr Smith Starts a Riot zou gaan heten maar deze film is nooit geproduceerd Ook een in 1952 geplande remake met Jane Wyman als vrouwelijke hoofdrolspeelster werd nooit gerealiseerd American Broadcasting Company vertoonde in 1962 en 1963 de televisieserie Mr Smith Goes to Washington met in de hoofdrollen Fess Parker Sandra Warner en Red Foley Capra's zoon Frank Capra jr was producer van een remake van Mr Smith Goes to Washington als derde sequel op Tom Laughlins film Billy Jack Deze film Billy Jack Goes to Washington 1977 werd echter geen succes< ref> De verhaallijnen van The Distinguished Gentleman 1992 zijn ook losjes gebaseerd op het script van Mr Smith Goes to Washington' De laatstgenoemde film bevat een scène waarin Reese Witherspoon op televisie de filibusterscène van Jefferson Smith bekijkt Napoleon Bonaparte Ajaccio 15 augustus 1769 Sint-Helena 5 mei 1821 was een Frans militair en politieke leider tijdens de laatste stadia van de Franse Revolutie Als Napoleon I was hij van 1804 tot 1815 keizer der Fransen Zijn juridische hervorming de Code Napoléon had een grote en blijvende invloed op het recht in vele landen waaronder Nederland en België Het best wordt hij echter herinnerd door de rol die hij in de naar hem genoemde Napoleontische oorlogen speelde Het gelukte hem in het eerste decennium van de 19e eeuw een groot deel van Europa onder Frans gezag te brengen Samenvatting Napoleon werd op Corsica geboren Zijn ouders waren van adellijke Genuese afkomst In de jaren voor de Franse Revolutie werd hij op het vasteland van Frankrijk tot artillerieofficier opgeleid Bonaparte kreeg onder de Eerste Franse Republiek bekendheid Hij wist de Eerste- en Tweede Coalitie tegen Frankrijk te verslaan In 1799 pleegde hij een staatsgreep waarna hij zichzelf als eerste consul installeerde; vijf jaar later riep hij zichzelf in navolging van Karel de Grote tot keizer van Frankrijk uit In het eerste decennium van de 19e eeuw was het Eerste Franse Keizerrijk onder Napoleon betrokken bij een reeks van conflicten de Napoleontische oorlogen waarbij alle Europese grootmachten betrokken waren Na een serie van overwinningen slaagde Frankrijk er in om een dominante positie in continentaal Europa in te nemen Bij de handhaving van de Franse invloedssfeer maakte Napoleon gebruik van uitgebreide allianties waar hij vrienden en familieleden in machtsposities in andere landen benoemde om daar als Franse vazallen te heersen zijn broer Lodewijk Napoleon in het Koninkrijk Holland is hiervan een voorbeeld Hij slaagde er echter niet in zijn gezag blijvend aan Europa op te leggen De veldtocht van Napoleon naar Rusland in 1812 betekende een keerpunt Zijn Grande Armée werd voor een belangrijk deel vernietigd en hij slaagde er niet in deze in de korte tijd die hem nog restte opnieuw op te bouwen In 1813 versloeg de Zesde Coalitie het leger van Napoleon in de Slag bij Leipzig Het volgende jaar viel de Coalitie Frankrijk binnen Napoleon werd tot aftreden gedwongen en verbannen naar het eiland Elba Minder dan een jaar later slaagde Napoleon er echter in te ontsnappen Hij wist de macht in Frankrijk weliswaar opnieuw te grijpen maar in de beslissende Slag bij Waterloo vlak bij Brussel in juni 1815 leed hij een nederlaag Daarna bracht hij de laatste zes jaar van zijn leven in gevangenschap van de Britten op het eiland Sint-Helena door Een autopsie zou hebben geconcludeerd dat hij stierf aan maagkanker Napoleons geboorte en jeugd Napoleon werd geboren als Napoleone di Buonaparte Hij was de tweede zoon van Maria Laetitia Ramolino en Carlo Maria Buonaparte die advocaat was De familie Buonaparte was van bescheiden afkomst Napoleon groeide op Corsica op Al op jonge leeftijd werden hem allerlei leidinggevende kwaliteiten toegedicht Hij zou op school vaak soldaatje hebben gespeeld en zou daarbij altijd het voortouw hebben genomen Vader Carlo wist door bevriend te raken met een Franse gouverneur een studiebeurs voor zijn zoon te bemachtigen en op negenjarige leeftijd vertrok Napoleon naar een militaire school in Brienne op het Franse vasteland Napoleon vervolgde zijn studie op vijftienjarige leeftijd aan de École Militaire te Parijs Alle lerarenprognoses die uitstekend waren uit deze tijd zijn bewaard gebleven inclusief die van een leraar Duits die een afwijkende opinie had Napoleon deed op de École Militaire vervroegd examen slaagde en werd op zijn zestiende benoemd tot tweede luitenant Toen de Franse Revolutie uitbrak sloot Napoleon zich daarbij aan Tijdens de revolutie werd de Corsicaanse patriot Pasquale Paoli uitgenodigd om terug te keren uit Engeland Nadat hij door de revolutionairen in Parijs als een held was ontvangen vestigde hij zich in 1790 opnieuw op Corsica nu een Frans departement waar hij de leiding van het plaatselijk bestuur in handen kreeg Tot zijn medewerkers van die tijd behoorde ook de jonge officier Napoleon Bonaparte Maar Paoli kreeg het moeilijk met de revolutie toen deze steeds radicaler werd In 1793 mislukte een poging om met een Frans legertje vanuit Corsica het naburige Sardinië te veroveren omdat Paoli de expeditie heimelijk had gesaboteerd Als gevolg daarvan eiste de Nationale Conventie in Parijs zijn arrestatie Paoli ontketende opnieuw een opstand en verdreef met Britse hulp de Fransen uit hun voornaamste steunpunten Daarbij moest ook de familie Bonaparte vluchten die zich inmiddels tegen Paoli had gekeerd In 1794 stelde Corsica zich onder Brits gezag Als het zelfstandige Anglo-Corsicaans Koninkrijk kreeg het een eigen grondwet met de Britse koning George III als koning en de Brit Sir Gilbert Elliot werd onderkoning Paoli werd echter door de Britten aan de kant geschoven en verliet in 1795 voorgoed het eiland Een jaar later zou Corsica definitief Frans worden Vroege veldtochten Italiaanse veldtocht van 1796 Napoleon maakte grote indruk bij het Franse revolutionaire bewind met zijn optreden tijdens het Beleg van Toulon en werd benoemd tot bevelhebber van de artillerie van het Armée dItalie het Franse leger aan het Italiaanse front In 1795 sloeg hij op bloedige wijze een royalistische opstand in Parijs neer de opstand van 13 Vendémiaire Hij werd vervolgens bevorderd tot brigadegeneraal en kreeg op 2 maart 1796 het bevel over het Armée dItalie Napoleon stak de Alpen over veroverde Piëmont en ging vanaf dit punt via de Po-rivier richting het oosten Het leek erop dat het een makkelijke doortocht zou worden maar Napoleon werd bij Caldiero staande gehouden en moest zich zelfs gedeeltelijk terugtrekken Hierna volgden er twee slagen de Slag bij Arcole en de Slag bij Rivoli die Napoleon won Dankzij deze overwinningen kon hij doordringen tot op 100 km afstand van Wenen waar Aartshertog Karel om een wapenstilstand vroeg Expeditie naar Egypte Na een triomftocht door Parijs met Italiaanse oorlogsbuit had Napoleon een tweeledig doel met de Egyptische expeditie Frankrijk een grotere koloniale macht laten worden dan het Verenigd Koninkrijk en de Britten treffen in het hart van het Britse Rijk Het Directoire destijds het Franse revolutionaire bewind zag de in macht rijzende Napoleon liever gaan maar wilde daarvoor niet de hele vloot riskeren Bovendien werd het einddoel Egypte veroveren en doorstoten naar India als onhaalbaar gezien Napoleon wist door te zetten en vertrok in 1798 naar Egypte Op de weg daarheen versloeg hij de Maltese ridderorde op Malta waarbij tevens 2000 slaven werden vrijgekocht en de kathedraal van Valletta werd geplunderd Eenmaal aangekomen in Egypte en onderweg naar Caïro werd het leger dat geen ervaring had met dit soort klimaatomstandigheden geteisterd door hitte uitdroging en ziekte Uiteindelijk zouden hierdoor meer soldaten sterven dan op het slagveld Napoleon behaalde een overwinning op de Mamelukken in de Slag bij de piramiden Intussen stond het Italiaanse front op instorten en was de terugweg afgesloten doordat de Franse vloot in de Slag bij de Nijl was verslagen door de Britse vloot onder bevel van Horatio Nelson Daarnaast verklaarde de sultan van het Ottomaanse Rijk Napoleon de oorlog omdat hij de Mamelukken had verdreven Napoleon trok naar Syrië om de sultan voor te zijn Na aanvankelijke successen moest Napoleon het beleg van Akko opgeven en toch terugtrekken Napoleon inmiddels terug in Caïro zag dat de situatie hopeloos was Hij verliet Egypte wist langs de Britse vloot te komen en keerde terug naar Frankrijk Machtsgreep In 1799 kwam het Directoire in steeds groter wordende binnenlandse problemen terwijl Frankrijk werd bedreigd door buitenlandse mogendheden die successen boekten tijdens de Tweede coalitie tegen Frankrijk Het land werd geteisterd door inflatie enorme staatsleningen grote armoede een slecht functionerende ambtenarij en corruptie Emmanuel Joseph Sieyès een van de leden van het Directoire plande een staatsgreep om het Directoire omver te werpen Hij vroeg de populaire Napoleon om hierbij militaire steun te verlenen Na deze staatsgreep van 18 Brumaire op 9 november 1799 wilde Sieyès oorspronkelijk een soort president als staatshoofd aanstellen een functie die hij voor zichzelf in gedachten had Bonaparte wees dit idee echter af en dwong een ander soort regering af het Consulaat met drie consuls voor drie jaar benoemd aan het hoofd van de regering Bonaparte die de militaire macht in handen had en grote populariteit genoot kon Sieyès passeren en zichzelf naar voren schuiven als eerste consul Hervormingen in het staatsbestel leidden tot de instelling van het Tribunaat en een Raad van State In de daaropvolgende jaren schakelde Bonaparte zijn tegenstanders stap voor stap uit en trok alle macht naar zich toe Na een mislukte aanslag op zijn leven op 24 december 1800 gepleegd door royalisten gaf Bonaparte de schuld aan de jakobijnen en deporteerde 130 prominente jakobijnen naar Guyana Ook ontnam hij de gekozen Assemblée alle wetgevende macht de senaat die door Bonaparte zelf werd benoemd behield die macht Met het Concordaat van 15 juli 1801 sloot hij vrede met paus Pius VII en nam zo de monarchisten de wind uit de zeilen Na de Vrede van Amiens met het Verenigd Koninkrijk in 1802 zorgde hij ervoor dat de nieuwe grondwet werd aangenomen waarbij hij tot Consul voor het leven werd benoemd De meest republikeinse troepen werden in 1803 naar Haïti gestuurd; daar moest een opstand neergeslagen worden wat niet zou lukken In 1804 werd een monarchistisch complot geleid door onder meer Moreau en Pichegru ontmaskerd Bonaparte had nu alle macht en regeerde als dictator De weg was vrij om zich helemaal van de overgebleven schijndemocratie te ontdoen en zichzelf tot keizer uit te roepen Op 18 mei 1804 stemde de senaat om Bonaparte tot keizer te benoemen Op 2 december van dat jaar kroonde hij zichzelf tot keizer in de Notre-Dame van Parijs als Napoleon I Keizer der Fransen Oorlogen en veroveringen Tijdens Napoleons periode als eerste consul en keizer van Frankrijk voerden andere Europese landen waaronder het Verenigd Koninkrijk Rusland Oostenrijk en Pruisen continu oorlog tegen Frankrijk Napoleon wist zijn vijanden echter keer op keer te verslaan en kreeg zo meer en meer controle over Europa Op het hoogtepunt van de militaire loopbaan van Napoleon rond 1812 was bijna geheel Europa Frans een Franse vazalstaat of een Franse bondgenoot Het huidige België en Nederland werden ingelijfd in Napoleons keizerrijk Bezette gebieden en bondgenoten Frankrijk had Nederland en delen van het huidige Duitsland en Italië in zijn macht Napoleon zette daar verschillende familieleden op de troon zijn oudere broer Jozef werd koning van Napels en later Spanje zijn broer Lodewijk koning van Holland zijn broer Jérôme koning van Westfalen zijn zus Elisa prinses van Lucca en Piombino en groothertogin van Toscane zijn zwager Joachim Murat eveneens koning van Napels na Jozef en zijn stiefzoon Eugène de Beauharnais onderkoning van het Koninkrijk Italië In 1801 voegden Oostenrijk en Rusland zich hierbij In 1802 maakte de Vrede van Amiens vervolgens een einde aan de oorlog met het Verenigd Koninkrijk Napoleon had toen voldoende politieke rust en kon beginnen met de wederopbouw van Frankrijk Vijanden Napoleon werd in eerste instantie door de Europese staten gezien als degene die in Frankrijk de onrust na de Franse Revolutie de kop wist in te drukken Zijn veroveringsdrang en zijn monarchistische neigingen boezemden echter vrees in Zijn zelfkroning tot keizer in 1802 werd door Europese vorstenhuizen dus niet gewaardeerd Hij kreeg daardoor steeds meer vijanden Mme de Staël en Benjamin Constant zijn belangrijkste intellectuele tegenstanders in Frankrijk vertrokken samen naar Duitsland De Britten zegden als eersten het bondgenootschap met Frankrijk op; daarna deden Rusland Zweden het Heilige Roomse Rijk Oostenrijk en het Koninkrijk Napels hetzelfde en samen verklaarden ze Frankrijk de oorlog waarmee in 1805 de Derde Coalitieoorlog een feit was De Oostenrijkers vielen op 8 september Frankrijks bondgenoot Beieren binnen maar Napoleon trok snel tegen hen op Hij versloeg in oktober een groot Oostenrijks leger bij Ulm en marcheerde op naar Wenen en bezette zelfs de Oostenrijkse hoofdstad De Oostenrijkse en Russische legers wilden Wenen heroveren maar Napoleon boekte op 2 december in de Slag bij Austerlitz weer een grote overwinning Het resultaat was dat Oostenrijk en Rusland op 26 december 1805 de Vrede van Presburg moesten sluiten met Frankrijk Vooral voor Oostenrijk was dit een bittere nederlaag Het Heilige Roomse Rijk was in feite uit elkaar gevallen en Keizer Frans II trad dan ook af in 1806 en ging door als slechts keizer van Oostenrijk en als koning van Bohemen en Hongarije Rusland moest zich sindsdien houden aan de boycot van de hardnekkigste overgebleven tegenstander van Frankrijk het Verenigd Koninkrijk dat op 21 oktober ter zee wel een beslissende overwinning op Frankrijk had behaald in de Slag bij Trafalgar De Russische veldtocht van "La Grande Armée" Begin van de strijd Het bondgenootschap van Rusland met Frankrijk leidde tot klachten van de Russische handel en nijverheid Zij waren grotendeels afhankelijk van handelsbetrekkingen met Engeland terwijl één van de voorwaarden van het bondgenootschap deelname aan de blokkade van Engeland was Dit stond namelijk in het Continentaal stelsel De Russische tsaar Alexander I zag dat zijn economie schade opliep en trachtte deze voorwaarden te verzachten Napoleon gaf geen gehoor aan deze klachten en uiteindelijk herstelde de tsaar het contact met zijn oude handelspartner Engeland Op 31 december 1810 liet Rusland weten geen bondgenoot meer te willen zijn van Frankrijk Napoleon ging hier niet mee akkoord en trok naar Rusland; hij had het plan om heel Europa te veroveren In 1812 maakten Frankrijk en Rusland zich dan ook klaar voor de oorlog Napoleon stelde een leger van 500 000 man van verschillende nationaliteiten samen aan de oostgrens van het huidige Polen Naast Fransen 50% bij infanterie 35% bij de cavalerie waren ook Italianen Polen Pruisen Zwitsers Nederlanders Duitsers en Spanjaarden vertegenwoordigd Het leger werd "La Grande Armée" genoemd Op 22 juni verklaarde Napoleon aan Rusland de oorlog Hij inspecteerde zijn troepen die dag De volgende dag begon hij met de oversteek van de Memel De oversteek werd gecompleteerd op 24 juni waarna hij Rusland verder binnenviel Toen de Russen zagen hoe groot het leger van Napoleon was trokken ze zich terug Op hun terugweg pasten ze de tactiek van de verschroeide aarde toe en vernielden alles wat maar bruikbaar zou kunnen zijn voor Napoleon en zijn leger; ook waterputten werden vergiftigd In het leger van Napoleon braken allerlei besmettelijke ziekten uit zoals tuberculose en vlektyfus Napoleon had gedacht de Russen vlak over de grens al te verslaan en verder van het veroverde land te leven maar moest een uitputtende tocht maken met schermutselingen en gebrek aan voorraden Het voornemen van Napoleon was geweest om door te gaan tot de Russische stad Vitebsk en daar slag te leveren of om te keren Maar ook daar waren de Russen hem op 18 juli ontkomen Napoleon koos ervoor om door te gaan omdat de andere opties het leger uitgedund terug te laten keren naar Parijs of te laten overwinteren niet realistisch waren Op 15 augustus bereikte het Franse leger de Dnjepr Bij Smolensk vonden op 17 augustus daadwerkelijk gevechten plaats maar niet de beslissende waarop Napoleon gerekend had Hierop trok het Russische leger zich weer verder terug Tsaar Alexander I droeg het bevel over de twee Russische legers over aan veldmaarschalk Michail Koetoezov en droeg hem op eindelijk het gevecht met de Fransen aan te gaan Die confrontatie zou plaatsvinden bij Borodino Een groot aantal Franse soldaten was onderweg gestorven of gedeserteerd en er moesten eenheden achterblijven om de flanken en bevoorradingslijnen te beschermen Op 5 september leverde felle strijd de Fransen controle op over de Schevardino-redoute die een sleutelpositie innam voor hun verdere opmars Strijd bij Moskou Op 6 september werd een adempauze ingelast waarop op 7 september de strijd verderging De Slag bij Borodino verliep aanvankelijk gunstig voor de Fransen Prins Eugène veroverde Borodino en maarschalk Ney nam delen in van een belangrijke defensieve positie die bekendstond als de Drie Flèches Ney vroeg Napoleon de cavalerie van de Keizerlijke Garde in te zetten voor een beslissende actie maar Napoleon weigerde dit omdat dit een te groot risico zou zijn geweest Delen van de Franse troepen lagen uren onder vuur zonder aan de strijd te mogen of te kunnen deelnemen De Fransen doorstonden echter de kogelregens van de Russen en wisten de belangrijke Grote of Rajevski-redoute in handen te krijgen Het aantal gesneuvelden was hoog 25000 Fransen en 50000 Russen ’s Nachts verlieten de Russen vrijwel ongemoeid het slagveld en trokken zich terug De Russen werden niet achtervolgd door Murats cavalerie omdat Napoleon ervoor had gekozen zijn overwinning te consolideren Na 800 kilometer in 82 dagen bereikte hij Moskou Op dat moment was al meer dan de helft van het leger van Napoleon omgekomen en nog steeds had hij geen beslissende slag kunnen leveren De Russische verliezen waren groter maar de Russen konden deze nog aanzuiveren Het Russische leger onder aanvoering van veldmaarschalk Michail Koetoezov had besloten Moskou niet te verdedigen maar de stad te evacueren en ook het leger oostelijk van Moskou terug te trekken Napoleon "kreeg" Moskou wel maar de tsaar hoefde zich niet over te geven Bovendien staken de Russen ook hun eigen "tweede hoofdstad" in brand om Napoleon zo uit te putten De Russen wilden geen vredesverdrag en door tekort aan voedsel kon Napoleon niet anders doen dan zich terugtrekken De grote brand in Moskou droeg zeker bij aan de Russische eindzege maar de gouverneur Rostoptsjin haalde er geen politiek voordeel uit Het aanstichten van de brand werd hem tot zijn dood aangerekend Terugtocht van de Grande Armée De terugtocht uit Rusland was verschrikkelijk Napoleon was al 400000 soldaten en 100000 paarden verloren tijdens de heenreis en deze verliezen zouden nog verder oplopen Diegene die waren overgebleven waren redelijk uitgerust voldoende gevoed en goed getraind Het waren vooral de aanvullingstroepen die het zwaar te verduren hadden gehad Napoleon besloot door een verkeerd uitgevoerde verkenning toch dezelfde weg terug te nemen Dit was een grote fout Alles was al kaalgeplukt en kaal geroofd Vervolgens viel de winter in en vanaf 6 november kwam de temperatuur niet meer boven het vriespunt hoewel de temperatuur voor Russische begrippen hoog te noemen was Veel soldaten stierven door bevriezing mede doordat ze slecht gekleed waren De wegen waren door bevriezing onbegaanbaar de weinige paarden die nog over waren braken hun benen en de vele gewonden vielen uit karren en werden verpletterd Toen het leger de rivier de Berezina overstak begaf een van de geïmproviseerde bruggen het waarbij vele soldaten in het ijskoude water omkwamen Het leger werd steeds aangevallen en toen het op 18 december 1812 de Russische grens bereikte was nog ongeveer een derde van de soldaten in leven Napoleon wist dat de tocht naar Rusland een grote fout was geweest maar gaf de strenge winter als de oorzaak aan De rampzalig verlopen veldtocht leidde tot een anti-Franse stemming in alle landen onder Frans gezag en tot onrust in Italië de Nederlanden en Zwitserland In Spanje raakten de Fransen in het defensief Pruisen tot dan toe een onwillige bondgenoot verklaarde de keizer de oorlog Rusland stond dus niet langer alleen Frankrijk gaf zich echter nog niet gewonnen en versterkte zijn leger In mei 1813 versloegen de Fransen hun Pruisische en Russische tegenstanders te Lützen en bij de Slag bij Bautzen Maar in augustus 1813 rukten drie tegen Napoleon verbonden legers op naar Saksen de Oostenrijkers een Russisch-Pruisisch leger en een legermacht van Zweden en Russen Tussen 16 en 19 oktober vond bij Leipzig de grote Volkerenslag plaats waarin Napoleon verpletterend werd verslagen De keizer trok zich vervolgens terug achter de Rijn Ondanks zijn desastreuze nederlaag hoopte hij Frankrijk nog voor een invasie te kunnen behoeden Met zijn resterende troepen ondanks een tekort aan manschappen kon hij toch nog de geallieerden een tijdje op afstand houden Maar toen Napoleon naar Lotharingen trok om de geallieerde bevoorradingslijnen af te snijden openden de verbondene troepen onverwacht hun offensief richting de Franse hoofdstad Deze bleek niet voldoende voorbereid op een dergelijke aanval Op 31 maart 1814 werd Parijs veroverd Napoleon werd op 6 april 1814 gedwongen afstand te doen van de troon en werd verbannen naar Elba een eiland in de Middellandse Zee vlak bij de kust van Italië Lodewijk XVIII nam de macht in Frankrijk over Hij ging echter tot nieuwe zuiveringen over Witte Terreur Waterloo Tien maanden na de verbanning naar Elba ontsnapte Napoleon Hij landde bij Juan-les-Pins en keerde terug naar Parijs Hij reisde via wat later bekend zou worden als de route Napoléon naar Grenoble kreeg steun van legeronderdelen en kreeg de steun van het volk dat niet tevreden was over Lodewijk XVIII Deze gaf nog wel opdracht Napoleon te arresteren maar alle agenten en legers die werden gestuurd liepen naar Napoleon over Het volk had genoeg van de Witte Terreur en bij het leger was Napoleon nog altijd zeer gezien; zij kozen de kant van Napoleon De geallieerden die op dat moment juist in Wenen een congres hadden belegd om de nieuwe grenzen van Europa te bepalen werden opgeschrikt toen Lodewijk XVIII naar Gent vluchtte Nadat Napoleon de macht weer had overgenomen verklaarde hij Frankrijk slechts vreedzaam te willen regeren Hij probeerde de Franse liberalen voor zich te winnen en benoemde Benjamin Constant om de grondwet aan te passen De geallieerden waren niet overtuigd van Napoleons intenties toen die een nieuw leger samenstelde Rusland Oostenrijk Pruisen en Engeland maakten zich vervolgens op voor een nieuwe oorlog Napoleon wilde in de Zuidelijke Nederlanden de Engelsen en de Pruisen verslaan voordat ook de Oostenrijkers een leger konden sturen De Fransen de Engelsen en een klein contingent Nederlandse troepen troffen elkaar vlak bij Waterloo Napoleon viel meerdere keren aan maar de Engelsen onder leiding van de hertog van Wellington hielden stand en toen de Pruisen zich bij de Engelsen aansloten verloor Napoleon op 18 juni 1815 de Slag bij Waterloo Napoleon wist te ontsnappen en vluchtte naar de havenstad Rochefort waarvandaan hij naar de Verenigde Staten wilde vluchten De haven werd echter door de Engelsen geblokkeerd en Napoleon zag geen andere uitweg dan zich over te geven Op 22 juni 1815 moest hij voor de tweede keer afstand doen van de troon en dit keer zou dat voorgoed zijn Ballingschap op Sint-Helena Napoleon vroeg na zijn nederlaag bij Waterloo politiek asiel aan bij de Engelsen De Engelsen stemden toe maar waren niet van plan hem in Europa te houden Drie maanden voor de overgave van Napoleon hadden de geallieerden al besloten op het Congres van Wenen dat Napoleon zou worden verbannen van het continent Toen Napoleon eenmaal aan de Engelsen overgeleverd was braken ze hun belofte en werd hij verbannen naar het afgelegen eiland Sint-Helena in de Atlantische Oceaan nabij Zuid-Afrika een eiland van 122 vierkante kilometer Napoleon spendeerde tien weken aan boord van de HMS Northumberland voordat hij arriveerde op Sint-Helena Hij had een kleine Franse entourage bij zich Enkele van deze personen waren diplomaat Charles-Tristan de Montholon een voormalig brigadegeneraal; graaf Henri Gatien Bertrand; graaf Emmanuel De las Cases; generaal Gaspard Gourgaud; en de bedienden Louis Marchand en Louis-Etienne St Denis Omdat het verblijf van Napoleon bij zijn aankomst op 15 oktober 1815 nog niet klaar was met de bouw verbleef hij bij de Engelse familie Balcombes Hier kreeg hij een goede relatie met de jongste dochter van de familie Betsy Toen Longwood House het verblijf van Napoleon was gebouwd verbleef Napoleon de rest van zijn leven daar Er bevonden zich 500 soldaten van het 53e regiment die de muur van 4 mijl om Longwood House bewaakten Zowel overdag als ’s nachts cirkelden vijf oorlogsschepen om het eiland om de havens te bewaken De vier mogelijke landingsplaatsen waren zwaar bewaakt In 1816 arriveerde de nieuwe gouverneur van het eiland Sir Hudson Lowe Zijn belangrijkste taak was om Napoleon in de gaten te houden De twee konden niet goed met elkaar overweg Napoleon vond dat Lowe hem slecht behandelde Zo vond hij het niet kunnen dat Lowe hem slechts aansprak met ‘Generaal Napoleon Bonaparte’ in plaats van ‘Uwe Majesteit’ Napoleon weigerde op het eiland ook om te paardrijden onder het zicht van de gouverneur dit vond hij beledigend Hierdoor gaf Napoleon in de loop der tijd het paardrijden vrijwel geheel op en bleef hij vooral binnen Verder bracht hij zijn laatste jaren door met tuinieren het schrijven van zijn herinneringen en het aanleren van de beginselen van de Engelse taal Hoewel het merendeel van het gezelschap de tijd doorbracht met kletsen was Napoleon volgens zichzelf bezig met zijn laatste campagne namelijk het opschrijven van zijn herinneringen en zodanig een legende om zijn naam creëren Over zijn memoires schrijft prof Dr P Geyl "De opzet geeft aan het boek iets menselijks iets dat de belangstelling niet alleen maar de ontroering van talloze lezers kan opwekken Napoleon verschijnt er niet enkel als de verre hoge keizer in hij is genaakbaar en al is hij ook onvergelijkelijk knap en groot en fortuinlijk geweest hier is hij toch één van ons" – Napoleon voor en tegen Prof Dr P Geyl In 1816 besloot Lowe dat de post van de bannelingen alleen door de gouverneur mocht worden bekeken Dit besluit kwam voort uit de angst dat Napoleon zou ontsnappen Toch vonden de Franse bannelingen manieren de censuur te omzeilen via gecodeerde berichten Met de gezondheid van Napoleon ging het steeds slechter vooral nadat hij had vernomen van het Congres van Aken in 1818 waarbij werd vastgesteld dat de verbanning van Napoleon definitief zou zijn Napoleon kreeg last van slechte eetlust tandpijn hoofdpijn overgeven dysenterie een zweer en later zelfs maagkanker Bovendien was hij sinds de aankomst op het eiland al moedeloos door de slechte verstandhouding met Lowe de irritaties binnen het gezelschap de vochtige behuizing de ratten de verveling en de uitzichtloze situatie Hij smeekte dan ook zijn vertrekkende dienaars om te blijven het zou volgens hem toch niet lang meer duren Napoleon zei in deze tijd ook de beroemde uitspraak ‘Ik had in Moskou moeten sterven’ Veel liever had Napoleon de dood gehad in plaats van de verbanning naar Sint-Helena Toch was Napoleon in de veronderstelling dat de Britten hem een langzame dood wilden geven door hem te vergiftigen Hij zou volgens meerdere mensen binnen zijn gezelschap hebben geklaagd over de wijn en vermoedde dat er meer in zat dan alleen druiven Zes dagen voor zijn dood schreef hij op dat na zijn dood zijn maag moest worden opengesneden en men deze uitgebreid moesten onderzoeken en de resultaten naar zijn zoon moesten sturen Ook wilde hij dat zijn hart in wijn zou worden gehouden en naar Marie-Louise zou worden gestuurd Hij schreef er tevens bij dat hij voortijdig dood zou gaan door moord door de Engelse oligarchie Dood Napoleon stierf op 5 mei 1821 op Sint-Helena op 51-jarige leeftijd Zijn laatste woorden zouden zijn geweest À la tete de l’armee "Aan het hoofd van het leger" Oorspronkelijk werd aangenomen dat hij was overleden aan kanker waarschijnlijk maagkanker Er zou hierbij sprake zijn geweest van een erfelijke vorm van diffuse maagkanker omdat ook zijn zus zijn vader en zijn opa aan vaderszijde vermoedelijk aan deze kwaal waren gestorven Uit later onderzoek is gebleken dat in zijn haar een hoge concentratie arseen aanwezig was wat zou kunnen wijzen op moord Recent onderzoek toonde echter aan dat die hoge concentraties arseen ook al in zijn haar aanwezig waren voordat hij werd verbannen De ware doodsoorzaak kan dus alleen nog worden vastgesteld als er een autopsie op het lichaam mag worden uitgevoerd Overigens werd arseen vaak voorgeschreven door artsen voor behandeling van maagklachten en psychische problemen Napoleon had tijdens zijn succesvolle jaren al geleden onder maagklachten zodat hij dit middel waarschijnlijk van zijn eigen artsen voorgeschreven had gekregen Napoleons lichaam werd overgedragen aan Frankrijk en werd later in een praalgraf in de Dôme des Invalides te Parijs bijgezet Tegenwoordig is dit een van de bezienswaardigheden voor toeristen die de Franse hoofdstad aandoen Evaluatie Napoleons kwaliteiten en fouten Kwaliteiten Napoleon bleek als militair in opleiding uitzonderlijk goed te zijn in rekenen en kaartlezen Er werd onder meer een meetkundige stelling de Stelling van Napoleon naar hem genoemd Het rekenen paste hij onder meer toe in de artillerie bij het berekenen van de baan van een kanonskogel het kaartlezen gebruikte hij zijn leven lang om vanaf vaak slordige en foute kaarten een goede positie en opstelling na te streven Het blijkt dat Napoleon de slagen won die hij op zijn eigengekozen slagveld voerde Een combinatie van die twee talenten leidde tot zijn capaciteit om een legerverplaatsing over vele honderden kilometers te plannen waardoor hij een belangrijk of beslissend voordeel kon halen Daarnaast was Napoleon een groot organisator Hij heeft talloze bestuurlijke vernieuwingen doorgevoerd en in heel Europa een voorbeeld van een strak geregeld en doeltreffend bewind nagelaten Hij was ook een bekwaam wetgever die zich door voortreffelijke juristen als Cambacérès liet adviseren Begane fouten Napoleon beging de fout dat hij het belang van de Engelse blokkade van Europese continentale havens van Marseille tot aan Riga onderschatte Merkwaardig was dat de blokkade eenzijdig was hoewel vanuit Engeland niets meer naar Europa mocht komen was uitvoer naar Engeland wel toegestaan Napoleon had gedacht dat het stilleggen van de Britse export de Britse economie zou ruïneren Hij verkeek zich daarnaast zoals Adolf Hitler ruim een eeuw later zou doen op het effect van de extreme winterkoude en de enorme afstanden in Rusland vergeleken met die van westelijk Europa Zijn traditionele manier om zijn troepen van het land te laten leven dat wil zeggen door al plunderend op te marcheren faalde in Rusland volledig vanwege de enorme omvang van zijn leger de lange afstanden in Rusland en de verschroeide-aardetactiek van de Russen Napoleon ontwikkelde zich naarmate de oorlog duurde meer en meer tot een tiran Censuur en een uitgebreide geheime politie onderdrukten alle kritiek op de keizer Door steeds jongere rekruten op te roepen en voortdurend oorlog te blijven voeren putte hij Frankrijk demografisch en economisch uit Persoonlijkheid Waar zijn eigen macht niet in het geding was kon Napoleon tolerant en een zoon van de Franse Revolutie zijn Hij emancipeerde onder meer de Joden; van het inschakelen van de Joden voor de Keizerlijke zaak kwam echter weinig terecht en in 1812 beperkte Napoleon hun politieke en economische rechten weer De Napoleontische Code Pénal maakte een einde aan de vervolging van homoseksuelen De slavernij werd door Napoleon daarentegen wèl verdedigd en introduceerde daarom de suikerbiet om minder afhankelijk te zijn van Engeland en de wijze waarop suikerriet op de Caraïbische plantages werd geoogst Zijn poging om Santo Domingo te heroveren mislukte Napoleon gebruikte iedere dag een flesje Eau de Cologne en liet maandelijks een grote partij uit Keulen aanvoeren De waardering van de persoon en zijn werk werden door de door Napoleon doelbewust gecreëerde legende gehinderd Hij heeft zijn bekwaamste generaals stelselmatig belasterd en doodgezwegen Op Sint-Helena is door de verbannen keizer zes jaar lang hard gewerkt aan een revisie van zijn loopbaan en de legende van de goedbedoelde populaire staatsman Alle mislukkingen werden op het conto van anderen geschreven Door de verwrongen beeldvorming en de halve waarheden waarmee voor- en tegenstanders hun boeken vulden is het moeilijk om een objectief beeld van hem te krijgen De Napoleonliteratuur telde in 1946 al meer dan 100000 werken Sommige biografen zien hem als een hebzuchtige en nietsontziende tiran en trekken vergelijkingen met Hitler en Stalin Anderen zien hem als de goedhartige "kleine korporaal" en benadrukken zijn prestaties Geopolitieke gevolgen Napoleons veroveringen stimuleerden het Duitse nationalisme dat Frankrijk nog parten zou gaan spelen en de opkomst van Rusland als een machtsfactor waarmee heel Europa rekening moest houden De Franse bezetting van Spanje vanaf 1808 die leidde tot de zes jaar durende Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog bood een groot deel van Spanjes Amerikaanse koloniën de kans zich onafhankelijk te maken Van heel Latijns-Amerika bleven alleen Cuba en Puerto Rico nog onder Spaans gezag Het Franse streven om de verworvenheden van de Franse Revolutie te exporteren is het minst succesvol gebleken en wellicht zelfs contraproductief geweest in Spanje dat toch al achtergebleven en geïsoleerd was ten opzichte van de rest van West-Europa Na de Franse tijd kwam in Spanje het uiterst reactionaire Carlisme op Hoewel dit nooit de macht zou krijgen werd het Spaanse isolement pas na 1975 echt doorbroken Wat door de Fransen als vooruitgang was aangeprezen ervoeren de Spanjaarden vooral als vernederingen en onbeschrijfelijke gruwelen die door de Spaanse kunstenaar Francisco Goya zijn vereeuwigd in een serie etsen de Desastres de la guerra In Spanje ontwikkelde zich tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog een nieuw type oorlog de guerrilla die door de Britten gesteund werd en waarop Napoleon en zijn kundige generaals geen goed antwoord hadden Frankrijk deed in 1803 afstand van de laatste kolonie op het Noord-Amerikaanse continent door verkoop aan de Verenigde Staten van Louisiana dat vele malen meer omvatte dan de huidige deelstaat Door de Louisiana Purchase verdubbelden de Verenigde Staten hun toenmalige grondgebied De Franse Caraïbische slavenkolonie Haïti kon door middel van een opstand in 1804 onafhankelijk worden Frankrijk had op het westelijk halfrond nog slechts Frans-Guyana en wat eilandjes in de Caraïbische Zee over Vernieuwingen ingevoerd tijdens het napoleontische bewind De invloed van de Franse Revolutie en de vervolgens door Napoleon geëxporteerde verworvenheden van de Revolutie op cultuur en bestuur van Europa waren groot en van blijvend belang De feodalistische verhoudingen van het Ancien Régime in West- en Centraal-Europa die al onder vuur lagen door de opkomst van de steeds invloedrijker wordende burgerij en door de volgelingen van de Verlichting hadden een slag gekregen waarvan zij niet meer zouden herstellen Niet adellijke afkomst maar talent en opleiding werden doorslaggevend voor het bekleden van machtsposities Loyaliteit werd in de eerste plaats verschuldigd aan het centrale gezag in plaats van aan een lokale feodale machthebber Daarmee werd de weg vrijgemaakt voor het nationalisme en de daaruit voortkomende natiestaat Een aantal concrete verbeteringen waren Verkeer in continentaal Europa wordt sinds Napoleon vrijwel overal rechts gereden Het Europese wegennet werd fors uitgebreid met een reeks verbindingen tussen grote steden die vaak lijnrecht waren Deze zijn ook nu nog herkenbaar als "route nationale" In Nederland zijn nog altijd in die tijd aangelegde wegen bekend als Napoleonsweg In het gehele gebied werden dezelfde maten en gewichten zoals de kilo de meter en de liter ingevoerd; oude lokale maten werden afgeschaft Een gestandaardiseerde registratie van geboorten huwelijken echtscheidingen en overlijdens werd ingevoerd de Burgerlijke Stand Mensen moesten een definitieve spellingswijze van de veelal al bestaande achternaam opgeven In de meeste streken van Nederland bestonden vaste achternamen soms al sinds de middeleeuwen Alleen in het noorden van Nederland waren vele namen voor de verplichte registratie nog niet gefixeerd Veel burgerlijke wetgeving stamt uit deze tijd zie het artikel over de Code Napoléon De maatschappelijke standen werden afgeschaft en hiermee tevens de speciale voorrechten en privileges van de geestelijkheid en de aristocratie Dezen hadden voortaan dezelfde rechten en plichten als de burgerij Veel versnipperde kleine staatjes vorstendommen en heerlijkheden werden samengevoegd tot grotere overzichtelijke eenheden zoals in het gebied van het aloude Heilige Roomse Rijk waar vele kleine vorstendommen en staatjes bijeen gevoegd werden door het door Napoleon opgelegde Reichsdeputationshauptschluss Een voorbeeld was de nieuwe Rijnbond In het gebied van Nederland werd in deze tijd het departement Neder-Maas gevormd de latere provincie Limburg in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Dit bestond voorheen uit talloze versnipperde gebiedjes en heerlijkheden Onderwijs en gezondheidszorg werden beter geregeld en beter toegankelijk gemaakt voor de gewone burgers Carrièremogelijkheden voor iedereen in overheidsbestuur en leger de hogere functies hierin waren voorheen bijna uitsluitend het terrein van de aristocratie omdat vanaf Napoleon iemands capaciteiten belangrijker werden dan iemands afkomst Nadat Napoleon in 1815 was verslagen werd de door Napoleon "geroofde" kunst teruggeëist door de betreffende landen Het was een eis van de tweede Vrede van Parijs 1815 Het levenswerk van conservator Vivant Denon van het Musée Napoleon werd alzo tenietgedaan De teruggekregen kunstwerken werden echter niet langer als de privécollectie beschouwd van een koning of prins maar ondergebracht in openbare musea Het was het begin van de nationale musea in de meeste Europese landen; in Nederland van het Rijksmuseum Amsterdam Familieleven Napoleon had tot doel een dynastie te stichten Zijn broers werden geacht tot het huis Bonaparte te behoren Hij was tweemaal getrouwd Zijn huwelijk met Joséphine de Beauharnais was gelukkig maar bleef kinderloos Hij moest scheiden om aan zijn jonge keizerrijk een wettige erfgenaam te kunnen nalaten Het huwelijk met de Oostenrijkse keizersdochter was een politieke alliantie De jonge vrouw verliet haar echtgenoot zodra zij de kans kreeg en weigerde zich in de zomer van 1815 op Sint-Helena bij hem te voegen Napoleon zag zich na de dood van zijn vader als gezinshoofd Hij bevorderde de loopbanen van zijn broers en verhief hen op hoge posten Hij was erg aan zijn familie gehecht en zag hun kennelijke onbekwaamheid en corruptie door de vingers zoals hij dat ook bij zijn medewerkers deed Vrouwen en kinderen Napoleon had talrijke affaires en verwekte verschillende buitenechtelijke kinderen naast zijn enige wettige zoon Napoleon II De eerste belangrijke vrouw in zijn leven was Désirée Clary de schoonzuster van Jozef Bonaparte en latere koningin van Zweden Zij en Napoleon waren sinds 1794 samen en in 1795 en 1796 verloofd Désirée huwde in 1798 Jean-Baptiste Bernadotte de latere koning Karel XIV van Zweden Napoleon trad in 1796 in het huwelijk met Joséphine de Beauharnais geboren als Marie-Josèph-Rose Tascher de la Pagerie weduwe van Alexandre de Beauharnais en de maîtresse van de Franse machthebber Paul Barras over wie nochtans geruchten de ronde deden dat hij homoseksueel was Napoleon nam de rol van vader op zich over haar twee kinderen Eugène en Hortense en hun nichtje Stéphanie Joséphine werd keizerin der Fransen maar omdat zij de keizer geen kinderen schonk liet hij zich op 5 december 1809 van haar scheiden Gedurende zijn huwelijk met Joséphine verwekte Napoleon twee onwettige kinderen Charles Léon december 1806 15 april 1881 bij Éléonore Denuelle de la Plaigne een hofdame van Joséphine Alexandre Colonna 4 mei 1810 – 27 oktober 1868 bij Maria Walewska een Poolse gravin Beide zoons hadden nakomelingen Om zijn keizerschap te legitimeren dwong Napoleon in 1810 een huwelijk af met Marie Louise van Oostenrijk dochter van de Oostenrijkse keizer Frans I Ook zij werd keizerin en schonk Napoleon in 1811 een zoon Frans Karel Jozef Napoleon II koning van Rome later hertog van Reichstadt Andere kinderen van wie wordt vermoed dat Napoleon de vader is Émilie Louise Marie Franςoise Joséphine Pellapra 1806-1871 bij Françoise-Marie LeRoy Karl Eugin von Mühlfeld bij Victoria Kraus Hélène Napoleone Bonaparte 1816–1910 bij gravin Montholon Jules Barthélemy-Saint-Hilaire 19 augustus 1805 – 24 november 1895 moeder onbekend Francois Tobias Deux 1796 – 1 februari 1843 moeder onbekend Napoleons commentaar op al deze veronderstelde liaisons werd door graaf de Las Cases opgetekend als "Hoe zou ik bij dit alles ooit tijd hebben gehad Europa te veroveren" Goethe noemde Napoleon "Keusch wie Eisen" hetgeen vertaald kan worden als "kuis als ijzer" Napoleon en de Rooms-Katholieke Kerk Met de bedoeling de meerderheid van de bevolking die aan de traditionele Kerk gehecht bleef gunstig voor zich te stemmen trachtte Napoleon meteen bij zijn aantreden de gang van zaken op religieus gebied weer normaal te maken De Republikeinse feesten verdwijnen Onbeëdigde priesters mogen opnieuw het land binnen De eed van haat tegen de kroon wordt vervangen door een verklaring van trouw aan de grondwet Voor Napoleon blijft de godsdienst het enige efficiënte middel om het volk in de maatschappelijke ongelijkheid te doen berusten Hij sluit een concordaat met paus Pius VII Door de ondertekening van het Concordaat van 15 juli 1801 erkent de Kerk de Republiek De eredienst wordt opnieuw openbaar en vrij maar de Staat kan hem aan reglementaire voorschriften onderwerpen De paus vraagt en verkrijgt het ontslag van het volledige episcopaat Deze drastische maatregel betekende het einde van het gallicanisme De nieuwe bisschoppen worden door de Eerste Consul benoemd; hun canonieke aanstelling gebeurt door de paus De bisschop is baas in zijn eigen diocees en dat onder toezicht van het burgerlijk gezag De paus erkent de verkoop van de kerkelijke goederen De bedienaars van de eredienst zullen voortaan in ruil een bezoldiging van de Staat ontvangen Bonaparte legt op 8 april 1802 het Concordaat ter goedkeuring voor aan de wetgevende vergaderingen na toevoeging van een reeks artikelen die de macht van de paus inperken en de organisatie van de eredienst regelen Op 2 december 1804 kroont Napoleon zichzelf tot keizer in de Notre-Dame in aanwezigheid van paus Pius VII Later wordt hij door deze zelfde paus geëxcommuniceerd na zijn aanvallen op pauselijke staten Door diverse maatregelen neemt vanaf 1805 het aanzien van de katholieke godsdienst opnieuw toe De zondagsrust wordt ingesteld De gregoriaanse kalender wordt opnieuw ingevoerd Voornamen moeten gekozen worden uit de namen van de kalenderheiligen Hospitaal- en onderwijscongregaties mogen opnieuw inrichtingen openen Het Concordaat heeft alleen betrekking op de Katholieke Kerk Voor de protestanten en de joden worden andere regelingen uitgewerkt Misverstand over lengte Een wijdverspreid misverstand over Napoleon Bonaparte is dat hij klein van stuk zou zijn geweest Met name in spotprenten en karikaturen die ten tijde van zijn heerschappij over hem werden gemaakt werd hij vaak afgebeeld als een lilliputter Dit beeld is in veel hedendaagse media overgenomen en heeft onder andere bijgedragen aan het begrip Napoleoncomplex In werkelijkheid was Napoleon 167 lang wat de gemiddelde lengte was voor mensen uit de vroege 19e eeuw De foutieve opvatting over zijn lengte kent meerdere oorzaken Allereerst verkeerde Napoleon vaak in gezelschap van zijn lijfwachten die doorgaans werden geselecteerd op hun uitzonderlijk grote lengte waardoor Napoleon in verhouding tot hen klein leek Verder is het misverstand terug te voeren op Britse oorlogspropaganda en een omrekenfout tussen de verschillende metrieke stelsels die Frankrijk en Engeland destijds hanteerden Trivia Medio november 2014 bood een verzamelaar van napoleonteske parafernalia op een veiling 1 884 000 euro voor een authentieke steekhoed van Napoleon Zo bestaan er nu nog 19 Het hoofddeksel van de vroegere Franse keizer kwam uit de collectie van het prinselijk paleis van Monaco Afbeeldingen Zie ook Napoleontische tijd van A tot Z een overzicht van onderwerpen rond Napoleon en zijn tijd Bonaparte voor een stamboomoverzicht van de Napoleons Napoleoncomplex een naar Napoleon genoemde term uit de psychologie Napoleontische oorlogen de coalities en oorlogen onder Napoleon Route Napoléon Musée Napoléon Stelling van Napoleon Napoleonsweg Kroning van Napoleon Externe links Nederland is een land dat deel uitmaakt van het Koninkrijk der Nederlanden Het wordt in het westen en noorden begrensd door de Noordzee langs de oostgrens door Duitsland en in het zuiden door België De hoofdstad van Nederland is Amsterdam de regeringszetel is Den Haag De Caribische eilanden Bonaire Sint Eustatius en Saba maken als bijzondere gemeenten deel uit van het land Nederland heeft een inwonertal van en met een oppervlakte van 41543 km² een hoge bevolkingsdichtheid van Ruim 18% van het oppervlak bestaat uit water en een groot deel van het land en de bevolking bevindt zich onder zeeniveau Het land wordt beschermd tegen het water door middel van een systeem van dijken en waterwerken Door landwinning zijn polders gecreëerd Bestuurlijk is het land verdeeld in twaalf provincies Nederland werd onafhankelijk tijdens de Tachtigjarige Oorlog 1568-1648 waarin de gezamenlijke Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden tegen de Spaanse overheersing in opstand kwamen In 1579 vormden de Noordelijke Nederlanden de Unie van Utrecht waarmee een nieuwe politieke entiteit ontstond Met de Acte van Verlatinghe van 1581 werd door de gewesten van die unie de onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden uitgeroepen die rond 1609 bij het begin van het Twaalfjarig Bestand internationale erkenning kreeg en na afloop van de Tachtigjarige Oorlog in 1648 ook van Spanje bij de Vrede van Münster Vanaf de Franse tijd 1795-1813 ontwikkelde Nederland zich tot een natiestaat aanvankelijk als het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 dat door de Belgische Revolutie in 1830 echter alweer uiteenviel Tegenwoordig is Nederland een van de meest ontwikkelde landen als 's werelds zevende economie naar bbp per hoofd van de bevolking 2009 Het bezet de vierde plaats in de index van de menselijke ontwikkeling 2013 De Nederlandse economie steunt vooral op een zeer hoog ontwikkelde land- en tuinbouwsector de dienstensector en de internationale handel met name op de doorvoer van goederen naar Duitsland Nederland is sinds 1848 een parlementaire democratie onder een constitutionele monarchie een staatsvorm waarbij de macht gedeeld wordt door de koningin de ministers en het parlement Nederland was medeoprichter van onder meer de Europese Unie de G-10 de NAVO de Wereldhandelsorganisatie en de OESO Met België en Luxemburg vormt het de Benelux Den Haag speelt een belangrijke internationale rol op juridisch gebied als locatie voor vier internationale tribunalen en Europol Naam In de Bourgondische tijd werden de Lage Landen aangeduid vanuit het oogpunt van de hertog die meestal in Vlaanderen of Brabant verbleef les pays de par deça de landen van herwaarts over Dat wilde niet veel meer zeggen dan deze landen hier direct om ons heen Dit in tegenstelling tot les pays de par delà de landen van derwaarts over de landen daar namelijk het eigenlijke Bourgondië Ook werd de benaming de lage landen bij de zee gebruikt In de vijftiende eeuw kwam de naam "Nederlanden" in gebruik In tegenstelling tot onder meer Frankrijk en Engeland had deze geen etnische oorsprong maar was het aanvankelijk een aardrijkskundige term die slechts het onderscheid aanduidde met een hoger gelegen gebied Samengestelde namen met Nieder- werden op allerlei plaatsen in het Duitse taalgebied gebruikt Niderlant was in de late middeleeuwen het gebied tussen Maas en Rijn het nu Duitse Nederrijngebied daarbij inbegrepen Het gebied dat als Oberland gedacht was begon dan ongeveer bij het hoger liggende Keulen Bij uitbreiding kon het begrip ook toepasbaar worden op de delta van Schelde Maas en Rijn waarbij het in de meervoudsvorm optrad Door het grote belang van de Lage landen werd de benaming steeds meer specifiek voor dit gebied gehanteerd Vanaf ongeveer 1490 werden hiermee ook de Bourgondisch-Habsburgse gewesten aangeduid Naast "Vlaanderen" was "de Nederlanden" vanaf halverwege de zestiende eeuw waarschijnlijk de meest gebruikte naam In het Frans was dit Pays-Bas in het Italiaans Paesi Bassi en in het Duits Niederlande In het Nederlands werd zowel het enkel- als het meervoud gebruikt terwijl in het Frans en Engels Pays Bas Low Countries uitsluitend het meervoud gebruikt werd In 1570 gebruikte de cartograaf Ortelius de benaming Neder-Germanië Neder-Duitsland De humanisten grepen terug op de naam Belgica ontleend aan Julius Caesar Na de Opstand bleven de benamingen Belgium en Nederlandt in gebruik voor zowel de Nederlanden als geheel als voor de beide afzonderlijke staten De kolonie Nieuw-Nederland Engels New Netherland heette in het Latijn Nova Belgica of Novum Belgium Voor de Spaanse en later de Oostenrijkse Nederlanden werd ook wel Belgium Regium gebruikt terwijl met Belgium Foederatum wel de Republiek der Verenigde Provinciën werd aangeduid Voor de Republiek werd in het buitenland steeds meer "Holland" als pars pro toto gebruikt zoals eerder "Vlaanderen" voor de Nederlanden Nederland werd nog in de Franse tijd en ook onder koning Willem I vertaald in het Frans als Belgique In de Franse tijd waren de officiële namen eerst de Bataafse Republiek daarna het Bataafs Gemenebest en voor de invoeging in het Franse keizerrijk het Koninkrijk Holland Geografisch overzicht Nederland ligt in het noordwesten van Europa en wordt begrensd door de Noordzee Duitsland en België De lengte van de landsgrens bedraagt 1027 km terwijl de kustlijn 451 km lang is Daarnaast behoren enkele eilanden rond de Caribische Zee tot Nederland Deze verschillen geografisch sterk van het Europese deel van Nederland en worden hier afzonderlijk behandeld Water Nederland wordt zowel in het noorden als westen omringd door de Noordzee In het noorden wordt een duinenrij gevormd door de Waddeneilanden een serie barrière-eilanden waarachter zich de ondiepe Waddenzee bevindt Middenin het land ligt het IJsselmeer de voormalige Zuiderzee een grote binnenzee die sinds de voltooiing van de Afsluitdijk in 1932 van de Waddenzee is afgesloten en sindsdien zoetwater bevat Andere zee-armen en estuaria zijn de Dollard en de Lauwers in het noorden en het Hollandsch Diep het Haringvliet het Grevelingenmeer en de Ooster- en Westerschelde in het zuidwesten De Nederlandse kust ondervindt een dubbeldaags getij waarvan de amplitude langs de kust varieert tussen 15-2 meter De wind kan hier een sterke invloed op hebben Naast de verticale waterbeweging is er ook een horizontale waterbeweging de getijstroom Door een gunstige zeewatertemperatuur van 3 °C in de winter en 16 °C in de zomer zijn vooral de Waddenzee en de Oosterschelde belangrijk als kraamkamer van onder meer schol tong en mosselen Uit de waterbalans van Nederland blijkt dat vooral de toevoer via de Rijn van belang is voor Nederland Deze voert zelfs meer dan tweemaal zoveel water aan als door neerslag wordt geleverd Een groot deel van Nederland is gevormd uit de delta van de Rijn de Maas en de Schelde De Maas en de Rijn vormen samen met de Waal de Lek en de Merwede bovendien de grote rivieren een rivierengebied dat een natuurlijke barrière tussen het noorden en zuiden van het land is De IJssel soms ook tot de grote rivieren gerekend is een vertakking van de Rijn die noordwaarts stroomt en uitmondt in het IJsselmeer Meren komen vooral in West-Nederland en Zuidwest-Friesland voor Daarnaast zijn er door het afgraven van veen voor de turfwinning vervening veel plassen ontstaan Voor de drinkwatervoorziening is met een aandeel van circa 70% vooral het grondwater van belang Uitzondering hierop is de Randstad die ondanks de aanwezigheid van een zoetwaterzak onder de duinen vooral is aangewezen op oppervlaktewater De eeuwenlange strijd tegen het water heeft een duidelijke invloed gehad op de inrichting van Nederland Door overstromingen en menselijk ingrijpen is de kustlijn in de loop van de geschiedenis aanzienlijk veranderd Ingrijpende rampen waren de stormvloed van 1134 waarbij Zeeland in een archipel veranderde de Sint-Luciavloed 1287 de Sint-Elisabethsvloed 1421 en als laatste de watersnoodramp van 1953 Bij overstromingen ontstonden nieuwe zee-armen of getijdengebieden op de plek waar eerder land lag Om het land tegen het water te beschermen worden al sinds de Middeleeuwen langs de kust en de rivieren dijken aangelegd Een ander project in de strijd tegen het water zijn de Deltawerken die zijn aangelegd tussen 1958 en 1997 Het hele Deltaplan omvatte het ophogen van meer dan 3000 kilometer zeedijk en meer dan 10000 kilometer binnendijk langs kanalen en rivieren tot deltahoogte Ook werden de zee-armen die in de loop der tijd in het zuidwesten van Nederland waren ontstaan door dijken van de zee afgesloten Een andere vorm van menselijk ingrijpen in de natuur zijn de grote stukken land die door de mens zijn drooggelegd en gewonnen op het water de zogenaamde polders Bij voormalige meren of plassen worden deze nieuwe stukken land droogmakerijen genoemd De grootste polders zijn de Zuiderzeewerken die in de 20e eeuw zijn aangelegd en gezamenlijk meer dan 2500 vierkante kilometer nieuw land beslaan Geologie Het tegenwoordige Nederlandse landschap is grotendeels gevormd in de laatste 150000 jaar De geologische structuur van de Nederlandse ondergrond wordt gekenmerkt door een serie horsten en slenken die onderdeel vormen van een grote tektonische structuur die dwars door Europa loopt van de Middellandse Zee bij Marseille tot onder de Noordzee Het zuidoosten van het land ligt boven het Beneden-Rijnslenkensysteem waar nog steeds verzakkingen in de aardkorst plaatsvinden In 1992 Roermond en 2002 Aken net over de grens vonden hier nog kleine aardbevingen plaats De Beneden-Rijnslenk gaat in het westen van Nederland over in het West-Nederlands Bekken dat op zijn beurt overgaat in vergelijkbare slenkstructuren in de ondergrond onder de Noordzee Zoals de naam van het land al aangeeft is Nederland laag gelegen Het grootste gedeelte van Nederland bestaat uit een kustvlakte die geologisch gezien tot het Noordzeebekken behoort een groot geologisch bekken waarvan de Noordzee zelf het centrale deel vormt Het Noordzeebekken vormde zich vanaf het Krijt ongeveer 60 miljoen jaar geleden Hoewel er actievere en minder actieve fasen waren vond gedurende deze tijd in dit bekken bodemdaling en sedimentatie plaats De randen van het Noordzeebekken vormden tot de mens de laatste duizend jaar een belangrijke invloed op het landschap werd een voorbeeld van een zich op natuurlijke wijze ontwikkelend kustgebied Terwijl het centrale deel van de Noordzee bedekt is door de zee zelf worden de randen opgeëist door delta's van de grote rivieren die in de zee uitmonden Op de overgang tussen water en land vormden zich door de werking van de zee stranden duinen en waddengebieden De kustvlaktes die zich door de afzetting van het riviersediment vormden bevatten ook moerassen en meren Verreweg het meeste gesteente dat in Nederland dagzoomt is afgezet tijdens het Kwartair De formaties van de Boven-Noordzee Groep vormen het grootste deel van het oppervlak van Nederland Belangrijke formaties zijn de Formatie van Naaldwijk waarvan het zand en de klei in een groot deel van het westen en het noorden van Nederland aan de oppervlakte ligt en de uit veen bestaande Formatie van Nieuwkoop Het zand van de Formatie van Boxtel is te vinden in het oosten en zuiden terwijl rond de rivieren de afzettingen van de Formatie van Echteld zijn te vinden Alleen op kleine plekken komen oudere gesteenten aan het oppervlak Een uitzondering is Zuid-Limburg waar het Krijt op veel plekken aan het oppervlak ligt Alle gesteenten uit de laatste 65 miljoen jaar het Kwartair en Tertiair samen worden in Nederland de Noordzee Supergroep genoemd Deze kan in de slenken vele tientallen kilometers dik zijn en is op de horsten ook nog steeds kilometers dik Zoals in grote delen van West-Europa bevindt zich in het Nederlandse Carboon steenkool die in Zuid-Limburg tot halverwege vorige eeuw door de mijnbouw gewonnen werd In de ondergrond van het West-Nederlands Bekken en onder de Noordzee wordt ook aardolie gewonnen hoewel dit beperkt is vergeleken met de veel grotere Noorse reserves onder de noordelijke Noordzee Er zijn twee soorten aardgas in de Nederlandse ondergrond te vinden droog aardgas dat samen met de steenkool is ontstaan voornamelijk in het Carboon en nat aardgas dat samen met aardolie is ontstaan voornamelijk in het Krijt De eerste soort komt vooral onder het land voor de tweede soort onder de Noordzee en in het West-Nederlands Bekken Het grootste Nederlandse gasreservoir is het aardgasveld van Slochteren in het noorden van het land De Slochteren Formatie maakt onderdeel uit van de Boven Rotliegend Groep Landschap Het landschap van Nederland is bijna overal vlak Geringe hoogteverschillen komen voor in het oosten en zuiden van het land grotendeels veroorzaakt tijdens de voorlaatste ijstijd het Saalien van 238000 tot 128000 jaar geleden De ijskap reikte zo ver naar het zuiden dat het noorden van Nederland door gletsjers bedekt werd Dit dwong de grote rivieren hun loop te verleggen tot de huidige oost-west lopende ligging Tegelijkertijd werkte de stuwende kracht en het gewicht van de gletsjertongen op de ondergrond Dit zorgde voor het ontstaan van een afwisseling van stuwwallen zoals de Utrechtse Heuvelrug de Veluwe de Sallandse Heuvelrug en glaciale bekkens zoals de Eemvallei en de IJsselvallei Alleen het uiterste zuiden van de provincie Limburg Zuid-Limburg vertoont significante reliëfverschillen De 323 meter hoge Vaalserberg in Limburg met als top het Drielandenpunt met Duitsland en België is de hoogste heuvel van Europees Nederland Het laagste punt van Nederland bevindt zich in de buurt van Nieuwerkerk aan den IJssel en bevindt zich 676 meter onder NAP Het Nederlandse landschap bestaat grotendeels uit cultuurlandschappen en daarnaast uit beheerde natuurgebieden In de afgelopen eeuwen is de levende natuur niet alleen veranderd maar door verkleining en versnippering van de leefgebieden en milieuvervuiling in kwaliteit en kwantiteit ook achteruitgegaan Via natuurbeleid en de activiteiten van particulieren wordt geprobeerd het tij te keren onder andere via natuurontwikkeling en het herstel van min of meer oorspronkelijke landschappen Dergelijke natuurontwikkelingsgebieden vinden we bijvoorbeeld langs de grote rivieren onder andere bij de Gelderse Poort Daarnaast zijn er in Nederland vele oudere natuurgebieden met onder meer bos duin en heide Er zijn bovendien twintig nationale parken waarvan het Zeeuws Nationaal Park Oosterschelde het grootste is en Veluwezoom en De Hoge Veluwe in Gelderland de oudste zijn Het Nederlandse landschap kan worden ingedeeld op verschillen in substraat bodem waterhuishouding en de ontginningsgeschiedenis Het grootste deel van het oppervlak van Nederland bestaat uit de Boven-Noordzee Groep Belangrijke landschapstypen zijn het duinlandschap het rivierkleilandschap het zeekleilandschap het veenlandschap het zandlandschap en het krijt-lösslandschap Andere indelingen leggen meer de nadruk op de cultuurhistorie Zo onderscheidt men bijvoorbeeld het esdorpenlandschap en het terpenlandschap In zogenaamde nationale landschappen worden belangrijke cultuurlandschappen beschermd zoals het Groene Hart in de Randstad Klimaat Nederland heeft een zogenaamd Cfb-klimaat een gematigd zeeklimaat met milde winters en koele zomers Het klimaat wordt beïnvloed door de Noordzee die het gehele jaar de temperatuur matigt waarbij zowel de dagelijkse als jaarlijkse temperatuursschommelingen toenemen richting het oosten Hoewel er de laatste decennia een stijging van de gemiddelde temperatuur is waar te nemen is door de grote natuurlijke temperatuursfluctuaties nog niet met zekerheid te zeggen of dit het gevolg is van een versterkt broeikaseffect en rechtstreeks samenhangt met de wereldwijde opwarming Met circa 1600 zonuren heeft de kust de meeste zonuren terwijl de Achterhoek met ongeveer 1450 uur de minste zonneschijn heeft Ondanks het imago van regenland regent het gemiddeld slechts 7% van de tijd In de zomer is er vooral op grasland een verdampingsoverschot maar gemiddeld is er jaarlijks een neerslagoverschot het grootst op de Veluwe Het natst zijn de Veluwe Drenthe en Zuid-Limburg het droogst het centrale deel van Limburg met minder dan 700 mm Flora en fauna De flora en fauna van Nederland zijn relatief goed onderzocht Er is een lange traditie van floristisch en faunistisch onderzoek dat tegenwoordig uitgevoerd wordt door organisaties als SOVON FLORON en De Vlinderstichting Sommige verenigingen voor natuurstudie zijn al meer dan honderd jaar actief zoals de Nederlandse Entomologische Vereniging de Vogelbescherming Nederland de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Vereniging voor veldbiologie en de Nederlandse Mycologische Vereniging Het is bekend dat Nederland relatief erg soortenarm is deels als gevolg van de IJstijden en deels vanwege de eenvormige geografie Van de hogere plantensoorten komt de helft uitsluitend voor in twee uitzonderlijke gebieden Zuid-Limburg en Oostvoorne Het meest belangrijke natuurgebied is de Waddenzee of als alleen het landoppervlak beschouwd wordt het duingebied Menselijk ingrijpen zowel direct kap van bossen ontginningen wegenaanleg etc als indirect overbemesting heeft grote invloed op het huidige landschap de flora en de fauna Veel dier- en plantensoorten dreigen te verdwijnen Om dit te voorkomen zijn zogenaamde rode lijsten gemaakt waarop de meest bedreigde soorten staan Sommige soorten passen zich juist aan aan de menselijke cultuur zoals de merel en de koolmees In Nederland worden zogenaamde floradistricten onderscheiden op grond van verschillen in klimaat bodem en waterhuishouding; deze districten hebben eigen plantensoorten De 23e druk van de standaardflora Heukels Flora van Nederland hanteert 15 floradistricten die dan meest worden ingedeeld bij de West-Europese floraregio In Nederland komen circa 1400 soorten hogere planten voor en 600 soorten mossen Daarnaast zijn er nog duizenden soorten die tegenwoordig niet meer tot de planten worden gerekend zoals zon 4 à 5000 soorten paddenstoelen macrofungi of andere schimmels en een paar duizend soorten korstmossen en algen Ook voor een aantal dieren worden wel geografische districten onderscheiden zoals voor onder andere broedvogels In Nederland komen ruim 50 soorten zoogdieren voor zo'n 600 soorten broed- en trekvogels tientallen vissoorten ruim 50 dagvlinders bij 2000 totaal aan vlinders en duizenden ongewervelden Ondanks de geringe afmetingen heeft Nederland toch endemische dieren die alleen in Nederland voorkomen zoals de Grote vuurvlinder en Microtus oeconomus arenicola een ondersoort van de Noordse woelmuis Door de ligging in Europa en het intensieve verkeer is er een regelmatige aanvoer van adventieven die zich soms met enig succes vestigen zoals de halsbandparkiet en de driehoeksmossel maar slechts vrij zelden een permanente plaag vormen; mogelijke uitzonderingen zijn de waterpest en de bospest De soorten die hier voorkomen zijn bijna allemaal relatieve nieuwkomers van na de IJstijden; zo zijn het konijn de fazant en de tamme kastanje in historische tijden ingevoerd De hier algemene soorten zijn erg concurrentiekrachtig Er is met enig succes nieuwe natuur aangelegd met name in het gebied de Oostvaardersplassen waar veel soorten gedijen De laatste jaren wordt geprobeerd soorten die hier in historische tijden zijn uitgeroeid opnieuw in Nederland te introduceren soms met succes zoals de raaf en de bever Van andere soorten zoals de otter blijft het resultaat onzeker Dit laatste geldt ook voor een Europees project voor herintroductie van de zalm De zeearend vestigt zich zij het aarzelend op eigen gelegenheid Terugkeer van wat grotere roofdieren als de wolf en de lynx blijft controversieel Dit geldt ook voor herintroductie van plantensoorten door zaaien en herstel van natuurgebieden door ingrepen als bekalken om de verzuring tegen te gaan Caribisch Nederland Bovenwinds De eilanden Saba en Sint Eustatius behoren tot de bovenwindse eilanden van de Kleine Antillen Deze bovenwindse eilanden waartoe ook Sint Maarten behoort vormen een langgerekte groep die zich uitstrekt tussen Puerto Rico en de Venezolaanse kust De groep bestaat uit twee bogen die zijn ontstaan door subductie van de Zuid-Amerikaanse Plaat onder de Caribische Plaat De eilanden hebben hun ontstaan dan ook te danken aan vulkanische activiteit De binnenste boog waartoe Saba en Sint Eustatius behoren is vulkanisch nog enigszins actief De beide eilanden worden gedomineerd door een slapende vulkaan die het hoogste punt van ieder van de eilanden vormt The Quill op Sint Eustatius heeft een hoogte van 601 meter en het hoogste punt van Saba Mount Scenery is met 887 meter ook het hoogste punt op Nederlands grondgebied en in het gehele Koninkrijk der Nederlanden Het klimaat op beide eilanden kan afhankelijk van de hoogte in de klimaatclassificatie van Köppen worden ingedeeld als Aw tropisch savanneklimaat in de laaggelegen gebieden tot Am moessonklimaat in de hoger gelegen gebieden met Af tropisch regenwoudklimaat op Mount Scenery en wellicht ook op The Quill Benedenwinds Het eiland Bonaire maakt deel uit van de benedenwindse eilanden van de Kleine Antillen Deze eilanden die naast Bonaire ook Aruba Curaçao en de Venezolaanse eilanden omvatten liggen vlak voor de kust van Venezuela Aangenomen wordt dat ze evenals de bovenwindse eilanden van vulkanische oorsprong zijn maar alleen de oudste gesteenten zijn vulkanisch en het grootste deel van de eilanden bestaat uit kalkachtig gesteente Het klimaat op het westelijke deel van deze eilanden is vergelijkbaar met dat van het nabijgelegen vasteland semi-aride tot aride Bonaire heeft een BS-klimaat steppeklimaat in de classificatie van Köppen Geschiedenis De bewoningsgeschiedenis van Nederland is sterk verbonden met het ontstaan van de Nederlandse ondergrond De omgeving veranderde niet alleen door de verdrinkingsgeschiedenis van de Schelde Rijn Maas en Eems tijdens het Holoceen maar andersom is bewoning van grote invloed geweest op het huidige Nederlandse landschap met polders en dijken met name in de laatste 1000 jaar De noodgedwongen collectiviteit zorgde voor een bestuur en mentaliteit die mede bijdroegen tot het latere succes van de Nederlandse handel waarbij ook de geografisch gunstige ligging aan zee en waterwegen van groot belang was De Nederlandse gewesten hebben door de geschiedenis heen wisselende onderlinge relaties gehad soms samenwerkend soms rivaliserend Belangrijke keerpunten zijn de Opstand met zijn onafhankelijkheidsverklaring die vooraf ging aan een periode van grote voorspoed een lange periode van verval en in 1795 de Franse inval die het einde betekende van de Republiek Als het Koninkrijk der Nederlanden bestaat Nederland sinds 1814 en in min of meer de huidige vorm vanaf 1830 na de Belgische revolutie Pre- en protohistorie Met het einde van de laatste ijstijd begon het huidige tijdperk het Holoceen 9700 vChr heden Hierin steeg de temperatuur met een zeespiegelstijging tot gevolg en het volstromen van de Noordzee De moerassige rivierdelta die later Nederland genoemd zou worden was echter nog weinig aantrekkelijk en bewoning bleef aanvankelijk beperkt tot passerende jager-verzamelaars Vanuit Zuidwest-Azië verspreidde de landbouw zich tussen 8000 en 6700 jaar geleden over geheel Europa Als randgebied begon het neolithicum in de delta relatief laat en dan nog vooral op de hogere lössgronden Nederzettingen begonnen zich te vormen maar steden zoals die zich in het centrum van de oude wereld voorzichtig begonnen te vormen waren nog ver weg Door de introductie van nieuwe technologieën als metaalbewerking kon voedsel efficiënter vergaard worden wat een elite vrij maakte die zich bezighield met andere zaken De belangrijkste specialisatie was die van spirituele leiders die gevaren konden duiden of zelfs afwenden Rondom hen ontstonden centra van toenemende welvaart aanvankelijk om de goden tevreden te stellen Ter bescherming werden tijdelijk krijgers als leider aangesteld die echter gaandeweg meer macht verkregen Relatief egalitaire samenlevingen werden op die manier adellijk met een aristocratisch bestuur Dit gold onder meer voor de Kelten voor wie het latere Nederland een randgebied was en de La Tène-cultuur daarna ca 450 vChr tot de Romeinse periode in de eerste eeuw vChr Aangetrokken door Keltische welvaart trokken in de tweede eeuw voor Christus Germanen — waarvan overigens het onderscheid met de Kelten niet goed duidelijk is — naar het westen Met de komst van de Romeinen in 57 vChr begon de protohistorie van de Lage Landen Na aanvankelijke pogingen om het rijk uit te breiden tot aan de Elbe werd vanaf 47 nChr de Rijn de noordgrens of limes Na de onderdrukking van de Bataafse Opstand in het vierkeizerjaar 68 69 was het gedurende twee eeuwen tot ongeveer 250 rustig in de Rijnprovincies Met de opname in het Romeinse Rijk brak een periode van economische expansie en sterke bevolkingstoename de pax Romana aan Door de uitbreiding van het wegennet en de scheepvaart nam de mobiliteit en daarmee de handel toe geholpen door de toenemende beschikbaarheid van muntgeld Het Romeinse pantheon werd geïntroduceerd maar voordat het christendom de overheersende godsdienst werd was er vooral een mengelmoes van heidense culten Middeleeuwen De Germaanse druk op de limes nam echter toe De volksverhuizingen die al met al zo'n twee eeuwen duurden luidden een periode van instabiliteit in In 406 werd de Rijngrens doorbroken Er volgde een periode van neergang waarvan het Romeinse Rijk zich niet meer herstelde en een versnippering van Europa die tot op heden herkenbaar is De bevolking en de handel namen af; geld raakte in onbruik Keizer Karel de Grote 768-814 wist naast de Friezen in het noorden uiteindelijk ook de Saksen in het oosten aan zich te onderwerpen; de zogenaamde tweede kerstening vond plaats In de volgende eeuwen zou het christelijk geloof zich aanpassen en volledig doordringen in de samenleving Onder Karel de Grote waren de Lage Landen geen randgebied meer maar lagen zij nabij het centrum van het Frankische rijk Landsheerlijkheden en de opkomst van steden Het leenstelsel — waarbij vazallen bij ontbreken van een geldeconomie beloond werden door hen grond in leen te geven — verzwakte het centraal gezag Ten gevolge van invallen van de Vikingen en delingen van het Frankische Rijk was het een instabiele periode In de tiende eeuw kwam er een einde aan de invasies van Europa door Vikingen Moren en Aziatische steppevolkeren De hierop volgende stabiliteit had vanaf de elfde eeuw een expansiebeweging tot gevolg Venen en moerassen werden drooggelegd bossen gerooid en grond werd ontgonnen Door verbeteringen in de landbouw konden meer mensen zich aan het primaire productieproces onttrekken Nu de dreiging van buitenaf was weggevallen richtte de klasse van krijgers zich tegen elkaar en de lokale bevolking Een aantal feodale heren wist hun gezag uit te breiden ten koste van hun buren Uit een onoverzichtelijke lappendeken van gebiedjes ontwikkelden zich wereldlijke en geestelijke landsheerlijkheden Het graafschap Vlaanderen onder de aanvankelijk zwakke koning van Frankrijk was lange tijd het belangrijkste gewest In Lotharingen was de Duitse keizer een stuk machtiger doordat hij met het rijkskerkenstelsel bisschoppen met wereldlijke macht bedeelde en daarmee dynastievorming tegenging Desondanks groeiden de wereldlijke landsheerlijkheden vanaf ca 1100 uit tot praktisch onafhankelijke vorstendommen De bevolkingsgroei in deze periode had zijn weerslag op de handel en daarmee op de steden die vooral door hun muren een machtsfactor van betekenis werden Dit was het begin van de afbraak van het feodale stelsel De steden waren niet alleen een inkomstenbron voor de landsheer maar werden later ook een concurrerende machtsfactor In gebieden met weinig steden bleef de adel echter nog eeuwenlang een belangrijke rol spelen Er ontstond een structuur om het werk aan de dijken en sluizen te coördineren waartoe waterschappen en heemraadschappen werden opgericht Door dit alles veranderde de sociale en economische structuur en kon men zich ook gaan richten op de visserij de lakennijverheid en overzeese handel Met de groeiende macht van de burgerij werd het culturele monopolie van de Kerk doorbroken De culturele opleving in deze periode waarin ook de eerste scholen en universiteiten werden gesticht wordt wel de renaissance van de twaalfde eeuw genoemd Consolidatie De veertiende eeuw was voor Europa een periode van crises in velerlei opzicht met onder andere de Zwarte Dood 1347-1351 en de Honderdjarige Oorlog In economisch opzicht was er zelfs sprake van een algemene malaise die tot ca 1475 duurde Voor de Nederlanden ging dit echter niet op en was er eerder sprake van economische expansie Waar de positie van de Franse koning in de voorgaande eeuwen versterkt was en Frankrijk een eigen identiteit ontwikkelde ontwikkelde een sterke Duitse identiteit zich pas láng nadat dit in de Lage Landen was opgetreden Deze ontwikkeling was een van de factoren die maakte dat de Nederlanden uiteindelijk geen deel meer zouden uitmaken van het Heilige Roomse Rijk De expansiedrang van de landsheren uitte zich in verscheidene onderlinge oorlogen maar vooral de huwelijkspolitiek zorgde ervoor — vaak door toevalligheden — dat grote delen van de Lage Landen onder buitenlandse vorstenhuizen vielen Het succes van de huwelijkspolitiek bleek vooral bij de hertogen van Bourgondië Die wisten tussen 1384 en 1428 een aantal noordelijke en vrijwel alle zuidelijke gebieden voor het eerst sinds de Karolingische tijd te verenigen Onder de Bourgondiërs werd getracht meer greep te krijgen op de particularistische gewesten Ondanks de interne zwakheden en lokaal opspelende onrust profiteerden de gewesten van het wegvallen van de onderlinge rivaliteit van de voorgaande eeuwen en begon er een periode van welvaart Zestiende eeuw Ook voor de Habsburgers daarna waren de economische sterke Nederlanden van belang Onder keizer Karel V 1515-1555 werd het gebied onderdeel van het Spaanse wereldrijk Het zwaartepunt verschoof naar vooral Spanje waarbij het bestuur van de Nederlanden werd overgelaten aan een landvoogd Dat de Nederlanden deel uitmaakten van het Habsburgse rijk betekende ook dat deze gewesten betrokken raakten in reeds lang aan de gang zijnde Italiaanse Oorlogen tussen Frankrijk en de Habsburgers Frankrijk zag zich nadat Karel V ook koning van Spanje geworden was voor een groot deel omsingeld door het Habsburgse Huis De Italiaanse Oorlogen beheersten de Europese politiek tot aan 1559 en de Frans-Habsburgse rivaliteit nog twee eeuwen langer De zogenoemde XVII Provinciën werden in deze periode tot een vergaand onafhankelijke eenheid gemaakt De protestantse reformatie sloeg vanaf de jaren twintig aan in dit gebied dat al lang een kritische houding aannam ten opzichte van de rooms-katholieke Kerk In economisch en demografisch opzicht was er vanaf het einde van de vijftiende eeuw sprake van een sterke groei De oorlogen met hoge belastingen en handelsblokkades als gevolg drukten echter zwaar op de bevolking Deze keer kwam er door de reformatie en vooral de harde vervolging daarvan nog een nieuwe factor bij Dit explosieve mengsel zou leiden tot de Opstand De eerste opstand in 1567-1568 kon nog de kop ingedrukt worden maar het harde beleid riep opnieuw veel weerstand op Op 1 april 1572 slaagden de geuzen erin om Den Briel in te nemen en begon een tweede opstand Op 26 juli 1581 werd door de Staten-Generaal van de Nederlanden het op 22 juli opgestelde Plakkaat van Verlatinghe opgesteld Hierin werd Filips II afgezet als heerser van de Nederlanden Het plakkaat wordt gezien als de officiële onafhankelijksverklaring die het begin in luidde van een autonoom Nederland Ondanks dat de staatsvorm in de geschiedenis meerdere malen veranderd is wordt dit door vele toch als het begin van Nederland gezien De val van Antwerpen in 1585 bezegelde daarna in militaire zin de scheiding van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden Bij gebrek aan een geschikte andere landsheer ontstond in 1588 de Republiek Republiek Geholpen door de imperial overstretch die Spanje ondervond kon de Republiek voorkomen heroverd te worden Sterker nog het wist maximaal te profiteren van het verschuiven van het economisch middelpunt van de Middellandse Zee naar West-Europa Waar de noordelijke Nederlanden eerder in de schaduw stonden van de zuidelijke gewesten nam Amsterdam na de val en blokkade van Antwerpen de plaats over als handelscentrum van Europa terwijl Holland de scheepvaart in Europa beheerste Hoewel de Vereenigde Oostindische Compagnie grote winsten wist te bereiken voor de aandeelhouders droeg de handel op Indië slechts in beperkte mate bij tot de winsten die vooral in de Europese handel werden bereikt De daaropvolgende Gouden Eeuw was een periode met een grotere politieke culturele en economische betekenis dan ooit daarvoor of daarna in de Nederlanden Door het economische overwicht kon Holland de Staten-Generaal domineren Zodra de belangen van Holland en Oranje niet meer overeenkwamen kon dit het bestuur volledig verlammen Hoewel de overheid protestants was bestond er vrijheid van geweten maar er was geen vrijheid van eredienst De tolerantie was heel wat groter dan elders in Europa maar het was een opportunistische die voorkwam dat men te maken kreeg met een exodus zoals het dogmatische Spanje had meegemaakt De burgerij werd de dominerende klasse terwijl de invloed van de adel en al eerder van de geestelijkheid verminderde Regenten begonnen het politieke klimaat te beheersen In 1648 werd de oorlog met Spanje beëindigd tegen de zin van stadhouder Willem II Zijn pogingen de macht naar zich toe te trekken resulteerden na zijn onverwachte dood in 1650 tot het eerste stadhouderloze tijdperk Dit tijdperk werd binnenlands gekenmerkt door de Ware Vrijheid en buitenlands door handelsoorlogen Engeland en Frankrijk waren ondertussen bevrijd van hun interne problemen en eisten hun deel van de handel en scheepvaart De daaropvolgende Eerste Engelse Oorlog werd verloren door de Republiek Hoewel de Tweede Engelse Oorlog overtuigend werd gewonnen en de Staatse vloot oppermachtig maakte werd het steeds duidelijker dat de Republiek in de problemen zou komen zodra men de grootmachten niet tegen elkaar wist uit te spelen Dit bleek in het Rampjaar Terwijl de buitenlandse troepen met een verbijsterende snelheid optrokken tot aan de waterlinie werden de gebroeders De Witt gelyncht in Den Haag waarna Willem III tot stadhouder werd benoemd De crisis gaf de orangisten de overhand Onder Willem III wist men uit de benauwde situatie te komen waarbij Michiel de Ruyter de gezamenlijke zeemacht van Frankrijk en Engeland in 1673 wist te verslaan Hierna zou Willem III zich blijven richten op het vormen van een Europese coalitie tegen het expansionisme van Lodewijk XIV In 1688 kwam het dan ook tot een Glorious Revolution na een gedurfde invasie van Willem III met een groot leger op Engels grondgebied waarbij hij zijn schoonvader Jacobus II van Engeland ten val bracht Toen Willem III ook in Engeland aan de macht was kon hij zich nog sterker richten op het bestrijden van de Franse hegemonie Hij speelde een belangrijke rol in anti-Franse coalities tijdens de Negenjarige Oorlog 1688-1697 en tot aan zijn dood in 1701 in de Spaanse Successieoorlog 1701-1713 Politiek en militair zat de Republiek in het daaropvolgende tweede stadhouderloze tijdperk op de tweede rang Economisch speelde na veertig jaar oorlog met Frankrijk de enorme staatsschuld een grote rol waarbij vooral na de Spaanse successieoorlog bleek dat de Republiek boven haar macht werkte en afhankelijk werd van Groot-Brittannië De Zeven Provinciën werden een nachtwakersstaat Waar het bestuur van het land eerder weliswaar geen democratie was geweest maar het volk wel invloed uit kon oefenen was het nu in handen van een regentenklasse die zich steeds meer afsloot Internationaal kon de politiek lange tijd gebaseerd worden op het uitspelen van de Frans-Britse tegenstellingen maar na de Zevenjarige Oorlog had zich in Europa een nieuw machtsevenwicht gevormd waardoor dit niet meer werkte en de Republiek steeds meer werd overgeleverd aan de welwillendheid van de grootmachten Met de Vierde Engelse Oorlog 1780-1784 kwam een einde aan bijna een eeuw van bondgenootschap De oorlog verliep rampzalig voor de Republiek en de binnenlandse ontevredenheid escaleerde in 1786 en 1787 onder de patriotten Op lokaal niveau begon een revolutie af te tekenen maar met een Pruisische inval kwam het tot de Oranjerestauratie Veel patriotten vluchtten naar Frankrijk waar zij een niet onbelangrijke rol hadden in de Franse Revolutie Zij zouden terugkeren naar de Republiek tijdens de Bataafse revolutie Bataafse tijd Na de Franse revolutie vielen in 1795 de Franse troepen Nederland binnen Zij bezorgden daarbij de patriotten die samen met de Franse legers weer terugkeerden alsnog de macht en vestigden de Bataafse Republiek Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland Binnenlands was er aanvankelijk enige onafhankelijkheid Met de Staatsregeling van 1798 werd de eerste Nederlandse grondwet ingevoerd een radicale breuk met het provincialisme en op staatkundig gebied de belangrijkste verandering sinds de Opstand Economisch gezien was er echter door de oorlog met Engeland sprake van een sterke achteruitgang Nederland veranderde in een agrarische samenleving waarbij zelfs Amsterdam een groot deel van zijn bevolking verloor In etappes werd het land daarna ingelijfd door het Franse Keizerrijk Van 1806-1810 werd Nederland het Koninkrijk Holland met Lodewijk Napoleon Bonaparte als koning In 1813 verlieten de Franse troepen het land Hoewel de rol van Oranje in de jaren daarvoor voorbij leek te zijn werd de zoon van de overleden Willem V gevraagd soeverein te worden Vooral de invoering van de Franse wetgeving en bestuur die gewestelijke en lokale verschillen had uitgewist zou echter van blijvende betekenis blijken Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Willem I werd in 1813 soeverein vorst en in 1815 de eerste koning der Nederlanden van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden waarbij na het Congres van Wenen noord en zuid verenigd werden Daarmee was hij de tweede Nederlandse koning na Lodewijk Napoleon Bonaparte Willem I pakte de wederopbouw krachtig aan Zo liet hij talrijke kanalen graven en wegen verbeteren De in het zuiden in de Franse tijd florerende industrie werd gestimuleerd terwijl in het noorden de nadruk lag op het herstel van de handel en scheepvaart Zo voortvarend als Willem de economie stimuleerde zo conservatief was echter zijn politiek De taaldwang zorgde voor de nodige weerstand in het zuiden terwijl de katholieken vrijheid van onderwijs en godsdienst eisten en de liberalen bezwaren hadden tegen de autoritaire regeerstijl van Willem I Dit leidde tot het Monsterverbond en uiteindelijk de Belgische afscheiding Koninkrijk der Nederlanden De kostbare volhardingspolitiek van Willem I resulteerde in hoge financiële lasten Het was duidelijk dat Nederland tot de kleine mogendheden behoorde en het begon noodgedwongen met een neutraliteitspolitiek Het revolutiejaar 1848 verliep in Nederland relatief rustig omdat Willem II een nieuwe grondwet liet ontwerpen door Thorbecke De schoolstrijd zou daarna een belangrijk onderdeel van de politiek vormen waarin zich confessionele partijen begonnen te vormen in oppositie tegen het jarenlange overwicht van de liberalen Aan het einde van de negentiende eeuw kwam eindelijk de industrialisatie op gang die elders in Europa al eerder had plaatsgevonden Hierdoor werden de onderste sociale lagen van de samenleving zichtbaar als arbeidersklasse en uiteindelijk een arbeidersbeweging Naast de schoolstrijd werden uitbreiding van het kiesrecht en verbetering van de sociale omstandigheden van de arbeiders belangrijke politieke thema's Geleidelijk verdween de echte armoede terwijl arbeidsvoorwaarden een wettelijke basis kregen Er begon zich een verzuiling af te tekenen die met het burgerlijk karakter tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw de Nederlandse samenleving zou kenmerken Tijdens de Eerste Wereldoorlog wist Nederland neutraal te blijven maar het was wel het einde van de sterke economische groei Onder druk van de oorlogsomstandigheden kwam een einde aan de schoolstrijd en voor mannen werd het algemeen kiesrecht ingevoerd twee jaar later gevolgd door het vrouwenkiesrecht De sociale kwestie werd echter niet opgelost en na de vergissing van Troelstra was de positie van de socialisten ernstig verzwakt In de periode na de Eerste Wereldoorlog volgde een flinke economische opleving in Nederland en werd de infrastructuur uitgebreid en in de industriële sector groeiden enkele zeer grote bedrijven Ook begon er langzaam een sociaal stelsel te ontstaan Getracht werd ideologische tegenstellingen op te lossen met een pacificatiepolitiek wat vooral bij levensbeschouwelijke kwesties niet altijd lukte De crisis van de jaren dertig die begon in 1929 bracht na een periode van voorspoed werkloosheid die ondanks enorme staatsreserves niet grondig werd bestreden De crisis duurde in Nederland bijzonder lang om te worden gevolgd door de Tweede Wereldoorlog Dit zou uiteindelijk een toenemende invloed van de staat op de samenleving tot gevolg hebben Duitsland viel op 10 mei 1940 Nederland onverhoeds aan en Japan deed hetzelfde in Nederlands-Indië in januari 1942 De oorlog kostte in Nederland uiteindelijk tweehonderdduizend mensen het leven waaronder ruim honderdduizend Joden — 75% van de Joodse bevolking in Nederland — die werden omgebracht in vernietigingskampen Slechts een klein deel kon overleven door onder te duiken In Nederlands-Indië stierven ongeveer 3 miljoen burgers de hongerdood Tijdens de bezetting gebruikte het nationaalsocialistische bestuur Nederland als wingewest om de oorlog te ondersteunen en probeerde daarnaast de bevolking te nazificeren Er trad grootschalige collaboratie op van vrijwel het gehele overheidsapparaat en bedrijfsleven Ruim 500000 mannen werden ingezet voor dwangarbeid voornamelijk in Duitsland Vanaf de Februaristaking kreeg het verzet meer omvang terwijl dat uiteindelijk leidde tot de onderduik van 350000 Nederlanders Na de oorlog werd afstand gedaan van de falende neutraliteitspolitiek met het lidmaatschap van de VN de EG en vooral de NAVO tijdens de Koude Oorlog Nederlands-Indië ging na een onafhankelijkheidsstrijd verloren Dit gold tot zwarte Sinterklaas in 1957 niet voor de economische banden met Indonesië die naast het Marshallplan van groot belang waren voor de wederopbouw Hoewel de oorlog het land berooid en vernield achter had gelaten verliep deze wederopbouw zeer voorspoedig mede door grote Amerikaanse steun via de Marshallhulp De verzorgingsstaat kon verder uitgebreid worden In de jaren vijftig was de concurrentiepositie ten opzichte van het buitenland verbeterd door de geleide loonpolitiek Het decennium daarop zag de ontdekking van de aardgasbel en met grote loonsverhogingen het begin van de consumptiemaatschappij Er ontstond een jeugdcultuur die zich juist afzette tegen de oudere generatie terwijl de seksuele moraal vrijer werd Ook andere sociale bewegingen zoals de vrouwenbeweging lieten sterk van zich horen al loopt de vrouwenemancipatie tot op heden achter ten opzichte van omringende landen Parallel aan de ontzuiling speelde zich vanaf deze periode de ontkerkelijking af Met de talloze nieuw gevormde sociale bewegingen waaronder de milieubeweging ontstonden nieuwe culturele oriëntaties Na de oliecrisis volgde een economische neergang Vooral de arbeidsintensieve industrie trok weg naar lagelonenlanden De daarop volgende grote werkloosheid sloeg vooral toe onder laag opgeleiden waaronder veel gastarbeiders die tijdens de stormachtige groei van de jaren zestig waren aangetrokken Uiteindelijk bleek de verzorgingsstaat hierdoor niet in volle omvang houdbaar te zijn In de jaren negentig trok de Nederlandse economie weer aan De hier en daar sluimerende bezorgdheid over de omvang en vaak afwijkende gewoonten van etnische minderheden werd gearticuleerd door de nieuwe politicus Pim Fortuyn Frustratie over het vermeende falende overheidsbeleid bleek nadat negen dagen na de moord op Fortuyn diens partij de LPF een ongekende verschuiving teweeg bracht in de Tweede Kamerverkiezingen van 2002 Waar in de jaren zestig universele waarden voorrang moesten krijgen werd vanaf nu weer aandacht gevraagd voor de nationale cultuur die gevaar zou lopen door enerzijds de Europese eenwording en anderzijds de grote groepen etnische minderheden De moord op Theo van Gogh leek de bevestiging van wat door Paul Scheffer is aangeduid als het het multiculturele drama van een etnische onderklasse die maar ten dele integreert met mogelijke radicaliseringstendenzen tot gevolg Terwijl de traditioneel geachte tolerantie jegens immigranten verminderde bleef deze op andere vlakken bestaan blijkens de invoering van het homohuwelijk en de relatief liberale regelgeving omtrent abortus euthanasie prostitutie en softdrugs Nationaal is er na de ontzuiling voor vele mensen geen duidelijke ideologische stroming meer waar zij zich naar kunnen richten waaraan ook het einde van de Koude Oorlog en de hiermee samenhangende verschuivingen van de internationale verhoudingen heeft bijgedragen Daarnaast zijn er de problemen met integratie die door Pim Fortuyn zijn benoemd die om een oplossing vragen Desondanks is Nederland een zeer welvarend land met een goede sociale zorg en een stabiele samenleving dat ondanks de recente politieke moorden een relatief geweldsarme ontwikkeling heeft doorgemaakt Bevolking Demografische kenmerken Nederland heeft inwoners Vergeleken met de rest van Europa is de Nederlandse bevolking de laatste anderhalve eeuw relatief snel gegroeid 3 miljoen in 1850 5 miljoen in 1900 10 miljoen in 1950 16 miljoen in 2000 Met een bevolkingsdichtheid van hoort Nederland bij de 30 dichtstbevolkte landen ter wereld Nederland telt geen enkele stad met meer dan een miljoen inwoners; wel zijn er 25 gemeenten die meer dan 100000 inwoners hebben De vier grootste steden zijn Amsterdam Rotterdam Den Haag en Utrecht alle vier gelegen in het westen van het land Daartussen en daaromheen ligt een krans van middelgrote plaatsen die tezamen de zogeheten Randstad vormen Ongeveer 40% van de Nederlandse bevolking is hier op een veel kleiner percentage van het landoppervlak geconcentreerd rondom een betrekkelijk open ruimte het zogeheten Groene Hart Zuid-Holland is met meer dan drie en een half miljoen inwoners de volkrijkste provincie van het land gevolgd door Noord-Holland en Noord-Brabant beide meer dan twee miljoen In die laatste provincie vormen de vijf steden van BrabantStad met een verzorgingsgebied van 15 miljoen mensen en 20% van de industriële productie van Nederland een andere belangrijke stedelijke regio In het oosten zijn Arnhem-Nijmegen en Twentestad twee agglomeraties van kleinere omvang alsmede het verstedelijkte zuiden van Limburg in het uiterste zuiden Maastricht-Sittard-Geleen-Heerlen-Kerkrade Deze laatstgenoemde regio vormt daarnaast ook de sterk verstedelijkte grensoverschrijdende Euregio Maas-Rijn waarin het samen met een Duits en Belgisch aangrenzend gebied circa 39 miljoen inwoners omvangt Daarnaast zijn er nog enkele steden die op regionaal niveau een belangrijke functie hebben zoals Groningen en Leeuwarden in het noorden en Maastricht in het uiterste zuiden In totaal woont 82% van de Nederlanders in een stedelijk gebied Nederland heeft door de eeuwen heen een aanzienlijke immigratie gekend die in meer of mindere mate geïntegreerd en geassimileerd zijn Volgens cijfers van het CBS van 1 januari 2005 is 809% van de bevolking Nederlands 24% Indonesisch 24% Duits 22% Turks 20% Surinaams 19% Marokkaans 08% Antilliaans en Arubaans en 60% anders In de periode 1845-1860 en de eerste 20 jaar na 1945 zijn ook aanzienlijke aantallen Nederlanders geëmigreerd vooral naar de Verenigde Staten Canada Australië Zuid-Afrika en Nieuw-Zeeland Sinds 2005 zijn de Friezen erkend als nationale minderheid onder het Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden Talen De officiële landstaal is het Nederlands Daarnaast zijn er verschillende andere talen officieel In de provincie Friesland is het Fries een officiële taal Op het eiland Bonaire is Papiaments een officiële taal en op de eilanden Saba en Sint Eustatius is het Engels een officiële taal Deze talen worden ook op regionaal-bestuurlijk niveau gebruikt en als voertaal gebruikt op basisscholen Het Jiddisj en het Sinti-Romanes zijn in 1996 door Nederland erkend als non-territoriale talen Verder worden het Nedersaksisch en het Limburgs deels door het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden erkend als streektaal Een groot deel van de Nederlandse bevolking spreekt één of meer andere talen Verantwoordelijk hiervoor is het uitgebreide taalonderwijs; op vrijwel alle basisscholen wordt Engels onderwezen het contact met buurlanden en de aanwezigheid van allochtonen zelf Engels Duits en Frans worden door veel Nederlanders als tweede taal gesproken Veel allochtonen van de eerste en tweede generatie spreken nog hun oorspronkelijke taal Daardoor zijn er nog grote groepen Nederlanders die Indonesisch Hindi Ambonees Surinaams Turks Berbertalen Marokkaans-Arabisch Chinees Kantonees Koerdisch Kaapverdiaans Urdu en Vietnamees spreken Religie Nederland sinds het midden van de Middeleeuwen een christelijk land is tegenwoordig een van de meest ontkerkelijkte landen in Europa Waar traditioneel de katholieken en de protestanten de hoofdstromingen waren zijn deze sterk afgenomen Sinds 1989 is de onkerkelijkheid zelfs de hoofdstroming en in 2013 beschouwde 53 procent zich als niet behorend tot een godsdienstige groepering 26 procent van de Nederlanders zou zich tot de Rooms-katholieke kerk rekenen en naar schatting 16 procent is protestants 5 procent noemt zich islamiet 01 procent is Joods 04 procent boeddhist en 06 procent hindoe Parallel aan de ontkerkelijking is er een een toename van een ongebonden spirituele groep die zingeving zoekt in bewegingen als new age en vrijmetselarij Deze groep wordt in de statistieken als zonder religie gekenmerkt en maakt een kwart van de samenleving uit Bestuur en instellingen Het Koninkrijk der Nederlanden is een staat bestaande uit Nederland met grondgebied in West-Europa en het Caraïbische gebied waar zich Bonaire Saba en Sint Eustatius bevinden die staatkundig bij Nederland horen en verder de landen Aruba Curaçao en Sint Maarten De vier landen binnen het Koninkrijk zijn gelijkwaardige onderdelen van het grondgebied van het Koninkrijk De staatkundige positie van de landen binnen het Koninkrijk is echter verschillend Nederland is opgedeeld in twaalf provincies De eilanden in het Caribisch gebied zijn bijzondere gemeenten die elk afzonderlijk direct onder de verantwoordelijkheid van de landelijke overheid vallen Overheid Nederland is een constitutionele erfmonarchie en staatsrechtelijk gezien een parlementaire democratie Belangrijke mijlpalen in de politieke geschiedenis waren de grondwetsherziening van 1848 onder leiding van de liberale staatsman Thorbecke waarbij onder meer een einde werd gemaakt aan de persoonlijke regeermacht van de koning de koninklijke onschendbaarheid en de ministeriële verantwoordelijkheid voor het regeringsbeleid werden ingevoerd en het parlement meer invloed kreeg; en 1919 toen het algemeen kiesrecht werd ingevoerd De Nederlandse politiek werd lange tijd gekenmerkt door de verzuiling de opdeling van de bevolking in verschillende maatschappelijke groepen Tegelijkertijd is er een sterk streven naar het bereiken van consensus vaak aangeduid als het poldermodel In internationaal perspectief staat Nederland voorts bekend om zijn liberale beleid op het gebied van drugs prostitutie euthanasie en het homohuwelijk De hoofdstad van Nederland is Amsterdam Den Haag is echter al sinds de zestiende eeuw bijna onafgebroken de regeringszetel en de woonplaats van de vorst De verdeling van de macht is in Nederland niet geheel volgens de trias politica Het staatshoofd is sinds 30 april 2013 koning Willem-Alexander Hij volgde toen koningin Beatrix op Samen met de ministerraad vormt hij de Nederlandse regering die de uitvoerende macht in handen heeft al is de invloed van de monarch vrij beperkt De voorzitter van de ministerraad is de minister-president op dit moment Mark Rutte De ministers en de staatssecretarissen die hen bijstaan bij de leiding hun ministeries vormen tezamen het kabinet Het huidige kabinet is een kabinet dat wordt gevormd door de VVD en het PvdA Het belangrijkste adviesorgaan van de regering is de Raad van State waarvan het staatshoofd de jure de voorzitter is De wetgevende macht deelt de regering met het parlement de Staten-Generaal dat bestaat uit twee kamers Beide kamers moeten instemmen met wetgeving en kunnen ministers tot verantwoording roepen De Tweede Kamer is het lagerhuis en heeft 150 zetels die aan de hand van rechtstreekse algemene landelijke verkiezingen op basis van evenredige vertegenwoordiging voor vier jaar worden verdeeld Het hogerhuis van het parlement is de Eerste Kamer waarvan de 75 leden voor vier jaar door de leden van Provinciale Staten worden gekozen die op hun beurt wel rechtstreeks worden gekozen; in tegenstelling tot de Tweede Kamer mag ze geen wetten indienen of wijzigen maar enkel door de Tweede Kamer goedgekeurde wetten goed- of afkeuren Tot slot is er de rechterlijke macht waarvan de rechters voor het leven worden benoemd door de koningin Voor burgerlijk recht en strafrecht is de Hoge Raad der Nederlanden de hoogste rechtbank voor bestuursrecht is de Raad van State de hoogste rechtbank Politieke partijen Vanwege het meerpartijenstelsel en het grote aantal Nederlandse partijen is het sinds de achttiende eeuw nooit één partij gelukt een volledige meerderheid in het parlement te behalen Sinds de verkiezingen in 2012 telt de Tweede Kamer elf fracties Ruwweg kan gezegd worden dat het politieke systeem traditioneel werd gedomineerd door drie blokken de christendemocraten met het CDA en in zekere mate de ChristenUnie als vertegenwoordigers de sociaaldemocraten met de PvdA als grootste partij en de liberaal-democraten met de VVD als grootste partij Sinds de jaren zeventig is het systeem meer versnipperd geraakt partijen als het CDA verloren zetels en nieuwe partijen zoals D66 en GroenLinks in de jaren negentig en de SP in recente jaren boekten succes bij de verkiezingen Aan het begin van de 21e eeuw zijn er vooral ontwikkelingen geweest op het rechtse gebied In 2002 werd door Pim Fortuyn de Lijst Pim Fortuyn opgericht Deze partij behaalde zonder de kort voor de verkiezingen doodgeschoten Fortuyn dat jaar als nieuwkomer 26 zetels Ze viel echter snel weer uiteen en verdween bij de verkiezingen van 2006 helemaal uit de Tweede Kamer Datzelfde jaar werd ook de Partij voor de Vrijheid PVV opgericht die in de jaren daarna met Geert Wilders een duidelijk stempel op de politiek zou drukken Bestuursstructuur Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat waarbij de verschillende territoriale eenheden zelfstandige bevoegdheden hebben De bestuurslagen bestaan uit de rijksoverheid of centrale overheid met daaronder de twaalf provincies 411 gemeenten en 25 waterschappen De provincies zijn actief op gebieden als ruimtelijke ordening infrastructuur economie cultuur natuur en milieu Ook houden ze toezicht op de gemeenten en de waterschappen Het dagelijks bestuur van elke provincie wordt gevormd door Gedeputeerde Staten dat wordt gecontroleerd door de Provinciale Staten De Provinciale Staten worden door het volk gekozen en moeten daarna een college van Gedeputeerde Staten vormen Ook de leden van de Eerste Kamer worden door de leden van de Provinciale Staten gekozen De voorzitter van het College van Gedeputeerde Staten en van Provinciale Staten van een provincie is de commissaris van de Koning Binnen een provincie zijn de gemeenten ingedeeld De gemeenten vormen in Nederland de derde bestuurslaag Het hoogste bestuursorgaan binnen de gemeenten is de gemeenteraad die om de vier jaar wordt gekozen Het dagelijkse bestuur is het college van burgemeester en wethouders dat gevormd wordt door de wethouders die benoemd worden door de raad en door de burgemeester die op zijn beurt benoemd wordt door de Kroon De taken van het gemeentebestuur behelzen onder andere stadsontwikkeling verkeer onderwijs welzijn en sociale zaken De gemeenten krijgen het grootste deel van hun geld van de rijksoverheid de rest komt uit zaken als onroerendezaakbelasting parkeergeld en leges Binnen de gemeente zijn de deelgemeenten ingedeeld De deelgemeenten vormen de vierde bestuurslaag Het hoogste bestuursorgaan binnen de deelgemeenten is de deelgemeenteraad die gevormd wordt door portefeuillehouders die worden benoemd door de deelraad en door de voorzitter die op zijn beurt gekozen wordt door de deelraad De waterschappen staan los van de indeling in provincies en gemeenten en regelen de waterhuishouding binnen een bepaald gebied Het bestuur van een waterschap wordt gekozen door de grondeigenaren en inwoners Het buiten houden van het water is van oudsher een algemeen belang waarbij polderbewoners genoodzaakt waren samen te werken Uit die noodzakelijke samenwerking zijn de waterschappen ontstaan Justitie en politie De rechterlijke macht bestaat uit rechters en officieren van justitie die het Openbaar Ministerie vormen Rechters en leden van het Openbaar Ministerie worden door de Kroon benoemd Rechters worden voor het leven benoemd In de rechtspraak wordt een onderscheid gemaakt in strafrecht civiel of burgerlijk recht en bestuursrecht Sinds 1993 is de politie in Nederland opgedeeld in 25 regiokorpsen en een Korps Landelijke Politie Diensten KLPD In geval van een crisis wordt met de brandweer en ambulancediensten samengewerkt in de met de politieregio overeenkomende veiligheidsregio en met overige overheidsdiensten De politie viel onder de verantwoordelijkheid van twee ministeries; het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Justitie Na het toetreden van het Kabinet-Rutte I valt de politie onder het ministerie van Veiligheid en Justitie dat onder leiding staat van minister Ivo Opstelten Buitenlandse betrekkingen en defensie Als kernwaarden van het buitenlands beleid van de Nederlandse overheid werden in 1995 vastgesteld bevordering van Europese integratie het onderhouden van betrekkingen met de buurlanden het verzekeren van Europese veiligheid en stabiliteit en deelname aan conflictbeheersing en vredesmissies Nederland was mede-oprichter van de Europese Unie de NAVO de Verenigde Naties en de OESO en maakt daarnaast deel uit van onder andere de Benelux de Raad van Europa de West-Europese Unie WEU de Wereldbank het IMF en de Wereldhandelsorganisatie WTO Nederland is thuishaven of gastland van onder meer de volgende internationale instellingen het Internationaal Gerechtshof het Internationaal Strafhof de Europese veiligheidsorganisatie Europol en de Europese Ruimtevaartorganisatie De Nederlandse defensieorganisatie valt volledig onder het Ministerie van Defensie en bestaat uit de Koninklijke Landmacht de Koninklijke Luchtmacht de Koninklijke Marine inclusief Marine Luchtvaartdienst en Korps Mariniers en de Koninklijke Marechaussee Sinds de opkomstplicht voor de militaire dienst is opgeschort bestaat de krijgsmacht volledig uit vrijwillig dienend personeel In totaal dienen ruim 50000 mannen en vrouwen bij de krijgsmacht De regering is de opperbevelhebber van de strijdkrachten in de dagelijkse praktijk wordt die functie waargenomen door de Minister van Defensie Aan hem rapporteert de Commandant der Strijdkrachten De Commandant der Strijdkrachten geeft leiding aan de afzonderlijke krijgsmachtdelen In 2009 was Nederland het twintigste land ter wereld naar militaire uitgaven Onderwijs Onderwijs is verplicht vanaf de eerste dag van de maand nadat een kind vijf jaar is geworden tot het einde van het schooljaar waarin het kind zestien jaar is geworden De meeste kinderen gaan echter al vanaf hun vierde naar het basisonderwijs In het schooljaar waarin een kind zeventien jaar wordt is het gedeeltelijk leerplichtig en moet dan nog minstens twee dagen per week naar school Als de school een praktijkovereenkomst met een bedrijf heeft gesloten dan is één dag school per week verplicht Onderwijs kan beginnen met peuteronderwijs op een peuterspeelzaal Dan volgt primair onderwijs ofwel basisonderwijs Vervolgens is daar het secundair ofwel voortgezet onderwijs en tot slot is middelbaar beroepsonderwijs hoger beroepsonderwijs of academisch onderwijs mogelijk Er zijn diverse hogeronderwijsinstellingen en middelbare beroepsonderwijs-instellingen roc's op verschillende niveaus De Universiteit Leiden werd opgericht in 1575 en is de oudste universiteit van Nederland Er zijn veertien door de overheid bekostigde universiteiten waarvan de Universiteit van Amsterdam de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Utrecht de grootste zijn Voor een vergelijking tussen de onderwijsstructuren in Nederland en Vlaanderen zie Onderwijsstructuur Vlaanderen en Nederland waar de overeenkomstige fasen van het onderwijs zo veel mogelijk naast elkaar worden geplaatst Milieubeheer Vanwege de hoge bevolkingsdichtheid de sterke industrialisatie en de intensieve landbouw heeft Nederland te maken met verschillende milieuproblemen De Hinderwet van 1875 was lange tijd de enige wet op het gebied van milieubeheer In de jaren zestig werd het publiek zich bewust van de milieuproblemen en sindsdien ontwikkelde Nederland een milieubeleid Dit richtte zich aanvankelijk op sanering maar vanaf de jaren tachtig begon men zich ook te richten op preventie en beheer Tegenwoordig vindt zo'n 70% van de regelgeving op dit gebied plaats op Europees niveau Het beleid heeft er voor gezorgd dat ondanks de economische groei op een aantal gebieden de vervuiling is afgenomen en de milieukwaliteit is verbeterd Het huidige beleid is omschreven in de Toekomstagenda milieu waarin de overheid ervoor kiest zich te concentreren op de thema's klimaatverandering luchtkwaliteit en aantasting van biodiversiteit en natuur Deze agenda bouwt voort op het laatste Nationaal Milieubeleidsplan Nationale symbolen Nationale symbolen bestaan op verschillende niveaus Zo wordt bijvoorbeeld vaak het portret van het staatshoofd aangebracht op munten en postzegels Vooral bij regerende vorstenhuizen is dit het geval Nederland vormt daarop geen uitzondering Geijkte officiële symbolen zijn met name de volgende De vlag van Nederland bestaat uit drie horizontale banen van gelijke hoogte in de kleuren rood wit en blauw De vlag dateert uit 1579 toen de onafhankelijkheid van Nederland werd uitgeroepen en werd officieel goedgekeurd in 1796 en bevestigd als nationaal embleem in 1937 Het wit en blauw zijn de livreikleuren van het Franse vorstendom Orange waar het Huis Nassau het latere Nederlandse koningshuis mee verbonden raakte zie René van Chalon Het rood was oorspronkelijk oranje naar de naam van het vorstendom maar werd in de loop van de zeventiende eeuw vervangen door vermiljoenrood dat tijdens zeeslagen makkelijker te herkennen was Op feestdagen die te maken hebben met het koningshuis of tijdens diplomatieke reizen naar het buitenland wordt ook wel een oranje wimpel boven de vlag gehangen Het Wapen van het Koninkrijk der Nederlanden is oorspronkelijk in 1815 ontworpen en in 1907 aangepast Het geblokte schild met een leeuw zwaard en pijlen is het heraldisch symbool van de Koning en het Land Het Wilhelmus is het volkslied sinds 10 mei 1932 Daarvoor was vanaf 1817 met uitzondering van een gat van 1832 tot 1833 Wien Neêrlands bloed het volkslied Informeel geldt tegenwoordig de kleur oranje in het algemeen als een symbool voor Nederland Dit komt behalve in de kleur van de kleding der vertegenwoordigende sportteams ook tot uitdrukking in de wijze waarop supporters zich in en aan het buitenland tonen Bij al deze symbolen speelt expliciet of impliciet het koningshuis een rol De vorst en het koninklijk huis vervullen zelf echter ook een belangrijke symbolische functie voor Nederland zowel institutioneel als in personam Dit is te meer het geval omdat het Huis van Oranje al meer dan vier eeuwen zijn geschiedenis deelt met het volk van Nederland Willem de Zwijger was de prins van Oranje die Nederland vanaf 1568 naar de zelfstandigheid leidde Tradities en feestdagen Nederland telt acht officiële feesten verdeeld over tien feestdagen waarvan er twee als nationale feestdag worden aangeduid De eerste is Koningsdag een dag van eenheid en saamhorigheid die gevierd wordt op 27 april de geboortedag van de huidige koning koning Willem-Alexander De andere nationale feestdag is Bevrijdingsdag op 5 mei wordt de capitulatie van het Duitse leger in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog gevierd Bevrijdingsdag is elk jaar een nationale feestdag; of het als vrije dag geldt is echter afhankelijk van de cao of de werkgever Nederland is sterk beïnvloed door het christelijke geloof en daarom staat er ook een groot aantal christelijke feesten op de feestdagenkalender Kerstmis eerste en tweede Kerstdag Goede Vrijdag Pasen eerste en tweede Paasdag Hemelvaart en Pinksteren Op deze dagen behalve Goede Vrijdag hebben de meeste Nederlanders vrij Ook Nieuwjaarsdag staat op de lijst van algemeen erkende feestdagen Voorts zijn er nog enkele tradities en feestdagen die hoewel niet officieel wel op grote schaal gevierd worden Zo worden tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei één dag voor Bevrijdingsdag alle oorlogsslachtoffers sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog herdacht Sint-Maarten is een christelijk feest maar het wordt vooral in het noorden van het land gevierd Het eveneens van oorsprong christelijke carnaval wordt voorafgaand aan aswoensdag juist het uitbundigst gevierd in het zuiden van het land Het kinderfeest Sinterklaas wordt in het hele land gevierd met als hoogtepunt de zogeheten Pakjesavond op 5 december Op Oudejaarsavond wordt het jaar 's avonds traditioneel met oliebollen de oudejaarsconference en vuurwerk afgesloten Kunst De Nederlandse schilderkunst wordt vertegenwoordigd door een groot aantal meesters De bloeiperiode vond plaats in de gouden zeventiende eeuw De bekendste schilder uit deze periode is Rembrandt maar ook andere oude Hollandse meesters als Johannes Vermeer Frans Hals en Jan Steen genieten internationale faam Hoewel de schilderkunst uit de periode erna minder bekend is is het werk van de negentiende-eeuwse postimpressionistische schilder Vincent van Gogh wel wereldberoemd geworden zij het pas na zijn dood Uit de eerste helft van de twintigste eeuw dateert de abstracte kunst van Piet Mondriaan die betrokken was bij de kunstbeweging De Stijl In 1948 werd de kunstvereniging Cobra opgericht met leden als Karel Appel en Corneille Een andere Nederlandse kunstenaar uit de twintigste eeuw is MC Escher die in zijn grafische kunstwerken veelvuldig gebruik maakte van onmogelijke objecten en gezichtsbedrog De Nederlandse literatuur bouwde vanaf de Gouden Eeuw een eigen traditie op samen met het ontstaan van een algemeen geaccepteerde standaard voor de Nederlandse taal met Joost van den Vondel en Pieter Corneliszoon Hooft als bekendste vertegenwoordigers Multatuli beschreef en bekritiseerde in de negentiende eeuw in zijn Max Havelaar de situatie in Nederlands-Indië Louis Couperus was een van de eerste Nederlandse vertegenwoordigers van het naturalisme dat als reactie op de idealistische romantiek gold Tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef Anne Frank in het Achterhuis in Amsterdam haar wereldberoemde dagboek dat na haar dood tijdens de Holocaust door haar vader werd gepubliceerd In de naoorlogse literatuur wordt vaak gesproken van de grote drie verwijzend naar Willem Frederik Hermans Harry Mulisch en Gerard Reve Andere noemenswaardige schrijvers uit deze periode zijn Jan Wolkers en Hella S Haasse Uiteraard wordt de internationale erkenning van de Nederlandse literatuur gehinderd door een taalbarrière maar de boeken van hedendaagse schrijvers als Arnon Grunberg Herman Koch en Cees Nooteboom vinden ook in het buitenland aftrek Nooteboom haalt met Duitse vertalingen van zijn werk grotere oplagen dan met het Nederlandse origineel De Nederlandse School was in de vijftiende en zestiende eeuw een grote stroming in de Renaissancemuziek Jan Pieterszoon Sweelinck en Jacob van Eyck werden internationaal bekende componisten net als in de twintigste eeuw onder meer Willem Pijper Henk Badings Lex van Delden en recente componisten als Peter Schat Tristan Keuris Simeon ten Holt en Louis Andriessen zie Lijst van Nederlandse muziek In de jaren zeventig van de twintigste eeuw kende de Nederlandse rockband Golden Earring kort wereldwijd succes op kleinere schaal waren ook groepen en artiesten als Shocking Blue Earth & Fire en George Baker succesvol Van de Nederlandse popmuziek ook wel aangeduid als nederpop zijn heden ten dage onder meer Anouk en Within Temptation bekend evenals dj's als Tiësto en Armin van Buuren Op Nederlandstalig gebied zijn verscheidene artiesten noemenswaardig van Boudewijn de Groot Rob de Nijs en Frank Boeijen uit het verleden tot BLØF Guus Meeuwis en Marco Borsato tegenwoordig Ook het levenslied is een populair muziekgenre met namen als André Hazes Frans Bauer en Jan Smit Pinkpop Lowlands en het North Sea Jazz Festival zijn enkele grote muziekfestivals Kenmerkend voor de Nederlandse architectuur zijn Hendrik Petrus Berlage de Amsterdamse School en De Stijl Cultureel en natuurlijk erfgoed Musea zoals het Rijksmuseum Amsterdam Van Gogh Museum Mauritshuis Openluchtmuseum Arnhem en Museum Boijmans Van Beuningen vormen alleen al vanwege hun aanwezigheid voor een belangrijk deel het cultureel erfgoed van Nederland Veel grotere musea zijn gevestigd in architectonisch bijzondere gebouwen en sommige zijn landschappelijk fraai gelegen zoals Paleis Het Loo en het Kröller-Müller Museum Het natuurlijk erfgoed van Nederland bestaat voor een groot deel uit het vlakke natte landschap met onder meer rivieren polders en molens Daarnaast zijn er nog natuurgerelateerde gebieden zoals de Keukenhof de Veluwe de Waddeneilanden en de Biesbosch De natuur in Nederland is sterk door de mens beïnvloed voornamelijk vanwege het waterbeheer De bekendste voorbeelden hiervan zijn de IJsselmeerpolders en de Deltawerken De molens van Kinderdijk zijn sinds 1997 Werelderfgoed Eten en drinken De traditionele Nederlandse keuken is voornamelijk beïnvloed door het agrarische leven in vroegere tijden De hoofdmaaltijd wordt in Nederland 's avonds gegeten en een typisch Nederlandse maaltijd bestaat uit een combinatie van aardappels groente en vlees Ook stoof- en stamppotten en maaltijdsoepen zijn kenmerkend voor de Nederlandse keuken Bij het ontbijt en in de middag wordt vaak brood gegeten met boter en allerlei soorten zoet en hartig broodbeleg variërend van vleeswaren en kaas tot hagelslag chocoladepasta en pindakaas; ook ontbijtgranen als muesli en cornflakes worden met melk of yoghurt als ontbijt genuttigd Bij het ontbijt en de middagmaaltijd wordt vaak koffie of thee gedronken In de koudere maanden is warme chocolademelk ook een populaire drank Bier is veruit de meest gedronken alcoholische drank in 2008 werd gemiddeld 785 liter per Nederlander gedronken Van de totale Nederlandse bierproductie in dat jaar ruim 27 miljard liter werd meer dan 16 miljard liter geëxporteerd waarmee Nederland dat jaar de grootste bierexporteur ter wereld was De Nederlandse biercultuur ontwikkelde zich de voorbije jaren sterk een groeiend aantal brouwerijen brouwde bieren in steeds meer verschillende stijlen De Edammer en Goudse kaas zijn ook buiten Nederland erg bekend Andere bekende Nederlandse gerechten en producten zijn veelal zoetigheden zoals pannenkoeken en poffertjes Limburgse vlaai stroopwafels en oliebollen Kroketten en frikandellen zijn typisch Nederlandse snacks Ook vis wordt soms als fastfood gegeten bijvoorbeeld in de vorm van haring of kibbeling stukjes vis in beslag gebakken Naast deze typisch Nederlandse gerechten zijn er echter ook veel invloeden van buitenaf Onder andere uit de Nederlands-Indische de Chinese en de Italiaanse keuken zijn gerechten overgenomen Media De belangrijkste Nederlandse dagbladen zijn De Telegraaf Algemeen Dagblad de Volkskrant NRC Handelsblad en Trouw Historisch gezien is ook het Parool dat in de Tweede Wereldoorlog als verzetskrant werd opgericht een belangrijke krant Tegenwoordig is het hoofdzakelijk gericht op de stad en regio Amsterdam Voor protestantse kerkelijke lezers zijn het Reformatorisch Dagblad en het Nederlands Dagblad bekende landelijke kranten Met Metro heeft Nederland ook een gratis krant Elsevier HP De Tijd Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer zijn vier opiniebladen De Nederlandse televisie heeft zowel publieke als commerciële zenders Deze laatste werden toegelaten vanaf 1988 later dan in omringende landen De publieke omroep bestaat uit NPO 1 2 en 3 en voor Nederlanders in het buitenland BVN en wordt gekenmerkt door de verzuilde structuur De belangrijkste bedrijven die commerciële televisie verzorgen zijn RTL Nederland en SBS Broadcasting die samen in totaal zeven zenders beheren Enkele andere commerciële zenders zijn Nickelodeon Comedy Central en Kindernet Op radiogebied is er eveneens een groot aantal zenders Er zijn zes landelijke publieke zenders met NPO Radio 1 NPO Radio 2 en NPO 3FM als belangrijkste en verscheidene digitale en regionale publieke zenders Radio 538 Sky Radio en Q-music zijn de belangrijkste spelers in de commerciële markt In Nederland heerst een grote mate van persvrijheid zonder controle vooraf op publicaties in de geschreven pers of op radio TV en internet De begrenzing hierbij is dat wie zich schuldig maakt aan belediging discriminatie aanzetten tot haat ed de kans loopt zich achteraf te moeten verantwoorden De Mediawet zorgt voor mediapluriformiteit binnen het publieke omroepenbestel Ook kan het bevoegd gezag leeftijdsgrenzen stellen voor de toegang tot bepaalde media Sport In Nederland is voetbal de belangrijkste sport Het Nederlandse voetbalelftal won het Europees kampioenschap voetbal 1988 en behaalde op veel andere EKs en WKs ereplaatsen; voormalige voetballers als Johan Cruijff en Marco van Basten alsmede de in het buitenland werkende trainer-coach Guus Hiddink droegen eraan bij dat Nederland op dit gebied wereldwijd bekend werd Andere populaire sporten zijn onder meer hockey schaatsen wielersport paardensport volleybal handbal korfbal tennis golf en zwemmen Typisch Nederlandse sporten zijn onder meer fierljeppen kaatsen klootschieten en korfbal Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw werden sportclubs en -bonden gevormd Een belangrijk figuur in de Nederlandse sportgeschiedenis is Pim Mulier die aan het eind van de 19e eeuw veel tot dan toe niet tot nauwelijks bekende sporten in Nederland introduceerde en professionaliseerde Hij was ook de initiator van de Elfstedentocht een 200 km lange schaatstocht over natuurijs langs de Friese elf steden In 1900 was het debuut van Nederland op de Olympische Spelen een feit sindsdien werden meer dan 300 medailles behaald waaronder 100 gouden Daarmee staat Nederland zeventiende op de medaillespiegel van de Olympische Spelen aller tijden Het NOCNSF is de overkoepelende sportorganisatie van de Nederlandse sportbonden en de Nederlandse vertegenwoordiger binnen de internationale sportkoepel IOC Amsterdam organise