Het jaar 1152 is het 52e jaar in de 12e eeuw volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen Suryavarman II wordt opgevolgd door Harshavarman IV als koning van het Khmer-rijk Na korte tijd op de troon wordt Harshavarman IV opgevolgd door Dharanindravarman II Eleonora van Aquitanië scheidt van Lodewijk VII van Frankrijk Twee maanden later trouwt ze met Hendrik II van Engeland hiermee valt Aquitanië in Engelse handen Overleden 10 januari Theobald IV van Blois 62 tweede zoon van Stefanus II van Blois en van Adela van Engeland 15 februari Koenraad III van Hohenstaufen 59 koning van Duitsland Raymond II van Tripoli geb 1115 vermoord door huurlingen Het jaar 1500 is het 100e jaar in de 15e eeuw volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;april 1 De Fransen verslaan hertog Ludovico Sforza van Milaan en nemen hem in de slag gevangen 22 De Portugese zeevaarder navigator Pedro Álvares Cabral ontdekt Brazilië en eist het land op als Portugese kolonie Hij plant een enorm kruis in het land van de Tupí het begin van de gewelddadige bekering van deze indianen ;mei 12 Vier vooraanstaande Friese edelen Sjoerd Aylva Tjerk Walta Douwe Hiddema en Dooitzen Bonga beginnen het Beleg van Franeker om zich van de Saksische overheersing en de hoge pachten te verlossen De zoon van hertog Albrecht Hendrik zetelt in Franeker als een soort gouverneur ;juli 16 De stad Franeker wordt ontzet Tijdens de terugtocht laten de troepen van Albrecht een spoor van vernieling achter In Minnertsga worden priesters vermoord omdat zij hun gewijde kostbaarheden niet willen overgeven aan de soldaten van Albrecht Berlikum moet het ook ontgelden ;zonder datum De Portugezen bouwen in Agadir Marokko een fort als steunpunt voor hun visserij Vanuit Frankrijk wordt voor het eerst melding gemaakt van het gebruik van lepels bij het eten Appingedam prov Groningen heeft tot 1536 veel te lijden van de oorlogen van Karel van Gelre Scheepsbouwer Descharge uit Brest plaatst voor het eerst geschutspoorten in de zij van een schip Visunarat volgt zijn neef Som Phu op als vijftiende koning van Lan Xang Bouwkunst Geboren ;februari 24 Keizer Karel V heer der Nederlanden koning van Spanje en keizer van het Heilige Roomse Rijk overleden 1558 ;maart 3 Reginald Pole Engels kardinaal en humanistisch geleerde overleden 1558 ;mei 17 Frederik II Gonzaga markgraaf en hertog overleden 1540 ;november 3 Benvenuto Cellini Italiaans kunstenaar maniërisme overleden 1571 Overleden ;mei 29 Bartolomeus Diaz 50 Portugees zeevaarder en ontdekkingsreiziger ;juni 15 Edmund Tudor 1 zoon van Hendrik VII van Engeland en van Elizabeth van York hertog van Somerset ;september 12 Albrecht van Saksen 57 hertog van Saksen en potestaat van Friesland ;oktober 21 Go-Tsuchimikado 58 103e keizer van Japan Het jaar 1959 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 1 Cuba Fulgencio Batista wordt afgezet door Fidel Castro 1 In Eurovisieverband wordt het nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker voor het eerst in Nederland uitgezonden 3 Het territorium Alaska wordt de 49e staat van de Verenigde Staten van Amerika 30 Het Deense motorschip Hans Hedtoft van de Royal Greenland Trading Company op weg van Groenland naar Kopenhagen komt in storm met zware sneeuwbuien in aanvaring met een ijsberg en zinkt Alle 94 opvarenden komen om het leven ;maart 9 Barbie modepop van Mattel wordt geïntroduceerd 23 In Eindhoven rolt de eerste DAF personenauto van de lopende band 31 Na een vlucht van veertien dagen door de Himalaya arriveert de veertiende dalai lama Tenzin Gyatso in India ;april 1 Op de twintigste verjaardag van de nationalistische zege in de Spaanse Burgeroorlog neemt Francisco Franco de Vallei van de Gevallenen in gebruik als gedenkplaats 5 Eerste uitzending van het programma Sport in beeld op de Nederlandse televisie de voorloper van Studio Sport ;mei 2 Het Lieverdje wordt onthuld 29 In België sluiten coalitie en oppositie het schoolpact waarin de positie wordt geregeld van het openbaar en het vrij onderwijs 29 CODASYL een informatica commissie in het leven geroepen ;juli 1 Heinrich Lübke wordt in West-Berlijn door de Bondsvergadering tot president van de Bondsrepubliek Duitsland gekozen 2 Huwelijk van de Belgische Prins Albert met de Italiaanse Donna Paola Ruffo di Calabria 14 De Franse televisie zet voor de eerste maal een helikopter in voor de rechtstreekse verslaggeving van een rit tijdens de Ronde van Frankrijk 25 Christopher Cockerell steekt in 2 uur en 3 minuten het Kanaal over met de eerste hovercraft 31 Oprichting van de terroristische organisatie Euskadi Ta Askatasuna beter bekend als ETA of Baskische Afscheidingsbeweging In Nederland wordt het halfmiljoenste televisietoestel verkocht Eerste Strandzesdaagse van Den Helder naar Hoek van Holland 37 deelnemers onder aanvoering van Henk Horsman ;augustus 1 Annexatie van de gemeente Maasniel door Roermond 21 Hawaï wordt de vijftigste staat van de Verenigde Staten van Amerika 27 Openingsceremonie van de derde Pan-Amerikaanse Spelen gehouden in Chicago ;september 13 De Loena 2 bereikt als eerste ruimtevaartuig ooit de maan sloeg in in de buurt van krater Archimedes ;oktober 7 Het Loena 3 ruimtevaartuig neemt voor het eerst foto's van de achterkant van de maan en stuurt die terug naar de Aarde 29 Verschijnen van Astérix le Gaulois het eerste van een serie beeldverhalen over een Gallisch dorpje dat de Romeinen weerstaat ;december 2 Breuk van de Malpassetdam in Frankrijk De vloedgolf die ontstaat veroorzaakt een ramp die aan 459 mensen het leven kost Muziek Popmuziek De volgende platen worden hits Black & White Una Marcia in Fa Caterina Valente Sweetheart My Darling Mijn Schat en Tschau Tschau Bambino Chris Howland Susie Darlin' Cliff Richard ''Living Doll Connie Francis Carolina Moon Lipstick on Your Collar en My Happiness Connie Froboess & Peter Kraus Teenager Melody Conway Twitty Mona Lisa De Fouryo's Zeg Niet Nee De Selvera's Sleigh Ride in Alaska en Zeg Kleine Ree Domenico Modugno Piove Doris Day Everybody Loves a Lover Elvis Presley A Big Hunk Of Love A Fool Such As I I Need Your Love Tonight en One Night Everly Brothers Problems en `Till I Kissed You Frankie Avalon Venus Freddy Quinn Die Gitarre Und Das Meer Hank Locklin Send Me The Pillow That You Dream On Harry Belafonte Round The Bay of Mexico Ivo Robic Morgen Jan & Kjeld Tiger Rag Kingston Trio Tom Dooley Limbra Zusjes Zeg Kleine Ree Little Richard Baby Face Lloyd Price I'm Gonna Get Married Personality en Stagger Lee Lydia & her Melody Strings Send Me The Pillow That You Dream On Mieke Telkamp Morgen en Sleigh Ride in Alaska Monty Sunshine Petite Fleur Paul Anka Lonely Boy Pearl Carr & Teddy Johnson Sing Little Birdie Peggy Lee Fever Perry Como Mandolins in The Moonlight Rocco Granata Marina Sam Cooke Only Sixteen Schriebl & Hupperts Schneewaltzer Sidney Bechet Lonesome Teddy Scholten Een Beetje The Browns The Three Bells The Gaylords Ma ma ma Marie The Platters Smoke Gets In Your Eyes Tom Manders Bij de Marine als Dorus Travis & Bob Tell Him No Wilbert Harrison Kansas City Willy Alberti Marina en Piove Zangeres Zonder Naam Ach Vaderlief Klassieke muziek 20 februari eerste uitvoering van Gerald Finzis To a poet met To a poet a thousand years hence 19 maart eerste uitvoering van Johan Kvandals Norsk ouverture 24 mei Benjamin Britten componeert zijn Miss Brevis 22 juli eerste uitvoering van Brittens Missa Brevis 12 juli eerste uitvoering van Cair da tarde en Melodia sentimental'' van Heitor Villa-Lobos 24 juli eerste uitvoering van '' van Arthur Butterworth 26 augustus eerste uitvoering William Alwyns vierde symfonie 25 november eerste uitvoering van Vijf liederen op tekst van Kazimiera Iłłakowiczówna van Witold Lutosławski in de versie zangstem met piano Literatuur De Italiaanse schrijver Salvatore Quasimodo ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Simon Vestdijks romans De rimpels van Esther Omstein en De ziener worden gepubliceerd Françoise Sagans boek Aimez-vous Brahms? wordt uitgegeven Beeldende kunst Bouwkunst Het Gugenheim Museum te New York ontworpen door de architect Frank Lloyd Wright komt gereed Film À bout de souffle van Jean-Luc Godard luidt de Nouvelle Vague in Ben-Hur van William Wyler met Charlton Heston Some Like It Hot van Billy Wilder met Marilyn Monroe Jack Lemmon en Tony Curtis The Mummy met Christopher Lee Les Liaisons Dangereuses van Roger Vadim Green Mansions van Mel Ferrer met Audrey Hepburn en Anthony Perkins Geboren ;januari 1 Michel Onfray Frans filosoof 3 Alessandro Andrei Italiaans atleet 4 Dick Van Gelder Belgisch live-dj 5 Slavko Dujić Kroatisch kunstschilder 6 Kathy Sledge Amerikaans zangeres 7 Leila de Lima Filipijns minister 8 Paul Hester Australisch drummer 12 Per Gessle Zweeds zanger Roxette 16 Sade Brits-Nigeriaans zangeres 17 Susanna Hoffs Amerikaans zangeres The Bangles 20 Cees Mudde Nederlands kunstschilder en illustrator 21 Alex McLeish Schots voetballer en voetbaltrainer 22 Linda Blair Amerikaans actrice 22 Urs Meier Zwitsers voetbalscheidsrechter 23 Sergej Kopljakov Russisch zwemmer 23 Luk Wyns Vlaams acteur 24 Michel Preud'homme Belgisch voetballer 26 Wanda Panfil Pools atlete 26 Erwin Vandenbergh Belgisch voetballer 28 Frank Darabont Amerikaans regisseur en scenarioschrijver 28 Renaat Landuyt Vlaams politicus ;februari 3 Thomas Calabro Surinaams politicus 3 Chandrikapersad Santokhi Surinaams politicus 3 Lol Tolhurst Brits drummer en toetsenist 7 Sammy Lee Engels voetballer en voetbalcoach 7 Mick McCarthy Iers voetballer en voetbalcoach 11 Jan Cortenbach Nederlands snelwandelaar 11 Roberto Moreno Braziliaans autocoureur 11 René Müller Oost-Duits voetballer 14 Fred Eefting Nederlands zwemmer 15 Achmed de Kom Nederlands atleet 16 Ice-T Amerikaans rapper 16 John McEnroe Amerikaans tennisser en televisiecommentator 17 Marie-Paule Geldhof Belgisch atlete 18 Hallgrímur Helgason IJslands schrijver en schilder 23 Lucas Van den Eynde Vlaams acteur 24 Nils Johan Semb Noors voetbaltrainer 24 Bea Wiarda Nederlands atlete 25 Aleksej Balabanov Russisch filmmaker overleden 2013 25 Fernando Baldeón Ecuadoraans voetballer en voetbalcoach ;maart 2 Eduardo Rodríguez Boliviaans president 4 Peter Rijsenbrij Nederlands radio-dj radiopresentator en programmamaker 6 Tom Arnold Amerikaans komiek en acteur 6 Francisco José Carrasco Spaans voetballer 6 Jimmy Yuill Schots acteur 7 Luciano Spalletti Italiaans voetbaltrainer 9 Renger Witkamp Nederlands hoogleraar 10 Avital Selinger Nederlands volleyballer 11 Nina Hartley Amerikaans pornoactrice 21 Heshmat Tabarzadi Iraans activist 21 Nobuo Uematsu Japans componist 24 Renaldo Nehemiah Amerikaans atleet 26 Johan van Mil Nederlands schaker overleden 2008 26 Charles van der Voort Nederlandse officier van justitie 27 Luc Beyens Belgisch voetballer en voetbalcoach 29 Mylene de la Haye Nederlands televisiepresentatrice 30 Raphael Tuju Keniaans politicus ;april 1 Edwin Wolf Surinaams politicus 2 Gelindo Bordin Italiaans atleet 2 Brian Goodell Amerikaans zwemmer 6 Pietro Vierchowod Italiaans voetballer en voetbalcoach 7 Cees Dekker Nederlands natuurkundige 9 Eddy Snelders Belgisch voetballer 10 Brian Setzer Amerikaans gitarist 15 Emma Thompson Engels actrice 17 Sean Bean Brits acteur 17 Robbert Meeder Nederlands journalist en radiopresentator 17 Li Meisu Chinees atlete 19 Teofisto Guingona III Filipijns politicus 20 Wim Hof Nederlands kouderecordverbreker 21 Geerten Ten Bosch Nederlands grafisch ontwerpster typografe en illustratrice 21 Robert Smith Brits zanger gitarist en toetsenist 22 Ryan Stiles Amerikaans komiek en acteur 27 Sheena Easton Schots-Amerikaans zangeres en actrice 27 Andrew Fire Amerikaans bioloog en Nobelprijswinnaar 29 Trond Sollied Noors voetballer en voetbaltrainer 30 Stephen Harper Canadees minister president ;mei 2 Lex Bohlmeijer Nederlands radio- en televisiepresentator 2 Gary Megson Engels voetballer en voetbalcoach 3 Ted Langenbach Nederlands cultureel ondernemer 4 Inger Nilsson Zweeds actrice Pippi Langkous 8 Melissa Gilbert Amerikaans actrice 11 Martin Lauriks Nederlands paralympisch sporter 12 Vincent Everts Nederlands internetontwikkelaar en columnist 14 Patrick Bruel Frans zanger 16 Henk Hille Nederlands ijshockeyer en directeur Nederlandse IJshockey Bond 19 Jean-Claude Bouvy Belgisch-Congolees voetballer overleden 1986 20 Israel Kamakawiwo'ole Hawaïaans muzikant 20 Juan Carlos Letelier Chileens voetballer 22 Kenneth Brylle Deens voetballer en voetbalcoach 22 Bas van Hout Nederlands misdaadjournalist 22 Gerald van der Kaap Nederlands fotograaf en beeldend kunstenaar 22 Morrissey Brits zanger 23 Marcella Mesker Nederlands tennisster en televisiecommentatrice 23 Harry Piekema Nederlands acteur televisiepresentator toneelspeler en regisseur 31 Andrea de Cesaris Italiaans autocoureur overleden 2014 31 Aurora Cunha Portugees atlete 31 Denise Verhaert Belgisch atlete ;juni 1 Fiorenzo Treossi Italiaans voetbalscheidsrechter 2 Rineke Dijkstra Nederlands fotografe 8 Ruud Kuijer Nederlands beeldhouwer 9 Elly van Hulst Nederlands atlete 11 Hugh Laurie Brits acteur 12 Steve Bauer Canadees wielrenner 12 Kenneth Herdigein Nederlands acteur 13 Bojko Borisov Bulgaars politicus 13 Paul Van Bruystegem Belgisch muzikant 17 Adrie van der Poel Nederlands wielrenner 19 Christian Wulff Duits bondspresident 20 Venancio Ramos Uruguayaans voetballer 26 Peter Lusse Nederlands acteur 27 Petur Petursson IJslands voetballer 28 Bert Bouwmeester Nederlands politicus en burgemeester 28 Ed van Es Nederlands waterpoloër ;juli 1 Bjørn Andor Drage Noors componist en organist 4 Victoria Abril Spaans actrice 5 Frank Pollet Vlaams jeugdauteur en dichter 6 Tea Vikstedt-Nyman Fins wielrenster 7 Frode Rønning Noors schaatser 8 Isabelo Abarquez Filipijnse bisschop 9 Jim Kerr Brits zanger 10 Moniek Vermeulen Vlaams kinderboekenschrijfster 11 Richie Sambora Amerikaans gitarist 11 Suzanne Vega Amerikaans zangeres 12 Emil Stoyanov Bulgaars politicus en uitgever 20 Julia Samuël Nederlands televisiepresentatrice 22 Said Seyam Palestijns minister overleden 2009 25 Bart de Kemp Nederlands componist 26 Henk Scholte Gronings folkmuzikant en radiopresentator 26 Kevin Spacey Amerikaans acteur 28 Tineke Hidding Nederlands atlete 31 Saskia Laroo Nederlands jazzmusicus 31 Andrew Marr Brits journalist 31 Xiang Yang Amerikaans stamcelonderzoeker overleden 2009 ;augustus 7 Koenraad Elst Vlaams-Belgisch wetenschapper 7 Guido Tastenhoye Vlaams journalist en politicus overleden 2007 8 Caroline Ansink Nederlands componiste 8 Ronald Weigel Oost-Duits snelwandelaar 9 John van der Wiel Nederlands schaker 10 Rosanna Arquette Amerikaans actrice 13 Thomas Ravelli Zweeds voetballer 14 Magic Johnson Amerikaans basketballer 15 Han Kulker Nederlands atleet 20 Menno Lievers Nederlands atleet filosoof en redacteur 23 Edwyn Collins Brits zanger 24 Michael Andersson Zweeds voetballer en sportbestuurder 26 Bill Gwatney Amerikaans zakenman en politicus overleden 2008 27 Gerhard Berger Oostenrijks autocoureur 27 Peter Mensah Ghanees-Brits acteur 28 Sjaak Troost Nederlands voetballer 29 Ramón Ángel Díaz Argentijns voetballer 31 David Maasbach Nederlands prediker en evangelist ;september 2 Esther Oosterbeek Nederlands visagiste en zangeres Dolly Dots 4 Fernando Álvez Uruguayaans voetballer 4 Eduardo Lara Colombiaans voetbalcoach 5 André Phillips Amerikaans atleet 7 Katinka Wiltenburg Nederlands triatlete 11 Bert Anciaux Vlaams politicus 14 François Grin Zwitsers econoom 14 Morten Harket Noors zanger 14 Finn Poncin Nederlands acteur 15 Andreas Eschbach Duits auteur 16 Gijs Scholten van Aschat Nederlands acteur 18 Gilles Veissière Frans voetbalscheidsrechter 20 Danny Devos Belgisch kunstenaar 20 José Milton Melgar Boliviaans voetballer en politicus 20 Kaat Tilley Belgisch modeontwerpster overleden 2012 21 Andrzej Buncol Pools voetballer 22 Saul Perlmutter Amerikaans astrofysicus en Nobelprijswinnaar 24 Els Vader Nederlands atlete 26 Ilja Kormiltsev Russisch dichter vertaler en uitgever overleden 2007 27 Arend Jan Boekestijn Nederlands geschiedkundige en politicus 28 Roland Beck Liechtensteins voetbalscheidsrechter 28 Angela Groothuizen Nederlands presentatrice en zangeres van de Dolly Dots 30 Elsemieke Havenga Nederlands televisiepresentatrice en hockeyster ;oktober 1 Youssou N'Dour Senegalees zanger 3 Luis Mosquera Chileens voetballer 3 Greg Proops Amerikaans acteur en komiek 4 Chris Lowe Brits muzikant 4 Laus Steenbeeke Nederlands acteur 7 Steven Erikson pseudoniem van Steve Rune Lundin Canadees archeoloog antropoloog en auteur 7 Lourdes Flores Peruviaans politicus 9 Boris Nemtsov Russisch politicus overleden 2015 10 Michael Klein Roemeens voetballer overleden 1993 11 Rick Engelkes Nederlands acteur 11 Paul Haghedooren Belgisch wielrenner overleden 1997 11 Michiel Schapers Nederlands tennisser en tennisbondscoach 12 Paul Goddard Engels voetballer 13 Massimo Bonini San Marinees voetballer en voetbalcoach 15 Sarah Ferguson hertogin van York ex-echtgenote van de Britse prins Andrew 17 Threes Anna Nederlands romanschrijfster theater- en filmmaakster 18 Ernesto Canto Mexicaans snelwandelaar 18 Kirby Chambliss Amerikaans piloot 18 Mauricio Funes Salvadoraans politicus 21 Martin Bril Nederlands columnist schrijver en dichter overleden 2009 21 Sérgio da Rocha Braziliaans bisschop 21 "Weird Al" Yankovic Amerikaans muzikant 26 Evo Morales Boliviaans politicus president sinds 2006 26 Marja Pruis Nederlands schrijfster 29 Peter Pacult Oostenrijks voetballer en voetbaltrainer 30 Marcel Boekhoorn Nederlands ondernemer en investeerder 30 Glenn Hysén Zweeds voetballer 31 Yves Desmet Vlaams journalist ;november 2 Saïd Aouita Marokkaans atleet 3 Dolph Lundgren Zweeds acteur 5 Bryan Adams Canadees muzikant 6 Erik Seidel Amerikaans pokerspeler 7 Alexandre Guimarães Braziliaans-Costa Ricaans voetballer en voetbaltrainer 8 Alan Curbishley Engels voetballer en voetbaltrainer 9 Gregory Rusland Surinaams politicus 10 Andrzej Iwan Pools voetballer 12 José Damen Nederlands zwemster 12 Patrick Meersschaert Belgisch mountainbiker 12 Gerard Renkema Nederlands politicus 13 Caroline Goodall Engels actrice 14 Chris Woods Engels voetballer 14 Bryan Stevenson Amerikaans mensenrechtenactivist en hoogleraar in rechten 16 Bert Cameron Jamaicaans atleet 22 Fabio Parra Colombiaans wielrenner 28 Siegfried Cruden Surinaamse atleet 28 Judd Nelson Amerikaans acteur 28 Stephen Roche Iers wielrenner 30 Bart Peeters Belgisch zanger drummer en presentator ;december 1 Oscar Swartz Zweeds entrepreneur schrijver en blogger 3 Nol Havens Nederlands zanger 6 Satoru Iwata Japans president van Nintendo 8 Gabriel Gómez Colombiaans voetballer 14 Hubert Meunier Luxemburgs voetballer 15 Rudi Vranckx Vlaams journalist 16 Marina de Graaf Nederlands actrice 19 Edward Metgod Nederlands keeperstrainer en voetbaldoelman 20 Scott Goodyear Canadees autocoureur 20 Takeyuki Nakayama Japans atleet 21 Florence Griffith-Joyner Amerikaans atlete overleden 1998 22 Bernd Schuster Duits voetballer en voetbalcoach 23 Luis Fernando Suárez Colombiaans voetballer en voetbalcoach 24 Keith Deller Engels darter 24 Harrie van Heumen Nederlands ijshockeyer 25 Ton Lokhoff Nederlands voetballer en voetbalcoach 25 Tom Wilequet Vlaams vormgever en webdesigner 28 Tomas Gustafson Zweeds schaatser 30 Tracey Ullman Brits actrice en zangeres 31 Val Kilmer Amerikaans acteur ;datum onbekend Francis Alÿs Belgisch kunstenaar Michael Mel Papoea-Nieuw-Guinees kunstwetenschapper filosoof musicus en toneelschrijver George Telek Papoea-Nieuw-Guinees zanger Carol Twombly Amerikaanse kalligrafiste en letterontwerpster Overleden ;januari 5 Adolpho Ducke 82 Braziliaans botanicus en entomoloog 16 Fenny ten Bosch 23 Nederlands tennisster 18 Henri Koot 75 Nederlands deskundige op het gebied van cryptografie en cryptologie 21 Cecil B DeMille 77 Amerikaans filmregisseur en -producent 21 Carl Switzer 31 Amerikaans kindacteur 22 Else Mauhs 73 Duits-Nederlands actrice ;februari 3 The Big Bopper 28 Amerikaans zanger en diskjockey 3 Buddy Holly 22 Amerikaans zanger 3 Ritchie Valens 17 Amerikaans zanger 9 Karl Mauss 60 Duits generaal 11 Marshall Teague 37 Amerikaans autocoureur 12 George Antheil 58 Amerikaans componist 23 Pierre Frieden 66 Luxemburgs politicus 27 Paul Chabanaud 82 Frans zoöloog ;maart 6 Henri Ch C J van der Mandere 75 Nederlands journalist en vredesactivist 7 Arthur Cecil Pigou 81 Engels econoom 8 Robert Van Eenaeme 42 Belgisch wielrenner 23 Methodius Trčka 72 Tsjechisch geestelijke en martelaar ;april 2 Nicolaas Tsjarnetskyj 74 Oekraïens redemptorist en martelaar 9 Frank Lloyd Wright 91 Amerikaans architect 13 Eduard van Beinum 58 Nederlands dirigent 13 Rigardus Rijnhout 36 de langste Nederlander tot nu toe de Reus van Rotterdam 28 Ki Hadjar Dewantara 69 Indonesisch nationalist onderwijsvernieuwer en minister ;mei 14 Maria Antonia van Bragança 96 Portugees prinses 14 Sidney Bechet 62 Amerikaans jazz-saxofonist klarinettist en componist 15 Alexander Forbes 88 Zuid-Afrikaans astronoom 17 Jerry Unser 26 Amerikaans autocoureur 19 Bob Cortner 32 Amerikaans autocoureur 24 John Foster Dulles 71 Amerikaans staatsman 24 Ville Kyrönen 68 Fins atleet 29 Boris Kowadlo 47 Pools-Nederlands fotograaf en verzetsstrijder ;juni 8 May Harrison 68 Brits violiste 9 Adolf Windaus 82 Duits scheikundige en Nobelprijswinnaar 15 Hendrik van den Broek 58 Nederlands journalist 21 Fridtjof Backer-Grøndahl 73 Noors componist pianist 22 Leonard Roggeveen 61 Nederlands kinderboekenschrijver 30 José Vasconcelos 77 Mexicaans filosoof en politicus ;juli 6 George Grosz 66 Duits kunstenaar 17 Billie Holiday 44 Amerikaans jazz- en blueszangeres 19 Van Johnson 32 Amerikaans autocoureur 30 Harry Najaraly Hajary 66 Surinaams minister ;augustus 1 Jean Behra 38 Frans autocoureur 20 Alfred Kubin 82 Oostenrijks graficus boekillustrator en schrijver 28 Bohuslav Martinů 68 Tsjechisch componist 29 Karel Lotsy 66 Nederlands sportbestuurder ;september 9 Ramón Fonst 76 Cubaans schermer 27 Egon Möller-Nielsen 44 Deens-Zweeds architect en beeldhouwer ;oktober 6 Balthasar van der Pol 70 Nederlands natuurkundige 7 Mario Lanza 38 Amerikaans tenor 8 Pieter Hendrik van Cittert 70 Nederlands natuurkundige en wetenschapshistoricus 14 Errol Flynn 50 Australisch-Amerikaans filmster 15 Henk Robijns 75 Nederlands biljarter 18 Ahmed Boughéra El Ouafi 61 Algerijns atleet 19 Stanley Bate 47 Brits componist pianist 26 Ernst Fast 78 Zweeds atleet 29 Huib Wilton 38 Nederlands tennisser 31 Schotto van Fridagh 81 Nederlands burgemeester ;november 8 Heleno de Freitas 59 Braziliaans voetballer 17 Frits Bouwmeester jr 74 Nederlands acteur 20 Willem Wakker 79 Nederlands atleet 26 Albert Ketèlbey 84 Brits componist dirigent en pianist ;december 1 José Nepomuceno 66 Filipijns filmmaker en producent 2 Stanisław Cikowski 60 Pools voetballer 10 Siebe Jan Bouma 60 Nederlands architect 14 Oliver Buckley 72 Amerikaans elektrotechnicus 15 Adolf Bouwmeester 70 Nederlands acteur 27 Alfonso Reyes 70 Mexicaans schrijver 28 Ante Pavelić 70 Kroatisch fascistenleider 31 Henryk Alszer 41 Pools voetballer Weerextremen in België 28 februari Temperatuur tot 187 °C in Ukkel februari Februari met laagst aantal neerslagdagen 4 normaal 16 februari Februari met laagste gemiddelde windsnelheid 26 m s normaal 4 m s februari Februari met hoogste luchtdruk 10324 hPa normaal 10168 hPa 9 juli Temperatuurmaxima van 333 °C in Rochefort en 357 °C in Eeklo 31 juli 82 mm neerslag in Koersel Beringen en 98 mm in Botrange Waimes 20 september In Ukkel geen druppel regen gedurende 30 dagen tussen 22 augustus en 20 september september September met hoogste zonneschijnduur 309 uur normaal 175 uur september September met laagst aantal neerslagdagen 2 normaal 15 september September met laagste relatieve vochtigheid 68% normaal 823% 1 oktober Temperatuur tot 269 °C in Koksijde 2 oktober Temperatuur tot 235 °C in Stavelot en 257 °C in Koksijde 7 oktober Temperatuur tot 244 °C in Oostende herfst Herfst met hoogste zonneschijnduur 5288 normaal 3782 u Jaarrecord Zonnigste jaar van de eeuw met 2121 uur zonneschijn in Ukkel normaal 1554 uur De andere zonnigste jaren zijn in volgorde de jaren 1949 1947 1921 en 1976 december December met laagste luchtdruk 10044 hPa normaal 10152 hPa Bron KMI met aanvullingen < small> Externe link video 1 maart is de 60ste dag van het jaar 61ste dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 305 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1565 Rio de Janeiro wordt gesticht 1901 De Wuppertaler Schwebebahn wordt geopend 1932 Charles Lindberghs zoon wordt gekidnapt 1983 De cent wordt afgeschaft in Nederland Het muntje wordt amper gebruikt en is te duur 1 cent maken kost 3 cent 1984 De twee belangrijkste verdachten van de ontvoeringszaak van Alfred Heineken en zijn chauffeur worden aangehouden in Parijs 1991 Voor de Keniaanse kust zinkt een vrachtschip met vluchtelingen uit Somalië aan boord 150 doden en 100 vermisten 1994 In Groot-Brittannië komt aan het licht dat de beroemde foto van het monster van Loch Ness uit 1934 een vervalsing is 2003 Al Qaida-kopman Khalid Sheikh Mohammed wordt gearresteerd in Pakistan 2007 Dag van zelfbeschadiging of Self Injury Awareness Day & cultuur 1972 Franz de eerste film over het leven van Jacques Brel gaat in Brussel in première 2008 De finale van Idols 4 wordt gehouden gepresenteerd door Martijn Krabbé en Wendy van Dijk 317 Eerste burgeroorlog tussen Licinius en Constantijn de Grote eindigt met een overwinning voor Constantijn Licinius blijft keizer maar moet zijn medekeizer Aurelius Valerius Valens executeren 1444 Skanderbeg wordt uitgeroepen tot leider van het Albanese verzet 1562 De Franse religieuze oorlog begint met een bloedbad waarbij 1000 Hugenoten in Vassy worden vermoord 293 Keizer Diocletianus verdeelt het Romeinse Rijk en vormt in Milaan de Tetrarchie "heerschappij van vier" Constantius I "Chlorus" en Galerius worden benoemd tot Caesar 350 Vetranio wordt in Illyricum tot Caesar gekozen Hij onderhandelt met keizer Constantius II en sluit een verbond met Magnentius 1757 Moordaanslag door Robert François Damiens op Lodewijk XV van Frankrijk 1796 In Den Haag komt de eerste democratisch gekozen Nederlandse volksvertegenwoordiging bijeen 1815 Napoleon keert terug naar Frankrijk na zijn ballingschap op Elba 1855 In Mexico begint de Revolutie van Ayutla 1931 Japan installeert ex-keizer Pu Yi van China als staatshoofd van de marionettenstaat Mantsjoekwo 2005 Het Amerikaans Hooggerechtshof bepaalt dat het ter dood veroordelen van minderjarigen ongrondwettelijk is 391 Keizer Theodosius I laat de Tempel van Vesta op het Forum Romanum sluiten De orde van de Vestaalse Maagden wordt ontbonden en het "eeuwige vuur" van de godin Vesta wordt gedoofd 1841 Paus Gregorius XVI creëert één nieuwe kardinaal 1981 Na de wedstrijd tegen Hércules CF wordt FC Barcelona-speler Quini door twee mannen met een pistool overvallen en ontvoerd 1989 Oprichting van de Ecuadoraanse voetbalclub Delfín Sporting Club uit Manta 1992 Jenny Thompson scherpt in Indianapolis het wereldrecord op de 100 meter vrije slag aan tot 5448 De mondiale toptijd was met 5473 in handen van Kristin Otto 1896 Antoine Henri Becquerel ontdekt het fenomeen radioactiviteit 1936 De bouw van de Hoover Dam wordt afgerond 2005 Lancering van het eerste ruimteschip met zonnezeilen de Cosmos 1 Geboren 1683 Caroline van Brandenburg-Ansbach Duitse echtgenote van George II van Groot-Brittannië overleden 1737 1690 Victor Amadeus I van Savoye-Carignano prins van Savoye overleden 1741 1810 Frédéric Chopin Frans-Pools componist en pianist overleden 1849 1818 Adriaan De Braekeleer Belgisch kunstschilder overleden 1904 1858 Georg Simmel Duits filosoof en socioloog overleden 1918 1868 Sophie Chotek echtgenote van Aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk-Este overleden 1914 1886 Julius Gustaaf Arnout Koenders Surinaams onderwijzer en schrijver overleden 1957 1886 Oskar Kokoschka Tsjechisch schilder graficus en schrijver overleden 1980 1887 Georg-Hans Reinhardt Duits generaal overleden 1963 1879 Aleksandar Stambolijski Bulgaars politicus overleden 1923 1899 Erich von dem Bach-Zelewski Duits SS-officier en Holocaustpleger overleden 1972 1903 Jaap Boot Nederlands atleet overleden 1986 1904 Glenn Miller Amerikaans jazztrombonist bigbandleider en arrangeur overleden 1944 1910 David Niven Brits acteur overleden 1983 1911 Harry Golombek Brits schaker overleden 1995 1912 Boris Tsjertok Russisch ruimtepionier overleden 2011 1914 Ralph Ellison Amerikaans schrijver overleden 1994 1914 Viljo Heino Fins atleet overleden 1998 1915 Joop Klant Nederlands prozaschrijver en econoom overleden 1994 1916 Bernardo Gandulla Argentijns voetballer overleden 1999 1919 Leroy Warriner Amerikaans autocoureur overleden 2003 1920 Door de Graaf Brits-Nederlands verzetsstrijdster en vertaalster overleden 2011 1921 Terence James Cooke Amerikaans kardinaal-aartsbisschop van New York overleden 1983 1922 Yitzhak Rabin Israëlisch generaal diplomaat politicus onder andere premier en Nobelprijswinnaar overleden 1995 1925 Juul Zandbergen Nederlands oud-burgemeester en verzetsman overleden 2008 1926 Jan Eijkelboom Nederlands schrijver journalist dichter overleden 2008 1927 Harry Belafonte Amerikaans acteur en zanger 1930 Siep Martens president van de Hoge Raad der Nederlanden overleden 2001 1930 Gastone Nencini Italiaans wielrenner overleden 1980 1931 Lamberto Dini Italiaans politicus 1934 Jean-Michel Folon Belgisch kunstenaar overleden 2005 1936 Karel Eykman Nederlands schrijver 1936 Helmut Kuhnert Oost-Duits langebaanschaatser 1936 Willy Soemita Surinaams politicus 1937 Stig Bergling Zweeds spion overleden 2015 1937 Jimmy Little Australisch zanger en acteur overleden 2012 1938 Aart Staartjes Nederlands acteur 1940 David Broome Brits springruiter 1943 Benny Begin Israëlisch geoloog en politicus 1943 Ben Jipcho Keniaans atleet 1943 Piet Veerman Nederlands zanger 1944 Roger Daltrey Brits zanger onder andere The Who 1945 Dirk Benedict Amerikaans acteur 1945 Gordon Thomson Amerikaans acteur onder andere Dynasty 1945 Wilfried Van Moer Belgisch voetballer en voetbalcoach 1946 Jan Kodeš Tsjechisch tennisser 1946 Lana Wood Amerikaans actrice 1947 Alan Thicke Amerikaans acteur 1948 Slobodan Mitrić Joegoslavisch geheim agent 1952 Jean Blaute Vlaams muzikant 1952 Martin O'Neill Noord-Iers voetballer en voetbalcoach 1953 Carlos Queiroz Portugees voetbalcoach 1954 Catherine Bach Amerikaans actrice 1954 Ron Howard Amerikaans acteur Happy Days regisseur The Da Vinci Code en filmproducent 1956 Jan Van der Roost Belgisch componist en dirigent 1958 Bertrand Piccard Zwitsers arts en luchtvaartpionier 1958 Nik Kershaw Brits zanger 1961 Helen Vreeswijk Nederlands jeugdauteur 1963 Hannu Jäntti Fins voetballer 1963 Arnold Oosterveer Nederlands voetballer en voetbalmakelaar 1964 Luis Medina Cantalejo Spaans voetbalscheidsrechter 1964 Paul Le Guen Frans voetballer en voetbaltrainer 1966 Susan Auch Canadees schaatsster 1966 Tibor Balog Hongaars voetballer en voetbaltrainer 1966 Laurent Broothaerts Belgisch atleet 1967 Romijn Conen Nederlands acteur 1967 George Eads Amerikaans acteur 1967 Aron Winter Nederlands voetballer 1969 Javier Bardem Spaans acteur 1971 Tyler Hamilton Amerikaans wielrenner 1971 Allen Johnson Amerikaans atleet 1971 André Karnebeek Nederlands voetballer 1971 Dick Norman Belgisch tennisser 1972 Sjerstin Vermeulen Nederlands paralympisch sportster 1973 Jack Davenport Brits acteur 1974 Mark-Paul Gosselaar Amerikaans acteur onder andere NYPD Blue 1974 Alessandro Petacchi Italiaans wielrenner 1977 Rens Blom Nederlands atleet 1978 Jensen Ackles Amerikaans model en acteur 1979 Katrin Zeller Duits langlaufster 1981 Maksim Pedos Oekraïens schaatser 1982 Gil da Cruz Trindade Oost-Timorees atleet 1982 Leryn Franco Paraguayaans atlete 1983 Carlos Abellán Spaans wielrenner 1983 Daniel Carvalho Braziliaans voetballer 1984 Boško Janković Servisch voetballer 1986 Maurice Lede Nederlands televisiepresentator 1987 Daniël Stellwagen Nederlands schaker 1987 Hansen Tomas Nederlands zanger 1988 Jack Clarke Brits autocoureur 1989 Daniella Monet Amerikaans actrice en zangeres 1989 Edinho Pattinama Nederlands voetballer 1989 Jordão Pattinama Nederlands voetballer 1990 Eva Daeleman Belgisch presentatrice 1991 Jekaterina Poistogova Russisch atlete 1991 Jia Zongyang Chinees freestyleskiër 1994 Justin Bieber Canadees zanger 1996 Ye Shiwen Chinees zwemster Overleden 492 Paus Felix III ? paus van 483 tot 492 965 Paus Leo VIII ? paus van 963 tot 965 1551 Martin Bucer 59 Duits theoloog 1576 Luis de Zúñiga y Requesens 47 Spaans landvoogd van de Nederlanden 1599 Edzard II van Oost-Friesland 66 graaf van Oost-Friesland 1633 George Herbert 39 Engels priester en dichter 1643 Girolamo Frescobaldi 59 Italiaans componist en organist 1757 Edward Moore 44 Engels toneelschrijver 1773 Jan Wagenaar 63 Nederlands geschiedschrijver 1792 keizer Leopold II van het Heilige Roomse Rijk 44 1865 Anna Paulowna 70 Russisch echtgenote van koning Willem II 1870 Francisco Solano López 42 Paraguayaans dictator 1877 James Butler Hickok 39 persoonlijkheid uit het vroegere Wilde Westen 1885 Josip Pagliaruzzi 25 Sloveens dichter en schrijver 1895 Pauline Musters 19 Nederlands danseres 1911 Jacobus van 't Hoff 58 Nederlands scheikundige 1913 Jacobus Johannes Bos 96 Nederlands predikant en geschiedschrijver 1919 James McNaught 48 Schots voetballer 1921 Nicolaas I van Montenegro 79 eerste en laatste koning van Montenegro 1938 Gabriele d'Annunzio 74 Italiaans schrijver en politicus 1947 Jan Boogaard 25 Nederlands SS'er 1950 Alfred Korzybski 70 Pools taalkundige 1952 Mariano Azuela 79 Mexicaans schrijver en medicus 1963 Jorge Daponte 39 Argentijns autocoureur 1974 Kōtarō Tanaka 83 Japans rechtsgeleerde politicus en rechter 1979 Mustafa Barzani 75 Vader der Koerden Babê Kurda 1984 Peter Walker 71 Brits autocoureur 1987 Wolfgang Seidel 60 Duits autocoureur 1989 Josephine van Gasteren 71 Nederlands actrice 1989 Henk van Stipriaan 64 Nederlands journalist en presentator 1995 Jackie Holmes 74 Amerikaans autocoureur 1996 Leen Valkenier 71 Nederlands schrijver geestelijk vader van De Fabeltjeskrant 1998 Aat van Noort 89 Nederlands atlete 1998 Maurice Raichenbach 82 Pools-Frans dammer wereldkampioen van 1933 tot 1945 1999 Enneüs Heerma 54 Nederlands politicus 2001 Hannie Termeulen 72 Nederlands zwemster 2005 Cissy van Bennekom 93 Nederlands actrice 2006 Lee Drollinger 78 Amerikaans autocoureur 2006 Johnny Jackson 54 Amerikaans drummer The Jackson 5 2006 Peter Osgood 59 Engels voetballer 2006 Jack Wild 53 Brits acteur en zanger 2007 Manuel Bento 58 Portugees voetbaldoelman 2007 Ernst Stern 80 Nederlands theoloog 2009 Jacques Lagroye 72 Frans historicus 2009 François Martou 65 Waals vakbondsleider 2009 Freddy Sijthoff 87 Nederlands uitgever en krantenmaker 2009 Joan Turner 86 Brits actrice 2012 Alice Arden 97 Amerikaans atlete 2012 Henryk Bałuszyński 39 Pools voetballer 2012 Lucio Dalla 68 Italiaans zanger songwriter en muzikant 2012 Mary Russell-Vick 89 Brits hockeyer 2013 Campbell Armstrong 69 Brits thrillerschrijver 2013 Bonnie Franklin 69 Amerikaans actrice 2013 Gabriel Marie Étienne Vanel 88 Frans aartsbisschop 2014 Alain Resnais 91 Frans filmregisseur 2014 Paul Tant 68 Belgisch politicus en burgemeester 2015 Daniel von Bargen 64 Amerikaans acteur 2015 Emiel Goelen 68 Belgisch televisiepresentator 2015 Carel Visser 86 Nederlands beeldend kunstenaar Viering herdenking Bosnië en Herzegovina Onafhankelijkheidsdag sinds 1992 Bulgarije Baba Marta мартеница Korea Dag van de Onafhankelijkheidsbeweging Samiljeol; 삼일절 sinds 1919 Roemenië Mărțișor Rooms-katholieke kalender Heilige Albin † 549 Heilige Swidbert Swiebert † 713 bisschop Gedachtenis in Bisdom Rotterdam en bisdom Utrecht Heilige David † c 601 bisschop apostel van Zuid-Wales en patroon van Wales Deze dag heet in Wales St David's Heilige Eudoxia † 2e eeuw Heilige Seth Aartsvader Heilige Jonathan de Benjaminiet Heilige Marnock van Kilmarnock † c 625 De Matronalia in het Oude Rome Het nieuwe jaar in het Oude Rome vernieuwing van het Vestaalse vuur Complimentendag wordt in de wereld gevierd begonnen in Nederland later gevolgd door respectievelijk België en Noorwegen 28 februari is de 59ste dag van het jaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 306 dagen 307 dagen in een schrikkeljaar tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1966 De Cavern Club in Liverpool waar de Beatles hun carrière begonnen gaat failliet 1975 Een Londense metrotrein van de Northern Line schiet bij het eindpunt door het stootblok op station Moorgate waarbij 43 personen omkomen 1978 Bij de spoorbrug bij Westervoort botst de TEE Rembrandt op een lokale dieseltrein 1993 De Amerikanen beginnen met voedseldroppings boven Bosnië 1996 Een hevige brand in een loods met chemicaliën brengt Rotterdam in een crisissfeer 1997 In het noordwesten van Iran vallen duizend doden bij een aardbeving met een kracht van 55 op de schaal van Richter 2014 Na de pro-Europese antiregeringsprotesten in Oekraïne bekend als Euromaidan en de machtswisseling ontwikkelt zich een crisis op de Krim doordat Russische troepen strategische posities innemen op de Krim 1942 Hr Ms De Ruyter zinkt en Karel Doorman gaat met zijn schip ten onder 1942 Japanse troepen landen op Java het laatste Nederlandse bolwerk in Oost-Indië 2011 Bij een evacuatie valt een Nederlandse helikopter in handen van het Libische leger 1957 Guust Flater verschijnt voor het eerst in het weekblad Robbedoes 2013 Paus Benedictus XVI treed om gezondheidsredenen af Hij is de eerste paus die aftreedt sinds Gregorius XII in 1415 1912 De Vereniging van Nederlandse Gemeenten wordt opgericht 1933 Met de Rijksdagbrandverordening komt er een eind aan vele vrijheden in het Duitse Rijk 1975 Ondertekening te Lomé van een overeenkomst Lomé I tussen de EEG en 46 landen in Afrika het Caribisch gebied en de Stille Oceaan ACS 1986 Moord op de Zweedse premier Olof Palme 1986 Ondertekening te Den Haag van de Europese Akte 2005 200 studenten bezetten voor de negende maal het Amsterdamse Maagdenhuis met als doel studieduurbeperkingen van tafel te krijgen en medebestuur over de universiteit te verkrijgen 2006 Fehriye Erdal activiste van de Turkse extreem-linkse partij DHKP-C die wegens vermeend terrorisme in voorhechtenis zat in afwachting van haar proces blijkt verdwenen vanuit haar bewaakte schuilplaats 1941 Oprichting van de Colombiaanse voetbalclub Independiente Santa Fe 1983 Ivan Lendl lost Jimmy Connors na twee weken af als nummer één op de wereldranglijst der tennisprofessionals en wordt de zesde aanvoerder van die lijst na Ilie Năstase John Newcombe Björn Borg Jimmy Connors en John McEnroe 1873 Armauer Hansen ontdekt de bacil die verantwoordelijk is voor de ziekte lepra 1912 Boven de Amerikaanse staat Missouri maakt Albert Berry de eerste parachutesprong uit een vliegtuig 1928 Totstandkoming eerste radiotelefonische verbinding tussen Nederland en Nederlands-Indië via Radio Kootwijk 1928 De Indiaase natuurkundige Chandrasekhara Raman ontdekt het naar hem vernoemde Ramaneffect 1935 Tijdens zijn werkzaamheden bij DuPont vindt Wallace Carothers het nylon uit Geboren 1155 Hendrik II van Maine 1e opvolger voor de Engelse troon overleden 1183 1261 Margaretha van Schotland koningin-gemaal van Noorwegen overleden 1283 1743 Carolina van Oranje-Nassau overleden 1783 1783 Gabriele Rossetti Italiaans-Engels dichter en geleerde overleden 1854 1824 Karl Maria Kertbeny Hongaars-Oostenrijks schrijver journalist en vertaler overleden 1882 1828 Vital Moreels Belgisch politicus overleden 1908 1854 Elisabeth van Saksen-Weimar-Eisenach overleden 1908 1867 Thomas Theodor Heine Duits kunstschilder en tekenaar overleden 1948 1873 William MacMaster Murdoch Schots eerste officier van de RMS Titanic overleden 1912 1879 Jan Frederik Staal Nederlands architect overleden 1940 1882 José Vasconcelos Mexicaans filosoof en politicus overleden 1959 1893 Vsevolod Poedovkin Russisch regisseur overleden 1953 1894 Wim Schuhmacher Nederlands beeldend kunstenaar overleden 1986 1896 Philip Showalter Hench Amerikaans arts en Nobelprijswinnaar overleden 1965 1898 Zeki Rıza Sporel Turks voetballer overleden 1969 1901 Linus Pauling Amerikaans chemicus en tweevoudig Nobelprijswinnaar overleden 1994 1902 Arij Kop Nederlands verzetsstrijder overleden 1941 1907 Gustav Albrecht zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg Duits militair vermist sinds 1944 1908 Albert Scherrer Zwitsers autocoureur overleden 1986 1914 Élie Bayol Frans autocoureur overleden 1995 1915 Peter Medawar Braziliaans-Brits wetenschapper overleden in 1987 1916 Svend Asmussen Deens jazzviolist 1917 Frans Cox Nederlands beeldhouwer overleden 1997 1921 Willi Sitte Duits kunstenaar overleden 2013 1923 Charles Durning Amerikaans acteur overleden 2012 1923 Audrey Williams Amerikaans countryzangeres en muziekondernemer overleden 1975 1927 Joseph Noiret Belgisch kunstschilder en dichter overleden 2012 1929 Rhadi Ben Abdesselam Marokkaans atleet overleden 2000 1930 Gavin MacLeod Amerikaans acteur 1933 Aloysius Zichem Surinaams bisschop 1938 Michael Onslow Engels adellijke overleden 2011 1938 Henk van Os Nederlands hoogleraar televisiepresentator en directeur van het Rijksmuseum 1940 Mario Andretti Amerikaans autocoureur 1942 Brian Jones Brits rockmuzikant overleden 1969 1942 Dino Zoff Italiaans voetballer 1943 Hans Dijkstal Nederlands politicus overleden 2010 1944 Kelly Bishop Amerikaans actrice 1944 Loek Dikker Nederlands pianist dirigent arrangeur en componist 1944 Sepp Maier Duits voetballer 1944 Storm Thorgerson Brits kunstenaar en tekenaar overleden 2013 1945 Bubba Smith Amerikaans acteur overleden 2011 1946 Robin Cook Brits politicus overleden 2005 1947 Włodzimierz Lubański Pools voetballer 1948 Alfred Sant Maltees premier 1951 Gustav Thöni Italiaans alpineskiër 1953 Ricky Steamboat Amerikaans professioneel worstelaar 1954 Jean Bourgain Vlaams wiskundige 1954 Alain Crépin Belgisch componist dirigent en muziekpedagoog 1954 Youp van 't Hek Nederlands cabaretier columnist en schrijver 1954 Branko Ivanković Kroatisch voetbalcoach 1954 Julia Sebutinde Soedanees rechtsgeleerde en rechter 1955 Eddy Bosman Nederlands voetballer 1955 Jimmy Calderwood Schots voetballer en voetbalcoach 1956 Louis Bontes Nederlands politicus 1957 Jan Ceulemans Belgisch voetballer 1958 Wilma Nanninga Nederlands journaliste en televisiepresentatrice 1962 Carlos Hoyos Colombiaans voetballer en voetbalcoach 1963 Claudio Chiappucci Italiaans wielrenner 1963 Gustavo Costas Argentijns voetballer en voetbalcoach 1964 Djamolidin Abdoesjaparov Oezbeeks wielrenner 1964 Lotta Lotass Zweeds schrijfster 1964 Christine Tohmé Libanees conservator 1966 Paulo Futre Portugees voetballer 1967 Geert Lambert Belgisch politicus 1968 Eric Van Meir Belgisch voetballer 1969 Robert Sean Leonard Amerikaans acteur 1970 Jacqueline Goormachtigh Nederlands atlete 1970 Stefan Leleu Belgisch voetballer 1970 Noureddine Morceli Algerijns atleet 1972 Jan Boven Nederlands wielrenner 1973 Dennis van de Ven Nederlands acteur 1975 Saartje Vandendriessche Vlaams omroepster en presentatrice 1976 Francisco Elson Nederlands basketballer 1976 Audun Grønvold Noors freestyleskiër 1976 Kaido Külaots Estisch schaker 1976 Ali Larter Amerikaans actrice 1976 Adam Pine Australisch zwemmer 1976 Joan Veijer Nederlands motorsportcoureur 1977 Aaron Aguilera Mexicaans-Amerikaans acteur en professioneel worstelaar 1977 Gable Garenamotse Botswaans atleet 1977 Tatjana Levina Russisch atlete 1977 Vito Postiglione Italiaans autocoureur 1977 Janne Saarinen Fins voetballer 1978 Robert Heffernan Iers atleet 1978 Benjamin Raich Oostenrijks topskiër 1978 Davy Schollen Belgisch voetbaldoelman 1979 Ivo Karlović Kroatisch tennisser 1979 Marne Miesen Nederlands acteur en zanger 1979 Remco van der Schaaf Nederlands voetballer 1980 Pascal Bosschaart Nederlands voetballer 1980 Piotr Giza Pools voetballer 1980 Christian Poulsen Deens voetballer 1981 Jordi López Spaans voetballer 1981 Florent Serra Frans tennisser 1982 Thijs de Greeff Nederlands hockeyer 1982 Alberto Losada Spaans wielrenner 1982 Jelena Slesarenko Russisch atlete 1983 James Kwambai Keniaans atleet 1984 Julian Jenner Nederlands voetballer 1984 Karolína Kurková Tsjechisch model 1985 Jelena Janković Servisch tennisster 1985 Lee Kang-seok Koreaans schaatser 1986 Jakson Coelho Braziliaans voetballer 1986 Bianca Muhren Nederlands schaakster 1987 Armin Niederer Zwitsers freestyleskiër 1989 Jason Halman Nederlands honkballer 1990 Morten Nielsen Deens voetballer 1991 Jack Hawksworth Brits autocoureur 1992 Roeltje van de Sande Bakhuyzen Nederlands actrice 1993 Emmelie de Forest Deens zangeres 1994 Jake Bugg Brits singer-songwriter Overleden 460 Romanus van Condat Frans geestelijke 468 Hilarius paus van de Rooms-katholieke Kerk 1261 Hendrik III van Brabant 30 hertog van Brabant 1326 Leopold I van Habsburg 35 hertog van Oostenrijk Stiermarken 1453 Isabella van Lotharingen 53 hertogin van Lotharingen 1648 Christiaan IV van Denemarken 70 koning van Denemarken en Noorwegen 1869 Alphonse de Lamartine 78 Frans dichter en staatsman 1905 Joseph Fles 85 Nederlands oogheelkundige 1916 Henry James 72 Amerikaans romanschrijver 1925 Friedrich Ebert 54 Duits politicus 1942 Karel Doorman 52 Nederlands schout-bij-nacht 1964 Timmy Mayer 26 Amerikaans autocoureur 1976 Anton Rooskens 69 Nederlands kunstenaar 1977 Adolf Brakke 75 Surinaams politicus 1985 David Byron 38 Engels zanger oa Uriah Heep 1986 Olof Palme 59 Zweeds politicus 1997 Osvaldo Bailo 84 Italiaans wielrenner 2001 Charles Pozzi 91 Frans autocoureur 2003 Chris Brasher 75 Brits atleet en sportjournalist 2006 Owen Chamberlain 85 Amerikaans natuurkundige en Nobelprijswinnaar 2006 Arno Wallaard 26 Nederlands wielrenner 2007 Alexander King 98 Brits wetenschapper en diplomaat 2007 Arthur M Schlesinger jr 89 Amerikaans geschiedkundige 2008 Max Nord 91 Nederlands dichter journalist en letterkundige 2008 Mike Smith 64 Brits zanger The Dave Clark Five 2009 Geoffrey Smith 80 Engels tuinier en televisiepresentator 2011 Annie Girardot 79 Frans actrice 2011 Peter Gomes 68 Amerikaans predikant en hoogleraar 2011 Klaas de Jong Ozn 85 Nederlands politicus 2011 Jane Russell 89 Amerikaans actrice 2011 Jan van Schijndel 83 Nederlands voetballer 2013 Theo Bos 47 Nederlands voetballer en trainer 2013 Donald Glaser 86 Amerikaans natuurkundige en neurobioloog 2013 Jean Marcel Honoré 92 Frans kardinaal en aartsbisschop 2013 Armando Trovajoli 95 Italiaans componist van filmmuziek 2013 Gerrit Vreken 90 Nederlands voetballer en oefenmeester 2014 Hugo Brandt Corstius 78 Nederlands schrijver en wetenschapper 2014 Jef Dorpmans 88 Nederlands voetbalscheidsrechter 2015 Yaşar Kemal 91 Turks schrijver Viering herdenking Finland Kalevaladag Dag van de Finse cultuur Taiwan Dag van de herdenking van de vrede; dag van de gedenken van het 228 Incident 1947 Rooms-Katholieke kalender Heilige Elisabeth van Pommeren † 1393 Heiligen Romanus van Condat † c 460 en Lupicinus van Lauconne † c 480 Zalige Antonia van Florence † 1472 Heilige Rufinus † c250 Heilige Silvana Heilige Hedwig van Polen † 1622 Zalige Auguste Chapdelain Zhao † 1856 ook op 9 juli Heilige Hilarius † 468 2 maart is de 61ste dag van het jaar 62ste dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 304 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1856 De vulkaan Awu op het Indonesische eiland Sangir barst uit en maakt 2806 slachtoffers De vulkaan blijf tot half maart as spugen 1933 King Kong gaat in New York in première 1998 Natascha Kampusch wordt op 10-jarige leeftijd ontvoerd door Wolfgang Priklopil 2004 Bij een zelfmoordaanslag tijdens een sjiitisch bijeenkomst in Quetta in Pakistan vallen 44 doden 2005 Noord-Nederland wordt getroffen door zware sneeuwval In Drenthe Groningen en de kop van Noord-Holland valt meer dan 20 centimeter sneeuw in Friesland tot meer dan 50 centimeter 1796 Napoleon Bonaparte wordt benoemd tot opperbevelhebber van het Franse leger in Italië 1917 Gedwongen aftreden van tsaar Nicolaas II van Rusland 1935 Koning Rama VII van Thailand treedt af ten gunste van zijn neef Rama VIII 1946 De communistische leider Hồ Chí Minh roept zichzelf uit tot president van Noord-Vietnam 1956 Marokko wordt onafhankelijk 1990 In de Roemeense stad Timişoara verschijnen 22 leden van de Securitate voor een militaire rechtbank 1990 In Lusaka wordt Nelson Mandela verkozen tot vicevoorzitter van het Afrikaans Nationaal Congres 2000 De Britse minister Jack Straw beslist dat de Chileense ex-dictator Augusto Pinochet niet kan worden uitgeleverd aan Spanje 2008 Bruno Valkeniers wordt de nieuwe voorzitter van het Vlaams Belang 1654 Paus Innocentius X creëert zeven nieuwe kardinalen 1733 Paus Clemens XII creëert één nieuwe kardinaal 1939 Kardinaal Eugenio Pacelli wordt op zijn 63ste verjaardag gekozen tot Paus Pius XII 1968 De staat Florida in de Verenigde Staten wordt een zelfstandige rooms-katholieke kerkprovincie met het Aartsbisdom Miami het Bisdom Saint Augustine en de nieuwe bisdommen Orlando en Saint Petersburg 1906 Oprichting van de Spaanse voetbalclub Deportivo La Coruña 1934 Peter Fick verbetert in New Haven het wereldrecord op de 100 meter vrije slag tot 568 Het oude record 574 stond sinds 17 februari 1924 op naam van zijn Amerikaanse landgenoot en collega-zwemmer Johnny Weissmuller 1970 Oprichting van de Venezolaanse voetbalclub Portuguesa Fútbol Club 2007 Tijdens de EK indoor atletiek in Birmingham wint de Nederlander Gregory Sedoc de gouden medaille op de 60 meter horden één honderdste seconde vóór zijn landgenoot Marcel van der Westen 1818 Ontdekking van de grafkamer van de piramide van Chefren door Giovanni Battista Belzoni 1908 Eerste driechromatische foto's van Gabriel Jonas Lippmann 1949 Kapitein James Gallagher voltooide de eerste non-stop vlucht rond de aarde 1966 Eerste niertransplantatie in Nederland Academisch ziekenhuis Leiden 1969 De supersonische Concorde maakt haar eerste vlucht 1978 De Tsjech Vladimir Remek is de eerste niet-Russische en niet-Amerikaanse ruimtevaarder 1983 Philips en Sony presenteren een nieuw digitale informatiedrager de compact disc Geboren 1459 Adrianus VI paus overleden 1523 1770 Louis Gabriel Suchet vanaf 1813 hertog van Albufera overleden 1826 1810 Leo XIII paus overleden 1903 1820 Multatuli Nederlands schrijver overleden 1887 1824 Bedřich Smetana Tsjechisch componist overleden 1884 1847 Cayetano Arellano Filipijns rechter overleden 1920 1873 Alphons Schynkel Belgisch beiaardier en componist overleden 1953 1874 Carl Schlechter Oostenrijks schaker overleden 1918 1876 Pius XII paus overleden 1958 1884 Léon Jongen Belgisch componist en organist overleden 1969 1886 Leo Geyr von Schweppenburg Duits generaal overleden 1974 1891 Tomas Confesor Filipijns politicus overleden 1951 1892 Mea Verwey Nederlands uitgeefster en letterkundige overleden 1978 1886 Vittorio Pozzo Italiaans voetballer en voetbalcoach overleden 1968 1890 Oscar Egg Zwitsers wielrenner overleden 1961 1896 Jan de Vries Nederlands atleet overleden 1939 1898 Leonard Roggeveen Nederlands onderwijzer kinderboekenschrijver en -illustrator overleden 1959 1898 Paul de Waart Nederlands journalist overleden 1970 1900 Kurt Weill Duits-Amerikaans componist overleden 1950 1902 Willem Santema Nederlands verzetsstrijder overleden 1944 1906 Jan Ankerman Nederlands hockeyer overleden 1942 1912 Ace Adams Amerikaans honkballer overleden 2006 1913 Godfried Bomans Nederlands schrijver overleden 1971 1913 Duke Nalon Amerikaans autocoureur overleden 2001 1916 Anne Vondeling Nederlands politicusoverleden 1979 1918 Jean Mesritz Nederlands verzetsstrijder overleden 1945 1919 Jennifer Jones Amerikaans actrice overleden 2009 1920 Roger Desmet Belgisch wielrenner overleden 1987 1921 Kazimierz Górski Pools voetballer en voetbalcoach overleden 2006 1922 Li Jun Chinees filmregisseur 1924 Co Westerik Nederlands schilder 1925 Robert Hanell Tsjechisch dirigent overleden 2009 1926 Bernard Agré Ivoriaans kardinaal overleden 2014 1927 Roger Walkowiak Frans wielrenner 1929 Chris Smildiger Nederlands atleet en muzikant overleden 2010 1930 John Collum Amerikaans acteur filmregisseur en scenarioschrijver 1930 Sergej Adamovitsj Kovaljov Russisch Sovjet-dissident en politicus 1930 Dominique Zardi Frans acteur overleden 2009 1931 Michail Gorbatsjov Russisch leider van de Sovjet-Unie 1931 Tom Wolfe Amerikaans journalist en schrijver 1934 Joseph Groussard Frans wielrenner 1937 Abdelaziz Bouteflika Algerijns president 1938 Ricardo Lagos Chileens jurist econoom en politicus 1938 Lawrence Payton Amerikaans tenorzanger overleden 1997 1938 Theo Voorzaat Nederlands kunstschilder 1940 Lothar de Maizière Oost-Duits politicus 1941 Bert Jacobs Nederlands voetballer en voetbalcoach overleden 1999 1942 Heinze Bakker Nederlands sportverslaggever 1942 John Irving Amerikaans schrijver 1942 Lou Reed Amerikaans zanger en liedjesschrijver overleden 2013 1942 Frans de Wit Nederlands beeldhouwer en landschapskunstenaar overleden 2004 1943 Tony Meehan Brits drummer overleden 2005 1945 Hans van Brummen Nederlands politicus 1946 Billy Preston Amerikaans musicus overleden 2006 1947 Harry Redknapp Engels voetballer en voetbalcoach 1948 Rory Gallagher Iers gitarist overleden 1995 1949 Gates McFadden Amerikaans actrice 1950 Karen Carpenter Amerikaans zangeres overleden 1983 1953 Arthie Schimmel Nederlands politicus 1954 Paulus Jansen Nederlands politicus 1955 Jouko Soini Fins voetballer 1956 Mark Evans Australisch bassist 1956 Arjen Lenstra Nederlands cryptograaf en wiskundige 1958 Ian Woosnam Welsh golfer 1959 Eduardo Rodríguez Boliviaans president 1960 Ivo Daalder Amerikaans diplomaat 1960 Olli Isoaho Fins voetballer 1960 Henri Manders Nederlands wielrenner 1960 Roald van Noort Nederlands waterpoloër 1961 Théo Malget Luxemburgs voetballer 1962 Jon Bon Jovi Amerikaans zanger en acteur 1962 Scott La Rock Amerikaans hiphop-dj overleden 1987 1962 Mike Small Engels voetballer 1962 Gabriele Tarquini Italiaans autocoureur 1964 Jaime Pizarro Chileens voetballer en voetbalcoach 1967 Alexander Vencel Slowaaks voetballer 1968 Daniel Craig Engels acteur 1969 Han ten Broeke Nederlands politicus 1970 Ciriaco Sforza Zwitsers voetballer en voetbalcoach 1970 Wibi Soerjadi Nederlands concertpianist 1971 Stefano Accorsi Italiaans acteur 1971 Željko Pavlović Kroatisch voetbaldoelman 1972 Michael Buskermolen Nederlands voetballer 1973 Max van Heeswijk Nederlands wielrenner 1974 Yo-Sam Choi Zuid-Koreaans bokser overleden 2008 1977 Chris Martin Brits musicus 1978 Bart Arens Nederlands radio-dj 1978 Heath Herring Amerikaans Mixed Martial Artist 1979 Damien Duff Iers voetballer 1981 Andrew Dawson Nederlands basketballer 1981 Bryce Dallas Howard Amerikaans actrice 1981 Aline Lahoud Libanees zangeres 1982 Pilou Asbæk Deens acteur 1982 Jillian Camarena-Williams Amerikaans atlete 1982 Kevin Kurányi Duits voetballer 1983 Igor Antón Spaans wielrenner 1984 Miguel Freitas Portugees autocoureur 1985 Robert Iler Amerikaans acteur 1985 Celina Lemmen Nederlands zwemster 1985 Patrick Makau Musyoki Keniaans atleet 1985 Luke Pritchard Brits zanger 1986 Petr Jiráček Tsjechisch voetballer 1988 Matthew Mitcham Australisch schoonspringer 1988 Geert Arend Roorda Nederlands voetballer 1989 Toby Alderweireld Belgisch voetballer 1989 Bruno Andrade Braziliaans voetballer 1989 Jean-Frédéric Chapuis Frans freestyleskiër 1989 Clara François Belgisch roeister 1989 Endri Karina Albanees gewichtheffer 1989 Abdi Nageeye Somalisch-Nederlands atleet 1990 Adderly Fong Hongkongs-Chinees autocoureur 1993 Maria Jaremtsjoek Oekraïens zangeres 1994 Uroš Đurđević Servisch voetballer 1997 Becky G Amerikaans zangeres Overleden 672 Chad van Mercia Angelsaksisch bisschop 1127 Karel de Goede ca 45 graaf van Vlaanderen 1520 Filips Wielant ca 79 Belgisch raadsheer 1730 Benedictus XIII 81 kerkvorst 1782 Sophie Philippine van Frankrijk 48 prinses van Frankrijk 1855 Nicolaas I van Rusland 58 tsaar van Rusland 1895 Berthe Morisot 54 Frans impressionistisch kunstschilder 1902 Charles Potvin 83 Belgisch filosoof 1902 Albert Rubenson 72 Zweeds componist en violist 1907 Vasili Tsinger 71 Russisch wiskundige botanicus en filosoof 1921 Alfons de Cock 71 Belgisch antropoloog en schrijver 1921 Nicolaas I 70 koning van Montenegro 1929 Georges Nélis 43 oprichter van Sabena 1930 DH Lawrence 44 Engels dichter essayist leraar literatuurcriticus toneelschrijver en vertaler 1939 Howard Carter 64 Engels archeoloog 1947 Frans Ghijsels 64 Nederlands architect en stedenbouwkundige 1954 Robert de Kerchove d'Exaerde 77 Vlaams politicus 1962 Charles-Jean de La Vallée Poussin 95 Belgisch wiskundige 1985 Michel Remue 65 Belgisch wielrenner 1991 Serge Gainsbourg 62 Frans zanger 1994 Walter Lantz 94 Amerikaans tekenfilmer 1999 Dusty Springfield 59 Brits zangeres 2001 Arie Kleijwegt 80 Nederlands journalist en presentator 2001 John Meachin 59 Canadees voetballer en voetbalscheidsrechter 2002 Curtis W Casewit 79 Duits-Amerikaans schrijver 2003 Roger Albertsen 45 Noors voetballer 2003 Hank Ballard 75 Amerikaans zanger en songwriter 2005 Richter Roegholt 79 Nederlands historicus 2006 Dries Visser 56 Nederlands voetballer 2007 Patrick De Spiegelaere 45 Belgisch fotograaf 2008 Jeff Healey 41 Canadees blues-zanger en gitarist 2008 Paul Raymond 82 Brits pornokoning 2009 Ernie Ashworth 80 Amerikaans countrymuzikant 2009 Ernst Benda 84 Duits minister 2009 Alexandre Léontieff 60 president van Frans-Polynesië 2009 Jack Schwartz 79 Amerikaans informaticus 2009 Miguel Serrano 91 Chileens schrijver en Holocaustontkenner 2009 João Bernardo Vieira 69 president van Guinee-Bissau 2010 Paul Drayton 70 Amerikaans atleet 2011 John Haines 86 Amerikaans dichter 2012 Ivo Coljé 61 Nederlands beeldhouwer 2013 Peter van Lindonk 76 Nederlands uitgever en creatief denker 2013 Hans Schnitger 97 Nederlands hockeyspeler 2015 Rense Westra 68 Nederlands acteur Viering herdenking Wereldsgebedsdag Texas Onafhankelijkheidsdag 1836 Dag van Sint Chad rooms-Katholieke kalender Zalige Karel de Goede † 1127 Graaf van Vlaanderen Heilige Agnes van Bohemen Praag † 1282 Heilige Abdalon Heilige Jovinus c † 258 Heilige Chad van York † 672 Zalige Fulco van Parijs † 1202 De 4 x 400 m estafette is een atletiekonderdeel waarbij elk team bestaande uit vier lopers elk viermaal 400 meter of 1 ronde op de piste moeten lopen Meestal wordt dit onderdeel gehouden als laatste wedstrijd van een atletiekwedstrijd De lopers hebben een wisselvak van 20 meter normaal gesproken gemarkeerd met twee blauwe lijnen waarin het estafettestokje overgedragen dient te worden Omdat de lopers een vliegende start hebben kunnen de tijden niet vergeleken worden met een normale 400 m De estafette voor mannen stond tijdens de Olympische Spelen van 1912 in Stockholm voor het eerst op het programma; de eerste olympische 4 x 400 m estafette voor vrouwen werd in 1972 in München gelopen Het Amerikaanse team domineerde de internationale wedstrijden op dit onderdeel maar ze kregen tegenstand van Jamaica jaren vijftig en Groot-Brittannië jaren negentig Wereldrecords Snelle 400 meter-splits Mannen Herb McKenley Jamaica liep een splittijd van 446 in de finale van de Olympische Spelen van 1952 WR met 30390 Ron Freeman USA liep een splittijd van 432 in de finale van de Olympische Spelen van 1968 WR met 25616 Julius Sang Kenia liep een splittijd van 436 in de finale van de Olympische Spelen van 1972 Michael Johnson USA liep een splittijd van 429 in de finale van het wereldkampioenschap atletiek van 1993 Vrouwen Jarmila Kratochvílová Tsjechië liep een splittijd van 478 in de finale van het wereldkampioenschap atletiek van 1983 Olga Nazarova en Olga Bryzgina Sovjet-Unie liepen beiden een splittijd van 478 in de finale van de Olympische Spelen van 1988 WR met 31517 Wereldrecordontwikkeling Mannen Vrouwen Zie ook 400 m 4 x 100 m estafette 5 maart is de 64ste dag van het jaar 65ste dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 301 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 2003 16 personen waaronder de dader vinden de dood bij een zelfmoordaanslag op een autobus in Haifa 1966 Een BOAC Boeing 707 jet stort neer op de berg Fuji Japan 124 mensen komen om 363 Keizer Julianus Apostata vertrekt uit Antiochië met een Romeins expeditieleger 90000 man en steekt bij Hierapolis met een pontonbrug de Eufraat over Zijn neef Procopius valt met een tweede legermacht 30000 man Armenië binnen 1824 Eerste Birma-oorlog Het Verenigd Koninkrijk verklaart officieel de oorlog aan Birma 1940 Jozef Stalin ondertekent het bevel om duizenden Poolse krijgsgevangenen om te brengen Bloedbad van Katyn 1821 James Monroe wordt beëdigd voor een tweede termijn als 5e President van de Verenigde Staten 1827 Rusland verkrijgt Balkarië zijn eerste bezitting in de Kaukasus 1849 Zachary Taylor wordt beëdigd als 12e President van de Verenigde Staten 1877 Rutherford B Hayes wordt beëdigd als 19e President van de Verenigde Staten 1917 Woodrow Wilson wordt beëdigd voor een tweede termijn als President van de Verenigde Staten 1918 De Sovjet-Unie verschuift de hoofdstad van Petrograd naar Moskou 1931 Daniel Salamanca Urey wordt president van Bolivia 1931 Sir Oswald Mosley richt in Londen een fascistische partij op; de latere British Union of Fascists 1946 Winston Churchill noemt het IJzeren Gordijn in zijn speech in het Westminster College in Fulton Missouri Dit wordt gezien als het begin van de Koude Oorlog 1962 Nieuwspoort opgericht met als doel een ontmoetingsplaats voor informatie uitwisseling en nieuwsverwerking te zijn 1969 Verkiezing van Gustav Heinemann tot derde bondspresident van West-Duitsland 2007 Tijdens de bouw van de achtbaan Troy in Attractiepark Toverland stort een deel van de bouwconstructie in 1973 Paus Paulus VI creëert dertig nieuwe kardinalen onder wie de Italiaanse patriarch van Venetië Albino Luciani 2001 35 Islamitische pelgrims komen om tijdens de jaarlijkse Hajj 1558 Francisco Fernandes brengt tabak naar Europa 1836 Samuel Colt maakt de eerste revolver voor massaproductie 34-kaliber 1979 Ruimtesonde Voyager 1 passeert de planeet Jupiter en zendt foto's van deze planeet naar de aarde 1990 Oprichting van de Moldavische voetbalclub Agro Chisinau Geboren 1133 Hendrik II koning van Engeland overleden 1189 1324 David II koning van Schotland overleden 1371 1512 Gerard Mercator Belgisch cartograaf overleden 1594 1574 Frederik IV keurvorst van de Palts overleden 1610 1696 Giambattista Tiepolo Italiaans kunstschilder overleden 1770 1751 Jan Křtitel Josef Kuchař Sloveens componist organist en klavecinist overleden 1829 1799 Nicolas Bosret Belgisch componist en organist overleden 1876 1837 Lodewijk Dommers Nederlands bestuurder en ondernemer overleden 1908 1871 Rosa Luxemburg Pools politica filosofe en revolutionair overleden 1919 1874 Arthur van Schendel Nederlands schrijver overleden 1946 1876 Édouard Belin Frans uitvinder overleden 1963 1878 Hendrik Johan Versteeg jr Nederlands politiecommissaris overleden 1954 1879 William Beveridge Brits econoom overleden 1963 1882 Johannes Berg-Hansen Noors zanger en dirigent overleden 1970 1886 Paul Radmilovic Brits waterpoloër en zwemmer overleden 1968 1897 Song Meiling Chinees echtgenote van politicus Chiang Kai-shek overleden 2003 1898 Zhou Enlai Chinees premier overleden 1976 1898 Misao Okawa Japans honderdplusser 1899 Jozef Cleymans Belgisch priester overleden 1938 1903 Janus Braspennincx Nederlands wielrenner overleden 1977 1904 Karl Rahner Duits theoloog overleden 1984 1908 Rex Harrison Brits acteur overleden 1990 1910 Momofuku Ando Taiwanees-Japans ondernemer overleden 2007 1910 Iustin Moisescu Roemeens hoogleraar en geestelijke overleden 1986 1911 Nils Eriksen Noors voetballer overleden 1975 1914 Ernie Lyons Iers motorcoureur overleden 2014 1915 Laurent Schwartz Frans wiskundige overleden 2002 1918 James Tobin Amerikaans econoom overleden 2002 1920 Bob Janse Nederlands voetbalcoach overleden 2008 1920 Jim Mayes Amerikaans autocoureur overleden 1970 1922 Pier Paolo Pasolini Italiaans dichter schrijver en filmregisseur overleden 1975 1924 Harrie Biessen Nederlands dirigent en pianist 1924 Christopher Hibbert Engels historicus overleden 2008 1925 Renato De Sanzuane Italiaans waterpolospeler overleden 1986 1925 JAA van Doorn Nederlands socioloog publicist columnist en voormalig hoogleraar overleden 2008 1926 Lily Carlstedt Deens atlete overleden 2005 1926 Shimon Tzabar Israëlisch-Brits militair columnist journalist dichter kinderboekenschrijver publicist kunstschilder en paddenstoelendeskundige overleden 2007 1927 Jan Snoeck Nederlands beeldhouwer 1928 Anton Huiskes Nederlands schaatser en schaatscoach overleden 2008 1928 Bob McMillen Amerikaans atleet overleden 2007 1929 Patricia Carson Brits-Belgisch historica en auteur overleden 2014 1929 Fernand Geyselings Belgisch activist en politicus overleden 2008 1933 Jef Eygel Belgisch basketballer overleden 2005 1933 Walter Kasper Duits curiekardinaal 1933 Ad Langebent Nederlands journalist en televisiepresentator overleden 1997 1934 Daniel Kahneman Israëlisch psycholoog 1934 James Sikking Amerikaans acteur 1936 Canaan Banana Zimbabwaans politicus overleden 2003 1936 Dean Stockwell Amerikaans acteur 1937 André Damseaux Waals-Belgisch politicus journalist en ondernemer overleden 2007 1938 Lynn Margulis Amerikaans biologe overleden 2011 1939 Pierre Wynants Belgisch chef-kok 1940 Josef Piontek Duits voetballer en trainer 1940 Graham McRae Nieuw-Zeelands autocoureur 1941 Hollis Liverpool Trinidadiaans calypsozanger 1945 Erwin Vandendaele Belgisch voetballer 1945 Hans Venneker Nederlands voetballer 1946 Robert Christiaan Noortman Nederlands kunsthandelaar overleden 2007 1946 Koos van Zomeren Nederlands schrijver 1948 Jan van Beveren Nederlands voetbaldoelman overleden 2011 1948 Eddy Grant Brits zanger 1948 Richard Hickox Engels dirigent overleden 2008 1948 Jacques Kloes Nederlands zanger 1948 Elaine Paige Brits zangeres en actrice 1949 Anatoly Vaisser Frans schaker 1952 Alicia Bárcena Mexicaans bioloog en politicus 1952 Alan Clark Brits keyboardspeler 1953 Llorenç Serra Ferrer Spaans voetbalcoach 1953 Tom Russell Amerikaans singer songwriter 1954 Antti Muurinen Fins voetballer en voetbalcoach 1956 Teena Marie Amerikaans zangeres overleden 2010 1958 Jean-Claude Bagot Frans wielrenner 1958 Andy Gibb Brits-Australisch zanger overleden 1988 1961 Michael Ross Noord-Iers voetbalscheidsrechter 1962 Amina Annabi Tunesisch zangeres en actrice 1963 Lotta Engberg Zweeds zangeres 1963 Joel Osteen Amerikaans schrijver evangelist 1964 Gerald Vanenburg Nederlands voetballer 1966 Mario De Clercq Belgisch veldrijder 1967 Alex Malachenko Belgisch kogelslingeraar 1968 Gordon Bajnai Hongaars eerste minister 1968 Frank Verlaat Nederlands voetballer 1969 Tom Dehaene Belgisch politicus 1970 Joe Brincat Maltees voetballer 1970 John Frusciante Amerikaans gitarist 1971 Robert Leroy Nederlands zanger 1971 Filip Meirhaeghe Belgisch mountainbiker 1972 Mikael Kyneb Deens wielrenner 1973 Yannis Anastasiou Grieks voetballer 1973 Juan Esnáider Argentijns voetballer 1973 Nicole Pratt Australisch tennisster 1974 Megan Hall Australisch triatlete 1975 Jolene Blalock Amerikaans actrice en fotomodel 1975 Sergej Ivanov Russisch wielrenner 1975 Mohamed Khaldi Algerijns atleet 1976 Seamus McGrath Canadees mountainbiker 1977 Ronnie Pander Nederlands voetballer 1978 Stéphane Martine Frans voetballer 1979 Philip Giebler Amerikaans autocoureur 1979 Anwar Moore Amerikaans atleet 1979 Roxane Belgisch zangeres 1980 Peter Van Rompuy Belgisch politicus 1981 Christian Knees Duits wielrenner 1981 Ryan Trebon Amerikaans veldrijder 1983 Bram Verbist Belgisch voetballer 1984 Dorothea Brandt Duits zwemster 1985 Mesfin Adimasu Ethiopisch atleet 1986 Mika Newton Oekraïens zangeres 1986 Carlos Quintero Colombiaans wielrenner 1987 Chloé Henry Belgisch atlete 1987 Liang Wenbo Chinees snookerspeler 1987 Anna Tsjakvetadze Russisch tennisster 1989 Liemarvin Bonevacia Curaçaos atleet 1989 Sterling Knight Amerikaans acteur 1991 Michael Hayböck Oostenrijks schansspringer 1992 Ricardo Samoender Nederlands voetballer 1994 Kimberley Efonye Belgisch atlete Overleden 254 Lucius I ? kerkvorst 253-254 1605 Clemens VIII 69 kerkvorst 1592-1605 1625 Jacobus I 58 koning van Engeland en Schotland 1787 Carolina van Oranje-Nassau 44 1797 John Gabriël Stedman 52 Schots-Nederlands soldaat en schrijver 1815 Franz Anton Mesmer 80 Duits astronoom en arts 1827 Pierre-Simon Laplace 77 Frans wiskundige 1827 Alessandro Volta 82 Italiaans natuurkundige 1829 John Adams 63 Britse muiter 1875 Hermann Friedrich Kohlbrugge 71 Nederlands gereformeerd theoloog 1882 Coos Cremers 75 Nederlands advocaat notaris en politicus 1883 Carel August Nairac 67 Nederlands bestuurder 1895 Nikolaj Leskov 64 Russisch schrijver 1895 Henry Rawlinson 84 Brits archeoloog 1896 Pierre Guillaume Jean van der Schrieck 83 Nederlands politicus en militair 1931 Willem de Veer 73 Nederlands beroepsmilitair 1932 Peder Kolstad 53 Noors politicus 1944 Rudolf Harbig 30 Duits atleet 1945 Emilie Speth 55 Belgisch politica 1953 Herman J Mankiewicz 55 Amerikaans filmschrijver 1953 Sergej Prokofjev 61 Russisch componist 1953 Jozef Stalin 74 Sovjet-dictator 1961 Kjeld Abell 59 Deens schrijver 1963 Patsy Cline 30 Amerikaans countryzangeres 1966 Anna Achmatova 76 Russisch dichteres 1977 Tom Pryce 27 Welsh autocoureur 1980 Winifred Wagner 82 Duits schoondochter van Richard Wagner en directrice Bayreuther Festspiele 1982 John Belushi 33 Amerikaans acteur 1984 Tito Gobbi 68 Italiaans bariton 1984 William Powell 91 Amerikaans acteur 1986 Ljoedmila Roedenko 81 Russisch schaakster 1990 Edmund Conen 75 Duits voetballer en trainer 1990 Gary Merrill 74 Amerikaans acteur 1991 August de Schryver 92 Belgisch politicus 2000 Lolo Ferrari 37 Frans danseres en pornoactrice 2001 Frans De Mulder 63 Belgisch wielrenner 2005 Ernie de Vos 63 Canadees autocoureur 2006 Milan Babić 50 Kroatisch Servisch politicus en oorlogsmisdadiger 2006 Roman Ogaza 53 Pools voetballer 2007 Peronne Boddaert 37 Nederlands predikante 2007 Yvan Delporte 79 Belgische stripscenarist 2007 Ivo Lorscheiter 79 Braziliaans rooms-katholieke aartsbisschop 2008 Ben Smits 78 Nederlands pianist en muziekpedagoog 2012 Robert Sherman 86 Amerikaans componist 2013 Paul Bearer 58 Amerikaans worstelaar 2013 Hugo Chávez 58 Venezolaans president 2013 Duane Gish 92 Amerikaans biochemicus 2014 Scott Kalvert 49 Amerikaans filmregisseur 2015 Edward Egan 82 Amerikaans kardinaal 2015 Jim McCann 70 Iers gitaarspeler en zanger Viering herdenking Cornwall St Pirans Dag Nationale feestdag Rooms-Katholieke kalender Heilige Olivia van Brescia † 138 Heilige Theofiel van Caesarea † 195 Heilige Adriaan van Cesarea † 308 Heilige Carthach de Oude † c 540 Heilige Józef Bilczewski † 1923 Heilige Géran Jelan Kieran † 6e eeuw Heilige Gerarda Zalige Dietmar van Minden † 1206 6 maart is de 65ste dag van het jaar 66ste dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 300 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1883 Tijdens een storm bij het waddeneiland Borkum komen 121 vissers uit Paesens-Moddergat en Zoutkamp om het leven 1987 Ramp met de veerboot Herald of Free Enterprise 193 van de 539 mensen vinden de dood 1995 De ING-bank neemt de Britse Barings Bank over 1426 Slag van Saint Jacques 1836 Val van Fort Alamo 1948 Inval van het Arabische bevrijdingsleger van Fawzi al-Qawuqji in Palestina 237 vChr Het decreet van Canopus wordt opgetekend 1795 Afschaffing galgenvelden en galgenbergen in Holland 1951 Proces tegen Ethel en Julius Rosenberg begint 1957 Ghana wordt onafhankelijk 2002 Pim Fortuyn wint in Rotterdam met Leefbaar Rotterdam de gemeenteraadsverkiezingen 2002 Voor het eerst wordt in Vlaardingen en in Best een raadplegend referendum gehouden voor het burgemeesterschap 2011 Parlementsverkiezingen in Estland 2014 Het parlement van de Oekraïense deelrepubliek Krim stemt bij decreet voor afscheiding van Oekraïne en aansluiting bij Rusland De betekenis hiervan is omstreden In Brussel raken de EU-leiders het eens over graduele sancties tegen Rusland naar aanleiding van de Krimcrisis 1566 Paus Pius V creëert één nieuwe kardinaal 1591 Paus Gregorius XIV creëert vier nieuwe kardinalen 1645 Paus Innocentius X creëert zeven nieuwe kardinalen onder wie de curieprelaat Benedetto Odescalchi 1902 Real Madrid wordt opgericht 1914 Oprichting van de Zweedse voetbalclub Halmstads BK 1997 In Quito wordt het Estadio de Liga Deportiva Universitaria officieel in gebruik genomen 1665 Het eerste nummer van de Philosophical Transactions het tijdschrift van de Royal Society wordt gepubliceerd 1869 Dmitri Mendelejev presenteert het periodiek systeem 1899 Felix Hoffmann vraagt octrooi aan op aspirine Geboren 1475 Michelangelo Buonarroti Italiaans Renaissance-schilder beeldhouwer architect en dichter overleden 1564 1619 Cyrano de Bergerac Frans militair en dichter overleden 1655 1698 Johannes Alberti theoloog uit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden overleden 1762 1725 Hendrik Benedictus Stuart Engels kardinaal en troonpretendent overleden 1807 1763 Jean-Xavier Lefèvre Zwitsers klarinettist muziekpedagoog en componist overleden 1829 1838 Szymon Winawer Pools schaker overleden 1919 1853 John Tunstall Amerikaans veehouder overleden 1878 1862 Guerrita Spaans torero overleden 1941 1870 Oscar Straus Oostenrijks-Frans componist overleden 1954 1898 Jo Vincent Nederlands zangeres sopraan overleden 1989 1903 Nagako Kuni keizerin van Japan overleden 2000 1909 Stanisław Jerzy Lec Pools dichter en aforist overleden 1966 1909 Bill Schindler Amerikaans autocoureur overleden 1952 1910 Ejler Bille Deens kunstschilder beeldhouwer en dichter overleden 2004 1915 Jan Cottaar Nederlands sportverslaggever overleden 1984 1915 Wilhelm Simetsreiter Duits voetballer overleden 2001 1917 Will Eisner Amerikaans stripauteur overleden 2005 1917 Oswald Karch Duits autocoureur overleden 2009 1918 Joanne Klink Nederlands theologe en schrijfster van kinderbijbels overleden 2008 1921 Hans Hubertus Bühmann Duits boswachter en Nedersaksische staatspoliticus overleden 2014 1921 Piero Carini Italiaans autocoureur overleden 1957 1922 Jean Martin Frans acteur overleden 2009 1923 Ed McMahon Amerikaans acteur overleden 2009 1926 Alan Greenspan Amerikaans econoom 1927 Gordon Cooper Amerikaans ruimtevaarder overleden 2004 1927 Gabriel García Márquez Colombiaans schrijver overleden 2014 1928 Hub Hendriks Nederlands beeldhouwer medailleur en keramist 1930 Lorin Maazel Amerikaans componist violist en componist overleden 2014 1931 Jimmy Stewart Brits autocoureur overleden 2008 1932 Bronisław Geremek Pools politicus overleden 2008 1932 Frank Govers Nederlands couturier overleden 1997 1935 Lisa Gaye Amerikaans zangeres actrice en danseres 1936 Marion Barry Amerikaans burgemeester en burgerrechtenactivist overleden 2014 1936 Sylvia Robinson Amerikaans zangeres muziekproducent en ondernemer overleden 2011 1936 Bram Stemerdink Nederlands politicus 1937 Ben Keith Amerikaans muzikant en muziekproducent overleden 2010 1937 Jos van Kemenade Nederlands politicus 1937 Valentina Teresjkova Russisch kosmonaute 1939 Brasser Paul De Valck Belgisch cartoonist overleden 2001 1940 Philippe Amaury Frans uitgeversondernemer en mediamagnaat overleden 2006 1940 Gerard Cox Nederlands zanger en acteur 1940 William Ferguson Zuid-Afrikaans autocoureur overleden 2007 1942 Jan van Uden Nederlands atleet overleden 2008 1943 Wil Schuurman Nederlands politicus 1944 Michael Eitan Israëlisch politicus 1944 Kiri Te Kanawa Nieuw-Zeelands operazangeres en actrice 1944 Mary Wilson Amerikaans zangeres 1945 Sardono Waluyo Kusumo Indonesisch choreograaf danser en filmregisseur 1946 David Gilmour Brits gitarist 1946 Piet de Wit Nederlands wielrenner 1947 Kiki Dee Brits zangeres 1947 Dick Fosbury Amerikaans atleet 1947 Rob Reiner Amerikaans acteur filmproducent en regisseur 1949 Shaukat Aziz Pakistaans politicus 1949 Nizar Rayan leider Hamas overleden 2009 1951 Walter Trout Amirikaanse Bluesgitarist 1951 Gerrie Knetemann Nederlands wielrenner overleden 2004 1952 Sjoerd Kuyper Nederlands auteur en dichter 1954 Harald Schumacher Duits voetballer 1955 Otto Vos Nederlands advocaat rechter en voormalig politicus 1957 Roland Liboton Belgisch veldrijder 1957 Mark Uytterhoeven Belgisch televisiepresentator 1958 Andre in het Veld Nederlands zwemmer 1959 Tom Arnold Amerikaans komiek en acteur 1959 Francisco José Carrasco Spaans voetballer 1959 René Mioch Nederlands filmjournalist 1959 Nizar Rayan Palestijns sjeik en Hamas-kopstuk 1959 Jimmy Yuill Schots acteur 1960 Ronald Jan Heijn Nederlands hockeyer en spiritueel ondernemer 1962 Bengt Baron Zweeds zwemmer en olympisch kampioen 1962 Jan Bartram Deens voetballer 1962 Hans Kuyper Nederlands kinderboekenschrijver 1963 Marcel van den Bunder Nederlands voetbalbestuurder 1963 Marijke van Mil Surinaams kinderboekenschrijfster 1963 Dirk Nicque Belgisch snelwandelaar 1964 Minoesch Jorissen Nederlands televisiepresentatrice 1966 Alan Davies Brits comedian en acteur 1967 Thomas Acda Nederlands cabaretier en zanger 1967 Connie Britton Amerikaans actrice 1968 Igor Kolyvanov Russisch voetballer en voetbalcoach 1968 Christel Van Schoonwinkel Belgisch actrice 1969 Malahat Nasibova Azerbeidzjaans journalist en activist 1969 Amy Pietz Amerikaans actrice 1971 Servais Knaven Nederlands wielrenner 1971 Karst Tates Nederlands aanslagpleger overleden 2009 1972 Shaquille O'Neal Amerikaans basketballer 1972 Marianne Thieme Nederlands dierenactiviste politica en publiciste 1973 Peter Ceustermans Belgisch acteur 1974 Guy Garvey Brits zanger en gitarist van Elbow 1974 Benno Kuipers Nederlands zwemmer 1974 Santino Marella Italiaans-Amerikaans professioneel worstelaar 1974 Serhij Rebrov Oekraïens voetballer 1974 Beanie Sigel Amerikaans rapper 1974 Miika Tenkula Fins metalmuzikant overleden 2009 1975 Mikel Pradera Spaans wielrenner 1976 Mr Kennedy Amerikaans professioneel worstelaar 1976 Oleg Koelkov Russisch atleet 1976 Michiel Veenstra Nederlands radio-dj 1977 Francisco Javier Fernández Spaans atleet 1977 Giorgos Karagounis Grieks voetballer 1977 Shabani Nonda Congolees voetballer 1978 Martijn van Nellestijn Nederlands acteur en filmregisseur 1978 Michiel de Zeeuw Nederlands acteur en zanger 1979 Tim Howard Amerikaans voetbaldoelman 1980 Emma Igelström Zweeds zwemster 1980 Rodrigo Taddei Braziliaans voetballer 1981 Marina Lapina Azerbeidzjaans atlete 1981 Zlatan Muslimović Bosnisch voetballer 1982 Inga Abitova Russisch atlete 1983 Andranik Teymourian Iraans voetballer 1984 Tomasz Marczyński Pools wielrenner 1984 Daniël de Ridder Nederlands voetballer 1985 Sabrina Altermatt Zwitsers atlete 1985 Godfrey Khotso Mokoena Zuid-Afrikaans atleet 1985 Linus Thörnblad Zweeds atleet 1986 Loek Beernink Nederlands zangeres en actrice 1986 Tim Janssen Nederlands voetballer 1986 Nick Thoman Amerikaans zwemmer 1986 Kristof Vanbelle Belgisch voetballer 1988 Agnes Carlsson Zweeds zangeres 1988 Koen en Jos van der Donk Nederlandse acteurs 1989 Alena Aleksejeva Russisch zwemster 1989 Ray Chen Australisch violist 1990 Derek Drouin Canadees atleet 1992 Pernille Larsen Deens zwemster 1992 Don Rigters Nederlands basketballer 1995 Annelies Törös Belgisch-Hongaars model en Miss België 2015 Overleden 1606 Filips van Hohenlohe-Neuenstein 56 Nederlands legeraanvoerder 1615 Pieter Both 47 gouverneur-generaal van Nederlands-Indië 1616 Francis Beaumont ±32 Engels toneelschrijver 1836 James Bowie 40 Amerikaans militair 1836 Davy Crockett 49 Amerikaans politicus militair en volksheld 1842 Constanze Weber 80 weduwe van Wolfgang Amadeus Mozart 1874 Louise Rasmussen 58 derde echtgenote van koning Frederik VII van Denemarken 1900 Gottlieb Daimler 65 Duits ingenieur en uitvinder 1925 Adolf Duclos 83 Vlaams schrijver 1927 Marie Spartali Stillman 82 Engels kunstschilderes en model 1930 Alfred von Tirpitz 80 Duits grootadmiraal 1932 John Philip Sousa 77 Amerikaans componist 1939 Miron Cristea 70 Roemeens politicus 1941 Bernard van Beek 66 Nederlands kunstschilder 1941 Gutzon Borglum 73 Amerikaans beeldhouwer 1959 Henri Ch C J van der Mandere 75 Nederlands journalist en vredesactivist 1961 George Formby 56 Brits muzikant zanger en acteur 1961 Marcello Mimmi 78 Italiaans kardinaal 1964 Paul I van Griekenland 62 koning der Hellenen 1965 Ján Ševčík 69 Slowaaks politicus 1967 Zoltán Kodály 84 Hongaars componist 1973 Pearl S Buck 80 Amerikaans schrijfster 1977 Albert Billiet 69 Belgisch wielrenner 1978 Jan Eekhout 78 Nederlands schrijver dichter en vertaler 1981 Allen Heath 63 Canadees autocoureur 1982 Ayn Rand 77 Russisch-Amerikaans filosofe 1982 Jan Lemaire sr 97 Nederlands acteur 1984 Martin Niemöller 92 Duits theoloog en verzetsstrijder 1986 Adolph Caesar 52 Amerikaans acteur 1986 Georgia O'Keeffe 98 Amerikaans kunstschilderes 1994 Melina Merkouri 68 Grieks actrice zangeres en minister 2003 Luděk Pachman 78 Tsjechisch schaker 2004 Ray Fernandez 57 Amerikaans professioneel worstelaar 2005 Hans Bethe 98 Amerikaans natuurkundige 2006 Iser Koeperman 83 Oekraïens dammer 2006 Kirby Puckett 45 Amerikaans honkballer 2006 Dana Reeve 44 Amerikaans actrice zangeres en politieke activiste 2007 Marius Broekmeyer 79 Nederlands Oost-Europadeskundige 2007 Allen Coage 63 Amerikaans professioneel worstelaar 2007 Shane Cross 20 Australisch skateboarder 2007 Ernest Gallo 97 Amerikaans wijnondernemer 2009 Silvio Cesare Bonicelli 76 Italiaans bisschop 2009 Francis Magalona 44 Filipijns rapper acteur regisseur en fotograaf 2009 Henri Pousseur 77 Belgisch componist 2009 Christin Tembo 65 Zambiaans politicus 2012 Jaap Boersma 82 Nederlands politicus 2013 Ward De Ravet 88 Belgisch acteur 2013 Alvin Lee 68 Brits rockzanger en gitarist 2014 Jean-Louis Bertuccelli 71 Frans filmregisseur 2014 Sheila MacRae 92 Brits actrice 2014 Marion Stein 87 Oostenrijks-Brits pianiste Viering herdenking Onafhankelijkheidsdag in Ghana Alamo Day in Texas USA rooms-Katholieke kalender Heilige Coletta van Gent † 1447 Heilige Chrodegang † 766 Heilige Fridolin van Säckingen † 538 Heilige Cadroe † 976 Heilige Marcianus van Tortona † 120 Heilige Rosa van Viterbo † 1252 8 maart is de 67ste dag van het jaar 68ste dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 298 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1908 In New York staken de naaisters voor de achturige werkdag en voor het vrouwenkiesrecht 2014 Een Boeing 777 van Malaysia Airlines die op weg was naar Peking met 239 mensen aan boord verdwijnt 2 uur na vertrek vanaf Kuala Lumpur International Airport van de radar en is waarschijnlijk in zee neergestort Malaysia Airlines-vlucht 370 1987 Laatste aflevering van The A-Team 1994 Het vierde album van de Amerikaanse grungeband Soundgarden verschijnt getiteld Superunknown 2003 Jamai Loman wint de eerste editie van Idols 1942 De Nederlandse mijnenveger Jan van Amstel tot zinken gebracht door een Japanse torpedobootjager 1942 De Nederlandse strijdkrachten geven zich over; Nederlands-Indië wordt door Japan bezet 1965 De Verenigde Staten zetten 3500 mariniers aan land bij Đà Nẵng in Zuid-Vietnam 1917 De VS grijpen in op Cuba als steun aan president Mario Garcia Menocal tegen opstandelingen van de liberale partij 1917 De februarirevolutie begint in Leningrad Sint-Petersburg Rusland 23 februari op de juliaanse kalender 1921 Verkoos het Internationale Vrouwensecretariaat van de Communistische of Derde Internationale definitief tot Internationale Vrouwendag 1926 Vier maanden na de Nacht van Kersten krijgt Nederland een nieuwe regering het Kabinet-De Geer I 1930 Mahatma Gandhi start een burgerlijke ongehoorzaamheidsactie in India 1973 Uit een referendum blijkt dat de meerderheid van de Noord-Ierse bevolking bij Engeland wil blijven 1991 Een wetswijziging in België maakt het mogelijk dat er een vrouw op de troon komt 2003 In een referendum stemt de bevolking van Malta voor toetreding tot de Europese Unie 2004 Een tijdelijke grondwet voor Irak wordt ondertekend 1986 In Tokyo Disneyland wordt de attractie Alice's Tea Party geopend 1816 Paus Pius VII creëert 31 nieuwe kardinalen onder wie de Italiaanse bisschoppen Annibale della Genga en Francesco Saverio Castiglioni 1951 Splitsing van het Apostolisch vicariaat van de Kleine Soenda-eilanden in Indonesië in de Apostolische Vicariaten Endeh Larantuka en Ruteng 1971 Joe Frazier verslaat bij het wereldkampioenschap zwaargewicht boksen Cassius Clay 1979 Bokser Rudi Koopmans behaalt in Rotterdam de Europese titel in het halfzwaargewicht door een overwinning op de Italiaan Aldo Traverso 1983 De Nederlandse schaatser Jan Kooiman vestigt het werelduurrecord op de schaats in Inzell in één uur tijd schaatst hij 3855845 m 1950 De USSR deelt mede in het bezit te zijn van een atoombom Geboren 1714 Carl Philipp Emanuel Bach Duits componist overleden 1788 1748 Prins Willem V stadhouder der Nederlanden overleden 1806 1858 Ruggero Leoncavallo Italiaans componist overleden 1919 1859 Kenneth Grahame Engels kinderboekenschrijver overleden 1932 1869 Frans Jozef Bolsius Nederlands advocaat en politicus overleden 1951 1879 Otto Hahn Duits natuurkundige overleden 1968 1884 Jo Goetzee Nederlands atleet overleden 1935 1886 Edward Calvin Kendall Amerikaans scheikundige en Nobelprijswinnaar overleden 1972 1890 Oswald von Nell-Breuning Duits jezuïet theoloog filosoof en econoom overleden 1991 1892 Juan Nepomuceno Filipijns politicus en ondernemer overleden 1973 1897 Herbert Otto Gille Duits generaal overleden 1966 1906 Victor Hasselblad Zweeds uitvinder overleden 1978 1907 Konstantinos Karamanlis Grieks staatsman overleden 1998 1908 Charles Boost Nederlands illustrator schrijver en recensent overleden 2001 1909 Dirk Rijnders Nederlands ambtenaar en politicus overleden 2006 1911 Alan Hovhaness Amerikaans componist overleden 2000 1914 Jaap Bakema Nederlands architect overleden 1981 1916 Jeanette Campbell Argentijns zwemster overleden 2003 1916 Manuel van Loggem Nederlands psycholoog en schrijver overleden 1998 1920 Bob Gregg Amerikaans autocoureur overleden 2002 1921 Alan Hale jr Amerikaans acteur overleden 1990 1921 Denys de La Patellière Frans filmregisseur overleden 2013 1922 Ralph Baer Amerikaans-Duits computerspelpionier uitvinder en ingenieur overleden 2014 1922 Cyd Charisse Amerikaans danseres en actrice overleden 2008 1923 Juancho Evertsz premier Nederlandse Antillen overleden 2008 1925 Piet Steenkamp Nederlands politicus 1930 Pjotr Bolotnikov Russisch atleet overleden 2013 1931 Neil Postman Amerikaans schrijver overleden 2003 1934 Bobby Haarms Nederlands voetballer en voetbalcoach overleden 2009 1934 Ron Taylor Australisch haaiexpert en onderwaterfilmer overleden 2012 1935 Akira Kitaguchi Japans voetballer 1936 Vic Nees Belgisch componist overleden 2013 1936 Janusz Zakrzeński Pools theater- en filmacteur overleden 2010 1938 Milan Galić Joegoslavisch-Servisch voetballer 1938 Lewis Teague Amerikaans filmregisseur 1939 Lidia Skoblikova Russisch schaatsster 1939 Hans van Sweeden Nederlands componist acteur dichter en danser overleden 1963 1940 Theo Laseroms Nederlands voetballer overleden 1991 1941 Wilfrid Fox Napier Zuid-Afrikaans kardinaal-aartsbisschop van Durban 1941 Mohamed Rabbae Marokkaans-Nederlands politicus 1942 Ann Packer Brits atlete 1943 Lynn Redgrave Engels actrice overleden 2010 1945 Joan Stam Nederlands politica 1947 Peter Persidis Oostenrijks voetballer en voetbaltrainer overleden 2009 1948 Mel Galley Brits gitarist overleden 2008 1949 Teófilo Cubillas Peruviaans voetballer 1949 Karel Lismont Belgisch atleet 1949 Cees Veerman Nederlands politicus 1954 Marie-Therese Nadig Zwitsers alpineskiester 1954 Win Remmerswaal Nederlands honkballer 1954 Juan Ramón Rocha Argentijns voetballer 1957 Cynthia Rothrock Amerikaans karatekampioene en actrice 1958 Gary Numan Brits zanger en liedjesschrijver 1959 Aidan Quinn Amerikaans acteur 1961 Peter Larsson Zweeds voetballer 1962 Marjan Olyslager Nederlands atlete 1964 Mariska Hulscher Nederlands televisiepresentatrice en columniste 1967 Gerard Kemkers Nederlands schaatser en schaatscoach 1969 Johan van Lieshout Nederlands atleet 1969 Anneke Matthys Belgisch atlete 1969 Andrea Parker Amerikaans actrice 1970 Hafid Bouazza Marokkaans-Nederlands schrijver 1970 Harry Decheiver Nederlands voetballer 1970 Nazario Moreno Mexicaans drugsbaron overleden 2014 1972 Denis Lian Singaporees-Chinees autocoureur 1973 Jeroen Delmee Nederlands hockeyer 1973 Lindo Duvall Nederlands radiodeejay 1973 Anneke van Giersbergen Nederlands zangeres 1974 Tayeb Braikia Deens wielrenner 1975 Markus Weissenberger Oostenrijks voetballer 1976 Freddie Prinze Jr Amerikaans acteur 1977 John de Jong Nederlands voetballer 1977 Peter Schep Nederlands wielrenner 1977 James Van Der Beek Amerikaans acteur 1978 Mohammed Bouyeri Nederlands-Marokkaans moordenaar 1978 Johanna Sjöberg Zweeds zwemster 1979 Shola Ama Brits zangeres 1979 Tom Chaplin Brits zanger 1979 Pamela Chepchumba Keniaans atlete 1979 Jessica Jaymes Amerikaans pornoactrice 1981 Michael Beauchamp Australisch voetballer 1981 Timo Boll Duits tafeltennisser 1981 Joost Posthuma Nederlands wielrenner 1982 Roland Clara Italiaans langlaufer 1982 Koen Daerden Belgisch voetballer 1982 Martijn Muijs Nederlands radiodeejay 1983 Guillaume Moreau Frans autocoureur 1984 Dragos Agache Roemeens zwemmer 1984 Sebastiaan Steur Nederlands voetballer 1985 Haris Međunjanin Bosnisch-Nederlands voetballer 1985 Ferne Snoyl Nederlands voetballer 1986 Michelle Steele Australisch skeletonster 1987 Dario Vidosić Kroatisch voetballer 1988 Diego Biseswar Surinaams-Nederlands voetballer 1988 Fanny Horn Noors biatlete 1989 Radosav Petrović Servisch voetballer 1990 Petra Kvitová Tsjechisch tennisster 1990 Liu Jing Chinees zwemster 1990 Likoúrgos-Stéfanos Tsákonas Grieks atleet 1994 Jasmine Tosky Amerikaans zwemster 1995 Luca Brecel Belgisch snookerspeler 1995 Ali Yasar Turks-Belgisch voetballer Overleden 865 Rudolf van Fulda 65+ Duits kroniekschrijver leraar en theoloog 1702 Willem III van Oranje 52 stadhouder en koning van Engeland Schotland en Ierland 1712 Lodewijk van Frankrijk 5 Dauphin van Frankrijk 1869 Hector Berlioz 65 Frans componist 1874 Millard Fillmore 74 dertiende president van de Verenigde Staten 1878 Frans Karel van Oostenrijk 75 aartshertog van Oostenrijk 1887 James B Eads 66 Amerikaans ingenieur en uitvinder 1895 Adolphe Pauli 75 Belgisch architect 1901 Peter Benoit 66 Belgisch componist 1917 Ferdinand von Zeppelin 78 Duits ontwerper van luchtschepen 1923 Johannes Diderik van der Waals 85 Nederlands natuurkundige 1924 Ernst Greven 38 Nederlands atleet 1930 William Howard Taft 72 27ste president van de Verenigde Staten 1937 Albert Verwey 71 Nederlands letterkundige 1942 José Raúl Capablanca 53 Cubaans schaker 1945 Theo van Gogh 24 Nederlands verzetsstrijder 1953 Robert Van Eenaeme 42 Belgisch wielrenner 1957 Othmar Schoeck 70 Zwitsers componist en dirigent 1957 Elsa Woutersen-van Doesburgh 81 Nederlands kunstenares 1971 Harold Lloyd 77 Amerikaans acteur 1972 Erich von dem Bach-Zelewski 73 Duits SS-officier en Holocaustpleger 1974 Wim Sonneveld 56 Nederlands cabaretier 1978 Dolf van der Voort van Zijp 85 Nederlands ruiter 1980 Henri Staal 84 Nederlands politiefunctionaris 1986 Hans Knecht 72 Zwitsers wielrenner 1989 Charles Exbrayat 82 Frans schrijver 1990 Hein van Breenen 60 Nederlands wielrenner 1991 Ludwig Fischer 75 Duits autocoureur 1995 Ingo Schwichtenberg 29 Duits drummer 1996 Bill Graber 85 Amerikaans atleet 1996 Feike Salverda 49 Nederlands journalist 1999 Joe DiMaggio 84 Amerikaans honkballer 2000 Earle Gorton Linsley 89 Amerikaans entomoloog 2001 Ninette de Valois 102 Iers balletdanseres en choreograaf 2003 Karen Morley 93 Amerikaans actrice 2004 Abu Abbas 55 Palestijns terrorist 2005 Aslan Maschadov 53 Tsjetsjeens separatistenpresident 2007 John Inman 71 Brits acteur 2007 Kees Middelhoff 89 Nederlands radiojournalist en schrijver 2007 Herman Ridderbos 98 Nederlands predikant en theoloog 2007 Guido Tastenhoye 47 Vlaams journalist en politicus 2007 Henk Voogd ±57 Nederlands planoloog 2008 Henk Bakker sr 67 Nederlands koopman en politicus 2009 Willie King 65 Amerikaans bluesmuzikant 2009 Hank Locklin 91 Amerikaans countryzanger 2009 Anna Manahan 84 Iers actrice 2009 Zbigniew Religa 70 Pools politicus 2009 Ernest Trova 81 Amerikaans kunstenaar 2009 Mike Van Audenhove 51 Amerikaans cartoonist 2012 Max de Winter 91 Nederlands wetenschapper 2014 Joan Ferrier 60 Surinaams-Nederlands orthopedagoge en bestuurder 2014 William Guarnere 90 Amerikaans militair 2014 Wendy Hughes 61 Australisch actrice 2014 Luk Vanhorenbeek 70 Belgisch politicus Viering herdenking Internationale Vrouwendag Rooms-Katholieke kalender Heilige Johannes de Deo † 1550 Vrije Gedachtenis Heilige Siméon Franciscus Berneux † 1866 Heilige Filemon † c 305 Heilige Humfried van Terwaan † 871 Heiligen Beata Cyrillus van Afrika ea martelaren † 520 Heilige Rhian van Llanrhian † ? 6e eeuw 9 maart is de 68ste dag van het jaar 69ste dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 297 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1276 Augsburg wordt een vrije stad 1500 Pedro Álvares Cabral vertrekt naar India 1941 Begin van het dagboek van Etty Hillesum 1959 Barbie modepop van Mattel wordt geïntroduceerd 1976 Het neerstorten van een ski-cabine in de Italiaanse wintersportplaats Cavalese kost 42 toeristen het leven 1990 In Groot-Brittannië wordt hevig geprotesteerd tegen een nieuwe belasting de zogenaamde "poll tax" 1916 Duitsland verklaart de oorlog aan Portugal 1941 De Duitse bezetters ontbinden alle Nederlandse omroepen; de Rijksradio Omroep ook wel de Nederlandsche Omroep genoemd kwam ervoor in de plaats 1944 De door de Duitsers bezette Estische hoofdstad Tallinn raakt door een Sovjetbombardement zwaar beschadigd Er vallen ca 600 doden 1945 De Japanners bezetten Vietnam 1945 Amerikaanse bommenwerpers bombarderen Tokio 2002 Zelfmoordaanslag in het café Moment in Jeruzalem 590 Bahram Chobin wordt gekroond tot koning Barham VI van Perzië 1152 Frederik Barbarossa wordt tot Duits koning gekroond 1230 De Bulgaarse tsaar Ivan Asen II verslaat Theodorus van Epirus nabij de stad Klokotnitsa Bulgarije 1950 IJsland treedt toe tot de Raad van Europa 1967 De dochter van Jozef Stalin Svetlana Alliloejeva loopt over naar de Verenigde Staten 1982 Charles J Haughey wordt voor de tweede keer Taoiseach premier van Ierland 1132 Ontstaan van de abdij van Orval 1530 Paus Clemens VII creëert vijf nieuwe kardinalen 1985 Installatie van Johannes ter Schure als bisschop van Bisdom 's-Hertogenbosch 2001 Over de periode van de voorgaande week vernietigen de Taliban twee historische boeddhabeelden in Bamiyan Afghanistan 2002 Herbegrafenis van kardinaal Stefano Borgia 1731-1804 in de kathedraal van Velletri 1979 Oprichting van de Chileense voetbalclub Regional Atacama 1990 Atleet Emil Zátopek wordt in Praag in ere hersteld 1999 Oprichting van de Chileense voetbalclub Club de Deportes Copiapó 2002 Titelverdediger Nederland eindigt als derde bij het WK hockey in Kuala Lumpur door in de troostfinale met 2-1 te winnen van Zuid-Korea 2007 Lee Kang-seok verbetert het wereldrecord op de 500 m schaatsen en rijdt 3425 1611 De astronomen David en Johannes Fabricius nemen als eerste zonnevlekken waar 1918 In Wageningen wordt de landbouwhogeschool geopend 1948 In een 148 inch grote cyclotron van de universiteit van Californië worden mesonen gemaakt 1961 Lancering van de Korabl-Spoetnik 4 met aan boord de hond Tsjernoesjka "Zwartje" een pop genaamd Ivan Ivanovitsj enkele muizen en een cavia De pop werd vlak voor de landing aan een parachute uitgeworpen waarmee de procedure werd getest die de kosmonauten moesten gaan volgen 1974 De Russische Marssonde Mars 7 bereikt Mars 2006 Water gevonden op maan Enceladus van Saturnus 2011 Einde van de laatste vlucht van Spaceshuttle Discovery Geboren 1213 Hugo IV van Bourgondië Frans kruisvaarder overleden 1271 1454 Amerigo Vespucci Italiaans ontdekkingsreiziger overleden 1512 1568 Aloysius Gonzaga Italiaans heilige en jezuïet overleden 1591 1759 Charles-Louis Huguet de Sémonville Frans diplomaat en politicus tijdens de Bataafse periode overleden 1839 1839 Modest Moesorgski Russisch componist overleden 1881 1871 Mogens Ballin Deens kunstschilder overleden 1914 1879 Agnes Miegel Duits dichteres en schrijfster overleden 1964 1890 Vjatsjeslav Molotov Russisch politicus overleden 1986 1891 Erik Kugelberg Zweeds atleet overleden 1975 1899 Giuseppe Antonio Ferretto Italiaans curiekardinaal overleden 1973 1899 Francisca Reyes-Aquino Filipijns nationaal kunstenaar overleden 1983 1900 Frederik Lim A Po Surinaams politicus overleden 1957 1900 Tomislav II van Kroatië overleden 1948 1902 Will Geer Amerikaans acteur overleden 1978 1903 Albert Gregory Meyer Amerikaans kardinaal-aartsbisschop van Chicago overleden 1965 1905 Gerard Helders Nederlands politicus overleden 2013 1905 Félix Labisse Frans kunstschilder overleden 1982 1907 Mircea Eliade Roemeens-Amerikaans godsdiensthistoricus en schrijver overleden 1986 1909 Rudolf Hiden Oostenrijks-Frans voetballer overleden 1973 1910 Samuel Barber Amerikaans componist overleden 1981 1910 Bruno de Winter Belgisch journalist overleden 1955 1910 Ed Hoornik Nederlands dichter overleden 1970 1910 Raymond Henri Pos Surinaams jurist en diplomaat overleden 1964 1914 Claude Carron de la Carrière Belgisch burgemeester overleden 1975 1916 Hyman Bookbinder Amerikaans lobbyist voor mensenrechten en rechtvaardigheid overleden 2011 1918 Mickey Spillane Amerikaans acteur en schrijver overleden 2006 1924 Jef Deyaert Vlaams kunstschilder overleden 2012 1925 Hein Mader Nederlands beeldend kunstenaar overleden 2011 1927 Johan Ballegeer Vlaams historicus en jeugdschrijver overleden 2006 1927 Will Ferdy Vlaams zanger 1930 Stephen Fumio Hamao Japans curiekardinaal overleden 2007 1931 León Febres-Cordero oud-president van Ecuador overleden 2008 1931 Siem Wellinga Nederlands voetbalscheidsrechter 1932 Heere Heeresma Nederlands schrijver overleden 2011 1932 Pim Sierks Nederlands vliegenier 1934 Joeri Gagarin Russisch ruimtevaarder overleden 1968 1936 Cees van Oyen Nederlands stemacteur overleden 2007 1937 Brian Redman Brits autocoureur 1939 Alexis Ponnet Belgisch voetbalscheidsrechter 1940 Raúl Juliá Amerikaans acteur overleden 1994 1941 Ger van Elk Nederlands beeldend kunstenaar overleden 2014 1942 John Cale Welsh popmuzikant 1942 Gary Walker Amerikaans drummer en zanger 1943 Bobby Fischer Amerikaans schaakgrootmeester overleden 2008 1943 David Matthews Brits componist 1945 Katja Ebstein Duits zangeres en actrice 1945 Dennis Rader Amerikaans seriemoordenaar 1946 Bernd Hölzenbein Duits voetballer 1946 Ronny Waterschoot Vlaams acteur 1948 Jimmy Fadden Amerikaans muzikant 1949 Henk Kesler Nederlands advocaat en sportbestuurder 1950 Yolande Avontroodt Belgisch politicus 1952 Harm Beertema Nederlands politicus 1952 Amir Peretz Israëlisch vakbondsbestuurder en politicus 1953 Henriëtte Tol Nederlands actrice 1955 Ornella Muti Italiaans actrice 1956 Alejandro Giammattei Guatemalteeks medicus en politicus 1957 Dirk Vanderherten Belgisch atleet 1959 Ronny Van Holen Belgisch wielrenner 1959 Renger Witkamp Nederlands hoogleraar 1960 Rob Trip Nederlands radio- en televisiepresentator 1962 Jan Furtok Pools voetballer 1964 Juliette Binoche Frans actrice 1964 Alberto Elli Italiaans wielrenner en ploegleider 1964 Herbert Fandel Duits voetbalscheidsrechter 1964 Aleksandr Puštov Estisch voetballer en voetbalcoach 1965 Heleen van Royen Nederlands schrijfster 1965 Antonio Saca president van El Salvador 1966 Giorgio Furlan Italiaans wielrenner 1967 Eric Flaim Amerikaans schaatser 1968 Youri Djorkaeff Frans voetballer 1968 Jorge Larrionda Uruguayaans voetbalscheidsrechter 1968 Christophe Mengin Frans wielrenner 1969 Izaline Calister Curaçaos zangeres 1970 Arjan Erkel Nederlandse cultureel antropoloog 1970 Shannon Leto Amerikaans drummer 1970 Robert Mosuse Vlaams zanger overleden 2000 1971 Emmanuel Lewis Amerikaans acteur 1972 Kerr Smith Amerikaans acteur 1973 Jakob Piil Deens wielrenner 1975 Roy Makaay Nederlands voetballer 1975 Juan Sebastián Verón Argentijns voetballer 1976 Anier García Cubaans atleet 1977 Erik Dijkstra Nederlands programmamaker 1978 Lucas Neill Australisch voetballer 1978 Hans Somers Belgisch voetballer 1980 Klaas De Gruyter Belgisch wielrenner 1980 Patrick Mafisango Rwandees voetballer overleden 2012 1981 Didi Longuet Nederlands voetballer 1982 Ryan Bayley Australisch wielrenner 1982 Mirjana Lučić-Baroni Kroatisch tennisster 1982 Peter Marshall Amerikaans zwemmer 1983 Clint Dempsey Amerikaans voetballer 1983 Johan Kjølstad Noors langlaufer 1983 John Teller Amerikaans freestyleskiër 1983 Leonardo Vitor Santiago Braziliaans voetballer 1984 Julia Mancuso Amerikaans alpineskiester 1985 Guillaume Gillet Belgisch voetballer 1985 Pastor Maldonado Venezolaans autocoureur 1986 Svetlana Sjkolina Russisch atlete 1987 Luigi Bruins Nederlands voetballer 1987 Marta Milani Italiaans atlete 1987 Pirmin Schwegler Zwitsers voetballer 1987 Bow Wow Amerikaans rapper 1987 Mike van der Zanden Nederlands paralympisch sporter 1988 Fabio Onidi Italiaans autocoureur 1989 Rasmus Guldhammer Deens wielrenner 1989 Patrick Hausding Duits schoonspringer 1990 Daley Blind Nederlands voetballer 1990 Adriatik Hoxha Albanees atleet 1990 Aras Özbiliz Turks-Nederlands voetballer 1993 Nikola Aksentijević Servisch voetballer 1993 Roel Boomstra Nederlands dammer 1993 Zakaria Labyad Nederlands voetballer Overleden 1609 William Warner ±51 Engels dichter 1661 Jules Mazarin 58 Frans kardinaal en staatsman 1823 Jean Henri van Swinden 76 Nederlands wis- en natuurkundige 1857 Domenico Savio 14 Italiaans heilige leerling van Don Bosco 1877 Mark Prager Lindo 58 Nederlands schrijver 1888 Wilhelm I 90 keizer van Duitsland 1907 Frederic George Stephens ±80 Engels schilder en kunstcriticus 1918 Frank Wedekind 53 Duits schrijver en acteur 1941 Casper Reardon 33 Amerikaans harpist 1943 Otto Freundlich 64 Duits schilder graficus en beeldhouwer 1949 Charles Bennett 78 Brits atleet 1966 Pablo Birger 42 Argentijns autocoureur 1966 Joannes van Dodewaard 52 Nederlands bisschop van Haarlem 1968 Hans-Jürgen Stumpff 78 Duits generaal 1975 Marie Gevers 91 Vlaams Franstalig schrijfster 1975 Joseph Guillemot 75 Frans atleet 1979 Jean-Marie Villot 73 Frans kardinaal-staatssecretaris 1980 Jan Buskes 80 Nederlands theoloog 1986 Lou Onvlee 92 Nederlands taalkundige hoogleraar en zendeling 1988 Kurt Georg Kiesinger 83 West-Duits bondskanselier 1988 Teddy Schaank 66 Nederlands actrice 1991 Jan Reussens 72 Vlaams acteur 1992 Menachem Begin 78 premier van Israël 1993 Cyril Northcote Parkinson 83 Brits marine-historicus en auteur 1994 Charles Bukowski 73 Amerikaans auteur 1994 Fernando Rey 76 Spaans acteur 1996 George Burns 100 Amerikaans acteur 1997 Jean-Dominique Bauby 44 Frans auteur en redacteur 1997 Bets ter Horst 89 Nederlands atlete 1997 The Notorious BIG Christopher Wallace 24 Amerikaans rapper 2001 Martin van den Ham 38 Nederlands cabaretier 2004 Rust Epique 36 Amerikaans gitarist 2004 Albert Mol 87 Nederlands acteur 2004 Adrie van Oorschot 83 Nederlands televisieman voor de VARA jarenlang televisie-sinterklaas 2006 Hanka Bielicka 90 Pools zangeres en actrice 2006 Anna Moffo ±73 Amerikaans sopraan 2007 Brad Delp 55 Amerikaans zanger Boston 2007 Piet Spel 82 Nederlands voetballer 2009 Guillermo Thorndike 68 Peruviaans schrijver en journalist 2010 Gheorghe Constantin 77 Roemeens voetballer en voetbalcoach 2010 Lionel Cox 80 Australisch wielrenner 2011 Jacky Brichant 80 Belgisch tennisser 2012 Jose Tomas Sanchez 91 Filipijns kardinaal 2013 Ypke Gietema 71 Nederlands bestuurder 2014 Mohammed Fahim 56 Afghaans politicus en vicepresident 2014 Nazario Moreno González 44 Mexicaans drugsbaron 2014 Gerard Mortier 70 Belgisch opera-intendant Viering herdenking Belize Baron Bliss Dag Rooms-katholieke kalender Heilige Francisca Romana † 1440 Vrije Gedachtenis Heilige Domenico Savio † 1857 Heilige Gregorius van Nyssa † c 400 Al Qaida vaak ook getranscribeerd als Al-Kaida of Al Qaeda القاعدة in het Arabisch al-Qā‘idah letterlijk de basis is een moslimfundamentalistische paramilitaire beweging die door velen wordt beschouwd als een terroristische organisatie Al Qaida opereert meer als een netwerk dan als een organisatie De organisatie voert zelf terroristische aanslagen uit maar verleent ook diensten zoals logistieke ondersteuning en training aan andere terreurorganisaties Sinds de aanslagen op 11 september 2001 in onder andere New York wordt de organisatie door de Verenigde Naties de Europese Unie de Verenigde Staten Israël Australië Brazilië Canada India Japan NAVO Rusland en Zuid-Korea als terroristische organisatie bestempeld Doel Het ultieme doel van Al Qaida is het stichten van een verenigd volk naar het model van het voormalige kalifaat Omdat over Al Qaida veel onbekend is is ook niet iedereen het eens over de reikwijdte van het doel van de beweging In zijn boek "Het zijn net mensen" stelt journalist Joris Luyendijk over het doel van Al Qaida Er is ook een langere versie van Bin Ladens verhaal en dat ging ongeveer zo wij moslims zijn arm en zwak omdat we worden onderdrukt en uitgebuit door onze eigen dictators De westerlingen steunen die dictators Als we jullie aanvallen drijven we een wig tussen de dictators en jullie In ieder geval vestigen we de aandacht van gewone moslims op de steun die de onderdrukkers vanuit het Westen krijgen Dan komen de dictators ten val en kunnen wij beginnen aan de wederopbouw van ons gebied Al Qaidas pijlen zijn gericht op het Saudische koningshuis het regime in Caïro en de andere Arabische dictators Volgens Bin Laden speelt in de islamitische wereld een burgeroorlog Amerika steunt in die oorlog Osamas tegenstander en daarom kreeg Amerika een klap Al Qaida wil echter niet de baas worden in New York of in Londen; Mekka dat is de hoofdprijs Ontstaan De groep werd in 1988 opgericht door Osama bin Laden De groep is fundamentalistisch-islamitisch van aard en verzet zich vooral tegen de invloed van de westerse wereld in het bijzonder de Verenigde Staten in de islamitische wereld Aanhangers van de beweging stellen dat het geen terroristische organisatie is maar dat deze handelt in overeenstemming met de islamitische wet Deze niet-geestelijken passen echter die islamitische wetten toe zonder de islamitische leermeesters te consulteren Zij erkennen de tafsir die in de loop van de eeuwen door islamitische juristen werden gemaakt niet Al Qaida is ontstaan uit een verzetsgroep tijdens de Afghaanse Oorlog 1979-1989 In die tijd verenigden alle islamitisch-fundamentalistische groeperingen in Afghanistan zich tot de "moedjahedien" wat "strijders" betekent De Verenigde Staten steunden hen financieel via de Inter-Services Intelligence ISI de veiligheidsdienst van Pakistan Het betreffende programma van de CIA heette Operatie Cyclone De moedjahedien hadden tijdens deze oorlog als gemeenschappelijk doel de Sovjettroepen en de communistische regering te verdrijven Toch verschilden deze groeperingen sterk van elkaar Ze baseerden zich op de Koran en Hadith maar in hun interpretatie zaten grote verschillen Toen de oorlog eindigde begonnen deze groeperingen elkaar te bestrijden De overwinning in Afghanistan van de moedjahedien op de Sovjet-Unie in 1989 gaf Osama Bin Laden de inspiratie tot de oprichting van Al Qaida omdat grote westerse landen blijkbaar overwonnen konden worden Daardoor werden ze gemotiveerd om de Verenigde Staten en het Westen zelf aan te vallen dit mede omdat deze gewenste verplichte strijd zie het werk Mijlpalen van Said Qutb door de islamitische landen en leiders uitbleef De situatie in Afghanistan bleef onrustig tot 1994 Toen grepen de Taliban de macht in Afghanistan Zij boden een veilige haven voor Al Qaida Osama bin Laden had vanaf 2005 al niets meer van zich laten horen toen hij op 2 mei 2011 werd gedood tijdens een gerichte Amerikaanse actie Zijn dood betekende niet het einde maar toch een pijnlijke nederlaag voor Al Qaida Al Qaida als organisatie Er bestaat twijfel over het werkelijk bestaan van een wereldwijd gecompliceerde en vertakte organisatie zoals Al Qaida vaak wordt genoemd Een groeiend aantal analisten stelt dat het bestaan van een centraal door Osama bin Laden geleide organisatie een simplistische fantasie is In deze visie had Osama bin Laden geen formele organisatie voor het voeren van een internationale jihad totdat de Amerikanen ten behoeve van het strafproces tegen de organisatoren van de bomaanslag op de Amerikaanse ambassade in Nairobi in 1998 er een vóór hem verzonnen Zo is bijvoorbeeld het vermeende hypermoderne Al Qaida-hoofdkwartier in Tora Bora nooit gevonden Degenen die het beeld van de Al Qaida-organisatie in twijfel trekken beweren overigens geenszins dat er geen islamitische extremisten bestaan die bereid zijn terreurdaden te plegen om hun idealen te verwezenlijken Zij stellen echter dat er geen sprake is van een centraal geleide organisatie maar meer van een netwerk van onafhankelijke groepen met min of meer dezelfde islamitische ideologie Deze groepen hebben mogelijk wel onderling contact en kunnen in voorkomende gevallen met elkaar samenwerken In deze situatie valt er geen organisatie op te rollen omdat de terreur blijkbaar voortkomt uit de opvattingen binnen delen van de gehele gemeenschap van fundamentalistische moslims zoals wordt verwoord in de oproep tot de verplichte jihad in het in die kringen invloedrijke werk van de islamist Said Qutb zoals zijn bekendste boek Mijlpalen De BBC-documentairereeks The Power of Nightmares is sterk gericht op deze twijfel Leden en vermeende leden Omdat er twijfel is over Al Qaida als organisatie kan men moeilijk over "leden" spreken Het nieuws over de "strijd tegen terrorisme" duidt echter veel met elkaar samenwerkende personen als zodanig aan Dat betreft onder meer Osama bin Laden 2 mei 2011 in Abbottabad Pakistan gedood door een speciale eenheid van de Amerikaanse strijdkrachten Ayman al-Zawahiri Abu Hamza Rabia 3 december 2005 in Noord-Waziristan gedood bij een helikopteraanval door Pakistaanse strijdkrachten Abu Faraj al-Libi 2 mei 2005 gearresteerd door de Pakistaanse geheime dienst ISI Amjad Farooqi 25 september 2004 omgekomen tijdens een vuurgevecht met Pakistaanse veiligheidstroepen in Nawabshah Pakistan Abu Musab al-Zarqawi 7 juni 2006 gedood bij een luchtaanval in Irak Mustafa Setmariam Nasar Mustafa Abu al-Yazid in mei 2010 gedood bij raketaanval in Pakistan; hij beheerde de Al Qaida-fondsen bij de Bayt al-Mal-bank in Jani Khel< ref> Abu Hamza al-Muhajir 18 april 2010 gedood door Amerikaanse en Iraakse troepen in de buurt van Tikrit Anwar al-Awlaki 30 september 2011 gedood door Amerikaanse MQ-1 Predator-drones De Jemenitische president Abd Rabbuh Mansur Al-Hadi verklaarde dat 70% van alle Al Qaidastrijders in Jemen uit andere landen komt Hij noemde hierbij Nederland Brazilië Australië en Frankrijk De Nederlandse minister Plasterk van Binnenlandse Zaken kon niet zeggen om hoeveel jihadstrijders het ging Terroristische acties Deze zijn vaak gelijktijdige zelfmoordaanslagen met bommen die niet veel geld maar wel een precieze organisatie vergen Acties die door Al Qaida zijn opgeëist of door anderen aan de groepering worden toegeschreven zijn onder meer 1992-2000 Bomaanslagen bij twee hotels in Aden Jemen 29 december 1992 Een Australiër en een Jemeniet komen om Bomaanslag op het World Trade Center in New York 1993 Gevechten in Somalië 1993 Plannen voor simultane bomaanslagen op vliegtuigen en aanslag op Paus Johannes Paulus II tijdens diens bezoek aan de Filipijnen Operatie Bojinka verijdeld afgebroken 1995 Bomaanslag tegen Amerikaans legerpersoneel in Dharaan Saoedi-Arabië 1996 Terroristische aanslag in Luxor Egypte op toeristen 1997 Bomaanslagen op de Amerikaanse ambassades in Nairobi en Dar es Salaam 1998 Zelfmoordaanslag op het Amerikaanse marineschip USS Cole 2000 in de haven van Aden in Jemen Voorbereiding in maart 2000 van een aanslag op de kernreactor Lucas Heights in een voorstad van Sydney niet ver van het Olympisch Stadion ontdekt door de Nieuw-Zeelandse politie en verijdeld door de Australische veiligheidsdiensten 2001-2015 Kaping van een viertal vliegtuigen waarvan vervolgens twee tegen het World Trade Center in New York en een derde tegen het Pentagon aanvlogen Hierbij vielen bijna 3000 slachtoffers aanslagen op 11 september 2001 Plannen voor een aanslag op de Amerikaanse ambassade in Parijs afgebroken in 2001 Bomaanslag op de El-Ghriba-synagoge in Djerba Tunesië 2002 waarbij onder meer Duitse toeristen om het leven kwamen Ontvoering van en moord op de Wall Street Journal-journalist Daniel Pearl Zelfmoordaanslag op door buitenlanders bewoonde appartementencomplexen in Riyad zie 12 mei 2003 Vier bomaanslagen in Istanboel in november 2003 twee tegen synagogen op 15 november 2003 en tegen een bank en het Britse consulaat op 20 november Aanslagen op sjiieten tijdens het Asjoerafeest in Irak en Pakistan Er vallen meer dan 226 sjiitische slachtoffers Al Qaida ontkent verantwoordelijkheid volgens een onbevestigd bericht uit Iran 2 maart 2004 Bomaanslagen op forensentreinen in Madrid Hierbij vallen 191 doden en ongeveer 1400 gewonden Van 13 bommen ontploffen er 10 De Spaanse regering zegt in het bezit te zijn van een videocassette waarin Al Qaida de verantwoordelijkheid opeist 11 maart 2004 Onthoofding van een aantal Amerikanen in Irak onder wie Nick Berg 2004 De aanslagen op het openbaar vervoer in Londen 7 juli 2005 waarbij 56 doden vielen herhaaldelijk in videoboodschappen opgeëist door Al Zawahari Een van de daders kwam ook in deze videoboodschap aan het woord Een zelfmoordaanslag in Jordanië waarbij 67 mensen om het leven kwamen 9 november 2005 Bomaanslag op een militaire basis in Libanon na het verstrijken van een ultimatum aan de Libanese regering om 15 gevangengenomen strijders vrij te laten 2 februari 2006 Een aanslag in de Algerijnse hoofdstad Algiers kost 30 mensen het leven 11 april 2007 Op 27 december 2007 wordt de Pakistaanse ex-premier Benazir Bhutto in Rawalpindi door een zelfmoordaanslag om het leven gebracht Een dag later eist Al Qaida de verantwoordelijkheid op Poging tot aanslag op Northwest Airlines vlucht 253 onderweg van Amsterdam naar Detroit door de Nigeriaan Umar Farouk Abdulmutallab 25 december 2009 Bomaanslag in Ibb Jemen in december 2014 Aanslag op het hoofdkantoor van het Franse tijdschrift Charlie Hebdo op 7 januari 2015 door Chérif en Saïd Kouachi en de een gijzeling twee dagen later door dezelfde twee mannen bij de aanslag vielen 23 slachtoffers Externe links Antarctica is het continent rond de zuidpool van de Aarde De benaming Antarctica komt af van ant-arktikos ἀνταρκτικός een Grieks woord voor "tegenover het noorden" In oppervlakte is het het vijfde continent na Azië Afrika Noord-Amerika en Zuid-Amerika en voor Europa en Australië Antarctica wordt omringd door de Atlantische Oceaan de Indische Oceaan en de Grote Oceaan volgens de oude indeling in oceanen Al de zeegebieden rond Antarctica bezuiden de 60e breedtegraad worden tegenwoordig benoemd als de Zuidelijke Oceaan of Antarctische Oceaan Het land en het water rond Antarctica wordt gezamenlijk aangeduid met de term Antarctis Antarctica is bijna volledig bedekt met een ijskap en het continent is het koudste gebied op Aarde De laagste temperatuur ooit gemeten in een weerstation was bij het Vostok-station op 1000 kilometer van de Zuidpool -892 °C officieus -91 °C Volgens metingen van de NASA is op 10 augustus 2010 op een hoogvlakte bij het midden van Antarctica een temperatuur van -932 °C waargenomen Of dit kouderecord ook erkend gaat worden door de Wereld Meteorologische Organisatie is nog onbekend Antarctica is het continent met de laagste gemiddelde luchtvochtigheid Van al het ijs op de wereld ligt 90% op Antarctica De gemiddelde dikte van de ijskap bedraagt 2200 meter en op het dikste punt is het ijs zelfs 4776 meter dik Geografie Antarctica wordt in dit artikel gedefinieerd als het Antarctisch vasteland soms onderscheiden in Oost-Antarctica en West-Antarctica inclusief het Antarctisch Schiereiland; de eilanden op het Antarctisch continentaal plat; eilanden die niet op het Antarctisch continentaal plat liggen maar gewoonlijk beschouwd worden als behorend tot Antarctica Zuidelijke Orkneyeilanden Zuidelijke Shetlandeilanden Zuid-Georgië en de Zuidelijke Sandwicheilanden Bouveteiland Heard en MacDonaldeilanden Geschiedenis Hoewel er al veel eerder vermoedens bestonden over een zuidelijk continent werd Antarctica pas in 1820 "ontdekt" Tussen 1897 en 1899 werd voor het eerst overwinterd op Antarctica tijdens een Belgische expeditie onder leiding van Adrien de Gerlache met de Belgica Op 14 december 1911 bereikte de Noor Roald Amundsen als eerste de Zuidpool Ook in 1911 1912 probeerde een Britse expeditie onder leiding van Robert Scott de Zuidpool te bereiken Ze bereikten de Zuidpool nog wel in 1912 maar de deelnemers aan deze expeditie kwamen op de terugreis om het leven In december 1963 bereikte GMA Brummer luitenant ter zee 1e klasse als eerste Nederlander de Zuidpool als navigator van een Amerikaans vliegtuig Hij was als officier toegevoegd aan de Amerikaanse Taskforce 43 die met behulp van de ijsbreker USS Glacier Antarctica verkende Klimaat Antarctica is het koudste continent op aarde Het binnenland heeft een lange en koude winter waarbij het gemiddeld -40 tot -60 °C is In de korte zomer wordt het daar gemiddeld niet warmer dan 20 °C Aan de kust en op het Antarctisch Schiereiland is het minder koud In de winter is het daar gemiddeld -10 tot -30 °C afhankelijk van de locatie terwijl in de zomer de temperatuur gemiddeld iets onder tot rond het vriespunt ligt Antarctica is het droogste continent op aarde met een gemiddelde neerslag van ongeveer 170 mm per jaar Dat is de hoeveelheid water nadat de gevallen sneeuw gesmolten is Het binnenland is bijzonder droog met minder dan 100 mm neerslag per jaar De kustzone daarentegen is natter waarbij de westkust van het Antarctisch Schiereiland het natst is Daar valt meer dan een meter neerslag per jaar dus meer dan 3 meter sneeuw per jaar Ten slotte is de windrichting en windsterkte opvallend aan het klimaat van Antarctica Bijna overal op Antarctica is de directionele constantheid van de wind bijzonder hoog dit wil zeggen dat de wind altijd uit dezelfde richting waait het oosten In het binnenland is deze wind niet bijzonder sterk maar langs de kust waait het hard Het onderzoeksstation Dumond d'Urville heeft met 195 m s 702 km h de hoogste jaargemiddelde windsnelheid op aarde gemeten Hetzelfde weerstation heeft in 1972 een maximale windsnelheid van 324 km h gemeten Leven Op Antarctica groeien slechts enkele plantensoorten mossen korstmossen en twee soorten bloeiende planten Langs de kusten van Antarctica leven echter vele dieren waaronder pinguïns walvissen en zeehonden De wateren rond Antarctica zijn rijk aan voedsel De basis van dit voedsel wordt gevormd door plankton Dit plankton wordt weer gegeten door krill Dan vormt krill op zijn beurt het hoofdvoedsel van walvissen die er vele tonnen per dag van naar binnen werken Territoriale claims Antarctica is niet politiek verdeeld maar verschillende landen vooral landen die dicht bij het continent liggen hebben in de eerste helft van de 20e eeuw verschillende stukken opgeëist Deze opeisingen hebben weinig praktische betekenis maar ze worden nageleefd door vele cartografen zodat het continent op staatkundige kaarten op een enorme aangesneden "ijstaart" lijkt De meeste van deze landen hebben observatie- of onderzoekscentra op Antarctica binnen het door hen opgeëiste gebied Andere landen al dan niet met bases op het continent hebben geen gebied opgeëist maar sommige landen waaronder Rusland behouden zich het recht voor dit in de toekomst te doen De claims worden niet erkend door de andere landen en door de Verenigde Naties Een aantal landen waaronder Nederland heeft ook nadrukkelijk deze territoriale claims verworpen Het Antarctisch Verdrag behoudt de status quo en "bevriest" alle soevereiniteitsclaims voor de looptijd van het verdrag Tot de "partijen" de landen die het verdrag zijn aangegaan behoren alle landen met een territoriale claim maar ook landen zonder claim die actief zijn in het gebied zoals België Nederland Rusland de VS en Zuid-Afrika Artikel IV van het verdrag beschermt zowel de partijen met als zonder territoriale aanspraken Hun activiteiten in het kader van het verdrag kunnen niet worden beschouwd als een verzaking aan hun claims cq als een erkenning van de aanspraken van andere staten Ook kunnen hun handelingen tijdens de duur van het verdrag niet gebruikt worden om hun positie te staven of om die van andere staten te betwisten De partijen kunnen tijdens de duur van het verdrag geen nieuwe claims maken of hun bestaande aanspraken uitbreiden Claims op Antarctica Vroegere claims 10° WL tot 20° OL; werd tussen 1939 en 1945 geclaimd als Nieuw-Schwabenland tussen 1963 en 1994 28° tot 53° WL; overlapte Argentijnse Britse en Chileense aanspraken; informeel opgeëist in 1986 Zie ook Niet-toegeëigend gebied in Antarctica Bevolking De bevolking van Antarctica wordt geschat op ten minste 1000 mensen Het aantal verschilt per seizoen Antarctica heeft geen permanente bewoners maar een aantal regeringen houdt permanente onderzoeksstations open Er is een radiostation dat folkmuziek uitzendt Onderzoeksstations Er bevinden zich ruim 60 poolstations op Antarctica waar wetenschappelijk onderzoek wordt verricht door ruim 30 landen Een aantal hiervan werkt permanent en een aantal andere alleen in de zomer Het grootste poolstation is het Amerikaanse Station McMurdo aan de McMurdo Sound waar tot 1200 mensen kunnen leven De landen met de meeste poolstations zijn Argentinië zeven en Rusland vijf met nog drie in de her-openstellingsfase Veel poolstations zijn geconcentreerd op het Antarctisch schiereiland aan de kust en op de eilanden in de Antarctis Een van de meest geïsoleerde stations is het Russische Vostokstation Wetten en verdragen Galerij BestandAntarctica 6400px from Blue Marblejpg|Satellietfoto BestandFlag of Antarcticasvg|Vlag van Antarctica niet officieel BestandHuronjpg|Huron-gletsjer BestandEmperor penguinsjpg|Keizerpinguïn een van de vele bewoners van Antarctica BestandWilliams-Pointjpg|Punt Williams dat in 1819 werd ontdekt BestandAntarctica pollution environment Russia Bellingshausen 1JPG|Bij de Russische Basis Bellingshausen liggen autowrakken olievaten en ander afval langs de kustlijn BestandOhridski-Livingstonjpg|Basis op Antarctica < gallery> Externe links hoge resolutie satellietbeelden à la Google Maps Belgisch project met onder andere een Aspasia ca 470 vChr ca 400 vChr; Oudgrieks Aspasía was de hoogbegaafde Milesische levensgezellin van de Atheense staatsman Perikles met wie zij na zijn echtscheiding van zijn eerste vrouw in concubinaat leefde Er zijn maar weinig details bekend over haar leven Ze bracht het merendeel van haar volwassen leven door in Athene en ze had mogelijk invloed op Perikles en de Atheense politieke elite Ze wordt vermeld in de geschriften van Plato Aristophanes Xenophon en andere auteurs uit die tijd Antieke schrijvers vermelden ook dat Aspasia bordeelhoudster en prostituee was hoewel dit wordt betwist door moderne geleerden omdat vele van deze auteurs komedieschrijvers waren die politici als Perikles voor gek wilden zetten Sommige onderzoekers twijfelen zelfs aan de historische traditie dat ze een hetaere of een courtisane was en suggereren dat ze in feite was getrouwd met Perikles Aspasia had een zoon bij Perikles Perikles de Jongere die later als generaal in het Atheense leger geëxecuteerd werd na de slag bij Arginusae Men denkt dat ze na de dood van Perikles de Oudere de courtisane van Lysikles werd een andere Atheens staatsman en generaal Afkomst en vroege jaren Aspasia werd geboren in de Ionische polis Milete Er is weinig over haar familie bekend behalve dat haar vaders naam Axiochos was Verder is duidelijk dat ze tot een rijke familie moet hebben behoord want enkel de welgestelden konden de uitstekende opvoeding die ze kreeg bekostigen Sommige antieke bronnen beweren dat ze een Carische krijgsgevangene was die tot slaaf werd gemaakt maar deze beweringen worden over het algemeen als onjuist beschouwd Het is niet bekend in welke omstandigheden ze voor het eerst naar Athene reisde De ontdekking van een grafinscriptie uit de 4e eeuw vChr die de namen van Axiochos en Aspasios vermeldt heeft historicus Peter K Bicknell ertoe gebracht een poging te doen tot een reconstructie van Aspasias familiale achtergrond en Atheense connecties Deze theorie verbindt haar met Alkibiades II van Scambonidae Deze was geostraciseerd uit Athene in 460 vChr en kan zijn verbanning in Milete hebben doorgebracht Leven in Athene Volgens de betwiste beweringen van de antieke auteurs en sommige moderne geleerden werd Aspasia een hetaere in Athene en hield zij waarschijnlijk een bordeel open Hetaeren waren professionele entertainers van de hogere klasse evenals courtisanes Behalve door hun fysieke schoonheid verschilden ze van de meest Atheense vrouwen doordat ze hadden gestudeerd vaak zeer hoogstaande studies zoals in het geval van Aspasia onafhankelijk waren en belastingen betaalden Ze waren waarschijnlijk de meest vrijgevochten vrouwen van hun tijd en Aspasia die een levendig figuur zou worden in de Atheense maatschappij was waarschijnlijk een duidelijk voorbeeld hiervan Volgens Plutarchus werd Aspasia vergeleken met de beroemde Thargelia een bekende Ionische hetaere uit het verleden Als vreemdelinge en mogelijk hetaere was Aspasia vrijgesteld van de wettelijke bepalingen die getrouwde vrouwen traditioneel aan hun huis bonden zodat ze mocht deelnemen aan het publieke leven van de polis Ze werd de minnares van de staatsman Perikles in de vroege jaren 440 Nadat hij was gescheiden van zijn eerste vrouw ca 445 vChr trok Aspasia bij hem in hoewel hun status als koppel wordt betwist Hun zoon Perikles de jongere moet ten laatste in 440 vChr zijn geboren Aspasia moet redelijk jong zijn geweest omdat ze blijkbaar nog in staat was Lysikles een kind te baren rond 428 vChr In de hogere kringen werd Aspasia eerder opgemerkt door haar vaardigheid als onderhoudend praatster en adviseuse dan alleen om haar schoonheid Volgens Plutarchus werd het huis van Perikles en Aspasia een intellectueel centrum in Athene dat de meest prominente schrijvers en denkers aantrok waaronder de filosoof Socrates De biograaf schrijft dat ondanks haar immorele leven Atheense mannen hun echtgenotes zouden meebrengen om haar conversaties te aanhoren Persoonlijke en gerechtelijke aanvallen Perikles Aspasia en hun vrienden waren niet immuun voor aanvallen daar een vooraanstaande positie in de Atheense democratie niet gelijk stond met een absolute regering Haar relatie met Perikles en haar latere politieke invloed veroorzaakte nogal wat reactie Donald Kagan gelooft dat Aspasia vooral onpopulair was in de jaren volgend op de Samische Oorlog In 440 vChr was Samos in oorlog met Milete over Priëne een oude stad van Ionië aan de voet van het voorgebergte Mykale Verzwakt door de oorlog kwamen de Milesiërs naar Athene om voor hun zaak tegen de Samiërs te pleiten Toen de Atheners beide partijen bevalen de strijd te staken en hun zaak voor te leggen aan Athene weigerden de Samiërs In antwoord daarop liet Perikles een decreet goedkeuren om een expeditie uit te sturen naar Samos De campagne bleek moeilijker te zijn dan gedacht en de Atheners moesten zware verliezen lijden alvorens Samos werd verslagen Volgens Plutarchus was men van mening dat Aspasia die van Milete kwam verantwoordelijk was voor de Samische Oorlog en dat Perikles om haar te behagen de kant van Milite had gekozen en Samos had aangevallen Voorafgaand aan het uitbreken van de Peloponnesische Oorlog 431–404 vChr moesten Perikles enkele van zijn beste vrienden en Aspasia een reeks persoonlijke en gerechtelijke aanvallen ondergaan Aspasia werd in het bijzonder beschuldigd van corrumpering van de Atheense vrouwen om aan Perikles perversies tegemoet te komen Volgens Plutarchus werd ze door de komische schrijver Hermippos beschuldigd van asebeia cf goddeloosheid Al deze beschuldigingen waren waarschijnlijk niets meer dan ongegronde roddels maar de hele ervaring was bitter voor de Atheense staatsman Hoewel Aspasia werd vrijgesproken dankzij een zeldzame emotionele uitbarsting van Perikles stierf zijn vriend Phidias in de gevangenis Een andere vriend van hem Anaxagoras werd door de Ekklesia Atheense volksvergadering aangevallen voor zijn godsdienstige opvattingen Volgens Kagan is het mogelijk dat Aspasias proces en vrijspraak verzinsels van latere tijd waren "in which real slanders suspicions and ribald jokes were converted into an imaginary lawsuit" "waarin echte roddels verdenkingen en spottende moppen werden omgevormd tot een verzonnen rechtszaak" Kagan argumenteert dat zelfs indien we deze verhalen geloven Aspasia ongeacht de hulp van Perikles niet zou zijn veroordeeld In zijn Acharneis "Acharniërs" legt Aristophanes de schuld voor de Peloponnesische Oorlog bij Aspasia Hij beweert dat het Megarische decreet van Perikles dat Megara uitsloot van handel met Athene en haar bondgenoten een vergeldingsactie was voor prostituees die door de Megariërs uit het huis van Aspasia waren ontvoerd Aristophanes beschrijving van Aspasia als verantwoordelijk uit persoonlijke motieven voor het uitbreken van de oorlog met Sparta verwijst mogelijk naar de herinnering van het eerder voorval met Milete en Samos Plutarchus vermeldt ook de spottende opmerkingen van andere komische dichters zoals Eupolis en Kratinos Volgens Podlecki schijnt het Douris te zijn geweest die zou hebben gesuggereerd dat Aspasia aanstichtster was van zowel de Samische als de Peloponnesische oorlog Aspasia werd de "nieuwe Omphale" "Deianira" "Hera" en "Helena" genoemd Verdere aanvallen op Perikles relatie met Aspasia worden vermeld door Athenaios Zelfs Perikles eigen zoon Xanthippos die politieke ambities had twijfelde niet om zijn vader te belasteren over zijn huishouden Latere jaren en dood In 429 vChr was Perikles tijdens de pest van Athene getuige van de dood van zijn zuster en zijn beide wettige zonen Xanthippos en zijn geliefde Paralos bij zijn eerste vrouw Gedemoraliseerd barstte hij in tranen uit Zelfs Aspasia's gezelschap kon hem niet troosten Vlak voor zijn dood stonden de Atheners een verandering toe in de burgerschapswet van 451 vChr die van zijn half-Atheense zoon bij Aspasia Perikles de jongere een Atheens burger en wettig erfgenaam maakte Deze beslissing is des te opvallender als men weet dat het Perikles zelf was die de wet had voorgesteld die het burgerschap enkel toekende aan diegenen van wie beide ouders Atheense burgers waren Perikles stierf aan de pest in de herfst van 429 vChr Plutarchus citeert Aeschines Socraticus die een verloren gegane dialoog schreef over Aspasia die erop neerkomt dat Aspasia na Perikles dood samenleefde met Lysikles een Atheense generaal en de leider van de democraten met wie ze een andere zoon kreeg en dat zij van hem de belangrijkste man in Athene maakte Lysikles werd gedood tijdens een expeditie in 428 vChr Met Lysikles dood eindigen de contemporaine bronnen Het is daarom bijvoorbeeld onbekend of ze nog in leven was toen haar zoon Perikles werd verkozen tot strategos of toen hij werd geëxecuteerd na de slag bij Arginusae Het tijdstip van haar dood dat de meeste historici geven ca 401-400 vChr is gebaseerd op de inschatting dat Aspasia stierf voor de gifdood van Socrates in 399 vChr een chronologie die wordt gesuggereerd in de structuur van Aeschines' Aspasia Historiciteit van haar leven Het voornaamste probleem is zoals Jona Lendering zegt dat het meeste wat we weten over Aspasia op zuivere hypothese is gebaseerd Thucydides vermeldt haar niet en onze enige bronnen voor haar leven zijn de onbetrouwbare voorstellingen en speculaties door mannen uit de wereld van de literatuur en filosofie neergeschreven die niets gaven om Aspasia als historische figuur Daarom vinden we in de figuur van Aspasia een reeks van tegenstrijdige portretteringen terug ze is ofwel een goede vrouw zoals Theano of een combinatie van courtisane en prostituee zoals Thargelia Dit is de reden waarom moderne geleerden sceptisch zijn over de historiciteit van Aspasias leven Volgens Wallace "for us Aspasia herself possesses and can possess almost no historical reality" "heeft Aspasia zelf geen historische realiteit en kan deze ook niet hebben" Volgens Charles W Fornara en Loren J Samons II "it may well be for all we know that the real Aspasia was more than a match for her fictional counterpart" "is het mogelijk voor zover we weten dat de echte Aspasia meer dan een gelijkenis van haar fictieve tegenhangster was" Aspasia in de moderne literatuur Aspasia's relatie met Perikles vormde de inspiratiebron voor verschillende romans en gedichten uit de afgelopen eeuwen Vooral de schrijvers van de Romantiek uit de negentiende en de historische-romanschrijvers uit de twintigste eeuw lieten zich door het verhaal van Aspasia inspireren In 1835 schreef de Amerikaanse romanschrijver en journaliste Lydia Child haar roman Philotea Het verhaal vormt een klassieke romance die zich afspeelt in de tijd van Perikles en Aspasia Het boek wordt beschouwd als Childs meest volwassen en succesvolle roman vanwege de schoonheid en fijngevoeligheid waarmee de vrouwelijke karakters met name Aspasia worden beschreven De prominente plaats die aan de vrouwelijke karakters wordt gegeven past bij Childs strijd tegen slavernij en voor gelijke rechten van vrouwen In 1836 verscheen Pericles and Aspasia van de hand van Walter Savage Landor Het werk behoort tot zijn bekendste boeken Pericles and Aspasia schetst een beeld van het Athene van de oudheid door een reeks van fictieve brieven met een groot aantal gedichten De brieven doen de geschiedenis nogal eens geweld aan maar proberen de sfeer weer te geven van de periode voorafgaand aan de Peloponnesische Oorlog De roman Aspasia van Robert Hamerling zag in 1876 het licht Hij beschrijft hierin de gebruiken en zeden van de tijd van Perikles en levert daarmee een bijdrage aan het beeld van de cultuur en de geschiedenis Van de hand van Giacomo Leopardi een Italiaans dichter beïnvloed door de stroming van de Romantiek verscheen een serie van vijf gedichten die bekend is geworden als de cyclus van Aspasia De gedichten zijn geïnspireerd door Leopardis wanhopige en onbeantwoorde liefde voor een vrouw genaamd Fanny Targioni Tozzeti maar Leopardi gaf haar de naam Aspasia mee naar Perikles levensgezel Op het toneel was Aspasia voor het eerst te bewonderen in het stuk The Athenian Women van de toneelschrijver George Cram Cook 1918 Aspasia wordt hierin geportretteerd als degene die een staking aanvoert om te pleiten voor vrede Op deze wijze combineerde Cook een anti-oorlogsthema met een Griekse setting De Amerikaanse schrijfster Gertrude Atherton beschrijft in haar The Immortal Marriage 1927 eveneens het verhaal van Perikles en Aspasia om zo de periode in beeld te brengen van de Samische Oorlog de Peloponnesische Oorlog en de pestepidemie van Athene Ook in Taylor Caldwells roman Glory and the Lightning 1974 wordt de relatie van Aspasia en Perikles vanuit historisch oogpunt beschreven Aspasia in de beeldende kunsten Aspasia heeft niet enkel schrijvers geïnspireerd ook beeldende kunstenaars hebben zich door haar laten inspireren De oudst bekende post-klassieke afbeelding van Aspasia is mogelijk terug te vinden in het fresco De School van Athene 1509-1510 van Rafaël waar ze de figuur in profiel achter de Arabische filosoof Averroes zou zijn De volgende ons bekende afbeelding is de imaginaire munt met aan de voorzijde Perikles en aan de keerzijde Aspasia in het werk Promptuarium iconum van Guillaume de Rouillé dat in 1553 in Lyon werd uitgegeven Het volgende ons overgeleverd post-klassiek portret is een geëtst gemmeportret mogelijk gebaseerd op een jaspissteen in het bezit van een zekere Felicia Rondanina van Giovanni Angelo Canini in diens werk Iconografia cioè Disegni dImagini de famosissimi Monarchi Regi Filosofi Poeti ed Oratori dell Antichità Rome 1669; Franse vertaling Images des héros et des grands hommes de lantiquité Amsterdam 1731 Rond 1710 zou André-Charles Boulle op de deuren van een prachtig versierde kast de figuren van Socrates en Aspasia afbeelden In 1773 kreeg de beeldhouwer Johann Christian Wilhelm Beyer opdracht 32 of 36 beelden te maken voor het Schloss Schönbrunn in Wenen waaronder ook een beeld van Aspasia die hij naar Athene modelleerde Het volgende portret van Aspasia is Aspasie uit 1794 van de Française Marie-Geneviève Bouliar de eerste vrouw waarvan men weet dat ze zich voor een beeldend kunstwerk liet inspireren door Aspasia en waarmee ze tijdens het Salon van 1795 de Prix dEncouragement wist weg te kapen Nicholas-André Monsiau zou in zijn Aspasie sentretenant avec Alcibiades et Socrate 1798 en Aspasie sentretenant avec les hommes les plus illustres d'Athènes geschilderd voor het Salon van 1806 de toenmalige opvatting weergeven van de salons die Aspasia werd gedacht te houden in Athene in het gezelschap van mannen Jean-Léon Gérôme zou in zijn voor de Salon van 1861 geschilderde Socrate allant chercher Alcibiade dans la maison dAspasie vooral het beeld van Aspasia als courtisane benadrukken Sir Lawrence Alma-Tadema zou Aspasia afbeelden in zijn schilderij 1868 In 1973 maakte de Griekse beeldhouwster Mara Karetsos een buste van Aspasia die staat opgesteld in de voetgangerszone van de universiteit van Athene< ref> Uit de oudheid zijn ons ook enkele beelden overgeleverd waarvan men meent dat deze Aspasia voorstellen De beroemdste hiervan is misschien wel de herme in de Vaticaanse musea zie bovenaan dit artikel Deze buste wordt geïdentificeerd door de vermelding van Aspasia's naam op de zijkant van de basis Een buste van ditzelfde type werd in het gymnasium van Vedius in Efeze teruggevonden en bevindt zich momenteel in het archeologisch museum van İzmir op Liviusorg Het zogenaamde "Sosandra type" is zonder echte grond als Aspasia geïdentificeerd maar zou eerder een zekere Europa Demeter Europa? of Sosandra "redder van mannen" een beeld van Kalamis voorstellen Een beeld van dit type bevindt zich onder andere in het Louvre op vromaorg Op basis van een bronzen reliëf uit Pompeï in het Museo Archeologico Nazionale in Napels dat Socrates en Aspasia voorstelt heeft men een benen beeldje en het marmeren vrouwenbeeld op searchebcom van een Attisch grafmonument ca 650 vChr in het Museum of Fine Arts in Boston als Aspasia geïdentificeerd Noten Antieke bronnen Aristophanes Acharneis Athenaios Deipnosophistae Cicero De Inventione I Diodoros Sikeliotes Bibliotheke historike XII Lucianus Icones Plato Menexenus Plutarchus Perikles Thucydides Historiai I en III Suda Xenophon Memorabilia Xenophon Oeconomicus Referenties Londen 1857 Sexuality in Fifth-Century Athens in Classics Ireland 1 1994 pp Axiochus Alkibiadou Aspasia and Aspasios in L'Antiquité Classique 51 1982 pp 240–250 art Aspasia in OCD3 1996 p Berkeley 1991 Essays in Greek History and Literature Salem 1937 ISBN 0836904818 Prisoner of History Aspasia of Miletus and her Biographical Tradition Oxford 1995 ISBN 0195087127 Politics and the Philoctetes in Classical Philology 51 1956 pp 217–227 Women in Athenian Law and Life Londen New York 1989 ISBN 0415058414 The Outbreak of the Peloponnesian War Ithaca 1969 ISBN 0801495563 Aeschines on Socratic Eros in ed The Socratic Movement Ithaca 1994 pp 87–106 ISBN 0801499038 art Liviusorg 2005-2006 La Grèce au Féminin Parijs 2003 ISBN 2251380485 Franse vertaling van Grecia al femminile Rome 1993 Citizens on Stage Comedy and Political Culture in the Athenian Democracy Ann Arbor 2002 ISBN 0472112856 Plato's Democratic Entanglements Athenian Politics and the Practice of Philosophy Princeton 2000 ISBN 0691043663 The People of Plato A Prosopography of Plato and Other Socratics Princeton 2000 ISBN 0872205649 lezing tijdens Spring Meeting Conference van de Classical Association of the Middle West and South van 15 april 1999 Perikles and his Circle Londen New York 1998 ISBN 0415067944 Athens' pretty face anti-feminine rhetoric and fifth-century controversy over the Parthenon in ed The Greek World Londen New York 1995 pp 245–272 ISBN 0415170427 Politics and Persuasion in Aristophanes' Ecclesiazusae Leiden 1990 ISBN 9004091858 rev New York 1863 The City in Time and Space Cambridge New York 1998 ISBN 0521784328 A Commentary on Plutarch's Pericles Chapel Hill Londen 1989 ISBN 0807818615 Plato The Man and his Work Londen 19374 Mineola 2001 ISBN 0486416054 Jewish Women Philosophers of First-Century Alexandria New York 2003 ISBN 0199259615 Socrates and Aspasia New Portraits of Late Antiquity in The Classical Journal 54 1958 pp 49–55 in BMCR 7 1996 Externe links en verder lezen Aspasia of Miletus AncientHistoryAboutcom 1998 pp Aspasia Historische Persönlichkeit und fictio personae Schriftliche und bildliche Formen der Überlieferung einer Wissenschaft in Platons Dialog Menexenos Raphaels Fresko Schule von Athen und in modernen Quellen in PhiN 19 2002 pp Alcibiades and Aspasia Notes on the Hippolytus in Dialogues d'histoire ancienne 26 2000 pp Het Assyrische Rijk of kortweg Assyrië was een rijk dat bestond tussen 2000 vChr en 609 vChr De Assyriërs veroverden het rijk vanuit hun kerngebied rond de stad Aššur of Assoer in Mesopotamië hoewel Aššur niet altijd de hoofdstad geweest is Onder Shamshi-adad I was het Šubad-Enlil en vanaf Sennacherib werd Ninive de hoofdstad Op het hoogtepunt van hun macht besloeg het rijk Mesopotamië de Levant waaronder Israël en zelfs Egypte Geschiedenis van het rijk Omstreeks 2500 vChr vestigden de voorlopers van de Assyriërs zich aan de bovenloop van de Tigris Het Assyrische volk is ontstaan uit een vermenging van de oorspronkelijke bevolking en Semitische immigranten Vroege periode het Oud-Assyrische Rijk De eerste inscripties van Assyrische heersers die ook buiten de hoofdstad Aššur macht uitoefenden duiken na 2000 vChr op Assyrië was toen een verzameling van stadstaten en kleine Semitische koninkrijkjes De stichting van de Assyrische monarchie wordt traditioneel aan Zulilu toegeschreven Hij leefde naar men zei na Bel-kap-kapu Bel-kapkapi of Belkabi ca 1900 vChr de voorvader van Salmanasser I De Assyriërs waren in de 19e eeuw de spil van het Mesopotamische handelsverkeer en onder koning Shamshi-adad I breidden ze hun politiek-militaire macht verder uit Vazalstatus In 1756 vChr werd Assyrië voor korte tijd ingelijfd bij het Oud-Babylonische Rijk door Hammurabi Na diens dood verloren de Babyloniërs echter hun greep op noordelijker streken waar vervolgens drie decennia lang een troonstrijd woedde Aššur herstelde haar onafhankelijkheid maar bereikte niet meer dezelfde macht van vóór Hammurabi De koning van Assyrië werd in de 15e eeuw een vazalvorst van het Hurritische koninkrijk Mitanni Onafhankelijkheid het Midden-Assyrische Rijk Rond 1350 slaagde Assur-uballit I erin zich aan de Hurritische heerschappij te ontworstelen en daarmee werd Assyrië opnieuw een machtsfactor van belang in het Nabije Oosten Onder zijn opvolgers breidde het zijn macht over een aantal van zijn buren uit Tukulti-Ninurta I slaagde er zelfs in Babylon gedurende een aantal jaren te bezetten Dit contact zorgde ervoor dat de Assyriërs mede-erfgenamen werden van de oude cultuur van Sumer en Akkad Samen met de Elamieten maakte het Assyrische Rijk rond 1158 voorgoed een einde aan de Kassieten van Karduniaš Anders dan vele andere rijken uit de Bronstijd bleef Assyrië in de tijd van de brandcatastrofe wel overeind en beleefde onder Tiglat-Pileser I in de vroege 11e eeuw zelfs een kortstondige bloeitijd waarbij Babylonië werd veroverd Daarna begonnen echter Aramese stammen bijvoorbeeld de Chaldeeën steeds meer uit het westen op te dringen en er bleef van het machtige rijk niet veel meer dan een stadstaat over Hernieuwde groei van het rijk het Nieuw-Assyrische Rijk Rond 900 vChr begon het rijk weer te groeien De Akkadisch-sprekende stadstaat breidde geleidelijk zijn gezag uit over een platteland dat nu goeddeels Aramees sprak Uiteindelijk zou echter de laatste taal wel zegevieren Er werden vervolgens vele succesvolle veldtochten ondernomen in landen ten noorden van Assyrië Ook werden gebieden veroverd zoals Syrië de heuvels in Georgië Anatolië en gebieden grenzend aan de Middellandse Zee De volgende krijgsheer veroverde Libanon Bij een andere veldtocht volgden Medië en enige landen in het westen zoals Filistea Elam en Syrië en ook Babylonië werd verplicht om belastingen te betalen Na de dood van Adad-nirari III maakte het rijk onder zijn drie zonen een tijd van zwakte door Er waren opstanden en epidemieën en de generaals kregen veel te veel macht In 745 vChr vonden belangrijke veranderingen plaats Met Tiglat-Pileser III die de troon greep kwam er een krachtig bewind Assyrië werd een centraal geleide staat de strijdtroepen vormden één leger en alle beslissingen werden op één plaats genomen De macht van de Hettieten en de Feniciërs werd ingeperkt Campagnes naar Egypte vonden plaats en sommige waren succesvol Ook gebieden aan de Perzische Golf en Israël en gebieden in zuidelijk Anatolië werden veroverd Hiermee werd een waar imperium geschapen dat vele volkeren omspande De Assyriërs beseften goed dat een dergelijk rijk makkelijker veroverd dan bijeengehouden werd Zij voerden daarom een bewuste politiek van deportaties in om opstanden te voorkomen en een zekere eenheid in het gigantische rijk te scheppen De leidende klasse van een veroverd gebied werd doelbewust afgevoerd en elders gehuisvest hun vroegere plaats in de nieuwe provincie werd ingenomen door Assyrische kolonisten Wellicht onbedoeld leidde dit ook tot verspreiding van het Aramees en de ondergang van hun oorspronkelijke taal het Akkadisch Deze deportatiepolitiek is later vaak als wreed afgeschilderd Hoewel de Assyrische oorlogsvoering zeker hardvochtig te noemen was en tegenstanders die zich verweerden publiekelijk en met veel vertoon aan vreselijke straffen onderworpen werden was de behandeling van gewillige onderdanen niet slecht Dit gold ook als deze onderdanen van andere herkomst waren Toch bleven er vazalvorsten in het rijk die op een kans wachtten het Assyrische juk af te werpen vooral onder de Chaldeeën die nu de voornaamste politieke factor in Babylon vormden Val Er verschenen nieuwe volkeren op het toneel in het huidige Iran die een Indo-Europese taal spraken de voorouders van de Meden en Perzen Zij spanden samen met de Chaldeeuwse vorsten van Babylon Door een oorlog in Edom en oorlogen tegen de Meden de Scythen en de Babyloniërs kwam het rijk uiteindelijk in 612 vChr ten val Levensonderhoud De bevolking leefde van landbouw Ook de bergachtige streken werden door het aanleggen van irrigatiesystemen geschikt voor landbouw De mensen hielden ook vee zoals koeien ganzen eenden kippen en schapen In de Perzische Golf en rivieren werd vis gevangen Politiek De Assyriërs verplaatsten steeds hun hoofdstad zodat ze niet zolang hoefden te reizen tijdens hun veroveringstochten Dit konden ze ook doen omdat ze erg rijk waren Ze verplaatsten de volkeren die ze overwonnen hadden naar een ander gebied Dit gebied werd weer ingevuld met andere volkeren Dit verschijnsel is bekend omdat er geschriften over zijn gevonden Tijdlijn ca 2000 vChr tot 1756 vChr Oud-Assyrische Rijk Omstreeks 2000 vChr opkomst van Aššur; invallen van de Hettieten en overheersing door Naram-Sin van Eshnunna 1813 vChr 1775 vChr Shamshi-adad I verovert Noord-Mesopotamië ? Isjmedagan zoon van Shamshi-adad I wordt verslagen door Rim-Sin van Larsa; later is hij vazal van Hammurabi ? heerschappij van Rim-Sin van Larsa 1756 vChr 1750 vChr heerschappij van Hammurabi van Babylon 16e eeuw vazalstaat van Mitanni Hurritische volksstam afkomstig uit de omgeving van het Vanmeer 1375 vChr 1047 vChr Midden-Assyrische Rijk ? Eriba-adad maakt Assyrië onafhankelijk van de Mittani 1364 vChr 1328 vChr Assur-uballit I 1280 vChr 1244 ? vChr Salmanasser I 1280 vChr Salmanasser I verovert het grootste deel van Mesopotamië 1253 vChr 1207 vChr Tukulti-Ninurta I Rond 1200 vChr invasie van Arameeërs 1112 vChr 1074 vChr Tiglat-Pileser I 1100 vChr Tiglat-Pileser I breidt het rijk uit en heerst van de Middellandse Zee tot de Perzische Golf 1074 vChr 883 vChr oorlog tegen de Arameeërs 1100 vChr 900 vChr de randstaten maken zich vrij en Assyrië raakt afgesneden van de Middellandse Zee 903 vChr 889 vChr Adad-nirari II 900 vChr de Assyrische macht wordt hersteld en de Aramese staten worden onderworpen ca 900 vChr 609 vChr Nieuw-Assyrische Rijk 883 vChr 859 vChr Assurnasirpal II 858 vChr 824 vChr Salmanasser III bezet Babylon en maakt de bondgenoten van Damascus waaronder Israël tot vazalstaten; na zijn dood verliest het rijk de macht over Babylon 824 vChr 810 vChr Shamshi-Adad V 810 vChr 806 vChr Sammuramat regentes 806 vChr ? vChr Adad-nirari III 745 vChr 727 vChr Tiglat-Pileser III redder van Assyrië verovert voormalig rijksgebied; stichter van het Assyrische wereldrijk 727 vChr 721 vChr Salmanasser V neemt Samaria in na beleg 724-722 721 vChr 705 vChr Sargon II 705 vChr 681 vChr Sanherib strijd tegen Babylon veldtocht tegen Egypte en Juda 701 681 vChr 669 vChr Esarhaddon herbouw van Babylon; grootste omvang van het Assyrische Rijk 669 vChr 626 vChr Assurbanipal opstand van onder andere Babylon Egypte en Fenicië vernietiging van Babylon 612 vChr de Meden Babyloniërs en Perzen veroveren Aššur 626 vChr 609 vChr veldtochten tegen Assyrië en vernietiging van Assyrië door de Babyloniërs Meden en Scythen Zie ook Babylonië Geschiedenis van Irak Geschiedenis van Iran Bamako is de hoofdstad en grootste stad van het Afrikaanse land Mali De stad heeft een bevolking van 953600 inwoners 2004 census en ligt aan de rivier de Niger in het zuidwestelijke deel van het land Bamako is het regeringscentrum van het land De stad heeft tevens een haven aan de rivier en is een regionaal handelscentrum Er zijn ook industrieën de belangrijkste zijn de textielindustrie de vleesverwerkende industrie en de metaalindustrie Ook is er visserij op de Niger Ten tijde van het Koninkrijk Mali was het een belangrijk centrum voor moslimscholing Tegen de 19e eeuw was het belang van de stad echter afgenomen In 1883 werd de regio ingenomen door Franse troepen en in 1908 werd Bamako de hoofdstad van Frans Soedan Het weer in Bamako kan zeer onplezierig worden in delen van het jaar als een droge harmattanwind zand en stof van de Sahara aanvoert Het regenseizoen in Bamako is van mei tot oktober In Bamako is het Musée national du Mali gevestigd met archeologische en etnologische collecties Hoofdstedelijk district Bamako behoort niet tot één van de acht regio's van Mali maar is een afzonderlijk district Dit district is ingedeeld in zes communes genummerd van I tot en met VI en staat onder leiding van een burgemeester Bamako wordt volledig omringd door de regio Koulikoro Stedenbanden Angers Frankrijk sinds 1974 Bordeaux Frankrijk Geboren Aminata Traoré 1942 schrijfster en politica Jean Tigana 1955 Frans voetballer Koman Coulibaly 1970 voetbalscheidsrechter Seydou Keita 1980 voetballer Modibo Maïga 1987 voetballer Cheick Diabaté 1988 voetballer Abdou Traoré 1988 voetballer Mahamane Traoré 1988 voetballer Kalifa Coulibaly 1991 voetballer Alassane Diallo 1995 voetballer Almamy Touré 1996 voetballer Barbie is een pop die gemaakt wordt door Mattel De eerste barbiepop van Mattel werd uitgebracht in 1959 Ontstaansgeschiedenis Ruth Handler één van de oprichters van Mattel zag indertijd haar dochter Barbara spelen met papieren aankleedpoppen Het bracht haar op het idee om zo een pop in 3D te maken Nadat Handler in 1956 op een reis door Zwitserland de pop Lilli aantreft ontworpen door een Duitse fabrikant besluit Mattel om de rechten te kopen om een soortgelijke pop in de Verenigde Staten uit te brengen De modeontwerpster Charlotte Johnson maakt de eerste kleertjes voor de pop De pop kreeg de naam Barbie vernoemd naar het koosnaampje van de dochter van Handler omdat zij de inspiratiebron voor de pop was geweest Barbies volledige naam is Barbara Millicent Roberts naar het reclamebureau Carson and Roberts dat toentertijd een grote rol speelde in de promotie van Barbie Als geboortedatum van Barbie geldt 9 maart 1959 Op die dag werd de pop geïntroduceerd bij de inkopers op de "1959 Toy Fair" In datzelfde jaar begon tevens de massaproductie Barbies mannelijke equivalent Ken vernoemd naar Kenneth de zoon van Ruth Handler ontstond twee jaar later De Afro-Amerikaanse pop Christie volgde in 1968 en in 1997 kwam daar ook nog Becky bij die in een rolstoel zit Films De laatste jaren is een serie digitale animatiefilms uitgebracht op dvd met Barbie in de hoofdrol In de originele Engelstalige versies heeft in alle films Kelly Sheridan de stem van de hoofdpersoon ingesproken vanaf Barbie in een Modesprookje is Diana Kaarina de vervangster van Kelly Sheridan Voor de Nederlandstalige nasynchronisatie spreekt Laura Vlasblom de stem van Barbie in maar voor de liedjes die bijvoorbeeld in Prinses en de Bedelaar werden gezongen hebben andere stemactrices hun stemmen geleend waaronder Donna Vrijhof Arie van der Ven en Vajèn van den Bosch De volgende films zijn uitgebracht Externe link NRC 9 maart 2009 Een beiaard carillon of klokkenspel is een met een klavier bespeelbaar muziekinstrument bestaande uit één of meerdere series klokken Een beiaard bestaat uit ten minste 23 gegoten bronzen klokken in vaste ophanging afgestemd in chromatische volgorde dat wil zeggen in halve stappen die men samen harmonisch kan laten klinken Gewoonlijk bevindt het instrument zich in een toren Het wordt zowel bespeeld met een klavier met houten stokken en pedalen die zijn aangesloten op klepels dan wel door een automatisch speelwerk De beiaard is het zwaarste van alle bestaande muziekinstrumenten bij de grootste exemplaren kan het gewicht van de klokken alleen al oplopen tot 100 ton De grootste concentratie van beiaarden is nog steeds te vinden in de Lage landen Nederland België en de Franse Nederlanden Benaming Volgens de definitie van de Beiaard Wereld Federatie World Carillon Federation is sinds 2011 een beiaard een muziekinstrument bestaande uit op elkaar afgestemde bronzen klokken en bespeelbaar door middel van een stokkenklavier Het woord carillon is een verbastering van quadrillon In dat woord is het getal vier te herkennen Het betekende oorspronkelijk een wekkering of voorslag vier klokjes die een melodietje speelden om de uurslag aan te kondigen Een beroemd voorbeeld daarvan vindt men in Engeland waar veel torens de Westminster chimes laten horen zoals op de Big Ben in Londen Het woord beiaard komt wellicht van het oudere woord beieren waarmee bedoeld werd dat men verschillende klokken kon doen luiden door met riemen aan de klepels te trekken of er met hamers op te slaan door een beierman Ook zijn er mensen die beweren dat het woord beieren is afgeleid van baaierd een verouderd woord voor chaos De beiaardier is dan degene die in deze wirwar van klanken orde aan moet brengen< ref> Geschiedenis Ontstaan Het instrument is in de Lage Landen in de 16e eeuw ontstaan toen de rijkere steden hun belforten en kerktorens niet alleen voor het oog verfraaiden maar ook een nieuw geluid toevoegden aan de torenklokken De eerste echte beiaard zou gebouwd zijn in Oudenaarde in 1510< ref> Het was de resultante van de voorafgaande evolutie op drie domeinen Een verbetering van de giettechniek van bronzen klokken Men slaagde er steeds beter in om aan klokken een juiste en min of meer vooraf bepaalde toonhoogte mee te geven Een technologische evolutie in het raderwerk voor het overbrengen van bewegingen naar hamers klepels klokken Wellicht is het daarom dat de eerste beiaarden ontstonden in steden die ook sterk stonden in de weef- en textielindustrie waarvoor ook vrij ingewikkelde machines werden gebruikt Naar analogie met het weefgetouw noemt men trouwens de gespannen horizontale draden tussen klavier en klok de schering Een nauwkeuriger tijdmeting Het bekendmaken aan de stedelingen van het juiste uur had een regulerende functie Het aantal slagen van een luidklok gaf het uur aan Omdat de burgers niet van tevoren wisten ze hadden zelf geen horloge wanneer de klok zou slaan moesten ze worden "verwittigd" om het aantal slagen te tellen Dit verwittigen gebeurde door een "voorslag" van enkele kleinere klokjes Het uitbreiden van die voorslag tot meerdere klokken van verschillende toonhoogte gaf de mogelijkheid kleine melodieën ten gehore te brengen Als die klokken werden verbonden met een "stokkenklavier" waarop men manueel kon spelen was er sprake van een beiaard of carillon Bovendien was de politieke situatie van Vlaanderen onder Margaretha van Oostenrijk en keizer Karel gunstig met de relatieve vrede en rijkdom en de macht van de steden Begin 16e eeuw raakte de techniek in de grote Vlaamse steden verspreid vanaf de tweede helft van de 16e eeuw sloeg de "mode" ook aan in de Noordelijke Nederlanden Uit stadsrekeningen blijkt dat er met het bestellen van een beiaard vaak prestige gemoeid was Het bleef wel een typisch instrument van de lage landen en Noord-Frankrijk Uitzonderlijk vindt men het ook elders maar dan als "curiosum" door heersers uit de lage landen meegebracht of geïmporteerd Voorbeelden hiervan zijn de kathedraal van Sint-Petersburg of het paleis in het Portugese Mafra een bestelling van koning Johan V van Portugal 17e eeuw Later werd de techniek steeds meer verfijnd het aantal klokken nam toe verbeteringen in de overbrengingstechniek het aanbrengen van een "speeltrommel" om de tijd automatisch aan te geven en vooral het zuiverder stemmen van de klokken inclusief de boventonen van die klokken Onder meer de beroemde klokkengieters de gebroeders Hemony die samenwerkten met de Utrechtse fluitspeler beiaardier Jacob van Eyck in de 17e eeuw ontwikkelden een techniek van het "stemmen" van klokken door het precies uitdraaien van iets te dik gegoten klokken in concentrische ringen op welbepaalde afstanden van elkaar in de klok De toonhoogtes van de meerdere boventonen in een klok werden geverifieerd door middel van een klankstavenspel waarop zandkorrels lagen die bij het resoneren gingen bewegen Zodoende kon men de dikte van de klokwand aanpassen waarbij de juiste toonhoogte van alle boventonen werd bereikt Ook de speeltrommel werd meer en meer geperfectioneerd naarmate het aantal klokken en de gecompliceerdheid van de composities en arrangementen toenam moest er ook telkens een bredere speeltrommel met meer verticale sporen rond de trommel worden gemaakt Een hoogtepunt in de beiaardcultuur werd bereikt rond 1750 Verschillende steden hadden meerdere beiaarden die elkaar beconcurreerden in omvang en pracht Behalve beiaardspel door de beiaardier weerklonk op geregelde tijdstippen het klokkenspel als onderdeel van de tijdsaanduiding Achtmaal per uur was geen uitzondering Aangezien de uurwerken van de verschillende klokkentorens niet precies gelijk liepen was er wel altijd ergens een automatische beiaard actief Reisverslagen van buitenlandse bezoekers hebben het over de Nederlanden "vol vrolijke klanken" maar ook over voortdurend hinderlijk "geklingel en geklep" Een soort muzak avant la lettre dus Hoe vaker muziek moest klinken hoe meer horizontale rijen of maten van "gaten gevuld met nootjes of pennen" een speeltrommel moest bevatten hoe meer klokken de beiaard telde hoe meer verticale sporen rond de trommel telde Het bouwen vaak ook het gieten van zon omvangrijke trommel met bijbehorende in te schroeven nootjes werd een specialiteit op zich François Hemony goot in 1661 de grote speeltrommel in Kampen In 1748 bouwden Jan en Antoine de Hondt een trommel van twee meter doorsnede 250 maten en 123 sporen 2 tot oorspronkelijk 6 sporen per klok voor het Belfort van Brugge Hendrik Joltrain dreef rond die tijd de capaciteit nog op door de trommel na één omwenteling langs de lichters het lichterbed één spoor te doen opschuiven gestuurd door het torenuurwerk Tijdens de eerste omwenteling bespeelden de even sporen het klokkenspel waarop dan de melodie van het hele uur stond genoteerd en tijdens de tweede omwenteling de oneven sporen die de korte melodieën voor het halve uur en de kwartieren lieten horen Een exemplaar van zon trommel is nog actief 2012 bij de beiaard op de Sint-Gummarustoren te Lier Ook het Zeeuwse Middelburg had zo'n springtrommel op de Abdijtoren of "Lange Jan" tot het bombardement op Middelburg op 17 mei 1940 Het versteken van de nootjes om een andere melodie te laten horen was dus een heel karwei; soms met twee of drie man meerdere dagen in de toren Meestal was dit ook de taak van de stadsbeiaardier; hij maakte ook het arrangement van het nieuwe repertorium Met zijn pennen "enen" en gaatjes "nullen" programmeerde hij zo eigenlijk de oudste vorm van een computer Hij moest zowel horizontaal het samenklinken van akkoorden als verticaal het ritme en verloop van de melodie in de gaten houden daarbij rekening houdend met de technische beperkingen van het instrument en de snelheid waarmee de trommel afgesteld was bij het draaien In de 17e eeuw met relatief kleine beiaarden was het nog gebruikelijk de melodie om de twee maanden te wijzigen naargelang de gelegenheid dikwijls met melodieën bij het bijbehorende kerkelijke feest of tijdvak In de protestantse gewesten werd meestal een psalm op het hele uur gezet Er werd alleen een uitzondering gemaakt in tijden van strenge vorstperiodes In de maand mei werd op veel plaatsen op het hele uur een meilied of meideun verstoken In Gouda op de Sint-Jan gebeurt dit anno 2012 nog steeds Verminderde aandacht Het versteken van de melodie werd op het einde van de 18e en zeker in de 19e eeuw op veel plaatsen verwaarloosd en teruggebracht tot één versteek vaak in de stille week voor Pasen per jaar dit mede omdat het zo'n omvangrijk werk was Begin 21e eeuw wordt in Nederland op de meeste oude trommels tweemaal per jaar verstoken in voor- en najaar Met de Franse Revolutie kregen de beiaarden vooral in de Zuidelijke Nederlanden een zware klap Vele klokken werden geroofd omdat de kerkelijke goederen in beslag werden genomen al was hiertegen verzet van de bevolking In tijden van oorlogen probeerde men klokken te verstoppen of de klokken van de beiaard los te koppelen zodat ze als "luidklok" behouden konden blijven Veel door de vijand geroofde klokken werden gebruikt om versmolten te worden voor de oorlogsindustrie; brons was schaars in oorlogstijd Dit gebeurde ook nog tijdens de Tweede Wereldoorlog in heel Nederland In België werden de meeste beiaarden gespaard van vordering wel gingen veel luidklokken naar de oorlogsindustrie in Hamburg Na de oorlog bleken nog veel klokken uit Nederland en België in de opslag aanwezig In 1946 verrichtte de Amerikaan Persival Price er onderzoek naar Een transport van klokken in een schip was gesaboteerd door het in het IJsselmeer af te zinken bij Urk Na 1945 werd dit schip gelicht en werden de klokken teruggegeven aan hun eigenaren Ook de klokken uit de opslag in Duitsland kwamen bij hun eigenaren terug Toch was er veel verloren gegaan In het noorden verminderde ook het aanzien van de beiaard in de 19e eeuw Behalve het reeds vermelde te omslachtige versteken van de melodieën werd het aantal bespelingen van vier keer tot éénmaal per week teruggebracht meestal tijdens de weekmarkt Concerten op zondag werden geschrapt niet alleen omdat de beiaardmuziek als "frivool" ervaren werd ook omdat het bespelen van de beiaard op de dag des Heren als te mijden "zware arbeid" werd bestempeld wat niet geheel onterecht was slecht onderhouden beiaarden vergden inderdaad heel wat fysieke inspanningen bij het bespelen soms na een vermoeiende torenklim Ook de zo geprezen techniek van het stemmen van klokken raakte verloren Voor musici die meestal ook de orgels in de stad bespeelden was er ook meer en lucratiever werk in kerken concertzalen en huiskamers dan op een tochtige toren Hernieuwde interesse Vanaf eind 19e eeuw met de neogotiek kreeg de beiaard meer aanzien terug Mede dankzij het "heruitvinden" van de techniek van klokkenstemmen door de Engelse kanunnik Arthur B Simpson en iets eerder in Frankrijk door Amédée Bollée en zonen Die wisten in 1874 door het gieten en stemmen van een carillon op de toren van de Johannes de Doper kathedraal in Perpignan een min of meer zuiver gestemde beiaard af te leveren Jef Denyn had ook een groot aandeel in de heropleving van de beiaard onder meer door een reeks avondconcerten op de beiaard van de Sint-Rombouts in Mechelen te starten Treinladingen mensen kwamen er heen om te luisteren naar dit wonderlijke spel in de avond De beiaard ontwikkelde zich ook meer en meer als een zelfstandig instrument los van torenuurwerken of kerken Meestal was het een prestigeproject van rijke edellieden of mecenassen Een beroemd voorbeeld is de beiaard in de universiteitsbibliotheek van Leuven Het instrument telde oorspronkelijk 48 klokken omdat de bibliotheek na de brand tijdens de Eerste Wereldoorlog werd herbouwd met geld van de destijds nog 48 staten van Amerika Ook Rotterdam kreeg op het stadhuis een grote beiaard in 1920 geschonken door rijke inwoners de gebroeders van Ommeren van het gelijknamige havenbedrijf Het stadhuis bleef bij het bombardement op Rotterdam in 1940 gespaard echter de klokken werden door de Duitsers geroofd Na de oorlog kwam er een nieuw instrument Een ander voorbeeld is een reizende beiaard die op een wagen is geplaatst zodat hij kan meerijden in optochten of folkloristische stoeten en concerten kan geven in het buitenland Na de Eerste Wereldoorlog werd de beiaard ook "ontdekt" in het buitenland; vooral in de Verenigde Staten Australië Japan en Korea ontdekten ze de beiaardcultuur In Japan voornamelijk sedert een uitwisselingsprogramma in 1985 tussen Hasselt en Itami Ook in de rest van Europa kwamen er nieuwe beiaarden bij In augustus 2014 werd bekendgemaakt dat de beiaardcultuur in Nederland wordt erkend als immaterieel cultureel erfgoed Unesco Unesco de VN-organisatie voor onderwijs wetenschap cultuur en communicatie erkent sinds november 2014 de beiaardcultuur in België als beste praktijk in het beschermen van immaterieel cultureel erfgoed Gieterijen In 1980 sloot de laatste klokkengieterij in Vlaanderen de Leuvense firma Sergeys haar deuren Hiermee kwam een einde aan een traditie van 500 jaar beiaardbouw in Vlaanderen In Nederland bestaan anno 2012 nog verschillende klokkengieterijen zoals Simon Laudy in Finsterwolde Eijsbouts in Asten en de Petit & Fritsen in Aarle-Rixtel Overige befaamde carillonklokkengieters zijn John Taylor & Co in Loughborough Verenigd Koninkrijk Paccard in Sévrier Frankrijk en Rudolf Perner in Passau Duitsland die als een van de weinigen zijn klokken in met leem gevormde mallen of sjablonen giet; bij de moderne gieters gebeurt dit met vuurvaste chamotte cement Massa Het gewicht van een klok hangt samen met de toonhoogte Een klok die acht keer zo zwaar is is een octaaf lager De totale massa van een chromatische beiaard is ruim zes keer de massa van de zwaarste klok en deze waarde is nauwelijks afhankelijk van het aantal klokken Een beiaard is daardoor vaak transponerend De laagste toets is meestal een C maar klinkt bijvoorbeeld als B lager dus zwaarder dan wel D Es of G hoger dus lichter Dit deed en doet men uit economische overwegingen dan wel om ruimte te besparen De beiaarden van voor 1800 zijn vrijwel allemaal gestemd in de middentoonstemming De basis voor die stemming wordt dan genomen naar de toonhoogte van de C op het klavier Het spelen op een beiaard in middentoonstemming uit de 17e of 18e eeuw geeft beperkingen in de muziekkeuze Op zo'n instrument kan de meeste muziek van latere tijd vaak toch gespeeld worden en klinkt volgens de kenners zelfs veel fraaier; soms moet hiervoor eerst de muziek worden getransponeerd om in de zuivere toonsoorten van deze stemming te komen Moderne muziek krijgt bij uitvoeren op oude reine stemmingen een extra dimensie De muziek wordt genoteerd op twee notenbalken zoals voor andere klavierinstrumenten De bovenste balk is voor het manuaal de onderste voor het pedaal Er wordt gebruikgemaakt van een viool- en een bassleutel Bespeling Iemand die een beiaard bespeelt heet beiaardier m v of ook wel klokkenist hoewel dit tegenwoordig ook de functionaris kan zijn die de technische installaties onderhoudt De toetsen van de speeltafel zijn houten stokken die gegroepeerd zijn als de toetsen van een piano Men spreekt ook wel van witte en zwarte toetsen hoewel de stokken niet gekleurd zijn De beiaardier bespeelt de toetsen met de pink van zijn losjes gebalde vuisten of als hij twee toetsen tegelijk wil indrukken met duim en vingers Meestal is er ook een pedaal dat met de voeten wordt bespeeld De manier van spelen verschilt per land De Nederlandse speelstijl was meer met rechte handen Hier te zien op de Amsterdamse Westertoren Het pedaal van een grote speeltafel 4 octaven is vaak zo ingericht dat de c van het pedaal dit is meestal de laagste toon zich recht onder de een octaaf hogere c van het manuaal bevindt Bij het pedaal van een kleine speeltafel 3 octaven ligt de c van het pedaal meestal recht onder de even hoge c van het manuaal Het pedaal van een kleine speeltafel is dus een octaaf hoger dan van een grote' speeltafel Dit zijn twee relatief veel voorkomende varianten Er bestaan echter veel meer varianten zoals de Waalrese variant waarbij een drie-octaafs carillon de pedaalligging heeft van een 4-octaafs instrument Beiaarden van 2 of 5 octaven en tussenliggende omvang hebben weer andere afwijkende klavieren Er is geprobeerd tenminste op Europese schaal om een standaardklavier te bewerkstelligen maar dat is slechts ten dele gelukt omdat niet alle beiaarden zich aangesloten hebben bij de besluiten van een standaardisatiecommissie onder leiding van Jos D'hollander< ref> De reden is vaak dat de vorm van de beiaard en dus ook van het klavier sterk afhankelijk is van de beschikbare ruimte in de toren Zo heeft het Amerikaanse klavier andere toetsvormen en onderlinge afstanden; bovendien wijkt het pedaal af van wat in Europa gebruikelijk is is vaak waaiervormig ergonomisch Bij de meeste klavieren hebben de pedaaltoetsen het draaipunt achter in het klavier bij de 17e-eeuwse Hollandse klavieren was oorspronkelijk het orgelpedaal in zwang met het draaipunt onder de bank Enkele van deze oude klavieren bevinden zich nog in de Wester- en Zuidertoren in Amsterdam In de laatste is een replica van dit oude klavier aanwezig waar nog op wordt gespeeld compleet met broeksysteem als toets naar klepel verbinding De Vlaamse variant is te zien in het Vleeshuis Antwerpen Het pedaal omvat ongeveer anderhalf octaaf dus ook bij een groot klavier hebben het pedaal en het manuaal tonen gemeenschappelijk Drukt men een pedaaltoets in dan gaat de gelijkklinkende manuaaltoets ook omlaag Dit geschiedt door aanhangen met een systeem van tuimelaars in het klavier Een toets is met een stelsel draden verbonden aan de klepel van een klok Ook hierbij wordt minstens één gerichte tuimelaar gebruikt namelijk om de verticale beweging van de toets om te zetten in een horizontale beweging van de klepel In grotere klokkenkamers vind je de klokken op rijen en een rek met tuimelassen het systeem van Jef Denyn Het oudere broeksysteem wat in de kleine Hollandse torens veel voorkwam geeft de beiaardier minder controle over de bespeling van toets naar klepel en wordt voor handspel nog zelden toegepast; tegenwoordig hebben dit soort lantaarnvormige torens gerichte tuimelaars die een betere controle tussen toets en klepel bewerkstelligen Het broeksysteem is in kleine torens nog wel veel in gebruik voor overbrenging van de speeltrommel naar de speelhamers van het automatische spel Als een toets zo ver mogelijk wordt ingedrukt komt de klepel net niet tegen de klok Om de klok te laten klinken moet de toets met enige kracht worden aangeslagen De klepel valt dan direct weer terug ook als de toets ingedrukt blijft zodat de klok vrij kan klinken Door de toets iets terug te laten komen en weer aan te slaan klinkt de klok opnieuw Zo is het mogelijk een klok snel herhaaldelijk te laten klinken tremolo Als de klokken in een galmende ruimte hangen zijn de aparte aanslagen nauwelijks meer van elkaar te onderscheiden en lijkt het alsof de klok continu in trilling is Het tremolo spel is beroemd geworden door Jef Denyn De handmatige bespeling is in onze tijd bij voorkeur mechanisch via een stokkenklavier Hierdoor kan de beiaardier nuances in zijn spel leggen die met automatisch spel of met een elektrische verbinding zoals met een keyboard niet zo goed mogelijk zijn Weliswaar bestaan er nu ook automatische systemen die piano en forte kunnen spelen op de klokken; maar de ware musicus prefereert een stokkenklavier wat rechtstreeks mechanisch is aangesloten op de klepels in de klokken Automatisch speelwerk Bijna alle beiaarden in Nederland en België zijn naast een handspel ook ingericht om de tijd met de klokken automatisch te melden met een korte melodie Dit gebeurde vanaf de 16e eeuw door middel van een speeltrommel dat is een grote cilinder van ongeveer anderhalve meter doorsnee met 40 tot over de 100 verticale sporen rondom Aan de buitenkant van deze cilinder of trommel worden metalen pinnen nootjes gezet die door een helper aan de binnenkant worden vastgeschroefd; we noemen dit versteken Er bestaan nootjes in verstelbare vorm deze werden op een liniaal tegen de trommel gezet en vastgedraaid waarna de trommel werd doorgedraaid naar het volgende te maken akkoord Op welke plek dat akkoord moet komen is tijdens het versteken te zien is op een wijzerwerk naast de trommel Dit systeem van schuifnootjes kwam rond 1900 in gebruik De oude trommels van Enkhuizen< ref> Utrecht en Maastricht werden er voor verbouwd en de nieuwe speeltrommels werden er mee uitgerust De meeste oude speeltrommels hebben echter nog steeds het systeem van vaste notenwaarden van 1 tot 8 binnen een trommel maat met vaak combinatienootjes zodat één hamer meerdere keren achter elkaar kan slaan binnen een trommelmaat De luxueuzere speelwerken vooral de trommels uit de 18e eeuw hebben daarnaast ook soms een 1- tot 12-notenstelsel zodat triolen kunnen worden verstoken binnen een trommelmaat Trommelmaat is de verticale afstand tussen de horizontale rijen gaten in de trommel Op het moment dat de trommel door het uurwerk in beweging wordt gebracht tillen de nootjes de tuimelaars op die in verbinding staan met de hamers aan de buitenkant van de klokken De hamers voor het automatische spel zijn onafhankelijk van de klepels voor handmatig spel binnen in de klok Er zijn vaak meer hamers op één klok om een snelle repetitie op dezelfde toon mogelijk te maken De hamers worden opgevangen door een bladveer zodat ze de klok na het slaan niet afdempen Op het moment van vrij zetten door het uurwerk loopt de trommel als hij nog op gewichten loopt één maat door waarop wat nootjes worden gestoken Dit noemt men de voorslag of verwittiging ook wel de klik In Mechelen noemt met deze klik het Mechels halfje of ook kleine rammel Op elk kwartier van het uur klinkt dezelfde langere melodie De speeltrommel werd op veel plaatsen vroeger helemaal vol gestoken met bijvoorbeeld 75 maten muziek voor heeluurspel 20 voor half- en 5 maten op de kwartieren De klik halverwege tussen de kwartieren had maar 1 maat nodig De speeltrommel wordt aangedreven met een zwaar gewicht vaak een afgeschreven kanon tegenwoordig is dat gewicht bij veel oude speelwerken vervangen door een elektrische motor en daardoor is de voorslag op 75 minuut komen te vervallen Ook zijn de melodieën een heel stuk korter en niet meer gebonden aan de vaste maateenheden Omdat het carillon dag en nacht op ieder tijdstip van het uur dezelfde melodie speelt weten de mensen zonder klok te kijken hoe laat het is Na het heeluurspel geeft de zwaarste klok bourdon de slagen voluit voor het bijbehorende uur Op half gaat dat ook zo maar dan op een lichtere klok Dit systeem van tijdmelding noemt men de Hollandse slag De speelwerken spelen al sinds de 16e eeuw dag en nacht Tegenwoordig geschiedt automatisch carillonspel bij nieuw gebouwde instrumenten haast altijd door elektromagnetisch werkende hamers of klepels die bestuurd worden door een draaiorgelboek of ponsband maar de laatste jaren vooral door een computerprogramma Een modern computergestuurd systeem werkt met luchtpistons op het beiaardklavier; dit noemt men een pneumaat of carillair Voordeel hiervan is dat er geen dure hamers nodig zijn; bovendien zou het mogelijk de bespeelbaarheid van het stokkenklavier beter in vorm houden Nadeel is dat de stalen draden door temperatuurswisselingen uitzetten en krimpen zodat veelvuldig handmatig afregelen noodzakelijk blijft bij handbespeling doet de beiaardier dat voordat hij begint met spelen Dit nalaten kan schade veroorzaken Het is met deze moderne systemen eenvoudiger dan bij de vroegere speeltrommels om een andere melodie in te stellen men hoeft alleen de ponsband of het computerprogramma te vervangen of op een keyboard in te spelen en daarna bij te werken op het computerscherm Het gaat tegenwoordig bij sommige systemen zelfs zo ver dat de beiaardier deze werkzaamheden thuis kan verrichten waarna de gegevens via een telefoonverbinding naar de computer in de toren worden gezonden Hij hoeft er dus niet eens de trap in de toren voor te beklimmen Ook is een voordeel bij het computersysteem dat daarbij de oude melodieën niet verloren gaan wat bij het versteken van een speeltrommel wel het geval is BestandInterieur toren begane grond overzicht linksvoor van het trommelspeelwerk Brielle 20533336 RCEjpg| Het 16e-eeuwse uurwerk en de speeltrommel in Brielle zijn buiten gebruik BestandInterieur toren begane grond overzicht van de voorzijde van het trommelspeelwerk Brielle 20533335 RCEjpg|Achterzijde van de 16e-eeuwse speeltrommel en uurwerk van Brielle BestandInterieur toren begane grond overzicht van het middenstuk van de achterzijde van het trommelspeelwerk Brielle 20533341 RCEjpg|Voorzijde van het 16e-eeuwse uurwerk en speeltrommel met het afgekoppelde lichterbed in de Sint-Catharijne toren te Brielle BestandBeiaardJPG | Carillon in de Domtoren in Utrecht met kanon om de grote speeltrommel aan te drijven in de kast links BestandTraktuurBeiaardJPG | Gerichte tuimelaars op de bassen van de beiaard in de Domtoren in Utrecht BestandMunt3jpg | Het carillon in de Munttoren te Amsterdam < gallery> Opleiding Vlaanderen De professionele opleiding niveau Master tot beiaardier kan worden gevolgd aan de Koninklijke Beiaardschool te Mechelen het Lemmensinstituut te Leuven Ter voorbereiding op de professionele opleiding kan men ook aan sommige muziekacademies als keuze-instrument voor beiaard kiezen zo onder meer in Haaltert Deinze en in Lier Wallonië Opleidingen tot beiaardier worden gegeven aan de Muziekacademie van Aat de Muziekacademie van Luik de Muziekacademie van Zinnik Nederland Nederlandse Beiaardschool te Amersfoort een onderdeel van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht Faculteit Muziek Carillon Instituut Nederland te Dordrecht Daarnaast zijn er amateuropleidingen in Enschede als vrijetijdsbesteding van studenten aan de universiteit Rotterdam Erasmus Universiteit en Beiaardcentrum Nederland te Amersfoort Aantallen In onderstaande tabel wordt behalve het aantal beiaarden per land of regio ook de dichtheid van beiaarden in die regio's weergegeven Het grote verschil in dichtheid tussen de Lage Landen en de rest van de wereld wordt zo gedemonstreerd Het aantal klokken in een beiaard bedraagt meestal wat minder dan 50 dat zijn vier octaven maar er zijn ook beiaarden met 60 of 70 klokken Lijst van beiaarden in Nederland Zie de Lijst van beiaarden in Nederland voor een overzicht Lijst van beiaarden in België Zie de Lijst van beiaarden in België voor een overzicht Lijst van beiaarden in Frankrijk Zie de Lijst van beiaarden in Frankrijk voor een overzicht Beiaardiers en componisten Zie Lijst van beiaardiers en componisten voor een overzicht Externe links Muziekvoorbeelden Beiaardverenigingen ] Beiaarden Bibliografie ] Zingend Brons uitgeverij ] Leuven 2010 ISBN 978-90-5826-720-7 ] Van Paardebel tot Speelklok uitgave Europese Bibliotheek Zaltbommel 1971 geen ISBN ] Klokkenspel Het carillon en zijn bespelers tot 1800 Uitgeverij Verloren Hilversum 2008 ISBN 978-90-8704-061-1 ] België of voluit het Koninkrijk België is een West-Europees land dat ligt aan de Noordzee en grenst aan Nederland Duitsland Luxemburg en Frankrijk Het land is 30528 km² groot en heeft een bevolking van iets meer dan 11 miljoen inwoners De belangrijkste stad is Brussel hoofdstad van België en bestuurlijk centrum van de Europese Unie Het land heeft drie officiële talen ongeveer zestig procent van de bevolking spreekt Nederlands vooral in Vlaanderen veertig procent spreekt Frans vooral in Wallonië en minder dan een procent spreekt Duits in de Oostkantons De culturele en linguïstische diversiteit van het land heeft door een opeenvolging van staatshervormingen geleid tot een complex politiek systeem waarbij in principe de grondgebonden bevoegdheden – zoals economie werkgelegenheid en openbare werken – liggen bij de Gewesten het Vlaamse het Waalse en het Brusselse en de persoonsgebonden materies – zoals onderwijs cultuur en welzijn – bij de Gemeenschappen de Vlaamse de Franse en de Duitstalige met een overkoepelende federale overheid voor het hele grondgebied bevoegd voor onder meer defensie justitie en de sociale zekerheid België ontstond na de Belgische Revolutie in 1830 toen het zich afscheidde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Na de onafhankelijkheid werd de jonge natie – vooral door de zware industrie in Wallonië – een van de voorlopers in de Industriële Revolutie De ontwikkeling van Vlaanderen bleef achter tot het economisch zwaartepunt naar het noorden verschoof in de jaren 1960 ook de periode van de vastlegging van de taalgrens de aanloop naar de indeling van het land in meerdere deelstaten en van de onafhankelijkheid van de kolonies in Midden-Afrika België groeide uit tot 's werelds 21ste economie werd een van de welvarendste meest ontwikkelde en meest geglobaliseerde landen ter wereld en bouwde op zijn vrijemarkteconomie met beperkte overheidsinmenging een uitgebreide welvaartsstaat Geschiedenis België werd in de prehistorie bevolkt door verschillende Keltische en Germaanse stammen waaronder de Menapii de Morinen de Nerviërs en de Eburonen onder Ambiorix In de Romeinse tijd werden de Keltische stammen in het gebied tussen Noordzee Rijn Seine en Marne Zuid-Nederland België Noord-Frankrijk en delen van West-Duitsland samen aangeduid met het woord Belgae Hun woongebied Gallia Belgica maakte deel uit van het Romeinse Rijk en viel uiteen in een aantal feodale staten tijdens de Middeleeuwen Het grote Frankische Rijk na Karel de Grote werd verdeeld tussen Frankrijk en het Duitse Rijk De Schelde gold als grens tussen de beide rijken Een gebied waarin het huidige België lag kwam uiteindelijk in handen van de Habsburgers in de 15e eeuw zie Habsburgse Nederlanden en werd in 1795 overgenomen door de Fransen Doorheen de geschiedenis is het dikwijls de plaats geweest waar de Europese mogendheden hun oorlogen uitvochten Het gebied werd daarom soms het slagveld van Europa genoemd Na de nederlaag van Napoleon te Waterloo in 1815 ging het land op in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden een grotere bufferstaat tegen het onrustige en revolutionaire Frankrijk Met de Belgische Revolutie van 1830 scheidde België zich af en werd een constitutionele monarchie De wapenspreuk van België luidt Eendracht maakt macht Deze eendracht sloeg in 1830 op de vereniging van de negen provinciën De negen provinciewapens zijn dan ook vertegenwoordigd in het wapenschild van het land Op 18 oktober 1908 verwierf België Belgisch Congo als kolonie Daarvoor was Kongo Vrijstaat het persoonlijk bezit van koning Leopold II geweest België werd in de Eerste Wereldoorlog bijna helemaal bezet door Duitsland Enkel een klein gebied achter de IJzer in West-Vlaanderen waar koning Albert I zijn troepen aanvoerde bleef onder geallieerde controle Tijdens de Tweede Wereldoorlog capituleerde koning Leopold III na de Achttiendaagse Veldtocht en werd heel het land bezet In september 1944 werd het grootste deel van België door de geallieerden bevrijd Na deze oorlog leidde de capitulatie door koning Leopold III tot de Koningskwestie waarbij zijn broer prins Karel als regent fungeerde tot Leopold III in 1951 de macht overdroeg aan zijn zoon Boudewijn die toen 21 was Op 9 augustus 1993 werd Albert II koning der Belgen Op 21 juli 2013 deed Albert II vrijwillig afstand van de troon hetgeen een unicum was in de geschiedenis van de Belgische monarchie Zodoende werd Filip de zevende koning der Belgen Etymologie De naam Belgica werd voor het eerst vermeld door Julius Caesar Hij duidde met Belgica een gebied aan in Noord-Frankrijk België Zuid-Nederland Luxemburg en Zuidwest-Duitsland tot aan de Rijn Het latere België kreeg na de val van het Romeinse Rijk een andere bevolkingssamenstelling dan in Caesars tijd In Belgica woonden de Belgae die het eerst worden beschreven in Caesars Commentarii de bello Gallico Er leefden in die tijd ook Belgae en aanverwante stammen zoals Catuvellauni en Trinovantes in Zuidoost-Britannia De naam "Belgae" is mogelijk afkomstig van het voor-Keltisch woord belo wat "helder" "wit" "schijnend" of "glanzend" betekent In dat geval is "Belgae" verwant aan het Engelse woord bale zoals in "bale-fire" het Angelsaksische bael het Litouwse baltas zoals in "Baltisch" het Slavische belo bilo bjelo … zoals in Belarus en de stadsnamen Beograd Biograd Bjelovar Ook de Gallische godennamen Belenos "De Heldere" en Belisama waarschijnlijk van dezelfde godheid; oorspronkelijk van belo-nos "onze schijnende" komen mogelijk van dezelfde bron Een andere voorgestelde etymologie van de naam Belgae bel is een Indo-Europees woord voor "rond" of "opgeblazen object" zoals in de figuurlijke betekenis van "balg" cirkel leger alliantie enzovoort Het affix -ga is het Gallisch voor "man" of "krijger" Bel-gae zou dan betekenen "mannen van de alliantie" De oorsprong van het woord zou dan Gallisch zijn Deze betekenis zou dan passen bij de omschrijving van Caesar Een andere uitleg van dezelfde woordstam zou volgens Pokorny zijn zoals in "gebelgd" en "verbolgen" dus een verwijzing naar de lichtgeraaktheid van de oude Belgen die om de geringste aanleiding met elkaar oorlog voerden Geografie Fysische geografie Het gebied van België bestaat uit twee delen laagland dat behoort tot de kustvlakte van de Noordzee in het noorden; en het plateau van de Ardennen in het zuiden Deze tweedeling heeft een geologische oorsprong In de Ardennen liggen harde gesteenten van hoge ouderdom Paleozoïcum aan het oppervlak waarin rivieren zich diep hebben ingesneden In Vlaanderen bestaat de ondiepe ondergrond net als in Nederland en grote delen van Noord-Duitsland uit ongeconsolideerde sedimentaire gesteenten uit het Tertiair en Kwartair In Vlaanderen was de bodem op vele plaatsen vroeger moerassig maar hij is door de mens tot wateringen gedraineerd De rivieren Maas Schelde en IJzer hebben een groot deel van hun stroomgebied in België liggen In het uiterste oosten van het land ligt in de provincies Luik en Luxemburg ook een gebied dat toebehoort aan het stroomgebied van de Rijn via de Moezel in het zuiden van de provincie Henegouwen een klein gebied dat tot het stroomgebied van de Seine behoort via de Oise België heeft een kustlijn van 666 km Als men rekening houdt met de uitstulping van de haven van Zeebrugge bekomt men een lengte van 723 km Statistieken België is met 349 inwoners per vierkante kilometer een van de dichtstbevolkte landen in Europa Dit gaat nog meer op voor Vlaanderen dat 60 procent van de bevolking bevat op 40 procent van de oppervlakte De totale landoppervlakte bedraagt waarmee België een kwart kleiner is dan Nederland en iets groter dan Lesotho en Armenië Volgens het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen beslaat het Belgisch territorium 33990 km² maar daarin tellen de Belgische territoriale wateren tot 12 zeemijlen in de Noordzee mee België grenst aan Frankrijk Luxemburg Duitsland Nederland en de Noordzee en bezit zo een staatsgrens van 14455 kilometer Het hoogste punt is het Signaal van Botrange op 694 meter en het hoogstgelegen dorp is Rocherath een deelgemeente van Büllingen op 655 meter Het geografisch middelpunt is te vinden in Nil-Saint-Vincent Natuur 214 procent van het oppervlak van het land is bedekt met bos hoofdzakelijk in Wallonië In Vlaanderen bevinden zich buiten de steden en industriegebieden vooral landbouwzones met daarnaast nog bossen vooral in de Kempen ten oosten van de stad Antwerpen en Noord-Limburg Belangrijke bossen in Brabant zijn het Hallerbos het Zoniënwoud bij Brussel en het Heverleebos en het Meerdaalwoud bij Leuven De totale bosoppervlakte in Vlaanderen bedraagt 146381 hectare en er ligt 22135 hectare park beheerd door gemeenten en steden In de Ardennen is de natuur uitgestrekt omdat de bevolkingsdichtheid er lager ligt dan in Vlaanderen Een derde van de oppervlakte van Wallonië is bebost en dat oppervlak wordt ook alsmaar groter Een groot deel van dat bos bestaat echter uit dennenbossen die weinig natuurwaarde bezitten Een van de meest ongerepte stukjes natuur van België zijn de Hoge Venen Door het strenge klimaat de vele neerslag en de strenge lange winters komen daar zeldzame plantensoorten voor die ook typisch zijn voor bergstreken of voor Noord-Europa De bijzondere flora in de Hoge Venen is echter bedreigd door de opwarming van het klimaat Klimaat België heeft een gematigd zeeklimaat De gemiddelde temperatuur in België is 112 °C maar er zijn verschillen op te tekenen per regio Die temperatuur komt doordat de warme Golfstroom in de Atlantische Oceaan ook de Noordzee verwarmt Daardoor wordt het in de winter gemiddeld niet kouder dan 5 °C De laagste temperatuur wordt laat in de winter bereikt omdat dan het water is afgekoeld Verder heeft het weer een sterk wisselvallig karakter Bevolking Talen Officiële talen in België zijn Nederlands ca 60% van de bevolking; Frans ca 40% van de bevolking; Duits ca 07% van de bevolking 76000 sprekers in het uiterste oosten van het land Het Nederlands is in het Vlaams Gewest de bestuurstaal en staat in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op gelijke voet met het Frans De hoofdstad Brussel is dus officieel tweetalig maar in werkelijkheid meertalig De grote meerderheid van de Brusselaars kiest in zijn contacten met de overheid voor het Frans Het Frans is de officiële taal in Wallonië en Duits is de taal van de overheid in de Duitstalige gemeenschap de oostelijke grensgemeenten met Duitsland in de provincie Luik De tussen Nederland en de overwegend Franstalige provincie Luik ingeklemde gemeente Voeren in het Frans Fourons is een Nederlandstalige enclave Het is een deel van Vlaanderen met taalfaciliteiten voor de Franstalige minderheid De stad Komen-Waasten Frans Comines-Warneton gelegen tussen Frankrijk en de Vlaamse provincie West-Vlaanderen is sinds 1963 officieel een deel van Wallonië en dus Franstalig met taalfaciliteiten voor de Nederlandstalige minderheid De taalgrens in België komt ruwweg overeen met de Via Belgica de Romeinse heirbaan tussen Keulen en Bavay die sinds de 4de eeuw als culturele grens fungeerde en loopt ruwweg ten zuiden van Brussel De verfransing van Brussel dat iets ten noorden van deze taalgrens ligt is vooral het gevolg van grote inwijking na de industrialisering vanaf de 19de eeuw Daarbij komt de eeuwenlange rol van Brussel als bestuurscentrum met een Franstalige bovenlaag Dat resulteerde in de verfransing van de oorspronkelijk grotendeels Nederlandstalige stad In de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw was het bestuur van België onder andere wegens het cijnskiesstelsel vrijwel volledig Franstalig de toplaag kende nauwelijks of geen Nederlands De eerste taalwetten die bepaalde rechten voor Nederlandstaligen garandeerden werden aangenomen in 1873 Hiermee waren de landstalen nog niet gelijkwaardig Zo zorgde de onderwijswet van 1876 er voor dat het middelbaar onderwijs in Vlaanderen tweetalig werd maar niet in Wallonië Een eerste belangrijk keerpunt was de Eerste Wereldoorlog waar de Vlaamse frontsoldaten met Franstalige officieren rechten opeisten onder de leuze "Hier ons bloed wanneer ons recht?" Ook de na deze oorlog opgetrokken IJzertoren met het opschrift AVV-VVK Alles voor Vlaanderen Vlaanderen voor Kristus drukt een Vlaamse bewustwording uit Dit gelijkwaardig stellen gebeurde pas met de taalwet van 1932 toen het middelbaar onderwijs eentalig werd Nederlands in Vlaanderen en Frans in Wallonië De reële toepassing van de gelijke rechten voor taalgroepen in overheid onderwijs en rechtspraak verliep echter traag soms onwillig en vaak slechts na aandringen en actievoeren Dit is mee de katalysator geweest voor een centrifugale beweging in het unitaire België Die werd bij de oprichting van het Centrum Harmel genoemd naar politicus Pierre Harmel in 1948 voor het eerste officieus erkend In 1963 werd de taalgrens wettelijk vastgelegd Dit bepaalde dat het Frans of het Nederlands de bestuurstaal werd van gemeenten en provincies Enkele gemeenten langs de taalgrens veranderden daarom van provincie en kregen soms ook faciliteiten voor Franstalige Nederlandstalige of Duitstalige inwoners Een snelle wending ontstond door Leuven Vlaams in 1968 Acties van onder meer studenten dwongen de katholieke bisschoppen om de Katholieke Universiteit Leuven te splitsen In 1970 werd een nieuwe Franstalige Université Catholique de Louvain opgericht bekend als Louvain-la-Neuve te Ottignies ten zuiden van de taalgrens De prestigieuze universitaire bibliotheek werd verdeeld Momenteel is de toestand nog steeds dat leerlingen in Vlaanderen verplicht worden om Frans te leren vanaf het vijfde studiejaar Vlaams minister van onderwijs Pascal Smet pleitte in 2011 om het Engels de tweede taal te maken in Vlaanderen Gebarentalen Vlaamse Gebarentaal VGT circa 6000 moedertaalgebruikers Frans-Belgische Gebarentaal LSFB circa 5000 moedertaalgebruikers Dialect en streektaal Daarnaast worden er in België sterk van elkaar verschillende dialecten en streektalen gesproken In Vlaanderen spreekt men verschillende taalvormen die als variëteiten van de Nederlandse taal worden beschouwd zoals het West-Vlaams Oost-Vlaams Brabants Limburgs en Kempens inclusief typische stadstalen zoals het Gents Antwerps Brugs of Leuvens Enkele van deze dialecten worden volgens sommige instanties ook als aparte taal gezien zoals het Limburgs en West-Vlaams Dialecten hebben in Vlaanderen echter geen officiële status Sommige sprekers van "Nederlandse" dialecten bij de taalgrens bijvoorbeeld in Brussel en in de Voerstreek beschouwen zichzelf als "Franstalig" omdat ze naast hun dialect het Frans als belangrijkste cultuurtaal gebruiken Zie verder Nederlandse dialecten Regionale verschillen in het Nederlands In Wallonië wordt door een deel van de bevolking ook een taal gesproken die als afzonderlijke streektaal is erkend Het Waals is de belangrijkste voor deze taal is geprobeerd een genormaliseerde spelling te vormen Ook het Waalse volkslied was oorspronkelijk in het Waals Buiten het Waals bestaan er nog enkele andere lokale en erkende streektalen namelijk het Picardisch in het westen van Wallonië Gaumais of Lotharings in het zuiden van Belgisch Luxemburg het Champenois en het Luxemburgs rond de Luxemburgse provinciehoofdstad Aarlen Het Waals wordt ook wel Patois Plat genoemd Religie België is traditioneel een katholiek land De vele vaak opvallende kerken en kathedralen getuigen daarvan Het christendom verbreidde zich reeds vroeg in het gebied van het huidige België In de 4e eeuw was de H Servatius werkzaam te Tongeren Bloeiende kloosters zoals de Sint-Pietersabdij en de Sint-Baafsabdij in Gent de abdijen van Lobbes St-Hubert Stavelot en vele andere rezen op en droegen bij tot de economische en culturele ontwikkeling van het land De hervormingsbeweging in de 16e eeuw die aanvankelijk een groot succes kende in de Zuidelijke Nederlanden en gepaard ging met politiek verzet tegen de absolutistische tendens van het Habsburgse huis werd vooral door Filips II gestuit Onder de aartshertogen Albrecht en Isabella verdween de invloed van het protestantisme vrijwel volledig en werd het katholicisme vernieuwd door de besluiten van het Concilie van Trente 1545-1563 de Katholieke Hervorming en het werk van de jezuïeten Tijdens de Franse Revolutie was het religieus verzet zeer sterk De grondwet van 1830 waarborgt de vrijheid van godsdienst Ernstige spanningen tussen Kerk en Staat deden zich voor tijdens de schoolstrijd van 1878-1884 en die van 1954-1958 Het wekelijkse kerkbezoek in België is sinds de jaren 1960 drastisch gedaald en bedroeg anno 2008 minder dan 7% daar waar in 1950 circa 50 % van de bevolking de zondagsplicht vervulde In Vlaanderen ligt het kerkbezoek hoger dan in de overige landsgedeelten volgens cijfers van de Katholieke Kerk zelf bedroeg het kerkbezoek 127% in 1998 tegen 112% voor België en volgens een studie van de Katholieke Universiteit Leuven ging 8% van de Vlamingen wekelijks naar de kerk in 2006< ref> Volgende getallen zijn voor Vlaanderen de kerkpraktijk in Wallonië en Brussel is lager dan in Vlaanderen dus de getallen voor geheel België zijn dan ook lager In 1976 ging 36 procent van de Vlamingen tussen 5 en 69 jaar nog wekelijks naar de zondagsmis In 1998 was dat 13 procent In 2009 daalde dat aandeel tot 54 procent wat neerkomt op zo’n 247000 mensen tussen de 5 en 69 jaar Als we de gegevens van de voorbije decennia op een rijtje zetten zien we een zeer gelijkmatige afname van de zondagsmis zegt onderzoeker Hooghe Je kunt bijna perfect voorspellen dat er jaarlijks ongeveer 08 procent minder kerkgangers zullen zijn Begrafenissen 61% en doopplechtigheden 57% gebeuren dikwijls in de kerk Het aantal kerkelijke huwelijken neemt af en bedroeg in 2006 27% De rest van de Belgen is of niet meer praktiserend of agnost atheïst vrijzinnig ca 28% moslim ca 4% of joods ca 26%< ref> België onderhoudt diplomatieke contacten met het Vaticaan Het is bestuurlijk ingedeeld in acht bisdommen en een militair ordinariaat en vormt één kerkprovincie waarvan de aartsbisschop van Mechelen-Brussel André Léonard de metropoliet is De Heilige Jozef is de beschermheilige van België Het VSKO is de koepel-organisatie van de inrichtende macht dat door de Belgische bisschoppen belast is met de coördinatie en de vertegenwoordiging van het katholiek onderwijs in Vlaanderen Sinds de Schoolpact-wet van 29 mei 1959 worden de katholieke scholen ook grotendeels door de staat gesubsidieerd Beroemd zijn Belgische missionarissen zoals Peter van Gent in Mexico Pater Damiaan bij de melaatsen in Molokai Joos De Rijcke in Ecuador Ferdinand Verbiest in China en nu nog Jeanne De Vos in India Priester Adolf Daens en kardinaal Jozef Cardijn waren katholieke geestelijken die zich voor de arbeiders-emancipatie hebben ingezet Samenstelling De productiviteit van de Belgische werknemers< ref> is een van de hoogste ter wereld De Belgen staan er ook om bekend dat ze aanzienlijke bedragen investeren in een eigen liefst zelfgebouwde woning maar aangezien de bouwgronden alsmaar schaarser worden de bevolkingsdichtheid bedraagt beleeft de renovatiesector gouden tijden Van de totale bevolking bevond zich op 01012010 2166 % in de leeftijdscategorie 0-18 jaar 2145 % in de leeftijdscategorie 19-35 jaar 2342 % in de leeftijdscategorie 36-50 jaar 1755 % in de leeftijdscategorie 51-65 jaar 1188 % in de leeftijdscategorie 66-80 jaar 427 % in de leeftijdscategorie 81-100 jaar 001 % in de leeftijdscategorie +100 jaar De gezinsgrootte in België is de laatste tijd weer licht gestegen De vruchtbaarheidsgraad ligt op 179 kinderen per vrouw waardoor België minder geconfronteerd wordt met een verouderende bevolking dan andere landen in Europa< ref> 15 procent is ouder dan 65 jaar De levensverwachting ligt op 75 jaar voor de mannen en 81 jaar voor de vrouwen De kwaliteit van de Belgische gezondheidszorg behoort tot de beste ter wereld< ref> Wat de levensstandaard betreft zijn er ongelijkheden tussen de inwoners van de verschillende gewesten; het Vlaams Gewest is financieel gezien rijker dan Wallonië< ref> De Belgische bevolking bestaat voor bijna een miljoen uit immigranten< ref> Een eerste grote golf inwijkelingen waren Italianen die in Wallonië en Limburg in de mijnen kwamen werken De politicus Elio Di Rupo stamt daarvan af Na de Mijnramp van Marcinelle in 1956 leverde Italië geen gastarbeiders meer en volgde een nieuwe golf Marokkanen en Turken die vanaf de jaren 1960 de tekorten op de arbeidsmarkt kwamen invullen Bovendien woont er ook een gemeenschap uit de vroegere kolonie Belgisch-Kongo vooral in de Matongewijk te Brussel Groei België telde 10984468 inwoners op 1 januari 2011 In vergelijking met andere Europese landen is de Belgische bevolking traag gegroeid 45 miljoen in 1850 bijna 7 miljoen in 1900 102 miljoen in 2000< ref> Ter vergelijking de Nederlandse bevolking groeide van een derde minder 3 miljoen in 1850 tot meer dan de helft meer 16 miljoen in 2000 De groei is sinds 1989 vooral te danken aan de sociale bevolkingsgroei Het positieve migratiesaldo is goed voor 2 3 van de totale bevolkingsaanwas tegenover 1 3 als gevolg van natuurlijke bevolkingsgroei Deze groei is per gewest en provincie sterk verschillend geweest Terwijl de bevolking van België in zijn geheel over de periode 1846-2008 toenam met een factor 22 was dit voor het Vlaams Gewest 261 voor het Waals Gewest 196 en voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 522 In het Waals Gewest is de groei vanaf 1930 tot 2008 beperkt gebleven 15% en deze is dan nog grotendeels te wijten aan de immigratie vanuit het buitenland In het Vlaams Gewest heeft de groei ook daarna doorgezet 47% voor dezelfde periode De sterke groei in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest was tot de Tweede Wereldoorlog vooral het gevolg van de binnenlandse migratie waarna de stadsvlucht die optrad in de 2e helft van de 20e eeuw slechts opgevangen werd door immigratie vanuit het buitenland en het inwoneraantal ongeveer stabiel bleef Slechts sinds 1996 groeit de bevolking er weer en nu zelfs sneller dan het nationaal gemiddelde Dit is het gevolg van buitenlandse immigratie en een hoger geboortecijfer bij de allochtone bevolking< ref> want de binnenlandse migratie vertoont nog steeds een negatief saldo Behalve in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kennen ook de provincies Waals-Brabant en Luxemburg recent een sterker dan gemiddelde groei die vooral te wijten is aan economische migratie door de aantrekkingskracht van Brussel en Luxemburg Politiek De naoorlogse politiek in België wordt beheerst door zgn breuklijnen Die historisch gevormde breuklijnen zijn het communautaire'' dit is de nieuwe naam voor wat vroeger wel als de Vlaams-Waalse tegenstellingen of ook de Vlaamse ontvoogdingsstrijd werd beschreven; het sociale ook wel de klassenstrijd of de tegenstelling tussen het kapitaal en de werkmensen; het levensbeschouwelijke op het eerste gezicht de tegenstelling tussen klerikaal-antiklerikaal maar verbreedt naar het vlak van ethische problemen zoals abortus euthanasie en de scheiding tussen kerk en staat Deze breuklijnen vertalen zich deels naar politieke partijen maar lopen ook dikwijls door partijen heen De gewijzigde staatsstructuur volgt uit die breuklijnen Sommigen zien in het verschil in taal ook een verschil in cultuur en traditie Germaanse in het noorden Romaanse in het zuiden Dit zou zich ook uiten in politieke verschillen de christendemocraten zijn naar verhouding sterker in landelijk Vlaanderen dan in het vroeger geïndustrialiseerde Wallonië voor de sociaaldemocraten geldt het omgekeerde Vroeger lag het economisch zwaartepunt van het land in het gewest Wallonië met zijn mijnen en zware industrie maar sinds de jaren 60 is de Waalse industrie verouderd en in crisis Het economische belang van het gewest Vlaanderen groeide door zijn havens kleine en middelgrote ondernemingen kmo's en de constante groei van de dienstensector Brussel de federale hoofdstad de hoofdstad van het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Vlaamse Gemeenschap zetel van de Europese Raad Europese Parlement en Europese Commissie en tal van andere internationale organisatie is zonder enige twijfel de belangrijkste stad van het land en tevens de meest controversiële stad ze vormt de inzet van veel twisten Brussel is historisch een Vlaamstalige Brabantse stad en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ligt volledig ingesloten door het Vlaams Gewest Brussel is de hoofdstad van Vlaanderen maar ook van de Franse Gemeenschap In theorie is Brussel tweetalig maar in de praktijk meertalig met Frans als voornaamste taal Zoals elke grote stad deint Brussel verder uit naar de Vlaamse Rand die bij het Vlaams Gewest hoort Dat zorgt voor politieke communautaire spanningen die hoog op kunnen lopen Kenmerkend voor België was de wafelijzerpolitiek als middel om spanningen af te kopen al dan niet in communautaire kwesties Wafelijzerpolitiek kwam erop neer dat voor elke overheidsinvestering op één plaats een overeenkomstige investering bij de concurrent moest staan of omgekeerd Voorbeeld is het groots ogende Hellend vlak van Ronquières ter compensatie van de uitbreiding van de haven van Brugge-Zeebrugge Een heet hangijzer was tussen circa 2002 en 2012 de kwestie Brussel-Halle-Vilvoorde B-H-V Volgens het Grondwettelijk Hof was het handhaven van deze kiesomschrijving terwijl overal elders per provincie werd gestemd ongrondwettelijk B-H-V werd opgesplitst in het tweetalig Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Nederlandstalige Halle-Vilvoorde dat in het kiesdistrict Vlaams-Brabant opging Dit weliswaar in ruil voor bijkomende financiering voor Brussel en taalfaciliteiten in Halle-Vilvoorde Als gevolg van de federalisering aan het einde van vorige eeuw hebben de politieke partijen een metamorfose ondergaan De grote unitaire nationale partijen werden gesplitst in een Franstalige en Nederlandstalige vleugel BSP-PSB werd spa en PS; CVP-PSC werd CD&V en cdH; sindsdien netwerken de politici uit de verschillende gewesten cq gemeenschappen eigenlijk vooral binnen hun taalgroep en verlopen de contacten over de taalgrens heen minder vlot politici kennen elkaar niet zo goed meer op het persoonlijke vlak er ontstaat zo een soort publieke communicatie over de taalgrens heen waarbij de pers als "proxy" fungeert Staatsstructuur Na een revolutionaire opstand heeft België zich op 4 oktober 1830 onafhankelijk gemaakt van Nederland Een poging om opnieuw aan te sluiten bij Frankrijk mislukte zie rattachisme België koos voor onafhankelijkheid met een koning aan het hoofd België is de enige erfelijke constitutionele volksmonarchie ter wereld met aan het hoofd de Koning der Belgen Dit werd onder Engelse druk een Duitse vorst die verwant was aan het Britse koningshuis Leopold van Saksen-Coburg-Gotha Zijn zoon Leopold II die de kolonie Belgisch Congo schonk aan België koning-ridder Albert de in de koningskwestie omstreden Leopold III de bij de bevolking geliefde< ref> Boudewijn en vervolgens diens broer koning Albert II In 2013 werd Filip de zevende koning der Belgen België is sinds eind 20ste eeuw een federaal land en een constitutionele monarchie met aan het hoofd een koning die formeel weinig politieke macht bezit maar in de praktijk genoeg ervaring kan opbouwen om informeel politieke invloed uit te oefenen België bestaat als federale staat uit verschillende gemeenschappen en gewesten die naast de federale regering een eigen regering hebben De Grondwet< ref> beschrijft België op de volgende wijze Titel 1 in Art 1 zegt dat België een federale Staat is samengesteld uit de gemeenschappen en de gewesten in Art 2 dat België drie gemeenschappen omvat de Vlaamse Gemeenschap de Franse Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap in Art 3 dat België drie gewesten omvat het Vlaams Gewest waarin vooral Nederlandstaligen wonen met in bepaalde gemeenten faciliteiten voor Franstaligen het Waals Gewest waarin vooral Franstaligen en de Duitstalige gemeenschap wonen in bepaalde gemeenten faciliteiten voor de Nederlandstaligen en het tweetalige Brussels Hoofdstedelijk Gewest waarin het Nederlands en het Frans wettelijk gelijkwaardig zijn in Art 4 dat België vier taalgebieden omvat het Nederlandse taalgebied het Franse taalgebied het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad en het Duitse taalgebied Op 7 februari 1831 was de grondwet de liberaalste ter wereld In de tweede helft van de 20e eeuw was België verworden tot een in meerdere opzichten verzuild en verdeeld land waar politieke leiders onderling formele en informele macht konden verdelen en waar een voedingsbodem ontstond voor schandalen en schandaaltjes De Belgische politiek werd opgezadeld met diverse schandalen waarop niet onmiddellijk een afdoend antwoord kon worden geformuleerd de Agustazaak de Bende van Nijvel de ontvoering van oud-premier Paul Vanden Boeynants de moord op André Cools en de zelfmoord van Alain Van der Biest Het systematisch falen van de orde- en rechtshandhaving werd erg duidelijk na de arrestatie van Marc Dutroux en wekte verontwaardiging in heel het land Reorganisatie van Gerecht en Politie drongen zich op Zie hieronder Politie Defensie Het Belgisch leger is een beroepsleger de dienstplicht is afgeschaft Het leger bestaat uit de Landcomponent Luchtcomponent Marinecomponent en de Medische component De Marine legt zich vooral toe op mijnenvegen De Luchtmacht bezit F-16 gevechtsvliegtuigen transportvliegtuigen C-130 Airbus en Agusta A109 helikopters Het Landleger beschikt over Leopard tanks De Medische afdeling is gespecialiseerd in behandeling van brandwonden vooral in het militair hospitaal van Neder-Over-Heembeek De elite-eenheid zijn de paracommandos die een aantal keren actief waren in Kongo Het Belgisch leger is ingepast in de NAVO en heeft deelgenomen aan operaties in Bosnië Kosovo Libanon en Afghanistan Belgische paracommandos werden ontwapend en vermoord tijdens hun inzet als blauwhelm in Rwanda Politie Sedert de politiehervorming die in België werd doorgevoerd wet van 7 december 1998 bestaat er nog maar één politiedienst namelijk een "geïntegreerde politie gestructureerd op twee niveaus" Die twee niveaus bestaan uit een federale politie en een lokale politie die onderling communiceren via welbepaalde kanalen De vroegere politiediensten gemeentepolitie gerechtelijke politie rijkswacht werden alle afgeschaft Dit was een gevolg van de zaak-Marc Dutroux van ontvoerde en vermoorde meisjes waarbij de toen nog versnipperde politiediensten weinig efficiënt bleken Federalisering Het Belgische federalisme is voor niet-ingewijden ingewikkeld en onoverzichtelijk omdat het unitaire kenmerken vertoont gewesten zijn -nog steeds- grotendeels financieel afhankelijk van de federale fiscus en tegelijk confederalistische trekken heeft politici moeten zich -steeds meer- tot een uitsluitend Vlaams of Franstalig kiespubliek richten Langzamerhand groeide de opinie dat de tweeledige maatschappelijke structuur van België geen unitaire politieke structuur meer verdraagt België werd daarom steeds verder gedecentraliseerd in een vijftal staatshervormingen 1970 1980 1988-89 1993 en 2001-2003 om officieel in 1993 een echte bondsstaat te worden met het zogenaamde bipolair federalisme als staatsvorm Dit federalisme met als architect Wilfried Martens loodgieter Jean-Luc Dehaene federalist Hugo Schiltz regionalist Guy Spitaels en de controversele politicus Jean Gol kenmerkt zich door verschillende overheidslagen elk met eigen verkozen volksvertegenwoordiging en regering ;Federaal De federale overheid is bevoegd voor defensie buitenlandse zaken economische en monetaire unie pensioenen ziekteverzekering heeft het federaal parlement als wetgevende macht en de federale regering als uitvoerende macht ;Drie Gewesten Vlaams Gewest olijfgroen Waals Gewest rood Brussels Hoofdstedelijk Gewest blauw De gewesten zijn bevoegd voor aan het grondgebied gerelateerde materies ruimtelijke ordening milieu landbouw huisvesting energie werkgelegenheid openbare werken en vervoer economie en buitenlandse handel toezicht op gemeenten en provincies en ontwikkelingssamenwerking Elk gewest heeft een parlement als wetgevende macht en een regering als uitvoerende macht ;Drie gemeenschappen Nederlandstalig olijfgroen Franstalig rood Duitstalig blauw De gemeenschappen gaan over persoonsgebonden materies culturele aangelegenheden sport onderwijs onderzoek gezondheid welzijn en taalgebruik Elke gemeenschap heeft een gemeenschapsraad als wetgevende macht en een gemeenschapsregering als uitvoerende macht De Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest hebben een gemeenschappelijk parlement en regering beide met zetel te Brussel De Brusselse leden van het Vlaamse Parlement mogen echter niet meestemmen over Vlaamse gewestaangelegenheden In Franstalig België ligt het ingewikkelder De Franstaligen beslisten om hun afzonderlijke bestuursorganen namelijk het Waals Gewest zetel te Namen en de Franse Gemeenschap zetel te Brussel gescheiden te houden De Duitstalige Gemeenschap heeft haar eigen parlement en regering zetel Eupen Het meest gecompliceerd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is het Brussels Hoofdstedelijk Parlement en regering zetel Brussel bevoegd voor gewestmateries en zijn de Vlaamse en Franse gemeenschappen elk bevoegd voor de eigen gemeenschapsmateries via de Vlaamse respectievelijk Franse Gemeenschapscommissie en hun uitvoerende organen colleges Voor zaken die beide gemeenschappen aangaan is in Brussel de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en college bevoegd Gewesten en gemeenschappen kunnen decreten of in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ordonnanties uitvaardigen die kracht van wet hebben in het eigen gewest of de eigen gemeenschap Een bijzonder rechtscollege het Grondwettelijk Hof waakt erover dat de wetgeving van de federale regering de gemeenschappen en gewesten de bevoegdheidsverdeling tussen deze verschillende entiteiten eerbiedigt Het Grondwettelijk Hof kan wetsbepalingen vernietigen die deze bevoegdheidsverdeling schenden Het pijnpunt vormen de financiën Nu gebeurt er langs het federaal niveau door sociale zekerheid investeringen spoorwegen enz een netto transfer van geld van noord naar zuid Bij overheveling van meer bevoegdheden naar de gemeenschappen gewesten en ook de financiering ervan zou de solidariteit tussen noord en zuid in het gedrang komen De hoofdstad van Vlaanderen is Brussel de hoofdstad van Wallonië is Namen Brussel is ook de hoofdstad van Franstalige Gemeenschap De hoofdstad van de Duitstalige gemeenschap is Eupen Parlementen De zes parlementen bestaan in totaal uit zeven wetgevende vergaderingen en tellen samen 537 verschillende leden Federaal Parlement van België Kamer 150 leden en Senaat 74 leden Vlaams Parlement 124 leden fusie van 2 wetgevende vergaderingen namelijk Vlaams Gewest en Vlaamse Gemeenschap Waals Parlement 75 leden Brussels Hoofdstedelijk Parlement 89 leden Parlement van de Franse Gemeenschap Parlement de la Communauté française de Belgique 94 leden namelijk de 75 leden van het Waals Parlement en 19 van de 72 Franstalige leden van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement Parlement van de Duitstalige Gemeenschap 25 leden Regeringen De zes regeringen tellen samen 48 ministers en 10 staatssecretarissen Federale regering 13 ministers en 6 staatssecretarissen Vlaamse regering 9 ministers Waalse regering 8 ministers Brusselse Hoofdstedelijke Regering 5 ministers en 3 staatssecretarissen Regering van de Franse Gemeenschap 7 ministers Regering van de Duitstalige Gemeenschap 4 ministers Enkele ministers van de Waalse regering zijn ook minister in de Franse Gemeenschapsregering Een voorbeeld is Rudy Demotte hij is minister-president van de Waalse regering en de Franse Gemeenschapsregering Daarnaast is Evelyne Huytebroeck minister in de Brusselse regering en de Franse Gemeenschapsregering Er zijn dus geen 48 verschillende personen minister Provincies Het Vlaams Gewest Vlaanderen is ingedeeld in 5 provincies Antwerpen hoofdstad Antwerpen Limburg hoofdstad Hasselt Oost-Vlaanderen hoofdstad Gent Vlaams-Brabant hoofdstad Leuven West-Vlaanderen hoofdstad Brugge Ook het Waals Gewest Wallonië telt 5 provincies Waals-Brabant hoofdstad Waver Henegouwen met als hoofdstad Bergen Luik hoofdstad Luik Luxemburg hoofdstad Aarlen Namen hoofdstad Namen Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest behoort tot geen enkele provincie De provincies bestaan weer uit diverse arrondissementen Aan het hoofd van elke provincie staat een gouverneur De provinciale besturen hebben evenwel weinig gewicht Hun bestaan wordt soms in vraag gesteld Een van de taken van de provinciegouverneur is het coördineren van de hulpverlening bij rampen van grote omvang bijvoorbeeld chemische ongelukken in de havens Ook het besturen van belangrijke milieuzaken zoals kernenergie behoort tot zijn taken Elke Belgische gemeente heeft een gemeenteraad als wetgevende macht en een college van burgemeester en schepenen als uitvoerende macht met als hoofd de burgemeester Politieke partijen en bewegingen Als gevolg van de steeds sterker wordende tegenstellingen tussen Vlamingen en Franstaligen zijn de unitaire partijen in de jaren zestig en zeventig dus nog voor België een federale staat werd één voor één uit elkaar gevallen in aparte Vlaamse en Franstalige partijen christendemocraten CD&V; cdH socialisten spa; PS liberalen Open Vld; MR en groenen Groen; Ecolo België is daardoor een federaal land zonder federale politieke partijen een unicum in de wereld en volgens een groeiend aantal mensen ook een risico voor het voortbestaan van het land Door de specifieke manier waarop België werd gefederaliseerd op basis van taalgroepen ontstonden er partijen die zich tot slechts één taalgroep richten Uit het Vlaams-nationalisme zijn na het Egmontpact in 1977 en het uiteenvallen van de Volksunie in 2001 de partijen Vlaams Blok N-VA en Spirit voortgekomen Toen de vzw's die de organisatie en de financiën van het Vlaams Blok beheerden veroordeeld werden voor racisme werd de partij omgedoopt tot het Vlaams Belang dat als uiterst rechts geldt Vlaams Belang en N-VA streven de onafhankelijkheid van Vlaanderen na en worden daarom separatistisch genoemd De voornaamste Franse taalpartij is het FDF dat opkomt voor de belangen van de Franstalige Brusselaars De partij maakte tot 2011 deel uit van het liberale MR Na de invoering van de kiesdrempel in 2003 kwam de trend om versnippering tegen te gaan door vorming van kartels Zo ontstond spa-Spirit Spirit werd later SLP en verbrak het kartel in 2008 VLD-Vivant Vivant is intussen opgegaan in de Open Vld CD&V-N-VA het Vlaams kartel inmiddels uiteengevallen Groen! nu Groen weigerde in 2004 om met spa mee in het kartel te stappen Lijst Dedecker wilde geen gesprek meer met het Vlaams Belang en anderen over de vorming van een rechts front een Forza Flandria Een bijkomende verwikkeling vormt de asymmetrie tussen Vlaanderen en Wallonië Wallonië heeft een langere industriële geschiedenis waardoor de socialistische PS er traditioneel sterk staat sterker dan de Vlaamse socialisten van de spa Vlaanderen kent een traditie van landbouw en katholicisme waardoor de CD&V veel sterker is dan haar Franstalige zusterpartij cdH Europa Binnen België groeien de tegenstellingen langs de taalgrens Eerder hebben Belgische politici nochtans wezenlijk bijgedragen aan de Europese eenwording In 1921 ging België samenwerken met Luxemburg in de Belgisch-Luxemburgse Economische Unie en vanaf 1944 met Nederland en het Groothertogdom in de Benelux Vooral Paul Henri Spaak heeft bijgedragen tot de EGKS wat later de EEG en de EU werd Brussel huisvest het Europees Parlement en de Europese Commissie in het Berlaymontgebouw Zo ook herbergt België te Evere het hoofdkwartier van de NAVO en te Casteau de Supreme Headquarters Allied Powers Europe Verschillende Belgen vervullen een belangrijke functie binnen de Europese instituten Herman Van Rompuy is de allereerste Permanente voorzitter van de Europese Raad of President van de Europese Raad van regeringsleiders en staatshoofden en Karel de Gucht EU-Commissaris voor Handel vanaf 2010 Wilfried Martens Voorzitter van de Europese Volkspartij Annemie Neyts Voorzitter van de Europese Liberalen ELDR Guy Verhofstadt Fractieleider van de Liberalen in het Europees parlement en Isabelle Durant ondervoorzitter van het Europees Parlement Economie De economie van België is gebaseerd op diensten vervoer en handel Het belang van de industrie neemt steeds meer af De mijnbouw is sinds de laatste mijn sloot in 1991 stopgezet De productie van staal chemische producten en cement waren traditioneel geconcentreerd in de valleien van Samber en Maas in de Borinage rond Bergen Charleroi Namen en Luik en in het Kempens Steenkolenbekken Luik en Charleroi zijn nog steeds staalcentra maar de nieuwere metaalbedrijven zijn vooral ingeplant rond de havensteden Antwerpen Gent en Brugge De chemische producten omvatten meststoffen kleurstoffen geneesmiddelen en plastieken; de petrochemische industrie is geconcentreerd dicht bij de olieraffinaderijen van Antwerpen De textielproductie die in de Middeleeuwen begon omvat katoen linnen wol en kunstvezels; tapijten en dekens zijn belangrijke vervaardigde producten Gent Kortrijk Doornik en Verviers zijn alle textielcentra; Mechelen Brugge en Brussel zijn beroemd vanwege hun kant Andere industrieën omvatten diamantslijperij Antwerpen is een belangrijk diamantcentrum cement en glasproductie en de verwerking van leer en hout Meer dan 55 procent van de elektriciteit van België wordt opgewekt uit kernenergie De Belgische industrie hangt af van de invoer voor zijn grondstoffen Het meeste ijzer kwam uit het bassin van Lotharingen in Frankrijk terwijl de non-ferro metaalproducten van uit de koloniën ingevoerde grondstoffen worden gemaakt waaronder zink koper lood en tin De uitvoer handel omvat ijzer en staal vervoersapparatuur tractoren diamanten en aardolieproducten De industriële centra zijn met elkaar en met de belangrijkste havens Antwerpen Brugge-Zeebrugge en Gent verbonden door de rivieren de Maas en de Schelde en hun zijrivieren door een netwerk van kanalen in het bijzonder Albertkanaal het kanaal Gent-Terneuzen en het Boudewijnkanaal en door een uitgebreid spoorwegsysteem België heeft veel vruchtbare en goed bewaterde grond hoewel de landbouw een steeds kleiner percentage arbeidskrachten vertegenwoordigt De belangrijkste gewassen zijn maïs tarwe haver rogge gerst suikerbieten aardappels en vlas Rundvee en varkens evenals de zuivelproductie vooral in Vlaanderen zijn ook belangrijk Het verwerkte voedsel omvat suiker vooral te Tienen kaas en andere zuivelproducten; bier onder meer te Leuven en andere dranken worden ook vervaardigd Belangrijker dan landbouw is wellicht intensieve tuinbouw en fruitteelt ook voor export zowel in serres ooit begonnen in het glazen dorp Hoeilaart als in volle grond witlof spruiten asperges sla tomaat aardbeien en dies meer Zo spreekt men in het Engels van "Brussels sprouts" en van "Belgian endives" en kent men in het Duits "Brüsseler" De veilingen van Sint-Katelijne-Waver en van Hoogstraten zijn internationaal bekend Ook hier speelt het wegennet een belangrijke rol om de geveilde waren snel naar de verbruikers te vervoeren De munteenheid is sinds 1 januari 2002 de gemeenschappelijke Europese munt euro EUR het enige wettelijke betaalmiddel Voordien was dit de Belgische frank BEF Deze was reeds sinds 1 januari 1999 gekoppeld aan de gemeenschappelijke Europese munt 1 euro 403399 BEF Van 1926 tot 1946 is er ook als munt de Belga geweest die een waarde had van vijf BEF Deze benaming was niet populair en werd in 1946 afgeschaft Verkeer België is een internationaal knooppunt voor goederen- en personenvervoer met een uitgebreid wegennet van autosnelwegen en expreswegen Het spoorwegennet wordt geëxploiteerd door de Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen NMBS De eerste trein op het Europese vasteland reed in 1835 van Mechelen naar Brussel De belangrijkste andere maatschappijen voor openbaar vervoer zijn de Vlaamse De Lijn de Brusselse MIVB en de Waalse TEC Die drie netten sluiten nauwelijks op elkaar aan zodat versnippering ook hier de efficiëntie niet ten goede komt De haven van Antwerpen is op Rotterdam na de grootste van Europa Er bevindt zich onder meer het tweede grootste petrochemisch complex ter wereld na dat in Houston Ook de haven van Brugge-Zeebrugge en de haven van Gent zijn belangrijke goederenhavens Zeebrugge geldt als s lands grootste passagiershaven Europas belangrijkste roro- en aardgashaven en 's werelds belangrijkste autohaven Daarnaast heeft ook de haven van Oostende een aanzienlijk betekenis als rorohaven Zeebrugge is de belangrijkste Belgische vissershaven gevolgd door Oostende en Nieuwpoort Brussel en Luik hebben belangrijke binnenhavens Er zijn civiele luchthavens bij Brussel Zaventem Charleroi Gosselies Antwerpen Deurne Luik Bierset en Oostende Media De Nederlandstalige en Franstalige openbare omroepen zijn gevestigd te Brussel in hetzelfde complex aan de Reyerslaan Voor de Nederlandstaligen is dat de VRT Vlaamse Radio en Televisie Voor de Franstaligen is dat de Radio-Télévision belge de la Communauté française RTBF Bemerk de verwijzing naar België in de Franstalige benaming en de afwezigheid ervan in de Vlaamse benaming Daarnaast zijn er commerciële tv-stations als VTM VT4 2BE aan Vlaamse kant en RTL aan Franstalige kant De openbare omroepen zenden elk verschillende radioprogrammas uit en krijgen steeds meer concurrentie van privé-zenders Daarnaast zijn er erkende vrije radios De regeling daarvan gebeurt per taalgemeenschap wat rond Brussel voor problemen zorgt omdat sommige FM-programma's van de ene taalgroep die van de andere taalgroep met een groter vermogen verdringen Er bestaan tientallen kranten en tijdschriften in de drie talen Er zijn tien Vlaamse kranten waarvan die met de grootste oplage die van het Het Laatste Nieuws is Er verschijnen 18 Franstalige kranten waarvan het Brusselse Le Soir de bekendste is Voor de Duitstalige gemeenschap is er Grenz-Echo Toerisme De kunststeden Brugge Gent Antwerpen Mechelen en Brussel trekken toeristen voor hun historische gebouwen begijnhoven architectuur en musea onder meer het Plantin-Moretusmuseum als werelderfgoed Vooral de Art nouveau van onder meer Horta is uniek Typische trekpleisters voor toeristen te Brussel zijn het atomium overgebleven van Expo 58 en Manneke Pis Japanse toeristen bezoeken dikwijls Brugge Antwerpen en Hoboken vanwege het in Japan populaire boek Een hond van Vlaanderen De kust trekt badgasten voor het strand de zee en fietstochten In Limburg werd in 2006 het eerste Vlaamse Nationaal Park geopend door steeds meer toeristen ontdekt als fiets- en wandelgebied Het fietsroutenetwerk is een concept dat hier is ontstaan na de mijnsluitingen De Ardennen lokken toeristen voor wandeltochten rotsbeklimmen en afdalingen van bergstromen met kajaks en in de winter langlaufen Ook de scheepsliften bij La Louvière zijn werelderfgoed net als de Citadel van Namen en de neolithische vuursteenmijnen van Spiennes Bekende Belgische folklore zoals de Gilles van Binche het Ros Beiaard van Dendermonde de Heilig-Bloedprocessie van Brugge of de Ommegang van reuzen te Antwerpen trekt ook veel toeristen Spa is in het Engels synoniem voor kuuroord Cultuur Kunst België kent een rijke traditie van schilderkunst Dit begon met de Vlaamse Primitieven waaronder Jan van Eyck en Hans Memling Dit kwam tot bloei met Quinten Matsijs Pieter Bruegel de Oude Peter Paul Rubens Jacob Jordaens en Anthony van Dyck Later volgden Constant Permeke René Magritte Paul Delvaux en James Ensor Op vlak van literatuur telde België één Nobelprijswinnaar Maurice Maeterlinck Langs Franstalige kant zijn auteurs als Georges Simenon van commissaris Maigret en Amélie Nothomb het meest bekend Hendrik Conscience Ernest Claes en Felix Timmermans begonnen te schrijven in het Nederlands Willem Elsschot Gerard Walschap Louis Paul Boon brachten dit tot verdere ontwikkeling Johan Daisne en Hubert Lampo lanceerden het magisch realisme Hugo Claus en Jef Geeraerts brachten literatuur met meer vaart Hedendaagse schrijvers zijn Pieter Aspe Herman Brusselmans Kristien Hemmerechts en Anne Provoost Beroemde dichters waren Guido Gezelle Albrecht Rodenbach Paul Snoek en Herman de Coninck Een mengvorm van het picturale en tekst zijn stripverhalen met wereldberoemde striptekenaars als Hergé van Kuifje Edgar P Jacobs van Blake en Mortimer Willy Vandersteen van Suske en Wiske Marc Sleen van Nero Pom van Piet Pienter en Bert Bibber Jef Nys van Jommeke Peyo van de Smurfen en Franquin van Guust Flater Adolphe Sax vond de saxofoon uit Bekende muziekartiesten zijn Toots Thielemans Jacques Brel Axelle Red Dani Klein en Arno Hintjens Sandra Kim won het Eurovisiesongfestival in 1986 De bekendste opera is De Munt te Brussel waar de Belgische Revolutie begon na de opvoering van de Stomme van Portici Bekende ballet-choreografen zijn Anne Teresa De Keersmaeker en Jeanne Brabants Acteurs Jean-Claude Van Damme en Jan Decleir zijn internationaal bekend net als de modeontwerpers zijn Dries Van Noten Dirk Bikkembergs en Walter Van Beirendonck Onderwijs en wetenschap Het onderwijs behoort sedert 1980 tot de bevoegdheid van de gemeenschappen Op enkele uitzonderingen na zijn er dus geen "Belgische" scholen meer maar wel Nederlandstalige Franstalige of Duitstalige Het onderwijs is ingedeeld in onderwijsnetten officieel onderwijs georganiseerd door de burgerlijke overheid gemeenschappen de provincies en de gemeenten en vrij onderwijs georganiseerd door particuliere organisaties maar wel erkend en gesubsidieerd door de staat Het katholieke net is daarbij het grootst De grootste universiteit is de Katholieke Universiteit Leuven Ze bestaat sinds 1425 en is daarmee de oudste van de Nederlanden Daarnaast bestaan er Nederlandstalige universiteiten te Gent Brussel Antwerpen Kortrijk en Hasselt waar met Maastricht aan een transnationale universiteit wordt gewerkt De Franstalige universiteiten liggen in Louvain-la-Neuve Luik Brussel Bergen en Namen De universiteiten van Leuven en Louvain-la-Neuve zijn katholiek en ook te Brussel bestaat er een Katholieke Universiteit Brussel naast twee vrijzinnige universiteiten de Nederlandstalige Vrije Universiteit Brussel en de Franstalige Université Libre de Bruxelles Het onderwijslandschap is door opdeling in taal levensbeschouwing en organisatie dus meer versnipperd dan in andere landen In Antwerpen werden in 2003 een katholieke stedelijke en rijksinstelling samengevoegd tot één instelling Universiteit Antwerpen Bekende wetenschappers zijn Nobelprijswinnaar in 1977 Ilya Prigogine met zijn bijdragen tot de thermodynamica Georges Lemaître die de Big Bang beschreef en Nobelprijswinnaar 2013 François Englert bekend van het Brout-Englert-Higgs-deeltje Op vlak van geneeskunde leverde België de volgende Nobelprijswinnaars in 1974 Albert Claude en Christian De Duve in 1938 Corneille Heymans en in 1919 Jules Bordet De traditie loopt terug tot Andreas Vesalius Rembert Dodoens en Jan Palfijn De farmacoloog Paul Janssen en Peter Piot die aids bestrijdt sluiten ook bij die traditie aan Dirk Frimout en Frank De Winne zijn de Belgische astronauten Sport Voetbal is bij jongeren de meest beoefende sport Al in het begin van de 20e eeuw groeiden voetbal en wielrennen uit tot de populairste sporten met uitgebreide verslaggeving door pers Exponent daarvan is Eddy Merckx een van de beste wielrenners aller tijden Voordien waren er kampioenen als Rik Van Steenbergen en Rik Van Looy Tijdgenoten waren Patrick Sercu Herman Van Springel Walter Godefroot Roger De Vlaeminck Lucien Van Impe en Freddy Maertens Nadien kwamen wielerkampioenen Johan Museeuw Peter Van Petegem Tom Boonen en Philippe Gilbert Populair is veldrijden met meervoudige wereldkampioenen als Eric De Vlaeminck Roland Liboton Sven Nys Bart Wellens Erwin Vervecken Mario De Clercq en Niels Albert Zo ook is België traditioneel sterk in motorcross met wereldkampioenen als Joël Robert Roger De Coster André Malherbe Gaston Rahier Eric Geboers Harry Everts Joël Smets en Stefan Everts België kent ook een traditie van atletiek vooral afstandslopers als olympisch kampioen Gaston Roelants Karel Lismont Miel Puttemans en Ivo Van Damme Dit zet zich door in triatlon met onder meer Marc Herremans die na een zwaar ongeval nu als rolstoelatleet triatlon beoefent Rutger Beke en Luc Van Lierde die tweemaal de Iron Man won Biljart wordt veel beoefend België domineerde de sport met driebandpionier René Vingerhoedt Raymond Ceulemans die 35 keer wereldkampioen werd en Ludo Dielis die 9 maal wereldkampioen werd en meer recent als wereldkampioen de naamgenoot Eddy Merckx van de wielrenner België kende succes in judo met Robert Van de Walle Ingrid Berghmans Ulla Werbrouck die olympisch goud won en Gella Vandecaveye In vrouwentennis domineerden de Vlaamse Kim Clijsters en de Waalse Justine Henin Hoogspringster Tia Hellebaut won goud op de olympische spelen te Beijing De Belgische sportarts Jacques Rogge is voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité België heeft de 7e Olympische Zomerspelen 1920 georganiseerd te Antwerpen Eten en drinken De Belgische eetcultuur ontwikkelde zich in de bourgondische levenshouding Het schilderij De Boerenbruiloft van Pieter Bruegel de Oude beeldt dit uit In het buitenland zijn de frieten vooral miskend als een Belgische uitvinding men noemt het vaak french fries Streekgerechten die het tot de internationale keuken hebben geschopt zijn wildgerechten zoals everzwijn hert of terrines Mechelse koekoek of Mechelse kapoenen konijn met pruimen mosselen maar ook Gentse waterzooi en zijn visvariant Ostendaise dragen bij aan de reputatie van de Belgische keuken Andere typische Belgische gerechten zijn stoofvlees paling in 't groen hutsepot en bloedworst met appelmoes alsook de enorme variëteit aan charcuterie koude vleeswaren De Belgische keuken is een burgerlijke variant op de Franse keuken In 2007 waren er twee restaurants met drie Michelinsterren tien met twee sterren en 89 met één ster België heeft meer dan 365 verschillende bieren Met InBev is de grootste brouwerijgroep ter wereld< ref> Belgisch België is bekend om zijn chocolade met name pralines "Belgische bonbons" Jean Neuhaus vervaardigde in 1912 de eerste praline en zijn merk Neuhaus bestaat nu nog naast onder meer Leonidas en Godiva In het begin van de 20e eeuw was er vanuit Belgisch-Kongo kwalitatief goede aanvoer van cacao en de verwerkingsnijverheid kon zich technisch verfijnen Het grootste deel meer dan 90% van de in België geproduceerde chocolade bestaat uit kwaliteitschocolade met cacaoboter zonder toevoeging van andere plantaardige of dierlijke vetten Naast de eerder genoemde chocolatiers zijn er ook een heleboel artisanale chocolatiers die zeer hoogstaande producten afleveren sommigen vervaardigen enkel chocoladeproducten poppetjes en pralines anderen hebben een beperkter productie die zij integreren in de rest van hun aanbod als bakker-patissier als restaurateur en dergelijke meer Milieu Het leefmilieu in België staat onder druk door de hoge bevolkingsdichtheid Het land is met zijn autosnelwegen een draaischijf transport langs het water over de wegen en een druk luchtverkeer Lintbebouwing is een erfenis van de gewoonte in het verleden om in Vlaanderen huizen langs alle steenwegen te bouwen in plaats van de dorpskernen uit te breiden Er is suburbanisatie en door de aanleg van expresswegen raakten natuurgebieden meer en meer versnipperd Waterkwaliteit Vooral in Antwerpen en Brussel laat de waterkwaliteit ten zuiden van Brussel is sinds 2000 aanzienlijk verbeterd bron Natuurpunt sinds twee rioolwaterzuiveringsinstallaties< ref> Brussel-Noord en Brussel-Zuid werden geactiveerd nadat België door Europa in gebreke werd gesteld Omdat de waterkwaliteit van de Zenne al in de 19de eeuw zo slecht was dat de rivier een gevaar voor de volksgezondheid betekende werd besloten om de Zenne tijdens zijn loop door Brussel te overwelven Tot de ingebruikname van de nieuwe waterzuiveringsstations in de vroege 21ste eeuw stroomde het afvalwater van de stad Brussel ongezuiverd in de Zenne en daarna door het Vlaams Gewest via de Rupel en de Schelde De Zenne is de enige rivier die door drie gewesten stroomt en een deel van de problematiek vindt daar zijn oorzaak Alhoewel de Leie in de jaren 1990 nog sterk vervuild was en nauwelijks vis bevatte is er nu een positieve kentering waar te nemen In 2007 kon op alle plaatsen langs de Leie weer vis gevangen worden Het water in Limburg is na de aanpak van de waterzuivering vaak van goede kwaliteit maar in Wallonië is de waterkwaliteit van de Maas nog steeds een heikel punt Sporadisch komt er industriële vervuiling voor waardoor de drinkwatervoorziening van Antwerpen langs het Albertkanaal in het gedrang komt Luchtkwaliteit De lucht rond Kortrijk-Roeselare Antwerpen Brussel Brugge-Zeebrugge Luik Charleroi en de Gentse kanaalzone is even verontreinigd als in het Ruhrgebied in Duitsland Het massale autoverkeer en de landbouw zorgen voor te hoge concentraties fijn stof en ozon in de lucht vooral bij warm weer in de zomer en bij inversie in de winter Rond Antwerpen bevindt zich een van de grootste concentraties van petrochemische industrie ter wereld Ten noorden van Gent vooral door de staalindustrie bevat de lucht een grote hoeveelheid kankerverwekkende stoffen en fijn stof In de rest van België vooral in Wallonië behalve dan de gebieden rond Luik en Charleroi waar staalindustrie en cementovens ingeplant zijn is het beter gesteld met de lucht doordat daar grotendeels bossen en landbouwvelden liggen Het huishoudelijk afval van het Brussels gewest werd jarenlang verbrand in de afvalverbrandingsinstallatie van Neder-Over-Heembeek volgens minder strenge normen dan geldig in Vlaanderen VLAREM hoewel de rookgassen bij de overheersende wind naar het Vlaams gewest dreven Ook dit is pas na tussenkomst van Europa verbeterd Bodemverontreiniging Op meerdere plaatsen is de bodem verontreinigd door de industrie blackpoints Maar ondanks deze vervuiling is dit een van de betere punten in België op gebied van het milieu Het is minder goed gesteld in andere landen in Europa zoals Nederland vanwege industrie en bemesting Vooral in West-Vlaanderen ligt het nitraatgehalte van het grondwater hoog door intensieve varkensteelt voor export De verschillende mestactieplannen bleven in praktijk deels dode letter Rond Overpelt is er een historische grondvervuiling met zware metalen als cadmium vanwege de vroegere activiteiten van non-ferro industrie van Union Minière Zo ook in Hoboken ten zuiden van Antwerpen vervuiling met lood Te Kapelle-op-den-Bos bestaat ook historische vervuiling bestaat vervuiling van opslag van lekkende vaten radioactief afval Rond Tessenderlo is er vervuiling door lozingen van Tessenderlo Chemie in de Nete Geluidshinder Met de drukke menselijke activiteit vormt ook lawaai een pijnpunt Een typisch voorbeeld vormt Brussels Airport te Zaventem De Vlaamse Brusselse en Waalse instanties leggen verschillende geluidsnormen op om de hinder van vooral nachtvluchten van vooral DHL naar de andere gewesten te verplaatsen Zie ook Basisgevens van de Belgische staatstructuur Belgen Geschiedenis van België Lijst van steden in België Lijst van Belgische gemeenten Geschiedenis van Belgium Austriacum Tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen Externe links | |- | |- | |} De Bengaalse tijger of koningstijger Panthera tigris tigris is een ondersoort van de tijger Panthera tigris die voorkomt op het Indische subcontinent Op de Siberische tijger Panthera tigris altaica na is de Bengaalse tijger de grootste katachtige Het is tevens de tweede meest algemene ondersoort van de tijger Uiterlijke kenmerken De vacht van de Bengaalse tijger is oranjebruin tot oranjegeel met verticale bruine tot zwarte strepen Dit strepenpatroon verschilt in aantal dikte en vertakkingen per individu De buikzijde de wangen en het gebied rond de ogen zijn wit Ook bestaan er "witte tijgers" met een geheel roomwitte vacht waarop het streeppatroon lig Het betreft hier een autosomaal recessief gen dat de aanmaak en distributie in de haarschacht van feomelanine onderdrukt waardoor de rode en gele pigmenten niet tonen in de vacht en enkel de eumelanine-pigmenten die het donkere streeppatroon geven te zien zijn op een lichte ondergrond Deze kleurvariëteit is zeer zeldzaam in het wild maar een populaire attractie in gevangenschap en zij wordt regelmatig gehouden in dierentuinen waaronder in Dierenpark Amersfoort Alle witte tijgers stammen af van één individu Ook bestaan er geheel zwarte dieren waarbij het dominante gen A dat verantwoordelijk is voor het tonen van het agouti-streeppatroon ontbreekt Maar zulke dieren zijn zeer zeldzaam De schofthoogte van de Bengaalse tijger is ongeveer 100 à 110 centimeter Mannetjes hebben een kop-romplengte van 270 tot 310 centimeter en een lichaamsgewicht van 180 tot 258 kilogram vrouwtjes hebben een kop-romplengte van 240 tot 265 centimeter en een lichaamsgewicht van 100 tot 160 kilogram De Bengaalse tijgers die in de Sundarbans voorkomen zijn echter kleiner en aanzienlijk lichter; drie vrouwtjes wogen gemiddeld 767 kilogram zo bleek uit onderzoek dat werd uitgevoerd door onderzoekers van de University of Minnesota en het Bangladesh Forest Department Leefwijze De Bengaalse tijger jaagt voornamelijk 's nachts en in de schemering Hij jaagt onder andere op herten als sambars barasingaherten en axisherten varkens antilopes apen als hoelmans runderen als waterbuffels en gaurs en zelfs jonge olifanten Soms worden ook gavialen pythons en kleinere prooidieren als kikkers hagedissen schildpadden kleine slangen vissen krabben termieten en sprinkhanen gegrepen Een geliefd maar gevaarlijk prooidier is het witstaartstekelvarken Hystrix indica Zijn stekels kunnen dodelijke infecties veroorzaken In de Sundarbans het enige gebied waar tijgers nooit zijn bejaagd zijn menseneters relatief algemeen De prooi wordt eerst tot dichtbij beslopen en wordt daarna besprongen en in de nek schouders of rug gebeten Prooidieren worden nog in het water achtervolgd De prooi wordt over het algemeen bij het water opgegeten De Bengaalse tijger is een solitair dier dat zijn territorium verdedigt tegen andere tijgers van hetzelfde geslacht Enkel in de paartijd in april en mei en in oktober en november trekken een mannetje en een vrouwtje enkele dagen met elkaar op De tijger krijgt één tot zes welpen per worp Na 6 à 12 weken gaan de welpen jagen Een Bengaalse tijger in een nationaal park in Nepal is vijftien jaar oud geworden Verspreiding en leefgebied De Bengaalse tijger komt voor in West-Myanmar en op het Indische subcontinent in Bhutan Nepal en Zuid-China Bangladesh en India Hij leeft hier in de vochtige regenwouden moessonwouden bamboebossen en savannes die begroeid zijn met hoog gras en bomen in waterrijke gebieden als moerassen in mangroves en in rivierbossen Hij komt zowel in het laagland als in de bergen voor tot in de Himalaya waar hij leeft in bladverliezende bossen Bedreiging en bescherming De Bengaalse tijger wordt met uitsterven bedreigd door het verdwijnen van zijn leefomgeving en door stropers Tijgers worden niet alleen voor hun vacht gedood maar ook voor de bereiding van diverse traditionele Oost-Aziatische medicijnen In de negentiende eeuw waren jachtpartijen op de tijger een belangrijke manier van tijdverdrijf voor Indiase maharadja's De maharadja trok met een stoet olifanten en personeel de jungle in om op zoek te gaan naar tijgers en deze neer te schieten Deze tijgerjachten bereikten tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog een hoogtepunt toen hooggeplaatste Britten eveneens op deze manier gingen jagen De Bengaalse tijger is nu een beschermde diersoort en is het nationale dier van zowel India als Bangladesh In India werd de jacht op de tijger en de handel in huiden in 1970 verboden ten tijde van de regering van Indira Gandhi Ook zijn er sinds "Operatie Tijger" in 1973 verscheidene natuurreservaten opgericht om de tijger te beschermen De tijgerpopulatie van India bestaat nu uit zon 2226 dieren< ref> cijfers van 2013; 1706 in 2010 3700 in 2002 en 5000 in 1970 en de totale populatie eind 2009 waarschijnlijk uit zon 3200 exemplaren ongeveer 2500 in 1979 In de Sundarbans een mangrovebos rond de delta van de Ganges op de grens van India en Bangladesh leven zo'n 270 tijgers aan Indiase zijde en ongeveer 400 in Bangladesh Studies van het WWF geven aan dat de Bengaalse tijger een soort is die onder sterke druk staat van de opwarming van de Aarde Als de zeespiegel langs de Bengaalse kust ten opzichte van het jaar 2000 met 28 centimeter stijgt zoals wordt voorspeld dreigt 96% van het leefgebied van de Bengaalse tijgers in de Sundarbans te verdwijnen< ref> Sterke afname in India In 2007 werd duidelijk dat het aantal tijgers in India sterk is afgenomen vooral buiten de reservaten Van zo'n 3700 exemplaren in 2000-2001 naar 1411 specimen in 2006 is het aantal tijgers dus sterk afgenomen Lange tijd heeft de Indiase regering de cijfers verdraaid Zo zouden er al al een lange tijd geen 3000 tijgers meer zijn hoewel de overheid het tegendeel beweerde Experts beweren dan ook dat er momenteel nog maar 750 tijgers over zijn in heel India De Blijde Inkomst of Blijde Intrede was een middeleeuws gebruik waarbij een pas aangetreden vorst landvoogd of andere hoogwaardigheidsbekleder een vreedzaam bezoek bracht aan de steden in zijn gebied en feestelijk onthaald werd door de lokale bevolking In ruil voor erkenning van zijn macht legde de vorst veelal de eed af op de lokale rechten en privileges Vaak deed hij verschillende steden aan op een soort tournée In tijden van onrust kon een intrede soms leiden tot gevangenneming zoals Filips de Goede Karel de Stoute en Maximiliaan I van Oostenrijk aan den lijve ondervonden In België zet het koningshuis dit gebruik verder Een nieuwe koning maakt na zijn eedaflegging een Blijde Intrede in de verschillende provinciehoofdplaatsen van het land normaal vergezeld door zijn echtgenote De kroonprins maakt na zijn huwelijk een gelijkaardige tournée met zijn bruid Beroemde Blijde Intredes selectie 1301 Blijde Intrede in Vlaanderen van Filips de Schone te Brugge Gent Dowaai Rijsel Doornik Aardenburg Kortrijk en Ieper 1356 Blijde Intrede van Johanna van Brabant en Wenceslas in Brussel 1407 Blijde Intrede van Jan Zonder Vrees 142? Blijde Intrede van Filips de Goede 1464 Blijde Intrede van Matthias Corvinus van Hongarije in Sopron 1467 Blijde Intrede van Karel de Stoute in Gent 1468 Blijde Intrede van Karel de Stoute Margaretha van York in Brugge 1478 Blijde Intrede van Maximiliaan I van Oostenrijk in Antwerpen 1493 Blijde Intrede van Maximiliaan I van Oostenrijk in Mechelen 1496 Blijde Intrede van Filips de Schone en Johanna van Castilië in Brussel 1507 Blijde Intrede van Margareta van Oostenrijk in Mechelen 1515 Blijde Intredes van Keizer Karel V in Brugge Gent Antwerpen en Leiden 1520 Blijde Intrede van Keizer Karel V in Brugge 1543 Blijde Intrede van Keizer Karel V in Brussel herdacht door de Ommegang 1548 Blijde Intrede van Hendrik II van Frankrijk in Lyon 1549 Blijde Intrede van Keizer Karel V in Brussel 1549 Blijde Intredes van Filips II van Spanje in Brugge en Antwerpen 1550 Blijde Intrede van Hendrik II van Frankrijk in Rouen 1561 Blijde Intrede van Antoine Perrenot de Granvellein Mechelen 1577 Blijde Intrede van Don Juan van Oostenrijk in Brussel 1578 Blijde Intrede van Keizer Matthias van Oostenrijk in Brussel 1582 Blijde Intrede van Frans van Anjou in Antwerpen Brugge en Gent 1594 Blijde Intrede van Ernest van Oostenrijk in Brussel en Antwerpen 1597 Blijde Intrede van proost Willem Veusels in Maastricht op 17 augustus 1597 1599-1600 Blijde Intredes van Albrecht van Oostenrijk en Isabella van Spanje in Leuven Brussel Mechelen Antwerpen Gent Brugge Doornik etc 1635 Blijde Intrede van kardinaal-infant Ferdinand in Antwerpen 1891 Blijde Intrede van Adolf van Luxemburg in Luxemburg 1918 Blijde Intredes van koning Albert in Gent 13 november 1918 Antwerpen 19 november 1918 en Brussel 22 november 1918 2000 Blijde Intredes van prins Filip en prinses Mathilde in Antwerpen 24 januari 2000 Gent 1 maart en de andere provinciehoofdsteden Charter van 1356 Ter gelegenheid van de Blijde Intrede in Brussel van Johanna van Brabant en haar man Wenceslas werd een charter toegestaan Het vormt een belangrijk document in de middeleeuwse geschiedenis van de Lage Landen dat de verhouding tussen de hertog van Brabant en zijn onderdanen regelde Het werd uitgevaardigd op 3 januari 1356 De ondertekening van de oorkonde geschiedde onder zware politieke druk van de Brabantse steden en landsheerlijkheden die zich het jaar ervoor 1355 symbolisch hadden verenigd in het Verbond van Brabantse Steden waarin zij elkaar niet verder benoemde steun beloofden en verklaarden bij elkaar te horen De Blijde Inkomst beperkte de macht van de vorst de hertog van Brabant door te stellen dat de hertog geen oorlog mocht voeren of belastingen mocht heffen zonder raadpleging en instemming van de steden en het gewest van Brabant Het bevatte ook een ongehoorzaamheidsclausule die de onderdanen het recht gaf op verzet tegen de hertog van Brabant als deze zich niet aan de bepalingen van de Blijde Inkomst hield In latere eeuwen hebben mensen zich regelmatig beroepen op de Blijde Inkomst om aan te tonen dat vorsten beperkt waren in hun macht Met name het recht op verzet werd aangehaald Zo werd in de Tachtigjarige Oorlog door veel opstandelingen verwezen naar de Blijde Inkomst Een voorbeeld daarvan is dat in de Trouwe waerschouwinghe aen de goede mannen van Antwerpen 1581 wordt gesteld dat de Blijde Inkomst vaststelt dat de koning of landsheer slechts een dienaar van het recht stadhouder van God een herder van het volk een vader van het land was die zijn macht ontleende aan de gewestelijke staten die de hele gemeenschap vertegenwoordigden Verder bepaalde de Blijde Inkomst de ondeelbaarheid van het Brabantse grondgebied Ook werd vastgelegd dat men Brabants burger moest zijn om in een bestuur plaats te nemen Al in juni 1356 werd het document genegeerd toen de Brabantse Successieoorlog uitbrak Toch werd de geldigheid van het document door de opvolger van Johanna Antoon van Bourgondië opnieuw geactiveerd Alle volgende vorsten tot zelfs keizer Jozef II in de 18e eeuw hebben bij hun inhuldiging als hertog van Brabant de eed van trouw aan de Blijde Inkomst afgelegd Dit document fungeerde als een soort grondwet die de burgers beschermde tegen de vorstelijke willekeur Zie ook Charter van Kortenberg Magna Carta Brazilië officieel de Federale Republiek Brazilië Portugees República Federativa do Brasil; ] is een land in Zuid-Amerika grenzend aan Frans-Guyana Suriname Guyana Venezuela Colombia Peru Bolivia Paraguay Argentinië Uruguay en de Atlantische Oceaan Brazilië is met zijn 85 miljoen vierkante kilometer het grootste land van Zuid-Amerika het beslaat bijna de helft van dit continent en het Zuidelijk halfrond en het op vier na grootste ter wereld alleen Rusland Canada de Verenigde Staten en China zijn groter Geschiedenis Al duizenden jaren voor Christus waren het Amazonebekken en de kustgebieden van Brazilië bewoond door Indianen Er waren honderden Indianenstammen die in een paar grotere etnische groepen zijn onder te verdelen met als voornaamste de Guaraní de Tupi en de Ge In 1500 eiste de Portugese zeevaarder Pedro Álvares Cabral in het huidige Porto Seguro de Braziliaanse kusten op voor de Portugese Kroon Vanaf 1530 kwam de kolonisatie op gang en werden in Bahia en Pernambuco de eerste suikerplantages gesticht Met de komst van de Markies van Pombal in de 18e eeuw werd het Portugese gezag verstevigd Zo werd het Portugees in Brazilië de officiële taal voorheen waren inheemse talen zoals het Tupi en het Guaraní nog wijd verbreid en werden zelfs gesproken door vele Europese kolonisten en werden de Jezuïeten die de indianen beschermden verbannen Van 1630 tot 1654 werden de Braziliaanse bezittingen van de Portugese Kroon gedeeltelijk ingelijfd door de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden De verschillende gouverneurs van de kolonie trachtten zo veel mogelijk immigranten naar het gebied te lokken met gematigd succes Uiteindelijk werden de Nederlanders in 1654 uit het gebied verdreven door de Portugezen Zie Nederlands-Brazilië In 1807 vluchtte het Portugees koninklijk huis onder leiding van de latere koning Johan VI voor het leger van Napoleon naar Brazilië dat toen nog steeds van Portugal was Vanaf dat moment werd Rio de Janeiro de facto de hoofdstad van het Portugese rijk Omdat Portugal dat voorheen het handelsmonopolie op Brazilië had bezet was door de Fransen moesten de Braziliaanse havens geopend worden voor buitenlandse Engelse schepen om een isolement te voorkomen In deze periode werd Rio de Janeiro een machtscentrum van belang werd de Nationale Bibliotheek opgericht en werden de eerste Braziliaanse universiteiten gesticht Toen Johan VI in 1821 terugkeerde naar Portugal bleef zijn zoon Peter als regent achter in Brazilië Deze riep in 1822 de onafhankelijkheid uit en liet zichzelf tot keizer Peter I kronen Drie jaar later werd de onafhankelijkheid door Portugal erkend In 1831 werd keizer Peter I opgevolgd door Peter II In 1889 bracht de nieuwe elite van koffiebaronnen de monarchie ten val en stelde een federale republiek in Tot 1930 werd de Braziliaanse regering gedomineerd door rurale grootgrondbezitters In de jaren 30 werd echter onder een door Getúlio Vargas geleide militaire regering een begin gemaakt met de industrialisering Na het aftreden van Vargas in 1945 begon een proces van democratisering dat echter in 1964 abrupt ten einde kwam toen militairen opnieuw de macht grepen In 1984 vond er een geleidelijke overgang naar een burgerregering plaats waardoor er weer ruimte kwam voor een verdere uitbouw van een democratische traditie in Brazilië Geografie Brazilië wordt gekenmerkt door vier grote geografische eenheden De tropische kuststrook die oorspronkelijk was bedekt met regenwoud Mata Atlântica Hier is de kolonisatie begonnen en liggen de meeste grote steden Verder naar het zuiden toe wordt dit gebied vochtig subtropisch Het Hoogland van Brazilië Dit gebied bestaat uit tropisch regenwoud in het noorden naar het zuiden toe overgaand in beboste savanne Cerrado In het noordoosten van Brazilië vindt men Sertão een droog en woestijnachtig gebied Het Amazonebekken in het noorden en westen Hier bevindt zich hoofdzakelijk het bedreigde Amazoneregenwoud en de meest waterrijke rivier van de wereld de Amazone Het klimaat in dit gebied behoort tot het tropisch regenwoudklimaatTen noorden van het Amazonebekken ligt het Hoogland van Guyana Hier bevindt zich ook de hoogste berg van Brazilië; de 2994 meter hoge Pico da Neblina Steden Brasilia is de hoofdstad sinds 1960; voordien was dit Rio de Janeiro en tot 1763 Salvador De veertien grootste steden zijn BestandEsplanada dos Ministérios Brasília DF 04 2006 modificadajpg|Brasília BestandClimate in Southern Braziljpg|Curitiba BestandPonte Hercílio Luz Florianopolis-editjpg|Florianópolis BestandCaminhada com MariaJPG|Fortaleza BestandGoiania-vaca-bravajpg|Goiânia BestandMaceio02jpg|Maceió BestandNatal-Praia-do-Meio-Santos-Reisjpg|Natal BestandPorto601737 89jpg|Porto Alegre BestandBoa viagemjpg|Recife BestandRio Corcovado Pain de Sucrejpg|Rio de Janeiro BestandSalvador BAjpg|Salvador BestandJansen lagoonjpg|São Luis BestandJardim Paulistano2jpg|São Paulo< gallery> Natuur Brazilië kent sinds 1937 een systeem van nationale parken met als eerste park het nationaal park Itatiaia De twee volgende nationale parken werden gecreëerd in 1939 Pas 20 jaar later werden opnieuw parken gecreeerd Sinds die tijd is het aantal toegenomen van 33 in 1990 tot 67 in 2010 De grootte van de parken varieert enorm van het nationaal park Tijuca van 3300 ha tot het 3800000 ha grote nationaal park Montanhas do Tumucumaque Van de 67 nationale parken zijn er 19 beschermd met een totaaloppervlak van ongeveer 5% van het oorspronkelijke Amazoneregenwoud en ongeveer 22 met een oppervlak van 1% van het oorspronkelijke Atlantisch Woud Zeven parken beschermen de ecoregio Caatinga en twaalf de ecoregio Cerrado Er zijn slecht zes kust- en zeeparken inclusief het Pantanal drasland Er is geen park dat de pampa beschermt In 2010 waren er 30 parken toegankelijk voor het publiek De meest bezochte hiervan zijn het nationaal park Tijuca met 17 miljoen bezoekers en het nationaal park Iguaçu met 1 miljoen bezoekers Andere bekende nationale parken zijn Serra dos Órgãos Chapada dos Veadeiros en Emas Brazilie kent niet enkel parken maar ook mooie natuur zoals het Amazonewoud Demografie Brazilië heeft de grootste bevolking in Zuid-Amerika en is het vijfde land in de wereld qua inwoneraantal het inwoneraantal bedroeg in 2007 190010647 Bij het begin van de 20e eeuw telde Brazilië 18 miljoen inwoners; dat aantal is dus nu ruim vertienvoudigd< ref> Bevolkingssamenstelling De Brazilianen zijn divers in oorsprong het is een mengelmoes van Afrikanen Europeanen en indianen Hoewel elementen van de Afrikaanse en Indiaanse culturen voortleven in de Braziliaanse cultuur heeft Brazilië overwegend een westerse cultuur Circa 14 miljoen Brazilianen zijn van Japanse afkomst en leven hoofdzakelijk in het zuiden Het land heeft buiten Japan de grootste Japanse bevolking in de wereld< ref> De Chinese gemeenschap in Brazilië die al meer dan tweehonderd jaar bestaat telt ongeveer honderdvijftigduizend zielen De Italo-Brazilianen vormen één van de grootste bevolkingsgroepen en zijn met ongeveer 31 miljoen Er zijn ook vele Portugese Brazilianen doordat Portugal de kolonisator was is er ook al eeuwenlang een Portugese instroom Vanaf de 19de eeuw volgde ook een grote instroom van Duitse Brazilianen die zich vooral in het zuiden van het land vestigden Ongeveer 750000 Brazilianen behoren tot de inheemse bevolking Het grootste deel daarvan leeft in het Amazoneregenwoud voornamelijk langs de Amazone Circa 12% van de landoppervlakte van Brazilië is terzijde gesteld als inheems gebied Taal De officiële taal van Brazilië is het Portugees de regelgeving volgde in 2005 De wet stelt het gebruik van de Braziliaanse gebarentaal beter bekend onder het Portugese acroniem LIBRAS verplicht in het onderwijs en bij overheidsdiensten De taal moet worden geleerd als onderdeel van de curricula van de pedagogie- en logopedieopleidingen LIBRAS leraren instructeurs en vertalers zijn erkende professionals Scholen en de gezondheidszorg moeten toegang bieden aan doven< ref> Vele Brazilianen zijn eentalig; diegenen die een tweede taal machtig zijn spreken voornamelijk ook Italiaans of Duits met name in het zuiden vanwege hun afkomst en Spaans of Engels als bijgeleerde taal Voorheen werden er onder grote delen van de bevolking inheemse Amerindische Indiaanse talen gesproken; thans hebben deze zich ver in het binnenland teruggetrokken Brazilië is het enige land in Zuid-Amerika waar Portugees de officiële taal is Religie Ongeveer 868% van de bevolking is christelijk 646% katholiek en 222% protestants 50 % overige geloven en 80% heeft geen religie< ref> Sedert 2000 daalt de aanhang van de katholieke kerk met zon 1% per jaar protestantse kerken groeien met zon 1% per jaar Een gedeelte van de bevolking in het noordoosten een aanhanger van candomblé een religie die door de slaven vanuit Afrika is meegenomen Bezienswaardigheden Brazilië heeft 18 door de UNESCO erkende op de werelderfgoedlijst opgenomen werelderfgoederen Suikerbroodberg Christus de Verlosser Bestuur en instellingen Staatsinrichting Brazilië kent een federale staatsvorm die gebaseerd is op de federale grondwet van 1988 Het land bestaat uit een federaal hoofdstedelijk district en 26 deelstaten met elk op hun beurt een eigen grondwet De federale grondwet stelt dat het nationale gezag wordt bekleed door een president die voor vier jaar door universele stemming wordt gekozen In het kader van een amendement van 1997 kan de president slechts eenmaal worden herkozen Op 27 oktober 2002 werd de voormalige vakbondsleider de socialist Luiz Inácio Lula da Silva Lula leider van de PT Partido dos Trabalhadores in een tweede verkiezingsronde met circa 61% van de stemmen gekozen tot president van de republiek en was daarmee de eerste uitgesproken linkse president van Brazilië Hij werd de opvolger van Fernando Henrique Cardoso PSDB Partido Social Democrático Brasileiro die twee termijnen aan het roer stond Luiz Inácio Lula da Silva leidde van 2003 tot 2011 een centrumlinkse regering Sinds 2011 is Dilma Rousseff de president van Brazilië Zij is de eerste vrouwelijke president in de geschiedenis van het land Er is een wetgevende macht die uit een hogere Federale Senaat en een Huis van Afgevaardigden bestaat De 81 senatoren worden verkozen voor acht jaar en de 513 afgevaardigden worden verkozen voor vier jaar De president kan unilateraal in staatszaken tussenbeide komen Elke staat heeft zijn eigen gouverneur en wetgevende macht Tot de voornaamste politieke partijen behoren de Braziliaanse Partij van de Democratische Beweging de Democraten de Braziliaanse Sociaal-Democratische Partij en de Arbeiderspartij van president Dilma Rousseff Alle burgers in bezit van de Braziliaanse nationaliteit vanaf de leeftijd van 16 jaar hebben stemrecht Brazilianen van 18 tot 70 jaar zijn verplicht te stemmen Brazilië is onder meer lid van de VN de G20 de Mercosur en de Unie van Zuid-Amerikaanse Naties Bestuurlijke indeling Brazilië bestaat uit 26 staten en 1 federaal district gegroepeerd in 5 geografische regio's Onderwijs Na aanhoudende investeringen vaak gecombineerd met andere sociale programma's zoals Bolsa Familia is de Braziliaanse overheid erin geslaagd elk kind op de schoolbanken te krijgen Het probleem ligt vaak in de lage kwaliteit van het gegeven onderwijs Daardoor is er een bloeiende sector ontstaan van privéscholen voor de middenklasse waar men de financiële middelen heeft om op een hoger niveau les te geven Het land kent een zeer groot aantal universiteiten waarvan het merendeel in de laatste decennia is gesticht De meerderheid van de universiteiten zijn privé-instellingen met soms hoge inschrijvingsgelden Om het inschrijvingsgeld te bekostigen is het heel normaal om werken en studeren te combineren Enkel een aantal staats- en stadsuniversiteiten zijn gratis Een aantal universiteiten zoals USP Universidade de São Paulo hebben een goede reputatie over de hele wereld Beroepsopleidingen vormen voornamelijk een alternatief voor degenen die geen universiteit kunnen betalen Aidsbestrijding Ongeveer 600000 Brazilianen zijn geïnfecteerd met het Hiv 03% van de bevolking De centrale regering en de regeringen van individuele staten hebben effectieve aidsbestrijdingscampagnes opgezet Het condoomgebruik is aanzienlijk gestegen en het aantal geïnfecteerden is het laatste decennium stabiel gebleven Brazilië heeft de belangrijkste geneesmiddelenfabrikanten omzeild en produceert zelf goedkope merkloze aidsmedicijnen en deelt deze gratis uit aan degene die dit niet kunnen betalen< ref> Economie Brazilië heeft de grootste economie van Latijns-Amerika Het land heeft een gemengde economie met een overvloed aan natuurlijke hulpbronnen Verwacht wordt dat Brazilië in de komende decennia de op vier na grootste economie ter wereld zal worden ook met een stijgend bruto binnenlands product bbp per hoofd van de bevolking Het huidige bbp per hoofd bedraagt € 7760 de 64e van de wereld volgens gegevens van de Wereldbank Brazilië heeft een ontwikkelde landbouw- mijnbouw- industrie- en dienstsectoren De economische groei in Brazilië stijgt maar blijft relatief gezien achter bij andere BRIC-landen Na de recessie van 2002 en 2003 zit de economische groei weer in de lift De verdeling van de welvaart verbetert ook en Brazilië had in 2005 een Gini-coëfficiënt van 0569 Brazilië is steeds meer aanwezig in buitenlandse financiële markten en is een van de vier opkomende landen die samen BRIC genoemd wordt Er is veel handel met de Europese Unie de Verenigde Staten Argentinië en Japan Het grootste deel van de elektriciteit van Brazilië komt uit waterkracht De Itaipu waterkrachtcentrale is de grootste van het land en na de Drieklovendam in China de grootste ter wereld Brazilië bezit een uitgebreid grotendeels onaangesproken hydro-elektrisch potentieel in het bijzonder in het bassin van de Amazone Brazilië heeft zelf een eigen ruimtevaartprogramma INPE Export Grote exportindustrieën zijn vliegtuigen elektrische apparaten auto's ethanol textiel schoeisel ijzererts staal koffie sinaasappelsap sojabonen en suiker Vliegtuigproducent Embraer is de op drie na grootste commerciële vliegtuigbouwer van de wereld Zij is ook van belang voor de exportopbrengsten van Brazilië In de export van olie is Brazilië de 31e van de wereld< ref> Brazilië hoort bij de top van de wereld als het gaat om exportproducten< ref> Verkeer en vervoer Het Braziliaans transportsysteem bestaat uit een uitgebreid wegennet aangevuld door een beperkt systeem van riviertransport spoorwegen en luchtvaart Het plan om een transportnetwerk te creëren dat het hele land met elkaar zou verbinden ontstond tijdens de democratieën vooral tijdens die van Getúlio Vargas en Juscelino Kubitschek de Oliveira Brazilië heeft grote autobouwers op zijn territorium zoals Volkswagen FIAT Renault Peugeot Citroën Chrysler Mercedes-Benz Hyundai en Toyota Voorts heeft Brazilië 2980 km pijplijnen voor ruwe olie; petroleum-producten 4762 km; gas 4246 km 1998 Er zijn ongeveer 2498 vliegvelden in Brazilië landingsplaatsen inbegrepen Het land beschikt over het op één na grootste aantal luchthavens van de wereld net achter de Verenigde Staten De luchthavens van São Paulo Congonhas en Guarulhos zijn de grootste en drukste van het land Dit ligt voor een groot deel aan het feit dat de luchthaven van São Paulo verbindingen onderhoudt met bijna alle grote steden van de wereld Brazilië beschikt over 35 internationale luchthavens en 2464 regionale luchthavens In Rio de Janeiro ligt het derde belangrijke internationale vliegveld Galeão Met ongeveer 1355000 kilometer aan snelwegen zijn wegen de voornaamste transportmogelijkheid voor passagiers en goederen in het Braziliaans verkeer Sinds het begin van de republiek hebben de overheden altijd voorrang gegeven aan het transport over wegen ten koste van het transport per spoor en via waterwegen De president Juscelino Kubitschek de Oliveira 1956-1960 was een belangrijke stimulator van de bouw van snelwegen Kubitscheck was verantwoordelijk voor de komst van grote autobouwers naar het land Volkswagen Ford en General Motors vestigden fabrieken in Brazilië tijdens zijn presidentschap en de bouw van snelwegen was hierin een grote stimulans Brazilië beschikt over circa 27882 km 1122 km elektrisch aan spoorwegen Tegenwoordig echter probeert de overheid in tegenstelling tot het verleden andere middelen van transport te stimuleren voornamelijk het spoornet Een voorbeeld van deze stimulans is het project van de hogesnelheidstrein Rio-São Paulo een bullet train die de twee voornaamste metropolen van het land zal verbinden Het Braziliaanse spoornet heeft internationale verbindingen met Argentinië via Uruguaiana Bolivia via Corumbá en Uruguay via Santana do Livramento en Jaguarão Brazilië had honderd tramsystemen Momenteel zijn er nog een aantal oude veelal toeristische tramlijnen in bedrijf in Belém Campinas Campos de Jordao Itatinga Rio de Janeiro en Santos De volgende steden beschikken over een metro Belo Horizonte Brasilia Porto Alegre Recife Rio de Janeiro São Paulo en Fortaleza Brazilië telt ongeveer 50000 km bevaarbare waterwegen en 37 grote havens waarvan die van Santos de grootste algemene haven is Hier werd in 2012 zo’n 90 miljoen ton aan lading verwerkt waarvan ongeveer een derde containers Twee havens die specifiek zijn ingericht voor de overslag van ijzererts zijn net groter allebei met een jaarlijkse overslag van ruim 100 miljoen ton Dit zijn Porto de Tubarão in Espírito Santo en Ponta da Madeira in de noord-Braziliaanse deelstaat Maranhão In totaal werd 900 miljoen ton in de Braziliaanse havens verwerkt in 2012 Havens zijn onder andere te vinden in Belém Fortaleza Ilhéus Imbituba Manaus Paranaguá Porto Alegre Recife Rio de Janeiro Rio Grande Salvador São Sebastião Vitória en Itajaí Zie ook Brazilië van A tot Z Lijst van bekende Brazilianen Externe links Carel Nicolaas Visser Papendrecht 3 mei 1928 Le Fousseret 1 maart 2015 was een Nederlandse beeldhouwer Leven en werk Visser volgde van 1948 tot 1949 een studie architectuur aan de Technische Hogeschool in Delft en aansluitend tot 1951 beeldhouwkunst aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag Na een studiereis in Engeland en Frankrijk vestigde hij zich in 1952 in Amsterdam Hij creëerde aanvankelijk gestileerde ijzeren vogelsculpturen en had zijn eerste solo-expositie in 1954 bij Galerie Martinet in Amsterdam In 1957 toen zijn beeldhouwstijl abstracter was geworden brak een periode met enkele reizen aan een studiereis naar Italië Sardinië met een beurs van de Italiaanse overheid in 1957 een verblijf als visiting professor aan de Washington University Saint Louis Missouri VS in 1962 en een studiereis naar Mexico met een Nederlandse staatsbeurs in 1965 Visser was docent aan de Koninklijke Academie in Den Haag van 1958 tot 1962 In 1968 werd Visser uitgenodigd voor de 4documenta in Kassel en de Biënnale van Venetië In hetzelfde jaar werd door Jonne Severijn een documentaire film gemaakt over zijn werk Visser vestigde zich in 1981 in Rijswijk Gelderland Hij was van 1966 tot 1998 docent aan de Ateliers '63 in Haarlem Carel Visser wordt gezien als een van de belangrijkste constructivistische beeldhouwers van Nederland Zijn latere werk kenmerkt zich door assemblage van een veelheid aan materialen zoals autobanden olievaten autoruiten leer schapenvacht eieren enzovoorts Hij maakt geordende verbindingen met deze zogenaamde grote en soms kleine objets trouvés Een aantal van zijn werken wordt ook wel vergeleken met een muziek compositie waarbinnen herhaling en variatie een belangrijke rol spelen Zijn werken uit de periode 1975-1985 zou men environments kunnen noemen in tegenstelling tot het meer sculpturale werk zoals het stervend paard circa 1949 Rond 1960 houdt hij zich bezig met de massieve gesloten kubus van ijzer en de "slappe " kubus van draad Visser laat zich onder andere inspireren door de natuur plant en dier wat ook zijn natuurlijke materialen zoals hout wol zand veren botjes touw en leer verklaart Visser is op 1 maart 2015 op 86-jarige leeftijd overleden in zijn Franse woonplaats Le Fousseret< ref> Werk in openbare collecties selectie CODA Museum Apeldoorn Kröller-Müller Museum Otterlo Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam Rijksmuseum Twenthe Enschede Stedelijk Museum Amsterdam Stedelijk Museum 's-Hertogenbosch Tate Modern Londen Prijzen 1968 David E Bright Prize 1972 Staatsprijs voor beeldende kunst en architectuur 1971 Prijs 8e internationale Graphic Biënnale Tokio; 1992 Kunstprijs van de stad Amsterdam Exposities selectie 1956 Expositie "Internationale de sculpture Contemporaine" Musée Rodin Parijs 1957 "Nederlandse Beeldhouwkunst" Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam 1959 "Beelden in het heden" Stedelijk Museum Amsterdam 1985 Overzichtstentoonstelling "BEELDEN 1975-1985" Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam 1990 Tentoonstelling in het Sprengel-Museum in Hannover 2008 Tentoonstelling in het Rijksmuseum Twenthe in Enschede bij zijn tachtigste verjaardag Werken selectie 1949 Stervend paard ijzer in het Kröller-Müller Museum 1962 De Grote Vier bij De Zonnehof in Amersfoort 1964 Acht gestapelde balken in het Rijksmuseum Amsterdam 1965 Stapeling in Stadskanaal 1967 Kubus en zijn stapeling staal in het Beeldenpark van het Kröller-Müller Museum in Otterlo 1967 Grote Auschwitz in het beeldenpark van het Kröller-Müller Museum 1968 When the saints go marching in Segbroeklaan in Den Haag 1968 Speelplastiek Apollolaan in Oegstgeest 1969 De Poort in Groningen 1971 Kubus en uitslag plaatstaal en leer 1975 Sculptuur Robert Kochplein in Utrecht 1977 6 elementen Multitude Skulpturpark Herning Denemarken 1980 Landschap metaal jute en hout 1984 Door through 8 delen tractorbuitenband 2 olievaten ijzeren staven 2 struisvogeleieren autovoorruit 1985 Zes sculpturen vijver voor het Museon Stadhouderslaan in Den Haag 1998 Pleinbeeld in het beeldenpark van het Kröller-Müller Museum 2001 Moeder en Kind brons beeldenroute Westersingel en Internationale Beelden Collectie in Rotterdam 2004 Meer 9 cortenstaal President Kennedylaan in Apeldoorn Fotogalerij BestandKMM Visser Kubus 02JPG|Kubus en zijn stapeling 1967 Otterlo BestandKMM Visser Grote Auschwitz 02JPG|Grote Auschwitz 1967 Otterlo BestandOegstgeest kunstwerk beeld-speelplastiekjpg|Speelplastiek 1968 Oegstgeest BestandGroningen Visser 1jpg|De Poort 1969 Groningen BestandCarel Visser Robert Kochplein UtrechtJPG|1975 Utrecht BestandVijfstromenland Carel Visser Linneausstraat AmsterdamJPG|Vijfstromenland 1981 Amsterdam BestandDenhaag kunstwerk zes sculpturenjpg|Zes sculpturen 1985 Den Haag BestandMeer Carel Visser Apeldoornjpg|Meer 2004 Apeldoorn < gallery> Zie ook Lijst van Nederlandse beeldhouwers Lijst van deelnemers aan de Biënnale van Venetië Lijst van deelnemers aan Documenta Externe links Dafne Schippers Utrecht 15 juni 1992 is een Nederlandse atlete die zich heeft toegelegd op de meerkamp Daarnaast blinkt zij vooral uit op de sprint- en hordenummers Ze veroverde als jeugdatlete reeds vele nationale jeugdtitels en werd op zeventienjarige leeftijd voor de eerste maal kampioene bij de senioren Een jaar later veroverde zij op de wereldkampioenschappen voor junioren zelfs de mondiale titel op de zevenkamp Zij is in de historie van de Nederlandse junioren- én seniorenatletiek de eerste atleet of atlete die op een meerkamp een wereldtitel in de wacht sleepte Zij nam eenmaal deel aan de Olympische Spelen waarop zij uitkwam op de zevenkamp en de 4 x 100 m estafette Op dit laatste onderdeel bereikte zij de finale Bij de WK in 2013 won zij de bronzen medaille op de zevenkamp Hiermee was zij de eerste Nederlandse atlete die ooit een medaille haalde op een WK voor senioren Schippers won daarnaast op de Europese kampioenschappen van 2014 een gouden medaille op de 100 m en de 200 m Biografie 2009 Vierde op EJK Schippers begon op negenjarige leeftijd bij het Utrechtse Hellas met atletiek en viel al gauw op door zowel haar fysieke aanleg als door gedrevenheid – dat laatste betrof echter niet de langere afstanden In de loop van de jaren ontpopte zij zich als een van de grootste Nederlandse talenten van haar lichting Op haar eerste grote internationale kampioenschap de Europese jeugdkampioenschappen van 2009 in Novi Sad werd zij als zeventienjarige vierde op de zevenkamp tussen atletes die allemaal twee jaar ouder waren dan de Utrechtse Met het door haar bij die gelegenheid verzamelde puntentotaal van 5507 plaatste zij zich bij de Nederlandse B-junioren de leeftijdscategorie van 16 17 jaar op de eerste plaats aller tijden Officieus jeugdrecord In 2009 had ze in eigen land al eerder van zich doen spreken Tijdens de Nederlandse indoorkampioenschappen voor A B-junioren in het weekend van 7 en 8 februari 2009 in het nieuwe Omnisportcentrum in Apeldoorn had zij zowel op de 60 m sprint als de 60 m horden dat andere grote talent Jamile Samuel afgetroefd Met haar 742 s liep ze op de sprint zelfs sneller dan het jeugdrecord van 743 van Jacqueline Poelman dat dateert uit 1992 Een officieel record werd het overigens niet omdat de sprintbaan en de rondbaan van de gloednieuwe Apeldoornse baan niet goedgekeurd waren Later dat jaar tijdens het zomerseizoen veroverde zij drie Nederlandse titels bij de B-junioren op de 100 m de 100 m horden en het verspringenZij was trouwens dat jaar ook al op de meerkamp steeds de sterkste gebleken Bij de B-meisjes had zij de nationale indoortitel op de vijfkamp gewonnen terwijl ze later tijdens het baanseizoen op het NK meerkampen ook alle A-meisjes op de zevenkamp de baas was gebleven 2010 Eerste seniorentitel Het jaar 2010 zette Dafne Schippers goed in Eerst werd zij op de NK indoor in Apeldoorn voor de eerste maal kampioene bij de senioren door op de 60 m Jamile Samuel nipt te verslaan De tijden 743 om 749 Vervolgens haalde zij enkele weken later op de NK indoor voor junioren ook nog eens goud binnen door bij de A-meisjes kampioene te worden op de 60 m horden Hierna kwam zij op de 60 m samen met vaste rivale Jamile Samuel tot een jeugdrecord doordat beiden de klokken stil lieten staan op 737 waarbij de Amsterdamse ditmaal haar borst net even eerder dan Schippers over de finishlijn drukte In mei 2010 deed ze mee aan een internationale meerkamp in het Italiaanse Desenzano en stond daar tot ieders verrassing na de eerste dag aan de leiding Als jongste deelneemster kon ze dat de tweede dag niet volhouden maar wel verbeterde ze tijdens de meerkamp op zes onderdelen haar persoonlijke records en daarmee ook haar record op de zevenkamp Ze klom hiermee naar plaats drie van de Nederlandse allertijdenlijst voor A-meisjes Het meerkamptotaal betekende een limiet voor de wereldkampioenschappen voor junioren in het Canadese Moncton in juli maar ook haar prestaties op de 200 m 2370 en het verspringen 626 m waren limietprestaties Een week na de zevenkamp verbeterde ze in Lisse tijdens de traditionele seizoensopeningswedstrijden om de Ter Specke Bokaal de beste prestatie aller tijden bij de vrouwen op de incourante 150 m Met haar tijd van 1720 onttroonde ze Jacqueline Poelman als officieus recordhoudster Ze kreeg vanwege deze prestatie de Ter Specke Bokaal uitgereikt Wereldkampioene bij de junioren Op 22 en 23 juli draaide Dafne bij de wereldkampioenschappen voor junioren in Moncton wéér een betere meerkamp Alleen het hoogspringen viel zowel letterlijk het regende voortdurend als figuurlijk in het water 163 is ruim onder haar PR Alle andere onderdelen waren van hoge kwaliteit op de horden een PR 1387 bij het kogelstoten een meerkamprecord 1303 op de 200 m een fractie te veel wind voor een officieel record maar feitelijk wel haar beste race tot dan toe 2341 bij het verspringen een PR 630 en een nóg verdere sprong met windvoordeel 635; windvoordeel mag in de meerkamp bij het speerwerpen een meerkamprecord 3803 en op de 800 m weer een PR 21857 Het hoogspringen verhinderde niet dat het eindtotaal van 5967 punten ook een PR was én een Nederlands jeugdrecord Ze werd er met ruime voorsprong wereldkampioene meeHet oude Nederlandse record stond met 5914 punten sinds 1998 op naam van Saskia Meijer al had Marjon Wijnsma in 1984 met 5943 punten een beter totaal dan Meijer gescoord echter waren destijds negentienjarigen reeds seniorBinnen de meerkamp waren vooral het verspringen en de 200 m van superieur niveau Het verspringen zou Schippers in Moncton op het individuele nummer ook een medaille opgeleverd hebben de 200 m bijnaAls toetje liep Dafne Schippers een dag later in de finale van de 4 x 100 m estafette mee waar samen met Jamile Samuel Loreanne Kuhurima en Eva Lubbers een bronzen medaille werd behaald in een Nederlands jeugdrecord van 4409 2011 Explosie op de 60 m indoor In 2011 ging Dafne Schippers uitstekend van start door op 29 januari bij een internationale indoorwedstrijd in Luxemburg opnieuw het Nederlandse indoorjeugdrecord op de 60 m te verbeteren Eerst kwam zij in haar serie tot 733 om er vervolgens in de finale 728 van te maken De finaletijd was tevens beter dan de limiet voor de Europese indoorkampioenschappen bij de senioren Schippers werkte zich met deze prestatie bovendien op naar de vierde plaats op de lijst van beste Nederlandse atletes aller tijden Alleen Nelli Cooman Els Vader en Jacqueline Poelman waren ooit sneller Bij de Nederlandse juniorenkampioenschappen indoor begin februari 2011 in Apeldoorn won ze de titels op de 60 m 733 en op de 60 m horden 845 Een week later won ze bij de senioren het verspringen met een afstand van 620 m een verbetering met 1 cm van het Nederlands juniorenrecord uit 1986 van Mieke van der Kolk Een dag later voegde zij hier een tweede seniorentitel aan toe door de 60 m te winnen voor Jamile Samuel en Loreanne Kuhurima Hierbij toonde Schippers aan dat haar eerdere snelle indoorsprint in Luxemburg geen eendagsvlieg was geweest want in Apeldoorn kwam de Hellas-atlete opnieuw tot 728Begin maart kwam Schippers tijdens de EK indoor in Parijs op de 60 m tweemaal tot 730 Het bracht haar tot de halve finale waar ze op een zesde plaats bleef steken Zelf was de Utrechtse niet helemaal tevreden over haar prestaties Het zou echter wel heel bijzonder zijn geweest als haar debuut op een groot seniorentoernooi al direct had geresulteerd in een finaleplaats Deelname aan OS en WK veilig gesteld In Götzis verbeterde Schippers op 28 en 29 mei 2011 haar beste prestatie op de zevenkamp door een puntentotaal van 6172 te behalen Hiermee behaalde de juniore ook een olympische nominatie Op de 200 m liet Schippers een ijzersterke 2290 noteren waarmee ze het Nederlandse record van Els Vader 2281 dicht benaderde Beide prestaties gaven haar bovendien het recht om deel te nemen aan de wereldkampioenschappen in DaeguBij de Europese kampioenschappen voor landenteams in Izmir op 18 juni 2011 lieten Dafne Schippers Anouk Hagen Kadene Vassell en Jamile Samuel op de 4 x 100 m estafette vervolgens een prima 4390 noteren slechts 004 seconden verwijderd van de limiet voor de WK in Daegu Ook bij de Nederlandse juniorenkampioenschappen outdoor begin juli was Schippers succesvol Ze won de titel op de 100 m in 1113 een tijd die in de buurt kwam van het Nederlandse record van Nelli Cooman uit 1986 1108 De prestatie ging echter niet de boeken in als Nederlands juniorenrecord omdat de rugwind tijdens de finale met 28 m s daarvoor te hard was Haar tijd in de series van 1139 betekende echter wel een Nederlands record voor A-meisjes Europees kampioene bij de junioren Op 22 en 23 juli 2011 was Schippers de beste atlete op de zevenkamp bij de Europese kampioenschappen voor junioren in Tallinn Estland Zij behaalde 6153 punten Tijdens de zevenkamp verbeterde Schippers de Nederlandse juniorenrecords op de 100 m horden naar 1327 en het verspringen naar 647Schippers begon de meerkamp uitstekend met het verbeteren van het Nederlandse juniorenrecord van Judith Vis van 1338 Ze kwam tot 1327 Bij het hoogspringen werd een geslaagde poging op 160 afgekeurd omdat Schippers voor haar beurt sprong Uiteindelijk bereikte ze nog wel 163 Ook bij het kogelstoten bleef ze vervolgens achter bij het record meerkamp De atlete stootte de kogel naar 1347 Op het slotnummer van de eerste dag kon Schippers zich revancheren Met haar 2291 -04 was ze ruim 13 seconden sneller dan haar concurrentes De tweede dag van de meerkamp begon met een controverse rond het verspringen Schippers' derde poging was een zogenaamde doorloper die wel geldig werd geacht maar door de jury niet werd opgemeten Ter compensatie kreeg Schippers een vierde poging Zij verbeterde de 608 uit haar eerste poging naar 647 -08 en verbrak daarmee haar tweede Nederlandse juniorenrecord in dit toernooi Het oude record stond met 643 op naam van Mieke van der Kolk Op het onderdeel speerwerpen liet Schippers 3976 noteren hetgeen ook een verbetering ten opzichte van haar PR-meerkamp betekende De twee dagen competitie in de warme omstandigheden eisten wel hun tol tijdens de afsluitende 800 m waarin Schippers slechts 22240 liet optekenen maar wel het goud veilig stelde Opvallend tijdens dit toernooi was dat Schippers met haar prestaties op de onderdelen horden 200 m en het verspringen betere resultaten neerzette dan de winnaressen op de individuele nummers Nederlands seniorkampioene en veelbelovend WK-optreden Een week later won Schippers bij de Nederlandse baankampioenschappen de 100 m in 1141 -09 Zij versloeg daarmee haar Nederlandse rivales Jamile Samuel 1175 en Anouk Hagen 1189 In de series liep Schippers sneller dan de Nederlandse limiet voor de WK in Daegu maar er stond iets te veel wind 1127 +21 Op de WK in Daegu had Schippers de nummers voor het uitkiezen Naast de beide sprintnummers en de zevenkamp waarvoor zij zich eerder had gekwalificeerd had de Atletiekunie namelijk inmiddels besloten om ook een vrouwenploeg op de 4 x 100 m estafette te laten deelnemen De 4390 van Schippers Hagen Vassell en Samuel in Izmir was weliswaar 004 sec boven de eigen limiet gebleven de IAAF stelde 4390 als eis en aan die voorwaarde had het jeugdige viertal voldaan De Atletiekunie gaf ze het voordeel van de twijfel vond het belangrijk dat het beloftevolle viertal ervaring opdeed Schippers had intussen laten weten dat zij in Daegu zou kiezen voor de 200 m en de 4 x 100 m estafette Twee zware zevenkampen zo kort na elkaar leek haar een te grote aanslag op haar conditie en ook drie sprintnummers in één toernooi 100 200 en 4 x 100 m vond zij te veel van het goede De keuze om zich in Daegu te beperken bleek een terechte Tijdens haar eerste optreden op de 200 m verbeterde Schippers op 1 september het 30 jaar oude Nederlandse record van Els Vader Ze won haar serie in een tijd van 2269 een verbetering van 012 secondeEnkele dagen later liep zij samen met Kadene Vassell Anouk Hagen en Jamile Samuel naar een derde plaats in hun serie op de 4 x 100 m estafette Desondanks vielen zij voor de finale als negende tijdsnelsten net buiten de boot Belangrijker was echter dat zij in deze race erin slaagden om het Nederlandse record van 4344 op naam van het olympische viertal Wilma van den Berg Mieke Sterk Truus Hennipman en Corrie Bakker dat sinds 1968 ! onaangetast in de boeken stond te evenaren Bovendien veroverde het viertal met deze prestatie een olympische nominatie voor de Spelen in Londen Het jaar 2012 in het teken van de OS in Londen In 2012 was deelname aan de 60 m op de WK indoor in Istanboel een eerste doel van Schippers De Utrechtse liet er geen gras over groeien Reeds bij haar eerste indoorwedstrijd van het jaar de internationale Dussmann Indoor Meeting in Luxemburg voldeed zij aan de kwalificatielimiet door zowel in de serie als in de finale naar 725 te snellen Het was tevens de op twee na snelste tijd ooit van een Nederlandse Slechts Nelli Cooman 700 en Els Vader 711 moet ze nog voor zich duldenEnkele weken later was Schippers present bij het NK indoor Meerkamp in Apeldoorn maar alleen om deel te nemen aan de eerste drie nummers omdat ze zich wilde focussen op de NK indoor van een week later Na 826 op de 60 m horden te hebben gelopen kreeg zij bij het hoogspringen last van een knieblessure waardoor zij dit nummer niet goed kon vervolgen Het kogelstoten met 1391 was daarna echter weer heel behoorlijk Op de NK indoor heerste Dafne Schippers op de 60 m weer als vanouds Met haar winnende 719 haar derde achtereenvolgende titel op dit onderdeel was ze alweer sneller dan in LuxemburgOp de WK indoor in Istanboel drong zij enkele weken later op de 60 m door tot de halve finale Haar 725 was zeker niet slecht maar een struikelpas aan het begin van de herstart verhinderde dat er meer inzat Nu viel zij met een gedeelde tiende tijd net buiten de finaleboot Schippers "Ik had een struikelpas bij de start en op een 60 meter kun je dan weinig meer goed maken Dit voelt kloten Ik wil de race nog wel een keer terugkijken Er zat meer in ik kan hier niet mee tevreden zijn Er zat echt een kans op een finaleplaats in zeker nu achteraf Ik voelde me sterk had een superstart toen Jones vals startte"< ref> Aan het begin van het buitenseizoen richtte Schippers zich allereerst op de Hypo-Meeting in Götzis eind mei Daar wilde zij op de zevenkamp vormbehoud tonen teneinde haar uitzending naar de Spelen in Londen zeker te stellen Ze moest daartoe voldoen aan de IAAF-B-standaard van 5950 punten een puntentotaal dat geen problemen zou moeten opleveren maar haar fysieke fitheid ging natuurlijk boven alles Een voorafgaande stage in Spanje stond daarom vooral in het teken van kwaliteit en niet kwantiteit en ook bij de eerste wedstrijden in eigen land beperkte Schippers zich tot enkele onderdelen Die doordachte voorbereiding betaalde zich uit want in Götzis eindigde zij met een PR-puntentotaal van 6360 punten op een zevende plaats met als aardige bijzonderheid dat landgenote Nadine Broersen met een PR-prestatie van 6298 punten en een tiende plaats niet veel voor Schippers onderdeed en zich eveneens ruimschoots voor Londen kwalificeerde Opvallend tijdens deze zevenkamp was vooral ook haar 200 m het slotnummer op de eerste dag In 2273 bleef ze slechts vier-honderdste verwijderd van haar PR en toonde ze daarmee en passant ook op dit onderdeel vormbehoud aan voor de Spelen aangezien de daartoe vereiste B-limiet op 2330 was gesteld Vervolgens was het voor Schippers zaak om zich op de 100 m eveneens een goede uitgangspositie te verwerven allereerst voor deelname aan de Europese kampioenschappen in Helsinki die reeds in juni zouden plaatsvinden en aan de Spelen in Londen voorafgingen Dit was te meer van belang aangezien een Nederlands 4 x 100 m estafetteteam zonder Schippers op 4 juni in Genève het nationale record inmiddels had teruggebracht tot 4290 Hiermee was niet alleen deelname aan de EK in Helsinki op dit onderdeel verzekerd maar werd zelfs een optreden op de Spelen reëel En hoewel de Utrechtse voor Londen de zevenkamp op het programma had staan wilde zij zich de kans op een optreden in estafetteverband in zowel Helsinki als Londen niet laten ontnemen
Bij de wedstrijden om de Gouden Spike op 9 juni verzekerde Schippers zich dan ook van deelname aan de EK door de 100 m te winnen in 1136 +12 m s vier-honderdste binnen de EK-limiet Daarna was het zaak om de bereikte vorm vast te houden en verder niets te forceren Op de NK in Amsterdam half juni beperkte zij zich tot de 100 m en het verspringen Beide onderdelen won zij de 100 m bij nagenoeg windstil weer +01 m s in 1138 het verspringen met 654 +11 m s als beste resultaat Brons op WK Bij de WK in 2013 won zij de bronzen medaille op de zevenkamp Hiermee was zij de eerste Nederlandse atlete die ooit een medaille haalde op een WK voor senioren Dubbelslag In 2014 toonde ze blijk van haar kunnen door zowel de 100 m als de 200 m te winnen op de Europese kampioenschappen in Zürich Op de 200 m verbeterde ze met 2203 tevens het Nederlandse record dat reeds in haar handen was Schippers studeert aan de PABO Kampioenschappen Internationale kampioenschappen Nederlandse kampioenschappen ;Outdoor ;Indoor Statistieken Persoonlijke records ;Outdoor BP Beste prestatie aller tijden officieus Nederlands record ;Indoor Opbouw PR meerkamp en potentieel record op basis van persoonlijk records In de tabel staat de uitsplitsing van het persoonlijk record op de zevenkamp In de kolommen ernaast staat ook het potentieel record met alle persoonlijke records op de losse onderdelen en de bijbehorende punten Prestatieontwikkeling Palmares 60 m 2010 NK indoor 743 s 2011 NK indoor 728 s evenaring NJR 2012 NK indoor 719 s 2012 3e in ½ fin WK indoor 725 s 2013 NK indoor 726 s 2013 5e EK indoor 714 s 2014 NK indoor 725 s 2015 NK indoor 718 s 2015 EK indoor 705 s 100 m 2010 5e FBK Games 1156 s + 33 m s 2011 Gouden Spike 1150 s 2011 NK 1141 s 2012 Gouden Spike 1136 s 2012 NK 1138 s + 01 m s 2013 in 3e serie Athletissima – 1109 s 2013 EK U23 1113 s 07 m s 2013 8e Memorial Van Damme 1131 s 2014 7e FBK Games 1134 s 07 m s 2014 Glasgow Grand Prix – 1103 s NR +09 m s 2014 NK 1110 s +07 m s 2014 EK 1112 s -17 m s in serie 1110 s 150 m 2012 Ter Specke Bokaal te Lisse 1735 s 2013 Flame Games te Amsterdam 1693 s BP 200 m 2011 5e in ½ fin WK 2292 s in serie 2269 s NR 2012 5e EK 2353 s in ½ fin 2270 s 2014 Glasgow Grand Prix – 2234 s NR+02 m s 2014 EK 2203 s NR-05 m s 100 m horden 2012 Ter Specke Bokaal 1353 s 10 m s 2012 Flynth Recordwedstrijden te Hoorn 1345 s 2013 DNF NK 1e in serie 1331 s; 00 m s 2014 Ter Specke Bokaal 1320 s verspringen 2011 NK indoor 620 m NJR 2012 Flynth Recordwedstrijden 625 m + 12 m s 2012 NK 654 m + 11 m s 2013 NK indoor 628 m 2013 EK U23 659 m + 16 m s 2014 NK indoor 627 m 2014 NK 678 NR + 00 m s 2015 NK indoor 648 m kogelstoten 2012 4e Gouden Spike 1366 m speerwerpen 2011 5e Gouden Spike 4018 m zevenkamp 2009 4e EJK 5507 p 2010 WJK 5967 p NJR 2011 8e Hypo-Meeting te Götzis 6172 p 2011 EJK te Tallinn 6153 p 2012 7e Hypo-Meeting 6360 p PR 2012 12e OS 6324 p 2013 Hypo-Meeting 6287 p 2013 WK 6477 p NR 2014 Hypo-Meeting 6545 p NR 4 x 100 m 2010 WJK 4409 s NJR 2011 3e in serie WK 4344 s ev NR 2012 EK 4280 s NR 2012 6e OS 4270 s in serie 4245 s NR 2013 4e EK U23 4418 s 2013 4e in serie WK 4326 s Onderscheidingen NOCNSF Young Talent Award 2011< ref> KNAU atleet van het jaar 2011 2012 2013 2014 Europees atlete van het jaar 2014 De Discovery NASA-aanduiding OV-103 was de derde van de vijf operationele Amerikaanse spaceshuttles die werden gebouwd De Discovery is genoemd naar een van de twee schepen van de Britse ontdekkingsreiziger James Cook die rond 1770 werden gebruikt voor reizen over de Grote Oceaan die hebben geleid tot de ontdekking van Hawaï Naar het zusterschip van Cooks Discovery is de Endeavour vernoemd Omdat er veel ervaring was opgedaan met de bouw van de Enterprise de Columbia en de Challenger was de Discovery een stuk lichter dan de Columbia Vluchten De eerste vlucht van de Discovery vond plaats op 30 augustus 1984 Sindsdien heeft de Discovery onder meer de ruimtetelescoop Hubble en de ruimtesonde Ulysses in de ruimte gebracht In 1997 en 1999 heeft de Discovery nog onderhoudsbezoeken gebracht aan de ruimtetelescoop Hubble In 2000 en 2001 zijn met deze shuttle 3 missies naar het Internationaal ruimtestation ISS uitgevoerd voor het leveren van compartimenten voor het station het afwisselen van de bemanning en het leveren van voorraden Vlucht STS-114 31 Sinds het verongelukken van de Columbia 1 februari 2003 werden tijdelijk geen spaceshuttles meer gelanceerd Na een onderzoeksperiode van ruim 2 jaar was de Discovery de eerste spaceshuttle die weer werd gelanceerd De lancering vond plaats op 26 juli 2005 om 1639 uur en verliep op het eerste gezicht succesvol Ook deze keer brak echter een brok isolatieschuim van de brandstoftank Dit heeft niets geraakt maar had het hitteschild van de Discovery onherstelbaar kunnen beschadigen Komende vluchten van de spaceshuttle werden wederom opgeschort tot er een oplossing voor dit probleem was gevonden Na een reparatie aan het hitteschild waarbij enkele stukjes uitstekend voegsel werden verwijderd landde de Discovery op dinsdag 9 augustus om 1412 uur Nederlandse tijd op Edwards Air Force Base in Californië nadat een eerdere landing op Kennedy Space Center was uitgesteld in verband met slecht weer Vlucht STS-121 32 Op 4 juli 2006 werd de Discovery weer gelanceerd Na een uitgebreid veiligheidsonderzoek zag de NASA geen reden om de Discovery langer aan de grond te houden De Discovery vervoerde vracht zoals levensmiddelen Tijdens een ruimtewandeling werden diverse onderdelen van het Internationaal ruimtestation ISS vervangen Op 17 juli landde de shuttle weer veilig op aarde Vlucht STS-116 33 Bijna vier jaar na het ongeluk met de Columbia was de eerste nachtelijke lancering van een spaceshuttle In de nacht van 9 op 10 december 2006 vertrok de Discovery voor zijn 33ste vlucht met zeven astronauten van Kennedy Space Center in Florida om werken uit te voeren aan het Internationale ruimtestation ISS Er waren vier ruimtewandelingen nodig om de P5 Truss te koppelen en voor het herbekabelen van het ruimtestation zodat het elektrisch vermogen kon worden verdubbeld Dit was nodig voor het verder uitbouwen van het station zodat 6 in plaats van 3 astronauten gelijktijdig kunnen werken in het ISS Op vrijdag 22 december na een succesvolle missie landde de Discovery op landingsbaan 15 van de Shuttle Landing Facility Vluchtgeschiedenis Trivia Op 17 april 2012 maakte de Discovery zijn laatste vlucht Op een Shuttle Carrier Aircraft werd hij vervoerd naar het Steven F Udvar-Hazy-centrum van het National Air and Space Museum in Chantilly Zie ook Lijst van bemande ruimtevluchten Externe link Dylan Borlée Sint-Lambrechts-Woluwe 20 september 1992 is een Belgische atleet die zich op de sprint heeft toegelegd met name op de 400 m Hij is de jongere broer van Jonathan Kevin en Olivia Borlée en de zoon van Jacques Borlée en Edith Demaertelaere Zijn persoonlijke record op de 400 m is 4580 s Dat liep hij op 21 juli 2013 in Brussel Bij de wereldkampioenschappen van 2013 in Moskou maakte Dylan deel uit van het 4 x 400 m estafetteteam dat in de finale als vijfde over de finish kwam In 2015 werd Dylan Borléé voor het eerst individueel Belgisch kampioen dit indoor op de 400 m Met de hulp van zijn broer Jonathan wist hij zich in extremis met een persoonlijk record van 4673 te plaatsen voor de EK indoor in Praag Daar won hij zilver op de 400 m in de persoonlijke recordtijd van 4625 Met deze prestatie ging hij zijn vader Jacques achterna die 32 jaar eerder zilver behaalde op de 200 m Kampioenschappen Internationale kampioenschappen Belgische kampioenschappen ;Indoor Persoonlijke records ;Outdoor ;Indoor Palmares 400 m 2013 BK AC 4580 s 2013 5e Jeux de la Francophonie 4725 s 2013 9e Memorial Van Damme 4741 s 2015 BK indoor AC 4713 s 2015 EK indoor – 4625 s 4 x 200 m 2014 BK indoor < ref> 12669 nat rec 4 x 400 m 2013 EK U23 in Tampere 30490 2013 5e WK in Moskou 30102 in serie 30081 2013 Jeux de la Francophonie in Nice 30624 2015 EK indoor 30287 AR Emiel Goelen Bonheiden 4 september 1946 – Keerbergen 1 maart 2015 was een televisiepresentator en mediafiguur voor de VRT Hij presenteerde jarenlang samen met Rita Van Neygen het consumentenprogramma Op de koop toe Hierbij werd hij bekend met de uitspraak "U kijkt toch ook?" waarbij hij naar de kijker wees Dit werd later door meerdere programma's geparodieerd In 1997 verdween hij van het scherm na een door de Raad van State ongegrond verklaard ontslag Daarna was hij lange tijd actief als magazinemaker Biografie Emiel Goelen presenteerde eind jaren 80 begin jaren 90 zijn eerste televisieprogrammas op de BRTN Na de tv-cursus Frans Bonjour la France maakte hij vooral praatprogrammas zoals De Steek-Er-Wat-Van-Op-Show en het muzikale praatprogramma Op De Afspraak Zijn bekendheid nam echter het meest toe als presentator van het consumentenprogramma Op de koop toe dat jarenlang in de top 5 stond van de beste bekeken televisieprogramma's op de openbare zender Zijn copresentatrice was Rita van Neygen en samen met haar controleerden en recenseerden ze producten In de trailers voor het programma eindigde hij steevast zijn betoog met de uitspraak "U kijkt toch ook?" waarop hij naar de camera wees Deze catchphrase wordt na al die jaren nog steeds met hem geassocieerd Goelen was ook af en toe als panellid te zien in het programma De Drie Wijzen Een ander programma waarin hij als vast panellid zetelde was het spelprogramma Zeg eens euh! In opspraak en einde tv-carrière In 1997 kwam er aan Goelens tv-carrière een abrupt einde toen de VRT Piet Van Roe hem ontsloeg om 12 redenen De Raad van State besliste dat Goelen onterecht ontslagen was en de VRT werd bevolen het ontslag in te trekken Goelen verkoos niet naar het scherm terug te keren maar bleef wel personeelslid van de VRT Na 1997 Goelen werkte daarna nog voor De Persgroep Sparta Magnet Magazines Hij vormde het reisblad Outside om tot Outside Goed Reizen startte het magazine Genieten dat nog steeds bestaat en richtte voor Sparta het blad Autowereld op dat De Persgroep in 2007 verkocht aan Produpress uitgevers van onder meer De Autogids Ook heeft hij enige tijd in de Expertencommissie voor Overheidscommunicatie van het Vlaams Parlement gezeten voor de partij Vlaams Belang Sinds circa 2008 leed Goelen aan een trage vorm van ALS Trivia Het kinderprogramma Postbus X wijdde ooit een hele aflevering aan Op de koop toe Goelen en Van Neygen riepen in de episode de hulp in van Postbus X in verband met een autobedrijf dat ze maar verdacht vonden< ref> Vanwege zijn bekendheid werd Goelen vaak geparodieerd in komische televisieprogramma's in Buiten De Zone speelde Bart De Pauw ooit een detective die twee rijkswachters voor de gek houdt door "Daar! Emiel Goelen!" te roepen Mark Uytterhoeven dreef ooit in zijn programma Morgen Maandag 1993 de spot met Emiel Goelen Hij liet eerst een fragment zien uit een van Goelens praatprogramma's In het fragment had Goelen een jonge vrouw te gast die hem op zeker moment met een bepaalde seksueel getinte opmerking in verlegenheid bracht Goelen kwam hierop even niet meer uit zijn woorden De spaceshuttle Endeavour NASA-aanduiding OV-105 was een van de vijf "spaceshuttles" Het is de vijfde operationele spaceshuttle die werd gebouwd en een van de drie overgebleven spaceshuttles na het verongelukken van de Challenger en de Columbia De Endeavour is genoemd naar het eerste schip van de Britse ontdekkingsreiziger James Cook die in 1768 naar de Grote Oceaan reisde om vandaar de planeet Venus voor de zon langs te zien gaan Hierdoor kon de afstand tussen de zon en de aarde worden bepaald Ook heeft deze reis geleid tot de ontdekking van Hawaï Naar het zusterschip van Cooks Endeavour is de Discovery vernoemd De Endeavour werd gebouwd om de Challenger die verongelukte tijdens missie STS-51-L in 1986 te vervangen In eerste instantie werd overwogen om de testspaceshuttle Enterprise zonder motoren en hitteschild om te bouwen maar dit bleek veel te duur Ten behoeve van de voorgaande spaceshuttles Discovery en Atlantis had NASA in voorgaande jaren reserve onderdelen laten vervaardigen Deze vormden uiteindelijk de basis voor de bouw van Endeavour De bouw van Endeavour kostte uiteindelijk ruim 22 miljard dollar De eerste vlucht van de Endeavour vond plaats op 7 mei 1992 Sindsdien heeft de Endeavour onder meer 10 maal het ISS en 1 maal Mir bezocht De tiende vlucht naar het ISS voor de missie STS-127 stond oorspronkelijk gepland op 15 mei 2009 maar werd verschoven naar 13 juni 2009 Vanwege een lekkage tijdens het tanken van de externe brandstoftank werd de lancering geannuleerd en verschoven naar 17 juni 2009 Ook bij het tanken voor de tweede poging was er een soortgelijk brandstoflek De eerstvolgende lanceerpoging kon wegens de positie van ISS in haar baan om de aarde niet eerder dan 11 juli plaatsvinden Vanwege het slechte weer kon er op 11 juli geen lancering plaatsvinden evenals latere pogingen op 12 en 13 juli De lancering vond plaats op woensdag 15 juli Nederlandse tijd 0003 op 16 juli Vorige missies Spaceshuttle Endeavour heeft 22 vluchten voltooid was 25096 dagen in de ruimte voltooide 3964 rondjes om de aarde en vloog totaal 103149636 miles 166003247 km Gegevens tijdens missie STS-127 Zie ook Lijst van bemande ruimtevluchten Externe link Fotogalerij Referenties In eerste instantie zou de spaceshuttle Enterprise de Constitution gaan heten ter ere van de 200e verjaardag van de Amerikaanse grondwet maar op aandringen van Star Trekfans werd de naam Enterprise aangenomen naar het gelijknamige ruimteschip uit de serie De constructie van deze eerste spaceshuttle werd voltooid op 17 september 1976 Deze spaceshuttle is nooit de ruimte in gegaan omdat hij daarvoor niet uitgerust was Hij werd door de NASA gebruikt als testobject onder andere voor het testen van de landing De eer om de eerste spaceshuttle te zijn die in een baan om de aarde kwam ging naar de spaceshuttle Columbia in 1981 De Enterprise werd gebruikt tot 1985 Tot 2012 stond hij tentoongesteld in het Smithsonian in Washington DC Later dat jaar op 27 april werd hij naar New York City gevlogen waar hij tentoongesteld zal worden in het Opnamen Externe link Het Europese volkslied is een gedeelte uit de negende symfonie die in 1823 werd gecomponeerd door Ludwig van Beethoven Officieel is het een zuiver instrumentaal muziekstuk maar er zijn verschillende pogingen gewaagd om er passende woorden op te zetten In de finale van deze symfonie gebruikte Beethoven de in 1785 door Friedrich von Schiller geschreven Ode an die Freude Ode aan de vreugde Dit gedicht geeft de door Beethoven gedeelde idealistische visie van Schiller weer die alle mensen als broeders zag In 1972 koos de Raad van Europa die reeds de Europese vlag had ontworpen het thema van "Ode aan de vreugde" van Beethoven als Europees volkslied en vroeg de bekende dirigent Herbert von Karajan drie arrangementen voor piano harmonieorkest en symfonieorkest te schrijven Dit volkslied vertolkt zonder woorden in de universele taal van de muziek de idealen van vrijheid vrede en solidariteit waarvoor Europa staat In 1985 maakten de regeringsleiders van de Europese Unie van deze muziek het officiële volkslied van de Unie Het is niet de bedoeling de volksliederen van de lidstaten te vervangen maar wel om uitdrukking te geven aan de waarden die de inwoners van de Unie delen en aan hun eenheid in verscheidenheid Variaties op het Europese volkslied Er zijn verschillende variaties op het Europese volkslied gemaakt onder andere door Florian Müller trance- en hiphop-versies Christophe Guyard rapsodie van het volkslied uitgevoerd met een orkest en Pierre Lange samen met Bertrand Vigier een bigbandversie Tekst Officieel heeft het Europees Volkslied geen tekst met als belangrijkste reden dat er geen officiële eenheidstaal is in de Europese Unie en er dus tekst in alle officiële Europese talen verzonnen zou moeten worden Beethoven heeft zijn 9e symfonie echter wel gebaseerd op Ode an die Freude waardoor deze tekst vaak gebruikt wordt als het Europees volkslied gezongen wordt In 2004 stelde de Oostenrijkse componist Peter Roland een Latijnse tekst voor die zou kunnen dienen als officiële tekst voor het volkslied maar deze heeft geen gelding gekregen Op 25 november 2011 werd tijdens een publieke zitting aan de Leidse Universiteit een andere tekst ingewijd Deze versie een vrije vertaling van Ode an die Freude door WT Eijsbouts draagt de geest van vrijheid en van opstand uit de tekst van Friedrich Schiller Externe links – Engelstalig met verschillende variaties op het lied De Europese kampioenschappen indoor atletiek 2015 werden van 5 tot en met 8 maart 2015 gehouden in de O2< sub> Arena in de Tsjechische hoofdstad Praag Kandidatuur gaststad Naast Praag had ook Istanboel in Turkije zich kandidaat gesteld als gaststad voor de EK indoor In mei 2012 werd besloten dat Praag het evenement mocht organiseren De stad heeft eerder al de Europese indoor atletiek spelen voorloper van de kampioenschappen in 1967 georganiseerd en de Europese kampioenschappen outdoor atletiek in 1978 Medailles Mannen Vrouwen Medailleklassement Frankrijk officieel de Franse Republiek Frans République française is een land in West-Europa en qua oppervlakte het op twee na grootste Europese land Frankrijk ligt tussen het Kanaal de Atlantische Oceaan en de Golf van Biskaje in het westen België en Luxemburg in het noorden Duitsland Zwitserland en Italië in het oosten en Spanje Andorra de Middellandse Zee en Monaco in het zuiden Ook het eiland Corsica in de Middellandse Zee behoort tot Frankrijk alsook vele overzeese gebieden Frankrijk maakt aanspraak op een deel van Antarctica Adélieland Inclusief overzeese gebieden heeft het land een oppervlakte van 674843 km² en een bevolkingsaantal van ongeveer 654 miljoen inwoners januari 2010< ref> Frankrijk vanwege de zeshoekige vorm ook wel l'Hexagone genoemd is naar oppervlakte het grootste land binnen de Europese Unie De hoofdstad is Parijs dat ook verreweg de grootste stad van het land is Sinds het Verdrag van Verdun in 843 kent Frankrijk dat zijn naam dankt aan de Franken in zijn geschiedenis enige continuïteit als bestuurlijke en culturele eenheid Frankrijk is daarmee de oudste nog bestaande geopolitieke factor in de Europese machtsverhoudingen De Franse culturele identiteit kan als ruim 2000 jaar oud beschouwd worden omdat de Romeinse invloed zo beslissend is geweest De landsgrenzen liggen sinds de Vrede van Nijmegen in 1678 redelijk vast en vallen voor een groot deel samen met natuurlijke grenzen Tegenwoordig is Frankrijk een gedecentraliseerde eenheidsstaat en een democratische semi-presidentiële republiek Het land is lid van grote en belangrijke internationale organisaties zoals de Europese Unie de Verenigde Naties de Veiligheidsraad permanent met vetorecht de NAVO de G8 de OESO en de WTO Frankrijk was een van de initiatiefnemers van de Economische en Monetaire Unie die in 2002 leidde tot de invoering van de euro als wettig betaalmiddel in een groot aantal lidstaten van de Europese Unie waaronder Frankrijk In 1960 werd Frankrijk na de Verenigde Staten de Sovjet-Unie en het Verenigd Koninkrijk de vierde mogendheid met kernwapens Frankrijk behoort tot de 20 meest ontwikkelde landen ter wereld Geschiedenis Frankrijks culturele identiteit werd rond 50 vChr bepaald door de verovering van het Keltische Gallië door Romeinse legers onder bevel van Julius Caesar De Latijnse cultuur overleefde de val van het Romeinse Rijk al ontstond er een door Germanen gedomineerd Frankisch Rijk Frankrijk kent sinds de deling in 843 van dit rijk en het ontstaan van West-Francië enige bestuurlijke continuïteit met Parijs als machtscentrum en is daarmee de oudste geopolitieke entiteit in Europa Sinds de Vroege Middeleeuwen is het door de omvang van het grondgebied en van de bevolking altijd een factor van belang geweest in de Europese machtsverhoudingen De landsgrenzen kregen bij de Vrede van Nijmegen in 1678 ongeveer de vorm die ze sinds 1945 weer hebben en vallen grotendeels samen met natuurlijke grenzen In de 17e 18e en begin 19e eeuw was Frankrijk de grootste mogendheid op het Europese continent Onder het bewind van Napoleon ging dit gepaard met spectaculaire veroveringen die echter tussen 1812 en 1815 weer geheel verloren gingen Frankrijk heeft zich sinds ongeveer 1300 uitdrukkelijker dan andere West-Europese landen ontwikkeld tot een centralistische natiestaat die in de 19e eeuw tot volle wasdom kwam Vandaag de dag hebben de 92 departementen waarin het moederland is verdeeld erg weinig autonomie ten opzichte van de regering in Parijs Vanaf de Vroegmoderne Tijd heeft het land ook grote internationale culturele invloed al is die in de afgelopen decennia wat verminderd In de loop van de 19e eeuw werd Frankrijk overvleugeld door het Britse Rijk als grootste koloniale en maritieme mogendheid en bleef nogal achter in industriële ontwikkeling en bevolkingsgroei bij oude en nieuwe rivalen de Britten de Duitsers en de Amerikanen maar deed vooral vanaf de Conferentie van Berlijn in 1885 wel volop mee in de Europese wedijver in koloniale expansie Zowel economische culturele als ook raciale motieven speelden hierin een rol Tegelijkertijd ontwikkelde Frankrijk zich net als andere landen in West-Europa tot een parlementaire democratie met algemeen stemrecht Hierbij werd in de loop van de 19e eeuw wel herhaaldelijk van regeringsvorm gewisseld tussen keizerrijk koninkrijk en republiek Sinds 1871 is het een republiek gebleven In de 20e eeuw werd Frankrijk ten gevolge van twee wereldoorlogen die voor Frankrijk uitliepen op Pyrrusoverwinningen genoodzaakt vanaf 1945 tussen de twee supermachten een nieuwe rol te zoeken als middelgrote moderne Europese mogendheid zonder koloniale ambities Dit ging gepaard met aanzienlijke industriële ontwikkeling een eigen nucleaire afschrikkingsmacht een leidende rol in het naoorlogse Europese integratieproject met behoud van een zelfstandige militaire rol zowel in de eigen postkoloniale invloedssfeer als binnen de NAVO Van de NAVO was Frankrijk vanaf 1966 alleen nog maar politiek lid dat wil zeggen zonder dat de Franse strijdkrachten deel uitmaakten van de geïntegreerde commandostructuur In maart 2009 besloot Frankrijk daarin weer terug te keren Het verlies van wereldwijde culturele invloed vooral ten gevolge van het Angelsaksische overwicht is een bron van nationale zorg Geografie Ruimtelijke indeling De historisch gegroeide 39 provincies van Frankrijk werden na de Franse Revolutie afgeschaft waarvoor in het Europese deel van Frankrijk 95 departementen in de plaats kwamen De departementen zijn later gegroepeerd in 22 regio's zie verderop Deze provincies weerspiegelen de natuurlijke fysisch-geografische structuur van Frankrijk en behouden ondanks moderne bestuurlijke centralisatie hun traditionele culturele diversiteit Het hart van Noord-Frankrijk is de provincie Île-de-France Het gebied wordt omringd door de provincies Champagne en Lotharingen Lorraine in het oosten; Artesië Artois Picardië Frans-Vlaanderen en Normandië in het noordwesten en het noorden; Bretagne Maine en Anjou in het westen; en Touraine Orléanais Nivernais en Bourgondië Bourgogne in het zuiden Het verdere zuiden bestaat uit Berry en Bourbonnais Tussen de Vogezen en de Rijn ligt de Elzas Het zuidelijk deel van Centraal-Frankrijk wordt gekenmerkt door de ruwe bergen en gedoofde vulkanen van het Centraal Massief één van de belangrijkste natuurgebieden van het land Het bestaat uit de provincies Marche Limousin Auvergne en Lyonnais De Rhône scheidt het Centraal Massief van de Alpen De Alpen vormt de bergketen met de hoogste bergen van het land Ten oosten van de Rhône liggen Savoie Dauphiné en de Provence Een deel van de kust van de Provence vormt de zeer toeristische Franse Rivièra Het zuidwestelijke deel van Frankrijk is opgedeeld in 3 regios Languedoc-Roussillon Midi-Pyrénées en Aquitanië In het zuiden van de regios liggen de Pyreneeën Aquitanië en Midi-Pyrénées worden gedomineerd door de stroomgebieden van de grote rivieren Garonne Dordogne en Adour Klimaat Het klimaat varieert aanzienlijk Er zijn drie verschillende klimaatzones Vochtig zeeklimaat met vaak frisse zomers bijvoorbeeld ten westen van de lijn Bayonne-Rijsel Frans Lille Semilandklimaat of tussenliggend klimaat met strenge winters en warme zomers bijvoorbeeld in de Elzas Lotharingen langs het Rhônedal en in de gebergten Alpen Pyreneeën Centraal Massief Mediterraan klimaat met zachte winters en hete zomers in het zuiden Natuur Frankrijk is na Rusland en Oekraïne het grootste land van Europa en naar West-Europese begrippen tamelijk dunbevolkt; de bevolkingsdichtheid is ca 1 4 van die van Nederland Er is veel natuurschoon in een enorm afwisselend landschap met veel verschillende klimaten en subklimaten Frankrijk is een geliefd vakantieland voor de Fransen zelf en voor veel buitenlandse toeristen In de Alpen de Pyreneeën en het Centraal Massief wordt veel geskied In bijna alle departementen zijn er diverse natuurgebieden met nationale parken zoals Armorique Camargue Nationaal park Les Écrins Grands Causses regionaal natuurpark Monts d'Ardèche Nationaal Park Cevennen Nationaal park Mercantour Parc National de la Vanoise en Verdon regionaal natuurpark Rivieren Er zijn in Frankrijk verschillende grote rivieren zoals de Seine die dwars door Parijs stroomt De langste rivier is de Loire die met zijn 1012 km geheel door Frans grondgebied stroomt Een stuk van de Rijn vormt een natuurlijke grens met Duitsland De Maas en de Schelde ontspringen in Noord-Frankrijk en monden via België en Nederland uit in de Noordzee De Moezel ontspringt in de Vogezen en stroomt via de Franse noordgrens naar Duitsland waar die uitmondt in de Rijn De Rhône ontspringt in Zwitserland en mondt aan de Côte d'Azur uit in de Middellandse Zee Verder zijn er talloze kleinere rivieren die geheel op Frans grondgebied liggen de Garonne de Dordogne de Saône de Ardèche de Somme de Drance de Arve de Giffre de Lot en vele anderen Steden De grootste steden van Frankrijk zijn na Parijs 2220140 inwoners in 2008 respectievelijk Marseille 851420 Lyon 474946 Toulouse 439553 en Nice 344875 Parijs 12 punten Lyon 3 en Marseille 1 staan op de wereldstedenlijst Onder de tien grootste Franse steden is Nice de enige die geen hoofdstad van een regio is Reims met 180842 inwoners de 12e stad van het land is de grootste gemeente die ook geen departementshoofdstad préfecture is De dertien grootste Franse steden zijn Bevolking Tegen het einde van de jaren '90 waren er 40 Franse steden die meer dan 100000 inwoners hadden maar slechts Parijs had er meer dan één miljoen Ongeveer 75% van de bevolking woont in stedelijke gebieden Daarom wordt er in Frankrijk verschil gemaakt tussen stedelijk gebied en met name Parijs en het platteland Tot het eind van de Tweede Wereldoorlog was de bevolkingsgroei van Frankrijk een van de laagste van Europa maar in naoorlogse decennia kwam daar verandering in Frankrijk heeft net als andere Europese landen door immigratie uit armere landen een grote etnische diversiteit gekregen Een grote toevloed van hoofdzakelijk Noord-Afrikaanse immigranten heeft een groot effect gehad op diverse Franse steden in het bijzonder Parijs en Marseille Talen Het Frans is de nationale taal van Frankrijk die bij uitsluiting van alle andere gebruikt wordt voor bestuur en rechtspraak Er is daarnaast een aantal regionale talen en dialecten maar het gebruik daarvan daalt Sinds 1994 is er echter een versoepeling opgetreden in het beleid ten aanzien van minderheidstalen die wettelijk is vastgelegd in de wet-Toubon Elzassisch een Duits dialect wordt gesproken in de Elzas en voor een deel in Lotharingen Een klein aantal Fransen in Frans-Vlaanderen spreekt Frans-Vlaams eigenlijk een variant van het West-Vlaams en dus een Nederlands dialect In het uiterste westen van Bretagne wordt het Bretons gesproken maar in het openbare leven speelt het een verwaarloosbare rol In het zuiden van Frankrijk worden verschillende varianten van het Occitaans gesproken In het zuidoosten spreekt men verschillende varianten van het Arpitaans Catalaans wordt gesproken in het oostelijke deel van de Pyreneeën het Baskisch in het westelijke deel van de Pyreneeën en Corsicaans wordt gesproken op het eiland Corsica Religie Het katholicisme is veruit de grootste godsdienst in Frankrijk dat door 64% van de bevolking volgens de website van de Franse Katholieke Kerk wordt aangehangen zie Katholieke Kerk in Frankrijk Verder geeft deze website aan dat 5% daadwerkelijk regelmatig naar de kerk gaat en 50% van de bevolking niet regelmatig gaat maar toch katholiek is De op een na grootste groep zijn de niet-gelovigen met 27% Na de herroeping van het Edict van Nantes in 1685 door Lodewijk XIV was het katholicisme staatsgodsdienst Sinds de scheiding van Kerk en staat in 1905 heeft de staat geen enkele bemoeienis meer met de hiërarchie van de Kerk in Frankrijk De Katholieke Kerk heeft in Frankrijk achttien kerkprovincies en in totaal 93 bisdommen Ongeveer 2% van de bevolking is protestants Na de Bartholomeusnacht 1572 was de kracht van het protestantisme in Frankrijk gebroken zie hugenoten Door een wet van 1802 werden de protestantse kerken erkend Als gevolg van immigratie uit Azië Turkije en Noord-Afrika in de 20e eeuw heeft Frankrijk daarnaast een grote moslimbevolking gekregen 3 tot 5 miljoen ongeveer 10% Verder zijn er nog joden die de grootste joodse gemeenschap in Europa vormen circa 483500 2010 Zo'n 284000 daarvan wonen in Parijs Politiek Bestuur Frankrijk is een democratische republiek De president van de Franse Republiek wordt sinds 2002 voor vijf jaar gekozen voorheen was dat zeven jaar De president heeft sinds de invoering van de Vijfde Republiek in 1958 veel macht vergeleken met andere westerse democratieën omdat die regeringen kan benoemen en ontslaan en de uitvoerende macht sterk staat tegenover de wetgevende macht De president heeft geen vertrouwensvotum van het parlement nodig want hij zij wordt via landelijke verkiezingen direct gekozen en kan zonder zelf af te treden het parlement een maal voortijdig ontbinden en vervroegde parlementsverkiezingen uitschrijven De president heeft nog altijd samen met de bisschop van het Catalaanse Urgell het opperbestuur over Andorra Uit dien hoofde draagt hij de uit de middeleeuwen daterende titel vorst prince van Andorra De Franse volksvertegenwoordiging bestaat uit de Nationale Vergadering of Assemblée Nationale 577 zetels en de Senaat Sinds 15 mei 2012 is François Hollande president van Frankrijk Bestuurlijke indeling Sinds 2011 is Frankrijk opgedeeld in 27 regio's waarvan 22 in het Europese deel die op hun beurt weer zijn onderverdeeld in departementen arrondissementen kantons en op het laagste niveau gemeenten waarvan Frankrijk er 36796 telt Er zijn 5 overzeese departementen départements d'outre-mer DOM die ook elk apart het statuut van een regio hebben Frans-Guyana Guadeloupe Martinique Mayotte en Réunion deze zijn — op Mayotte na — alle afgebeeld op de achterkant van de eurobankbiljetten onderaan links naast de Canarische Eilanden Frankrijk bezit ook nog andere overzeese gebieden die echter geen deel uitmaken van de Europese Unie Clipperton Saint-Barthélemy Saint-Pierre en Miquelon en Sint-Maarten in Noord-Amerika de Franse Zuidelijke en Antarctische Gebieden in de Indische Oceaan en Frans-Polynesië Nieuw-Caledonië en Wallis en Futuna in Oceanië Deze afhankelijke gebieden hebben verschillende officiële statuten en een verschillende hoeveelheid eigen bevoegdheden Defensie De Franse strijdkrachten hebben een zeer lange geschiedenis met grote invloed op de wereldgeschiedenis Zij omvatten een landmacht een marine een luchtmacht en een militair politiekorps De Franse president is de opperbevelhebber van de strijdkrachten De belangrijkste doelstellingen zijn de verdediging van het Franse territorium de bescherming van de Franse belangen en de bewaring van mondiale stabiliteit Met 779450 manschappen in 2006 259050 permanent 419000 reservisten en 101400 bij de Rijkswacht heeft Frankrijk de op een na grootste strijdmacht van Europa na Duitsland en 20e van de wereld Ze beschikt ook over het op twee na grootste budget en heeft de op twee na grootste nucleaire strijdmacht na de Verenigde Staten en Rusland Ook beschikt Frankrijk over het Frans Vreemdelingenlegioen waarin voornamelijk buitenlanders worden opgenomen Het vreemdelingenlegioen werd in 1831 onder Lodewijk Filips I van Frankrijk opgericht en heeft ongeveer 5600 soldaten 1741 onderofficieren en 413 officieren President Sarkozy kondigde in 2008 aan dat het Franse leger kleiner en mobieler moet worden en met beter materieel uitgerust dient te zijn voor de strijd tegen het terrorisme Cultuur De Franse cultuur doet zich gelden in de literatuur architectuur muziek film toneel en beeldende kunst Er zijn veel schouwburgen musea en bioscopen Er worden diverse landelijke en plaatselijke evenementen gehouden Het propageren van de Franse taal en cultuur in het land zelf en in de wereld is een serieuze staatszaak Het Institut de France heeft een coördinerende taak voor alle culturele en wetenschappelijke activiteiten Eén van de onderdelen van dit instituut is de Académie française die al sinds 1635 officieel waakt over de zuiverheid van de Franse taal De 40 leden van dit gezelschap worden onsterfelijken genoemd en hun benoeming door coöptatie heeft goedkeuring nodig van de President van de Republiek Eens in de twee of drie jaar wordt er ergens in de Franstalige wereld een Sommet de la Francophonie gehouden waarbij vaak de president zelf acte de présence geeft Het begrip Franstalige wereld wordt hierbij ruim uitgelegd; zo werd de conferentie in 2002 in Roemenië gehouden en in 1997 in Vietnam Daarnaast zijn er Radio France Internationale het televisiekanaal TV5 Monde dat in Nederland gedeeltelijk met Nederlandse ondertiteling is te ontvangen en de satellietnieuwszender France 24 In Amsterdam is daarnaast het Maison Descartes gevestigd dat op allerlei manieren de Franse cultuur propageert naar het Nederlandse publiek In Frankrijk zelf wordt de eigen cultuur onder andere belicht in een aantal van de vele musea die het land rijk is De wisselwerking tussen cultuur en politiek wordt in Frankrijk vanzelfsprekender gevonden dan in bijvoorbeeld Nederland Intellectuelen zijn de afgelopen honderd jaar opgekomen als een serieus genomen maatschappelijke groepering; voor hen geldt meer dan in Nederland dat ze in het publieke debat persoonlijk moreel gezag genieten Toen in 1949 de toneelschrijver en draaideurcrimineel Jean Genet levenslang dreigde te krijgen werd hem gratie verleend dankzij een petitie aan de president van een groot aantal prominente kunstenaars en schrijvers op initiatief van Jean Cocteau Ook wees president De Gaulle eens de suggestie af dat Jean-Paul Sartre gearresteerd moest worden wegens zijn protest tegen de oorlog in Algerije met het argument Voltaire arresteer je niet Intellectuelen kunnen soms gesprekspartners van gekozen machthebbers zijn tot de president toe Als een prominente schrijver of kunstenaar overlijdt is het gebruikelijk dat het staatshoofd daar publiekelijk commentaar op levert; politici zouden hun prestige ondermijnen als zij zich onwetend of onverschillig zouden tonen ten aanzien van kunst en cultuur Het staat ook erg goed om een boek geschreven te hebben over politiek over geschiedenis of zelfs met literaire pretenties Toen Jacques Attali een gunsteling van president Mitterrand in 1990 benoemd werd tot president van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling meende hij zich daar te kunnen profileren als schrijver filosoof meer dan als financieel expert Officiële feestdagen in Frankrijk Gastronomie De Franse keuken is wereldwijd bekend en geliefd en draagt ook bij aan het zelfbeeld van de Fransen Er zijn diverse streekgerechten Franse gerechten zijn oa bouillabaisse en cassoulet De Franse wijn uit verschillende wijnstreken en Franse kaas wel 400 soorten zijn erg bekend Wetenschap en onderwijs Het Institut de recherche pour le développement IRD is een Frans onderzoeksinstituut dat onderzoek verricht en wetenschappelijke programma's aanstuurt met betrekking tot de relatie tussen de mens en zijn omgeving Verplicht onderwijs is er voor kinderen van 6 tot 16 jaar Dit bestaat uit het basisonderwijs école élémentaire en voortgezet onderwijs collège Tot het 15e jaar daarna nog minstens één jaar naar school in het algemeen vormend technisch of beroepsonderwijs Daarna volgt hoger onderwijs Vooral de Grandes Ecoles een soort super-universiteiten zijn zeer competitief van aard; deze zijn in de napoleontische tijd ingesteld met de uitdrukkelijke bedoeling een bestuurlijke elite te creëren Het onderwijsniveau in Frankrijk is hoog Er zijn universiteiten in onder andere Parijs Nantes Lyon Toulouse Marseille Bordeaux Rijsel Frans Lille Montpellier Straatsburg Rennes Grenoble en Nancy Onderwijs in Frankrijk begint bij het kleuteronderwijs écoles maternelles Media De publieke omroep in Frankrijk wordt georganiseerd door het staatsbedrijf France Télévisions De bekendste zenders zijn France 2 en France 3 De bekendste commerciële zender van het land is TF1 Publieke radiozenders vallen onder Radio France De bekendste zenders zijn France Inter en France Info Daarnaast kent het land een aantal commerciële zenders Tot 1981 gold er in het land een officiëel staatsmonopolie op radio Voor commerciële zenders was het tijdens dat monopolie alleen mogelijk om uit te zenden indien de zendinstallatie buiten het land stond Deze zenders zijn de zogenaamde radios périphériques Voorbeelden hiervan waren Radio Luxembourg tegenwoordig RTL Radio Monte Carlo RMC Europe 1 en het verdwenen Radio Andorra Vergeleken met andere ontwikkelde landen besteden de Fransen maar weinig tijd aan het lezen van kranten Dit is vooral toe te schrijven aan de populariteit van de omroepen De best verkopende landelijke dagbladen zijn Le Monde centrum-links Libération links en Le Figaro rechts met circa 300000 exemplaren per dag en L'Équipe met voornamelijk sportverslaggeving Het landelijke dagblad France Soir opgericht in 1944 moest in december 2011 de papieren editie definitief opgeven In juli 2012 kwam er een doorstart met een uitsluitend digitale editie De laatste jaren is er een doorbraak van gratis kranten Metro 20 Minutes en Direct Plus met een oplage van 650000 exemplaren Het grootste bereik heeft het regionale dagelijkse Ouest France met meer dan 750000 exemplaren Circa 50 andere regionale kranten hebben ook hoge verkoopcijfers De sector weekbladen is sterk en divers met meer dan 400 weekbladen verspreid over het land Franse kranten Journal des débats 1789-1944 Le Dauphiné Libéré La Dépêche du Midi Toulouse Le Figaro Parijs L'Indépendant Perpignan en Roussillon Libération Parijs L'Humanité Midi Libre Le Monde Parijs Le Monde diplomatique Le Progrès de Lyon Lyon Le Républicain Lorrain Metz Sud-Ouest Bordeaux en Aquitaine La Voix du Nord Rijsel Lille L'Yonne Républicaine Auxerre Persagentschap Agence France Presse Franse tijdschriften zijn onder andere Le Nouvel Observateur L'Express Sport Frankrijk is op het gebied van wielrennen voetbal rugby en pétanque in Nederland bekend als jeu de boules een gerenommeerd land Bekende Franse sportwedstrijden zijn het tennistoernooi Roland Garros de wielerronde Tour de France en wielerklassieker Parijs-Roubaix Frankrijk is tevens het thuishonk van parkour en horseball twee nieuwe sporten met een toenemende populariteit Economie Grondvesten Frankrijk is één van de belangrijkste economische mogendheden van de wereld en is de initiatiefnemer van de G8 een nog steeds uitbreidend intergouvernementeel forum van rijke industrielanden De landbouw speelt een grotere rol dan in de economieën van de meeste andere industrielanden wat gedeeltelijk te verklaren is uit de betrekkelijk lage bevolkingsdichtheid en uit het belang dat aan het platteland wordt toegekend voor de nationale identiteit Een groot deel van de waarde van totale landbouwexport komt uit vee voort vooral rundvee varkens gevogelte en schapen De bergstreken en Noordwest-Frankrijk zijn de belangrijkste veegebieden De belangrijke gewassen van het land zijn tarwe suikerbieten graan gerst en aardappels In het noordwesten is het ideaal om vroeg in het jaar groenten te kweken vanwege het zachte klimaat De grond in het Centraal Massief is minder vruchtbaar Fruitteelt is belangrijk in het zuiden Frankrijk is een van de belangrijkste producenten van wijn in de wereld De bekendste wijngaarden zijn in Bourgondië Champagne de valleien van de Rhône en van de Loire en het gebied van Bordeaux De centra van de wijnhandel zijn Bordeaux Reims Dijon en Cognac Belangrijke industrieën van Frankrijk zijn machines chemische producten auto's metalen vliegtuigen elektronische apparatuur en voedsel vooral Franse kaas De geavanceerde technologische industrieën groeien eveneens Parijs is beroemd vanwege zijn luxegoederen Naast Parijs zijn de belangrijkste industriële steden Metz en Straatsburg in het noordoosten; in het noorden Roubaix Robaais en Rijsel Frans Lille; in het zuidoosten Lyon en Grenoble; in het zuiden Marseille Toulouse Nice en Nîmes; in het westen Bordeaux en Nantes Het toerisme is een belangrijke economische sector Bekende toeristenregios zijn Normandië en Bretagne in het noorden en de Provence en de Côte dAzur in het zuiden Ook de Franse Alpen en Dordogne en kastelen van de Loire zijn geliefd bij toeristen Meer dan de helft van de handel vindt plaats met andere leden van de Europese Unie Japan de Verenigde Staten en China zijn ook belangrijke handelspartners De belangrijkste uitvoerproducten zijn machines en vervoersapparatuur chemische producten levensmiddelen landbouwproducten ijzer- en staalproducten textiel en kleding Belangrijke importproducten zijn ruwe olie machines en apparatuur landbouwproducten chemische producten en ijzer- en staalproducten Kernenergie levert 75% van alle elektriciteit op uit Frankrijk Anders dan in veel andere westerse landen is dit nauwelijks omstreden; vermindering van de afhankelijkheid van import van olie waarvan Frankrijk zelf niets heeft wordt heel belangrijk gevonden De belangrijkste havens zijn Marseille Le Havre Duinkerke Rouen Cherbourg Brest Saint-Nazaire Nantes Bordeaux en Toulon De overheid had voorheen meerderheidsaandelen in veel handelsbanken enkele industrieën en het telefoonsysteem Er is recente beweging naar privatisering geweest hoewel de energieproductie openbaar vervoer en de defensie-industrieën nog door de overheid gecontroleerd worden Vervoer In het Franse wegennet wordt op belangrijke wegen tol péage geheven Frankrijk heeft een uitgebreid spoorwegnet waaronder een netwerk van hogesnelheidslijnen voor de TGV dat zich sinds 1981 vanuit Parijs in alle windrichtingen en ook naar het buitenland vertakt Via de Kanaaltunnel is er ook een spoorverbinding met Groot-Brittannië De Société Nationale des Chemins de fer Français afkorting SNCF is de Franse nationale spoorwegmaatschappij Luchthavens zijn er onder andere in of bij Parijs Lyon Nice en Marseille Toerisme In 2013 werd Frankrijk bezocht door 847 miljoen buitenlandse toeristen verantwoordelijk voor 327% van de totale hoeveelheid overnachtingen in het land Dat betekent dat het land de meeste toeristen heeft ontvangen ter wereld hoewel zij in 2012 in de Verenigde Staten en in Spanje meer geld uitgaven In dat jaar was de sector goed voor 7% van het BNP In 2011 was de totale omzet van het toerisme in Frankrijk 141 miljard euro De meest bezochte regios zijn Île-de-France Parijs Rhône-Alpes en Provence-Alpes-Côte d'Azur in die volgorde Hoewel de sector tijdens de economische crisis een kleine stilstand heeft gekend is er een duidelijke groeiende tendens De enige groep bezoekers die terugloopt zijn Nederlanders die hun vakantie op campings doorbrengen -43% hoewel met 13% van de overnachtingen het nog steeds de belangrijkste klantenkring van de open lucht hotellerie is gevolgd door de Duitsers 64% Britten 62% en de Belgen 39% Niet alleen neemt het aantal toeristen toe ook blijven ze langer in het land gemiddeld 71 nacht in 2013 Hoewel het meest bezochte land ter wereld door buitenlanders is toerisme in Frankrijk voornamelijk een binnenlandse aangelegendheid Van de Fransen zelf is 751% op vakantie gegaan in 2013 en 887% van deze vakanties waren in eigen land Fransen zelf zijn verantwoordelijk voor 673% van alle overnachtingen in het land De regio Rhône-Alpes werd het meest bezocht gevolgd door Provence-Alpes-Côte d'Azur De favoriete bezigheden daarbij waren wandelen het bezichtigen van een stad of dorp en winkelen De populairste bestemmingen waren in 2003 de Eiffeltoren 62 miljoen bezoekers het Louvre 57 miljoen bezoekers het Kasteel van Versailles 28 miljoen bezoekers het Musée d'Orsay 21 miljoen bezoekers het Arc de Triomphe 12 miljoen bezoekers Centre Pompidou 12 miljoen bezoekers en Mont Saint-Michel 1 miljoen bezoekers Zie ook Frankrijk van A tot Z Werelderfgoed in Frankrijk Napoleontische oorlogen Franse-koloniale Rijk Franse Republiek Eerste Franse Republiek Tweede Franse Republiek Derde Franse Republiek Vierde Franse Republiek Vijfde Franse Republiek Marianne embleem Externe links De Grote Oceaan of Stille Oceaan vroeger Stille Zuidzee soms ook Pacifische Oceaan of kortweg Pacific ontleend aan het Engels is een oceaan die ligt tussen Oost-Azië Noord- en Zuid-Amerika en Australië De oceaan grenst in het noorden aan de Noordelijke IJszee en in het zuiden aan de Zuidelijke Oceaan De Grote Oceaan is de grootste oceaan op Aarde Hij heeft een oppervlakte van 1652 miljoen km² oftewel 32% van de aardoppervlakte; inclusief randzeeën bedraagt de watermassa zelfs 35% van het totale aardoppervlak In de Grote Oceaan bevindt zich de Marianentrog het diepste punt van de Aarde Geografie Landen die zich bevinden aan de rand van de Grote Oceaan worden ook wel de Pacific Rim genoemd In de oceaan liggen onder andere Nieuw-Zeeland uitgestrekte eilandengroepen Polynesië in het midden met onder meer Frans-Polynesië met Tahiti; ook Hawaï en Paaseiland worden tot Polynesië gerekend Melanesië in het westen ook Nieuw-Guinea wordt hier wel toe gerekend en Micronesië in het noordwesten overige eilanden Clipperton Frankrijk Cocoseiland Costa Rica Diego Ramírez-eilanden Chili Desventaduros Chili Galápagoseilanden Ecuador Isla Guadalupe Mexico Juan Fernández-archipel Chili Maria Theresa en Ernest-Legouvé Frankrijk het bestaan van deze eilanden is niet zeker Revillagigedo-eilanden Mexico Rocas Alijos Mexico Eind 2012 is het mysterie van het onvindbare eiland Sandy Island opgelost Wetenschappers denken dat het een fout is van walvisvaarders die in 1876 melding hebben gemaakt van het bestaan van dit eiland Water De temperatuur aan de oppervlakte van het water in de Grote Oceaan varieert van onder 0 °C in de poolgebieden tot ongeveer 29 °C dichtbij de evenaar Het zoutgehalte varieert ook wat de breedtegraad betreft Het water dichtbij de evenaar is minder zout dan het water elders vanwege overvloedige equatoriale neerslag Bij de polen is het zoutgehalte ook laag doordat daar weinig verdamping van het zeewater plaatsvindt De stroomrichting van het water van de Grote Oceaan loopt over het algemeen met de wijzers van de klok mee op het noordelijk halfrond en tegen de wijzers in op het zuidelijk halfrond Klimaat Slechts het binnenland van de grote landmassa's Australië Nieuw-Guinea en Nieuw-Zeeland ontsnappen aan de doordringende klimaatinvloed van de Grote Oceaan Binnen het oceaangebied bestaan vijf aparte klimaatgebieden de gematigde westelijke zone de passaatzone het moessongebied het tyfoongebied en de stiltegordel De gematigde westelijke zone wordt zowel in het noorden als het zuiden gekenmerkt door duidelijke seizoensverschillen wat temperatuur betreft Dichter bij de evenaar waar de meeste eilanden liggen waait een passaatwind die voor een vrij constante temperatuur 21 27 °C gedurende het hele jaar zorgt Het moessongebied ligt in de westelijke Stille Oceaan tussen Japan en Australië Kenmerk van dit klimaatgebied is de wind die in de winter van het continentale binnenland naar de oceaan waait en in de zomer in de tegenovergestelde richting waait Derhalve komen er duidelijk seizoensgebonden regenperiodes voor Tyfoons veroorzaken vaak veel schade in de westelijke en zuidwestelijke Stille Oceaan De meeste tyfoons komen voor binnen de driehoek met de hoekpunten zuidelijk Japan de centrale Filipijnen en oostelijk Micronesië Er liggen twee belangrijke stiltegordels in de oceaan één gelegen aan de westelijke kust van Midden-Amerika en andere in de equatoriale wateren van de westelijke Stille Oceaan Beide gebieden staan bekend om hun hoge vochtigheid en kalme winden uit variërende richtingen Geologie De Grote Oceaan is gevormd uit de superoceaan Panthalassa toen Pangea uiteenviel in Laurazië en Gondwana De Andesietlijn vormt de belangrijkste regionale grens in de Grote Oceaan Het scheidt het diepere stollingsgesteente van het centrale Pacifische bekken van de gedeeltelijk onderwater gelegen continentale gebieden met zuurhoudend stollingsgesteente Evenwijdig aan de Andesietlijn loopt de Ring van Vuur Vervuiling In de Grote Oceaan bevindt zich een zeer groot gebied met een hoge concentratie zeeafval die ook wel de plasticsoep wordt genoemd Zie ook Oceanië Zeven zeeën Hawaï of Hawaii Engels Hawaii Hawaïaans Hawaiʻi is de vijftigste staat van de staten van de Verenigde Staten De hoofdstad is Honolulu De staat telt 1 360 301 inwoners 2010 De standaardafkorting voor Hawaï is HI Eilanden De staat Hawaii bestaat uit 137 atollen en vulkanische eilanden waarvan de meeste klein en onbewoond in het midden van de Stille Oceaan waarvan de belangrijkste de Hawaïaanse eilanden-archipel vormen een snoer van 18 eilanden waarvan 8 grote van west naar oost Niihau Kauai Oahu met de hoofdstad Honolulu Molokai Lanai Kaho'olawe Maui Hawaï het grootste eiland Geologie De eilanden zijn van vulkanische oorsprong ze liggen op een zogenaamde hotspot waar magma vanuit het binnenste van de aarde als lava naar buiten komt Omdat de aardkorst ten opzichte van de hotspot beweegt ontstond er zo een rij van eilanden van west naar oost waarbij de oudste dode vulkanen in het westen liggen en de jongste actieve in het oosten Momenteel zijn de vulkanen Kilauea en Mauna Loa op het grootste eiland Hawaï nog steeds zeer actief; mogelijk geldt dit ook voor Hualalai Mauna Kea is een slapende vulkaan Kilauea in het Volcanoes National Park heeft bijna continu uitbarstingen die door toeristen goed bezocht kunnen worden Mauna Loa heeft ongeveer elke 20 jaar een nieuwe uitbarsting voor Mauna Kea wordt een uitbarsting elke 4000 jaar niet uitgesloten Nog 30 km verder naar het oosten ver onder de zeeoppervlakte werkt een nieuwe vulkaan Loihi aan de opbouw van een nieuw eiland dat over 10 000 jaar boven het zeeniveau uit zal komen Mauna Kea witte berg is van de voet tot de top gemeten de hoogste berg ter wereld de berg rijst 10203 meter uit boven de zeebodem en 4207 meter boven zeeniveau Mauna Loa lange berg is de zwaarste berg ter wereld; hij is slechts enkele meters lager dan Mauna Kea maar heeft een bredere basis De berg Haleakala huis van de zon een vulkaan op Maui is bij toeristen bijzonder geliefd Het is eenvoudig om in een auto de 55 km lange weg naar de top af te leggen Helemaal bovenop de berg is een parkeerplaats Veel toeristen gaan naar de top van Haleakala om de zonsopgang of zonsondergang daar te bewonderen De vulkaan is onderdeel van het nationaal park Haleakala Door het vulkanisme komen er veel aardbevingen voor in Hawaï Deze aardbevingen veroorzaken tsunamis met weinig waarschuwingstijd zoals die in 1868 en 1975 Ook aardbevingen elders in de Grote Oceaan kunnen tsunamis veroorzaken die de eilanden bereiken 11 sinds 1868 Aardbevingen in 1946 in de Aleoeten en in 1960 in Chili veroorzaakten veel slachtoffers en schade in Hilo Daarnaast zijn in het verleden grote delen van Molokai en Oahu in zee afgezakt waardoor megatsunamis ontstonden Flora en fauna Door de geïsoleerde ligging in de Grote Oceaan hebben planten en dieren voor de komst van de mens de eilanden bereikt via wind golven of vleugels en zijn er vele endemische planten en dieren Echter vele soorten zijn bedreigd of reeds uitgestorven Voorbeelden van endemische dieren zijn de Hawaïaanse monniksrob de Hawaiigans de Laysaneend en de Theridion grallator Endemische planten zijn onder andere Diospyros sandwicensis en Brighamia insignis In Hawaï bevindt zich tussen Maui Lanai en Molokai het Hawaiian Islands Humpback Whale National Marine Sanctuary waar elk jaar tussen 6000 en 10000 bultruggen overwinteren in de zomer zijn ze in de buurt van Alaska De kusten van Hawaii zijn tegenwoordig ernstig vervuild door de plasticsoep die in een van de stromingen van de Grote Oceaan rond de archipel wordt gepompt Een deel van het afval komt terecht in een dikke laag op de stranden Klimaat Het weer in Hawaï is vrijwel constant en er zijn ook weinig temperatuurverschillen In Hawaï onderscheidt men twee seizoenen de zomer en de winter De zomer begint in mei en eindigt in oktober en wordt ook het Kau genoemd De winter begint in november en eindigt in april Dat seizoen wordt ook het Ho'oilo genoemd De dagtemperaturen in de zomer zijn gemiddeld 294 °C In de winter is de gemiddelde temperatuur 266 °C De nachttemperatuur bedraagt respectievelijk gemiddeld 194 °C en 156 °C Temperatuur en vochtigheid worden vooral bepaald door de bijna constante passaatwind uit het oosten die echter soms ook wegvalt De temperaturen zijn veel lager op de vulkanen Mauna Kea en Mauna Loa waar in de winter regelmatig sneeuw valt De passaat bepaalt ook de hoeveelheid regen de loefzijde van de eilanden is zeer regenrijk terwijl de lijzijde zeer droog is Mount Waiʻaleʻale op Kauaʻi is een van de regenrijkste plaatsen op aarde 117 m regen per jaar Hawaï wordt soms bezocht door orkanen; op 11 september 1992 veroorzaakte de orkaan Iniki veel schade op Kauai Cultuur Het Hawaïaans behoort tot de Malayo-Polynesische talen en kent slechts twaalf letters waaronder acht medeklinkers waardoor de taal heel snel herkenbaar klinkt Het schrift bestond niet voor de aankomst van missionarissen en werd door dezen tussen 1820 en 1826 ontwikkeld Daarvoor werd de Hawaïaanse geschiedenis door middel van legendes vaak met behulp van zang en dans hoela doorverteld In de periode van 1830 tot 1950 is het gebruik van Hawaïaans als eerste taal sterk achteruitgegaan Nu spreken nog maar weinig inwoners Hawaïaans als moedertaal en wordt er vooral Engels gesproken De taal heeft echter in de jaren vijftig meer belangstelling gekregen Sinds 1978 is het een van de twee officiële talen van de staat Hawaï en geven de openbare scholen les in de Hawaïaanse taal Er zijn ook scholen zoals de Kamehameha Schools die alleen toegankelijk zijn voor kinderen die deels; minstens 1 16 afstammen van de oorspronkelijke bewoners en waar sterk de nadruk wordt gelegd op de Hawaïaanse taal en cultuur Hoewel de oorspronkelijke bevolking nu een minderheid in eigen land is is er toch van hun vriendelijke Aloha-geest nog veel te bespeuren Een aantal oude Hawaïaanse gewoontes die door de toeristenindustrie zijn overgenomen zijn de luau groot feest de traditionele hoela die voor de toeristen wel wat is aangepast en de lei bloemenkrans Daarnaast is er sinds 1970 een opleving van de traditionele hoela waarbij grote aandacht wordt besteed aan de traditionele gebruiken Muziek uit Hawaï is bekend wegens de ukelele en de slack-key gitaar Ook is Hawaï bekend van het alohashirt en andere kleding met bontgekleurde bloemmotieven De Hawaïaanse keuken is sterk beïnvloed door de verschillende groepen immigranten oa uit China de Filipijnen Japan Korea Polynesië en Portugal Sport Populair in Hawaï zijn surfen standup paddle surfing paddleboarding onder andere een race van Molokai naar Oahu over 32 mijl en outrigger varen Verder vindt in Kailua-Kona jaarlijks de Ironman Hawaï triatlon plaats Geschiedenis Hawaï wordt sinds ca 400 bewoond door Polynesiërs waarschijnlijk van de Marquesaseilanden afkomstig Latere groepen zouden omstreeks 1100 uit de buurt van Tahiti gekomen zijn Beide groepen waren bijzonder goede zeevaarders die grote zeilkano's gebruikten Sommigen denken dat er voor de komst van de Polynesiërs al bewoners waren in Hawaï de Menehune Hoewel wordt aangenomen dat de eilanden mogelijk door de Spanjaarden reeds in de 16e eeuw gezien zijn de eilanden liggen iets ten noorden van de route van het Manillagaljoen is James Cook de officiële Europese ontdekker van de eilanden 1778 tijdens zijn derde wereldreis die hij de Sandwich Islands noemde naar de toenmalige First Lord of the Admiralty Lord Sandwich 1718-1792 Onder invloed van de contacten met de Europeanen verenigde koning Kamehameha I in 1810 alle voordien vaak onderling vijandige eilanden tot het Koninkrijk Hawaï Dit gebeurde op gewelddadige wijze met behulp van Europese wapens Alleen Kauai trad vrijwillig toe tot het koninkrijk Onder koning Kamehameha II werd in 1819 het oude kastenstelsel met het kapu taboe systeem afgeschaft Vrouwen mochten voortaan samen met mannen eten of voedsel eten dat daarvoor voor hen verboden was Mensenoffers werden verboden en de strikte regels betreffende hoge personen werden afgezwakt Deze veranderingen werden gestimuleerd door Keōpūolani de moeder van Kamehameha II en Kaahumanu Beide vrouwen waren echtgenotes van Kamehameha I Ook de Hawaïaanse godsdienst met onder andere de goden Pele en Kupua werd afgeschaft hoewel nog steeds aanhangers ervan te vinden zijn Deze politiek werd versterkt door de komst van de eerste Amerikaanse protestantse missionarissen in 1820 De Hawaïaanse koningen voerden een politiek van gastvrijheid voor vreemdelingen waarbij zij echter wel de Engelsen tegen de Amerikanen uitspeelden Zo wist het eilandenrijk ondanks zijn strategische ligging het grootste deel van de 19e eeuw een onafhankelijke staat te blijven In 1893 pleegde een aantal Amerikaanse suikerplanters een staatsgreep plaatste koningin Liliuokalani onder arrest en opende de deur voor Amerikaanse inlijving in 1898 Tussen 1893 en 1898 was Hawaï een republiek Daarna behoorde het gebied tot de Verenigde Staten als Territorium Hawaï In de loop van de tijd verschoof de belangrijkste bron van inkomsten van Hawaï van de export van sandelhout naar walvisvaart suikerriet ananas en tenslotte toerisme Om te werken in de landbouw zijn vanaf de 19e eeuw veel arbeiders naar Hawaï gekomen uit achtereenvolgens Japan China de Filipijnen en Portugal De aanval op Pearl Harbor op het eiland O'ahu op 7 december 1941 door het keizerlijk leger van Japan had als gevolg dat de Verenigde Staten zich gingen mengen in de Tweede Wereldoorlog Het gebied bleef een Amerikaans Territorium tot 1959 Inmiddels was de oorspronkelijke bevolking een minderheid in 2000 23% op eigen eiland geworden en besloot de bevolking een staat van de VS te worden meer dan 93% van de bevolking stemde hiervoor hetgeen gebeurde op 21 augustus 1959 Er zijn echter groepen onder de Hawaïanen die de annexatie door de VS ongedaan willen maken en meer zelfstandigheid willen Verschillende personen eisen de troon van Hawaï op omdat ze zouden afstammen van de afgezette koningsfamilie De Akaka Bill van de senator Daniel Akaka zal als die aangenomen wordt de afstammelingen van de oorspronkelijke bevolking enige zelfstandigheid geven Tegenstanders vinden dat dit een ongewenste breuk in de bevolking zal veroorzaken die gebaseerd is op ras Het eiland Niihau heeft het oorspronkelijke karakter behouden Het is in zijn geheel privébezit en niet voor buitenstaanders toegankelijk behalve op uitnodiging Bestuurlijke indeling Hawaï is verdeeld in vijf countys die min of meer samenvallen met de eilandgebieden De countys functioneren tevens als gemeente De belangrijkste plaatsen zijn Honolulu 390738 inwoners Pearl City 47698 en Hilo 43263 Politiek Aan het hoofd van de uitvoerende macht van de staat staat een gouverneur die direct gekozen wordt door de kiesgerechtigden in de staat In 2014 werd David Ige van de Democratische Partij verkozen tot gouverneur van de staat Hawaï De wetgevende macht bestaat uit het Huis van Afgevaardigden van Hawaï Hawaii House of Representatives met 51 leden en de Senaat van Hawaï Hawaii Senate met 25 leden Zie ook Hawaï van A tot Z Externe link Het Heilige Roomse Rijk Duits Heiliges Römisches Reich Italiaans Sacro Romano Impero Latijn Sacrum Romanum Imperium was een rijk in Centraal-Europa en omringende gebieden dat ontstond in de middeleeuwen en bestond tot 1806 Het was geen staat in de moderne betekenis van het woord maar een politiek verband van wereldlijke en kerkelijke gebieden die direct of indirect onderworpen waren aan de soevereiniteit van de keizer of Rooms-koning De relatie van de keizer met zijn gebieden veranderde herhaaldelijk evenals zijn machtsbereik Een deel van het Rijk stond onder zijn persoonlijke controle terwijl de overige gebieden bestonden uit een groot aantal hertogdommen graafschappen prinsdommen bisdommen aartsbisdommen en vrijsteden en rijkssteden De samenhang tussen deze gebieden nam in de loop van de middeleeuwen eerder af dan toe In de late 15e en vroege 16e eeuw werden voor het Duitse deel van het Rijk een aantal gemeenschappelijke instuties geschapen In 1806 tijdens de Napoleontische oorlogen legde Frans II de keizerskroon neer waarmee het Heilige Roomse Rijk werd opgeheven Wanneer het Heilige Roomse Rijk ontstond is niet precies aan te geven De keizerstitel werd in het westen van Europa opnieuw ingevoerd met de keizerskroning van Karel de Grote in 800 In 962 liet Otto I de Grote de koning van het Oost-Frankische of Duitse koninkrijk zich tot keizer kronen De verbinding tussen het Duitse koningschap en de keizerstitel vormde de basis van het Heilige Roomse Rijk Ook de koninkrijken Italië en vanaf 1033 Bourgondië behoorden tot het Rijk Daarnaast werd de keizer in het middeleeuws christelijk denken als wereldlijke tegenhanger van de paus gezien met een universeel gezag De Duitse gebieden bleven echter steeds de kern van het Rijk vormen Het Duitse koningschap was niet erfelijk; de koning werd verkozen In de middeleeuwen kon de koning zich pas keizer noemen nadat hij door de paus was gekroond Vanaf de 16e eeuw nam de koning de keizerstitel direct na zijn verkiezing aan De macht van de keizer was niet gelijkmatig verdeeld De naam Heilige Roomse Rijk is geleidelijk ontstaan Het Rijk werd Rooms genoemd omdat het gezien werd als voortzetting van het West-Romeinse Rijk een idee dat translatio imperii genoemd werd Het adjectief Heilig werd daar in de 12e eeuw aan toegevoegd om aan te geven dat de keizerlijke waardigheid direct van God aan de keizer zou zijn overgedragen Daarin werd ontkend dat de Paus de bemiddelaar zou zijn en de keizer door hem gekroond moest worden Ontwikkeling van de naam Het Roomse Rijk Onder de eerste keizers had het keizerrijk geen eigen naam Het keizerschap was persoonlijk en niet verbonden met een bepaald gebied De oorspronkelijke Latijnse keizerstitel die door de eerste keizer Karel de Grote Deze liet zich in 800 in Rome door de Paus kronen Omdat de Oost-Romeinse keizers in Constantinopel deze pretentie niet accepteerden moest in 812 een vergelijk gesloten worden waarin Karels keizerschap beperkt werd tot West-Europa en Italië De keizerstitel luidde ook voor de opvolger Keizer Otto I de Grote Romanum Gubernans Imperium In 982 veranderde Otto II de titel in Romanorum Imperator keizer van de Romeinen Het duurde echter tot 1034 voordat het keizerrijk zelf Romanum Imperium Roomse of Romeinse Rijk Duits Römisches Reich genoemd werd Door het Rijk "Rooms" te noemen presenteerden de keizers het Rijk nadrukkelijk als voortzetting van het Romeinse Rijk De rechtvaardiging hiervoor was de leer van het Translatio imperii waarin het West-Romeinse Rijk niet ten onder was gegaan maar werd voortgezet door de latere keizers In het middeleeuws christelijk denken was dat zeer belangrijk omdat volgens profetieën uit het Bijbelboek Daniël de eindtijd zou aanbreken na de ondergang van het ijzeren rijk wel aangeduid als het Romeinse Rijk Als opvolgers van de Romeinse keizers maakten de keizers ook aanspraak op de beschermheerschappij over de hele Christelijke wereld en op een voorrangspositie ten opzichtte van andere heersers Zoals de paus een universeel geestelijk gezag had had de keizer dat op wereldlijk gebied In 843 werd Karel's Rijk in drieën gedeeld waarna in 855 het middendeel over een westelijk Frans een oostelijk Duits koningrijk werd verdeeld De nu te onderscheiden koninkrijken Regna waaruit het vroegere Keizerrijk nu bestond kregen hun eigen benamingen De keizerlijke titel werd verbonden aan het oostelijke koninkrijk en de machtsbasis van de keizers lag in het Oost-Frankische regnum Francorum orientalium later Duitse koninkrijk Regnum Teutonicorum zoals het in 911 voor het eerst werd genoemd Maar tot het keizerrijk kwamen naast het Duitse koninkrijk in 962 ook de koninkrijken Italië en Bourgondië respectievelijk Regnum Italiae en Regnum Burgundionum te behoren Het Heilige Rijk In de 11e en 12e eeuw kwamen de keizers steeds vaker in conflict met de paus Via de keizerskroning die door de paus werd uitgevoerd konden de pausen aanspraken maken op de heerschappij over het Rijk Keizer Frederik I Barbarossa begon daarom vanaf 1157 de naam Sacrum Imperium Heilige Rijk te gebruiken Hiermee droeg de keizer de opvatting uit dat het keizerschap direct van God afkomstig was en dus onafhankelijk was van de Paus De keizerskroning door de Paus zou vooral een ceremoniële functie hebben De naam Romanum Imperium Duits Römisches Reich en Sacrum Imperium Duits Heiliges Reich werd vanaf 1034 gebruikt In 1157 gevolgd door Sacrum Imperium In 1254 werden de twee titels voor het eerst gecombineerd tot Sacrum Romanum Imperium Duits Heiliges Römisches Reich De gecombineerde naam werd echter pas vanaf het midden de 14e eeuw regelmatig gebruikt De Duitse natie De laatste grote verandering van de naam was de toevoeging van Nationis GermaniaeDuitse Natie Duits Deutscher of Teutscher Nation aan de Rijkstitel in de late 15e eeuw In de volledige titel Heiliges Römisches Reich Teutscher Nation werd het Rijk gepresenteerd als een uitsluitend Duitse aangelegenheid Of daarmee ook bedoeld werd dat het Rijk in feite alleen nog uit de "Duitse" kerngebieden bestond en dat de Italiaanse gebieden niet meer tot het Rijk behoorden is omstreden Wel was de band tussen de drie samenstellende koninkrijken het Duitse het Boergondische en het Noord-Italiaanse inmiddels allang verwaterd De toevoeging "van de Duitse Natie" werd nooit consequent gebruikt; Heilige Roomse Rijk bleef de meest gebruikelijke naam Vanaf het midden van de 16e eeuw verdween ook het woord "Heilig" geleidelijk uit de naam In de laatste verdragen die de keizer sloot werd het Rijk kortweg Duitse Rijk Duits Deutsches Reich genoemd Geschiedenis Van de oostelijke Franken tot de Investituurstrijd Het Heilige Roomse Rijk werd gesticht in 962 door Otto I Sommigen vinden echter dat het rijk gesticht werd toen Karel de Grote tot eerste westerse keizer werd gekroond in 800 sinds het afdanken van Romulus Augustulus in 476 Karel noemde zichzelf echter meestal de koning van de Franken Dit Frankische Rijk omvatte zowel het hedendaagse Frankrijk als Duitsland en Noord-Italië Karel werd opgevolgd door zijn enig overgebleven zoon die ook de keizerstitel overnam Lodewijk de Vrome zodat het rijk nog verenigd bleef Toen deze stierf had hij echter drie zonen die allen naar Frankisch erfrecht aanspraak maakten op een gedeelte van het rijk Veel geschiedkundigen zien de stichting van het Rijk dan ook als het einde van een proces dat begon bij deze definitieve splitsing van het Frankische rijk bij het Verdrag van Verdun in 843 In eerste instantie werd het rijk in drie stukken verdeeld een Westelijk een Midden- en een Oostelijk Rijk De Karolingische dynastie werd eveneens gesplitst Het Middenrijk ging naar de oudste zoon Lotharius die tevens de keizerstitel kreeg Het werd na diens dood in 855 verdeeld onder diens drie zonen maar al snel werden deze versnipperde gebieden verdeeld tussen het sterkere Oost-Frankische en West-Frankische Rijk Het oostelijke deel werd bezit van Karloman van Beieren die tevens de keizerstitel overnam Karloman werd opgevolgd door enkele Karolingers tot aan de dood van Lodewijk het Kind die de laatste oostelijke Karolinger was De leiders van Alamannië Beieren Frankië en Saksen verkozen hierop Koenraad I van Frankenland tot koning in 911 Zijn opvolger Hendrik de Vogelaar werd aanvaard door het West-Frankische Rijk in 911 en noemde zich rex Francorum orientalium koning van de Oostelijke Franken Hendrik stelde zijn zoon Otto aan als opvolger die werd verkozen in Aken in 936 Zijn latere kroning als keizer Otto I in 962 betekende het officiële begin van het Heilige Roomse Rijk Toen keizer Hendrik II in 1024 zonder opvolgers stierf werd Koenraad II verkozen tot koning Hij was de eerste van de Saliërs Het Rijk stortte bijna ineen tijdens de Investituurstrijd toen paus Gregorius VII koning Hendrik IV in de ban deed Hoewel deze beslissing ongedaan werd gemaakt na de Tocht naar Canossa in 1077 waren de mythische eigenschappen van het rijk aangetast; de Duitse koning was vernederd Belangrijker nog was de intrede van de kerk als een onafhankelijke factor in het politieke systeem van het Rijk Hohenstaufen Koenraad III werd in 1138 verkozen als eerste keizer van de Hohenstaufen-dynastie Frederik Barbarossa noemde als eerste het Rijk Heilig Barbarossa verstevigde de eenheid van zijn land door de plaatselijke hertogen te verbieden hun onderlinge vetes uit te vechten Nieuwe steden werden gesticht zowel door de keizer als door de plaatselijke hertogen Dit gebeurde vooral om de bevolkingsexplosie op te vangen maar ook om de economische kracht van het rijk op strategische plaatsen te concentreren Voorbeelden van deze steden zijn Freiburg en München De regeerperiode van de laatste Hohenstaufer Frederik II was in vele opzichten verschillend van die van eerdere keizers Hij werd gekroond in 1220 en riskeerde een conflict met de paus toen hij de macht over Rome opeiste Hij kon echter wel Jeruzalem veroveren in een Kruistocht in 1228 terwijl hij nog altijd in de ban was De machtsstrijd na de Staufers Na de dood van Frederik II in 1250 kon geen enkele dynastie een waardige koning voorstellen en de leidende hertogen stelden zelf enkele koningen voor De periode tussen 1246 toen Hendrik Raspe en Willem II van Holland tot koning werden verkozen tot 1273 met Rudolf I van Habsburg als koning staat bekend als het Interregnum Rudolf en zijn opvolgers zagen het Rijk echter alsmaar meer uit elkaar vallen Tijdens de 15e eeuw veranderden de deelstaten zichzelf in voorgangers van moderne staten Het proces varieerde van staat tot staat en ging sneller in gebieden die ongeveer overeenkwamen met de landen van de oudere Germaanse stammen zoals Beieren Rijkshervorming De grondwet van het rijk was grotendeels nog niet vastgelegd aan het begin van de 15e eeuw Hoewel enkele procedures en instellingen vastlagen hingen de mogelijkheden van de hertogen om zich onafhankelijk te gedragen in het Rijk vooral af van de persoonlijkheid van de regerende vorst Toen Frederik III die grotendeels binnen zijn kroondomein verbleef de oude kernlanden verwaarloosde viel het oude regeringsorgaan de Hoftag uit elkaar De Rijksdag bestond nog niet waardoor het rijk onbestuurbaar werd Uiteindelijk ontstonden zelfs interne oorlogen In diezelfde periode had de rooms-katholieke kerk te kampen met het Westers Schisma Het conflict tussen de paus en verschillende tegenpausen werd pas opgelost in 1418 Vanaf 1419 werd veel energie gestoken in het bevechten van de "ketterij" van andersdenkenden Het middeleeuwse idee van een verenigd Corpus christianum waarvan de paus en het Rijk de leiding in handen hadden kwam onder druk te staan Tijdens deze drastische veranderingen gingen dan ook stemmen op om de structuur van het Rijk te veranderen Regels uit een ver verleden waren niet meer relevant; een versterking van het gecentraliseerd bestuur werd noodzakelijk geacht Toen Frederik III de hertogen nodig had om zijn oorlog tegen Hongarije te financieren in 1486 en zijn zoon de latere keizer Maximiliaan I tot koning werd verkozen eisten de hertogen een samenkomst Voor de eerste keer werd de vergadering van kieshertogen en anderen de Rijksdag genoemd Frederik weigerde dit nieuwe orgaan bijeen te roepen maar zijn zoon ging na de dood van zijn vader akkoord In Worms werd de Reichstag voor het eerst samengebracht in 1495 Hier werd de Rijkshervorming goedgekeurd waardoor het Rijk weer wat structuur zou krijgen Pas in 1512 werd deze hervorming voltooid door het samenbrengen van tien landen binnen het Rijk in een nieuwe organisatiestructuur de kreitsen In hetzelfde jaar kreeg het Heilige Roomse Rijk ook een nieuwe naam van toen af aan zou het Rijk het Heiliges Römisches Reich deutscher Nation "Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie" heten In 1548 kwamen met de stichting van de Bourgondische Kreits de Nederlanden zo goed als los van het Rijk te staan Zij waren toen al niet meer onderhorig aan de Duitse landdag en hadden hun eigen Staten-Generaal en betaalden alleen nog een bescheiden jaargeld aan de persoon van de keizer die daarvoor de belofte deed de Nederlanden te beschermen Keizer Karel V kon dat makkelijk doen omdat hij persoonlijk de Nederlanden in bezit had In 1559 tenslotte werd met de Vrede van Cateau-Cambrésis tussen de koningen van Engeland Frankrijk en Spanje de westgrens van het rijk verlegd van de Schelde naar het zuiden Calais werd door Engeland definitief afgestaan aan Frankrijk De Schelde had al zeker 600 jaar gegolden als westgrens Voor Karels opvolger Filips II van Spanje en de Nederlanden die binnen het gebied van de Nederlanden zo goed als alles bezat betekende het dat hij voor een deel van zijn gebieden niet meer gezien werd als vazal van de Franse koning Crisis na de reformatie Karel V was de laatste keizer die de middelen had vooral door zijn rijke Spaanse gebieden overzee om buiten zijn Hausmacht ook een krachtig beleid te voeren in zijn overige keizerlijke gebied Hij trachtte met wisselend succes een meer gecentraliseerd Rijk op te zetten maar vooral de rijke en machtige steden in de Lage Landen Zwitserland en Italië die van oudsher al veel onafhankelijkheid bezaten verzetten zich hier tegen En toen Maarten Luther in 1517 de Reformatie startte zagen veel plaatselijke hertogen vooral in het noorden van het Duitse Rijk een nieuwe kans om de Keizer nog meer macht afhandig te maken door over te lopen naar de protestanten Na enkele decennia van oorlog en verwarring gooide de moegestreden keizer Karel de handdoek in de ring en besloot de Rijksdag van Augsburg op 25 september 1555 tot een Godsdienstvrede Voortaan zou de landsheer bepalen welke religie zijn onderdanen zouden aanhangen Daarmee was de geloofskwestie slechts tijdelijk geregeld De Dertigjarige Oorlog 1618-1648 was de laatste grote oorlog in continentaal Europa waarbij de tegenstelling tussen protestanten en katholieken een hoofdrol speelde De Duitse Katholieke Liga en een wisselende internationale protestantse coalitie stonden tegenover elkaar en vele Europese mogendheden raakten om hun eigen redenen betrokken in de strijd Op Duits grondgebied waar de meeste gevechtshandelingen plaatsvonden leidde dit tot ongekende verwoestingen en slachtpartijen Een dieptepunt was wat in de Duitse geschiedschijving bekendstaat als de Magdeburger Hochzeit waarbij in 1631 het Saksische Maagdenburg door de keizerlijke troepen geheel werd platgebrand en zon 20000 burgers werden afgeslacht De machtsstrijd tussen de hertogen en de keizer was ook een factor van belang Dat godsdienst niet meer zo belangrijk was als in de 16e eeuw bleek uit het feit dat het katholieke Frankrijk de kans waarnam om aan protestantse' zijde mee te vechten om zo met hun katholieke Habsburgse rivalen af te rekenen Feitelijke bondgenoten van Frankrijk waren daarbij de protestantse Nederlandse Republiek en Gustaaf II Adolf van Zweden die een bekwaam veldheer was en zijn land op de kaart zette als grote mogendheid in Noord-Europa door zijn krachtige interventies ten gunste van de protestanten al liet hij hier zelf het leven bij in 1632 De Spaanse Habsburgers werden tot tweederangsmogendheid gedegradeerd en in het Duitse Rijk werd politieke verdeeldheid gezaaid waarvan het pas in 1870 voor een groot deel zou herstellen De implosie van het Rijk Het einde van het Rijk was te wijten aan verschillende oorzaken Na de Vrede van Münster in 1648 die de interne gebieden bijna volledige onafhankelijkheid gaf was het Rijk niet meer dan een samenraapsel van verschillende staten De keizer had alleen nog macht in zijn persoonlijke gebieden en mocht zich niet meer bemoeien met de aangelegenheden van de andere staten Op papier bestond het rijk nog steeds maar in feite was het een lege huls geworden Voltaire noemde het Rijk in dit stadium dan ook noch heilig noch Romeins noch een rijk In 1648 werd naast de constitutionele onafhankelijkheid van de Duitse staten ook de onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en de Zwitserse Confederatie officieel bevestigd Vanaf 1648 kwam binnen het Rijk het keurvorstendom Brandenburg-Pruisen sterk op onder de Hohenzollern Ofschoon hun etnisch voornamelijk Duitse kernlanden Oost-Pruisen en West-Pruisen evenals overigens Danzig Koninkrijk Polen niet tot het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie behoorden betwistten de Hohenzollern de Oostenrijkse Habsburgers in hun aloude dominante positie onder de Duitse landen In de 18de eeuw leidde deze rivaliteit tot oa de Zevenjarige oorlog tussen Oostenrijk en Pruisen zoals Brandenburg-Pruisen sinds 1701 bekendstond toen het vorstendom tot koninkrijk verheven werd Nadien werd de invloed van Frankrijk steeds groter totdat dit land zelfs na de Franse Revolutie het grootste deel van het Roomse Rijk bezette Het Rijk werd officieel ontbonden op 6 augustus 1806 toen de laatste keizer Frans II aftrad nadat zijn Rijk was overwonnen door Napoleon Bonaparte Frans II was reeds sinds 1804 ook Frans I van het nieuwe Keizerrijk Oostenrijk Leden van zijn geslacht zouden tot 1918 keizer van Oostenrijk blijven Het Rijk was nu opgeheven maar door de Franse Revolutie en de daarop volgende verspreiding van de denkbeelden ervan had ook het nationalisme wortel geschoten in de Duitse landen Er ontstond na de Franse tijd een streven naar een hereniging van de Duitstalige landen die vroeger het Roomse Rijk vormden De vraag was of dit weer onder leiding van Oostenrijk en de Habsburgers moest zijn de Groot-Duitse richting of onder Pruisen en de Hohenzollers met uitsluiting van Oostenrijk de Klein-Duitse richting Het werd tenslotte deze laatste richting bij de stichting in 1871 van het tweede Duitse Keizerrijk Omvang en staatsinrichting Koning en keizer Het Heilige Roomse Rijk begon zijn bestaan als het Oost-Frankische koninkrijk Op een zeker moment werd aan de koning van dit rijk ook de keizerstitel gegeven Hoewel dit als tijdelijke regeling bedoeld was om een acute politieke situatie op te lossen is de keizerstitel blijven hangen in het Oost-Frankische koninkrijk In de beginperiode dongen de West-Frankische koningen nog mee naar de keizerstitel maar kregen die slechts een enkele keer Reden hiervoor is oa dat de West-Frankische koningen zo ver weg woonden dat ze niet precies op de hoogte waren van de politieke situatie in het andere koninkrijk Uiteindelijk hebben ze hun bemoeienissen met het andere deel van het voormalige Karolingische Rijk opgegeven Aldus werd de benoeming van de keizer een interne aangelegenheid van het Oost-Frankische koninkrijk Dit koninkrijk en het keizerrijk vielen in de praktijk steeds meer samen hoewel de keizer als wereldlijke tegenhanger van de paus optrad Aldus konden de regionale machthebbers in het Oost-Frankische koninkrijk bepalen hoe de keizer werd gekozen en op die manier kon de titel Heilig Roomse Rijk der Duitse naties ontstaan Frederik Barbarossa 1152-1190 was de eerste die de aanduiding sacrum imperium Romanorum Heilige Roomse Rijk gebruikte Dit was gericht tegen de wereldlijke ambities van de sancta ecclesia de Heilige Kerk Het Heilige Roomse Rijk kende dus zowel een koning als een keizer Deze hoefden niet dezelfde persoon te zijn maar waren dat vaak wel; een machtig persoon die je tot koning kiest kun je de keizerstitel niet onthouden De koning van het koninkrijk werd de Rooms-koning genoemd Gekozen worden tot koning was vaak maar niet altijd het voorstadium om keizer te worden Deze tweefasenstructuur is altijd blijven bestaan Uiteraard hangt dat samen met de ontstaansgeschiedenis van het keizerschap maar ook met de ideologie van het keizerschap De keizer belichaamde een hoger ideaal dan een koning namelijk wereldheerschappij versus een lokale machthebber de koning Lodewijk XIV van Frankrijk waarschuwde zijn opvolger in zijn testament voor deze ambities van de keizer Die waren onlosmakelijk verbonden met de keizerstitel ongeacht of de keizer in de praktijk zo machtig was of niet Lodewijk waarschuwde dus ca 700 jaar nadat de West-Frankische koningen waren opgehouden met meedingen naar de keizerstitel toch nog even zijn opvolger Duitse natie? In tegenstelling tot wat de toevoeging "der Duitse natie" suggereert was het Roomse Rijk geen Duitse natiestaat in de moderne zin van het woord Na de neergang van het Romeinse Rijk verdween het abstracte begrip staat Al voerde Lodewijk de Vrome 816-840 het oude Romeinse begrip res publica weer in dit hield niet in dat er een besef was van trouw aan de staat; macht was persoonsgebonden en gebieden konden bij vererving of huwelijk gedeeld of samengevoegd worden In de loop van de tijd verschoof dit echter Met betrekking tot de koningsverkiezing van Hendrik de Vogelaar 919-936 werd voor het eerst gesproken over het regnum Teutonicorum het koninkrijk van de Teutonen of Duitsers een teken dat een gebied los begon te worden gezien van de heerser Hendrik maakte dan ook een einde aan de gewoonte van de verdeling van het rijk onder zijn zonen Desondanks zou het nog eeuwen duren voordat er werkelijk een Duitse natiestaat ontstond Het Heilige Roomse Rijk was groter dan het Duitse Rijk Waar het laatste bestond uit het koninkrijk van de Duitsers — waaronder toen ook Oostenrijk Bohemen en het latere Zwitserland — bestond het Heilige Roomse Rijk ook nog uit de koninkrijken Bourgondië Italië en de wereldlijke heerschappij over Rome Hoewel het grootste deel van de onderdanen en regeerders in het Rijk van Duitse afkomst was bestonden er vanaf het begin verschillende etnische variëteiten binnen het Rijk Talrijke van zijn belangrijkste edelen en leiders kwamen echter van buiten het Duitssprekende gebied Op het hoogtepunt van zijn macht bestond het Rijk uit het huidige Duitsland Oostenrijk Slovenië Zwitserland België Nederland Luxemburg Tsjechië en ook uit oostelijke delen van Frankrijk het noorden van Italië en het westen van het moderne Polen Silezië en hertogdom Pommeren Afgezien van de Tsjechische gebieden in het koninkrijk Bohemen en de Slavische gebieden van Slovenië en oostelijk Opper-Silezië was de meerderheid van de inwoners Duitstalig Het land was echter gedurende het grootste deel van zijn bestaan niet veel meer dan een soort confederatie In de middeleeuwen ging de macht van het rijk spoedig achteruit en verloor de keizer meer en meer macht aan de hertogen onder hem Na 1250 had de keizer nauwelijks nog gezag buiten zijn eigen bezittingen de zogenaamde "Hausmacht" Door de Investituurstrijd tussen de keizer en de paus 11e-12e eeuw werd het aanzien van het rijk sterk verzwakt Duits koning keizer De kroningen van de keizers van het Heilige Roomse Rijk waren geënt op de kroning van Karel de Grote in 800 Een toekomstig keizer moest eerst en vooral koning van de Duitsers worden Duitse koningen werden al eeuwen verkozen in de 9e eeuw door de leiders van de vijf belangrijkste stammen de Franken de Saksen de Beieren de Zwaben en de Thüringers later werden deze koningen verkozen door drie bisschoppen de paltsgraaf en de drie voornaamste hertogen Nog later werd een college van keurvorsten ingesteld Dit college werd officieel samengesteld in 1356 Oorspronkelijk waren er zeven kiesgerechtigden maar dit aantal wijzigde in de loop van de eeuwen Tot 1508 reisde de nieuw verkozen koning naar Rome om zich door de paus tot keizer te laten kronen Nooit kon de keizer autonoom het rijk besturen Zijn macht werd sterk ingeperkt door de verschillende lokale leiders Na de 15e eeuw werd de Rijksdag opgericht als het wetgevende orgaan van het Rijk Deze Rijksdag was een vergaderend orgaan dat op verschillende locaties samenkwam Pas na 1663 zou de Rijksdag een permanent orgaan worden en werd hij vast in Regensburg gevestigd "Immerwährender Reichstag" Rijksstanden Een deelgebied werd aangezien als Reichsstand Rijksstaat of Rijksstende wanneer ze geen andere autoriteiten boven zich had dan de Keizer Deze staten waren Gebieden geregeerd door een vorst of een hertog in sommige gevallen ook een andere titel Kerkelijke gebieden geregeerd door een bisschop of een prins-bisschop In het tweede geval kwam het gebied onder het bevel van deze leider overeen met het plaatselijke bisdom waardoor de bisschop zowel kerkelijke als wereldlijke macht had Vrijsteden Het aantal van deze gebieden was erg groot Toen de Vrede van Münster getekend werd bestond het rijk uit honderden deelstaten waarvan een heleboel niet groter waren dan enkele vierkante kilometers Anderen hadden geen grondgebied; het waren stiften of zoals aan het einde van het bestaan van het Rijk voorkwam vorsten die zonder grondgebied te bezitten lid waren van de Rijksdag Voor het aantal Rijksstaten van 1792 zie de Lijst van leden van de Rijksdag 1792 en de Lijst van leden van de Rijksdag 1803 Rijksdag De Rijksdag was het wetgevende orgaan van het Heilige Roomse Rijk Het was een vergadering waarin de honderden vorsten en vorst-bisschoppen en vorst-abten of abdissen zitting hadden Ook de rijksgraven vrije steden en vertegenwoordigingen van de graven in bepaalde territoria hadden er hun zetel Omdat zij ook over rijkslenen beschikten zetelden ook de koningen van Engeland en Zweden in deze vergadering Keizerlijke rechtbanken en instituties Het Rijk kende twee rechtbanken de Reichshofrat aan het hof van de koning te Wenen en na de Keizerlijke Hervorming van 1495 ook het Reichskammergericht Het rijk bezat een klein en zwak eigen leger en er waren " Rijksvestingen " die op kosten van het rijk werden bemand De heraldiek en de regalia De keizers van het Heilige Roomse Rijk werden eerst tot Rooms-koning gekroond in Aken en later in Frankfurt De daarvoor benodigde regalia bestonden uit de kroon de scepter de rijksappel kroningskledij en een psalter gebedsboek Deze werden aanvankelijk bewaard op de rijksburcht Trifels en later in de rijksstad Neurenberg Bij de kroning waren er ceremoniële taken weggelegd voor de dragers van de aartsambten Erzämter de rijksaartskamerheer de rijksaartsschatmeester rijkserfmaarschalk de rijksopperstalmeester en de rijksaartskanseliers voor Duitsland Italië en Bourgondië Geen van deze functies bracht werkelijke macht met zich mee Karel de Grote plaatste een adelaar in het hof van zijn palts in Aken Adelaren symbolen van kracht en macht waren al bij de Goten en Romeinen geliefde tekens van heerschappij Onder de Ottonendynastie wordt men zich meer bewust van de Romeinse traditie van de adelaar Koenraad II plaatst een adelaar op zijn scepter In de tijd dat de heraldiek ontstaat gaat men een éénkoppige adelaar van goud of zwart al snel als het wapendier van het rijk zien Onder keizer Hendrik VI zien we voor het eerst een zwarte adelaar op een schild Zwart en goud golden al in de 13e eeuw als de kleuren van de koning keizer dit ter onderscheiding van de oorspronkelijke rijkskleuren rood en wit In de 13e eeuw wordt eerstmaals een dubbelkoppige adelaar als wapendier voor de keizer gebruikt Onder keizer Karel IV wordt dit definitief maar het is Sigismund die als eerste keizer ook zelf de zwarte dubbeladelaar op een gouden veld als wapen voert De dubbelkoppigheid werd gezien als symbool voor de macht van het Oost- en West-Romeinse Rijk en ook als teken van keizerlijke plicht om zowel de geestelijke als de wereldlijke orde te handhaven Keizer Sigismund voorziet de dubbeladelaar rond 1430 bovendien van een aureool of nimbus achter de koppen dit naar het voorbeeld van de Johannes-adelaar die symbool stond voor de evangelist Johannes Sindsdien blijft deze adelaar tot het einde van het rijk in 1806 min of meer onveranderd Keizer Frederik III plaatst nog wel op de buik van de adelaar een hartschild met daarop de wapens van zijn erflanden Dit gebruik zouden alle latere keizers volgen Daarnaast voegden heraldische tekenaars ook nog wel kronen zwaard scepter rijksappel en schildhouders aan het wapen toe De wapens met adelaar van het Keizerrijk Oostenrijk Het tweede rijk De Weimarer republiek Hitler- Duitsland en de Bondsrepublieken Duitsland en Oostenrijk zijn alle voortzettingen van deze eeuwenoude heraldische traditie De Duitse Democratische Republiek brak met die traditie en koos een nieuw wapen volgens de socialistische heraldiek dus zonder adelaar Sinds 1950 lijkt de adelaar van de Bondsrepubliek weer sterk op die van de Hohenstaufen uit de 12e eeuw Toen de Bondsdag in 1990 naar Berlijn verhuisde debatteerde dit parlement over de vorm van de adelaar Moest het de "vette kip" spotnaam voor de vriendelijker uitziende corpulente adelaar blijven of koos men de oude agressief aandoende magere adelaar? De Bondsdag koos een adelaar die zo vreedzaam was als een grote roofvogel maar zijn kan Duitse Tweede en Derde Rijk Naar de ideeën van Arthur Moeller van den Bruck noemden de nazi's het Heilige Roomse Rijk later het Eerste Rijk der Duitse natie Het Duitse Keizerrijk was dan het Tweede Rijk en hun eigen rijk het Derde Rijk India officieel de Republiek India Hindi भारत गणराज्य Bhārat Gaṇarājya Engels Republic of India is een land in Zuid-Azië Met inwoners is het na China het meest bevolkte land ter wereld wetenschappers voorspellen dat India in 2050 het meest bevolkte land van de wereld is India ligt op het Indisch subcontinent en is voor het grootste deel een schiereiland dat in het westen en zuiden grenst aan de Indische Oceaan en in het oosten aan de Golf van Bengalen In het noorden grenst het land van west naar oost aan Pakistan China voornamelijk Tibet Nepal Bhutan Myanmar en Bangladesh Ten zuidoosten van India in de Indische Oceaan ligt de eilandstaat Sri Lanka en ten zuidwesten ervan liggen de Maldiven De hoofdstad is New Delhi maar de grootste stad van het land is Bombay India is een federale republiek onderverdeeld in 29 staten 6 unieterritoria en 1 nationaal hoofdstedelijk territorium Naam De Vedas hebben geen naam gegeven aan India De naam India is afgeleid van Sindhu de lokale naam voor de rivier de Indus van de Sanskriet stam ind druppel De oude Ariërs noemden het land āryāvarta hetgeen ook Centraal-Azië bevatte Het Sanskriet woord ārya betekent respectabel iemand en in later tijden iemand van de eerste drie kasten in tegenoverstelling tot śūdra Omgekeerd betekende anārya iemand van de oorspronkelijke donkerkleurige bevolking die ook dāsa of dasyu werd genoemd De Rig Veda doet er enigszins denigrerend over maar het oorspronkelijk volk werd vanuit het oude Sumerië met meluhha of mleccha aangeduid wat verwijst naar de Indusbeschaving Het woord varta betekent in het Sanskriet verplaatsingsgebied land verblijf kostwinning of bestaansmiddel' De afkorting Varta werd verbasterd tot Barta en later tot Bharat De Perzen noemden een deel van het land Hindoestan het land aan de Indus Dit werd door de Grieken gemaakt tot Indië ινδιη De verschillende politieke partijen hebben wel andere voorkeursnamen voor het land zoals Hindoestan < sup> Hindu Rashtra en Bharat De naam Bharat zou afstammen van twee oude koningen die Bharata genoemd werden De naam Hindoestan werd officieel opgegeven na de onafhankelijkheid op 15 augustus 1947 De naam wordt nog wel gebruikt in het dagelijkse spraakgebruik Een populair patriottisch lied geschreven door een Pakistaanse moslim Mohammed Iqbal begint met de zin Sare jahaan se acchaa Hindustan humaraa Beter dan de rest van de wereld is ons Hindoestan De term India is in navolging van de Engelse benaming algemeen in gebruik genomen Lange tijd was Indië gebruikelijk in België maar naar Nederlands voorbeeld is het vervangen door India Indië verwijst naar de vroegere Nederlandse kolonie Nederlands-Indië het hedendaagse Indonesië Dit geldt eveneens voor het adjectief Indisch heeft in Nederland betrekking op Nederlands-Indië of Indonesië; Indiaas op India Het demoniem wijkt hier volgens het Groene boekje echter van af men zegt respectievelijk Indonesiër en Indiër; in de praktijk wordt uit de context duidelijk of men met Indiër iemand uit Indonesië of uit India bedoelt Geografie Natuurlijke situatie India ligt op het Indiase schiereiland en bestaat ruwweg uit drie delen Het noorden van het land is zeer bergachtig met een gedeelte van de Himalaya bergketen hoogste punt Kanchenjunga 8598 meter en uitlopers daarvan zoals de Pamir en Karakoram Hierna de vlakte met grote rivieren zoals de Ganges en de Brahmaputra die beginnen in de Himalaya en de noordelijke vlakten zeer vruchtbaar maken In het westelijk gelegen gedeelte ligt hier de Tharwoestijn Het zuiden van India is een groot plateau genaamd het Dekan Dit plateau ligt tussen de Golf van Bengalen in het oosten en de Arabische Zee in het westen Het plateau wordt van de kust gescheiden door 2 bergketens de Oost-Ghats en de West-Ghats India is ook het thuis voor verscheidene grote rivieren zoals de Ganges Brahmaputra Yamuna Godavari en de Krishna Slechts een klein gedeelte van de loop van de rivier die aan het land zijn naam geeft de Indus ligt op Indiaas grondgebied Steden Bombay Mumbai Maharashtra is de grootste stad van India Andere steden met een agglomeratie van meer dan vijf miljoen inwoners zijn Delhi Delhi Bangalore Bengaluru Karnataka Haiderabad Hyderabad Andhra Pradesh Ahmedabad Gujarat Madras Chennai Tamil Nadu Calcutta Kolkata West-Bengalen Poona Maharashtra Klimaat India heeft door zijn grootte verscheidene klimaatzones variërend van een tropisch klimaat in het zuiden tot een gematigd klimaat in het noorden Het grootste gedeelte van India wordt ook gekenmerkt door een moessonklimaat en kent 3 seizoenen Het koele seizoen van oktober tot februari het hete seizoen van maart tot juni en het regenseizoen van midden juni tot september De stad Delhi heeft een regenval van ongeveer 640 mm per jaar De zuidwestelijke kust en het noordoosten van het land kennen veel meer regenval In Darjeeling in het noordoosten tegen Nepal kan de regenval oplopen tot 3040 mm Dit in tegenstelling tot de Thar-woestijn in het noordwesten waar de neerslag niet hoger is dan 50 mm Het centrale Deccan-plateau is relatief droog Flora en fauna In de noordelijke valleien zijn er voornamelijk bossen In het noordoosten komen er veel bamboebossen voor Het noordwesten is voornamelijk steppe en woestijn Het centrale plateau in het zuiden kent een begroeiing van palmbomen met regenwoud naar de regenachtige zuidwestkust toe Er zijn diverse Nationale Parken in India zoals Nationaal park Sundarbans Nationaal Park Bloemenvallei uitbreiding van Nanda Devi Nationaal park Kaziranga Wildpark Manas wildpark Nationaal park Keoladeo India kent door zijn grootte zijn verschillende klimaten en afwisselende geografie een zeer divers dierenrijk Geschiedenis India is de bakermat van meerdere grote religies waaronder het hindoeïsme boeddhisme en het sikhisme; het land heeft dan ook veel invloed gehad op de ontwikkelingen in Zuidoost-Azië door middel van het hindoeïsme en het boeddhisme Al voor het begin van onze jaartelling dreven de Indiërs handel met dit gebied tot in China aan toe De Indiërs hebben onder andere invloed uitgeoefend in het begin van het Khmer-rijk Java en ook in Funan en Champa Ook in hedendaags Thailand zijn er verscheidene pre-Tai koninkrijken zoals Haripunchai Dvaravati en Lopburi die door de Indiërs beïnvloed zijn Vroege geschiedenis De vroegste vondsten van rotsbewerkingen in India dateren tot ongeveer 40000 jaar geleden in het paleolithicum in Bhimbetaka in centraal India en op andere locaties De oudste permanente nederzettingen in Zuid-Azië dateren van ongeveer 9000 jaar geleden Deze lokale cultuur ontwikkelde zich in de Indusbeschaving ook wel Sindhu-Sarasvatitraditie Deze beschaving bereikte haar hoogtepunt tussen 2600 vChr en 1900 vChr en is tevens één van de oudste beschavingen Volgens recente archeologische bevindingen in de Harappavallei zouden de vedas heilige hindoeteksten tussen 800 en 600 vChr op schrift gesteld zijn Deze teksten werden geschreven in een oude vorm van Sanskriet waar uiteindelijk het klassieke Sanskriet uit voortkwam geschreven in het Devanagari schrift De officiële taal van India het Hindi wordt nog steeds in het Devanagari schrift geschreven en is net als Nepalees en Marathi nauw verwant aan het Sanskriet De Vedas bestaan uit religieuze hymnen over Goden spirituele filosofie het universum de natuur en de juiste levenswijze Deze teksten zijn de bakermat geweest voor het Hindoeïsme en de Indiase cultuur en taal Het Hindi kent grote overeenkomsten met veel in Europa gesproken talen en valt ook onder dezelfde taalfamilie Indo-Europese talen Aanhangers van de Arische invasietheorie stellen dat door invasies vanuit de Kaukasus Griekenland en Macedonië India onderhevig is geweest aan Europese invloeden en dat dit tot de hedendaagse Indiase cultuur en taal heeft geleid Als voorbeeld wordt vaak de invasie van Alexander de Grote genoemd die rond 327 vChr het gebied rond de Indus-rivier in het noorden van India veroverde Tegenstanders van deze theorie stellen dat hoewel er inderdaad kleine veroveringen zijn geweest India tot aan de Portugese en Britse overheersing nooit onder controle heeft gestaan van Europese heerschappijen of heerschappijen uit de Kaukasus en dus onmogelijk bewezen kan worden dat deze invasies de Indiase taal en cultuur hebben veranderd Begin van de jaartelling tot de kolonisatie Van ongeveer het jaar 300 tot het jaar 500 was een groot deel van hedendaags India onderdeel van het Gupta-rijk India was in die tijd qua beschaving het verst gevorderde gebied op aarde De Indiase cultuur oefende toen sterke invloed uit op geheel Zuidoost-Azië Invallen van steppevolkeren uit Centraal-Azië leidden echter ca 500 tot de instorting van het Gupta-rijk Hierna werd een groot rijk gesticht door de Chalukya in midden-India van ongeveer de jaren 500 tot 750 De islam werd kort na 700 geïntroduceerd in het noordwestelijk deel van het subcontinent Sindh Omstreeks 1200 begon de Islamitische verovering van geheel Noord-India De verovering ging aanvankelijk gepaard met onderdrukking van het hindoegeloof maar na verloop van tijd groeide er een zekere modus vivendi tussen moslims en hindoe's Slechts in enkele gebieden bekeerde de meerderheid van de bevolking zich tot de islam In 1526 vestigde het islamitische Mogolrijk zich in India De Taj Mahal wordt ook wel één van de wereldwonderen genoemd Daarom is het ook heel aantrekkelijk voor toeristen Komst van de Europeanen Portugal was het eerste Europese land dat om Kaap de Goede Hoop zeilde en India bereikte Zij vestigden daar de kolonie Goa Vanaf de 17e eeuw begon Engeland de situatie in India te beïnvloeden In 1676 vestigden ook de Fransen zich aan de oostkust van India bij Pondicherry ten zuiden van Madras Van 1858 tot 1947 werd India geregeerd als een onderdeel van het Britse Rijk Onafhankelijkheid Een voornamelijk geweldloze opstand onder Mohandas Karamchand Mahatma Gandhi en Jawaharlal Nehru vormde een onderdeel van de weg naar onafhankelijkheid Hoewel zij in het westen als de grote helden van de onafhankelijkheid worden gezien waren Chandra Shekhar Azad en zijn groep volgens de Indiërs zelf de echte helden Udham Singh Chandra Shekhar Azad en Bhagat Singh leidden met hun groep de onafhankelijkheid van Brits-Indië in 1947 Het Indiase subcontinent werd door de Britten verdeeld in de seculiere staat India en de kleinere moslimstaat Pakistan India en Pakistan hebben sindsdien nog verscheidene grensconflicten gehad India greep ook in bij de burgeroorlog tussen West- en Oost-Pakistan in 1971 waarna het laatste gebied zichzelf afscheidde als het land Bangladesh Tot op heden staan de verhoudingen tussen Pakistan en India op scherp en zijn de twee landen verwikkeld in een wapenwedloop Bevolking India is na China het land met het grootste bevolkingsaantal ter wereld Bij het begin van de 20e eeuw telde India 250 miljoen inwoners; dat aantal is nu verviervoudigd Volgens de laatste volkstelling telde India inwoners en volgens niet-officiële schattingen telt het land anno 2013 ongeveer tegen de 1220800359 inwoners Ruim 72 procent van de bevolking woont op het platteland India telt 638588 dorpen 2012 2013 Bevolkingsgroepen India kent een groot aantal etnische groepen Grofweg wordt Noord- en Centraal-India gedomineerd door de lichter gekleurde Indo-Ariërs en Zuid-India door de donkerkleurige Dravidiërs Deze twee hoofdgroepen onderscheiden zich ook op taalkundig gebied Daarnaast zijn er ook kleine groepen die zich niet laten indelen bij deze twee hoofdgroepen Religie en het kastensysteem spelen ook een belangrijke rol ter onderscheiding en bepalen vaak iemands positie in de maatschappij De deelstaten van India zijn voor een aanzienlijk deel op taalkundige en etnische gronden samengesteld en de grotere etnische groepen hebben daarom allemaal hun eigen deelstaat Religie | |- | |} Meer dan 60% van de bevolking werkt in de agrarische sector India heeft ook veel potentie voor mijnbouw Ook de industrie breidt zich gestaag uit hierbij geholpen door de lage lonen De dienstensector is ook een sterke groeisector dankzij het hoge opleidingsniveau in India Vooral de IT-sector is bloeiende De Indiase economie is sinds het begin van de jaren '90 van de 20e eeuw geliberaliseerd De Indiase economie is met 65% gegroeid in 2012< ref> en is de op een na snelst groeiende economie na China Landbouw Meer dan 60% van de bevolking werkt in de landbouw De belangrijkste gewassen zijn graansoorten als rijst en gierst millet en sorghum Ook bonen en pinda's zijn belangrijk India heeft meer koeien dan enig ander land ter wereld maar vanwege het Hindoegeloof mogen deze dieren niet gegeten worden Ze kunnen daardoor alleen maar gebruikt worden voor hun melk Mijnbouw India heeft grote grondstoffenvoorraden waaronder olie gas steenkool en ijzererts India is wereldwijd op twee na de grootste producent en consument van steenkool In het fiscale jaar 2009 produceerde India ongeveer 500 miljoen ton; met de bekende steenkoolreserves kan het land nog 80 jaar op dit niveau doorgaan met de productie In 14 van de 28 staten wordt steenkool gewonnen; de grootste producenten liggen in het oosten van het land De steenkool is overigens van matige kwaliteit waardoor alles binnenlands wordt gebruikt Ruim 70% van de steenkool wordt gebruikt voor de opwekking van elektriciteit In 1973 is de industrie genationaliseerd maar sinds 1993 mogen grote steenkoolgebruikers zoals elektriciteits- en cementbedrijven zelf mijnen openen India importeer circa 10% van de steenkoolbehoefte uit het buitenland Het vervoer van de mijn naar de gebruikers gaat veelal per spoor Industrie Geholpen door de lage lonen en de hoge opleiding van de bevolking slaagt India er steeds meer in om westerse bedrijven aan te trekken en zich er te vestigen India produceert geavanceerde producten als raketten auto's en vliegtuigen Maar ook textiel staal en machines zijn belangrijk In het begin van de 21e eeuw remt de groei van de industrie af hierdoor komen er minder banen voor de niet opgeleide massa Sindsdien kent de industrie echter weer een groei Dienstensector Geholpen door de lage lonen en hoge opleiding heeft de dienstensector een grote vlucht genomen Veel westerse bedrijven besteden hele delen van het werk zoals administratie programmeren en callcenters uit naar India India is een van de belangrijkste software-exporteurs van de wereld de waarde van de software-export lag in 2003 op 10 miljard Amerikaanse dollar Armoede India wordt gerekend tot de ontwikkelingslanden met een laag gemiddeld inkomen De Indiase overheid schatte zelf dat over de jaren 2004 en 2005 gemiddeld 275% onder de armoedegrens leefde wat neer kwam op ruim driehonderd miljoen mensen Het verschil tussen de armoede in de landelijke gebieden 283% en de armoede in de stedelijke gebieden 257% is relatief gezien niet zo groot ook al is het absolute aantal mensen dat in armoede leeft in de landelijke gebieden ruim tweeënhalve keer hoger Ook is het zo dat het leven in de stedelijke gebieden duurder is waardoor de armoedegrens daar anderhalf keer hoger is gelegd dan die in de landelijke gebieden Er bestaan grote verschillen in welvaart per staat De staten rond de Ganges en die ter zuiden daarvan gelden als de armste gebieden van India De vijf armste staten waren in 2004 en 2005 Orissa 464% onder de armoedegrens Bihar 414% Chhattisgarh 409% Jharkhand 403% en Uttarakhand 396% Het noordwesten de noordoostelijke staten en het zuiden kennen de minste armoede Zeven staten en drie territoria hebben minder dan vijftien procent van de bevolking onder de armoedegrens leven< ref> Vervoer India heeft een groot en uitgebreid vervoersnet Het land bezit een van de grootste spoorweg- en wegennetten ter wereld die miljoenen mensen per jaar vervoeren Desondanks blijven er grote delen van het vervoersnet onderontwikkeld De trein is het meest gebruikte transportmiddel voor de lange afstand en wordt verzorgd door de Indian Railways De spoorwegen vormen een belangrijk onderdeel van de Indiase cultuur India heeft een netwerk van nationale snelwegen dat alle belangrijke steden en staatshoofdsteden met elkaar verbindt In 2005 had India totaal 65569 km aan snelweg waarvan 4885 km geclassificeerd wordt als expresweg De meeste snelwegen hebben twee rijstroken terwijl in de meer ontwikkelde gebieden ze vier rijstroken hebben Nabij grote steden kunnen de snelwegen ook acht rijstroken hebben De snelwegen zijn de economische ruggengraat van India De snelwegen zorgen voor veel ontwikkeling en vele steden langs de belangrijkste snelwegen hebben een economische impuls gekregen De vraag naar auto's is een van de hoogste ter wereld In India rijdt men links In verband met een groeiende middenklasse groeit ook het vliegverkeer in India De vier grootste luchtvaartmaatschappijen waren anno 2008 Air India Jet Airways Kingfisher Airlines en Air Deccan Er is een groot aantal vliegvelden Bezienswaardigheden Enkele bezienswaardigheden in India zijn {| |- valigntop | width49% | Ajanta Bodhgaya Darjeelingspoorweg Ellora Fatehpur Sikri Qutb Minar Sundarbans Taj Mahal Grotten van Ajanta Grotten van Ellora Fort van Agra Zonnetempel van Konarak Groep monumenten bij Mahabalipuram Kerken en kloosters in Goa | width25 | | width49% | Monumentengroep bij Khajuraho Monumentengroep bij Hampi Monumentengroep bij Pattadakal Grotten van Elephanta Chola-tempels uitgebreid in 2004 Boeddhistische monumenten bij Sanchi Humayun's tombe Delhi Qutb Minar en zijn monumenten Delhi Bergspoorwegen in India uitbreiding in 2005 van de Darjeelingspoorweg Mahabodi tempelcomplex in Bodh Gaya Rotsschuilplaatsen van Bhimbetka Archeologisch park Champaner-Pavagadh Het treinstation Chhatrapati Shivaji Terminus Chinese visnetten bij Kochi |} Zie ook Lijst van beroemde Indiërs Indusbeschaving Literatuur ;Geschiedenis L'Inde classique Soc éd Les Belles Lettres Paris 2001 ISBN 2-251-41015-5 Ancient India Land of Mystery Time-Life Books Jouwersma Saskia vert Het Oude India Septuaginta Alphen aan de Rijn 1979 ISBN 90-6113-058-1 ;Geografie Externe links Irak Arabisch العراق al-ʿIrāq Koerdisch Komara Êraqê officieel de Republiek Irak is een land in het Midden-Oosten Het ligt voor een groot deel in en rond het stroomgebied van de rivieren de Eufraat en de Tigris Irak grenst in het zuidoosten aan de Perzische Golf en verder met de klok mee aan Koeweit Saoedi-Arabië Jordanië Syrië Turkije en Iran Het land behoort tot de Arabische Liga Wat betreft de naam van het land wordt wel beweerd dat deze in de loop der eeuwen van de naam van de stad Uruk zou zijn afgeleid Geschiedenis De Sumeriërs Het gebied dat het huidige Irak inneemt is vrijwel hetzelfde als het vroegere Mesopotamië het land tussen de rivieren Eufraat en Tigris De eerste complexe menselijke beschavingen op aarde ontstonden hier die van de Sumeriërs Dit volk ontwikkelde rond 3400 vChr het eerste schrift de eerste voorbeelden van literatuur Epos van Gilgamesj de eerste geschreven wetten de eerste steden en volgens sommige archeologen ook het wiel Irak wordt daarom ook wel de bakermat van de beschaving genoemd De Sumeriërs waren vanaf circa 3500 vChr georganiseerd in stadstaten zoals Uruk Ur en Lagasj Akkadische overheersing Vanaf 2500 vChr kwam een reeks van Semitische culturen het land te domineren de Akkadiërs de Arameeërs en Assyriërs Het Semitisch verving langzaam het Soemerisch als voertaal en taal van bestuur wel bleef Soemerisch door de eeuwen heen altijd gebruikt worden als religieuze taal Onder de Akkadiërs ontstond in dit gebied het eerste rijk toen de legendarische Sargon de Grote zijn autoriteit verspreidde over heel Mesopotamië circa 2350 vChr Dit Akkadische Rijk zakte na de dood van Sargon meteen in doordat het bij zijn opvolgers ontbrak aan organisatievermogen en charisma Het rijk zou nog wel zo'n twee eeuwen blijven voortbestaan in een veel kleinere omvang dan onder Sargon voordat het definitief viel onder druk van invasies door stammen uit het Zagrosgebergte circa 2150 vChr Onder de Akkadiërs vond een opmerkelijke mengeling plaats van de Soemerische en Semitische culturen Soemerische literatuur waaronder het Epos van Gilgamesj werd vertaald naar het Akkadisch Soemerische goden werden opgenomen in het Akkadische pantheon en de Soemerische taal bleef in gebruik als bestuurstaal Ook in de bouwkunst borduurden de Akkadiërs voort op de Soemerische tradities Rond 2100 vChr ontstond de zogenaamde Derde dynastie van Ur het laatste Soemerische koninkrijk In deze periode probeerden de heersers de nadruk te leggen op hun Soemerische afkomst en de Soemerische cultuur Deze periode wordt daarom wel een Soemerische renaissance genoemd Toch namen deze Soemeriërs niet volledig afstand van het Akkadische erfgoed Sargon wordt in deze periode geëerd als grote held en de koningen gebruiken allemaal de titel koning van Soemer en Akkad De Derde dynastie van Ur kwam ten einde in 2004 vChr na een verwoestende invasie vanuit Elam Na het instorten van Ur kwam Mesopotamië onder invloed te staan van de Amorieten een Semitisch volk dat oorspronkelijk in noordelijk Syrië leefde Het gebied werd hierna gedomineerd door tientallen Amoritische en Akkadische stadstaten Een van deze staatjes was dat van Babylon In het noorden van Mesopotamië vestigden Akkadische koningen de stad Assoer De stad kwam te domineren over noordelijk Mesopotamië en zou zijn naam geven aan dit gebied Assyrië De Assyriërs bouwden een enorm handelsnetwerk op gebaseerd op de karum Dit waren Assyrische handelskoloniën die in naburige staten de Assyrische handel regelden en controleerden Deze karums werden meestal gesticht in of nabij bestaande nederzettingen en vielen onder het bestuur van Assoer De bekendste karum is die van Kanesj Behalve Klein-Azië waren er ook karums in noordelijk Syrië Dit Assyrische handelsnetwerk kwam ten einde rond 1700 vChr onbekend is waarom De val van dat handelsimperium in Klein-Azië viel samen met de opkomst van het rijk der Hettieten daar Ondertussen groeide Babylon uit tot de belangrijkste metropool van zuidelijk Mesopotamië onder de beroemde Hammurabi circa 1800 vChr de zesde Amoritische koning van Babylon Tegenwoordig is Hammurabi vooral bekend van zijn wetteksten Het Oude Koninkrijk van Babylon bleef bestaan tot het in 1575 vChr werd bezet door de Hettieten Hierna volgde een lange periode waarin de Babyloniërs en Assyriërs of door naburige volkeren werden gedomineerd door respectievelijk de Kassieten en de Mitanni of met elkaar in conflict waren Dit is de zogenaamde Amarna-periode waarin het Nieuwe Rijk van Egypte de grote macht was in het Nabije Oosten Er is relatief weinig bekend over Mesopotamië in deze periode Toch was het juist de Akkadische taal die in deze periode diende als diplomatieke taal van het Nabije Oosten Officiële communicatie tussen Egypte en andere staten vond plaats in het Akkadisch Bewijs van de invloed die de Mesopotamische beschaving zelfs in dit dieptepunt behield zie de Amarna-brieven De Nieuw-Assyrische en Nieuw-Babylonische Rijken In 911 vChr kwam geheel Mesopotamië in handen van Assyrië Dit Nieuw-Assyrische Rijk heerste niet alleen over Assyrië en Babylonië maar veroverde enorme delen van het Nabije Oosten de Levant Cyprus Elam delen van Klein-Azië en zelfs Egypte Babylon kwam meerdere malen in opstand tegen de Assyrische overheersing en in 689 vChr werd de stad volledig vernietigd Deze daad schokte het volk zodanig dat de Assyriërs niet veel later begonnen met de herbouw ervan In deze periode zien we het Aramees langzaam het Akkadisch vervangen Sprekers van het Aramees begonnen zich vanaf circa 1200 vChr in Syrië te vestigen Daar organiseerden zij zich in kleine stadsstaten zoals Aram-Damascus Nadat deze Aramese staatjes werden opgenomen door de Nieuw-Assyrische oorlogsmachine gebeurde iets opmerkelijks Het Aramees werd niet vervangen door de Akkadische taal van Mesopotamië maar in plaats daarvan ging het Aramees een steeds belangrijkere rol spelen in administratie van het Nieuw-Assyrische Rijk Gedacht wordt dat dit te maken had met de beruchte gewoonte van de Nieuw-Assyriers om veroverde volkeren elders in het Rijk te vestigen om zo de kans op opstanden te verminderen Zo zouden sprekers van het Aramees over heel het Nabije Oosten verspreid raken en de taal snel aan invloed toenemen Vanaf de 8e eeuw vChr was het Aramees en niet langer het Akkadisch de belangrijkste taal in Mesopotamië en de Levant Ook verving het Aramese alfabet langzaam het duizenden jaren oude Soemerische spijkerschrift Dit alfabet ontstond vanaf 900 vChr in Syrië uit het Fenicisch alfabet Op zijn beurt stond het Aramese alfabet aan de wieg van het Arabische en het Hebreeuwse alfabet De Nieuw-Assyriers waren berucht vanwege hun onderdrukkende beleid en continue oorlogsvoering maar staan tegelijk bekend om hun geweldige prestaties in de kunsten en de architectuur In 658 vChr viel het Assyrische Rijk uiteen en ontstond het zogenaamde Nieuw-Babylonische Rijk Babylon werd weer de hoofdstad en voor de stad brak haar belangrijkste bloeiperiode aan Met ruim 150000 inwoners was het veruit de grootste stad ter wereld alleen Memphis kwam enigszins in de buurt Dit Babylon was een groot centrum voor wetenschap De faam van de stad reikte tot het oude Griekenland en Carthago in het westen en India in het oosten De Mesopotamische cultuur verspreidde zich over het Nabij Oosten en het Aramees werd er de lingua franca De Perziche en Hellenistische periodes Het Nieuw-Babylonische Rijk werd in de 6e eeuw vChr door de Perzen veroverd De Perzen adopteerden veel van de Babylonische tradities en Babylon werd ook hun hoofdstad Het Perzische Rijk strekte zich uit van Egypte tot aan de Indus Alexander de Grote veroverde in de 3e eeuw vChr op zijn beurt alle Perzische gebieden Zijn wens om Babylon de hoofdstad te zien worden van zijn verenigde Griekse rijk zou niet uitkomen; kort na zijn dood viel zijn rijk uiteen Het Babylonische gebied viel in handen van de Griekse Seleuciden die in eerste instantie vanuit Seleucia aan de Tigris over de oosterse delen van het ingestorte rijk van Alexander heersten Onder de Parthen en Sassaniden bleef het gebied een belangrijke rol spelen; de hoofdstad van die rijken Ctesiphon was er meestal gelegen Het islamitische tijdperk In de 7e eeuw kwamen de Arabieren die in enkele jaren tijd heel Irak lostrokken van Perzische controle Irak speelde een belangrijke rol in de Eerste Fitna het eerste militaire conflict in de gelederen van de moslims Het was het kerngebied van kalief Ali ibn Aboe Talib die geconfronteerd werd met opstanden in Syrië en Egypte In Irak bleef de bevolking Ali trouw ook na zijn dood Het protosjiisme was daarmee geboren In de 8e eeuw stichtten de Abbasiden die eerder de Omajjaden hadden afgezet de stad Bagdad De nieuwe heersers verplaatsten de islamitische hoofdstad van Damascus naar Bagdad Bagdad werd het centrum van een wereldrijk dat zich uitstrekte van diep in noordelijk Afrika tot aan de grens met China Bagdad was een centrum van macht en wetenschap en gedurende lange tijd de grootste stad ter wereld Sommige historici denken dat het de eerste stad is geweest met meer dan een miljoen inwoners In de 10e eeuw brak een rumoerige periode uit waarbij de centrale macht van de Abbasiden langzaam verdween Noord-Afrika en Syrië kwamen in de loop van de 10e eeuw onder de heerschappij van de sjiitische Fatimiden en in de oostelijke gebieden waren de verschillende emiraten slechts in naam onderdanig aan Bagdad Vanaf 930 was Bagdad de zetel van slechts een van drie kalifaten in Caïro zetelde het sjiitische Fatimidenkalifaat terwijl Córdoba het centrum was van een soennitisch tegen-Kalifaat Vanaf de 10e eeuw raakte het land hyperverstedelijkt op een schaal die pas weer te zien was in het 19e eeuwse West-Europa Steden zoals Bagdad Koefa Basra en Mosoel bereikten torenhoge inwonersaantallen en het platteland stroomde leeg Dit had als effect dat de Iraakse economie in de 11e eeuw volledig instortte In 1258 werd een toen al flink gekrompen Bagdad met de grond gelijk gemaakt door de Mongolen Ongeveer een eeuw later werd het land geplunderd door de Aziatische moslimheerser Timoer Lenk Een verarmd Irak werd in de 16e eeuw ingenomen door de Ottomaanse Turken wier rijk in 1917 ten val kwam Bij de verdeling van het Ottomaanse Rijk door de Volkenbond kwam Irak onder Brits mandaat Faisal Ibn Hoessein werd door de Britten geïnstalleerd als koning De Britten maakten Irak een min of meer zelfstandig land dat in 1932 onafhankelijkheid verwierf In 1941 veroverde het Verenigd Koninkrijk het land nog een keer een militaire staatsgreep in 1958 maakte een einde aan de door de Britten opgelegde monarchie Recente oorlogen In 1979 werd Saddam Hoessein de machtigste man binnen de Ba'ath-partij en daarmee van het land Zijn regime maakte een hardhandig einde aan alle politieke oppositie en voerde een waar schrikbewind Irak voerde van 22 september 1980 tot 20 augustus 1988 met buurland Iran een acht jaar durende en zeer bloedige oorlog de Irak-Iranoorlog Gelijktijdig met de oorlog vond ook de al-Anfaloperatie plaats waarbij Koerden werden gedwongen te verhuizen om plaats te maken voor Arabieren De gifgasaanval op Halabja was hier een onderdeel van Op 2 augustus 1990 viel Irak het veel kleinere buurland Koeweit binnen en bezette het in 1 uur Dat luidde het begin van de Golfoorlog van 1990-1991 in Koeweit werd in 1991 door een internationale coalitie bevrijd in een operatie met de naam Desert Storm Het luchtruim in het noorden en het zuiden van Irak werd daarna overgenomen door de VS Frankrijk en Engeland en minimaal 30 andere landen volgens deze landen als uitvloeisel van VN-resolutie 688 In 2003 werd Hoessein verdreven na een aanval van een internationale coalitie de zogenaamde Coalition of the Willing onder leiding van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk tijdens de Irakoorlog Nadat op 1 mei 2003 de oorlog over werd verklaard werd in Irak een stabilisatiemacht geïnstalleerd de Stabilisation Force Iraq Ook werd een overgangsregering ingesteld de Coalition Provisional Authority CPA onder leiding van de Amerikaan Paul Bremer Op 28 juni 2004 droeg de CPA de macht over aan een interim-regering onder leiding van premier Iyad Allawi en president Ghazi al-Yawar Na verkiezingen in 2005 kwam een nieuwe regering aan de macht met Nouri Maliki als premier Op 15 december 2011 verlieten de Amerikaanse troepen na meer dan 8 jaar Irak de Irakoorlog was officieel voorbij In 2013 werd in Irak en vooral in Bagdad een serie aanslagen gepleegd met een groot aantal slachtoffers In juni 2014 begon de separatistische organisatie Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIS vanuit het noorden van het land een offensief tegen het regeringsleger ISIS veroverde vanuit het noorden van het land de steden Mosoel Tikrit Baiji Saadiyah en Jalawla De opmars van ISIS kon pas worden gestopt bij de voor Sjiieten heilige stad Samarra iets meer dan 100 kilometer ten noorden van Bagdad Samen met de steden Falluja en Ramadi in de westelijke provincie Anbar die in 2013 al grotendeels onder controle van ISIS vielen heeft de beweging nu vrijwel het hele westen en midden van het land in bezit Een groot aantal door de ISIS gevangen genomen militairen werd door aanhangers geëxecuteerd< ref> Geografie Irak heeft een oppervlakte ongeveer gelijk aan 12 keer de oppervlakte van Nederland In het noorden reiken de bergen tot 3600 meter hoog en in het zuiden ligt het land net boven de zeespiegel Van noord naar zuid stromen de twee grote rivieren die in Turkije ontspringen de Eufraat en Tigris Bij al-Qunra komen de rivieren samen en verandert de naam in Sjatt al-Arab Na circa 185 kilometer stroomt de rivier in de Perzische Golf Na Bagdad is het verval gering en de stroomsnelheid van de rivieren laag Irak is grotendeels door buurlanden ingesloten de kustlijn is slechts 58 kilometer lang Er zijn vier landschappen te onderscheiden het heuvel- en bergachtige noorden Koerdisch gebied met veel rivieren en een vruchtbare bodem een steppegebied in het noordwesten tussen de rivieren Eufraat en Tigris het dichtbevolkte gebied aan de benedenloop van Eufraat en Tigris ruwweg tussen Bagdad en de Perzische Golf de woestijnen en steppewoestijnen in het westen en het zuiden De zomers zijn zeer heet en droog met temperaturen tot 50 °C; de meeste neerslag valt 's winters vooral in het noorden Landbouw en veeteelt zijn hierdoor goed mogelijk Voor de waterhuishouding is Irak voor 80% afhankelijk van de buurlanden Turkije en Syrië hebben in de rivieren naar Irak stuwdammen gebouwd waardoor de wateraanvoer stroomafwaarts naar Irak is verminderd De hoofdstad van Irak Bagdad is vrij centraal gelegen aan de Tigris Andere belangrijke steden zijn de havenstad Basra Al Basrah en de noordelijke steden Mosoel en Kirkoek en Erbil De belangrijkste religieuze steden speciaal voor sjiitische moslims zijn Najaf Karbala Kadhemiya Samarra en Koefa Bevolking De bevolking kende een snelle groei In 1900 waren er twee miljoen Irakezen In 2010 telde het land 304 miljoen inwoners Circa twee derde van de bevolking woont in steden Bagdad is veruit de grootste stad van het land met bijna 6 miljoen inwoners Bevolkingsgroepen In het midden en zuiden van Irak wonen Arabieren De meesten van hen ongeveer 60% van de totale bevolking zijn sjiitisch Zij wonen hoofdzakelijk in het zuiden waar zich ook de heilige steden van de sjiieten Karbala en Najaf bevinden Daarnaast woont een grote groep sjiieten in Bagdad de meesten in de wijk Sadr City voorheen Saddam-stad In het midden van Irak in de zogenoemde Soennitische driehoek wonen de meeste soennitische Arabieren die ongeveer 20% van de bevolking uitmaken De overwegend soennitische Koerden leven in het noorden van Irak dat ook wel Iraaks-Koerdistan wordt genoemd De Koerden hebben een zekere mate van autonomie Ze hebben een eigen taal het Koerdisch en een eigen cultuur In het Iraakse deel van Koerdistan wonen circa zes miljoen Koerden Zij hebben als hoofdstad Arbil Hawlêr Verder hijsen ze weliswaar met de Iraakse vlag ernaast een eigen vlag In de Koerdische regio leven ook Chaldeeën Arabieren en Turkomannen Door de Tweede Golfoorlog en islamistische terreur is het aantal Chaldeeën en of christelijke bevolking in recente jaren echter sterk teruggelopen Iraakse Turkomannen leven voornamelijk in Kirkoek Ook leven er grote groepen Iraakse Turkomannen tussen Kirkoek en Bagdad en in Arbil Religie Ruim 96% van de bevolking is islamitisch iets meer dan de helft van hen behoort tot de sjiieten de rest tot de soennieten die echter merendeels bevoorrechte posities innamen 3% van de bevolking is christen voornamelijk Chaldeeën Er zijn kleine gemeenschappen Mandaeërs en Jezidi's Volgens een telling in 1957 waren er ca 6 miljoen islamieten 200000 christenen 4000 joden en verder aanhangers van verschillende sekten waaronder die der Jezidi's In 1969 werd de islam tot staatsgodsdienst verklaard Joodse gemeenschap De joodse gemeenschap is door emigratie naar Israël sterk in aantal teruggelopen Christendom De niet met Rome geünieerde nestoriaanse christenen gewoonlijk met de naam Assyriërs aangeduid wonen voornamelijk in het noorden van Irak in het gebied van Mosoel Zij hebben een eigen patriarch Voor de met Rome verbonden christenen van de Chaldeeuwse ritus voornamelijk geconcentreerd in Bagdad bestaat sinds 1553 het Patriarchaat van Babylonië der Chaldeeën Tariq Aziz was ten tijde van het bewind van Saddam Hoessein een bekende christen in Irak Voor de katholieken van de Latijnse ritus werd in 1632 een bisdom opgericht dat in 1848 tot aartsbisdom werd verheven De protestantse zending begon in 1830 met de komst van de Baseler Missionsgesellschaft In 2003 woonden nog 13 miljoen christenen in het land Na de val van het regime van Saddam Hoessein dat jaar en de daarop volgende onrust en islamitische terreur is hun aantal drastisch afgenomen Ze hebben vaak hun toevlucht genomen tot Westerse landen Een deel is gevlucht naar Noord-Irak waar het relatief veiliger was Politiek Onder Saddam Hoessein was Irak een dictatuur Na de machtsovername door de Amerikanen werd een Coalition Provisional Authority ingesteld die de macht overnam Hoewel de Amerikanen en Britten hun eigen favoriete rechtssysteem wilden invoeren stuitte dit op tegenstand van onder anderen ayatollah Ali al-Sistani Op 28 juni 2004 werd de macht formeel overgedragen aan een door de CPA benoemde regering waarna in begin 2005 verkiezingen werden gehouden Ghazi al-Yawar was gedurende die periode interim-president van Irak Iyad Allawi was toen interim minister-president Op 30 januari 2005 werden de eerste verkiezingen gehouden Jalal Talabani werd president en Ibrahim Jaafari werd premier Een speciaal comité met Koerdische soennitische en sjiitische vertegenwoordigers stelde op 28 augustus 2005 een ontwerpgrondwet op die in oktober 2005 in een referendum aan het Iraakse volk werd voorgelegd Op 15 december vonden volgens de nieuwe grondwet verkiezingen plaats Geen van de partijen wist een absolute meerderheid te behalen Van de 275 zetels gingen er 128 naar de sjiitische Verenigde Iraakse Alliantie 53 naar de Democratische Patriottische Alliantie van Koerdistan en 44 naar het soennitische Iraaks Akkoord Front Daarnaast veroverden negen andere partijen één of meer zetels Op 5 november 2006 veroordeelt het Iraaks Gerechtshof Saddam Hoessein tot de doodstraf Op 26 december 2006 werd Saddam Hoessein ook in hoger beroep ter dood veroordeeld Op 30 december 2006 werd de executie voltrokken Volgens mensenrechtenorganisaties is het een politiek vonnis en is er geen sprake geweest van een eerlijke rechtsgang bij zijn veroordeling Op 24 juli 2014 werd president Talabani opgevolgd door Fuad Masum Federaal systeem Er zijn sinds het toenemende geweld in Irak verscheidene voorstellen geweest om de orde te handhaven maar tevergeefs Het merendeel van deze voorstellen werd uiteindelijk afgekeurd Het zogenaamde verdelingsplan van Joseph Biden – een variatie op de verdeling in Bosnië in 1995 – roept op voor het verdelen van Irak in drie semiautonome gebieden die door een centrale regering worden vastgehouden Dat zou dus betekenen dat Irak officieel wordt verdeeld in Koerdistan Shiastan en Sunnistan Het voorstel verwoordt openhartig wat vele Midden-Oostenexperts zeggen Iraakse sjiieten en soennieten streven niet naar verzoening en vrede Zij zijn nog steeds niet in staat geweest een oliewet samen te stellen en feit is dat door het toenemende geweld veel sjiieten de soennitische buurten en steden ontvluchten en vice versa In Iraaks-Koerdistan bestaat sinds 1993 een semionafhankelijke staat waarin de Koerden zichzelf besturen met veel invloed van Bagdad Leiders President Fuad Masum Vicepresident geen Premier Haider al-Abadi Vicepremier Rowsch Shaways Saleh al-Mutlaq Hussain al-Shahristani Bestuurlijke indeling Irak is sinds 1976 ingedeeld in achttien gouvernementen of provincies Tijdens de Golfoorlog van 1990-1991 claimde Irak het bezette Koeweit als het "negentiende gouvernement" Economie De economie van Irak leunt zwaar op de productie van aardolie en aardgas Dit is de belangrijkste bron van inkomsten voor het land het grootste exportproduct en levert een majeure bijdrage aan de inkomsten van de overheid Sinds 2006 is het bruto binnenlands product BBP verviervoudigd van $ 648 miljard naar $ 2196 miljard in 2012< ref> De verdubbeling sinds 2006 is mede het gevolg van de stijging van de olieproductie en olieprijs en het economisch herstel na de oorlog Het BBP per hoofd van de bevolking was $ 3881 in 2010 In 2009 telde de beroepsbevolking 85 miljoen mensen Hiervan was een vijfde werkzaam in de landbouw hetzelfde aandeel werkte in de industrie en circa 60% in de dienstensector Binnen de dienstensector is de overheid een zeer belangrijke werkgever De werkloosheid was circa 15% in dat jaar maar dit is een duidelijke schatting Energie In 1929 werd bij Baba Gurgur ten noorden van de stad Kirkoek het eerste olieveld aangeboord In 1933 kwam de productie goed op gang en snel kwam zon 4 miljoen ton aardolie op jaarbasis uit de bronnen Vanaf 1934 werd ook olie geëxporteerd en in 1951 maakte olie 51% van de totale export uit gevolgd door gerst 20% en dadels 11% De Iraakse staat kreeg van de Iraq Petroleum Company IPC royaltys uitgekeerd die een belangrijke bron van inkomsten betekenden In de overeenkomst van 1951 kreeg de overheid daarbovenop nog een aandeel van 50% in de winst van het IPC Irak was een van de mede oprichters van de OPEC in 1960 en is nog steeds lid van deze organisatie Na de machtsovername door de Ba'ath-partij in 1968 nationaliseerde de Iraakse overheid in 1973 de IPC en haar dochterondernemingen Al deze ondernemingen werden ondergebracht in staatsoliemaatschappij de Iraq National Oil Company INOC In combinatie met de sterk gestegen olieprijs als gevolg van de oliecrisis van 1973 stegen de inkomsten uit olie van $ 600 miljoen in 1972 naar $ 85 miljard in 1976 en ongeveer $ 265 miljard in 1980 In 2012 werden de aardoliereserves van Irak getaxeerd op 140300 miljoen vaten; in 2009 werd deze nog getaxeerd op 115000 miljoen vaten De verbetering van de veiligheidssituatie in het land maakte het zoeken naar nieuwe oliereserves beter mogelijk Ongeveer 10% van de wereldwijde oliereserves liggen in Irak Na Venezuela Saudi-Arabië en Iran stond Irak in 2012 op de vierde plaats van landen met de grootste oliereserves De Iraakse gasreserves zijn aanzienlijk met 3158 miljard kubieke meter ofwel een wereldmarktaandeel van iets minder dan 2% De gasproductie welke veelal bij de winning van olie mee naar bovenkomt is met zo'n 16 miljard kubieke meter op jaarbasis aanzienlijk maar wordt nauwelijks commercieel benut Minder dan 10% werd in 2010 verkocht en ongeveer de helft werd afgefakkeld Hieronder een figuur met historische olieproductie en export data van Irak Het binnenlands verbruik van petroleumproducten is ongeveer 05 miljoen vaten per dag Het land beschikt over diverse raffinaderijen waaronder een in de havenstad Basra De totale raffinagecapaciteit is 08 miljoen vaten per dag Buitenlandse handel De export van olie is de belangrijkste bron van inkomsten In 2012 bedroeg de totale exportwaarde $ 943 miljard hiervan was het aandeel van aardolie en olieproducten $ 940 miljard Minder dan 2% van alle exportinkomsten zijn afkomstig van andere producten dan olie Irak had in de afgelopen vijf jaren een overschot op de handelsbalans De belangrijkste exportmarkten zijn de Verenigde Staten de landen van de Europese Unie en Azië Deze drie regio's nemen circa 75% van de Iraakse export op De belangrijkst importpartners zijn andere Arabische landen gevolgd door Europese landen die geen lid zijn van de Europese Unie De samenstelling van de import is divers; machines en transportmiddelen zijn de grootste categorie gevolgd door levensmiddelen chemische producten en brandstoffen Buitenlandse schuld Per ultimo 2004 bedroeg de totale buitenlandse schuld van de Iraakse overheid circa $ 120 miljard Deze torenhoge schuldenlast was een zware belasting voor het land In November 2004 kwamen een aantal schuldeisers verzameld in de Club van Parijs overeen een deel van schuld kwijt te schelden In een drietal stappen werd de schuld aan deze overheden met 80 % verminderd van een oorspronkelijk bedrag van $ 389 miljard< ref> Eind 2009 bedroeg deze schuld nog $ 933 miljard Met een groot aantal particuliere schuldeisers is nadien overeenstemming bereikt die een vergelijkbare verlichting van de schuldenlast zal betekenen zoals overeengekomen met de Club van Parijs in 2004 Indien dit akkoord wordt gefinaliseerd zal de schuld tot onder de $ 40 miljard dalen< ref> Zie ook Christendom in Irak Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS of kortweg Islamitische Staat IS spreek uit als ie es Arabisch الدولة الاسلامية في العراق والشام ad-Dawla al-Islāmiyya fi al-'Irāq wa-sh-Shām is een jihadistisch-salafistische militie en een zelfbenoemde staat die delen van Syrië en Irak omvat Het gebied waar IS actief is is het gebied dat vroeger de Levant heette IS streeft naar een kalifaat een staat die door een kalief dat wil zeggen een opvolger van de islamitische profeet Mohammed wordt geregeerd In juni 2014 waren al meer dan een miljoen Irakezen vanwege het geweld van IS hun woonplaats ontvlucht De Verenigde Naties houdt IS verantwoordelijk voor diverse schendingen van mensenrechten en oorlogsmisdaden Amnesty International claimt dat etnische zuiveringen op een "historische schaal" plaatsvinden door IS IS wordt gezien als een terroristische organisatie door onder meer de Verenigde Naties Syrië Libanon Irak Israël de Europese Unie de Verenigde Staten Australië Canada Indonesië Maleisië de Verenigde Arabische Emiraten Egypte India en Rusland Meer dan 60 landen voeren direct of indirect oorlog tegen IS Doel Het doel van Islamitische Staat in Irak en de Levant is jihad tegen de Amerikanen in Irak en tegen iedereen die volgens IS met hen samenwerkt voornamelijk sjiieten en het stichten van een islamitisch kalifaat in Irak Syrië en omliggende Arabische landen De na 1918 getrokken grenzen in het Midden-Oosten dienen te worden uitgewist Dit kalifaat zou derhalve het gehele Midden-Oosten Noord-Afrika het Iberisch Schiereiland al-Andalus Turkije en de Balkan moeten omvatten Hiertoe tracht IS ook buiten Irak en Syrië een aanwezigheid op te bouwen en provincies vilayets te stichten Ideologisch verwante groeperingen al dan niet daartoe aangemoedigd zweren trouw aan IS Dit heeft zich al voorgedaan in Libië in Derna Egypte in de Sinaï de Gazastrook Algerije Marokko Of IS daadwerkelijk zeggenschap over deze groeperingen heeft is echter twijfelachtig Christenen jezidis en andere niet-moslims krijgen de keus zich te bekeren als dhimmi als niet-moslim belasting djizja te betalen of om te komen door het zwaard Niet-salafistische soennieten soefis en sjiieten worden gezien als afgedwaald van de ware leer en krijgen eveneens de keuze tussen de dood of bekering tot de salafistische puristische vorm van de islam die IS propageert Actieve strijders Strijdmacht van IS Over de totale strijdmacht die IS ter beschikking staat bestaan slechts schattingen Schattingen van de CIA moesten voortdurend worden bijgesteld De Russische generale staf schatte het aantal IS-strijders op 70000 terwijl Koerdische bronnen over 200000 strijders spreken Belangrijker is het feit dat IS een grote hoeveelheid zware wapens heeft buitgemaakt op de legers van de Iraakse en de Syrische regering Bovendien beschikt de beweging over een harde kern van ervaren strijders Rekrutering Zoals ook gebeurde tijdens de Syrische burgeroorlog maar daar in mindere mate trekken veel mannen uit andere landen naar het gebied om vooral aan de zijde van IS mee te vechten IS werft actief onder jonge mannen om voor de organisatie te strijden Een deel van deze mannen zijn geradicaliseerde moslims maar een ander deel bestaat uit nieuwe bekeerlingen die zich voelen aangetrokken tot de eenvoudige extremistische boodschap van IS Er zouden in totaal ten minste 15000 strijders uit 80 landen aan de zijde van IS meestrijden Hieronder bevinden zich Saoedi's 7000 Tunesiërs 5000 en Jordaniërs 2500 maar ook uit Frankrijk België Nederland en Duitsland zouden mannen toetreden tot IS Het aantal Britten zou 200 tot 2000 bedragen Ook uit China en zelfs uit Japan zouden strijders zijn toegetreden Buitenlandse jihadisten voornamelijk wanneer zij niet de Arabische taal spreken staan onderaan de rangorde binnen IS Ze worden gewantrouwd en onderworpen aan vernederingen Buitenlandse jihadistische bewegingen als Boko Haram en Abu Sayyaf hebben solidariteit met IS betuigd Ook onafhankelijke of aan het Vrij Syrisch Leger FSA gelieerde rebellengroepen in Syrië lopen soms in hun geheel over naar IS die succesvoller lijkt in de bestrijding van Assads troepen Landen uit de westerse wereld vinden het hun verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat zo min mogelijk mannen aan de kant van IS in het gebied gaan vechten Er bestaat angst dat zij verder zullen radicaliseren en strijdervaring opdoen die zij vervolgens bij terugkeer zullen gebruiken voor terroristische daden Ook in China en de Filipijnen bestaat deze angst namelijk dat door deze kruisbestuiving separatistische en jihadistische groeperingen worden gestimuleerd Daarbij roept IS lone wolves alleen werkende terroristen die zich met IS-gedachtegoed identificeren op tot het plegen van aanslagen Een Nederlands sprekende Koerdische man die tegen IS vocht verklaarde dat strijders van IS die door zijn kamp gevangen worden genomen meteen worden geëxecuteerd< ref> Geschiedenis Ontstaan Islamitische Staat in Irak en de Levant werd in 2003 als Al Qaida in Irak en later in 2014 als Islamitische Staat in Irak ISI opgericht als vereniging van vaak aan Al Qaida verbonden jihadistische organisaties om naar eigen zeggen de soennitische Irakezen te beschermen en de islam te verdedigen Na het uitbreken van de Syrische burgeroorlog in 2011 werd het werkterrein uitgebreid met Syrië door in januari 2012 Jabhat al-Nusra het steunfront te stichten Al vrij snel ontstond er echter onenigheid tussen ISI en al-Nusra waarbij de laatste de steun van Al Qaida kreeg Reden hiervoor was dat waar Al Qaida wilde dat ISI in Irak en al-Nusra in Syrië zich toelegden op het bestrijden van respectievelijk de legers van Irak Syrië en de Verenigde Staten ISI ook op grote schaal onschuldige burgers sjiieten alevieten en vrijzinnige moslims doodde Hierop begon ISI zelf in Syrië te opereren en noemde zich voortaan de Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS IS weigerde in Syrië samen te werken met andere jihadistische opstandelingengroepen zoals het aan Al Qaida gelieerde Jabhat al-Nusra en bestreed deze lang evenzeer als het Syrische regeringsleger Hoewel de organisatie oorspronkelijk uit Al Qaida is voortgekomen trok Al Qaida-leider Ayman al-Zawahiri uiteindelijk in januari 2014 zijn handen van ISIS af Op 29 juni 2014 noemde de terreurbeweging zichzelf Islamitische Staat of IS Sinds het offensief in Irak in juni 2014 leken IS en al-Nusra weer vrede te hebben gesloten maar nadien waren er toch weer regelmatig confrontaties In de grensgebieden tussen de twee landen zouden al-Nusra-strijders zich zelfs hebben aangesloten bij IS IS veroverde grote delen van Oost-Syrië die aansluiten op het door IS veroverde gebied in Irak 2014 In juni 2014 begon IS een offensief tegen het leger van Irak Tegenstanders van IS die gevangen werden genomen werden geëxecuteerd Opmars IS veroverde vanuit het noorden van het land de steden Mosoel Tikrit Baiji Saadiyah en Jalawla IS heeft tevens honderden gijzelaars vooral journalisten en hulpverleners in Syrië en buitenlandse arbeiders in Irak leven soms al jaren in gevangenschap Hierbij maakt IS geen onderscheid tussen vijandige strijders of onschuldige burgers Zo houdt IS ook kleine kinderen en soennitische burgers gevangen onder mensonterende omstandigheden Volgens de Verenigde Naties worden kinderen van minderheidsgroepen gemarteld verkracht en vermoord< ref> 16 juni viel ook Tel Afar in handen van strijders van IS Dat was de laatste grote stad in het noorden van Irak die ze nog niet hadden veroverd De Turkmenen de grootste bevolkingsgroep van de stad zijn deels soennitisch en deels sjiitisch maar wilden zich niet mengen in het sektarisch geweld Bij de inname van de stad werd heftig gevochten en vielen volgens de Turkse media vele doden Een deel van de 200000 inwoners is naar soennitisch Koerdisch gebied gevlucht een ander deel naar sjiitische dorpen op het platteland Een strategisch doel van IS is Baiji de grootste raffinaderij van Irak< ref> In de vierde week van het offensief in Irak werd Bagdad grotendeels omsingeld Soennitische en sjiitische dorpen ten noorden westen en zuiden van de hoofdstad vielen in handen van IS Het Iraakse leger probeerde tevergeefs Tikrit te heroveren Op 30 juni publiceerde IS een propagandavideo waarin volgens de terreurbeweging te zien zou zijn hoe zij een gebouw nabij Mosoel tot ontploffing brengen waar zij voornamelijk sjiieten in hadden opgesloten< ref> In juli begon IS een offensief tegen de Syrische Koerden die een eigen autonome regio genaamd Ro­ja­va hebben De Syrische Koerden worden steeds meer door de Turkse Koerden door de PKK ondersteund In juli begon Islamitische Staat ook een offensief tegen de Syrische overheid Ze slaagden erin basissen in het oosten van Syrië te veroveren om haar gebied te consolideren Een aardgasveld dat door Islamitische Staat werd veroverd werd door de Syrische overheid heroverd< ref> IS zou het soennitisch deel van Irak in rap tempo hebben kunnen veroveren omdat zij daarbij steun kregen van het Naqshbandi soefi-leger onder leiding van oud-leden van de Baath-partij van Saddam Hoessein De twee partijen verschillen echter fundamenteel over hun religieuze opvatting de soefis staan een seculiere staat voor Andere factoren die de snelle opmars bevorderden waren de verdeeldheid binnen de Iraakse regering de weigering van de Koerden om met de centrale regering op te trekken en de steun van de soennitische bevolking die het beu was door de sjiitische meerderheid als tweederangs burgers te worden behandeld IS kon met grote moeite doordringen buiten de soennitische driehoek in het midden van Irak rond de stad Samarra waarbuiten ze immers vrijwel geen draagvlak van de bevolking hadden IS bleek bovendien niet in staat om deze plaatsen die als het meest radicaal van het land bekendstaan volledig onder controle te houden daar de meeste soennitische stammen in de regio zich tegen hen keerden en de hulp inriepen van het Iraakse leger Bij gevechten tussen IS en het Iraakse leger zouden in dit gebied vele honderden sjiitische vrijwilligers en IS-strijders zijn omgekomen Volgens Human Rights Watch pleegden beide partijen oorlogsmisdaden als massa-executies en martelingen maar zijn deze misdaden oververtegenwoordigd van de kant van IS Het Naqshbandi soefi-leger raakte begin juli tevens in een strijd met IS verwikkeld in de soennitische driehoek IS executeerde 12 Naqshibandi in het stadje Saadiya ten noorden van Bagdad< ref> Jezidi's In Mosoel voerde IS gedurende juli een etnische zuivering uit vrijwel alle christenen jezidis en sjiieten werden de stad uit gejaagd bekeerd of geëxecuteerd Ook soennieten in de stad die zich tegen IS uitspraken werden vermoord Halverwege juli 2014 zouden al bijna 12 miljoen mensen voor IS naar de Koerdische Autonome Regio zijn gevlucht< ref> In de Sinjarbergen werden tienduizenden jezidis door IS belegerd De Amerikaanse luchtmacht dropte voedselpakketten en water en wisten de Koerden een corridor naar de bergen te veroveren zodat de meeste jezidis konden ontsnappen Hoewel de opmars in juli en augustus 2014 vertraagd leek duurde deze nog steeds voort Hoewel de Koerden betere weerstand konden bieden wist IS een aantal plaatsen en de Mosoeldam op hen te veroveren De hoofdstad Erbil werd bedreigd waarop de Amerikaanse luchtmacht bombardementen op IS uitvoerde en diverse landen de Koerden met wapenleveranties steunden Nadat Al-Maliki zich gedwongen zag af te treden verklaarden soennitische stammen in de provincie Anbar dat zij met de nieuwe Iraakse premier wilden samenwerken om IS te bestrijden Onthoofdingen Eind juli 2014 onthoofdde IS tientallen Syrische soldaten in Raqqa waarna hun hoofden op palen in het centrum van de stad werden gespiest< ref> Eén van de middelen die IS gebruikte voor hun propaganda was het op internet zetten hoe gevangen genomen journalisten en hulpverleners werden onthoofd Op deze manier werden vermoord James Foley persfotograaf Steven Sotloff journalist David Haines hulpverlener en Alan Henning ook hulpverlener Duitsland en Frankrijk leverden in augustus 2014 wapens en materieel aan de Koerden die zich militair tegen IS verzetten In september 2014 besloten verschillende andere westerse landen om gevechtsvliegtuigen naar het gebied te sturen om daar stellingen van IS te bombarderen Groot-Brittannië België Denemarken en Nederland< ref> Nederland opereert alleen boven Irak Een extra reden voor Engeland om de strijd tegen IS te steunen waren de onthoofdingen David Haines en Alan Henning kwamen uit Engeland Op 16 november maakte IS bekend dat de Amerikaanse hulpverlener Peter Kassig was onthoofd tijdens een massa-executie met achttien gevangen Syrische officieren en piloten uit het leger van president Assad< ref> Eén van de beulen die voorafgaand aan de executie zich meer dan eens tegen het westen richtte was een uit Londen afkomstige man Verspreiding operaties en uitroepen kalifaat Op 21 juni nam IS controle over de steden Tur-Aibil aan de Jordaanse grens en Al-Walid bij Syrië Ook Saoedi-Arabië dat zelf veel IS-financiers huisvest stuurde zijn leger naar de grens met Irak 30000 Saudi's namen hier de plaats in van het Iraakse leger dat de grens halsoverkop had verlaten om noordelijker gelegen steden te beschermen tegen aanvallen van IS Het Saoedische koningshuis zou zich tevens zorgen maken omdat IS dreigementen heeft geuit richting de heilige steden Mekka en Medina Volgens IS zouden deze plaatsen zijn voorzien van afgodsbeelden ter verering van het koningshuis Nadat het offensief in Irak was vastgelopen verstevigde IS zijn greep op het oosten van Syrië Met de in Irak buitgemaakte wapens werden andere rebellen verdreven uit de provincie Deir ez-Zor Tevens zette IS de wapens in tegen de Koerden vlak bij de grens met Turkije waarna de Turken het leger mobiliseerden langs de grens Een week eerder zou IS een Iraaks depot met chemische wapens hebben bemachtigd< ref> De Syrische regering beschuldigde de terreurbeweging eerder al van het gebruik van gifgassen in de Syrische burgeroorlog IS zette de aanval op de Koerden in Syrië door en in september veroverden de terroristen tientallen dorpen rond de Koerdische stad Kobani Zo'n 140000 Koerden vluchtten in enkele dagen tijd naar Turkije Op 29 juni 2014 maakte IS bekend dat leider Abu Bakr al-Baghdadi Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai Volgens IS moeten alle moslims wereldwijd de nieuwe kalief erkennen een aanspraak die al spoedig door vooraanstaande islamitische geleerden wereldwijd met klem werd weersproken Tevens zouden zij een plan bekend hebben gemaakt om binnen 5 jaar de gehele islamitische wereld te veroveren inclusief het Iberisch Schiereiland en het voormalige Byzantijnse Rijk Coalitie tegen IS In het vierde kwartaal van 2014 sloten landen een bondgenootschap tegen IS Met militaire middelen door het uitvoeren van bombardementen en het afschieten van raketten begonnen de landen van de coalitie de strijd tegen IS De regeringen van diverse landen in de Golf stellen zich ook tegen IS op en laten Amerikaanse straaljagers vanaf hun grondgebied aanvallen op IS uitvoeren< ref> Volgens John Kerry de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken is in de strijd tegen IS het volgende nodig Met militaire middelen IS bestrijden IS afsnijden van hun financiële middelen Voorkomen dat personen uit het Westen zich bij IS aansluiten De ideologie van IS weerleggen IS kan alleen definitief worden verslagen wanneer een leger over land IS verdrijft Volgens velen waaronder Bert Koenders de minister van Buitenlandse Zaken voor Nederland gaat de strijd tegen IS nog jaren duren maar het is in geen geval de bedoeling dat westerse landen op Iraaks en Syrisch grondgebied meedoen IS verdrijven moet in eerste instantie het leger van Irak zelf doen Niet deel uitmakend van de coalitie maar niettemin tegenstanders van IS zijn De regering-Assad met wie de coalitie openlijke samenwerking weigert; Iran dat de Syrische en Iraakse regeringen steunt en onafhankelijk van de coalitie intervenieert ten gunste van de Koerden en Iraakse regering De coalitie bemoeit zich niet met de Iraanse interventie en steun terwijl Israel deze veroordeelt China en Rusland die eveneens Assad steunen zouden graag samenwerking met of deelname aan de coalitie door Iran zien; voor de VS is dat voorlopig niet bespreekbaar Door de regering-Assad en Iran gesteunde sjiitische groeperingen zoals Hezbollah en de Houthis Rivaliserende streng-islamitische groeperingen zoals Al Qaida en de Taliban Hoewel Israël beducht is voor IS met name door aanwezigheid in zowel Syrië als de Sinai heeft het zich voorlopig afzijdig gehouden Het beschouwt Iran als een groter gevaar dan IS en is bang dat het Westen in ruil voor Iraanse steun concessies doet betreffende het Iraanse nucleaire programma Ook is het bang dat een overwinning voor Assad en diens bondgenoten leidt tot een sterkere aanwezigheid van oa Hezbollah Kobani Het overheersende nieuws dat in het derde kwartaal van 2014 uit het gebied kwam was de slag om Kobani het beleg van IS van de Syrische stad Kobani aan de grens met Turkije Een coalitie met onder meer de Verenigde Staten bombardeert de stad om de Koerdische strijders te ondersteunen en de burgers van Kobani tegen IS te beschermen Hoewel het leven van de burgers in groot gevaar is intervenieert Turkije niet omdat de bevolking van Kobani een voornamelijk Koerden zijn Wel staat Turkije de Peshmarga dat zijn Koerden uit Irak toe in Kobani de Koerden daar te gaan helpen De stad is voor het grootste deel verwoest 2015 In januari 2015 nam IS twee Japanse gijzelaars gevangen en dreigde hen te onthoofden omdat Japan geld ter beschikking had gesteld voor de opvang van vluchtelingen van IS wat klaarblijkelijk als een tegen IS gerichte daad werd geïnterpreteerd Japan trachtte met de Jordaanse regering tot een uitruil van de Japanse gijzelaars en de Jordaanse piloot Moaz al-Kasasbeh tegen een Jordaanse jihadiste te komen maar uiteindelijk onthoofdde IS beide Japanse gijzelaars< ref> Een door IS gevangen genomen journalist John Cantlie wordt door IS gebruikt en waarschijnlijk gedwongen reportages te maken voor IS Uit deze reportages zou blijken dat IS een goed georganiseerde staat zou hebben opgebouwd dat het dagelijks leven gewoon doorging dat de bevolking bevrijd was van hun regeringen die zich door de Amerikaanse en Iraanse regeringen als marionetten zouden laten gebruiken en dat IS de slag om Kobani zou hebben gewonnen Ook uitte Cantle kritiek op de coalitie wiens bommen voornamelijk onschuldige burgers zouden treffen< ref> In januari 2015 wisten de Syrische Koerden IS uit Kobani te verdrijven De Koerden grepen hierop het verkregen momentum aan om vrijwel het gehele oorspronkelijk bezette gebied te heroveren waarbij het weinig tegenstand van IS ontmoette In januari 2015 bleek dat IS een macht in Afghanistan had opgebouwd Op 3 februari werd bekend dat Al-Kasasbeh al op 3 januari om het leven was gebracht door hem levend te verbranden Op 10 februari werd door haar familie en de Amerikaanse regering bevestigd dat de Amerikaanse hulpverleenster Kayla Mueller was overleden In augustus van 2013 was ze door IS gevangen genomen die maakte haar overlijden eerder bekend Volgens IS was ze als gevolg van een Jordaanse luchtaanval om het leven gekomen De Amerikaanse regering gaf geen commentaar op deze verklaring In februari 2015 heeft een tak van IS in Libië 21 koptische christenen uit Egypte onthoofd De Egyptische president zei dat zijn land op een passende manier op de dood van haar onderdanen zou reageren< ref> Zowel Egypte als Libië voerde luchtaanvallen op doelen van IS in Libië uit waarbij tientallen IS-strijders werden gedood Frankrijk zette het vliegkampschip Charles de Gaulle tegen de IS in< ref> Mosoel De IS had Mosoel in het noordwesten van Irak in het begin van 2015 nog stevig in handen Daarom bereidden de Verenigde Staten een militaire aanval op Mosoel voor die vooral door Irakese militairen moest worden uitgevoerd< ref> In Ninive een oude ruïnestad in Mosoel heeft de IS eeuwenoude kunstwerken vernield De beelden zouden getuigen van veelgodendom en afgodendienst Ninive was enige tijd de hoofdstad van Assyrië< ref> In het noordoosten van Syrië werden in de tweede helft van februari door de IS een groot aantal meer dan 200 christenen ontvoerd< ref> De organisatie Tot Islamitische Staat in Irak en de Levant behoorde onder andere Al Qaida in Irak De emir van Al Qaida in Irak Abu Hamza al-Muhajir werd op vrijdag 20 april 2007 uitgeroepen tot minister van Oorlog voor Islamitische Staat Na zijn dood op 18 april 2010 werd hij opgevolgd door Abu Suleiman al-Naser De eerste emir van de Staat was Abu Abdullah al-Rashid al-Baghdadi die na zijn dood eveneens op 18 april 2010 werd opgevolgd door Abu Bakr al-Baghdadi IS heeft naar eigen zeggen de provincies Anbar Diyala Ninawa en delen van Babel en Wasit in handen Baquba werd als hoofdstad van Islamitische Staat in Irak en de Levant aangemerkt In de steden Ramadi en Falluja heeft IS de meeste aanhangers In de Syrische burgeroorlog strijdt zij zowel tegen de regering van Bashar al-Assad als tegen diverse andere rebellengroeperingen in Syrië inclusief zowel gematigd religieuze als jihadistische groeperingen Strijders van IS bleken door hun jarenlange ervaring in het vechten tegen Amerikaanse sjiitische en Koerdische legers in Irak het meest getraind en succesvol in de Syrische burgeroorlog tegen het leger van Assad Hierdoor sloten veel andere doorgewinterde strijders uit Noord-Afrika en Tsjetsjenië zich bij hen aan en konden zij in korte tijd een groot deel van Noordoost-Syrië in handen nemen Hun aantrekkingskracht op lokale rebellen is echter kleiner omdat het doel van IS geen democratie of verdrijving van Assad is IS is enkel uit op het consolideren van grondgebied om haar eigen interpretatie van de islam te verspreiden De praktijken van IS vertonen veel gelijkenis met die van de Taliban in het grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan Zo heeft de terreurbeweging al ruim een jaar volledig de controle over de stad Raqqa waar het zijn strikte vorm van de sharia implementeert Alleen al voor de stad Mosoel publiceerde IS een lijst van 50 moskeeën die vernietigd moeten worden In moskeeën die de terreurbeweging heeft opgeblazen lagen tevens eeuwenoude korans en Hadith-verzamelingen die in vlammen zijn opgegaan Behalve de aanslagen en willekeurige moorden op yezidi's zouden in de tweede helft van 2014 op eigen gebied 1878 personen zijn geëxecuteerd Het merendeel 1175 bestond uit burgers waaronder 8 vrouwen en 4 kinderen die de opgelegde streng-islamitische wetgeving hadden overtreden 120 personen waren lid van IS en werden gestraft voor ongehoorzaamheid of voor militaire tegenvallers tegen onder andere de Peshmarga De rest bestond uit voormalige troepen van Assad en lokale stammen die zich tegen IS hadden verzet< ref> Onderwijs voor meisjes werd verboden voor jongens zijn er in het door IS gecontroleerde gebied alleen nog religieuze scholen madrassa die het radicale gedachtegoed van de terreurbeweging onderwijzen Video's van diploma-uitreikingen van basisscholen die door IS op sociale media werden gezet tonen jonge kinderen in camouflagekleding en zwarte martelaarsgewaden In Mosul hielden ouders massaal hun kinderen thuis uit protest tegen het door IS opgelegde curriculum IS pretendeert een islamitische staat of kalifaat op te bouwen en tracht als zodanig legitimiteit op te bouwen; in de eerste plaats in het eigen gebied en in de tweede plaats als gebaar richting met name soennieten in het buitenland Zo heeft de staat een sociaal hulpprogramma en liet ambtenaren in het veroverde gebied in functie blijven zolang ze zich naar de wensen van IS schikten Zowel een reguliere als een zedenpolitie zijn in functie en dwingen de door de beweging opgelegde normen af Ook kondigde IS aan een eigen valuta in te willen voeren In Dabiq worden de harde maatregelen inclusief seksslavernij van yezidi-vrouwen gerechtvaardigd en bevinden zich interviews met gevangenen oa westerse gevangenen en een gevangengenomen Jordaanse piloot en jihadgangers geïnterviewd Jonge meiden van 14 en 15 jaar zijn in het oorlogsgebied terechtgekomen waar IS fatwas heeft uitgegeven die de strijders het recht geeft om geslachtsgemeenschap te hebben met zon kind door voor een nacht in een schijnhuwelijk te treden Onder Syrische vluchtelingen zouden nog jongere meisjes zijn verkocht als seksslaaf aan rijke wahabis en pedofielen Sleutelfiguren IS is voortgekomen uit een coalitie van jihadistische opstandelingen in Irak die samen werken met het baathistische Leger van de Mannen van de Naqshbandi Orde waarin zich veel oud-Baathisten bevinden Een deel van deze voormalige kaders uit Saddam Hoesseins regime heeft de extremistische leer van IS aanvaard en of is geradicaliseerd en bekleedt sleutelfuncties in met name Irak Ook in Syrië mogen ambtenaren uit het Assad-regime in functie blijven zolang ze gehoorzamen aan IS Het monsterverbond tussen IS en de Naqshibandi levert IS aan de ene zijde bestuurlijke en militaire ervaring en verschaft de ex-Ba'athisten van de Naqshibandi een nieuwe machtsbasis Sleutelfiguren binnen IS zijn Abu Bakr al-Baghdadi werkelijke naam Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai de leider en zelfbenoemde kalief Sinds hij het kalifaat uitgeroepen heeft laat hij zich aanduiden als kalief Ibrahim Hij vertoont zich zelden in het openbaar Abu Muslim al-Turkmani werkelijke naam Fadel Ahmed Abdullah al-Hiyali een ex-kolonel uit het Iraakse leger ten tijde van Saddam Hoessein die de leiding heeft over de Iraakse operaties van IS; Abu Ali al-Anbari een ex-generaal uit het Iraakse leger ten tijde van Saddam Hoessein die de leiding heeft over de Syrische operaties van IS; Abu Ayman al-Iraqi werkelijke naam Adnan Latif Hamid al-Sweidawi hoofd van de militaire raad shura van IS; Abu Mohammad al-Adnani werkelijke naam Abu Mohammad al-Adnani al-Shami heeft een achtergrond als verzetsstrijder tegen de Amerikaanse invasie in Irak sinds 2003 en heeft de leiding over officiële communicaties van IS Abu Omar al-Shishani Abu Omar de Tsetsjeen werkelijke naam Tarkhan Tayumurazovich Batirashvili is een belangrijke commandant en heeft waarschijnlijk de IS-troepen aangevoerd in de Slag om Kobani Hij was oorspronkelijk een orthodox-christelijke maar ethnisch Tsjetsjeense Georgier met een christelijke vader en moslimmoeder vocht mee in het Georgische leger in de Georgisch-Russische Oorlog in 2008 en bekeerde zich vrij snel daarna tot de islam waarop hij radicaliseerde en zich bij jihadistische groeperingen aansloot Hij is zeer herkenbaar daar hij zijn gezicht niet maskert en een lange rode baard heeft Overigens worden de meeste niet-Arabische jihadisten binnen IS niet hoog aangeslagen Jihadi John werkelijke naam Mohammed Emwazi geboren als Muhammad Jassim Abdulkarim Olayan al-Dhafiri is een Britse moslim van Koeweitse afkomst Hij heeft voor de camera verscheidene gijzelaars geëxecuteerd en staat zodanig bekend als beul van de IS Ook bewaakte hij gijzelaars met 3 andere Britse moslims De gevangenen herkenden de Britse accenten en dit leverde hen de bijnaam de Beatles op Emwazi die duidelijk de belangrijkste van het groepje was werd John genoemd naar John Lennon De Brise media veranderden dit in Jihadi John Aqsa Mahmood een vrouwelijke jihadiste uit Glasgow die naar de IS trok er trouwde en nu reclame maakt voor de IS Middelen IS is met een geschat vermogen van meer dan 2 miljard dollar de rijkste terreurbeweging in de wereld Dit vermogen maakt het succes van de organisatie mogelijk Hoewel donaties aanvankelijk de belangrijke inkomstenbron vormden trekt IS inmiddels voornamelijk inkomsten uit criminele activiteiten in en het te gelde maken van economische hulpbronnen in het bezette gebied IS heeft inkomsten uit de handel in aardolie IS probeert oliebronnen te veroveren en te behouden In 2003 werden vele kostbaarheden uit het Nationaal Museum van Irak in Bagdad gestolen Sindsdien worden er in Irak en Syrië heel veel antieke voorwerpen gestolen wat zeer ten koste gaat van het materieel erfgoed van het gebied Ook voor IS is de verkoop van gestolen kunst een bron van inkomsten Kunstroof is in het gebied een groot probleem Deze vindt veelvuldig plaats doordat tal van archeologische vindplaatsen worden leeggeroofd< ref> IS wordt ook gesteund door individuele donaties uit Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten Donaties vormen met 50 miljoen dollar op jaarbasis met 2% maar een klein deel van de inkomsten Op kleinere schaal heeft IS inkomsten uit de plundering van banken diefstal van staatseigendom afpersing van winkeliers belasting van christenen en het heffen van tol Dit levert IS gezamenlijk op jaarbasis met USD 360 miljoen 12% op USD 120 miljoen of 4% wordt op jaarbasis verdiend met het kidnappen van belangrijke personen om losgeld te innen Met de cementindustrie wordt USD 292 miljoen of 10% van de jaarlijkse inkomsten verdiend met de verkoop van fosfaten USD 300 miljoen 10% en van voedingsmiddelen USD 200 miljoen 7% Steun Deze groepen hebben steun voor IS verklaard ofwel volledig of gedeeltelijk Boko Haram< ref> Bangsamoro Islamitische Vrijheidsstrijders< ref> Jemaah Islamiyah< ref> Ansar al-Sharia Tunisië Ansar al-Sharia Libië< ref> Mujahideen Shura Council in the Environs of Jerusalem< ref> Islamitische Beweging van Oezbekistan< ref> Jamaah Ansharut Tauhid Saoedi-Arabië Hoewel Saoedi-Arabië zelf ontkent dat ze IS steunen zeggen onder meer de Iraakse president Nouri al-Maliki NBC de BBC en The New York Times dat Saoedi-Arabië IS financiert< ref> Turkije Turkije wordt ervan beschuldigd IS te steunen vooral door de Syrische Koerden Volgens journalist Patrick Cockburn zijn er sterke aanwijzingen voor een zekere mate van samenwerking tussen de Turkse inlichtingendiensten en IS hoewel de precieze aard van de relatie troebel zou zijn In Turkije zelf veroorzaakt IS toenemende politieke polarisatie tussen secularisten en islamisten< ref> James Cook FRS RN Marton Yorkshire 27 oktober 1728 Hawaï 14 februari 1779 was een Britse zeevaarder en cartograaf die bekend werd vanwege zijn drie ontdekkingstochten naar de Grote Oceaan Vroege leven Als zoon van een arme boer ging Cook op zijn veertiende in dienst bij een kruidenier maar de zee trok hem meer en hij kwam in dienst van Messrs Walker scheepseigenaren uit Whitby aanvankelijk als scheepsjongen op een kolenschip Hij klom snel hogerop en voer over de Noordzee en de Oostzee In 1755 stond hij op het punt om zelf het commando over een schip te krijgen maar in plaats daarvan veranderde hij van carrière en ging in dienst bij de Royal Navy Gedurende de Zevenjarige Oorlog werd hij naar Canada gezonden om daar te vechten tegen de Fransen Hij leerde hier navigatie en cartografie en bleek daar bedreven in zoals blijkt uit zijn kaarten van de St Lawrence die generaal James Wolfe in 1759 in staat stelden zijn beroemde verrassingsaanval uit te voeren op de Fields of Abraham nabij Quebec Het volgende jaar stak hij opnieuw de oceaan over dit keer met als opdracht het in kaart brengen van de kusten van Newfoundland Hier was hij tot 1767 mee bezig s zomers in Newfoundland en s winters thuis in Engeland In 1766 gebruikte hij waarnemingen van een zonsverduistering om de lengtegraad van Newfoundland vast te stellen Eerste reis In 1766-1767 werden in Engeland plannen gemaakt voor een wetenschappelijke expeditie naar de Grote Oceaan met een tweeledig doel Allereerst was er de Venusovergang die zou plaatsvinden op 3 juni 1769 Het was de bedoeling deze waar te nemen vanuit diverse ver uiteenliggende plaatsen op de aarde Door deze met elkaar te vergelijken zou de afstand tussen Aarde en Zon dat is de astronomische eenheid kunnen worden vastgesteld en daarmee de grootte van het zonnestelsel Een waarnemingspost in de Grote Oceaan zou daarbij zeer nuttig zijn De tweede geheimere missie was het zoeken naar Terra Australis een continent waarvan gedacht werd dat het in de zuidelijke Grote Oceaan vanaf Nieuw-Zeeland oostwaarts te vinden zou zijn Terwijl de voorbereidingen van de reis gaande waren keerde Samuel Wallis terug van zijn ontdekkingsreis en het door hem ontdekte Tahiti dat toen nog Otaheite heette werd aangewezen als de plaats waar de astronomische waarnemingen werden gedaan Een sterke pleitbezorger voor het bestaan van Terra Australis en voor het sturen van een expeditie om deze te vinden was Alexander Dalrymple Dalrymple hoopte zelf het commando over de expeditie te krijgen maar de Navy vond dat hij te weinig ervaring op zee had en wilde één van haar eigen mensen als leider Hiervoor werd Cook gekozen die voor de gelegenheid tot luitenant werd gepromoveerd Naast de gewone bemanning telde de expeditie een flink wetenschappelijk contingent geleid door natuuronderzoeker Joseph Banks en verder bestaande uit astronoom Charles Green botanici Daniel Solander en Hermann Sporing en tekenaar Alexander Buchan Het schip dat voor de expeditie gebruikt werd was de HMS Endeavour een omgebouwd kolenschip dat voorheen Earl of Pembroke had geheten Cook vertrok op 30 juli 1768 uit Deptford zeilde rond Kaap Hoorn en voer vandaar noordwestelijk naar Vahitahi en vervolgens naar Tahiti waar de Venusovergang succesvol werd waargenomen Hij bezocht ook een aantal van de omringende eilanden en noemde de groep de Genootschapseilanden Hierna volgde hij het geheime deel van zijn orders en voer zuidwaarts tot 40°ZB maar vond geen land Hierna keerde hij westwaarts totdat hij de kust van Nieuw-Zeeland bereikte als eerste Europeaan sinds Abel Tasman in 1643 Zes maanden werden besteed aan het volledig in kaart brengen van de kusten van de beide eilanden waarmee hij aantoonde dat het om twee eilanden ging en niet om een deel van een zuidelijk continent Hierna voer hij weer westwaarts Zijn doel was Tasmanië maar de wind dwong hem noordelijker en hij bereikte de oostkust van Nieuw-Holland in Australië bij Port Hicks Hij volgde de kust noordwaarts ontdekte Botany Bay en Port Jackson en noemde het gebied Nieuw-Zuid-Wales Verder noordwaarts raakte het schip lek toen het op een deel van het Groot Barrièrerif stootte maar Cook slaagde erin het schip varende te houden en de kust te bereiken zodat het gerepareerd kon worden Hij stelde vast dat er inderdaad een zeestraat tussen Australië en Nieuw-Guinea liep Torres was door deze straat gevaren die daarom ook Straat Torres heet maar sindsdien was hij niet meer gezien Cook voer via Batavia en rond Kaap de Goede Hoop weer terug naar het Verenigd Koninkrijk Op 12 juli 1771 arriveerde hij bij Dover Tweede reis Cooks eerste reis had het gebied waar Terra Australis zou kunnen worden gevonden sterk ingeperkt Desondanks waren Dalrymple en anderen er nog altijd van overtuigd dat het moest bestaan Cook werd na zijn eerste reis bevorderd tot commander Cooks tweede reis was erop gericht het continent te vinden dan wel definitief van de kaart te doen verdwijnen Hiertoe moest hij de oceanen op een meer zuidelijke breedtegraad doorkruisen Hij had de beschikking over twee schepen waarbij hij zelf op de Resolution voer en Tobias Furneaux het bevel had op de Adventure In totaal voeren 193 man mee Banks had aanvankelijk ook mee gewild maar kon niet tot een vergelijk komen met de leiding van de Navy Belangrijkste wetenschappers die meevoeren waren nu natuuronderzoeker Johann Reinhold Forster zijn zoon Georg Forster en Anders Sparrman en tekenaar William Hodges samen met de jonge Forster Cook vertrok op 13 juli 1772 uit Plymouth en na een bezoek aan Kaapstad voer hij zuidwaarts Hij was daarbij voor zover bekend de eerste die de Zuidpoolcirkel overschreed en kwam tot 67°15' zuiderbreedte Cook vond geen land hoewel hij naar nu bekend Antarctica tot op enkele kilometers genaderd was Hierna ging hij op zoek naar de Kerguelen waarbij de beide schepen elkaar uit het zicht verloren Met een dergelijke situatie was echter rekening gehouden en nadat hij de zoektocht onverrichterzake opgaf voer hij naar Nieuw-Zeeland waar de beide schepen in Queen Charlotte Sound weer herenigd werden Furneaux had op zijn tocht de Furneauxeilanden ontdekt Gezamenlijk voeren de schepen verder oostwaarts zonder land te zien en vervolgens noordwaarts naar Tahiti Via Tonga keerden ze terug naar Nieuw-Zeeland waar de schepen in een storm opnieuw het contact verloren Cook keerde terug naar het rendez-vous in Queen Charlotte Sound en wachtte tevergeefs drie weken op Furneaux Furneaux kwam uiteindelijk een week na Cooks vertrek alsnog aan en keerde daarna naar Engeland terug Cook voer zuidwestwaarts en stak opnieuw de poolcirkel over Vervolgens voer hij oostwaarts langs de rand van het ijs en bereikte een grootste zuidelijke breedte van 71°10' wat tot 1841 de zuidelijkste breedte zou blijven die door mensen bereikt was Cook keerde na anderhalve maand langs het ijs te hebben gevaren terug naar Tahiti; onderweg bezocht hij het Paaseiland en bracht hij de Marquesas in kaart die sinds Mendaña 1595 voor zover bekend niet meer door Europeanen gezien waren Na zijn bezoek aan de Genootschapseilanden verkende hij Tonga en de Nieuwe Hebriden Hij ontdekte Nieuw-Caledonië en bracht het in kaart Na nog een bezoek aan Queen Charlotte Sound voer hij oostwaarts naar Vuurland Begin 1775 onderzocht Cook het zuiden van de Atlantische Oceaan zoals hij eerder voor de Indische Oceaan en Grote Oceaan had gedaan Hij ontdekte Zuid-Georgia en de Zuidelijke Sandwicheilanden die hij beide voor Engeland claimde Via opnieuw Kaapstad keerde hij terug naar Engeland en kwam op 29 juli 1775 aan in Plymouth Terra Australis was nu definitief van de kaart Cook had aangetoond dat een eventueel zuidelijk continent slechts tussen het poolijs kon bestaan niet in de gematigde streken van het zuidelijk halfrond Wellicht nog opvallender was dat in een tijd dat het niet ongebruikelijk was dat een derde tot de helft van de scheepslieden op een lange expeditie stierf Cook verloor slechts 4 van de 112 man aan boord van zijn schip waarvan geen enkele aan scheurbuik Hij gebruikte zuurkool als doeltreffende bron van vitamine C voor zijn mannen Cook werd bevorderd tot kapitein en gekozen als lid van de Royal Society Derde reis In 1776 vertrok Cook voor een derde reis Dit keer was het doel het noorden van de Grote Oceaan meer specifiek de kust van Noord-Amerika Cook diende hier te zoeken naar de Noordwestelijke Doorvaart De expeditie telde twee schepen de Resolution onder Cook zelf en de Discovery onder Charles Clerke samen 384 man De Resolution vertrok vanuit Plymouth op 12 juli 1776 de Discovery op 1 augustus In Kaapstad werden de beide schepen met elkaar verenigd en richtte men de steven naar het oosten De Crozeteilanden en de Kerguelen werden gevonden en in kaart gebracht en via Tasmanië dat toen nog Van Diemens Land heette kwam de expeditie in Nieuw-Zeeland aan Rarotonga de Cookeilanden en de Australeilanden werden ontdekt en men bezocht weer Tonga alvorens op Tahiti enkele maanden rust werd genomen Vanuit Tahiti voer Cook noordwaarts en ontdekte een eiland dat hij Santa Island noemde nu Kiritimati en een eilandengroep die hij de Sandwicheilanden noemde maar tegenwoordig als Hawaï bekendstaat Hij zag overigens bij dit bezoek alleen de twee westelijke eilanden Niihau en Kauai Bij Heceta Head in Oregon bereikte hij de kust van Noord-Amerika het eigenlijke doel van zijn reis Hij volgde de kust noordwaarts en bracht deze in kaart doch miste de Straat van Juan de Fuca Hij bereikte uiteindelijk via Unalaska de Beringstraat maar werd op 70°41'NB door het pakijs tegengehouden Langs de Siberische kust van de Beringstraat keerde Cook weer naar het zuiden en ontdekte daarbij St Lawrence Island Via Unalaska keerde hij terug naar Hawaï Dit keer was Maui het eerste eiland dat Cook in zicht kreeg en dit eiland evenals de andere eilanden van de archipel werd in kaart gebracht De bewoners waren aanvankelijk zeer vriendelijk en zagen Cook aan voor Lorono de god van de voorspoed Toen hij echter eerst wilde vertrekken maar daarna wegens slecht weer terugkeerde naar het eiland Hawaï verslechterden de relaties aanzienlijk Het aantal incidenten waarbij soms met wapens gedreigd werd groeide Toen een boot door de eilandbewoners gestolen was wilde Cook aan land gaan om een gijzelaar te nemen om zo de boot terug te krijgen Van beide zijden was de situatie dreigend en een van de Britten schoot een Hawaïaan neer Hierop kwam het tot een handgemeen waarin Cook en vier van zijn mannen omkwamen De plaats bij de Kealakekua Bay waar dit gebeurde heet nu Captain Cook Clerke nam het commando van de expeditie over en deed een nieuwe poging door de Beringstraat te varen die echter evenmin succes had Hij overleed aan tuberculose en het was uiteindelijk John Gore die het commando had toen de schepen in oktober 1780 terugkeerden naar het vaderland Privéleven James Cook trouwde op 21 december 1762 met Elizabeth Batts 1741-1835 Samen kregen ze zes kinderen James Jamie 13 oktober 1763 Londen 25 januari 1794 Nathaniel Nat 14 december 1764 Londen 5 oktober 1780 Elizabeth Elly 1767 9 april 1771 Joseph 26 augustus 1768 13 september 1768 George 8 juli 1772 1 oktober 1772 Hugh Benny 23 mei 1776 21 december 1793 Als vader heeft Cook zijn jongste 2 kinderen niet gekend George werd geboren en stierf enkele maanden later terwijl Cook bezig was aan zijn tweede grote reis Benny werd geboren nadat Cook was vertrokken voor zijn derde en finale reis Zijn enige dochter Elly stierf op 4-jarige leeftijd bij een verkeersongeval onder de hoeven van een paard terwijl Cook bezig was aan zijn tweede grote reis Uiteindelijk hadden James Cook en zijn vrouw geen erfgenamen alleen de oudste zoon James bereikte de volwassen leeftijd maar stierf zonder zelf kinderen te krijgen Zijn zoon Nat was bezig aan zijn opleiding bij de marine toen hij stierf tijdens een zware storm nabij het eiland Jamaica Zijn oudste zoon James stierf eveneens als zeeman hij was bevelhebber van het schip Spitfire aan boord van een sloep waarin hij net voor een storm naar zijn schip werd geroeid in de haven van Poole Harbour nabij Isle of Wight Zijn jongste zoon Benny stierf aan een koortsaanval tijdens zijn studies aan het Christ College in Cambridge Elizabeth Batts stierf op 93-jarige leeftijd alleen zonder kinderen Haar graf waar ze samen is begraven met haar zonen James and Hugh bevindt zich in de kerk van St-Andrew-the-Great in Cambridge < ref> De weduwe kreeg van de Admiraliteit jaarlijks een pensioen van 200 pond Trivia In 1776 ontving Cook de Copley Medal Het schip dat James Cook gebruikte op zijn eerste reis de HMS Endeavour is nagebouwd Het is nu te bezichtigen in het Australian National Maritime Museum De vader van Inspector Morse was een groot bewonderaar van James Cook Daarom kreeg Morse de voornaam Endeavour iets dat hij angstvallig geheim hield Het leven van James Cook vormde in 2005 de basis voor de roman De Thuiskomst van Anna Enquist De Cookeilanden en de Straat Cook en Mount Cook in Nieuw-Zeeland zijn naar hem genoemd Literatuur Endeavour The Story of Captain Cook's First Great Epic Voyage 2002 Captain Cook The Life Death and Legacy of History's Greatest Explorer 2004 ISBN 0-09-188898-0 De thuiskomst 2005 Een roman over de familie Cook bekeken vanuit het standpunt van zijn vrouw Elizabeth die tevergeefs blijft uitkijken naar een leven samen met haar man thuis Uiteindelijk zal het getrouwde koppel nooit een volledige zomer samen thuis hebben samengeleefd De vrouw en moeder blijft achter met haar verlies van telkens opnieuw een kind dat sterft De ongetemde wereld Op reis met kapitein Cook 2002 ISBN 90-234-10343 Captain James Cook a biography 1994 ISBN 978-0-340-82556-3 Captain Cook Master of the Seas 2011 ISBN 978-0-300-18431-0 The Apotheosis of Captain Cook European Mythmaking in the Pacific 1992 ISBN 0-691-05752-4 Longitude and Empire How Captain Cook's Voyages Changed the World 2005 ISBN 0-774811900 Cook The Extraordinary Voyages of Captain James Cook 2003 ISBN 0-8027-1412-9 Cook and the opening of the Pacific 1946 Jelena Gadzjijevna Isinbajeva Russisch Еле́на Гаджи́евна Исинба́ева Wolgograd 3 juni 1982 is een Russische atlete die wordt beschouwd als de beste vrouwelijke polsstokhoogspringer in de geschiedenis van het polsstokhoogspringen Ze is negenvoudig kampioene op de grote internationale toernooien olympisch wereld out- en indoor Europees out- en indoor en veroverde ook nog eens vier internationale jeugdtitels Ze werd door de IAAF driemaal verkozen tot Wereld Atlete van het jaar 2004 2005 en 2008 werd tweemaal Europees atlete van het jaar 2005 en 2008 en ze werd bovendien tweemaal verkozen tot Wereld Sportvrouw van het jaar 2007 en 2008 Biografie Eenvoudige komaf Jelena Isinbajeva komt uit een eenvoudig gezin Zowel haar vader als moeder hadden drie banen tegelijk om in de kosten van levensonderhoud te kunnen voorzien Die relatieve armoede van toen vormt in meer dan één opzicht het fundament onder haar succes "Mijn ouders hadden geen tijd om de opvoeding van mij en mijn zusje Inna te verzorgen Na het zien van een oproep in de lokale krant dat een turninternaat nieuwe aanwas nodig had werden we daarheen gebracht Ik werd in eerste instantie afgewezen omdat toen al vaststond dat ik later vrij lang zou worden Maar mijn moeder zei tegen de leiding van het internaat U krijgt ze allebei of geen van beiden Dat is mijn geluk geweest En dat van mijn ouders Zij konden werken wij turnen" Haar één jaar jongere zus koos voor een carrière als moeder zij voor de topsport Absolute dominantie Op 14 juli 2003 anderhalve maand na haar 21ste verjaardag verbrak Isinbajeva voor het eerst het wereldrecord in Gateshead Engeland met een hoogte van 482 m Ruim een maand later op het WK in Parijs werd ze echter geklopt door haar landgenote Svetlana Feofanova en de Duitse Annika Becker "Ik weet nog precies hoe het voelde hoe teleurgesteld ik was Ik was in tranen en mensen om me heen deden de hele avond hun best me te troosten Dat gevoel wil ik nooit meer meemaken"Het jaar 2004 was vervolgens het begin van haar absolute dominantie in het vrouwelijke polsstokhoogspringen waarna ze alle grote internationale prijzen heeft gewonnen waaronder olympisch goud op de Olympische Spelen van 2004 in Athene met een wereldrecordhoogte van 491 Als eerste vrouw over 5 meter Op 22 juli 2005 bedwong Jelena Isinbajeva als eerste vrouwelijke polsstokhoogspringer de magische 5-metergrens Tijdens het WK atletiek in Helsinki Finland in 2005 verbeterde ze haar wereldrecord tot 501 en won daarmee met een marge van 41 cm ten opzichte van de nummer twee wat de grootste marge ooit is tijdens een wereld- of olympisch kampioenschap in het polsstokhoogspringen Het was al de elfde keer dat de toen nog 23-jarige Isinbajeva het wereldrecord verbeterde in de open lucht Indoor heeft ze dat inmiddels al tienmaal gedaan Voordat zij in 2005 in Helsinki met 501 wereldkampioene werd had ze het wereldrecord dat jaar al diverse malen hoger gesteld Allereerst was dat op 17 juli 2005 bij de Super Grand Prix-wedstrijden in Madrid 495 Een paar dagen later op 22 juli 2005 bij de Super Grand Prix-meeting in Londen verbeterde ze haar wereldrecord zelfs tweemaal eerst naar 496 daarna liet ze de lat op 500 leggen en slaagde ze al bij haar eerste sprong Isinbajeva heeft gedurende een periode van 97 weken onafgebroken op de nummer één-positie vertoefd op de Wereldranglijst van beste vrouwelijke atletes wat de langste reeks ooit is door een atlete sinds de introductie van de IAAF wereldrankings in 2001 In augustus 2006 won ze tijdens het EK Atletiek in Göteborg een gouden medaille en maakte daarmee haar collectie van goud op alle grote internationale toernooien compleet olympisch wereld outdoor- wereld indoor- Europees outdoor- en Europees indoorkampioene In augustus 2007 verlengde ze haar wereldtitel tijdens het WK atletiek in Osaka In 2007 won ze eveneens de IAAF Golden League Jackpot van 1 miljoen dollar gedeeld met Sanya Richards door alle Golden League wedstrijden van 2007 te winnen Prolongatie olympische titel Op 16 februari 2008 stelde ze in Donetsk haar eigen indoorwereldrecord bij tot 495 Tijdens de Olympische Spelen van 2008 in Peking won Isinbajeva voor de tweede maal olympisch goud en bracht zij haar outdoorwereldrecord op 505 in totaal haar 24ste wereldrecordverbetering Ze was extra gebrand geweest op een goede prestatie in Peking omdat de Amerikaanse Jennifer Stuczynski die de Amerikaanse trials had gewonnen met een sprong over 492 voorafgaand had verklaard dat het tijdperk Isinbajeva op zn eind zou lopen Sterker nog ze ging naar Peking to kick some Russian butt' Dat werkte bij Isinbajeva als een rode lap op een stier Struczynski kwam tot 480 en werd tweede! Ook indoor over 5 meter In 2009 begon Isinbajeva het atletiekjaar overdonderend Tijdens de Pole Vault Stars indoormeeting op 15 februari in Donetsk verbeterde zij er voor het zesde achtereenvolgende jaar het wereldindoorrecord Belangrijker was echter dat zij nu met haar beste sprong van 500 ook indoor de 5-metergrens overschreed In zes jaar tijd had zij het wereldindoorrecord in Donetsk van 483 naar 500 getildLater dat jaar ging ze op de wereldkampioenschappen in Berlijn echter onderuit Nadat Isinbajeva had besloten om in de finale op een hoogte van 475 te beginnen faalde zij in haar eerste poging waarna ze de lat vervolgens op 480 liet leggen Maar ook haar twee pogingen over die hoogte mislukten Hiermee maakte de ontzette Russin de weg vrij voor de Poolse Anna Rogowska die nu met een wel geslaagde sprong over 475 aan het langste eind trok Isinbajeva miste zodoende een unieke kans om als één van de weinigen driemaal achter elkaar de wereldtitel te veroveren Bij de Golden League Weltklasse meeting in Zürich nam ze een maand later sportieve revanche door haar eigen wereldrecord met een centimeter te verbeteren en dit op 506 te stellen hiermee andermaal onderstrepend van welke aparte klasse zij is Enkele weken eerder op 2 september was haar de Prince of Asturias Award for Sports 2009 uitgereiktTenslotte won ze dat jaar voor de tweede maal sinds 2007 de IAAF Golden League Jackpot Ditmaal moest ze die delen met Sanya Richards en Kenenisa Bekele< ref> Pauze en comeback In 2010 hoopte Jelena Isinbajeva de blamage van Berlijn achter zich te laten door zich op de wereldindoorkampioenschappen in Doha te revancheren met een wereldindoorrecord Maar nadat zij de hoogte van 460 had overbrugd stokte de machine op 475 een hoogte die zij driemaal afsprong Tot haar afgrijzen bleef ze hierdoor zelfs buiten de medailles die nu waren weggelegd voor Fabiana Murer 1e met 480 Svetlana Feofanova 2e met eveneens 480 en Anna Rogowska 3e met 470 Het was de druppel die de emmer deed overlopen Korte tijd later kondigde Isinbajeva een time-out aan "Een pauze in mijn wedstrijdprogramma is voor mij absoluut noodzakelijk Na gedurende meer dan acht jaar erg hard te hebben getraind en op het allerhoogste niveau te hebben gesport zowel in- als outdoor moet ik nu een stapje terug doen zodat mijn lichaam zich volledig kan herstellen" aldus de Russische< ref> Een klein jaar later was de Russische Winter Meeting in februari 2011 het toneel van haar comeback Meteen toonde ze aan dat ze haar vorm had teruggevonden want ze sprong bij haar eerste poging over 481 Hiermee troefde zij haar landgenote Feofanova ruimschoots afEen jaar later op 23 februari 2012 was zij zelfs weer zover dat haar 28e wereldrecord kon worden opgetekend in Stockholm verbeterde Isinbajeva haar eigen indoorrecord van 500 uit 2009 tot 501 Op de Olympische Spelen van 2012 in Londen moest Isinbajeva genoegen nemen met een bronzen medaille Met een beste poging van 470 eindigde ze achter de Amerikaanse Jennifer Suhr goud; 475 en Yarisley Silva zilver; 475 Een jaar later nam de Russische in eigen huis revanche tijdens de WK in Moskou versloeg zij op op 13 augustus 2013 beide rivales met een sprong over 489 de hoogste outdoorsprong sinds 2009 Ze liet de lat vervolgens nog leggen op een hoogte van 507 wat een verbetering van haar eigen wereldrecord zou hebben betekend Dit mislukte echter Enkele dagen later haalde Isinbajeva uit in de pers waar ze de mening van de Russische president Poetin steunde inzake de strenge homowet in Rusland Een dag later verklaarde ze verkeerd te zijn begrepen Monaco als thuisbasis Isinbajeva woont al enkele jaren in Monaco Ze woont er vanuit fiscale overwegingen maar ook om dichter bij haar coach Vitaly Petrov en haar management te zijn Voor haar ouders kocht ze een appartement evenals voor haar zuster en verschillende nichtjes Ook financieel gaat het haar ouders tegenwoordig voor de wind Haar moeder is inmiddels gestopt met werken maar vader Gadzhi werkt nog steeds als loodgieter "Als man des huizes moet hij werken Dat vindt hij althans" aldus Jelena Isinbajeva Titels Olympisch kampioene polsstokhoogspringen 2004 2008 Wereldkampioene polsstokhoogspringen 2005 2007 2013 Wereldindoorkampioene polsstokhoogspringen 2004 2006 2008 2012 Europees kampioene polsstokhoogspringen 2006 Europees indoorkampioene polsstokhoogspringen 2005 Europees kampioene polsstokhoogspringen U23 2003 Russisch kampioene polsstokhoogspringen 2002 2013 Russisch indoorkampioene polsstokhoogspringen 2000 2002 2003 Wereldjeugdkampioene polsstokhoogspringen 2000 Wereldkampioene B-junioren polsstokhoogspringen 1999 Wereldjeugdspelen kampioene polsstokhoogspringen 1998 Europees jeugdkampioene polsstokhoogspringen 2001 Persoonlijke records Wereldrecords Outdoor Palmares Kampioenschappen Golden League en Diamond League-overwinningen ;Golden League 2004 Memorial Van Damme – 492 m 2005 Memorial Van Damme – 493 m 2006 Meeting Gaz de France – 476 m 2006 Memorial Van Damme – 481 m 2007 Bislett Games – 485 m 2007 Meeting Gaz de France – 491 m 2007 Golden Gala – 490 m 2007 Weltklasse Zürich – 480 m 2007 Memorial Van Damme – 480 m 2007 ISTAF – 482 m 2008 Golden Gala – 503 m 2008 Weltklasse Zürich – 488 m 2008 Memorial Van Damme – 472 m 2009 ISTAF – 483 m 2009 Bislett Games – 471 m 2009 Golden Gala – 485 m 2009 Meeting Areva – 465 m 2009 Weltklasse Zürich – 506 m 2009 Memorial Van Damme – 470 m ;Diamond League 2011 DN Galan – 476 m 2013 Shanghai Golden Grand Prix – 470 m Onderscheidingen Wereld Sportvrouw van het jaar 2007 2008 IAAF-atlete van het jaar 2004 2005 2008 Europees atlete van het jaar 2005 2008 Laureus World Sports Award 2007 2009 Prince of Asturias Award for Sports 2009 Jihadi of jihadist meervoud jihadi's of jihadisten ook gespeld als djihadi Het woord werd al begin jaren 1990 gebruikt< ref> De oorsprong van de benaming ligt bij de voorstanders ervan zoals Osama bin Laden zelf die het woord jihadi in vele publieke toespraken en teksten en pamfletten gebruikten Soms wordt het in meer algemene zin gebruikt voor een ieder die op vurige en hardnekkige wijze iets nastreeft In het Arabisch wordt in plaats van jihadi gesproken van moedjahid meervoud moedjahedien als het gaat om mensen die de jihad nastreven Het ontstaan van het woord jihadi uit jihad zou mogelijk kunnen zijn gebaseerd op het voorbeeld van het woordeinde -i wat verwijst naar de plaats van oorsprong zoals "Saoedi" "Pakistani" Afghani of "Misri" van Egypte of de Arabische naam Misr voor dat land Jim McCann 26 oktober 1944 – 5 maart 2015 was een Ierse gitaarspeler en zanger van Ierse folkmuziek Biografie Aanvankelijk studeerde McCann medicijnen maar vanaf 1964 begon hij toch met folk-optredens in allerlei clubs Hij richtte The Ludlow Trio op een groep die haar naam ontleende aan een liedje van Woody Guthrie Samen met The Dubliners en The Wolfetones behoorden ze tot de populairste Ierse folkgroepen In 1967 startte hij zijn solocarrière Hij toerde een jaar door Engeland en bracht na terugkeer in Ierland in 1970 zijn tweede album McCanned uit Zijn carrière raakte in een stroomversnelling Tal van concerten en televisieopnames volgden zoals de televisiespecial Reflections of Jim McCann en de televisieserie The McCann Man Een van McCanns gasten in die serie was zijn vriend Luke Kelly zanger bij The Dubliners In 1973 trad McCann toe tot de cast van Jesus Christ Superstar Jim speelde Petrus en Luke Kelly speelde Herodus Tijdens die show werd Jim gevraagd tijdelijk de zieke Ciarán Bourke bij de Dubliners te vervangen Toen een andere Dubliner Ronnie Drew besloot solo te gaan werd Jimm McCann vast bandlid van The Dubliners Hij bleef dat tot 1979 en ging nadien weer solo verder Na een optreden op Skagen Folk Festival in Denemarken in 2001 werd besloten het liveconcert op cd uit te brengen In 2002 toerde hij opnieuw met The Dubliners om hun 40e verjaardag te vieren Kort daarna werd echter keelkanker vastgesteld Jim genas maar zingen was niet meer mogelijk Hij overleed in 2015 op 70-jarige leeftijd Jonathan Borlée Sint-Lambrechts-Woluwe 22 februari 1988 is een Belgische atleet die zich op de sprint heeft toegelegd met name op de 400 m Bovendien maakte hij deel uit van het estafetteteam dat in 2008 op de Olympische Spelen vijfde werd en hierbij het nationale record op de 4 x 400 m estafette verbeterde Biografie Eerste succes Jonathan is de broer van sprintster Olivia Borlée en sprinters Kevin Borlée tweelingbroer en Dylan Borlée Evenals zij wordt hij getraind door zijn vader voormalig sprinter Jacques Borlée Zijn eerste succes behaalde Borlée in 2006 door Belgisch indoorkampioen te worden op de 200 m Op de 4 x 400 m estafette op 31 mei 2008 in Neerpelt realiseerde hij samen met broer Kevin Cédric Van Branteghem en Kristof Beyens een tijd van 30251 Hiermee verbeterden ze het 27 jaar oude nationale record van België Aangezien de ploeg nog net één honderdste van een seconde verwijderd was gebleven van deelname aan de Olympische Spelen in Peking deed het team met in de gelederen Nils Duerinck in plaats van Kristof Beyens veertien dagen later een nieuwe poging Tijdens de Atletissima-meeting in Namen op 14 juni verbeterden ze de tijd van Neerpelt tot 30213 38-honderdste seconden onder het vorige kersverse record en ditmaal onder de olympische limiet Belgisch record in finale op OS Naast de 4 x 400 m estafette kwam Jonathan Borlée in Peking uit op het onderdeel 400 m sprint Op 19 augustus 2008 liep hij in de halve finale van de 400 m een tijd van 4511 Hiermee verbeterde hij weliswaar zijn persoonlijk record maar plaatste hij zich niet voor de finale Op de 4 x 400 m estafette plaatste hij zich met zijn teamgenoten Cédric Van Branteghem Arnaud Ghislain en Kevin Borlée wél voor de finale door in de kwalificatieronde het Belgisch record te verbeteren tot 30067 In de finale werden ze vijfde en wisten ze het nationale record te verpulveren tot 25937 De wedstrijd werd gewonnen door de Amerikaanse estafetteploeg die met 25539 een olympisch record liep Overstap naar Verenigde Staten Jonathan Borlée studeerde aanvankelijk economische wetenschappen aan de Université catholique de Louvain en was woonachtig in zijn geboorteplaats Sint-Lambrechts-Woluwe Eind 2008 waagde hij samen met broer Kevin de overstap naar Florida State University in Tallahassee de universiteit waar ook de Nederlandse middellangeafstandsatlete Susan Kuijken sinds enkele jaren studeerde en atletieksuccessen boekte Die waren er aanvankelijk ook voor Jonathan Borlée Op de NCAA-kampioenschappen in Fayetteville Arkansas won hij de 400 m in de Belgische recordtijd van 4478 s precies één tiende van een seconde onder de vorige recordtijd van Kevin die deze tijd had gerealiseerd op de Spelen in Peking Kevin moest ditmaal zijn meerdere erkennen in zijn tweelingbroer en werd vierde in 4543 Anderhalf uur later hadden beiden tevens een groot aandeel in de winst van Florida State op de 4 x 400 m estafette waarin het viertal in 25999 zelfs een tijd onder de drie minuten realiseerde de op één na snelste seizoentijd van de wereld Korte tijd later sloeg het noodlot echter toe Jonathan brak een voetwortelbeentje in zijn rechtervoet waardoor hij voor zes weken in het gips moest Zijn atletiekseizoen inclusief zijn kansen op deelname aan de wereldkampioenschappen in Berlijn in augustus waren hiermee verkeken Tweede op WK indoor Aan het begin van 2010 was Jonathan Borlée weer volledig hersteld en terug op zijn vertrouwde niveau De gelegenheid om dit te bewijzen kreeg hij in maart op de wereldindoorkampioenschappen van 2010 in Doha Nadat hij in de serie van de 4 x 400 m estafette samen met Nils Duerinck broer Kevin en Antoine Gillet naar een onbedreigde serie-overwinning was gelopen in 30884 een Belgisch indoorrecord waren zij in die finale zonder Duerinck maar met Cédric Van Branteghem nog eens bijna twee seconden sneller in 30694 alweer een recordverbetering Hiermee veroverden het Belgische viertal de zilveren medaille achter het onbereikbare Amerikaanse team dat eerste werd in 30340 Nooit eerder leverde een Belgisch estafettekwartet op een WK indoor een dergelijke prestatie EK atletiek 2010 Na zijn voorbereiding waarbij hij twee weken eerder op de 400 m tijdens de meeting van Parijs op 13 juli 2010 een Belgisch record gelopen had in 4477 was Jonathan Borlée een van de grote favorieten voor de Europese kampioenschappen in Barcelona Hier plaatste hij zich gemakkelijk voor de halve finale van de 400 m In 4591 won hij zijn reeks In de halve finales verbeterde hij na een indrukwekkende inhaalrace in de laatste rechte lijn zijn Belgisch record tot 4471 de snelste tijd van alle finalisten In de finale leek hij dit nog eens over te doen maar viel net als de meeste concurrenten compleet stil en finishte tenslotte ontgoocheld als zevende in 4535 Zijn broer Kevin pakte met 4508 vrij onverwacht het goudOp de 4 x 400 m estafette werd hij in de series gespaard In de finale ging hij na Arnaud Destatte broer Kevin en Cédric Van Branteghem als leider zij aan zij met Rusland de laatste rechte lijn in Ook hier viel hij stil werd nog ingehaald door Groot-Brittannië maar stelde in 30260 het brons voor België in elk geval veilig Volgens vader Jacques Borlee was de oorzaak van het minder presteren enkele probleempjes tijdens de voorbereiding in april-mei< ref> Brons op EK indoor 2011 De Belgische 4 x 400 m estafetteploeg reisde begin maart 2011 met hoge verwachtingen af naar Parijs voor deelname aan de Europese indoorkampioenschappen Was men immers niet tweede geworden achter de Amerikanen op de WK indoor in Doha het jaar ervoor? Net als in Barcelona tijdens de EK op de buitenbaan werden de Belgen in de Franse hoofdstad echter de voet dwars gezet door andere teams met vergelijkbare ambities Waren het in Spanje de Russen en de Britten die de Belgische formatie van het goud hadden afgehouden ditmaal waren het opnieuw de Britten met daarnaast de Fransen die in eigen huis vleugels hadden gekregen Dat het hard ging bewijst de tijd van 30657 alweer een nationaal record van de als derde eindigende Belgische formatie die naast Jonathan Borlée bestond uit broer Kevin Borlée Antoine Gillet en Nils DuerinckIn hetzelfde jaar bij de wereldkampioenschappen van Daegu eindigde Borlée op de vijfde plek bij de 400 m Hij was na de race vooral ontevreden over het feit dat hij zijn hele race alleen moest lopen omdat hij in baan acht startte< ref> Ook bij de 4 x 400 m estafette eindigde Borlée samen met zijn teamgenoten als vijfde EK en Olympische Spelen 2012 Jonathan Borlée besloot met het oog op de Olympische Spelen van Londen om bij de Europese kampioenschappen van 2012 niet aan de 400 maar aan de 200 m mee te doen Hij kwam hier in de finale tijdens langzame omstandigheden tot een tijd van 2099 wat goed was voor een vierde positieEen week na de EK verbeterde Jonathan Borlée zijn nationale record op de 300 m naar 3187 Op de Olympische Spelen won hij vervolgens op de 400 m zijn reeks in een tijd van 4443 een verbetering van het Belgische record van broer Kevin In de halve finaleronde wist hij zich niet rechtstreeks te plaatsen voor de finale maar drong hij met zijn tijd van 4499 als een van de twee snelste verliezers hier toch toe door In de finale werd hij zesde met een tijd van 4483 Kevin Gillet Jonathan en Bultheel behaalden tijdens de olympische finale van de 4 X 400 m de zesde plaats Kampioenschappen Internationale kampioenschappen Belgische kampioenschappen ;Outdoor ;Indoor Persoonlijke records ;Outdoor ;Indoor Palmares 200 m 2006 BK indoor AC 2143 s 2011 Meeting International Mohammed VI d'Athlétisme de Rabat 2042 s 2012 BK AC 2032 s 2012 4e EK 2099 s 2013 BK AC 2038 s 400 m ;Kampioenschappen 2005 5e WK jeugd in Marrakesh 4803 s 2006 BK AC 4681 s 2006 4e WK junioren 4606 s 2008 5e in ½ finales OS 4511 s 2009 NCAA-kamp 4478 s 2010 7e EK 4535 s 2011 BK AC 4531 s 2011 5e WK 4507 s 2012 6e OS 4483 s in serie 4443 s nat rec 2013 4e WK 4454 s 2014 BK AC 4561 s ;Diamond League-podiumplekken 2010 Meeting Areva – 4477 s 2010 Memorial Van Damme – 4527 s 2011 Golden Gala – 4553 s 2011 Meeting Areva – 4505 s 2011 Memorial Van Damme – 4478 s 2012 Herculis – 4474 s 2012 Birmingham Grand Prix – 4515 s 2012 Memorial Van Damme – 4502 s 2013 London Grand Prix – 4514 s 2013 Memorial Van Damme – 4505 s 4 x 100 m estafette 2013 Jeux de la Francophonie in Nice 3958 4 x 200 m estafette 2014 BK indoor < ref> 12669 nat rec 4 x 400 m estafette 2006 5e WK junioren 30703 2008 5e OS 25937 nat rec 2009 NCAA-kamp indoor 30597 met team van FSU 2009 NCAA-kamp 25999 met team van FSU 2010 WK indoor 30694 nat rec 2010 EK 30260 2011 EK indoor 30657 nat rec 2011 5e WK 30041 2012 EK 30109 2012 6e OS 30183 2013 5e WK in Moskou 30102 in serie 30081 2015 EK indoor in Praag 30287 AR Onderscheidingen 2006 Gouden Spike voor beste belofte 2009 Gouden Spike 2010 Sportploeg van het jaar met 4 x 400 m estafetteploeg 2011 Sportploeg van het jaar met 4 x 400 m estafetteploeg 2013 Gouden Spike Julien Watrin 27 juni 1992 is een Belgische atleet Hij is gespecialiseerd in de sprint Loopbaan Watrin begon zijn loopbaan op de 100 en 200 m Hij was op de 100 m finalist op de wereldkampioenschappen voor junioren in 2010 en veroverde op dat nummer in 2012 zijn eerste Belgische titel Vanaf 2014 legt Watrin zich vooral toe op de 400 m In de Nacht van de Atletiek kwalificeerde hij zich met een persoonlijk record van 4573 s ruim voor deelname aan de Europese kampioenschappen in Zürich Op de Belgische kampioenschappen verbeterde hij dat record nog tot 4568 s Samen met de 3 broers Borlée is hij Europees kampioen indoor op de 4x400m geworden met een Europees record Clubs Watrin is aangesloten bij AC Dampicourt Kampioenschappen Internationale kampioenschappen Belgische Kampioenschappen Persoonlijke records ;Outdoor Palmares 60 m 2011 BK AC indoor 688 s 100 m 2009 EJOF in Tampere 1082 s 2010 7e WK junioren in Moncton 1056 s 2012 BK AC 1047 s 2013 BK AC 1055 s 200 m 2009 EJOF in Tampere – 2106 s 2012 BK AC 2090 s 2013 BK AC 2080 s 400 m 2014 BK AC 4568 s 2014 EK landenteams 4657 s België eindigde 9e 2014 23e EK 4631 s 4 x 100 m 2009 EJOF in Tampere – 4169 s 4 x 400 m 2013 EK U23 in Tampere 30490 2014 Europese teamkampioenschappen 30493 2014 7e EK 30260 2015 EK indoor 30287 AR Onderscheidingen Gouden Spike voor beste belofte 2010 Externe link Kalhu Kalchoe Kalcha of Kalach of Nimrud Nimroed was de tweede hoofdstad van het Assyrische Rijk vanaf ca 850 vChr De stad wordt in Genesis Ge 1011-12 genoemd als Calah en lag bij het huidige Nimrud zo'n 40 km van Mosul in Irak In de jaren 1845-51 deed de Britse archeoloog Austen Henry Layard er opgravingen in de overtuiging dat hij de stad Ninive gevonden zou hebben Ninive ligt echter wat verder noordelijk onder de heuvel van Kuyunjik Kalhu was strategisch gelegen waar de Zab in de Tigris uitmondt Shalmaneser I had er al in de 13e eeuw vChr een stad gesticht maar deze was in verval geraakt Assurnasirpal II Aššur-nâs< u>ir-apli 883 vChr-859 vChr bouwde er een nieuwe hoofdstad De constructie werd pas voltooid onder zijn zoon Salmanasser III en het heugelijke feit gevierd met zo'n 47000 gasten De stad kreeg een rechthoekige ommuring van 8 km omtrek met indrukwekkende torens Een natuurlijke verhoging erbinnen werd verder opgehoogd om als de basis van een ziqqurat te dienen die de acropolis van de nieuwe stad vormde De stad was gewijd aan de oorlogsgod Ninurta Layard vond er een aantal reliëfs met inscripties en een aantal kolossale gevleugelde stieren met mensenhoofden Deze maakten zowel op zijn lokale werklieden als op het Victoriaanse Engeland van zijn dagen bijzonder grote indruk Men begon te beseffen dat Irak zeker zo'n interessant land voor opgravingen was als Egypte Hoewel ook Kalhu de branden die een einde maakten aan alle Assyrische steden in 612 vChr niet ontliep is het paleis van Ashurnasirpal II het best bewaard van alle Assyrische paleizen Het paleis had zelfs een vorm van airconditioning in de vorm van brede luchtkanalen die door de dikke muren liepen Er zijn ook een aantal voorwerpen van grote schoonheid bewaard gebleven bijvoorbeeld panelen van ivoor met goudinleg die als versiering van het meubilair bedoeld waren In maart 2015 werden de archeologische resten van Kalhu door strijders van IS met bulldozers vernield omdat zij vonden dat het om afgodsbeelden ging In de verslaggeving hierover door de media wordt veelal de huidige naam van de stad Nimrud gebruikt Frederik I bijgenaamd Barbarossa "Roodbaard" Waiblingen 1122 – Anatolië 10 juni 1190 was een telg van het huis Hohenstaufen Van 1155 tot aan zijn dood was hij keizer van het Heilige Roomse Rijk Als erfopvolger was Frederik sinds 1147 als Frederik III al hertog van Zwaben Na de dood van Rooms-koning Koenraad III zijn oom op 15 februari 1152 werd hij op 4 maart te Frankfurt tot koning van Duitsland gekozen en op 9 maart van datzelfde jaar door de aartsbisschop van Keulen gekroond Door snel te handelen en door afspraken te maken met zijn rivalen en potentiële tegenstanders onder anderen Hendrik de Leeuw van het Welfische huis wist hij in korte tijd de kroon op te eisen De prijs voor zijn kroon hield in dat hij Hendrik de Leeuw moest helpen zijn hertogdom Beieren terug te krijgen Dit hertogdom was van Hendriks vader afgenomen door Koenraad III Barbarossa wist uiteindelijk Hendrik Jasomirgott van het huis Babenberg via Barbarossa's moeder aan hem verwant tevreden te stellen met het hertogdom Oostenrijk Hiervoor werd het Privilegium minus in het leven geroepen minus ter onderscheiding van het Privilegium maius dat van latere datum is Het hertogdom Oostenrijk werd speciaal gecreëerd voor deze gelegenheid door het af te scheiden van het grotere Beieren Hendrik de Leeuw was hiermee akkoord omdat het de enige manier was om de rest van het hertogdom Beieren in zijn bezit te krijgen Op 18 juni 1155 zalfde paus Adrianus IV hem te Rome tot keizer van het Heilige Roomse Rijk Door zijn huwelijk in juni 1156 met gravin Beatrix I van Bourgondië dochter van graaf Reinout III van Bourgondië verwierf hij in 1178 het graafschap van Bourgondië Zijn eerste huwelijk met Adela van Vohburg had hij laten ontbinden Uit dit huwelijk kwamen geen kinderen voort Opmerkelijk is dat hij bij zijn keizerskroning Adela niet tot keizerin liet kronen Beatrix is later wel door Victor III de tegenpaus van de keizerlijke partij tot keizerin gekroond Zij vergezelde Barbarossa op de meeste Italiëtochten en is minstens tweemaal hoogzwanger de Alpen overgestoken Hij was dan wel keizer van het Heilige Roomse Rijk maar in Duitsland had hij maar een wankele machtsbasis daar Duitsland in die tijd bestond uit honderden autonome territoriale vorstendommen Slechts enkele waren rijksonmiddellijk dat wil zeggen dat ze rechtstreeks onder het gezag van de keizer vielen Een ander probleem voor de Duitse koningen was dat er geen vaste rijkshoofdstad was De nieuwe koning nam de vacante Rijksbezittingen over maar was verder aangewezen op zijn eigen huisgoed In tegenstelling tot de koningen van Frankrijk en Engeland waar ook nieuwe dynastieën in de vaste hoofdstad zetelden reisden de Duitse koningen voortdurend rond door hun eigen rijk De rijksvorsten hadden als plicht de keizer te ontvangen als hij daar aanspraak op maakte Onder Barbarossas bewind kreeg Duitsland ook zijn sacraal karakter door de benaming Heilig Rijk' Dit was een bewuste maatregel van Barbarossa en zijn raadgevers onder anderen Rainald van Dassel aartsbisschop van Keulen om de positie van de keizer ten opzichte van de paus te versterken In 1155 op zijn eerste Italiëtocht werd Frederik in Monza met de IJzeren Kroon van Lombardije tot koning van Italië gekroond Italië en Bourgondië in die tijd ook wel Regnum Arelate het koninkrijk van Arles genoemd vielen samen met Duitsland onder het gezag van de keizerskroon Om zijn gezag in Italië te versterken had hij grote ambities Zo wilde hij de steden het foedrum laten betalen een feodale schatplicht en de steden en vorsten van Italië strakker aan de keizerlijke kroon binden Door de politieke situatie en gebrek aan middelen om de stadstaten simpelweg zijn wil op te leggen werd hij in feite echter gedwongen partijganger te worden in de lopende onderlinge concurrentiestrijd in Noord-Italië Een aantal steden kwam in verzet tegen de keizer en zijn bondgenoten en verenigde zich in de Lombardische Liga Omdat Frederik ook met de paus Alexander III overhoop lag werd ook de paus een partij in deze strijd De paus steunde de steden van de Lombardische Liga financieel en moreel Ondanks enkele indrukwekkende wapenfeiten vooral de inname van Milaan in 1158 en wederom in 1162 waarna de stad verwoest werd en de bevolking over de vier windstreken verdreven kon Barbarossa zijn zin niet doordrukken In 1166 was hij er dichtbij toen een leger onder leiding van Rainald van Dassel en Christiaan I van Buch aartsbisschop van Mainz de stad Rome dreigde te veroveren terwijl Frederik zelf met een tweede leger in aantocht was Op het moment supreme brak er echter een malaria-infectie uit onder het Duitse leger een vaak voorkomend probleem voor legers van boven de Alpen in de zomerhitte van Italië waardoor velen sneuvelden en de dreiging ophield te bestaan De Lombardische Liga diende Frederik uiteindelijk een zware nederlaag toe in de slag bij Legnano op 29 mei 1176 Dit leidde tot de Vrede van Venetië 1179 waarin Barbarossa het geluk had zijn tegenstanders tegen elkaar uit te kunnen spelen In 1183 werd er een afzonderlijk akkoord bereikt met de Lombardische Liga op veel gunstigere voorwaarden voor de keizer Zo erkenden de steden onder andere het keizerlijk gezag In Midden-Italië kwam hij in conflict met de paus omwille van het feit dat Frederik door het systeem van de Rijkskerk als het ware bisschoppen kon benoemen in de achtertuin van de paus Daarnaast claimde hij veel keizerlijke rechten die in strijd waren met de belangen van de paus Voornaamste hieronder was het bezit van de Mathildijnse Goederen In 1157 te Besançon ontstond een rel toen Rainald van Dassel een brief van de paus voorlas aan het hof de brief was natuurlijk in het Latijn en Rainald vertaalde de brief voor zijn toehoorders in het Duits waarin werd gesuggereerd dat de keizer een vazal van de paus zou zijn De pauselijke gezanten leken dat niet erg tegen te spreken waardoor het keizerlijke hof nog erger beledigd was Na de dood van de toenmalige paus Adrianus IV de enige Engelse paus in 1159 ontstond een onverkwikkelijke situatie Bij de verkiezingen voor de nieuwe paus waren de partijen verdeeld er was een pro-keizerlijke partij en een pro-Siciliaanse partij De pro-Siciliaanse kandidaat leek gewonnen te hebben maar toen dat aangekondigd zou worden trok de pro-keizerlijke kandidaat opeens de officiële mantel uit de handen van de bode en riep zichzelf tot paus uit Hij werd paus Victor III De pro-Siciliaanse kandidaat vertrok stilletjes uit Rome en riep zich later tot "echte paus" Alexander III uit Dit schisma duurde tot 1171 Alexander III behaalde tenslotte een volledige overwinning In het zuiden van Italië wist Barbarossa ervoor te zorgen dat zijn zoon de latere keizer Hendrik VI trouwde met Constance van Sicilië de erfdochter van Sicilië Dit huwelijk vond na een verloving van twee jaar in 1186 plaats in Milaan Hendrik wist Sicilië in 1194 uiteindelijk op de Normandiërs in te nemen en zorgde er zo voor dat Italië weer even een politieke eenheid werd Dit duurde echter niet lang want Hendrik VI overleed in september 1197 plotseling door ziekte Zijn zoon Frederik II volgde hem aanvankelijk niet op in Duitsland omdat paus Innocentius III dit tegenhield Huwelijk en kinderen Frederik en gravin Beatrix I van Bourgondië kregen volgende kinderen Frederik V 1164-1170 hertog van Zwaben Hendrik VI 1165-1197 keizer Heilige Roomse Rijk Frederik VI 1167-1191 hertog van Zwaben Otto I 1170-1200 paltsgraaf Bourgondië Koenraad 1172-1196 hertog van Zwaben Filips van Zwaben 1177-1208 hertog van Zwaben Beatrix 1156-1181 gehuwd met graaf Willem II van Chalon Sofia 1161-1187 gehuwd met Willem VI van Monferrato Agnes 1180-1184 Hij verdronk op 10 juni 1190 toen hij tijdens de Derde Kruistocht de rivier de Selef in Anatolië wilde doorwaden Het is niet precies duidelijk wat er gebeurd is maar de bronnen zijn het erover eens dat hij van zijn paard geraakte ofwel door een val ofwel opzettelijk om zich af te koelen in het water en eenmaal in het water verdronk Trivia Zijn bijnaam Barbarossa kreeg hij in Italië vanwege de rode schijn in zijn baard De aanval van nazi-Duitsland op de Sovjet-Unie werd naar hem vernoemd operatie Barbarossa De 9 SS-Panzer-Division Hohenstaufen werd "Hohenstaufen" genoemd naar het geslacht van Frederik Barbarossa Literatuur Frederik speelt ook een rol in Umberto Eco's roman Baudolino Kevin Borlée Sint-Lambrechts-Woluwe 22 februari 1988 is een Belgische atleet gespecialiseerd in het loopnummer over 400 m Hij maakte deel uit van het estafetteteam dat in 2008 op de Olympische Spelen vijfde werd en hierbij het Belgische record op de 4 x 400 m estafette verbeterde Op 30 juli 2010 behaalde hij op de Europese kampioenschappen in Barcelona met een opmerkelijke eindspurt goud op de 400 m zijn tweelingbroer Jonathan werd zevende Een jaar later haalde hij brons op de wereldkampioenschappen Biografie Eerste successen Kevin is de tweelingbroer van Jonathan Borlée en heeft sprintster Olivia Borlée als zus ook zijn jongere broer Dylan Borlée is sprinter Alle vier worden zij getraind door hun vader voormalig sprinter Jacques Borlée Net als zijn broer veroverde Kevin zijn eerste titel bij de senioren op achttienjarige leeftijd op de Belgische indoorkampioenschappen voor alle categorieën in Gent werd hij Belgisch kampioen op de 400 m terwijl Jonathan de 200 m voor zijn rekening nam Kevin zou er in de jaren die volgden vijf aan toevoegen nog twee op de 400 m en drie op de 200 m Op 31 mei 2008 maakten Kevin en Jonathan Borlée in Neerpelt beiden deel uit van een nationale 4 x 400 meterploeg die voor het overige bestond uit Cédric Van Branteghem en Kristof Beyens Dit viertal kwam tot een tijd van 30251 en verbeterde hiermee het 27 jaar oude nationale record Dit record gevestigd op 5 juli 1981 stond met 30368 al die jaren op naam van Eddy Deleeuw Danny Roelandt Rik Vandenberghe en Fons Brydenbach De nieuwe recordhouders die in Neerpelt voor de eerste keer in deze samenstelling aantraden misten de olympische limiet met een honderdste seconde Veertien dagen later werd tijdens de Atletissima-meeting in Namen echter ook deze barrière geslecht Met Nils Duerinck in plaats van Kristof Beyens liet het Belgische kwartet ditmaal 30213 noteren alweer 38 honderdsten van een seconde sneller dan in Neerpelt Twee nationale records op OS in Peking Borlée liep op 19 augustus 2008 een Belgisch record op de 400 meter op de Olympische Zomerspelen van Peking met een tijd van 4488 waarmee hij de vorige toptijd van Cédric Van Branteghem met 14 honderdsten van een seconde verbeterde Hij bereikte er de finale echter niet mee Op de 4 x 400 m estafette plaatste hij zich enkele dagen later met zijn teamgenoten Cédric Van Branteghem Arnaud Ghislain en Jonathan Borlée wél voor de finale door in de kwalificatieronde het Belgisch record te verbeteren tot 30067 In de finale werden de Belgen vijfde en wisten ze het nationale record te verpulveren tot 25937 De wedstrijd werd gewonnen door de Amerikaanse estafetteploeg die met 25539 een olympisch record liep Overstap naar Verenigde Staten Eind 2008 stapte Kevin Borlée die tot dan kinesitherapie had gestudeerd en woonachtig was geweest in zijn geboorteplaats Sint-Lambrechts-Woluwe samen met broer Jonathan over naar Florida State University in Tallahassee de universiteit waar ook de Nederlandse middellangeafstandsatlete Susan Kuijken sinds enkele jaren studeerde en atletieksuccessen boekte Op het eerste grote toernooi sindsdien de NCAA-kampioenschappen in Fayetteville Arkansas werd hij in 4543 vierde op de 400 m die werd gewonnen door zijn tweelingbroer Deze bleef in 4478 precies een tiende seconde onder het vorig jaar op de Spelen in Peking door zijn broer gevestigde nationale record Anderhalf uur later hadden de tweeling tevens een groot aandeel in de winst van Florida State op de 4 x 400 m estafette waarin het viertal in 25999 zelfs een tijd onder de drie minuten realiseerde de op één na snelste seizoentijd van de wereld Enkele maanden later maakte Kevin Borlée deel uit van de Belgische delegatie naar de wereldkampioenschappen in Berlijn Hij zou er optreden op de 400 m individueel en als lid van de nationale ploeg op de 4 x 400 m Op de individuele 400 m kwam hij tot de halve finale waarin hij in 4528 op een vierde plaats eindigde en was uitgeschakeld Op de 4 x 400 m estafette won het Belgische estafetteteam dat naast Kevin Borlée bestond uit Antoine Gillet Nils Duerinck en Cédric Van Branteghem onverwacht zijn serie in 30213 Een dag later deed het viertal er in de finale nog een schepje bovenop Dit resulteerde in een vierde plaats met een tijd van 30188 de beste seizoenprestatie Slechts iets meer dan twee seconden bleven zij verwijderd van het nationale record van het jaar ervoor in Peking En dit alles zonder de inmiddels aan zijn voet geblesseerde Belgische recordhouder op de 400 m Jonathan Borlée Identieke blessure Direct na terugkomst van de WK bleek Kevin echter hetzelfde te zijn overkomen wat eerder dat seizoen ook zijn broer had uitgeschakeld hij had een stressfractuur in een voetwortelbeentje van zijn linkervoet en moest voor zes weken in het gips op het moment dat dit er bij zijn broer juist was afgegaan Het verhaal vertoont opvallende gelijkenis met de stressfractuur in het scheenbeen die de Zweedse hordentweeling Susanna en Jenny Kallur in 2008 kort na elkaar opliepen en waaraan beiden toen moesten worden geopereerd Evenals bij de Zweedse tweeling had Jonathan de blessure in het rechter- en Kevin in het linkerbeen< ref> Op grond van hun prestaties in Berlijn werden Antoine Gillet Cédric Van Branteghem Nils Duerinck en Kevin Borlée aan het eind van 2009 gekozen tot Belgische sportploeg van het jaar Tweede op WK indoor Aan het begin van 2010 waren de Borlée-twins weer volledig hersteld en terug op hun vertrouwde niveau Gelegenheid om dit te bewijzen kreeg Kevin in maart op de wereldindoorkampioenschappen van 2010 in Doha Nadat hij in de serie van de 4 x 400 m estafette samen met Nils Duerinck broer Jonathan en Antoine Gillet naar een onbedreigde serie-overwinning was gelopen in 30884 een Belgisch indoorrecord waren zij in die finale zonder Duerinck maar met Cédric Van Branteghem nog eens bijna twee seconden sneller in 30694 alweer een recordverbetering Hiermee veroverden het Belgische viertal de zilveren medaille achter het onbereikbare Amerikaanse team dat eerste werd in 30340 Nooit eerder leverde een Belgisch estafettekwartet op een WK indoor een dergelijke prestatie EK atletiek 2010 Na een goede voorbereiding waarbij hij enkele weken eerder op de 400 m tijdens de Belgische kampioenschappen de finale had laten lopen nadat hij in zijn reeks een goede tijd van 4522 had gerealiseerd was Kevin Borlée klaar voor de EK in Barcelona Hier plaatste hij zich gemakkelijk voor de halve finale van de 400 m In 4571 won hij zijn reeks In de halve finales kwam hij vervolgens tot een winnende 4532 de zevende tijd van alle finalisten In de finale leek het met Kevin Borlée gestart in baan zes na een redelijk goed begin steeds minder te gaan Maar in de laatste 50 meter zette hij een indrukwekkende eindspurt in waarbij de concurrentie leek stil te vallen Hij finishte tenslotte met een borstlengte voorsprong als eerste in 4508 meteen zijn beste jaarprestatie Met deze gouden medaille is hij nog maar de derde Belgische man die op een EK outdoor ooit een gouden medaille wist te halen Voor hem hadden Gaston Roelants in 1962 op de 3000 m steeplechase en Karel Lismont op de marathon in 1971 goud behaald Kevins broer Jonathan die vrij algemeen werd beschouwd als de grote favoriet voor de titel eindigde in de finale buiten de medailles als zevende in een tijd van 4535Twee dagen later voegde Kevin nog eens een bronzen plak toe aan zijn palmares Na eerdere winst in de serie van de 4 x 400 m estafette in 30349 finishte hij met Arnaud Destatte Cédric Van Branteghem en broer Jonathan op de slotdag van het toernooi als derde in 30260 in een spannende finale waarin de Russische eerste in 30214 Britse tweede in 30225 Belgische en Duitse vierde in 30265 ploegen aan elkaar gewaagd bleken Brons op EK indoor 2011 De Belgische 4 x 400 m estafetteploeg reisde begin maart 2011 met hoge verwachtingen af naar Parijs voor deelname aan de Europese indoorkampioenschappen Was men immers niet tweede geworden achter de Amerikanen op de WK indoor in Doha het jaar ervoor? Net als in Barcelona tijdens de EK op de buitenbaan werden de Belgen in de Franse hoofdstad echter de voet dwars gezet door andere teams met vergelijkbare ambities Waren het in Spanje de Russen en de Britten die de Belgische formatie van het goud hadden afgehouden ditmaal waren het opnieuw de Britten met daarnaast de Fransen die in eigen huis vleugels hadden gekregen Dat het hard ging bewijst de tijd van 30657 alweer een nationaal record van de als derde eindigende Belgische formatie die naast Kevin Borlée bestond uit Jonathan Borlée Antoine Gillet en Nils Duerinck Kevin Borlée is lid van de Brusselse club White Star Brussels Athletics Olympische Spelen 2012 Op de Olympische Spelen van 2012 in Londen plaatste Kevin Borlée zich op de 400 m via winst in zijn reeks in 4514 en een tweede plaats in zijn halve finale in 4484 rechtstreeks voor de finale Hierin wist hij zich met zijn 4481 in tijd nog weer iets te verbeteren maar verder dan de vijfde plaats kwam hij er niet mee Zijn broer Jonathan finishte twee honderdsten na hem als zesde In de finale van de 4 x 400 m behaalden Kevin en Jonathan samen met Antoine Gillet en Michaël Bultheel in 30183 de zesde plaats Kampioenschappen Internationale kampioenschappen Belgische kampioenschappen ;Outdoor ;Indoor Persoonlijke records ;Outdoor ;Indoor Palmares 200 m 2007 BK indoor AC 2151 s 2009 BK AC 2089 s 2011 BK AC 2080 s 400 m ;Kampioenschappen 2006 BK indoor AC 4687 s 2007 BK AC 4638 s 2008 3e in ½ fin OS in Peking- 4488 s 2009 4e NCAA-kamp in Fayetteville 4543 s 2009 4e in ½ fin WK in Berlijn 4528 s 2010 EK in Barcelona 4508 s 2010 4e Continental Cup in Split 4501 s 2011 WK 4490 s 2012 BK AC 4463 s in serie 4456 s nat rec 2012 5e OS 4481 s 2013 BK AC 4473 s 2013 4e in ½ fin WK 4503 s 2013 4e Memorial Van Damme 4539 s 2014 BK AC 4528 s 2014 15e EK 4615 s ;Diamond League-podiumplekken 2011 Prefontaine Classic – 4551 s 2011 Athletissima – 4537 s 2011 Memorial Van Damme – 4497 s 2012 Eindzege Diamond League 2012 Herculis – 4494 s 2012 Athletissima – 4527 s 2012 Memorial Van Damme – 4475 s 2013 Adidas Grand Prix – 4571 s 4 x 100 m estafette 2013 Jeux de la Francophonie in Nice 3958 4 x 400 m estafette 2006 5e WK junioren in Peking 30703 2008 5e OS in Peking 25937 nat rec 2009 NCAA-kamp indoor 30597 met team van FSU 2009 NCAA-kamp in Fayetteville 25999 met team van FSU 2009 4e WK in Berlijn 30188 2010 WK indoor in Doha 30694 nat rec 2010 EK in Barcelona 30260 2010 2e Continental Cup in Split 25984 met Europese ploeg 2011 EK indoor in Parijs 30657 nat rec 2011 5e WK 30041 2012 EK in Helsinki 30109 2012 6e OS 30183 2013 4e EK indoor in Göteborg 30798 2013 5e WK in Moskou 30102 in serie 30081 2014 7e EK in Zürich 30260 2015 EK indoor in Praag 30287 AR Onderscheidingen Gouden Spike trofee voor beste Belgische atleet van het jaar 2008 2010 2011 Gouden Spike voor beste belofte 2008 Sportploeg van het jaar met 4 x 400 m estafetteploeg 2009 2010 2011 Nationale trofee voor sportverdienste 2011 De Koerden Koerdisch کورد Kurd zijn een volk verspreid over verschillende landen met ruim 35 miljoen De Koerden zijn in de meerderheid in de autonome regio van Iraaks-Koerdistan en in de autonome regio van Syrisch-Koerdistan en zijn een belangrijke minderheid in de buurlanden Turkije en Iran waar de Koerdische nationalistische bewegingen blijven vechten voor meer vrijheden Algemeen De herkomst van de Koerden is niet geheel duidelijk Volgens de Koerdische professor Mehrdad MR Izady zijn de Koerden de afstammelingen van de volkeren die zich in de loop van duizenden jaren vestigden in de geografische landstreek die Koerdistan heet Hun taal het Koerdisch waarvan meerdere varianten en dialecten bestaan is net als het Perzisch een Indo-Iraanse taal De Koerden wonen in Turkije Syrië Irak Iraaks-Koerdistan Iran Armenië en in de vroegere Sovjet-Unie Er is ook een Koerdische diaspora die vooral in Noord-Amerika en Europa woont De Koerden vormen een van de volkeren die een eigen taal en cultuur hebben maar geen eigen staat In Irak hebben de Koerden na de val van het regime van Saddam Hoessein verregaande autonomie verworven Aan het begin van de 20e eeuw toen het Ottomaanse Rijk werd opgedeeld was in het Verdrag van Sèvres 1920 autonomie voor de Koerden voorzien met de mogelijkheid tot onafhankelijkheid na enkele jaren Hiervan is niets terechtgekomen Door de opstand van Turkse patriotten onder leiding van Atatürk is het verdrag nooit rechtsgeldig geworden De Vrede van Lausanne in 1923 die de grenzen van het moderne Turkije vastlegde repte met geen woord over de Koerden Religie De meeste Koerden zijn religieus Circa 90% is moslim en ook zijn veel Koerden Jezidi's Een klein deel circa 5% is christelijk en er bestaat zelfs een kleine joodse minderheid Van deze laatste groep is sinds de onafhankelijkheid van Israël een deel naar dit land geëmigreerd In de 7e eeuw hebben de meeste Koerden zich bekeerd tot de islam na de Arabische invasie Volgens velen hadden de Koerden vroeger Zoroastrisme als geloof vandaar ook dat ze elk jaar het zoroastrische nieuwjaar uitbundig vieren Ook vieren ze Newroz een feest afkomstig uit het Midden-Oosten waarbij de komst van de lente wordt gevierd De huidige situatie Het streven te komen tot een Koerdische staat Koerdistan wordt door diverse landen in de regio gezien als bedreiging van de integriteit van hun grondgebied en hun stabiliteit Turkije Veel Turken uit Turkije zijn geëmigreerd naar andere landen zoals landen in West-Europa In landen als Nederland België Duitsland Zwitserland en Oostenrijk woont een grote Turkse minderheid Een deel van deze gastarbeiders zijn echter geen etnische Turken maar Koerden De Koerden kennen een moeilijke geschiedenis in relatie tot de Turkse regering Deze heeft lange tijd ontkend dat ze bestonden In het Ottomaanse Rijk werden de vele volken binnen het rijk betrekkelijk ongemoeid gelaten als ze zich maar schikten onder het bewind Na de stichting van het moderne Turkije veranderde dit Na de Turkse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog werd in 1920 de Vrede van Sèvres getekend tussen de Geallieerden en het Ottomaanse Rijk Krachtens deze overeenkomst zou Turkije veel territorium verliezen en er zou onder andere een onafhankelijk Koerdistan ontstaan Turkse patriotten onder leiding van Mustafa Kemal Atatürk vonden het verdrag echter onaanvaardbaar Er werd een onafhankelijkheidsoorlog gevoerd 1919-1923 die door Turkije werd gewonnen In het nieuwe vredesverdrag de Vrede van Lausanne was geen sprake meer van een Koerdistan Vanaf 1924 was Atatürk het nieuwe staatshoofd en volgens hem pasten Koerden niet binnen zijn ideaal van een "Turkse natiestaat" waarbinnen volgens Atatürk alleen "Turken" woonden Het woord "Turk" is in de grondwet als volgt gedefinieerd Iedereen die in Turkije woont wordt Turk genoemd De discussie die dit tot gevolg heeft is of het woord "Turk" een nationaliteit is of aan een etnische afkomst refereert Atatürk en zijn opvolgers waren voorstander van een sterk etnisch Turks nationalisme om hiermee de nieuwe staat te versterken Hierbij werden minderheden zoals Koerden en ook Armeniërs cultureel onderdrukt en gedwongen zich te assimileren met de Turkse meerderheid In 1927 riepen de Koerden in het noordoosten van het land de Republiek Ararat uit In 1930 werden de Koerden op bloedige wijze verslagen door het Turkse leger In de volkstellingen tot 1965 werden de etnische minderheden van Turkije geregistreerd In de jaren dertig en veertig werden de Koerden daarbij als "Bergturken" dağlı geregistreerd Sommige Turkse taalkundigen probeerden -met officiële steun van de Turkse overheid- zelfs aan te tonen dat het Koerdisch een dialect zou zijn van het Turks In de jaren tachtig werd een nieuw eufemisme bedacht voor de Koerden; ze werden nu geregistreerd als "Oostelijke Turken" doğulu Een aantal medewerkers van de SIS Turks Bureau voor de Statistiek die bij de volkstelling van 1985 het mogelijk wilden maken aan burgers in de volkstellingslijsten aan te geven dat ze als tweede taal Koerdisch spraken werden hiervoor door de staat aangeklaagd De Turkse grondwet kent naast een artikel tegen discriminatie op basis van taal ook een aantal artikelen die het openbaar gebruik van talen die zijn "verboden bij wet" verbieden Deze wetten zijn in de praktijk niet ingezet in rechtszaken maar werden tot 1991 wel ingezet bij de argumentatie voor het arresteren van Koerdische burgers De Koerden hebben in Turkije wel de hoogste posities kunnen bereiken zoals premier vicepremier of legerleider In 1983 werd Turgut Özal premier van Turkije Hij was gedeeltelijk van Koerdische komaf Er zijn ook Koerden die streven naar een onafhankelijke staat zoals de Koerdische afscheidingsbeweging PKK en andere afscheidingsbewegingen De PKK die opgericht werd in 1974 voert in Turkije sinds 1984 een gewapende strijd voor Koerdische onafhankelijkheid De strijd die de Koerdische PKK sindsdien heeft geleverd heeft al vele levens gekost aan beide kanten Tussen 1984 en 1999 stierven bij de gevechten tussen het Turkse leger en de PKK ruim dertigduizend mensen en werden door het Turkse Leger meer dan drieduizend dorpen van de kaart geveegd< ref> De PKK is als een terroristische groepering aangeduid in de Verenigde Staten en Turkije Ook de Europese Unie kwalificeerde de PKK in 2002 als zodanig In april 2008 werd de Europese Unie echter door het Europese Gerechtshof in eerste aanleg gelast deze beslissing ongedaan te maken niet omdat de organisatie van karakter was veranderd maar omdat er procedurefouten waren gemaakt In januari 2009 werd de PKK weer opgenomen op de terreurlijst van de Europese Unie In Nederland komt de PKK nog steeds voor op de door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding NCTb samengestelde lijst van terroristische organisaties Nog steeds is het Koerdische gebied erg achtergesteld Het percentage analfabeten is bijvoorbeeld drie keer hoger dan in het westen van Turkije het BNP is een stuk lager en de zuigelingensterfte is er hoger In de grondwet wordt tot op heden geen melding gemaakt van Koerden Gebruik van het Koerdisch bij officiële gelegenheden is verboden en tot 1991 was het zelfs helemaal verboden Koerdisch te spreken Vooral onder druk van Europese mensenrechtenorganisaties en het Turkse verlangen om het lidmaatschap van de Europese Unie te verwerven worden de minderheden in Turkije toch langzaam meer vrijheden toegestaan Inmiddels is de Turkse televisiezender TRT bezig een Koerdische zender te beginnen Irak In 1970 werd in Irak officieel een autonome regio voor de Iraakse Koerden ingesteld met een eigen parlement In werkelijkheid was er geen enkele autonomie het bestuur werd tot de Golfoorlog van 1990-1991 geheel beheerst door getrouwen van Saddam Hoessein In de jaren tachtig van de 20e eeuw werden opstandige Koerden door het bewind van Saddam Hoessein met harde hand aangepakt Vanwege gifgasaanvallen op de burgerbevolking werd het plaatsje Halabja hier symbool van Na Operation Provide Comfort 1991 viel een deel van het door Koerden bewoonde gebied buiten de invloedssfeer van de regering in Bagdad Na gewelddadigheden tussen regeringstroepen en opstandelingen werd een ongemakkelijke machtsbalans ingesteld; Bagdad trok zijn troepen terug maar legde een blokkade om het gebied Onder bescherming van Operation Provide Comfort II konden de Koerdische Democratische Partij en de PUK hun machtsbasis uitbouwen In 1994 en 1996 trokken zij tegen elkaar ten strijde voornamelijk uit economische motieven Het einde van het onderlinge geweld werd in 1998 door het Washington Agreement bezegeld Tijdens de Irakoorlog van 2003 vochten de Koerdische Peshmerga met de multinationale troepenmacht in Irak tegen het regime van Saddam Hoessein Na de oorlog werd de Koerdische Autonome Regio ingesteld Op nationaal niveau werden de Koerden vertegenwoordigd in het parlement Jalal Talabani werd in 2005 de eerste Koerdische president van Irak Iran In Iran wonen ongeveer 798 miljoen Koerden voor het grootste deel in het noordwesten van het land In de chaos die op de Eerste Wereldoorlog volgde grepen Koerdische stammen de kans autonoom te worden De strijd kende een hoogtepunt toen in 1926 een Perzische prins uit de afgezette Qajardynastie vanuit Irak een opstand ontketende in Iraans Koerdistan Daaraan kwam een einde in 1926-1927 toen de nieuwe sterke man van Iran Reza Pahlavi met een modern nationaal leger de tribale strijdkrachten bedwong De Koerdische nomaden werden gedwongen zich blijvend te vestigen in dorpen in een centraal deel van Iran In 1942 richtte een groep Koerden in Mahabad de Komalaye Jiani Kurdistan "Comité voor de Wedergeboorte van Koerdistan" op met als voorman de religieuze leider Qazi Mohammed De invloed van dit comité breidde zich ondergronds snel uit In 1945 ging het op in een Koerdische Democratische Partij Op 22 januari 1946 werd Qazi Mohammed in Mahabad tot president van de Republiek van Mahabad uitgeroepen Hij eiste van de centrale regering in Teheran vergaande regionale autonomie De Iraanse premier Qavam verklaarde dat dit alleen kon gebeuren na vrije verkiezingen onder leiding van Iraanse troepen Onder dat voorwendsel trokken in december 1946 Iraanse troepen Koerdistan binnen Qazi Mohammed werd ter dood veroordeeld en opgehangen Koerdistan bleef verdeeld over vier Iraanse provincies In 1961 brak in buurland Irak een opstand uit onder de Koerden onder leiding van moellah Mustafa Barzani De Iraanse regering wist Barzani zover te krijgen zijn Iraanse bondgenoten tot rust te manen in ruil voor Irans steun aan het Koerdische verzet in Irak Eind jaren zestig leefde echter in Iran de weerstand weer op tegen het regime De KDPI kwam onder leiding van radicalen die op congressen in 1971 en 1973 besloten tot gewapend verzet met Koerdische autonomie als doel Na de val van het sjah-regime in 1979 kon de KDPI openlijk als partij functioneren Inmiddels was de Islamitische Revolutie in volle gang Veel Koerden van wie de meerderheid soennieten zijn verzetten zich tegen deze totalitaire sjiitische beweging waarop de KDPI opnieuw werd verboden In april 1980 kondigde de Iraanse regering een economische blokkade van de Koerdische gebieden af Toen in september 1980 de Iraans-Iraakse oorlog uitbrak legerde Iran troepen in Koerdistan De Koerden verzetten zich en het lukte de KDPI in de bergen enkele bevrijde zones in te stellen Bagdad steunde de Iraanse Koerdische rebellen en de KDPI kon haar centrale hoofdkwartier dicht bij de grens in Irak vestigen Teheran steunde daarentegen de Iraakse KDP Het kwam verscheidene malen tot bloedige conflicten tussen deze aanvankelijk zo met elkaar verbonden groepen Na de dood van Khomeini zocht KDPI-leider Ghassemlou contact met Teheran Via bemiddeling van de Weense universitaire docent en Koerd dr Rasoul kwam het tot een gesprek tussen Ghassemlou en twee Iraanse diplomaten Tijdens deze ontmoeting op 13 juli 1989 werden Ghassemlou een medewerker en bemiddelaar Rasoul doodgeschoten In 1992 werd in Berlijn de opvolger van Ghassemlou tijdens een soortgelijke ontmoeting vermoord De Iraanse regering ontkende elke betrokkenheid bij de aanslagen die vrijwel zeker door de Iraanse geheime dienst werden uitgevoerd Sindsdien is de KDPI verzwakt Op dit moment is vooral de Partij voor een vrij leven in Koerdistan PJAK de overkoepelende partij van de PKK actief Net als de PKK strijdt de PJAK vooral in de bergen Syrië De Koerden vormen de grootste etnische minderheid in Syrië Zij vormen circa tien procent van de bevolking en leven voornamelijk in het noordoosten van het land De meesten van hen zijn soennitische moslims er zijn ook jezidische Koerden in Syrië Een heel klein aantal van hen zijn christenen en alevieten Tijdens de Syrische burgeroorlog hebben de Syrische Koerden kans gezien om een autonoom gebied te realiseren genaamd Ro­ja­va Westen In veel landen zoals Nederland en België wonen Koerdische vluchtelingen In Nederland leven momenteel ongeveer 70000 Koerden Duitsland heeft de grootste Koerdische gemeenschap in Europa; er wonen ongeveer een half miljoen Koerden Ook in de Verenigde Staten wonen veel Koerden; vooral de stad Nashville heeft een grote Koerdische gemeenschap Zie ook Republiek Mahabad Koerdische Autonome Regio in Irak Ro­ja­va Iraanse volkeren Hurrieten Externe links Het Duitse koningschap bestond van 911 tot 1806 De koning van Duitsland was een voor het leven gekozen functionaris die de eenheid van het Oost-Frankische Rijk bestaande uit Beieren Franken Lotharingen Saksen en Zwaben moest symboliseren en behartigen Vanaf 962 lieten de gekozen Duitse koningen zich tevens doorgaans enige tijd later dan hun verkiezing tot koning door de paus tot keizer kronen van het Heilige Roomse Rijk dat beschouwd werd als rechtsopvolger van het oude Romeinse keizerrijk Zij waren immers de beschermheren van het Italiaanse schiereiland en de pauselijke staat Het was dus geen erfelijk koningshuis; de Duitse koning werd volgens een ongeschreven grondwet verkozen Meestal droeg de Duitse koning ook de keizerskroon van het Heilige Roomse Rijk Daarom worden deze koningen meestal keizer genoemd zie lijst van Rooms-Duitse koningen en keizers De gebruikelijke nummering van de koningen met de naam Karel Lotharius of Lodewijk is ook niet de nummering als koning van Duitsland maar die als keizer zie verder onder voorgeschiedenis De precieze aanduiding van naam en functie zijn in de loop der eeuwen veranderd De naam Rooms koning werd gebruikt om de gekozen Duitse keizer aan te duiden in de periode vóór zijn kroning in Aken of Frankfurt In het Latijn heette het "REX ROMANORUM" de Duitsers spraken van hun "Römischer König" of "König der Römer" In de 18e eeuw werd ook de aanduiding "König in Germanien" of "Germaniae Rex" gebruikt Moderne Duitse schrijvers gebruiken de term "römisch-deutscher König" Graaf Willem II van Holland wordt in de Nederlandse literatuur meestal Rooms-koning of Rooms koning genoemd Ontstaan Toen Lodewijk IV het Kind in september 911 overleed was in het Oost-Frankische Rijk meteen ook de laatste Karolinger van het toneel verdwenen Onder zijn zeer zwakke regering waren de oude stamhertogdommen die door Karel de Grote 100 jaar eerder waren afgeschaft opnieuw verrezen Beieren Franken Saksen Zwaben en het uit Midden-Francië ontstane Lotharingen Uit vrees voor het uiteenvallen van het rijk in deze vijf bestanddelen kozen de rijksgroten de Frankische hertog Koenraad I van Franken tot koning in de zin van verdediger van het algemeen rijksbelang Hij kon zich dus niet in de interne aangelegenheden van de Duitse hertogdommen mengen Daarmee was het erfrecht opgeheven en werd meteen ook het rijk niet langer als persoonlijk bezit van een vorstenhuis beschouwd Enkel Lotharingen dat onder meer ook de latere Nederlanden omvatte hield vast aan het erfrecht van de Karolingers en zocht tussen 911-923 aansluiting bij West-Francië onder Karel de Eenvoudige Door het begraven van de hoop op eenheid met het West-Frankische Rijk men had tot dan toe geprobeerd het imperium van Karel de Grote te herstellen werd onder Koenraad I Duitsland geboren Dat omvatte ongeveer de huidige Duits- en Nederlandstalige gebieden en zweefde tussen confederatie en feitelijke staat Het had dan ook geen hoofdstad; het centrum was daar waar de koning resideerde Na Koenraad werd Hendrik I hertog van Saksen tot koning gekozen Hij legde in 921 de grenzen met Frankrijk vast in het Verdrag van Bonn Het lukt hem niettemin om nadien in 923 Lotharingen definitief terug te winnen en daarmee ook de huidige Nederlandstalige gebieden Tegen 928 was dit economisch en politiek belangrijke gebied voor Duitsland geconsolideerd Keizerschap Hendriks zoon Otto I de Grote stichtte in 962 het Heilige Roomse Rijk door opnieuw de titel van keizer aan te nemen Dat rijk oversteeg de grenzen van Duitsland; het omvatte naast het Duitse koninkrijk ook de koninkrijken Italië en Bourgondië Omdat van dan af de keizerstitel van het Heilige Roomse Rijk steeds toekwam aan de koning wordt deze koning ook wel Rooms-koning genoemd Koenraad II een nakomeling van Koenraad I slaagde erin om aan de laatste Bourgondische koning Rudolf III de belofte te ontlokken hem als zijn opvolger aan te duiden; hij erfde het koninkrijk in de zomer van 1034 Het toenmalige Bourgondië was niet het latere hertogdom op de plaats van de huidige Franse landstreek; het strekte zich ten oosten daarvan uit over de valleien van de Rhône en de Saône en over het westen van Zwitserland tot over Bern en Lausanne Het zou een integraal deel van Duitsland gaan vormen Ten gevolge van de Investituurstrijd werd tijdens de regering van keizer Hendrik IV kleinzoon van Koenraad II op aansturen van de paus en voornamelijk Saksische rijksgroten voor het eerst een tegenkoning verkozen Op 15 maart 1077 werd Rudolf van Zwaben aangesteld tot Duits koning Nadat deze in 1080 door Hendrik IV op het slagveld werd gedood volgde weldra een tweede tegenkoning in 1081 Herman van Luxemburg-Salm die zo goed als gezagsloos in 1088 zou sterven Korte tijd fungeerde zelfs een zoon van Hendrik IV koning Koenraad van Lombardije als tegenkoning 1087-1101 doch hij genoot evenmin gezag in het Duitse rijk Daarna zouden nog verschillende tegenkoningen gekozen worden de laatste in 1349 Aanleiding was steeds onenigheid tussen de keurvorst en kiesgerechtigde rijksgroten maar het politieke manoeuvre was nooit een groot succes Mede om dit soort impasses te vermijden werd het aantal keurvorsten in 1198 op aandringen van paus Innocentius III vastgelegd op zeven In 1257 werd vastgelegd dat het kiescollege voortaan zou bestaan uit de drie hoogste geestelijken de aartsbisschoppen van Keulen Mainz en Trier en vier wereldlijke vorsten de koning van Bohemen de hertig van Saksen de markgraaf van Brandenburg en de paltsgraaf van de Rijn Op 10 januari 1356 vaardigde keizer Karel IV de Gouden Bul uit waarin de procedure voor de koningskeuze werd vastgelegd Het was in feite de bevestiging van de traditie die reeds in 1257 was ingevoerd maar ze zweeg over de aanspraken op goedkeuring van de keuze door de paus Habsburgers Met het aantreden op 18 maart 1438 van Albrecht II als koning begon de heerschappij van de Habsburgers en werd het koningschap quasi-erfelijk Zijn kleinzoon Maximiliaan I werd in 1508 te Triente door de prins-bisschop van Gurk tot keizer gezalfd Hierdoor was het keizerschap ten slotte volledig van het pausdom losgekoppeld geworden Voortaan zouden de Duitse koningen bij hun kroning te Aken meteen ook de keizerlijke waardigheid aannemen Daarmee hadden ook de keurvorsten hun rol uitgespeeld en was de procedure van de koningskeuze tot een ritueel verworden Het zou niettemin worden volgehouden tot aan de val van het Heilige Roomse Rijk in 1806 Lijst der koningen van Duitsland Voorgeschiedenis Oost-Frankische koningen Oost-Francië was de voorganger van het Heilige Roomse Rijk; men spreekt in de geschiedschrijving vaak pas vanaf 911 van "Duitsland" toen Lodewijk het Kind als laatste Karolinger van de troon verdween 840-876 Lodewijk II de Duitser koning van Oost-Francië geen keizer 876-880 Karloman van Oost-Francië koning van Oost-Francië Beieren geen keizer 876-882 Karel III de Dikke koning van Oost-Francië Zwaben en Italië keizer 876-882 Lodewijk III de Jongere koning van Oost-Francië Frankenland Saksen en Thüringen geen keizer 882-887 Karel III de Dikke koning van heel Oost-Francië keizer 887-899 Arnulf van Karinthië koning van Oost-Francië en Italië betwist keizer 899-900 Zwentibold koning van Oost-Francië geen keizer 900-911 Lodewijk IV het Kind koning van Oost-Francië geen keizer Duitse koninkrijk 911-918 Koenraad I 919-936 Hendrik I de Vogelaar 936-973 Otto I de Grote 973-983 Otto II de Rode 983-1002 Otto III 1002-1024 Hendrik II de Heilige 1024-1039 Koenraad II de Saliër 1039-1056 Hendrik III 1056-1105 Hendrik IV 1077-1080 Rudolf van Rheinfelden tegenkoning 1081-1086 Herman van Salm tegenkoning 1087-1098 Koenraad van Franken medekoning 1105-1125 Hendrik V 1125-1137 Lotharius III van Supplinburg 1138-1152 Koenraad III 1147-1150 Hendrik Berengarius medekoning 1152-1190 Frederik I Barbarossa 1190-1197 Hendrik VI 1198-1208 Filips I 1208-1215 Otto IV 1215-1250 Frederik II 1246-1247 Hendrik Raspe tegenkoning 1250-1254 Koenraad IV 1254-1256 Willem van Holland 1257-1272 Richard van Cornwall interim-koning 1257-1273 Alfons van Castilië tegenkoning 1273-1291 Rudolf I 1291-1298 Adolf I 1298-1308 Albrecht I 1308-1313 Hendrik VII 1314-1330 Frederik de Schone tegenkoning 1314-1347 Lodewijk IV Gunther van Schwarzburg tegenkoning 1347-1378 Karel IV 1378-1400 Wenceslaus 1400-1410 Ruprecht 1410-1411 Jobst 1411-1437 Sigismund 1437-1439 Albrecht II 1440-1493 Frederik III 1493-1519 Maximiliaan I 1519-1556 Karel V 1556-1564 Ferdinand I 1564-1576 Maximiliaan II 1576-1612 Rudolf II 1612-1619 Matthias 1620-1637 Ferdinand II 1637-1657 Ferdinand III 1658-1705 Leopold I 1705-1711 Jozef I 1711-1740 Karel VI 1742-1745 Karel VII 1745-1765 Frans I Stefan 1765-1790 Jozef II 1790-1792 Leopold II 1792-1806 Frans II Het Koninkrijk Groot-Brittannië soms ook beschreven als het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië Engels United Kingdom of Great Britain was een staat in West-Europa van 1707 tot 1801 Het koninkrijk werd gevormd door de vereniging van het Koninkrijk Engeland waaronder Wales met het Koninkrijk Schotland door de Acts of Union in 1707 De naam Groot-Brittannië was echter al een eeuw eerder in zwang geraakt in 1603 toen koning Jacobus VI van Schotland tevens koning van Engeland werd en de twee koninkrijken onder één koning kwamen Met de Acts of Union in 1707 werden de nationale parlementen van Engeland en Schotland opgeheven en een nieuw Brits parlement gevormd Het nieuwe Britse parlement en de Britse regering zetelden in Londen De Britse vlag de Union Flag werd al sinds 1606 gebruikt op schepen op volle zee en bestond uit het rode Sint-Joriskruis van de vlag van Engeland bovenop het Andreaskruis van de vlag van Schotland De vlag van Wales werd niet opgenomen in de Union Flag aangezien Wales al in 1282 door Engeland was geannexeerd In Schotland werd ook een alternatieve Union Flag gebruikt waarbij het Andreaskruis bovenop het Joriskruis lag Met de Act of Settlement in 1701 die na 1707 voor het hele koninkrijk Groot-Brittannië gold was vastgelegd dat de kinderloze koningin Anna zou worden opgevolgd door Sophia van de Palts of haar nakomelingen Alleen protestanten mochten de Britse troon bestijgen Rooms-katholieken werden hiervan uitgesloten Na Annas dood in 1714 werd Sophias zoon George I keurvorst van Hannover gekroond als eerste Britse koning van het Huis Hannover Tijdens de 18e eeuw was het koninkrijk Groot-Brittannië regelmatig verwikkeld in de oorlogen op het Europees continent waaronder de Spaanse 1701-1714 en Oostenrijkse Successieoorlog 1740-1748 de Zevenjarige Oorlog 1756–1763 en de Eerste 1792-1797 en Tweede Coalitieoorlog 1799-1802 tegen revolutionair Frankrijk In de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog 1780-1784 versloeg het Britse koninkrijk de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden In de Franse en Indiaanse oorlog 1754-1763 veroverden de Britten de Franse koloniën in Noord-Amerika Na de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog 1775-1783 verloor het Britse koninkrijk echter haar belangrijkste Amerikaanse koloniën die onafhankelijk werden als de Verenigde Staten Het koninkrijk Groot-Brittannië bleef bestaan tot de Act of Union van 1800 die echter pas in 1801 intrad Hierbij werd het Koninkrijk Ierland dat al sinds 1541 in personele unie door de Engelse koning werd geregeerd met het koninkrijk samengevoegd om zo het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland te vormen Monarchen van het koninkrijk Groot-Brittannië Anna van Groot-Brittannië 1707–1714 daarvoor sinds 1702 koningin van Engeland en koningin van Schotland George I van Groot-Brittannië 1714–1727 George II van Groot-Brittannië 1727–1760 George III van Groot-Brittannië 1760–1801 daarna tot 1820 koning van het Verenigd Koninkrijk Kortstaartkameleons Alle soorten leven endemisch op het eiland Madagaskar ten zuidoosten van het vasteland van Afrika Sommige soorten zijn alleen bekend van enkele omliggende eilanden Alle soorten zijn overdag actief en leven op de bodem in de strooisellaag de bodemlaag van bossen die voornamelijk bestaat uit afgevallen bladeren Kortstaartkameleons slapen 's nachts in lagere delen van planten Het zijn insecteneters die in een hinderlaag wachten tot prooien zich aandoen Kortstaartkameleons zijn in de regel bruin van kleur in plaats van groen zoals de meeste kameleons Alle soorten kennen een zeer goede camouflage het lichaam doet sterk denken aan een verdord blad De grootste soorten bereiken een lichaamslengte tot tien centimeter inclusief staart De kleinste soorten echter worden nog geen drie centimeter lang inclusief staart en behoren tot de kleinst bekende gewervelde dieren Het vermogen om van kleur te veranderen is zeer beperkt in vergelijking met andere groepen kameleons Het grootste deel van alle soorten kortstaartkameleons is pas in de jaren zestig tot de jaren negentig van de 20e eeuw voor het eerst wetenschappelijk beschreven Een aantal pas ontdekte kortstaartkameleons leeft in geïsoleerde of ontoegankelijke gebieden De levenswijze van dergelijke soorten is nog niet goed onderzocht Sommige soorten zijn wat bekender zoals de pantserkameleon die soms in de handel in exotische dieren wordt aangeboden De meeste kortstaartkameleons hebben nog geen Nederlandstalige naam Naamgeving Kortstaartkameleons staan ook wel bekend als stompstaartkameleons De Nederlandstalige naam kortstaart- of stompstaartkameleons slaat op de relatief zeer korte staart in vergelijking met andere kameleons Ook in veel andere talen wordt een dergelijke naam gebruikt zoals het Duitse Stummelschwanzchamäleons en het Zweedse korthalekameleoner In de Engelse taal worden de kameleons leaf chameleons bladkameleons genoemd ook de naam stumptailed chameleons wordt gebruikt De geslachtsnaam Brookesia is een eerbetoon aan de Britse natuuronderzoeker Joshua Brookes 1761–1833 Veel soorten hebben een wetenschappelijke soortnaam die eveneens een wetenschapper eert Voorbeelden zijn Decarys kortstaartkameleon Brookesia decaryi die vernoemd is naar Raymond Decary en de stekelkameleon Brookesia stumpffi die zijn soortnaam dankt aan Antonio StumpffAndere soorten hebben een naam die verwijst naar hun verspreidingsgebied zoals Brookesia antakarana die werd aangetroffen in hetzelfde gebied als het volk Antakarana De soort Brookesia ambreensisis vernoemd naar het Nationaal park Montagne dAmbre Tenslotte zijn er ook soorten die vernoemd zijn naar een lichaamskenmerk zoals de gestreepte Brookesia lineata lineata gestreept De pantserkameleon Brookesia perarmata is voorzien van grote schilden op de huid en per-armata betekent sterk gepantserdEnkele soorten kortstaartkameleons hebben een wetenschappelijke naam gekregen die slaat op het feit dat ze sterk bedreigd zijn De soortnaam van Brookesia tristis betekent treurend en die van Brookesia desperata betekent wanhopig Verspreiding en habitat Het verspreidingsgebied verschilt sterk per soort zie voor de verspreiding van alle soorten de tabel onderaan Niet alleen de ligging van het areaal wijkt af maar ook de de grootte van het verspreidingsgebied en de populatiedichtheid van de verschillende soorten verschilt sterk Ook de microhabitat kan heel verschillend zijn Kortstaartkameleons komen endemisch voor op het eiland Madagaskar Ook andere kameleons komen vrijwel uitsluitend voor op Madagaskar zoals vertegenwoordigers van de geslachten Calumma en Furcifer Slechts enkele kortstaartkameleons zijn alleen bekend van omliggende eilandjes als Nosy Be Van de soorten die op het hoofdeiland Madagaskar leven komt het grootste deel uitsluitend voor in het noordelijke deel Vrijwel alle soorten hebben een zeer klein verspreidingsgebied bestaande uit een enkele locatie Grootte van het areaal De grootte van het verspreidingsgebied verschilt sterk De wenkbrauwkameleon bijvoorbeeld komt voor in een lange strook van het oosten van Madagaskar bijna van het noorden tot het zuiden van het eiland De grootte van het areaal wordt geschat op ongeveer 75000 vierkante kilometer< ref> De soort Brookesia brygooi heeft eveneens een groot areaal maar is juist te vinden in een groot deel van het westen van Madagaskar De soort Brookesia bonsi bijvoorbeeld is alleen bekend van Nationaal Park Tsingy de Namoroka Het totale oppervlak van het verspreidingsgebied bedraagt volgens schattingen minder dan 100 vierkante kilometer Populatiedichtheid Uit een onderzoek in 2010 door de Malagassische bioloog Joseph Christian Randrianantoandro bleek dat kortstaartkameleons vrij algemeen voor kunnen komen in vergelijking met andere kameleonsDe soort Brookesia brygooi is een van de meer algemene kortstaartkameleons Van deze soort werd de populatiedichtheid in Menabe in westelijk Madagaskar geschat op 35 exemplaren per hectare Hierbij werd geen verschil gevonden in gebieden die door de houtkap waren aangetast en oorspronkelijke bossen die niet door de mens zijn aangepast In sommige delen van oorspronkelijke bossen werd zelfs geen enkel exemplaar van Brookesia brygooi aangetroffenSoorten uit het verwante geslacht Furcifer komen veel minder voor het aantal exemplaren van de soort Furcifer labordi wordt geschat op gemiddeld 72 exemplaren Van de soort Furcifer oustaleti werden gemiddeld 13 exemplaren per hectare aangetroffen In het natuurreservaat Tsingy de Bemaraha werd in 2008 een onderzoek gedaan naar het voorkomen van de verschillende soorten kortstaartkameleons De soort Brookesia brygooi kwam het meest voor 444 exemplaren gevolgd door Brookesia perarmata 192 exemplaren en Brookesia exarmata 98 exemplaren Kameleons uit andere geslachten die werden aangetroffen zijn Furcifer nicosiai 22 exemplaren en Furcifer petteri 2 exemplaren Brookesia brygooi werd het meest aangetroffen in door de mens aangetaste delen van het bos buiten het park De pantserkameleon ontbrak hier volledig en werd voornamelijk aangetroffen in onaangetaste delen van het bos met een strooisellaag en lage begroeiing< ref> Habitat Kortstaartkameleons zijn typische bodembewoners die niet klimmen maar leven in de strooisellaag Deze bestaat uit bladeren takjes mos en andere plantendelen In de strooisellaag verschuilen de hagedissen zich en daarnaast leven er veel insecten die als voedsel dienen De verschillende soorten leven in beboste gebieden met een hoge luchtvochtigheid De luchtvochtigheid is een belangrijke factor; doordat ze zo klein zijn hebben kortstaartkameleons een relatief groot huidoppervlak wat ze gevoelig maakt voor uitdroging In gebieden waar de luchtvochtigheid het gehele jaar door vrij laag is kunnen de dieren niet overleven Een korte periode van lage luchtvochtigheid doorstaan ze door zich ondergronds te verschuilen Als de eieren worden blootgesteld aan een omgeving met te weinig vocht drogen ze uit en zijn ze niet levensvatbaar De meeste soorten leven in het tropisch regenwoud van laaggelegen gebieden op zeeniveau tot in vochtige bergbossen op een hoogte van bijna 2000 meter boven zeeniveau Ook zijn verschillende soorten bekend van de drogere bossen in het zuiden en westen van Madagaskar Uiterlijke kenmerken Kortstaartkameleons blijven allemaal klein enkele soorten worden niet langer dan drie centimeter De reden waarom de kortstaartkameleons zo klein zijn kan misschien verklaard worden door eilanddwerggroei Het lichaam is zijdelings afgeplat zoals bij de andere kameleons en ook de ogen zijn typisch kameleonachtig ze kunnen onafhankelijk van elkaar bewegen Het lichaam is op verschillende manieren aangepast om maar zo veel mogelijk op een verdord boomblad te lijken Sommige soorten gaan volledig in hun omgeving op door huidflappen op kop en rug bladrand-achtige rugkammen of nerf-achtige lichaamspatronen Er zijn wel meer hagedissen die sprekend op bladeren lijken door een dergelijke lichaamsconfiguratie zoals de eveneens in Madagaskar voorkomende bladstaartgekko's uit het geslacht Uroplatus Kop De kop is vaak afgerond en stomp sommige soorten hebben een verlenging aan de voorzijde van de kop bestaande uit huidweefsel Verharde hoorns komen soms voor bij andere kameleonsoorten maar bij de kortstaartkameleons ontbreken dergelijke uitsteeksels altijd Ook andere voor kameleons karakteristieke kenmerken van de kop ontbreken bij de kortstaartkameleons zoals bijvoorbeeld de oorkwabben en ook een keelzak komt nooit voor Kortstaartkameleons hebben vaak wel kleine bultachtige uitsteekseltjes op de kop Alleen de pantserkameleon heeft duidelijke stekels op de kop Alle andere soorten bezitten vaak rijen bultjes op de bovenzijde van de kop Soms is een klein doorntje aanwezig boven het oog die bij een aantal soorten is uitgegroeid tot een soort kam die aan wimpers doet denken De wenkbrauwkameleon dank zijn naam aan een driehoekige huidflap boven ieder oog Het binnenoor van kortstaartkameleons heeft een speciale structuur die als evenwichtsorgaan dienst doet De kameleon kan met behulp van het binnenoor kleine veranderingen in de versnelling waarnemen Hierdoor kan de kameleon met behulp van het oor zijn lichaamshouding verbeteren< ref> Lichaam Alle soorten blijven in vergelijking met andere kameleons zeer klein De grootste soort is Brookesia perarmata die een totale lichaamslengte tot elf centimeter bereikt Vrouwtjes van Brookesia micra zijn met een maximale lichaamslengte zonder staart 199 millimeter lang en een van de kleinste amniote gewervelden ter wereld Alleen sommige soorten kogelvingergekko's zoals Sphaerodactylus ariasae max 18 mm lichaamslengte blijven nog kleiner Brookesia micra is wel de kleinst bekende kameleon De lichaamskleur is meestal bruin tot donkerbruin met lichtere en donkere strepen of vlekken De enige uitzondering is de in noordelijk Madagaskar levende soort Brookesia vadoni die juist overwegend groen van kleur is Van veel andere kameleons is bekend dat ze drastisch van kleur kunnen veranderen dit dient voornamelijk om met soortgenoten te communiceren Kortstaartkameleons hebben slechts een zeer beperkt vermogen om van kleur te veranderen ze kunnen alleen van licht- naar donkerbruin kleuren Als ze zich bedreigd voelen kleuren ze donkerder en soms verschijnen vlekken of strepen op het lichaam Van een echte kleuromslag is echter geen sprake Als de dieren 's nachts slapen is de lichaamskleur aanmerkelijk lichter De kameleons worden om deze reden vooral gedurende de nacht gevangen door onderzoekers omdat ze dan gemakkelijk te zien zijn als ze worden belicht Kortstaartkameleons hebben vaak stekelrijen vergrote schubben of uitsteeksels op het lichaam Deze dienen voornamelijk om het lichaam te camoufleren en niet ter verdediging of om af te schrikken Brookesia vadoni is de enige uitzondering; de stekels van deze soort zijn zeer lang en naaldachtig in vergelijking met alle andere soorten De stekels komen over het gehele lichaam inclusief de staart voor op de onderzijde naEen andere soort die een opvallend uiterlijk heeft is Brookesia perarmata Deze soort heeft rijen kleine hoornachtige trosjes op het lichaam zowel op de rug als de flanken Het meest opvallend is de kop die vele opstaande verharde randen heeft Deze zijn lichter van kleur dan de rest van de kop en het lichaam Het geheel aan uitsteeksels aan de kop doet denken aan een soort helm Mannetjes zijn altijd kleiner dan vrouwtjes en dit is tevens het enige uiterlijke verschil Bij een parend koppeltje is het sekseverschil m makkelijk vast te stellen maar het geslacht van een individuele kortstaartkameleon is zeer moeilijk te bepalen Bij andere groepen van kameleons hebben mannetjes vaak grotere stekels en kammen en zijn hieraan eenvoudig te onderscheiden van de vrouwtjes Poten De poten zijn relatief lang en dun maar weinig krachtig Kameleons zijn niet in staat om snel weg te rennen zoals bekend is van veel andere hagedissen De poten zijn niet naast maar onder het lichaam geplaatst De poten zijn daardoor niet geschikt om te rennen maar wel om het dier over het sagittale vlak te bewegen Hierbij wordt het lichaam gelijkmatig heen- en weer bewogen zodat het dier niet opvalt De kortstaartkameleons zijn in vergelijking met andere kameleons erg langzaam en vertrouwen volledig op hun camouflage De ledematen zijn zo lang en dun dat ze eerder doen denken aan die van een insect dan aan de poten van een hagedis Aan het einde van de poten zijn de vingers en tenen gelegen die net zoals bij alle kameleons zijn omgevormd tot grijpklauwen De vingers en tenen dragen nagels bij kortstaartkameleons bestaan de nagels uit één geheel Dit is een verschil met de soorten uit het geslacht Rhampholeon die een spleet aan het einde van de nagel hebben zodat het uiteinde van iedere nagel twee punten heeft Deze vorm van de nagels wordt wel bicuspide genoemd van het Latijnse bi- twee cuspis uiteinde De onderzijde van de poten kan zowel glad zijn als voorzien van knobbels De onderzijde van de poten heeft bij veel soorten een laagje dat bestaat uit zeer kleine haartjes die setae worden genoemd Deze haartjes komen ook voor bij andere groepen zoals gekkos die hierdoor op glas kunnen lopen De haartjes zijn bij kameleons zoals de kortstaartkameleons lang niet zo efficiënt als bij de gekkos maar dragen wel bij aan een betere grip op de ondergrond< ref> Staart Alle soorten hebben een relatief korte staart hieraan is ook de naam te danken De staart is altijd korter dan het lichaam dit in tegenstelling tot de meeste hagedissen inclusief veel kameleons Hagedissen hebben in de regel een staart die tenminste anderhalf tot twee keer de lichaamslengte bedraagt Ook de gelijkende soorten uit het geslacht Rhampholeon hebben een kortere staart De staart van de mannetjes is ongeveer dertig procent van de lichaamslengte De staart van de kortstaartkameleons is niet oprolbaar en kan niet of nauwelijks als een extra grijporgaan worden gebruikt De staart speelt wel een rol in de voortbeweging van de kameleons De staart is alleen aan het uiteinde zeer beweeglijk Tijdens het lopen wordt de staart recht achteruit gehouden als tegengewicht Enkel de punt van de staart dient om contact te maken met de ondergrond De staartpunt wordt tijdens het lopen omlaag gekromd zodat deze de bodem raakt Hierdoor kan de staartpunt beschouwd worden als een extra contactpunt met de bodem een dergelijk gebruik van de staart is bij andere hagedissen niet bekend Bij de gelijkende soorten uit het geslacht Rhampholeon is het gebruik van de staartpunt als extra ankerpunt nog niet onderzocht De staartpunt van de kortstaartkameleons is zo beweeglijk dankzij een aantal anatomische aanpassingen De staart van kortstaartkameleons telt ongeveer 20 staartwervels wat aanzienlijk minder is in vergelijking met andere kameleonsoorten die meestal rond de 50 staartwervels bezitten Daarnaast zijn de staartwervels van kortstaartkameleons kleiner en met name aan de staartpunt zijn minder wervels aanwezig dan in het voorste deel van de staart De pezen aan de onderzijde van de staartpunt zijn beter ontwikkeld wat de beweeglijkheid van de staartpunt vergroot De soort Brookesia micra heeft een oranje achtereinde van de staart althans de volwassen dieren Andere kortstaartkameleons hebben een staartkleur die overeenkomt met de lichaamskleur Voedsel en jacht Kortstaartkameleons gaan meestal niet actief op zoek naar voedsel maar liggen in een hinderlaag te wachten tot een prooidier langskomt waarna deze wordt buitgemaakt Soms worden prooien beslopen voor ze worden gegeten De prooidieren worden visueel opgespoord de kegelvormige ogen kunnen alle kanten opdraaien Net als alle kameleons hebben kortstaartkameleons een lange schiettong die razendsnel naar buiten kan worden geschoten Het prooidier wordt door het uiteinde van de tong gegrepen waarna de tong weer in de bek wordt gebracht Kortstaartkameleons eten kleine ongewervelde dieren zoals insecten en spinnen Van de pantserkameleon Brookesia perarmata is bekend dat ook termieten worden gegeten Vijanden en verdediging De belangrijkste predatoren van kameleons op Madagaskar in het algemeen zijn de madagaskarslangenarend Eutriorchis astur en de gebandeerde torenvalk Falco zoniventris Deze vogels eten echter voornamelijk grotere kameleons die in bomen en struiken leven< ref> Vijanden van specifiek de kortstaartkameleons zijn voornamelijk grondscharrelaars zoals de blauwkopgrondscharrelaar Atelornis pittoides en de gebandeerde grondscharrelaar Brachypteracias leptosomus en de haaksnavelvanga Vanga curvirostris die tot de vanga's behoort De gebandeerde grondscharrelaar is de enige vogel die liever kortstaartkameleons eet dan soorten uit de geslachten Calumma en Furcifer Kortstaartkameleons kennen meestal alleen een vorm van passieve verdediging Ze blijven vaak urenlang doodstil zitten en bewegen zich zeer langzaam Om niet op te vallen worden de voor kameleons karakteristieke schommelde bewegingen gemaakt Alle soorten blijven bovendien op de bodem of klimmen hooguit op dood hout dat op de bodem ligt Alleen om te slapen worden lagere struiken uitgezocht De kameleons slapen niet tussen de bladeren van planten en bomen omdat hierin vijanden op zoek gaan naar prooien Daarom kiezen ze kale takjes uit om op te zitten gedurende de nacht< ref> Kortstaartkameleons kunnen bij bedreiging niet snel wegrennen en zullen eveneens niet bijten als ze worden opgepakt Andere kameleons reageren sissend of grommend en sperren de bek open om agressief van zich af te bijten Bij de kortstaartkameleons komt dit gedrag nooit voor ze blijven in eerste instantie altijd stil zitten Uit waarnemingen van in gevangenschap gehouden dieren blijkt dat ze weinig stressgevoelig zijn Hierbij worden de poten onder de buik gevouwen waarna de kameleon omvalt Van verschillende soorten is bekend dat ze het lichaam snel laten vibreren waarbij een zoemend geluid te horen is Dit dient waarschijnlijk niet om grote roofdieren op afstand te houden maar om mieren die over het lichaam kruipen af te weren Van slapend exemplaar dat in gevangenschap werd gehouden is waargenomen dat het dier vibreerde toen er een voedselkrekel over het lichaam liep< ref> Voortplanting en ontwikkeling De paartijd start in het natte seizoen vooral bij de soorten die in drogere gebieden leven Van een aantal soorten is beschreven dat er een paringsritueel wordt uitgevoerd door het mannetje Dit ziet eruit als een soort dansje waarbij het mannetje om het vrouwtje heen loopt terwijl schokkende bewegingen met het lichaam worden gemaakt en met de kop wordt geknikt Als een vrouwtje niet paringsbereid is zal ze zijwaartse bewegingen maken om het mannetje af te weren Een paringsbereid vrouwtje laat het mannetje zijn gang gaan zodat hij uiteindelijk op haar rug klimt Een vrouwtje kan een mannetje meerdere dagen meedragen De daadwerkelijk paring vindt vaak in de avond of nacht plaats Alle soorten zijn eierleggend de jongen worden in een ei afgezet en geen enkele soort is eierlevendbarend zoals voorkomt bij veel andere kameleons< ref> Na ruim een maand worden door het vrouwtje eieren afgezet De eieren zijn verhoudingsgewijs vrij groot omdat de vrouwtjes zo klein blijven De eitjes van Brookesia tristis hebben een doorsnede van 58 tot 59 millimeter terwijl het vrouwtje een lichaam van maximaal 24 millimeter heeft De eieren nooit begraven maar worden tussen de bladeren in de grond afgezet Sommige soorten hebben kleverige eieren die vastgeplakt worden onder stukken hout of onder mos De incubatietijd is vaak drie maanden of meer afhankelijk van de omgevingsomstandigheden zoals de temperatuur Omdat de eieren tussen de rottende bladeren worden gedeponeerd profiteren ze van de hogere temperaturen en luchtvochtigheid als gevolg van broei Als de embryo's in het ei volledig zijn ontwikkeld komen de jongen tevoorschijn Bij de soort Brookesia tristis zijn de juvenielen die uit het ei kruipen ongeveer 14 millimeter lang en wegen na een week 003 gram< ref> Wat betreft lichaamsvorm en -kleur lijken ze al op de ouderdieren Het aantal eieren hangt af van de soort en ook van de grootte van het vrouwtje Oudere en grotere vrouwtjes zetten gemiddeld meer eieren af dan jongere of kleinere exemplaren Van de pantserkameleon Brookesia perarmata is bekend dat een vrouwtje twee tot vijf eitjes afzet per legsel en jaarlijks twee legsels produceert Het ei van een kortstaartkameleon heeft een zachte rubberachtige schaal en geen harde en kalkachtige zoals de eieren van veel andere hagedissen Kortstaartkameleons die langere tijd in droge omgevingen leven houden een zogenaamde zomerslaap of estivatie Deze periode waarin de dieren zich in een sluimerende toestand bevinden wordt ook wel torpor genoemd Gedurende deze tijd wordt niet naar voedsel of een partner gezocht De kameleon zoekt hierbij een beschutte plaats op of graaft een holletje in de grond en wacht op vochtiger tijden Na een regenbui komen de dieren tevoorschijn< ref> Kortstaartkameleons ontwikkelen zich vrij snel; na vier tot vijf maanden zijn de dieren geslachtsrijp De meeste soorten worden niet ouder dan twee jaar Kortstaartkameleons en de mens Kortstaartkameleons kwamen in 2012 kortstondig in het nieuws toen vier nieuwe soorten werden beschreven door een groep van biologen Met name één soort Brookesia micra werd veelvuldig in de media genoemd omdat deze soort de kleinste bleek van alle kameleons en een van de kleinste gewervelden die op het land leven Verschillende afbeeldingen werden vrijgegeven en gebruikt in krantenartikelen en op websites In het bijzonder de foto's van een exemplaar op de kop van een lucifer en die op een vingernagel gingen de gehele wereld over Bedreiging en bescherming Er is veel onderzoek gedaan naar de verspreiding en de populatiegroottes van verschillende kameleons Veel kortstaartkameleons zijn slechts bekend uit een relatief klein gebied op Madagaskar Sommige soorten komen alleen voor op enkele eilanden in het noorden van het land De relatief kleine oppervlakte van het areaal maakt ze kwetsbaar voor invloeden van de mens zoals ontbossing Op Madagaskar zijn grote delen van het oorspronkelijke bos gekapt wat het leefgebied van de kameleons verkleint Niet alle kortstaartkameleons hebben een beschermingsstatus omdat sommige soorten pas recentelijk voor het eerst wetenschappelijk zijn beschreven Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of dergelijke soorten algemeen voorkomen of juist bedreigd zijn De beschermingsstatus van alle soorten is opgenomen in de soortenlijst onderaan Niet alleen worden gebieden aangewezen als reservaat ook worden bedreigde diersoorten zoals kortstaartkameleons op verschillende plaatsen gekweekt om ze later in het wild uit te zetten Een dergelijk reservaat is het Peyrieras Reptile Reserve vernoemd naar de Franse arts André Peyriéras Onder andere de wenkbrauwkameleon en de Nosy Be-dwergkameleon zijn hier opgekweekt Peyriéras ontdekte de soort Brookesia vadoni in 1968 Als eerbetoon voor zijn werk werden verschillende dieren naar Peyriéras vernoemd waaronder ook een kortstaartkameleon; Brookesia peyrierasi Een van de bedreigingen is de jacht op de dieren voor de handel in exotische dieren De kameleons worden in het wild gevangen en over de gehele wereld verscheept voor de verkoop aan verzamelaars Veel soorten worden tegenwoordig beschermd dankzij een exportverbod zodat deze niet meer in de legale handel te krijgen zijn Alle soorten kortstaartkameleons zijn door wetgeving beschermd door andere Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora CITES Op de rode lijst van CITES is de verkoop van alle soorten uitdrukkelijk verboden op de pantserkameleon Brookesia perarmata na De pantserkameleon mag echter alleen worden verhandeld met een speciale vergunning Zonder een vergunning is ook het houden van deze soort verboden < ref> In gevangenschap Net als veel andere kameleons zijn sommige kortstaartkameleons populair als exotisch huisdier Een aantal soorten wordt soms aangeboden in de dierenhandel Kortstaartkameleons zijn veel zeldzamer in de dierenhandel in vergelijking met andere kameleons en zijn relatief prijzig Voorbeelden van soorten die wel eens in de handel opduiken zijn de soorten Brookesia perarmata Brookesia stumpffi Brookesia superciliaris en Brookesia thieli De laatste drie soorten zijn alleen als nakweek te verkrijgen en zijn erg zeldzaam in de handel Kortstaartkameleons zijn niet aan te merken als beginnerssoorten maar voor wie de leefomstandigheden van kameleons goed weet na te bootsen zijn ze relatief makkelijk in leven te houden Kortstaartkameleons zijn niet agressief tegen elkaar in gevangenschap zolang er enkele schuilplaatsen zijn waarin ze zich terug kunnen trekken Tegenover andere dieren zijn ze zeer schuw Vanwege hun rustige karakter kunnen kortstaartkameleons in het terrarium met verschillende andere amfibieën en reptielen worden gehouden zoals kikkers uit het geslacht Mantella en kleinere soorten uit de hagedissengeslachten bladstaartgekkos Uroplatus en madagaskardaggekkos Phelsuma Kortstaartkameleons hebben een vochtig en warm terrarium nodig met schuilplaatsen en kunstplanten De luchtvochtigheid dient altijd boven de 70% te zijn Het terrarium moet voorzien zijn takjes om over te lopen en van bladeren of mos op de bodem Vooral voor de afzet van de eieren is mos of een ander vochtig substraat nodigDe dieren kunnen gevoerd worden met fruitvliegen kleine krekels en andere insecten De kleinere soorten kunnen beter gevoerd worden met springstaarten dit zijn zeer kleine insecten die men zelf kan kweken Kortstaartkameleons zijn in eerste instantie vaak schuw; ze reageren op mensen door doodstil te blijven zitten Na enige tijd wennen ze echter en kunnen op enig moment zelfs uit de hand gevoerd worden Taxonomie en indeling Kameleons worden wereldwijd vertegenwoordigd door 200 soorten in 12 geslachten Vroeger werden de kameleons verdeeld in de echte kameleons en de onechte kameleons Deze eerste groep werd als een aparte onderfamilie Chameoleoninae beschouwd en omvatte de grotere klimmende soorten De kleinere boombewonende kameleons werden in de onderfamilie Brookesinae geplaatst Deze indeling in onderfamilies is tegenwoordig echter verlaten Het geslacht Brookesia bestaat uit dertig verschillende soorten waarvan er vijf pas in 2012 voor het eerst wetenschappelijk zijn beschreven Deze soorten worden hierdoor in de literatuur vaak nog niet vermeld De soorten uit het geslacht Rhampholeon van het Griekse rhamphos-leon vrij vertaald snavelleeuw lijken uiterlijk sterk op de kortstaartkameleons Ze zijn bruin klein en hebben eveneens een zeer korte staart die niet als grijporgaan kan worden gebruikt Lange tijd werd gedacht dat de twee geslachten sterk aan elkaar verwant zijn Tegenwoordig weet men dat de twee groepen wel eenzelfde voorouder hebben maar als zustergroepen moeten worden gezien Hun sterke uiterlijke gelijkenis is het gevolg van convergente evolutie< ref> Tot de jaren tachtig werden de Rhampholeon- soorten tot het geslacht Brookesia gerekend Ze werden wel in een apart ondergeslacht geplaatst de naam van de soort Brookesia spectrum bijvoorbeeld was toen Brookesia Rhampholeon spectrum Later werden de soorten uit het ondergeslacht Rhampholeon als een apart geslacht gezien Een tweede ondergeslacht dat inmiddels niet meer wordt erkend is Leandria Onder andere de pantserkameleon Brookesia perarmata behoorde tot deze groep Er is soms verwarring als het gaat om de vigerende wetenschappelijke naam van sommige soorten Een voorbeeld is de naamgeving van de soort Brookesia thieli die afwisselend onder twee verschillende namen werd beschreven Brookesia thieli — Brygoo & Domergue 1969 Brookesia antoetrae — Brygoo & Domergue 1971 Brookesia thieli — Glaw & Vences 1994 Brookesia antoetrae — Glaw & Vences 1994 Brookesia thieli — Nečas 1999 Brookesia antoetrae — Nečas & Schmidt 2004 De geslachten Brookesia Palleon Rhampholeon en Rieppeleon vormen tegenwoordig de onderfamilie Brookesiinae Het geslacht Rieppeleon is in 2004 afgesplitst van Rhampholeon De soorten uit de geslachten Rieppeleon en Rhampholeon worden wel met bladkameleons aangeduid Zij komen niet voor op Madagaskar maar leven op het continentale deel van Afrika voornamelijk rond Malawi en Tanzania De twee soorten uit het geslacht Palleon zijn eveneens sterk verwant en werden tot 2013 ook tot de kortstaartkameleons gerekend Omdat van deze twee soorten bekend is dat ze al lange tijd geleden zijn afgesplitst van de overige kortstaartkameleons worden ze tegenwoordig tot een apart geslacht gerekend De wetenschappelijke naam Palleon verwijst hiernaar en betekent oude leeuw Palae oud en leon leeuw Onderlinge verwantschappen In 2012 werd een artikel gepubliceerd over de onderlinge verwantschappen tussen de kameleons Hiertoe werden verschillende exemplaren gevangen in het wild en vervolgens bedwelmd door ketamine toe te dienen De kameleons werden vervolgens gefixeerd in een ethanol-oplossing van 90 procent Door weefselmonsters af te nemen hebben onderzoekers DNA kunnen extraheren uit de geconserveerde exemplaren Op basis van specifieke verschillen in het DNA is een stamboom samengesteld van een grote groep kortstaartkameleons Niet alle soorten zijn in deze stamboom opgenomen van een aantal soorten zijn de onderlinge relaties nog niet bekend Lijst van soorten In de onderstaande uitklapbare tabel zijn alle soorten weergegeven inclusief een korte beschrijving en een afbeelding van de soort en het verspreidingsgebied indien beschikbaar Bronvermelding Latijn is een Italische taal die oorspronkelijk door de Latijnen werd gesproken een volk dat vanaf het eerste millennium voor Christus in de streek Latium het huidige Lazio Italië woonde Doordat de stad Rome vanaf 500 vChr in dit gebied haar politieke en militaire invloed vergrootte werd ook haar taal buiten de stadsgrenzen verspreid Rome werd de hoofdstad van het Romeinse Rijk dat bleef groeien tot het in de tweede eeuw na Christus zijn grootste omvang bereikte Nog tot het einde van de eerste eeuw na Christus werd in Rome meer Koinè-Grieks gesproken dan Latijn Latijn was vooral de omgangstaal in Spanje Gallië Italia Brittannia en Africa Latijn was de taal van de overheid en literatuur Het Latijn werd geleidelijk aan de voertaal in het westelijke deel van dit rijk terwijl het Koinè-Grieks dat in het oostelijke deel was en bleef Geschiedenis Preklassiek Latijn De oudste Latijnse tekst dateert vermoedelijk uit de 7e eeuw vChr Het zijn enkele woorden ingegrift op een kledingspeld de zogeheten Fibula van Praeneste waarvan de authenticiteit lange tijd werd betwist tot nieuw onderzoek uitwees dat de inscriptie wel degelijk authentiek is Andere oude teksten zijn te vinden op de Duenos-inscriptie en de Lapis niger zie afbeelding uit de 6e eeuw vChr In deze vroegste periode werd Rome sterk door de Etrusken beïnvloed Zij bewoonden een groot gebied ten noorden van Latium De Romeinse religie en architectuur zijn bijvoorbeeld geheel op Etruskische voorbeelden geënt Ook het Romeinse alfabet is gebaseerd op het Etruskische alfabet dat op zijn beurt weer van het Grieks alfabet was afgeleid De Etruskische taal heeft op het Latijn niet veel invloed gehad op enkele leenwoorden na waarvan persona "masker" het bekendste is het woord waar ons woord persoon van afgeleid is Klassiek Latijn In de loop van de 2e eeuw vChr werd het Latijn een literaire taal De taal werd gestandaardiseerd kreeg een conservatieve tendens en in de zinsbouw trad een systematisering op De afstand tot de omgangstaal die Volkslatijn of vulgair Latijn wordt genoemd nam hierdoor sterk toe Met name Cicero en Caesar zetten de toon voor klassiek Latijn in de eerste eeuw voor Christus Het Latijn van de eerste eeuw voor Christus wordt soms gouden Latijn genoemd Latijn van de eerste eeuw na Christus Deze vorm van Latijn werd vanaf ca de tweede helft van de eerste eeuw na Christus gebruikt onder andere door Tacitus Het is nog grotendeels klassiek maar met wat kleine afwijkende stijlkenmerken Laat- en christelijk Latijn Deze vorm bevat wat meer afwijkingen maar nog steeds niet erg veel Duidelijk merkbaar is de invloed van christelijke terminologie Bijbel Kerklatijn Het kerklatijn is het Latijn zoals dat wordt gebruikt in de boeken van de Katholieke Kerk de vertalingen in het Latijn van het Oude en het Nieuwe Testament de gebedenboeken en de liturgische boeken Het was tot het Tweede Vaticaans Concilie ook de enige taal die gebruikt werd in de Latijnse ritus van de liturgie Middeleeuws Latijn Vanuit de dialecten van het vulgair Latijn ontstonden geleidelijk aan verschillende groepen talen de Romaanse talen met als belangrijkste subgroepen de Gallo-Romaanse en de Ibero-Romaanse talen Het geschreven Latijn van de middeleeuwen werd gekenmerkt door steeds grotere afwijking van klassieke kenmerken met name het vermijden van constructies die voor schrijvers uit die tijd contra-intuïtief waren In deze periode is de invloed van de niet-Latijn sprekende volkeren steeds groter aan het worden Vaak werden constructies gebruikt die meer overeenkwamen met de toenmalige Romaanse talen zelfs wanneer deze constructies in klassiek Latijn apert verboden waren bijvoorbeeld Sic zo als volgt werd gebruikt als ja De aanwijzende voornaamwoorden ille en illa die dat werden steeds meer als lidwoord gebruikt Vandaar de hedendaagse lidwoorden le en la Frans el en la Spaans en il en la Italiaans Verder kregen Latijnse woorden vaak een iets andere betekenis om middeleeuwse maatschappelijke instituties aan te duiden Bijvoorbeeld miles soldaat betekent in middeleeuwse teksten bijna altijd ridder Ook werden er voor dergelijke instituties vaak Keltische en Germaanse leenwoorden ingevoerd zoals feodum voor leen De kwaliteit van de Latijnse teksten uit de middeleeuwen wisselt sterk en op elk moment zijn er auteurs die het klassieke voorbeeld blijven navolgen Zo is het Latijn van de biograaf van Karel de Grote Einhard en dat van de intellectueel Abélard gemeten naar de maatstaf van het klassiek Latijn van hoge kwaliteit Een voorbeeld van een minder pretentieuze tekst die sterk afwijkt van het klassiek Latijn is het werk van de Aziatische reis van Johannes de Plano Carpini Uitspraak In de loop van zijn lange bestaan is de uitspraak van het Latijn verre van uniform geweest Naast de fonetische ontwikkelingen die het gesproken Latijn doormaakte sinds de klassieke periode en die uiteindelijk resulteerde in het ontstaan van de afzonderlijke Romaanse talen hebben zich in de loop van de eeuwen ook verschillende nationale tradities ontwikkeld die gebaseerd waren op de uitspraakregels van de afzonderlijke landstalen Pas de laatste decennia wordt geprobeerd de vermoedelijke uitspraak van het klassiek Latijn als standaard aan te houden Hoewel het klassieke Latijn een dode taal is hebben wetenschappers door onderlinge vergelijking van geschreven bronnen de vermoedelijke uitspraak weten te reconstrueren De uitspraak die tegenwoordig op de meeste scholen wordt geleerd is niet meer dan een praktische benadering van deze klassieke uitspraak De uitspraak van het kerkelijk Latijn dat in de rooms-katholieke ritus wordt gebruikt volgt in grote lijnen de klankvorming van het Italiaans maar kent tal van "nationale" afwijkingen Grammatica Gebruik van het Latijn vroeger en nu In grote delen van de wetenschap werd ook na de val van het Romeinse Rijk het Latijn nog gebruikt tot de achttiende eeuw In de huidige tijd komt Latijn nog voor in wetenschappelijke termen bijvoorbeeld avulsie matrix enz; in de wetenschappelijke namen van planten- en diersoorten; in de anatomie de tak van de diergeneeskunde waarin de onderdelen van het lichaam in detail beschreven worden bijvoorbeeld musculus "spier"; in de taalkunde in diverse taalkundige termen onder andere stijlfiguren en in uitdrukkingen als status quo cum laude enz; in het juridische taalgebruik bijvoorbeeld pacta sunt servanda nemo tenetur actio pauliana enz; in het hedendaagse taalgebruik bijvoorbeeld nihil quasi super anti enz in de Katholieke Kerk die het Latijn als officiële taal gebruikt voor veel documenten als liturgische taal bij veel rituelen de bediening van de sacramenten en de viering van de H Mis en als officiële taal van de Heilige Stoel; als toepassing in chronogrammen Zowel in Nederland als in België wordt het Latijn op school onderwezen in Nederland op het gymnasium in Vlaanderen in een aantal studierichtingen van het Algemeen secundair onderwijs Veel Nederlandse woorden hebben een Latijnse herkomst al is het Nederlands een Germaanse taal Voorbeelden zijn de namen van de maanden Zie ook Lijst van Latijnse spreekwoorden en uitdrukkingen Volgens sommigen is het Latijn nog steeds een levende taal Zo leeft het Latijn voort in de katholieke liturgie en communicatie in het Vaticaan of zelfs in moderne Romaanse talen zoals het Italiaans Het heeft echter geen moedertaalsprekers meer Het is nuttig om Latijn en of Grieks te kennen om het religieuze en filosofische erfgoed van de Europese beschaving te ontdekken en te kunnen doorgronden Ook bij de studie van rechten medicijnen of biologie is de kennis van het Latijn van nut Kennis van het Latijn geeft bovendien een beter inzicht in moderne talen bijvoorbeeld in hun grammaticale structuur Ook wordt er in bepaalde scholen en universiteiten Latijn nog levend onderwezen zoals bijvoorbeeld in de Academia Vivarium Novum te Rome Men probeert op deze manier de humanistische waarden van de Renaissance terug tot leven te brengen De studenten en leerkrachten spreken lezen en schrijven ook Latijn Het aantal mensen dat Latijn spreekt wordt zeer gevarieerd ingeschat Het aantal zou tussen de vijfhonderd en de tienduizend liggen Schrijfwijze De Romeinen gebruikten geen interpunctie en schreven het grootste gedeelte van hun teksten in spatieloos continuschrift Het principe van woordscheiding kenden ze echter al wel; meestal maakten ze daarvoor gebruik van punten Verder schreven ze alles met hoofdletters al hadden ze ook een cursief schrift De letters j u k en w kwamen niet in hun alfabet voor en zowel de oe-klank als de w-klank werd als een V geschreven Wat in moderne schrijfwijze wordt weergegeven als Senatus Populusque Romanus "De Senaat en het volk van Rome" zag er destijds bijvoorbeeld als volgt uit SENATVSPOPVLVSQVEROMANVS Zie ook Latijnse grammatica Latijnse literatuur Lexicon recentis Latinitatis Lijst van Latijnse spreekwoorden en uitdrukkingen Potjeslatijn Pseudo-Latijn Externe links Dit is een lijst van personen die overleden zijn in 2015 Januari Februari Maart 1 maart Daniel von Bargen 64 Amerikaans acteur< ref> Deedee Corradini 70 Amerikaans burgemeester en sportbestuurster< ref> Emiel Goelen 68 Belgisch televisiepresentator< ref> Franz Hums 77 Oostenrijks politicus< ref> Carel Visser 86 Nederlands beeldend kunstenaar Wolfram Wuttke 53 Duits voetballer< ref> 2 maart Urbaan De Becker 74 Belgisch journalist presentator en hoofdredacteur< ref> Dave Mackay 80 Schots voetballer en voetbaltrainer< ref> Rense Westra 68 Nederlands acteur 3 maart Lynn Borden 77 Amerikaans actrice< ref> Luc De Nolf 86 Belgisch ondernemer< ref> 4 maart Harve Bennett 84 Amerikaans film- en televisieproducent< ref> Antoon Heldens 89 Nederlands burgemeester< ref> 5 maart Edward Egan 82 Amerikaans kardinaal< ref> Jim McCann 70 Iers gitaarspeler en zanger< ref> Albert Maysles 88 Amerikaans documentairemaker< ref> Marianne Hilarides 81 Nederlands prima ballerina< ref> Limburg Limburgs Limbörg of Lèmburg is een van de twaalf provincies van Nederland en ligt in het zuidoosten van het land Limburg wordt in het noordoosten begrensd door Gelderland in het noordwesten door Noord-Brabant in het westen en zuiden Voeren door de Belgische provincie Limburg en eveneens in het zuiden door de Belgische provincie Luik en in het oosten door de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen De hoofdstad is Maastricht Het is qua inwonertal een middelgrote provincie Het wordt vaak Nederlands-Limburg genoemd als het nodig is onderscheid te maken met de gelijknamige Belgische provincie Door degenen die het Limburgs regionalisme aanhangen wordt Nederlands-Limburg ook Oost-Limburg genoemd Nederlands-Limburg telde op 30 november 2011 1123478 inwoners; 54% 607552 inwoners woont in het verstedelijkte zuiden van Limburg< ref> De provincienaam De naam Limburg wordt pas sinds 1815 gebruikt om het gebied van de huidige Nederlandse en Belgische provincie mee aan te duiden In dat jaar besloot koning Willem I de toen nieuwe provincie die voorheen uit een lappendeken van gebiedjes bestond waarvan slechts een deel van het oude hertogdom Limburg deel uit maakte Limburg te noemen Deze naam raakte snel ingeburgerd en tegenwoordig is men er in Limburg sterk aan gehecht Hij is rechtstreeks afkomstig van het oude hertogdom Limburg en dus indirect van het kasteel Limburg in het huidige plaatsje Limbourg in de provincie Luik Het toponiem Limburg komt in Duitsland vaker voor; bijvoorbeeld een bekende Duitse plaats is Limburg an der Lahn Ook het in Nederland gelegen Limbricht nabij Sittard zou oorspronkelijk Limburg Lemborgh geheten hebben Er bestaat echter geen sluitende verklaring voor deze oude naam Sommige bronnen verklaren hem als slangen- of drakenburcht Hierbij zou Lim- een verbuiging zijn van lint dat te verklaren valt als lintworm slang of draak Andere bronnen keren voor de naamsverklaring terug naar het Indo-Germaanse en Keltische woorddeel lint met de betekenis moeras Geschiedenis In politiek opzicht was Limburg vroeger een lappendeken van zelfstandige en afhankelijke gebieden wat gedeeltelijk de grote verscheidenheid aan dialecten kan verklaren elke gemeente heeft zijn eigen dialect waarbij er soms binnen een gemeente grote verschillen kunnen ontstaan De eerste bewoners waarvan sporen zijn gevonden waren neanderthalers die in Zuid-Limburg bivakkeerden In het neolithicum werd hier vuursteen gewonnen in ondergrondse mijnen onder andere bij Rijckholt waar men heden nog zon mijn kan bezichtigen In de Romeinse tijd werd Limburg grondig geromaniseerd en veel huidige dorpen en steden zoals Mosa Trajectum Maastricht en Coriovallum Heerlen werden toen gegrondvest Bisschop Servatius introduceerde het christendom in Romeins Maastricht waar hij overleed in 384 Na de Romeinen hadden de Franken het hier voor het zeggen Het gebied floreerde onder Frankische heerschappij Karel de Grote had een belangrijke palts in het nabijgelegen Aken waar hij vooral op oudere leeftijd s winters verbleef Na de opdeling van het Frankische rijk behoorde het gebied van het huidige Limburg evenals de rest van Nederland tot in de nieuwe tijd tot het Heilige Roomse Rijk Het grondgebied van het huidige Limburg was vanaf de vroege Middeleeuwen meestal verdeeld tussen het Hertogdom Brabant Hertogdom Gelre Hertogdom Gulik het Prinsbisdom Luik de prins-bisschop van Keulen en het middeleeuwse Hertogdom Limburg Deze hertogen en bisschoppen waren nominaal onderhorigen van de Keizer van het Roomse Rijk maar in de praktijk gedroegen ze zich als onafhankelijke vorsten die vaak onderling in oorlog waren Hun conflicten werden dikwijls op Limburgs gebied uitgevochten wat zo dan ook bijdroeg aan de versnippering van het gebied In de Nieuwe Tijd was Limburg grotendeels verdeeld tussen Spanje en diens opvolger Oostenrijk Pruisen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden het Prinsbisdom Luik en tal van zelfstandige kleine heerlijkheden In 1794 werden de lage landen bezet door het Franse revolutionaire leger en kwam het grootste deel van de twee huidige Limburgse provincies onder direct Frans gezag Het gebied werd toen voor het eerst een bestuurlijke eenheid onder de naam Département de la Meuse-Inférieure ofwel het departement Beneden-Maas Na de Franse tijd bij de vorming van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden werd het voormalige departement met een deel van het Roerdepartement een provincie op gezag van Willem I Limburg genoemd Op het Congres van Wenen in 1815 werd de grens tussen Nederland en Pruisen bepaald op een afstand van een kanonschot gemeten vanaf de rivier de Maas In 1830 sloot geheel Limburg met uitzondering van Maastricht en Mook waar Nederlandse garnizoenen waren gelegerd zich aan bij de Belgische Revolutie De tijdelijke hoofdstad werd Hasselt In 1839 werd in het Verdrag der XXIV artikelen dat het definitieve grensverloop tussen Nederland en de nieuwe Belgische staat vastlegde bepaald dat het oostelijk deel van Limburg naar Nederland zou terugkeren en tevens als hertogdom bij de Duitse Bond zou worden aangesloten ter compensatie voor het verlies van westelijk Luxemburg België zou ter compensatie recht krijgen op een verkeersverbinding door Nederlands-Limburg naar Duitsland de latere IJzeren Rijn Koning Willem I bleef zich lang tegen de Belgische afscheiding verzetten maar aanvaardde het verdrag uiteindelijk in 1839 Sindsdien is Limburg gesplitst in een Belgisch en een Nederlands deel Onder de bevolking ontstond in 1838 nog een protestbeweging tegen de splitsing en tegen aansluiting van oostelijk Limburg bij Nederland maar die haalde niets uit In maart 1848 brak in de Duitse Bond de Maartrevolutie uit die streefde naar een Duitse eenheidsstaat op liberale grondslag De Limburgse vertegenwoordigers in het nieuwe Frankfurter Parlement beijverden zich voor aansluiting bij deze Duitse eenheidsstaat Uiteindelijk mislukte de revolutie en werd de confederale Duitse Bond heropgericht De bijzondere positie van Limburg duurde tot 1866 toen de Duitse Bond uiteenviel als gevolg van de tweestrijd tussen Pruisen en Oostenrijk Tot 1906 bleef de provincie formeel de titel "hertogdom" gebruiken hoewel het sinds 1866 een gewone provincie was Vandaag herinnert alleen het gebruik de Commissaris van de Koning met gouverneur aan te spreken nog aan deze tijd Na de Eerste Wereldoorlog waarin Nederland neutraal was gebleven kwam in België een beweging op gang die ijverde voor de annexatie van Limburg en Zeeuws-Vlaanderen als straf voor de vermeende Duitsgezindheid van Nederland Hierop werd in Limburg gemengd gereageerd sommigen steunden al dan niet openlijk de Belgische eisen zoals het katholieke Tweede Kamerlid Henri Groenendael dat prompt door de RKSP geroyeerd werd De economie van de Nederlandse provincie Limburg heeft twee generaties lang in het teken gestaan van de steenkoolwinning De exploitatie van de steenkoolmijnen kwam betrekkelijk laat op gang aan het begin van de 20e eeuw Na de Tweede Wereldoorlog bleken de mijnen niet langer rendabel In december 1965 werd de sluiting van de mijnen door toenmalig minister van Economische Zaken Joop den Uyl aangekondigd op 31 december 1974 ging de laatste mijn definitief dicht Dit heeft geruime tijd een hoge werkloosheid veroorzaakt want vóór de sluiting had niet minder dan 15% van de beroepsbevolking in de mijnen gewerkt Nederlands- en Vlaams-Limburg waren de enige steenkoolwinningsgebieden in West-Europa waaromheen geen staalindustrie werd gebouwd De overheden van beide landen hadden hun zware industrie in de Franstalige gebieden respectievelijk in de Randstad De voormalige Staatsmijnen gingen gedeeltelijk verder als het chemieconcern DSM Ook de logistiek is een belangrijke werkgever in de provincie die een belangrijke verbinding is tussen de havens van Antwerpen en Rotterdam en het Ruhrgebied Heden is Limburg een redelijk welvarende provincie die steeds meer economische culturele en bestuurlijke banden aangaat met het Duitse Vlaamse en Waalse grensgebied de Euregio Op 9 december 2008 ondertekenden de gouverneurs van de beide Limburgen het Limburgcharter De beide provinciebesturen zouden willen bereiken dat voortaan de benamingen West- en Oost-Limburg gehanteerd worden voor respectievelijk Vlaams- en Nederlands-Limburg< ref> Geografie Geologie Limburg bestaat aan de oppervlakte in Noord- en Midden-Limburg voor een groot deel uit zandgronden die in het Tertiair door de Rijn die toen veel groter en krachtiger was dan tegenwoordig en diens stroomgebied ook een stuk meer westelijk had liggen dan heden ten dage het geval is werden aangevoerd De tegenwoordig belangrijkste rivier de Maas was toen een vrij onbeduidende zijrivier van de Rijn De Maas stroomt over de hele lengte van zuid tot noord door de provincie en heeft de zand- en grindafzettingen van de Rijn ingesneden Verder zijn de belangrijkste rivieren de Geul bij Valkenburg de Roer bij Roermond de Neerbeek bij Neer en de Geleenbeek bij Geleen Bij Epen komt gesteente uit het geologisch tijdperk Carboon aan de oppervlakte Bruinkool en steenkool werden gewonnen in Midden- en Zuid-Limburg waar deze grondstoffen dicht aan de oppervlakte liggen Het zuiden van Limburg geniet bekendheid vanwege het voorkomen aan de oppervlakte van krijtgesteente afgezet in een ondiepe tropische zee tijdens het geologisch tijdperk Krijt De ooit horizontale krijtlagen worden diep doorsneden door de Maas en de beekdalen van onder andere de Geul en de Gulp waardoor het zuiden van de provincie een heuvelachtig uiterlijk heeft gekregen Ook typisch voor Zuid-Limburg is de leemsoort löss die tijdens de IJstijd door de wind hier werd afgezet In het verleden werd in de Peel op de grens van Noord-Brabant en Noord-Limburg turf gestoken De laatste restanten van dit veengebied zijn nu een natuurreservaat de Groote Peel De krijtlagen uit het Maastrichts Krijt plaatselijk bekend als "mergel" werden al sinds de Romeinse tijd in steengroeven uitgezaagd in blokken om als bouwstenen te dienen Veel monumentale gebouwen in Limburg zijn uit deze mergelblokken opgetrokken De oude mergelgroeven zijn tegenwoordig bekend als grotten bijvoorbeeld die van Valkenburg zoals de bekende gemeentegrot strikt genomen zijn dit geen "echte" grotten maar groeven omdat ze door de mens gemaakt zijn Tegenwoordig nemen de winning van zand en grind bij Roermond nog een belangrijke plaats in Landschap Uit de tijd van de mijnbouw stamt nog de onderverdeling in een Oostelijke Mijnstreek en een Westelijke Mijnstreek Het Limburgs Heuvelland in het zuidoosten wordt vaak als Mergelland bestempeld Toeristisch is de streek Zuid-Limburg een begrip De bekendste onderdelen van het Mergelland zijn het Plateau van Margraten dat aan de noordzijde wordt begrensd door het dal van de Geul en aan de westzijde door de Maasvallei met aan de overzijde de Sint Pietersberg aan de oostzijde door het dal van de Gulp met het dorp Gulpen en met even verder de hoogten rond de Vaalserberg en zuidelijk door de Voerstreek Het gebied tussen Vaals en Gulpen werd in 2005 door de Stichting Natuur en Milieu gekozen als mooiste landschap van Nederland en bekroond met 5 sterren Hydrografie Waters in Limburg zijn Klimaat Het klimaat is net als in de rest van Nederland gematigd zeeklimaat met regelmatige neerslag het hele jaar door Wel heeft Limburg te maken met een iets grotere invloed van het landklimaat omdat er geen grote temperatuurmatigende watervlaktes in de buurt zijn Zo kan het zomers een stuk warmer worden dan in de rest van Nederland en in de winter een stuk kouder vooral in het hogere Zuid-Limburg Opmerkelijk is dat het voorjaar in vooral Zuid-Limburg iets eerder aanbreekt dan in de rest van noordelijker Nederland; vooral zichtbaar in de eerdere bloei van veel planten Bestuurlijke indeling Gemeenten Limburg is per 2011 ingedeeld in de volgende 33 gemeenten Plaatsen in Limburg met stadsrechten De Nederlandse provincie Limburg kent 14 plaatsen die ooit stadsrechten hadden Wessem Na 1150 voor 1329 Maastricht 1204 Roermond 1231 Sittard 1243 Nieuwstadt 1271 Susteren 1276 Montfort 1294 Kessel 1312 Venlo 1343 Echt 1343 Gennep 1371 Weert 1414 Valkenburg 1452 Thorn 13e eeuw Een aantal andere plaatsen in Limburg hadden of hebben wel stedelijke kenmerken wallen grachten vesting vrijheden tolheffing etc maar hebben nooit de status stad verkregen Arcen Born Heerlen Neeritter Stein Stevensweert Urmond Bevolking Limburgers De Limburgers behoren taalkundig gezien evenals de overige Nederlanders tot de westelijke tak van de Germanen Etnisch gezien is er geen sprake van een duidelijk afgegrensd volk Evenals bij de vele andere volkeren in Europa hebben al vanaf de prehistorie vele volken bijgedragen aan de etnische samenstelling van de huidige Limburgers Onder de voorouders mag men Germanen Kelten Romeinen en vele kleinere volken rekenen Ook tegenwoordig komen migranten uit heel Europa en daarbuiten in Limburg wonen en dragen daarbij mee aan de diversiteit van de Limburgers Allochtonen Op 1 januari 2007 was van de totale bevolking 195 procent allochtoon 143% Westers en 52% niet-westers De meeste Westerse allochtonen zijn mensen van Duitse en Vlaamse herkomst of familie De gemeente Vaals heeft zelfs een allochtone meerderheid 501% van de bevolking is allochtoon 468% westers 38% Duits en 33% niet-westers Ook Kerkrade Landgraaf Brunssum en Heerlen hebben een hoog aandeel Westerse allochtonen De voormalige gemeente Meijel is met 37% de enige waar het aandeel westerse allochtonen onder de 5% ligt Dit heeft alles te maken met het feit dat Limburg een grensregio is Roermond 123% en Venlo 111% hebben het hoogste aandeel niet-Westerse allochtonen gevolgd door Venray 88% Weert 85% en Maastricht en Heerlen elk 73% Meijel en Nederweert hebben met 11% het laagste aandeel Cultuur Limburg kenmerkt zich door een duidelijke eigen identiteit die onder andere bestaat uit een eigen streektaal het Limburgs Het is sinds 1997 door de Nederlandse overheid erkend als regionale taal onder het Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden Volgens huidige inzichten is het een Nederfrankische taalvorm maar met de voor Indo-Europese talen vrij unieke eigenschap van tonaliteit in sommige varianten Verdere culturele bijzonderheden zijn de vele kerkkoren fanfares harmonieorkesten en schutterijen en culinaire specialiteiten als de Limburgse vlaai De schutterijen Nederlandse en Belgische meten zich jaarlijks in het Oud Limburgs Schuttersfeest OLS In haast elke parochie in Limburg is de jaarlijkse Sacramentsprocessie in Limburg "brónk" genoemd het culturele en godsdienstige hoogtepunt van het jaar Ook carnaval vastelaovend in het Limburgs wordt uitgebreid gevierd in Limburg Religie en levensbeschouwing Geen enkele andere Nederlandse provincie kent procentueel zoveel katholieken als Limburg Terwijl in andere noordelijker provinciën de niet-gelovigen en protestanten in de meerderheid zijn is driekwart van de Limburgers katholiek Limburg is al sinds de Romeinse tijd katholiek en achtereenvolgens zetelde er in Tongeren Maastricht Luik en Roermond een bisschop die het grootste gedeelte van het Limburgse gebied onder zijn geestelijke hoede had De rest maakte deel uit van het bisdom Keulen Heden ten dage valt de omvang van het bisdom Roermond samen met het gebied van de provincie Limburg In 1853 werd de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland hersteld De katholieken die in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden stelselmatig waren achtergesteld ten opzichte van de protestanten begonnen aan een periode van emancipatie Het katholiek onderwijs de katholieke pers en het katholiek verenigingsleven kwamen tot bloei Het was het tijdperk van wat men toen het voorbij was het Rijke Roomsche Leven ging noemen Tegelijkertijd ontstond een zelfde tendens bij de protestanten de liberalen en de socialisten cfr "verzuiling" Het openbare leven met inbegrip van scholing gezondheidszorg en vrijetijdsbesteding werd voor een groot deel door katholieke organisaties beheerst waarbij men zich sterk afzette tegen de socialistische zuil Na het Tweede Vaticaans Concilie 1962-1965 daalde het aantal katholieken in de provincie Tegenwoordig spelen levensovertuiging gezindte of politieke overtuiging van de individuele Limburger in het onderlinge sociale verkeer een veel minder grote rol Het aandeel kerkelijken bleef lange tijd hoog maar meer recentelijk heeft zich hierin een duidelijke daling voorgedaan was in 2000 nog 95 % van de Limburgers geregistreerd als katholiek in 2007 was dat gedaald tot 746 % Het zondagse kerkbezoek is volgens de laatste KASKI gegevens afgenomen tot 33 % van de bevolking Volgens een steekproef van het Centraal Bureau voor de Statistiek was in 2003 78 % katholiek 2 % hervormd of gereformeerd 5 % andersgodsdienstig moslims evangelicalen en 15 % niet-kerkelijk Economie Naast onder andere fruitteelt overige landbouw chemie dienstverlening en toerisme is een opmerkelijk veel voorkomende economische activiteit in Limburg het bierbrouwen Er zijn rond de tien verschillende brouwerijen Bier-op-Maat brouwerij De Fontein in Stein Lindeboom-brouwerij in Neer de Brand-brouwerij in Wijlre de Gulpener-brouwerij in Gulpen de Christoffel-brouwerij in Roermond de Hertog Jan Brouwerij in Arcen de Alfa-brouwerij in Thull en andere De Maastrichtse Brouwerij De Ridder die sinds 1982 Heinekendochter was werd in 2002 gesloten Net als Leeuw-brouwerij in Valkenburg; dit bier wordt tegenwoordig in België gebrouwen Een van de grootste werkgevers is het chemie- en biotechnologieconcern DSM met circa 8000 arbeidsplaatsen in deze provincie Een andere is de Universiteit Maastricht met in totaal circa 3300 medewerkenden De vestiging van Vodafone in Maastricht biedt momenteel ca 1500 arbeidsplaatsen De werkloosheid in Limburg bedroeg in 2011 51% Politiek Provinciale Staten In mei 2008 besloten de Limburgs Provinciale Staten de benaming Limburgs Parlement te voeren< ref> De officiële naam blijft Provinciale Staten De huidige zetelverdeling in Provinciale Staten is als volgt OSL Onafhankelijke Statenfractie Limburg PvLD Partij voor Leefbaarheid en Democratie Gedeputeerde Staten Theo Bovens CDA is vanaf 1 oktober 2011 commissaris van de Koning Gouverneur Het college van Gedeputeerde Staten zou voor de periode 2011-2015 op een coalitie van PVV CDA en VVD rusten maar viel op 20 april 2012 toen een motie van wantrouwen tegen de PVV-gedeputeerden werd aangenomen De gedeputeerden van de PVV hadden het vertrouwen verloren na hun optreden tijdens het staatsbezoek van de Turkse president Gül Op 4 juni 2012 werd een nieuw coalitieakkoord gepresenteerd Het college bestaat sedertdien uit zes leden Gedeputeerde Noël Lebens CDA Gedeputeerde Bert Kersten PvdA Gedeputeerde Patrick van der Broeck CDA Gedeputeerde Peter van Dijk PvdA Gedeputeerde Twan Beurskens VVD Gedeputeerde Erik Koppe VVD Provinciesecretaris is ACJM Ad de Kroon Bekende Limburgers Zie ook Belgisch-Limburg Vlag van Limburg Nederland Midden-Limburg Noord-Limburg Gemeentelijke herindeling in Midden-Limburg Lijst van gouverneurs en commissarissen van de Koningin van Limburg Nederland Limburgs streekproduct Parkstad Limburg Externe link Literatuur Dr André A de Bruin Noord-Limburg integraal bekeken 1850-1950 Zoektocht naar de wortels van een cultuur Uitg Mooi Limburgs Boekenfonds zj 2010 ISBN 978-90-8596-070-6 Mali officieel de Republiek Mali is een land in Afrika ten zuiden van de Sahara Het is volledig afgesloten van de zee Delen van het land liggen in de Sahel Het Frans is de officiële taal Hiernaast worden het Bambara en andere traditionele talen ook erkend De hoofdstad Bamako ligt in het zuidwesten van het land Mali heeft ruim 15 miljoen inwoners waarvan meer dan 10% in en rond de hoofdstad woont Het is een van de armste landen ter wereld Het land heeft te kampen met ernstige interne spanningen< ref> Geschiedenis Vroege geschiedenis Van de 4e tot de 16e eeuw was Mali onderdeel van drie belangrijke Afrikaanse culturen het koninkrijk Ghana het koninkrijk Mali en het koninkrijk Songhai De belangrijkste verslagen over deze culturen zijn van Arabische geleerden die er op bezoek kwamen Een belangrijk centrum was Timboektoe in het centrum van hedendaags Mali In de 14e eeuw was deze plaats een belangrijk leercentrum voor geschiedenis rechtsleer en de islamitische godsdienst Timboektoe was ook een handelscentrum en een bestemming voor handelskaravanen De Fransen en dekolonisatie Na aanvankelijk fel verzet van de lokale bevolking namen de Fransen het gebied vanaf 1893 in Onder de naam Frans-Soedan werd het een onderdeel van Frans-West-Afrika Op 25 november 1958 kreeg Frans-Soedan autonomie als een zelf-regerend lid van de Franse Gemeenschap vergelijkbaar met het Britse Gemenebest Op 4 april fuseerde Frans-Soedan of "Soudan" met Senegal tot de Mali-federatie Fédération du Mali hoofdstad Dakar die op 20 juni 1960 volledig onafhankelijk werd van Frankrijk Al na twee maanden op 20 augustus stapte Senegal uit de federatie De belangrijkste aanleidingen waren verschillen van mening over de economische en politieke koers van de federatie tussen de deelregeringen van Soudan en Senegal en de botsende persoonlijkheden en ego's van de Senegalese leider Leopold Senghor en de Soudanese leider Modibo Keita Op 22 september 1960 verklaarde Modibo Keita in Bamako de onafhankelijkheid van Soudan van de Mali-federatie onder de naam Republiek Mali République du Mali Het land werd als een eenpartijstaat geregeerd door de Union Soudanaise Rassemblement Démocratique Africaine USRDA onder leiding van Modibo Keita 1960-1990 Het marxistisch georiënteerde bewind faalde economische groei te brengen en riep in 1967 de permanente revolutie uit die het land in chaos en geweld stortte In 1968 volgde een staatsgreep door een groepje jonge officieren het Comité Militaire de Libération Nationale CMLN onder leiding van Moussa Traoré Het bewind bleef militair tot 1979 waarna Traoré formeel een burgerregering installeerde en een nieuwe politieke partij oprichtte de Union Démocratique du Peuple Malien UDPM In de jaren zeventig en jaren tachtig werd Mali geplaagd door watertekorten en droogtes Burgeroorlogen en staatshervormingen jaren negentig In 1990 brak in het noorden van het land een opstand van de Toearegs uit die in eerste instantie naar onafhankelijkheid streefden De Toearegrebellenbeweging Mouvement Populaire pour la Libération de lAzawad MPLA wist het Malinese leger enkele nederlagen toe te brengen die het dictatoriale bewind dwongen troepen uit de buurt van de hoofdstad Bamako naar het noorden te verplaatsen Hierdoor zagen oppositiebewegingen in Bamako meer kans zich te verzetten tegen de dictatuur In 1991 braken studentenprotesten tegen het regime uit die op 26 maart uitliepen op rellen in de hoofdstad waarbij veel doden vielen Generaal Moussa Traoré werd die dag afgezet door kolonel Amadou Toumani Touré die een Comité Transitoire pour le Salut du Peuple CTSP had opgericht waarin studentenleiders de leiders van de ondergrondse oppositiepartijen en de Toearegrebellen zitting namen Alle partijen onderhandelden onder leiding van Touré voerden op 11 januari 1992 een nieuwe grondwet in en sloten op 11 april 1992 een vredesverdrag het Pacte National dat voorzag in een decentrale overheid meer autonomie voor het noorden economische ontwikkeling voor de regios en het houden van vrije verkiezingen Dat was voor het eerst sinds de jaren veertig Alpha Oumar Konaré leider van de ADEMA-PASJ-partij werd 26 april 1992 na twee stemrondes tot president gekozen Hij bleek echter niet in staat om een definitieve vrede met de Toearegs te bewerkstelligen De MPLA viel uit elkaar in splintergroeperingen In 1994 ontaardde het conflict in interne gevechten tussen verschillende Toearegstammen onderling en tussen de Toearegs en de Songhaibevolking waarbij veel burgerslachtoffers vielen Konaré begreep dat er van vrede pas sprake kon zijn als de onderlinge geschillen werden bijgelegd en hij stak veel energie in een onderlinge dialoog Ook vroeg hij secretaris-generaal van de Verenigde Naties Boutros Boutros-Ghali om een onderzoek in te stellen naar de handel in kleine wapens Dit leidde uiteindelijk tot een moratorium In 1996 keerde de vrede terug in het noorden na een langdurig proces van verzoening tussen de verschillende stammen en bevolkingsgroepen De vrede werd op 26 maart 1996 luister bijgezet met een ceremoniële wapenverbranding Flamme de la paix vertaald Vlam van de vrede op de markt van Timboektoe waarbij alle rebellenbewegingen zich formeel ontbonden In 1997 werd Alpha Oumar Konaré herkozen als president Hij hervatte de politieke en economische hervormingen en bond de strijd aan tegen corruptie De decentralisering van het bestuur en de politiek in Mali werd in 1999 voltooid De 21e eeuw interne onrust Op 12 mei 2002 werd president Konaré opgevolgd door de onafhankelijke kandidaat en voormalig luitenant-kolonel Amadou Toumani Touré de architect van de vrede en hervormingen in 1992 In april 2007 werd Touré voor een tweede termijn verkozen Onder zijn bewind werd Mali vaak gezien als het goede voorbeeld van democratie in West-Afrika Na tien jaar vrede laaide de strijd in mei 2012 weer kort op Voormalige rebellen die als officier dienst deden in het leger trokken zich terug in het Tigharghargebergte ten noorden van Kidal Zij eisten de volledige uitvoering van het oorspronkelijke Pacte National uit 1992 waarvan delen nog steeds niet waren uitgevoerd Bij de gevechten met deze opstandelingen vielen enkele doden Na bemiddeling door de Algerijnse president Abdelaziz Bouteflika zijn onderhandelingen gevoerd tussen de Malinese regering en de opstandelingen Uit deze onderhandelingen is een akkoord voortgekomen waarin de re-integratie van de soldaten en een speciaal programma voor de ontwikkeling van Kidal is opgenomen Dit akkoord is door president Touré van Mali ondertekend maar is niet in de volksvertegenwoordiging de Assemblée Nationale behandeld Dit heeft veel discussie in de media over de legitimiteit van het stuk opgeleverd In 2011 vochten vele Toearegs mee met Moammar al-Qadhafi tijdens de Opstand in Libië; toen ze deze verloren zijn zij en andere Qadhafiaanhangers naar Mali teruggekeerd met zware wapens van het voormalige Libische regime en hebben sindsdien zich meester gemaakt van verscheidene steden in Noord-Mali Het Malinese leger meende dat president Amadou Toumani Touré hen onvoldoende bevoorraadde tegen de rebellen en pleegde op 22 maart 2012 een staatsgreep In 2012 is de situatie in het noorden van het land zo verslechterd dat de regering van Frankrijk op 11 januari 2013 besloot tot militair ingrijpen< ref> De opstand laaide vanaf 2011 weer op onder meer nadat zwaarbewapende Toearegs waren teruggekeerd uit Libië waar zij tijdens de opstand hadden gevochten aan de kant van kolonel Moammar al-Qadhafi Eind 2011 werkten zij mee aan de verzetsbeweging MNLA Mouvement National pour la Liberation de l'Azawad die strijdt voor onafhankelijkheid van Azawad een groot woestijngebied in het noorden en westen van Mali In januari 2012 was er sprake van drie gevechtsfronten en hadden de rebellen aanzienlijke successen geboekt Staatsgreep in 2012 Op woensdag 21 maart 2012 kwam het tot ongeregeldheden bij het gebouw van de staatsomroep militairen aldaar eisten betere bewapening om zich te verweren tegen de Toearegs Dit resulteerde de dag daarop in een staatsgreep door een groep die zich het Nationaal Comité voor het Herstel van de Democratie en de Republiek CNRDR Comité National pour la Restauration de la Démocratie et la République noemt en onder leiding zou staan van kolonel Amadou Sanogo< ref> Op 22 maart zetten militairen de president af ECOWAS ging over tot het sluiten van de grenzen en bevriezen van de rekeningen van Mali's Centrale Bank Door deze druk en internationale bemiddeling nam Amadou Toumani Touré officieel afstand van het presidentschap en gingen de opstandige militairen akkoord met het instellen van een interim-regering die nieuwe verkiezingen moet gaan organiseren Deze interim-regering wordt geleid door de voormalige parlementsvoorzitter Diouncounda Traoré die op het moment van de coup in buurland Burkina Faso zat < ref> Hij treedt tijdelijk op als president Cheick Modibo Diarra is aangesteld als interim minister-president Burgeroorlog 2012-2013 De staatsgreep speelde rebellerende Toearegs in het noorden van Mali in de kaart Zij konden door het ontstane machtsvacuüm hun opmars nog verder voortzetten< ref> Op 30 maart veroverden ze Gao en Kidal en op 1 april Timboektoe Op 6 april riepen ze de "onafhankelijke republiek Azawad" uit Intussen hadden islamistische krijgers van Ansar Dine onder leiding van Iyad Ag Ghali de sharia van kracht verklaard waarna de meeste christenen Timboektoe ontvluchtten Op 26 mei 2012 sloten nationalistische Toearegs MNLA en islamisten in Gao een akkoord tot de oprichting van een "islamitische republiek Azawad" Op 27 juni 2012 braken echter weer onderlinge gevechten uit tussen Ansar Dine en MNLA De rebellen in het noorden breidden hun machtspositie uit en veroverden op 10 januari 2013 de centrale stad Konna op 600 kilometer van Bamako Hierop riep de regering van Mali Franse hulp in Het Franse leger dat bases heeft in Mali voerde vanaf vrijdag 11 januari 2013 luchtaanvallen uit op de rebellen Parijs stuurde extra troepen om de hoofdstad Bamako te beschermen Frankrijk hoopte daarmee te voorkomen dat Mali een brandhaard voor terroristen zou worden De VN Veiligheidsraad verklaarde zich unaniem achter de interventie van Frankrijk in Mali Bestuurlijke indeling Mali is onderverdeeld in acht regio's Gao Kayes Kidal Koulikoro Mopti Ségou Sikasso Timboektoe De hoofdstad Bamako heeft een aparte administratieve status De Toearegs in het noorden hebben sinds de jaren negentig een speciale bestuurlijke zone Bevolking en religie Ongeveer 10% van de bevolking leeft als nomaden De bevolking is onderverdeeld in verschillende etnische groepen namelijk de Bambara 32% Fulani of Peul 14% Senufo 12% Soninke 9% Toeareg 7% Songhai 7% en de Malinke of Mandingo Mandinke 7% Naar schatting bestaat 80 % van de bevolking uit islamieten 65 % in de jaren 1960 Ongeveer 9% van de bevolking hangt traditionele godsdiensten aan en ongeveer 12% het christendom Het land is sinds de oprichting in 1969 lid van de Organisatie van de Islamitische Conferentie OIC Een van de bekende christelijke bedevaartsoorden in Mali is de kathedraal Notre Dame de Kita die zich in de stad Kita bevindt in de regio Kayes Natuurlijk Geografie Mali bestaat voor 70% uit woestijn of semiwoestijn de Sahel Dit beslaat voornamelijk het noordelijke gedeelte van het land In het zuidwesten stromen ook enkele grote rivieren namelijk de Niger Sénégal en de Bani Het land is voornamelijk vlak het hoogste deel is de Adrar des Iforhas aan de grens met Algerije Dit hoogland in de Sahara bevat veel wadi's droge valleien waar vroeger rivieren vloeiden De hoogste berg van het land is de Hombori Tondo 1155 meter Mali ligt volledig afgesloten van de zee De omringende landen van Mali zijn Mauritanië Algerije Niger Burkina Faso Ivoorkust Guinee en Senegal Klimaat Het noorden van het land heeft een woestijnklimaat en er is praktisch het hele jaar geen regenval Het zuidelijke gedeelte van het land heeft voldoende regenval om landbouw mogelijk te maken Het regenseizoen in het zuiden is van mei tot oktober Van tijd tot tijd zijn er droogtes die de landbouw verder bemoeilijken Natuurlijke vegetatie In het noorden is er woestijn en is de begroeiing schaars De droge graslanden in centraal en Zuidoost-Mali vormen onderdeel van een regio genaamd de Sahel Het noordelijke gedeelte van deze regio droogt langzaam op en wordt langzaam onderdeel van de Sahara Het zuidelijke gedeelte van Mali bestaat uit savanne Economie Mali is een van de armste landen in de wereld Economische activiteiten vinden voornamelijk plaats in het zuidwesten waar de grote rivieren zoals de Niger en de Sénégal lopen Mali is in hoge mate afhankelijk van ontwikkelingshulp In 1997 implementeerde de regering succesvol een programma dat was aanbevolen door het IMF Dit programma helpt de economie te groeien en te diversifiëren en helpt ook om buitenlandse investeringen aan te trekken Mali's vastberadenheid om de economie te hervormen en een devaluatie met 50% van de CFA-frank in januari 1994 hebben de economie ook geholpen Toerisme is nog schaars maar wordt gestimuleerd Landbouw Ongeveer 81% van de bevolking is werkzaam in de landbouw en visserij Katoen is het belangrijkste exportproduct Mali is hierdoor erg afhankelijk in schommelingen in de prijs van dit product Gierst rijst en sorghum zijn andere belangrijke producten voornamelijk voor lokale consumptie en grondnoten en suikerriet zijn andere belangrijke exportgewassen Slechts ongeveer 2% van het beschikbare landoppervlak wordt gebruikt voor het verbouwen van gewassen De veeteelt gebruikt ongeveer 25% van het landoppervlak De landbouw wordt bemoeilijkt door de periodieke droogtes De visserij in de grote rivieren is ook een belangrijke voedselbron Mijnbouw Mali heeft verschillende grondstoffen Alleen zout en goud worden op grote schaal ontgonnen Sinds het einde van de jaren negentig hebben een aantal multinationals hun goudwinningsoperaties uitgebreid en de regering van Mali verwacht dat het land één van de belangrijkste goudexporteurs in Afrika beneden de Sahara zal worden Industrie De industrie verwerkt voornamelijk landbouwproducten voor binnenlandse consumptie Zie ook Mali van A tot Z; voor een overzicht van alle pagina's met betrekking tot Mali Monumenten op de Werelderfgoedlijst Lijst van Afrikaanse muzikanten Lijst van presidenten van Mali Ridderorden in Mali Ebola-uitbraak in West-Afrika in 2014 Externe links Mattel is een Amerikaanse speelgoedfabrikant vooral bekend van de merken Barbie sinds 1959 Hot Wheels sinds 1968 en Fisher-Price sinds 1993 Ontstaansgeschiedenis Het bedrijf werd in 1945 opgericht door Harold Mattson en Ruth en Elliot Handler Aanvankelijk was het geen speelgoedbedrijf maar produceerde het cadeauartikelen Na verloop van tijd begon het bedrijf poppenmeubeltjes te produceren In 1959 bracht het bedrijf zijn pop Barbie uit vernoemd naar Barbara de dochter van Ruth en Elliot Handler Twee jaar later volgde de mannelijke equivalent Ken Mattels eerste Afro-Amerikaanse pop Christie werd geboren in 1968 Hetzelfde jaar zag de geboorte van Hot Wheels In 1970 bracht Mattel een muziekinstrument op de markt de Optigan Dit was niet zo'n succes en in 1973 werd de complete productie verkocht aan Miner Industries Het leverde Mattel een verlies op van 13 miljoen US dollar In 1980 bracht een divisie van Mattel de Intellivision uit een spelcomputer die de concurrentiestrijd met toenmalig alleenheerser Atari aanging Hoewel het aanvankelijk een groot succes was is de productie in 1983 gestaakt mede door de ontwikkeling van de geflopte Mattel Aquarius een homecomputer die binnen een half jaar na zijn introductie weer uit de markt gehaald werd Mierenleeuwen Myrmeleontidae zijn een familie van insecten die behoren tot de orde netvleugeligen Neuroptera< ref> Mierenleeuwen zijn een vrij kleine en relatief uniforme groep; de volwassen exemplaren van de verschillende soorten hebben een vergelijkbare lichaamsbouw en ook de levenswijze komt sterk overeen Er zijn ongeveer 2000 verschillende mierenleeuwen beschreven die verspreid over de gehele wereld voorkomen Veel mierenleeuwen leven in tropische en subtropische gebieden maar sommige soorten komen voor in meer gematigde streken zoals noordelijk Europa Mierenleeuwen danken hun naam aan de roofzuchtige larven die gespecialiseerd zijn in het vangen van bodembewonende insecten Ze maken vooral mieren buit maar ook andere kleine diertjes worden gevangen met behulp van een zelfgegraven valkuiltje De volwassen dieren of imagines daarentegen leven niet van mieren maar van vliegende insecten of plantensappen Ze lijken wat betreft uiterlijk op een kruising tussen een gaasvlieg en een waterjuffer Volwassen mierenleeuwen worden wel mierenleeuwjuffers genoemd en zijn te herkennen aan de lange en vrij dikke antennes die aan het einde naar de buitenzijde gekromd zijn en doen denken aan een hockeystick Mierenleeuwen zijn goed gecamoufleerde en onopvallende diertjes die ondanks de lengte van vaak enkele centimeters gemakkelijk over het hoofd worden gezien Verspreiding en habitat Mierenleeuwen komen overal ter wereld voor en zijn vertegenwoordigd op alle continenten De meeste soorten echter zijn voornamelijk te vinden in tropische streken waar het warm en vochtig is In Noord-Amerika komen zon 100 soorten voor vooral in het zuiden maar enkele komen voor tot in Canada< ref> In Zuid-Amerika leven zo n 130 soorten Een opmerkelijke soort is de op de Galapagoseilanden endemische Galapagoleon darwini die zijn wetenschappelijke naam aan Charles Darwin te danken heeft In het Palearctisch gebied inclusief noordelijk Azië leven zo'n 230 soorten Uitgezonderd het noorden komen op het Arabisch Schiereiland en in Afrika ongeveer 430 soorten voor Een voorbeeld is Graonus mesopotamiae die vernoemd is naar Mesopotamië en endemisch is in Irak In zuidelijk Azië en Australië ten slotte komen 370 soorten voor waarvan 200 in Australië Een voorbeeld is Madrastra handlirschi die alleen voorkomt op de Filipijnen In België en Nederland komen twee soorten mierenleeuwen voor; de gewone mierenleeuw Myrmeleon formicarius en de gevlekte mierenleeuw Euroleon nostras< ref> Mierenleeuwen kunnen worden gevonden in woestijnen duinen rivieroevers braakliggende terreinen heidevelden en bosranden met een zanderige ondergrond De larven prefereren een omgeving die beschut is tegen regen en wind aangezien een regenbui of storm de nesten verwoest en de larven onder het zand bedelft Mierenleeuwen zijn kwetsbaar voor vertrapping door grotere dieren Het zijn daarom typische bewoners van plaatsen die niet regelmatig betreden worden door mensen en dieren Ze kunnen alleen valkuilen graven als de grond droog is en bestaat uit los zand Bij een natte bodem werkt de valkuil niet omdat de zandkorrels aan elkaar kleven Hierdoor kunnen potentiële prooien gemakkelijk over de steile wanden naar boven lopen Kenmerken Mierenleeuwen hebben een langwerpig achterlijf dat rond in doorsnede is een iets verdikt borststuk dat aan de voorzijde wat is verlengd en een kleine kop met twee duidelijk zichtbare ogen Mierenleeuwen zijn gevleugelde insecten die vier langwerpige en gelijkende vleugels bezitten De lichaamslengte is doorgaans ongeveer de helft van de spanwijdte Een aantal mierenleeuwen blijft erg klein zo is een Arabische mierenleeuw bekend die een spanwijdte heeft van ongeveer 2 centimeter De meeste soorten worden wat groter en bereiken een spanwijdte van ongeveer 5 tot 10 centimeter De grootste exemplaren behoren tot het Afrikaanse geslacht Palpares en kunnen een vleugelspanwijdte bereiken van 16 centimeter Kop De kop van een mierenleeuw is klein en valt op door de antennes Deze zijn voor insecten ongebruikelijk lang en dik Ze vallen met name op doordat ze een naar de buitenzijde gekruld einde hebben hierdoor heeft de antenne veel weg van een hockeystick Bij veel soorten zijn de segmenten van de antennes goed te onderscheiden De mierenleeuw heeft zogenaamde samengestelde ogen deze bestaan uit vele honderden kleine oogjes die de ommatidiën worden genoemd De ogen zijn rond en kraalachtig en zijn in vergelijking met andere insecten tevens vrij groot Het oog lijkt bij nadere beschouwing een pupil te hebben Dit wordt veroorzaakt door een optische illusie waarbij het licht op een bepaalde manier uit ogen terugkaatst Dit komt ook voor bij andere insecten met grote ogen zoals bidsprinkhanen Mierenleeuwen hebben in tegenstelling tot andere insecten geen enkelvoudige oogjes of ocelli aan de bovenzijde van de kopDe monddelen bestaan uit de kaken of mandibels die vrij groot zijn en een knippende en bijtende werking hebben Aan de bovenzijde van de mandibels is een paar kaaktasters gelegen dit zijn de palpi maxillares Aan de onderzijde van de mandibels is een paar palpi labiales gelegen Deze twee paar uitsteeksels ondersteunen de mandibels bij het eten van een prooi Borststuk Het borststuk is verbreed en draagt aan de bovenzijde twee paar vleugels en aan de onderzijde drie paar poten De poten zijn gesegmenteerd en bestaan net als bij andere insecten uit respectievelijk de coxa of heup het femur of dij de tibia of scheen en ten slotte de voet of tarsus De tarsus is het enige segment dat bestaat uit deelgeledingen aan het uiteinde zijn gehaakte klauwtjes aanwezig waarmee de mierenleeuw zich aan de ondergrond hecht De mierenleeuw heeft twee paar vleugels die vliesachtig en doorzichtig zijn Het voorste paar worden de voorvleugels genoemd en het achterste paar de achtervleugels Alle vleugels zijn ongeveer hetzelfde van vorm en structuur in tegenstelling tot veel andere insecten waarbij één verhard voorvleugelpaar het andere vliesachtige achtervleugelpaar beschermt zoals voorkomt bij de kevers en wantsenDe vleugels zijn te onderscheiden van die van andere insecten door de aanwezigheid van een relatief zeer lange hypostigmatische cel Dit is een vergrote en langwerpige cel in iedere vleugel Het hypostigma is gelegen in de buurt van de vleugelpunt of apex Veel soorten die sterk op elkaar gelijken kunnen onderscheiden worden aan de relatieve lengte en hoogte van deze cel Een aantal soorten heeft ook een donker vlekje aan de bovenste vleugelrand wat het pterostigma wordt genoemd Het oppervlak is verdikt waardoor het pterostigma zwaarder is en het zwaartepunt van de vleugel verlegt De aanwezigheid en de vorm en positie van het pterostigma kan karakteristiek zijn voor de soort Achterlijf Het grootste deel van het lichaam bestaat uit het langwerpige en cilindrische achterlijf of abdomen Het achterlijf draagt geen verdikkingen of extremiteiten en bestaat altijd uit tien segmenten die zowel aan de boven- als onderzijde als zodanig te herkennen zijn Het achterlijf bevat het grootste deel van het spijsverteringskanaal daarnaast zijn de anus en de geslachtsorganen aan het einde van het achterlijf gepositioneerd Aan het uiteinde van het achterlijf zijn twee achterlijfsaanhangsels of cerci aanwezig Deze spelen een belangrijke rol tijdens de paring Onderscheid met andere groepen Op het eerste gezicht lijkt de volwassen mierenleeuw sprekend op een waterjuffer een libel uit de groep juffers Een mierenleeuw is echter makkelijk van een waterjuffer te onderscheiden door de antennes Deze zijn bij alle waterjuffers zeer klein dun en draadachtig en hierdoor moeilijk zichtbaar Bij mierenleeuwen echter zijn de antennes zonder uitzondering dik en duidelijk gesegmenteerd de antennes eindigen altijd hockeystickachtig; het uiteinde is naar de zijkant gekromd Andere verschillen zijn de vleugels die bij mierenleeuwen in rust als een dakje over het achterlijf worden gevouwen maar bij de juffers achter het lichaam worden samengeklapt dus niet plat op de rug Ook zijn waterjuffers in de regel overdag actief en mierenleeuwen 's nachts Overdag rusten ze en vertrouwen op de camouflage ze laten zich van de ondergrond plukken Waterjuffers daarentegen zijn erg schuw en laten zich niet benaderen Mierenleeuwen kunnen ook verward worden met soorten uit de familie Osmylidae Deze verwante netvleugeligen hebben een gelijkende bouw maar duidelijk verschillende draadvormige antennen De larve van de valkuilen gravende soorten is door de gedrongen lichaamsbouw en de ingegraven levenswijze niet met andere insectenlarven te verwarren Vrijlevende soorten zijn als larve vanwege de grote kaken te verwarren met larven van bijvoorbeeld gaasvliegen Levenswijze De mierenleeuw heeft als juveniel een gespecialiseerde levenswijze die met weinig andere insecten is te vergelijken Het verschil tussen de ronde gedrongen larven en de dunne langwerpige en van grote vleugels voorziene imagines is opvallend groot Het larvale stadium kan jaren in beslag nemen terwijl de volwassen insecten maar kort leven Over de larven is bij een aantal soorten vrij veel bekend over de levenswijze van de volwassen dieren is nog veel onduidelijkheid Mierenleeuwen zijn ondanks hun vier grote vliezige vleugels onhandige vliegers die zich maar langzaam fladderend voortbewegen en zich gemakkelijk uit de lucht laten plukken Voortplanting en ontwikkeling Mierenleeuwen behoren tot de gevleugelde insecten of Pterygota en maken deel uit van de groep Endopterygota Dit zijn de insecten die een volledige gedaanteverwisseling kennen De larve lijkt bij deze groep niet op de volwassen dieren en verandert niet in stapjes -zoals de Exopterygota- maar door middel van verpopping De eitjes worden afgezet in het zand meestal worden de eieren individueel in het zand begraven Omdat ze kleverig zijn wordt de buitenzijde van het ei al snel bedekt met zandkorrels waardoor het goed is gecamoufleerd Zodra het ei uitkomt gaat de larve direct op jacht; de valkuilbouwende soorten maken meteen een valkuil die echter kleiner is in vergelijking met oudere exemplaren De larve is klein en heeft een gedrongen lichaam de lichaamsvorm is bijna eirond en is voorzien van haren Wat direct opvalt zijn de enorme kaken aan de voorzijde die aan de binnenzijde voorzien zijn van rijen stekels De kop staat op enige afstand van het lichaam door een verlengd deel van het borststuk Achter de kop is een duidelijke inkeping aanwezig De larve heeft een duidelijk geribbeld lichaam wat veroorzaakt wordt door de segmentranden die voorzien zijn van rijen haren die de larve een borstel-achtig oppervlak geven De pootjes zijn klein en hebben vele naar achteren gerichte haren evenals het lichaam Deze dienen bij veel soorten om het lichaam te ankeren in de ondergrond zie verder onder het kopje voedsel De pootjes zijn bij de soorten die een valkuil graven naar voren verplaatst en de poten zijn aangepast om achteruit te lopen in plaats van het lichaam voorwaarts te bewegen zoals bij de meeste insecten Soorten waarbij de pootjes aan de voorzijde zijn gepositioneerd zijn vaak zelfs niet eens meer in staat om vooruit te lopen Larven die niet tot het valkuil-type behoren kunnen dit wel Het achterste potenpaar is sterk verbreed en dient om de trechtervormige valkuil te graven De larve doorloopt drie stadia die de instar worden genoemd Ieder instar begint en eindigt met een vervelling waarna het volgende stadium aanvangt Na iedere vervelling wordt het lichaam groter Aan het eind van het derde instar vervelt de larve voor de laatste maal waarbij de verpopping plaatsvindt De lengte van de larvale stadia kan variëren wat waarschijnlijk afhankelijk is van het voedselaanbod Ze kunnen 1 tot 3 jaar ondergronds leven voor ze zich hebben ontwikkeldDe beschermende cocon om de pop wordt gesponnen van een fijn spinsel Net als andere netvleugeligen wordt het spinsel geproduceerd door de buis van Malpighi aan de achterzijde van het lichaam Dit in tegenstelling tot de larven van andere insecten zoals de rupsen van vlinders die spinklieren aan de kop hebben Het spinsel van de cocon droogt snel maar is net als het ei kleverig zodat zandkorrels goed blijven plakken en de cocon goed wordt gecamoufleerd Pas als de mierenleeuw zich volledig heeft ontwikkeld tot volwassen insect en uit de pop is geslopen draagt het lichaam vier vliezige vleugels die de eerste tijd nog moeten opdrogen BestandMyrmeleontidae antlion 5370350jpg|Larve BestandEuroleon fg02bjpg|Cocon BestandAntlion2 by Jonathan Numerjpg|Opengewerkte cocon BestandEuroleon fg03jpg|Uitgeslopen cocon < gallery> Voedsel Mierenleeuwen zijn carnivoor en zowel de larven als de imagines eten kleine diertjes Van een aantal mierenleeuwen is bekend dat ze als imago geheel of gedeeltelijk van nectar en stuifmeel leven Vermoedelijk leven enkele soorten van fruit en het honingdauw dat door bladluizen wordt afgescheiden De volwassen exemplaren leven enkele weken en nemen niet veel voedsel op De larve daarentegen is een geduchte jager die vaak -maar niet altijd zie onder- vanuit een vernuftige hinderlaag loert op prooien die veel groter kunnen zijn dan de larve zelf Ze vangen over de bodem lopende insecten en in de praktijk worden vooral mieren hiervan de dupe Andere insecten worden echter ook aangevallen zolang ze niet te groot en weerbaar zijn De meeste soorten graven als juveniel een kuiltje door zich achterwaarts en spiraalsgewijs te bewegen waarbij de achterlijfspunt naar beneden wordt gebogen Hierdoor ontstaat een trechtervormig kuiltje dat na enige tijd een doorsnede heeft van ongeveer 8 centimeter en zo'n 5 centimeter diep is Als het kuiltje diep genoeg is graaft de larve zich in waarbij alleen de kaken zichtbaar zijn omdat ze uitsteken in het midden van de kuil Het dier zelf bevindt zich echter niet direct onder het midden van de kuil met de achterzijde naar beneden zoals wel eens wordt afgebeeld maar aan de zijkant van het midden De lichaamspositie is enigszins scheef waardoor het borstelige lichaam zeer stevig verankerd is in het zand Bij verstoring graaft de larve zich snel dieper in Als een prooidiertje langs de kuil loopt heeft dit tot gevolg dat enkele zandkorreltjes naar beneden rollen wat direct wordt opgemerkt door de mierenleeuw Deze zal vervolgens een regen van zandkorreltjes naar de prooi werpen waardoor deze minder snel grip krijgt Het zand wordt naar de prooi geslingerd door op- en neergaande bewegingen van de kop de larve kan het zand met relatief grote kracht en een grote precisie naar een prooi werpen Als de prooi verder naar beneden zakt naar de kaken toe wordt deze bliksemsnel gegrepen en verder onder het zand gesleurd Zodra de prooi met de kaken is gegrepen wordt een verlammend gif ingespoten zodat de buitgemaakte prooi niet lang tegenspartelt De kop draagt zuigende monddelen waarmee de prooi wordt leeggezogen tot er slechts een lege huid overblijft Deze wordt vervolgens met een welgemikte worp uit het nest verwijderd Hierdoor wordt voorkomen dat de valkuil zich vult met dode insecten en onbruikbaar wordt De larven kunnen soms massaal voorkomen waardoor de valkuilen in groepjes naast elkaar liggen Hierdoor moet het voedsel worden verdeeld over meerdere exemplaren en kan een tekort ontstaan De larve van de mierenleeuw kan echter tot acht maanden van voedsel verstoken blijven Ondanks het feit dat mierenleeuwen meestal gepresenteerd worden als makers van valkuilen is dat niet bij alle soorten het geval Een groot aantal soorten is niet in staat een valkuil te maken; zij leven meestal 's nachts en jagen hierbij actief op prooien Overdag begraven ze zich in de bodem of houden zich op in kieren en spleten Van soorten uit het geslacht Glenurus is bekend dat ze leven in dood hout of in holen van een bepaalde schildpad; de gopherschildpad Gopherus polyphemus Van alle soorten die in de Verenigde Staten voorkomen is de soort Myrmeleon immaculatus zelfs de enige die als larve valkuilen graaft maar het is hier ook een van de meest algemene en bekendste vertegenwoordiger Mierenleeuwen zijn niet de enige insecten waarvan de larven vanuit een ingegraven positie op prooien jagen Dit gedrag is ook bekend van larven van zandloopkevers Deze maken echter geen valkuil er wordt een tunneltje recht naar beneden gegraven waarin zich het lichaam bevindt De opening aan de bovenzijde wordt afgesloten met de kop en zodra een geschikte prooi nadert wordt deze razendsnel gegrepen met de kaken Ecologie Mierenleeuwen ruimen net als andere carnivore insecten veel dieren op maar worden zelf ook gegeten en geparasiteerd door andere dieren De larven worden geparasiteerd door de parasitoïde wesp Lasiochalcidia pubescens uit de familie Chalcidae die er toe in staat is de mierenleeuw te trotseren De wesp laat zich vangen door de larve die de poten van de wesp grijpt deze zijn echter sterk vergroot en klemmen de kaken van de larve vast Bij de wesp op de tekening rechts -afgebeeld is een andere soort- zijn de duidelijk vergrote dij en scheen van de achterpoot goed zichtbaar Ze hebben een duidelijke tang-achtige bouw en functie waarbij het achterste deel tegen het voorste wordt geknepen Zodra de wesp de kaken vast heeft wordt de legboor in de plooi tussen de kop en het borststuk van de larve gestoken waarna een ei wordt afzet De larve van de wesp eet de larve van de mierenleeuw vervolgens levend en van binnenuit opEen dier dat commensaal samenleeft met de mierenleeuw is de larve van de daas Scaptia muscula De larve van deze Australische vlieg ontwikkelt zich bij de valkuilen van de mierenleeuw en is een aaseter die leeft van de door de mierenleeuw achtergelaten prooiresten Mierenleeuwen worden door sommige mensen beschouwd als interessante dieren vanwege hun unieke methode van jagen Een aantal soorten wordt als huisdier gehouden en op het internet te koop aangeboden Een zogenaamde mierenleeuwenset bestaat uit een schaaltje gevuld met zand en twee levende larven Mierenleeuwen zijn niet bedreigd of beschermd en kunnen uit de natuur gehaald worden om ze thuis eens te bestuderen Ze kunnen het best in een diep schaaltje worden gehouden ook met meerdere exemplaren tegelijk Als ze echter onvoldoende voedsel krijgen eten ze elkaar op Taxonomie en indeling De volwassen exemplaren worden wel mierenleeuwjuffer genoemd maar de Nederlandse naam mierenleeuw wordt gebruikt voor zowel de larve als het volwassen insect of imago net als in de Engelse taal In de Duitse taal wordt wel een strikte scheiding aangehouden tussen de larve Ameisenlöwe en het volwassen insect Ameisenjungfern De mierenleeuwen hebben daarnaast enkele alternatieve namen zoals de Amerikaanse naam doodlebug Deze naam kan vertaald worden met krabbelbeestje en slaat op de door elkaar lopende sporen die ze in het zand achterlaten waardoor het lijkt alsof iets in het zand is gekrabbeld De wetenschappelijke naam van de groep verwijst naar de levenswijze van de larve; Myrmeleontidae is een samentrekking van myrmex dat mier betekent en leon dat leeuw betekent Mierenleeuwen behoren tot de netvleugeligen Neuroptera dit is een grote groep van insecten waarvan de subgroepen enkele gemeenschappelijke kenmerken delen maar ook een enorme verscheidenheid vertonen Alle netvleugeligen hebben vier grote vleugels die een duidelijk netachtig patroon van vleugeladeren hebben waaraan de naam te danken is Bekende groepen zijn de gaasvliegen Chrysopidae en de stofgaasvliegen Coniopterygidae Sommige netvleugeligen lijken meer op vlinders zoals de vlinderhaften Ascalaphidae Veel netvleugeligen zijn te onderscheiden aan hun antennes; die van gaasvliegen zijn lang en draad-achtig die van vlinderhaften zijn erg lang en dun en eindigen altijd in een duidelijk knop Mierenleeuwen hebben relatief dikke antennes met een zijwaarts gebogen uiteinde De vroegst bekende fossielen van mierenleeuwen stammen uit het Boven-Krijt deze soorten leefden zo'n 130 miljoen jaar geleden Er worden regelmatig nieuwe fossiele soorten beschreven zoals de in 1996 door Poinar en Stange beschreven Porrerus dominicanus Dit exemplaar is goed geconserveerd omdat het insect in amber is ingesloten en zo goed is te bestuderen De soort wordt tot de onderfamilie Palparinae gerekend waar nog moderne vertegenwoordigers van zijn Ook van andere moderne onderfamilies zijn fossiele soorten bekend zoals Stilbopteryginae en Myrmeleontinae De mierenleeuwen zijn door verschillende biologen onderzocht een bekende plaat waarop de verschillende stadia en onderdelen van mierenleeuwen gedetailleerd zijn uitgewerkt is getekend door Antonio Vallisneri in 1733 Een andere tekening van de larven is bekend van René-Antoine Ferchault de Réaumur die het publiceerde in 1738 Onderfamilies De familie van de mierenleeuwen is volgens een indeling van Victor Krivokhatsky uit 1998 verdeeld in 12 verschillende onderfamilies De bekendste onderfamilie is de groep Myrmeleontinae hiertoe behoren onder andere de twee soorten die in België en Nederland voorkomen Familie Myrmeleontidae Acanthaclisinae Navas 1912< small> Brachynemurinae Banks 1927< small> Dendroleontinae Banks 1899< small> Dimarinae Navas 1914< small> Echthromyrmicinae Markl 1954< small> Glenurinae Banks 1927< small> Myrmecaelurinae Esben-Petersen 1918< small> Myrmeleontinae Latreille 1802< small> Nemoleontinae Banks 1911< small> Palparinae Banks 1911< small> Pseudimarinae Markl 1954< small> Stilbopteryginae Weele 1908< small> Afbeeldingen BestandEuroleon fg05 cuttedjpg|Detail kop gevlekte mierenleeuw Bestand2008-07-30Euroleon nostras01 cuttedjpg|Gevlekte mierenleeuw met zichtbaar pterostigma en hypostigma BestandAmeisenloewe fg01jpg|Een zojuist uitgeslopen mierenleeuw BestandAntlion1 by Jonathan Numerjpg|Zijaanzicht van een larve < gallery> Bronvermelding Moslimextremisme of islamistisch extremisme is een term die een maatschappelijke en antiwesterse politieke stroming aanduidt die uitgaat van de waarden van het moslimfundamentalisme en die combineert met een extremistische signatuur Moslimextremisme is geen vastomlijnde term en wordt zowel gebruikt voor islamistische door islamitische principes ingegeven terroristische of orthodox-islamitische opvattingen Veel van deze islamistische hervormingsbewegingen die sinds de jaren 80 van de 20e eeuw zijn opgericht zoals al Qaida staan een rigoureuze hernieuwde toepassing van de Koran en de religieuze wetten voor Deze niet-geestelijken passen de islamitische wetten echter toe zonder de islamitische leermeesters te consulteren Zij erkennen de koranexegese die in de loop der eeuwen door islamitische juristen werden gemaakt niet Moslimextremisten kunnen passief zijn de sharia of andere orthodoxe islamitische principes aanhangen bijvoorbeeld maar ook actief In dat geval kan moslimextremisme zich uiten in terrorisme of onderdrukking en discriminatie van vrouwen homoseksuelen afvallige moslims niet-moslims of politiek maatschappelijk andersdenkenden zoals individualisten feministen liberalen en anarchisten Vaak keren extremisten zich tegen andere meer gematigde moslims die zij niet als echte moslims beschouwen maar als afvalligen die evenals ongelovigen gedood mogen worden volgens hun extreme opvattingen Zie ook Stromingen in de islam Islamisme Salafisme Mosoel of Mosul Syrisch ܡܘܨܠ Arabisch الموصل Al Mawsil Koerdisch موصل Mûsil Aramees ܢܝܢܒ݂ܐ Nîněwâ is de op twee na grootste stad van Irak gelegen in het noorden van het land nabij de grens met Turkije In 1987 woonden er 664221 mensen De stad ligt op de rechteroever van de Tigris waarin stroomopwaarts de Mosoeldam ligt Ten oosten van de stad aan de overkant van de Tigris bevindt zich het oude Ninive De bevolking is overwegend Arabisch maar de omgeving wordt vooral door Koerden bewoond Mosoel stad ligt juist buiten de autonome Koerdische regio in Noordoost-Irak Op religieus gebied is de stad van belang als het historische centrum van het nestorianisme een Oriëntaals-orthodoxe Kerk In de 4e eeuw werd het Mar-Benham-klooster 32 km ten zuiden van Mosoel gesticht De stad is ook de zetel van de geünieerde Syrische aartsbisschop en de geünieerde Chaldeeuwse aartsbisschop De christenen vormden eeuwenlang een belangrijke minderheid van de stad tot zij in 2014 praktisch allemaal werden verdreven door de terreurbeweging ISIS Geschiedenis De stad ontwikkelde zich vanaf de 8e eeuw tot een belangrijk handelscentrum op een kruispunt van belangrijke karavaanroutes Dat zou het tot de verwoesting door de Mongolen in de 13e eeuw blijven Ottomaanse Rijk In 1638 veroverden de Turken de herbouwde stad Tot 1918 behoorde de stad tot het Ottomaanse Rijk waarna de Turken en de Britten die Irak sinds dat jaar als mandaatgebied beheerden nog tot 1926 twistten over de stad Onder Irak Na de Eerste Wereldoorlog was Mosoel inzet van strijd tussen Irak en Iran destijds Perzië In de Vrede van Lausanne 1923 was de status van Mosoel niet opgenomen In 1925 wees de Volkenbond Mosoel toe aan Irak en in 1926 deed Turkije formeel afstand van Mosoel Kort daarna werden de belangrijke olievelden rond de stad ontdekt die haar tot op vandaag een grote strategische betekenis geven Vanouds staat Mosoel bekend om zijn wol- en katoenproductie mousseline is naar Mosoel genoemd Verder produceert de omgeving van Mosoel sinds mensenheugenis albast Mosoel is een etnisch diverse stad op de grens tussen het merendeels Arabisch-soennitische zuidwesten van Irak en het Koerdisch-soennitische noordoosten Deze deling is ook in de stad duidelijk Tevens heeft de stad een grote sjiitische Turkmeense populatie die in Ottomaanse tijden de meerderheid vormde Wegens haar diversiteit was de stad tijdens de Irakoorlog en tijdens de Iraakse burgeroorlog toneel van veel verzet onderling geweld en aanslagen Recente geschiedenis Tijdens de Tweede Golfoorlog 1990-1991 werd de aardolie-industrie nagenoeg vernietigd door bombardementen en raketbeschietingen Begin 1991 tijdens de na de Golfoorlog uitgebroken burgeroorlog was de stad korte tijd in handen van Koerdische rebellen en liep zij opnieuw ernstige schade op ten gevolge van de strijd Vanaf eind 2013 toen de ISIS de macht in handen kreeg over de naburige delen van Irak en Syrië zouden extremisten de lokale bevolking al hebben bedreigd en uitgebuit Zij persten onder andere winkeliers af voor geld dat voor de strijd in Syrie nodig zou zijn Ook poogden zij de Turkmenen en andere minderheden uit de stad te verjagen Op 10 juni 2014 viel Mosoel in handen van ISIS en verloren Iraakse veiligheidstroepen de controle over de stad Het Iraakse leger bleek niet in staat weerstand te bieden aan de snelle opmars van de extremisten Het leger van de Koerdische autonome regio was niet in de buurt wegens onenigheid met de Sjiitische nationale regering over de status van de stad Na enkele uren strijd verlieten Iraakse politieagenten en militairen massaal hun posten en gepantserde wagens Binnen 48 uur waren volgens de VN meer dan 500000 inwoners van de stad op de vlucht geslagen naar de Koerdische autonome regio Volgens lokale ziekenhuizen vielen zeker 200 doden en vluchtelingen spraken van lijken in de straten Naar eigen zeggen executeerde ISIS 1700 militairen De voorzitter van het Iraakse parlement riep de Koerden op om met hun leger direct versterking te komen bieden om Mosoel te bevrijden samen met het nationale leger ISIS drong het Turkse consulaat van de stad binnen en gijzelde 49 Turken waaronder de consul en drie kinderen Tevens kidnapte ISIS 31 Turkse vrachtwagenchauffeurs 40 Indiërs en 16 Georgiërs Assyrische en Armeense kerken werd door ISIS in brand gestoken In de centrale bank van Mosoel zou ISIS 300 miljoen euro hebben buitgemaakt Dit zou de organisatie de rijkste terreurgroep in de wereld maken 2000 gevangenen zouden zijn bevrijd uit een antiterrorisme-gevangenis Vanuit Mosoel namen de extremisten op 11 juni 2014 de zuidelijker gelegen steden Tikrit en Baji in Tevens namen zij controle over het grootste deel van de provincie Kirkoek ten oosten van Mosoel Op 12 juni publiceerde ISIS nieuwe wetgeving die gehanteerd zou worden in Mosoel; alle tempels tombes en graven dienen vernietigd te worden en voor overtreders van de sharia zullen zware straffen gelden als amputatie en publieke executie Later die dag bombardeerde de Iraakse luchtmacht delen van de stad als ook gebouwen in Samarra die waren ingenomen door ISIS Op 25 juni 2014 begon ISIS met het beschieten met mortieren van christelijke dorpen ten zuiden van Mosoel Hoewel ISIS eerst had beweerd dat christenen met rust gelaten zouden worden moesten tienduizenden vluchten richting Koerdisch gebied Op hetzelfde moment begon ook een aanval op islamitische en christelijke heiligdommen Zo zouden leden van ISIS het graf van de profeet Jona hebben vernietigd Zeker vijf sjiietische en soefistische moskeeën en tombes in de stad werden opgeblazen en kruisen werden in kerken vervangen door vlaggen van de terreurbeweging ISIS-strijders gingen alle wijken van de stad langs om minderheden te registreren Zij werden daarna voor de keuze gesteld ofwel "berouw" te tonen dit wil zeggen zich tot de islam te bekeren en trouw te zweren aan het kalifaat of te worden geëxecuteerd Anderen zouden voor losgeld zijn gekidnapt Ook zou ISIS dorpen ten westen van de stad richting Tel-Afar veelal bewoond door sjiieten Koerden en Turkmenen volledig uitmoorden Op 27 juni 2014 zou ISIS een eigen commandant hebben gekruisigd in de stad Op 19 juli 2014 verliet de laatste christelijke gemeenschap de stad na ruim 2000 jaar vestiging Hun huizen waren gemarkeerd met de Arabische letter N voor Nasrani volgers van de profeet van Nazareth ofwel Jezus In juli markeerde ISIS ook 50 moskeeën voor vernietiging Onder andere de 14e-eeuwse moskee voor de profeet Jirjis werd met de grond gelijk gemaakt In enkele moskeeën die werden opgeblazen troffen lokale moslims verbrande en verscheurde korans aan wat tot grote verontwaardiging leidde onder de bevolking van de stad De burgers van Mosoel proberen hun gebedshuizen te beschermen door er te overnachten zodat ISIS ze niet kan opblazen Zij zouden onder andere hebben voorkomen dat ISIS de 840 jaar oude scheve minaret een nationaal symbool opblies Op 2 augustus 2014 opende ISIS de aanval op Koerdische dorpen ten noordwesten en zuidoosten van Mosoel Met name de Jezidi-gemeenschap werd zwaar getroffen Honderden mannen en jongens zouden zijn geexecuteerd tientallen zouden door uitdroging en honger zijn overleden De bewoners van Sinjar en de dorpen in de omgeving zijn met tienduizenden de bergen in gevlucht Zij zouden daar zijn ingesloten door ISIS en geen toegang hebben tot eten en drinken Geboren Taha Yassin Ramadan 1938-2007 Iraaks politicus Sultan Hashim Ahmad al-Tai 1944 Iraaks ex-generaal en oud-politicus Ghazi al-Yawar 1958 Iraaks politicus Ibrahim Ahmad Abd al-Sattar Muhammad 1966-2010 Iraaks generaal Hawar Mulla Mohammed 1982 Iraaks voetballer Overleden Oedai Hoessein 1964-2003 oudste zoon van Saddam Hoessein Koesai Hoessein 1966-2003 jongste zoon van Saddam Hoessein Nazi-Duitsland is in de geschiedenis van Duitsland de periode die ook wel het Derde Rijk of in de propaganda van de nazi's soms ook het Duizendjarige Rijk genoemd wordt Nazi is een verkorte Duitse term voor nationaalsocialisten en als zodanig een spot- of scheldnaam In de nazi-periode was Duitsland een totalitaire dictatuur onder het nationaalsocialistische regime van de dictator Adolf Hitler en diens Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij Deze periode duurde van het einde van de Weimarrepubliek op 30 januari 1933 tot de val van de Flensburgregering op 23 mei 1945 Officieel heette nazi-Duitsland eerst het Deutsches Reich om vanaf 1943 het Großdeutsches Reich genoemd te worden Kenmerkend voor deze periode in de Duitse geschiedenis waren totalitaire politieke onderdrukking en racistische vervolging en uiteindelijk genocide alsook het voeren van aanvalsoorlogen en de bezetting van buurlanden en annexatie van aangrenzende gebieden Het begrip "Derde Rijk" Drittes Reich was destijds populair in onder andere de Duitse media Als eerste rijk gold het oude Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie 843-1806 en als tweede rijk het Duitse Keizerrijk 1871-1918 De verwachting van de aanhangers van het Derde Rijk-concept was dat het Derde Rijk minstens duizend jaar zou bestaan De nazi's hebben formeel echter nooit gebruikgemaakt van dit concept Zo vaardigde Adolf Hitler tweemaal een edict uit waarin de media werden opgeroepen te stoppen met het gebruik van het begrip Derde Rijk Niettemin wordt tegenwoordig de term Derde Rijk nog altijd gebruikt om deze periode aan te duiden Het ontstaan van nazi-Duitsland Na de Eerste Wereldoorlog waarin het Duitse Keizerrijk als een van de verliezers uit de strijd kwam werd in Duitsland na een revolutie de Weimarrepubliek gevormd De oude macht van de Pruisische aristocratie en militairen werd vervangen door een democratisch kabinet Door de hoge inflatie de harde bepalingen van het Verdrag van Versailles en onrust uit extreemlinkse Spartacusbond communisten etc en extreemrechtse hoek zoals de DAP en spoedig ook de NSDAP ging het deze republiek echter niet voor de wind De regering kon weinig werkelijke macht uitoefenen Diverse rechtse groeperingen waarvan de NSDAP weldra de sterkste werd begonnen het land te terroriseren Langzaam verkregen zij meer macht onder het volk dat maar al te graag een zondebok in de vorm van de Joden het kapitalisme en het communisme aanwees voor hun eigen problemen Gedurende het jaar 1932 bereikten de economische en politieke problemen een dieptepunt en de ene regering na de andere volgde elkaar op Met de telkens daarop uitgeschreven verkiezingen groeide het zetelaantal van de NSDAP in het parlement De nazis zetten voor die tijd ongekend veel en moderne middelen tot propaganda in; zo reisde Adolf Hitler zelfs per vliegtuig van stad naar stad en bereikte met opzwepende toespraken soms honderdduizenden mensen per dag Aan het eind van 1932 ging het evenwel mis voor de nazis Gebrek aan financiële middelen in combinatie met een verkiezingsmoe electoraat bij de vierde landelijke verkiezingen van dat jaar pakten voor de NSDAP slecht uit het stemresultaat zakte van 37% naar 31% van het aantal uitgebrachte stemmen Hitler hoewel in zak en as bleef echter onverzettelijk tegen pogingen tot samenwerking met de andere partijen en bleef opteren voor slechts één post die van Rijkskanselier − zitting in een coalitiekabinet zonder deze post was voor hem onbespreekbaar Hierdoor ontstond eind 1932 tweespalt in de NSDAP en meer "gematigde" partijbonzen zochten buiten Hitler om contact met de conservatieven Hitler zou het hun nooit vergeven en elimineerde in de "Nacht van de Lange Messen" de meesten van hen Evenwel kon de zittende regering van kanselier Kurt von Schleicher geen vuist maken en op de achtergrond dreigde nog altijd het communistische gevaar Conservatieve kringen zoals het grootkapitaal begonnen een lobby bij de Rijkspresident om Hitler toch een rechts kabinet te laten samenstellen Het alternatief een socialistische regering wilden zij vermijden om hun belangen veilig te stellen Ten slotte werd in januari 1933 de NSDAP door Rijkspresident Paul von Hindenburg verzocht tot een nieuw kabinet toe te treden met Hitler als Rijkskanselier Hindenburg had dit een half jaar tevoren nog afgehouden maar gaf nu gevolg aan het advies van Franz von Papen voormalig kanselier en NDVP-lid De laatste dacht hiermee de macht te kunnen overnemen van Kurt van Schleicher; Von Papen zag voorts niet veel heil in de ideologie van de nazi's maar dacht hen door de benoeming van Hitler tot rijkskanselier met slechts twee NSDAP-ministers in een coalitiekabinet in de tang te kunnen houden De rest van het kabinet zou immers bestaan uit een meerderheid van NDVP-ers alsmede enkele partijloze ministers President Hindenburg bang voor een communistische coup gaf uiteindelijk toe hoewel hij Hitler niet vertrouwde Hitler kreeg aldus de positie van Rijkskanselier en − in tegenstelling tot de verwachting van Von Papen − wist hij in relatief korte tijd toch alle macht in Duitsland naar zich toe te trekken Een belangrijk keerpunt was de Rijksdagbrand; alle propaganda werd ingezet om de communisten hiervan de schuld te geven Hitler kreeg ten slotte speciale bevoegdheden om "de orde te herstellen" Door de politie maar ook met hulp van zijn militie de SA en de SS werden eerst zgn "verdachten" opgepakt politieke en of andere tegenstanders die Hitler in de weg stonden of konden staan werden opgesloten of eenvoudigweg vermoord Hitler schreef hierop nieuwe verkiezingen uit die de NSDAP op dubieuze wijze een absolute meerderheid opleverden Het door de nazi's gedomineerde parlement nam vlak daarna een machtigingswet aan waarmee dit werd gleichgeschaltet oftewel uitgeschakeld Snel na elkaar volgden nu wetten die een eind maakten aan de mensenrechten en de scheiding der machten in het staatsbestel Tegelijkertijd werd een rigide controlesysteem waaronder de beruchte Gestapo opgezet om alle mogelijke binnenlandse tegenstand op te sporen en in de kiem te smoren Zo vestigde Hitler in minder dan een jaar een totalitaire dictatuur waarin de NSDAP de alleenheerschappij had Deze dictatuur begon meteen na aantreden met het discrimineren van Joden en andere niet-Ariërs en het opvoeren van de bewapening in weerwil van de aan Duitsland opgelegde beperkingen bij het Verdrag van Versailles na de Eerste Wereldoorlog Politieke macht Officieel berustte alle macht in het Derde Rijk bij Hitler die zich Führer gids leider aanvoerder liet noemen In de praktijk liet hij veel aan zijn ondergeschikten over Hun bevoegdheden waren echter niet duidelijk vastgelegd en overlapten elkaar vaak Er wordt weleens gesteld dat Hitler dit doelbewust deed om met deze verdeel-en-heerspolitiek eventuele concurrenten in de partij elkaar dwars te laten zitten in plaats van dat ze hun pijlen op hem zouden richten Zo hield Hitler iedereen van hemzelf afhankelijk Als gevolg daarvan was het Derde Rijk geen voorbeeld van een goed georganiseerde staat Vaak ontstonden er conflicten zoals tussen de minister van Economische Zaken Hjalmar Schacht en Hermann Göring die de leider was van een vierjarenplan om Duitsland beter op een oorlog voor te bereiden Schacht nam ontslag De SS onder leiding van Heinrich Himmler breidde haar macht uit ten koste van andere instellingen en kreeg op den duur zoveel macht dat je zou kunnen zeggen dat de SS een staat in een staat werd bijna allen die een functie hadden in het bestuur van het Derde Rijk merkten dat op hun terrein de SS ook veel en soms meer te zeggen had Gedurende het regime had Hitler verschillende plaatsvervangers voor het geval hijzelf zou wegvallen Rudolf Hess zou de nieuwe partijleider van de NSDAP worden Hij bleef deze plaatsvervangende functie behouden totdat hij in 1941 een solovlucht naar Engeland maakte en daar gevangengenomen werd Hermann Göring werd in december 1934 benoemd tot plaatsvervanger voor alle aangelegenheden van het landsbestuur< ref> In feite zou hij Hitler dus in de rol van Führer opvolgen Hij bleef dit tot 23 april 1945 toen Hitler hem uit al z'n functies onthief Uiteindelijk werd Karl Dönitz in overeenstemming met Hitlers testament dat hij vlak voor zijn zelfmoord dicteerde tot Hitlers opvolger benoemd Maar toen was nazi-Duitsland al bijna verslagen en restte Karl Dönitz als nieuwe leider alleen nog maar het tekenen van de totale overgave aan de geallieerden Buitenlandse politiek Aanvankelijk gedroeg het Derde Rijk zich in de buitenlandse politiek bescheiden Het had geen keus ingeklemd als het was tussen machtige vijanden als Frankrijk en Polen Ook Italië was Duitsland aanvankelijk nog vijandig gezind Hoewel heimelijk de herbewapening werd ingezet durfde Hitler openlijke agressie nog niet aan Bovendien had Hitler aanvankelijk nog de handen vol aan het oplossen van binnenlandse problemen zoals de te machtig wordende SA en de nog aanwezige restanten van de oppositie Wel verliet Duitsland op 19 oktober 1933 de Volkenbond mede vanwege het feit dat de geallieerden niet in navolging van Duitsland hun eigen legers wilden inkrimpen Toen Oostenrijkse nazi's in 1934 echter een mislukte poging waagden de Oostenrijkse regering omver te werpen viel heel Europa onder leiding van Italië dat deels mobiliseerde over Hitler heen die geschrokken zijn handen van de zaak aftrok Duitsland was duidelijk niet klaar voor oorlog en leed een diplomatieke nederlaag Toch sloot het Derde Rijk in de eerste zes jaren tot 1939 van zijn bestaan veel overeenkomsten met sterke grote landen als de Sovjet-Unie Groot-Brittannië en Italië Op deze wijze wist het het diplomatieke isolement waarin het verkeerde te doorbreken Een met de Britten gesloten vlootverdrag gaf Duitsland recht een vloot op te bouwen van 1 3 van de Britse De herbewapening werd vanaf 1935 met de herinvoering van de dienstplicht openlijk en de meeste Europese landen bogen het hoofd voor dit nieuwe Duitsland Bovendien was er in Europa ook een zekere bewondering voor Duitsland Velen vonden de Vrede van Versailles inderdaad te hard waren bang voor de Sovjet-Unie en het communisme of waren van mening dat Europa zich moest verenigen om te overleven desnoods onder leiding van een sterk land als Duitsland Ook het nationaalsocialisme als ideologie vond buiten Duitsland navolging en overal werden nazi- fascistische of fascistoïde partijen opgericht Ook veel rechtse staatslieden en prominente figuren hadden een zeker begrip voor Hitler en hoopten dat de scherpe kantjes zoals het militarisme en antisemitisme er op den duur van af zouden slijten Ook Italië zelf inmiddels meer en meer diplomatiek geïsoleerd door de eigen oorlogszuchtige opstelling groeide naar Duitsland toe en sloot het Staalpact met dit land Een andere grote diplomatieke overwinning was de terugkeer van Saarland bij Duitsland na een volksstemming Hoewel het houden van de volksstemming onderdeel was van de bezettingsvoorwaarden uit het Verdrag van Versailles en vaststond dat de meeste Saarlanders hoe dan ook een Duits bestuur zouden verkiezen boven een Frans bestuur vierden de nazi's het als een triomf Bovendien was Saarland al van tevoren grondig genazificeerd en waren andere Duitse partijen al voor de overname nog maar marginaal aanwezig Vanaf 1936 begon Duitsland de geallieerden en de Volkenbond te tarten Duitsland steunde de Spaanse nationalisten in de Spaanse Burgeroorlog en remilitariseerde het Rijnland De geallieerden reageerden niet per slot van rekening betrad Hitler slechts zijn eigen achtertuin Vanaf 1938 richtte de Duitse agressie zich niet langer slechts op de geallieerde sancties tegen Duitsland maar ook tegen buurlanden In 1938 annexeerde het Derde Rijk reeds Oostenrijk middels de operatie die bekend werd als de Anschluß waarna Duitsland aanspraak maakte op Sudetenland dat voor de Eerste Wereldoorlog bij het rijk Oostenrijk-Hongarije hoorde Hoewel Hitler ook hier zijn zin kreeg volgde kort daarop een inneming van geheel Tsjechië en het Memelgebied Zo werd het Groot-Duitse Rijk gevormd Hoewel de aanspraken op Sudetenland bijna tot een oorlog leidden kreeg Hitler toch in de daarop volgende Conferentie van München zijn zin Toen Hitler dit verdrag na een half jaar al brak door heel Tsjechië in te nemen realiseerden de geallieerden zich dat hun politiek van Hitler zijn zin geven om de vrede te bewaren appeasement hem niet tegenhield Toen Hitler zich hierop tegen Polen keerde omdat dit niet aan de Duitse verzoeken wilde voldoen gaven de geallieerden Polen een garantie voor militair ingrijpen in geval van Duitse agressie Vlak voor de inval in Polen wist Duitsland nog een niet-aanvalsverdrag met de Sovjet-Unie te sluiten tot grote verbazing van vriend en vijand Hierdoor had Hitler de handen vrij tegen de geallieerden Dit verdrag faciliteerde de Duitsers ook in een minder bekend aspect van hun buitenlandse politiek namelijk de economische penetratie in Centraal- en Zuidoost-Europa Economische afhankelijkheid van Duitsland had Oostenrijk al grotendeels rijp gemaakt voor de Anschluss Nu volgden ook de kleinere Europese staten ten zuidoosten van Duitsland Slowakije Hongarije Roemenië Joegoslavië Bulgarije en Griekenland zagen Duitsland de belangrijkste import- en exportpartner worden ten koste van de geallieerden die blijkbaar minder belangstelling voor het gebied hadden Bovendien werden Hongarije Slowakije en Polen door Duitsland bedeeld met delen van de ontmantelde Tsjecho-Slowaakse staat Toenaderingen tot Londen en Parijs door deze landen haalden weinig uit en tegen 1940 zat Zuidoost-Europa stevig onder de Duitse plak Toen in september 1939 Polen toch door Duitsland werd aangevallen reageerden Groot-Brittannië en Frankrijk met een oorlogsverklaring Eerder hadden deze staten nog niet ingegrepen tegen de overval op Tsjecho-Slowakije uit vrees voor een herhaling van de Eerste Wereldoorlog Met de aanval op Polen werd echter duidelijk dat de oorlog onvermijdelijk was Uit de Duits-Italiaanse verdragen was de zogenaamde as Rome-Berlijn ontstaan die tijdens de oorlog werd uitgebreid met Japan en een aantal kleinere staten Naarmate de oorlog vorderde kon er steeds minder sprake zijn van een buitenlandse politiek Omdat steeds meer landen zich tegen Duitsland keerden waren er steeds minder diplomatieke relaties met andere landen Voor zover er tegen 1943-1945 nog een buitenlandse politiek was in Duitsland richtte deze zich meer en meer op het bewaken van de trouw van de in aantal slinkende bondgenoten waarvan er steeds meer overliepen Uiteindelijk onderzochten kopstukken als Himmler en Dönitz de mogelijkheden van een gedeeltelijke capitulatie slechts aan de westelijke geallieerden maar de geallieerden bleven bij hun eis tot volledige capitulatie Staatshoofden van het Derde Rijk Het Derde Rijk ontstond toen Adolf Hitler op 30 januari 1933 tot rijkskanselier werd benoemd Aanvankelijk was hij echter nog geen formeel staatshoofd dat was president Paul von Hindenburg Deze was echter hoogbejaard en kampte met een tanende gezondheid waardoor Hitler zijn macht kon uitbreiden Op 2 augustus 1934 overleed Hindenburg en hierop verenigde Hitler het ambt van rijkskanselier met dat van rijkspresident Van 1934 tot 1945 was Hitler staatshoofd Toen Hitler op 30 april 1945 zelfmoord pleegde werd admiraal Karl Dönitz die nochtans geen nazi was het staatshoofd van Duitsland en ontstond de Flensburgregering Hij bleef aan tot 23 mei de dag waarop hij en zijn regering werd gearresteerd Daarvoor had hij de overgave van Duitsland in de Tweede Wereldoorlog al getekend en had het Derde Rijk formeel opgehouden te bestaan Gebiedsindeling Derde Rijk Opgemerkt dient te worden dat het Derde Rijk sinds 1933 een centralisatie doormaakte De deelstaten werden gleichgeschaltet onderworpen aan de NSDAP en hun bevoegdheden werden steeds verder ingeperkt Daartegenover stond de groeiende macht van de NSDAP Die partij hanteerde bovendien een eigen gebiedsindeling in zogenaamde "Gaue" gouwen 'Duitse landen in het Derde Rijk 'Gebieden onder Chefs der Zivilverwaltung Generalgouvernement Polen Protectoraat Bohemen en Moravië ' Rijkscommissariaten 'Gebieden onder Duits militair bevel De toekomst volgens de nazi's Boeken als Opmars naar de Galg en De SS-staat zie onder bronnen geven weer welke toekomstvisie Hitler en zijn handlangers hadden in het geval van een Duitse of Duits-Japanse overwinning in de Tweede Wereldoorlog Een onthullende blik in Hitlers denkbeelden geeft het boek Hitlers Tafelgesprekken waarin uitlatingen van hem bij vele verschillende informele gesprekken zijn verzameld Het komt erop neer dat er een totalitaire maatschappij naar nazi-snit in Europa en grote gebieden eromheen opgezet zou worden waarin vrijheid en individualisme verdwenen waren Trivia Sport Tijdens de Olympische Winterspelen 1936 in Garmisch-Partenkirchen behaalde nazi-Duitsland drie gouden en drie zilveren medailles Het alpineskiën stond voor het eerst op het programma en werd gewonnen door twee Duitsers bij de mannen Franz Pfnür en bij de vrouwen Christl Cranz Nazi-werelden in sciencefiction In sciencefictionverhalen wordt soms een alternatieve wereld ten tonele gevoerd waarin de nazis de wereld veroverd hebben Een huiveringwekkend beeld wordt bijvoorbeeld afgeschilderd in The man in the High Castle 1962 van Philip K Dick Een recentere speelfilm over zon wereld is Fatherland 1994 met in de hoofdrol Rutger Hauer als een SS-inspecteur naar een boek van de Engelse schrijver Robert Harris In spelen de eerste twee afleveringen van het vierde seizoen zich af in alternatieve tijdlijn waarbij de nazis het noordoosten van de Verenigde Staten veroverd hebben Een nieuwe film Iron Sky 2011 laat zien dat de laatste overlevende nazis in 1945 naar de maan gevlucht zijn en in 2018 terugkeren om de wereld alsnog te veroveren Zie ook NSDAP Ordnungspolizei Sicherheitsdienst Welthauptstadt Germania Lijst van invloedrijke nazi's Ontwikkeling van de radar in Duitsland Paragraaf 175 Eerste Rijk Tweede Rijk Nederland is een land dat deel uitmaakt van het Koninkrijk der Nederlanden Het wordt in het westen en noorden begrensd door de Noordzee langs de oostgrens door Duitsland en in het zuiden door België De hoofdstad van Nederland is Amsterdam de regeringszetel is Den Haag De Caribische eilanden Bonaire Sint Eustatius en Saba maken als bijzondere gemeenten deel uit van het land Nederland heeft een inwonertal van en met een oppervlakte van 41543 km² een hoge bevolkingsdichtheid van Ruim 18% van het oppervlak bestaat uit water en een groot deel van het land en de bevolking bevindt zich onder zeeniveau Het land wordt beschermd tegen het water door middel van een systeem van dijken en waterwerken Door landwinning zijn polders gecreëerd Bestuurlijk is het land verdeeld in twaalf provincies Nederland werd onafhankelijk tijdens de Tachtigjarige Oorlog 1568-1648 waarin de gezamenlijke Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden tegen de Spaanse overheersing in opstand kwamen In 1579 vormden de Noordelijke Nederlanden de Unie van Utrecht waarmee een nieuwe politieke entiteit ontstond Met de Acte van Verlatinghe van 1581 werd door de gewesten van die unie de onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden uitgeroepen die rond 1609 bij het begin van het Twaalfjarig Bestand internationale erkenning kreeg en na afloop van de Tachtigjarige Oorlog in 1648 ook van Spanje bij de Vrede van Münster Vanaf de Franse tijd 1795-1813 ontwikkelde Nederland zich tot een natiestaat aanvankelijk als het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 dat door de Belgische Revolutie in 1830 echter alweer uiteenviel Tegenwoordig is Nederland een van de meest ontwikkelde landen als 's werelds zevende economie naar bbp per hoofd van de bevolking 2009 Het bezet de vierde plaats in de index van de menselijke ontwikkeling 2013 De Nederlandse economie steunt vooral op een zeer hoog ontwikkelde land- en tuinbouwsector de dienstensector en de internationale handel met name op de doorvoer van goederen naar Duitsland Nederland is sinds 1848 een parlementaire democratie onder een constitutionele monarchie een staatsvorm waarbij de macht gedeeld wordt door de koningin de ministers en het parlement Nederland was medeoprichter van onder meer de Europese Unie de G-10 de NAVO de Wereldhandelsorganisatie en de OESO Met België en Luxemburg vormt het de Benelux Den Haag speelt een belangrijke internationale rol op juridisch gebied als locatie voor vier internationale tribunalen en Europol Naam In de Bourgondische tijd werden de Lage Landen aangeduid vanuit het oogpunt van de hertog die meestal in Vlaanderen of Brabant verbleef les pays de par deça de landen van herwaarts over Dat wilde niet veel meer zeggen dan deze landen hier direct om ons heen Dit in tegenstelling tot les pays de par delà de landen van derwaarts over de landen daar namelijk het eigenlijke Bourgondië Ook werd de benaming de lage landen bij de zee gebruikt In de vijftiende eeuw kwam de naam "Nederlanden" in gebruik In tegenstelling tot onder meer Frankrijk en Engeland had deze geen etnische oorsprong maar was het aanvankelijk een aardrijkskundige term die slechts het onderscheid aanduidde met een hoger gelegen gebied Samengestelde namen met Nieder- werden op allerlei plaatsen in het Duitse taalgebied gebruikt Niderlant was in de late middeleeuwen het gebied tussen Maas en Rijn het nu Duitse Nederrijngebied daarbij inbegrepen Het gebied dat als Oberland gedacht was begon dan ongeveer bij het hoger liggende Keulen Bij uitbreiding kon het begrip ook toepasbaar worden op de delta van Schelde Maas en Rijn waarbij het in de meervoudsvorm optrad Door het grote belang van de Lage landen werd de benaming steeds meer specifiek voor dit gebied gehanteerd Vanaf ongeveer 1490 werden hiermee ook de Bourgondisch-Habsburgse gewesten aangeduid Naast "Vlaanderen" was "de Nederlanden" vanaf halverwege de zestiende eeuw waarschijnlijk de meest gebruikte naam In het Frans was dit Pays-Bas in het Italiaans Paesi Bassi en in het Duits Niederlande In het Nederlands werd zowel het enkel- als het meervoud gebruikt terwijl in het Frans en Engels Pays Bas Low Countries uitsluitend het meervoud gebruikt werd In 1570 gebruikte de cartograaf Ortelius de benaming Neder-Germanië Neder-Duitsland De humanisten grepen terug op de naam Belgica ontleend aan Julius Caesar Na de Opstand bleven de benamingen Belgium en Nederlandt in gebruik voor zowel de Nederlanden als geheel als voor de beide afzonderlijke staten De kolonie Nieuw-Nederland Engels New Netherland heette in het Latijn Nova Belgica of Novum Belgium Voor de Spaanse en later de Oostenrijkse Nederlanden werd ook wel Belgium Regium gebruikt terwijl met Belgium Foederatum wel de Republiek der Verenigde Provinciën werd aangeduid Voor de Republiek werd in het buitenland steeds meer "Holland" als pars pro toto gebruikt zoals eerder "Vlaanderen" voor de Nederlanden Nederland werd nog in de Franse tijd en ook onder koning Willem I vertaald in het Frans als Belgique In de Franse tijd waren de officiële namen eerst de Bataafse Republiek daarna het Bataafs Gemenebest en voor de invoeging in het Franse keizerrijk het Koninkrijk Holland Geografisch overzicht Nederland ligt in het noordwesten van Europa en wordt begrensd door de Noordzee Duitsland en België De lengte van de landsgrens bedraagt 1027 km terwijl de kustlijn 451 km lang is Daarnaast behoren enkele eilanden rond de Caribische Zee tot Nederland Deze verschillen geografisch sterk van het Europese deel van Nederland en worden hier afzonderlijk behandeld Water Nederland wordt zowel in het noorden als westen omringd door de Noordzee In het noorden wordt een duinenrij gevormd door de Waddeneilanden een serie barrière-eilanden waarachter zich de ondiepe Waddenzee bevindt Middenin het land ligt het IJsselmeer de voormalige Zuiderzee een grote binnenzee die sinds de voltooiing van de Afsluitdijk in 1932 van de Waddenzee is afgesloten en sindsdien zoetwater bevat Andere zee-armen en estuaria zijn de Dollard en de Lauwers in het noorden en het Hollandsch Diep het Haringvliet het Grevelingenmeer en de Ooster- en Westerschelde in het zuidwesten De Nederlandse kust ondervindt een dubbeldaags getij waarvan de amplitude langs de kust varieert tussen 15-2 meter De wind kan hier een sterke invloed op hebben Naast de verticale waterbeweging is er ook een horizontale waterbeweging de getijstroom Door een gunstige zeewatertemperatuur van 3 °C in de winter en 16 °C in de zomer zijn vooral de Waddenzee en de Oosterschelde belangrijk als kraamkamer van onder meer schol tong en mosselen Uit de waterbalans van Nederland blijkt dat vooral de toevoer via de Rijn van belang is voor Nederland Deze voert zelfs meer dan tweemaal zoveel water aan als door neerslag wordt geleverd Een groot deel van Nederland is gevormd uit de delta van de Rijn de Maas en de Schelde De Maas en de Rijn vormen samen met de Waal de Lek en de Merwede bovendien de grote rivieren een rivierengebied dat een natuurlijke barrière tussen het noorden en zuiden van het land is De IJssel soms ook tot de grote rivieren gerekend is een vertakking van de Rijn die noordwaarts stroomt en uitmondt in het IJsselmeer Meren komen vooral in West-Nederland en Zuidwest-Friesland voor Daarnaast zijn er door het afgraven van veen voor de turfwinning vervening veel plassen ontstaan Voor de drinkwatervoorziening is met een aandeel van circa 70% vooral het grondwater van belang Uitzondering hierop is de Randstad die ondanks de aanwezigheid van een zoetwaterzak onder de duinen vooral is aangewezen op oppervlaktewater De eeuwenlange strijd tegen het water heeft een duidelijke invloed gehad op de inrichting van Nederland Door overstromingen en menselijk ingrijpen is de kustlijn in de loop van de geschiedenis aanzienlijk veranderd Ingrijpende rampen waren de stormvloed van 1134 waarbij Zeeland in een archipel veranderde de Sint-Luciavloed 1287 de Sint-Elisabethsvloed 1421 en als laatste de watersnoodramp van 1953 Bij overstromingen ontstonden nieuwe zee-armen of getijdengebieden op de plek waar eerder land lag Om het land tegen het water te beschermen worden al sinds de Middeleeuwen langs de kust en de rivieren dijken aangelegd Een ander project in de strijd tegen het water zijn de Deltawerken die zijn aangelegd tussen 1958 en 1997 Het hele Deltaplan omvatte het ophogen van meer dan 3000 kilometer zeedijk en meer dan 10000 kilometer binnendijk langs kanalen en rivieren tot deltahoogte Ook werden de zee-armen die in de loop der tijd in het zuidwesten van Nederland waren ontstaan door dijken van de zee afgesloten Een andere vorm van menselijk ingrijpen in de natuur zijn de grote stukken land die door de mens zijn drooggelegd en gewonnen op het water de zogenaamde polders Bij voormalige meren of plassen worden deze nieuwe stukken land droogmakerijen genoemd De grootste polders zijn de Zuiderzeewerken die in de 20e eeuw zijn aangelegd en gezamenlijk meer dan 2500 vierkante kilometer nieuw land beslaan Geologie Het tegenwoordige Nederlandse landschap is grotendeels gevormd in de laatste 150000 jaar De geologische structuur van de Nederlandse ondergrond wordt gekenmerkt door een serie horsten en slenken die onderdeel vormen van een grote tektonische structuur die dwars door Europa loopt van de Middellandse Zee bij Marseille tot onder de Noordzee Het zuidoosten van het land ligt boven het Beneden-Rijnslenkensysteem waar nog steeds verzakkingen in de aardkorst plaatsvinden In 1992 Roermond en 2002 Aken net over de grens vonden hier nog kleine aardbevingen plaats De Beneden-Rijnslenk gaat in het westen van Nederland over in het West-Nederlands Bekken dat op zijn beurt overgaat in vergelijkbare slenkstructuren in de ondergrond onder de Noordzee Zoals de naam van het land al aangeeft is Nederland laag gelegen Het grootste gedeelte van Nederland bestaat uit een kustvlakte die geologisch gezien tot het Noordzeebekken behoort een groot geologisch bekken waarvan de Noordzee zelf het centrale deel vormt Het Noordzeebekken vormde zich vanaf het Krijt ongeveer 60 miljoen jaar geleden Hoewel er actievere en minder actieve fasen waren vond gedurende deze tijd in dit bekken bodemdaling en sedimentatie plaats De randen van het Noordzeebekken vormden tot de mens de laatste duizend jaar een belangrijke invloed op het landschap werd een voorbeeld van een zich op natuurlijke wijze ontwikkelend kustgebied Terwijl het centrale deel van de Noordzee bedekt is door de zee zelf worden de randen opgeëist door delta's van de grote rivieren die in de zee uitmonden Op de overgang tussen water en land vormden zich door de werking van de zee stranden duinen en waddengebieden De kustvlaktes die zich door de afzetting van het riviersediment vormden bevatten ook moerassen en meren Verreweg het meeste gesteente dat in Nederland dagzoomt is afgezet tijdens het Kwartair De formaties van de Boven-Noordzee Groep vormen het grootste deel van het oppervlak van Nederland Belangrijke formaties zijn de Formatie van Naaldwijk waarvan het zand en de klei in een groot deel van het westen en het noorden van Nederland aan de oppervlakte ligt en de uit veen bestaande Formatie van Nieuwkoop Het zand van de Formatie van Boxtel is te vinden in het oosten en zuiden terwijl rond de rivieren de afzettingen van de Formatie van Echteld zijn te vinden Alleen op kleine plekken komen oudere gesteenten aan het oppervlak Een uitzondering is Zuid-Limburg waar het Krijt op veel plekken aan het oppervlak ligt Alle gesteenten uit de laatste 65 miljoen jaar het Kwartair en Tertiair samen worden in Nederland de Noordzee Supergroep genoemd Deze kan in de slenken vele tientallen kilometers dik zijn en is op de horsten ook nog steeds kilometers dik Zoals in grote delen van West-Europa bevindt zich in het Nederlandse Carboon steenkool die in Zuid-Limburg tot halverwege vorige eeuw door de mijnbouw gewonnen werd In de ondergrond van het West-Nederlands Bekken en onder de Noordzee wordt ook aardolie gewonnen hoewel dit beperkt is vergeleken met de veel grotere Noorse reserves onder de noordelijke Noordzee Er zijn twee soorten aardgas in de Nederlandse ondergrond te vinden droog aardgas dat samen met de steenkool is ontstaan voornamelijk in het Carboon en nat aardgas dat samen met aardolie is ontstaan voornamelijk in het Krijt De eerste soort komt vooral onder het land voor de tweede soort onder de Noordzee en in het West-Nederlands Bekken Het grootste Nederlandse gasreservoir is het aardgasveld van Slochteren in het noorden van het land De Slochteren Formatie maakt onderdeel uit van de Boven Rotliegend Groep Landschap Het landschap van Nederland is bijna overal vlak Geringe hoogteverschillen komen voor in het oosten en zuiden van het land grotendeels veroorzaakt tijdens de voorlaatste ijstijd het Saalien van 238000 tot 128000 jaar geleden De ijskap reikte zo ver naar het zuiden dat het noorden van Nederland door gletsjers bedekt werd Dit dwong de grote rivieren hun loop te verleggen tot de huidige oost-west lopende ligging Tegelijkertijd werkte de stuwende kracht en het gewicht van de gletsjertongen op de ondergrond Dit zorgde voor het ontstaan van een afwisseling van stuwwallen zoals de Utrechtse Heuvelrug de Veluwe de Sallandse Heuvelrug en glaciale bekkens zoals de Eemvallei en de IJsselvallei Alleen het uiterste zuiden van de provincie Limburg Zuid-Limburg vertoont significante reliëfverschillen De 323 meter hoge Vaalserberg in Limburg met als top het Drielandenpunt met Duitsland en België is de hoogste heuvel van Europees Nederland Het laagste punt van Nederland bevindt zich in de buurt van Nieuwerkerk aan den IJssel en bevindt zich 676 meter onder NAP Het Nederlandse landschap bestaat grotendeels uit cultuurlandschappen en daarnaast uit beheerde natuurgebieden In de afgelopen eeuwen is de levende natuur niet alleen veranderd maar door verkleining en versnippering van de leefgebieden en milieuvervuiling in kwaliteit en kwantiteit ook achteruitgegaan Via natuurbeleid en de activiteiten van particulieren wordt geprobeerd het tij te keren onder andere via natuurontwikkeling en het herstel van min of meer oorspronkelijke landschappen Dergelijke natuurontwikkelingsgebieden vinden we bijvoorbeeld langs de grote rivieren onder andere bij de Gelderse Poort Daarnaast zijn er in Nederland vele oudere natuurgebieden met onder meer bos duin en heide Er zijn bovendien twintig nationale parken waarvan het Zeeuws Nationaal Park Oosterschelde het grootste is en Veluwezoom en De Hoge Veluwe in Gelderland de oudste zijn Het Nederlandse landschap kan worden ingedeeld op verschillen in substraat bodem waterhuishouding en de ontginningsgeschiedenis Het grootste deel van het oppervlak van Nederland bestaat uit de Boven-Noordzee Groep Belangrijke landschapstypen zijn het duinlandschap het rivierkleilandschap het zeekleilandschap het veenlandschap het zandlandschap en het krijt-lösslandschap Andere indelingen leggen meer de nadruk op de cultuurhistorie Zo onderscheidt men bijvoorbeeld het esdorpenlandschap en het terpenlandschap In zogenaamde nationale landschappen worden belangrijke cultuurlandschappen beschermd zoals het Groene Hart in de Randstad Klimaat Nederland heeft een zogenaamd Cfb-klimaat een gematigd zeeklimaat met milde winters en koele zomers Het klimaat wordt beïnvloed door de Noordzee die het gehele jaar de temperatuur matigt waarbij zowel de dagelijkse als jaarlijkse temperatuursschommelingen toenemen richting het oosten Hoewel er de laatste decennia een stijging van de gemiddelde temperatuur is waar te nemen is door de grote natuurlijke temperatuursfluctuaties nog niet met zekerheid te zeggen of dit het gevolg is van een versterkt broeikaseffect en rechtstreeks samenhangt met de wereldwijde opwarming Met circa 1600 zonuren heeft de kust de meeste zonuren terwijl de Achterhoek met ongeveer 1450 uur de minste zonneschijn heeft Ondanks het imago van regenland regent het gemiddeld slechts 7% van de tijd In de zomer is er vooral op grasland een verdampingsoverschot maar gemiddeld is er jaarlijks een neerslagoverschot het grootst op de Veluwe Het natst zijn de Veluwe Drenthe en Zuid-Limburg het droogst het centrale deel van Limburg met minder dan 700 mm Flora en fauna De flora en fauna van Nederland zijn relatief goed onderzocht Er is een lange traditie van floristisch en faunistisch onderzoek dat tegenwoordig uitgevoerd wordt door organisaties als SOVON FLORON en De Vlinderstichting Sommige verenigingen voor natuurstudie zijn al meer dan honderd jaar actief zoals de Nederlandse Entomologische Vereniging de Vogelbescherming Nederland de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Vereniging voor veldbiologie en de Nederlandse Mycologische Vereniging Het is bekend dat Nederland relatief erg soortenarm is deels als gevolg van de IJstijden en deels vanwege de eenvormige geografie Van de hogere plantensoorten komt de helft uitsluitend voor in twee uitzonderlijke gebieden Zuid-Limburg en Oostvoorne Het meest belangrijke natuurgebied is de Waddenzee of als alleen het landoppervlak beschouwd wordt het duingebied Menselijk ingrijpen zowel direct kap van bossen ontginningen wegenaanleg etc als indirect overbemesting heeft grote invloed op het huidige landschap de flora en de fauna Veel dier- en plantensoorten dreigen te verdwijnen Om dit te voorkomen zijn zogenaamde rode lijsten gemaakt waarop de meest bedreigde soorten staan Sommige soorten passen zich juist aan aan de menselijke cultuur zoals de merel en de koolmees In Nederland worden zogenaamde floradistricten onderscheiden op grond van verschillen in klimaat bodem en waterhuishouding; deze districten hebben eigen plantensoorten De 23e druk van de standaardflora Heukels Flora van Nederland hanteert 15 floradistricten die dan meest worden ingedeeld bij de West-Europese floraregio In Nederland komen circa 1400 soorten hogere planten voor en 600 soorten mossen Daarnaast zijn er nog duizenden soorten die tegenwoordig niet meer tot de planten worden gerekend zoals zon 4 à 5000 soorten paddenstoelen macrofungi of andere schimmels en een paar duizend soorten korstmossen en algen Ook voor een aantal dieren worden wel geografische districten onderscheiden zoals voor onder andere broedvogels In Nederland komen ruim 50 soorten zoogdieren voor zo'n 600 soorten broed- en trekvogels tientallen vissoorten ruim 50 dagvlinders bij 2000 totaal aan vlinders en duizenden ongewervelden Ondanks de geringe afmetingen heeft Nederland toch endemische dieren die alleen in Nederland voorkomen zoals de Grote vuurvlinder en Microtus oeconomus arenicola een ondersoort van de Noordse woelmuis Door de ligging in Europa en het intensieve verkeer is er een regelmatige aanvoer van adventieven die zich soms met enig succes vestigen zoals de halsbandparkiet en de driehoeksmossel maar slechts vrij zelden een permanente plaag vormen; mogelijke uitzonderingen zijn de waterpest en de bospest De soorten die hier voorkomen zijn bijna allemaal relatieve nieuwkomers van na de IJstijden; zo zijn het konijn de fazant en de tamme kastanje in historische tijden ingevoerd De hier algemene soorten zijn erg concurrentiekrachtig Er is met enig succes nieuwe natuur aangelegd met name in het gebied de Oostvaardersplassen waar veel soorten gedijen De laatste jaren wordt geprobeerd soorten die hier in historische tijden zijn uitgeroeid opnieuw in Nederland te introduceren soms met succes zoals de raaf en de bever Van andere soorten zoals de otter blijft het resultaat onzeker Dit laatste geldt ook voor een Europees project voor herintroductie van de zalm De zeearend vestigt zich zij het aarzelend op eigen gelegenheid Terugkeer van wat grotere roofdieren als de wolf en de lynx blijft controversieel Dit geldt ook voor herintroductie van plantensoorten door zaaien en herstel van natuurgebieden door ingrepen als bekalken om de verzuring tegen te gaan Caribisch Nederland Bovenwinds De eilanden Saba en Sint Eustatius behoren tot de bovenwindse eilanden van de Kleine Antillen Deze bovenwindse eilanden waartoe ook Sint Maarten behoort vormen een langgerekte groep die zich uitstrekt tussen Puerto Rico en de Venezolaanse kust De groep bestaat uit twee bogen die zijn ontstaan door subductie van de Zuid-Amerikaanse Plaat onder de Caribische Plaat De eilanden hebben hun ontstaan dan ook te danken aan vulkanische activiteit De binnenste boog waartoe Saba en Sint Eustatius behoren is vulkanisch nog enigszins actief De beide eilanden worden gedomineerd door een slapende vulkaan die het hoogste punt van ieder van de eilanden vormt The Quill op Sint Eustatius heeft een hoogte van 601 meter en het hoogste punt van Saba Mount Scenery is met 887 meter ook het hoogste punt op Nederlands grondgebied en in het gehele Koninkrijk der Nederlanden Het klimaat op beide eilanden kan afhankelijk van de hoogte in de klimaatclassificatie van Köppen worden ingedeeld als Aw tropisch savanneklimaat in de laaggelegen gebieden tot Am moessonklimaat in de hoger gelegen gebieden met Af tropisch regenwoudklimaat op Mount Scenery en wellicht ook op The Quill Benedenwinds Het eiland Bonaire maakt deel uit van de benedenwindse eilanden van de Kleine Antillen Deze eilanden die naast Bonaire ook Aruba Curaçao en de Venezolaanse eilanden omvatten liggen vlak voor de kust van Venezuela Aangenomen wordt dat ze evenals de bovenwindse eilanden van vulkanische oorsprong zijn maar alleen de oudste gesteenten zijn vulkanisch en het grootste deel van de eilanden bestaat uit kalkachtig gesteente Het klimaat op het westelijke deel van deze eilanden is vergelijkbaar met dat van het nabijgelegen vasteland semi-aride tot aride Bonaire heeft een BS-klimaat steppeklimaat in de classificatie van Köppen Geschiedenis De bewoningsgeschiedenis van Nederland is sterk verbonden met het ontstaan van de Nederlandse ondergrond De omgeving veranderde niet alleen door de verdrinkingsgeschiedenis van de Schelde Rijn Maas en Eems tijdens het Holoceen maar andersom is bewoning van grote invloed geweest op het huidige Nederlandse landschap met polders en dijken met name in de laatste 1000 jaar De noodgedwongen collectiviteit zorgde voor een bestuur en mentaliteit die mede bijdroegen tot het latere succes van de Nederlandse handel waarbij ook de geografisch gunstige ligging aan zee en waterwegen van groot belang was De Nederlandse gewesten hebben door de geschiedenis heen wisselende onderlinge relaties gehad soms samenwerkend soms rivaliserend Belangrijke keerpunten zijn de Opstand met zijn onafhankelijkheidsverklaring die vooraf ging aan een periode van grote voorspoed een lange periode van verval en in 1795 de Franse inval die het einde betekende van de Republiek Als het Koninkrijk der Nederlanden bestaat Nederland sinds 1814 en in min of meer de huidige vorm vanaf 1830 na de Belgische revolutie Pre- en protohistorie Met het einde van de laatste ijstijd begon het huidige tijdperk het Holoceen 9700 vChr heden Hierin steeg de temperatuur met een zeespiegelstijging tot gevolg en het volstromen van de Noordzee De moerassige rivierdelta die later Nederland genoemd zou worden was echter nog weinig aantrekkelijk en bewoning bleef aanvankelijk beperkt tot passerende jager-verzamelaars Vanuit Zuidwest-Azië verspreidde de landbouw zich tussen 8000 en 6700 jaar geleden over geheel Europa Als randgebied begon het neolithicum in de delta relatief laat en dan nog vooral op de hogere lössgronden Nederzettingen begonnen zich te vormen maar steden zoals die zich in het centrum van de oude wereld voorzichtig begonnen te vormen waren nog ver weg Door de introductie van nieuwe technologieën als metaalbewerking kon voedsel efficiënter vergaard worden wat een elite vrij maakte die zich bezighield met andere zaken De belangrijkste specialisatie was die van spirituele leiders die gevaren konden duiden of zelfs afwenden Rondom hen ontstonden centra van toenemende welvaart aanvankelijk om de goden tevreden te stellen Ter bescherming werden tijdelijk krijgers als leider aangesteld die echter gaandeweg meer macht verkregen Relatief egalitaire samenlevingen werden op die manier adellijk met een aristocratisch bestuur Dit gold onder meer voor de Kelten voor wie het latere Nederland een randgebied was en de La Tène-cultuur daarna ca 450 vChr tot de Romeinse periode in de eerste eeuw vChr Aangetrokken door Keltische welvaart trokken in de tweede eeuw voor Christus Germanen — waarvan overigens het onderscheid met de Kelten niet goed duidelijk is — naar het westen Met de komst van de Romeinen in 57 vChr begon de protohistorie van de Lage Landen Na aanvankelijke pogingen om het rijk uit te breiden tot aan de Elbe werd vanaf 47 nChr de Rijn de noordgrens of limes Na de onderdrukking van de Bataafse Opstand in het vierkeizerjaar 68 69 was het gedurende twee eeuwen tot ongeveer 250 rustig in de Rijnprovincies Met de opname in het Romeinse Rijk brak een periode van economische expansie en sterke bevolkingstoename de pax Romana aan Door de uitbreiding van het wegennet en de scheepvaart nam de mobiliteit en daarmee de handel toe geholpen door de toenemende beschikbaarheid van muntgeld Het Romeinse pantheon werd geïntroduceerd maar voordat het christendom de overheersende godsdienst werd was er vooral een mengelmoes van heidense culten Middeleeuwen De Germaanse druk op de limes nam echter toe De volksverhuizingen die al met al zo'n twee eeuwen duurden luidden een periode van instabiliteit in In 406 werd de Rijngrens doorbroken Er volgde een periode van neergang waarvan het Romeinse Rijk zich niet meer herstelde en een versnippering van Europa die tot op heden herkenbaar is De bevolking en de handel namen af; geld raakte in onbruik Keizer Karel de Grote 768-814 wist naast de Friezen in het noorden uiteindelijk ook de Saksen in het oosten aan zich te onderwerpen; de zogenaamde tweede kerstening vond plaats In de volgende eeuwen zou het christelijk geloof zich aanpassen en volledig doordringen in de samenleving Onder Karel de Grote waren de Lage Landen geen randgebied meer maar lagen zij nabij het centrum van het Frankische rijk Landsheerlijkheden en de opkomst van steden Het leenstelsel — waarbij vazallen bij ontbreken van een geldeconomie beloond werden door hen grond in leen te geven — verzwakte het centraal gezag Ten gevolge van invallen van de Vikingen en delingen van het Frankische Rijk was het een instabiele periode In de tiende eeuw kwam er een einde aan de invasies van Europa door Vikingen Moren en Aziatische steppevolkeren De hierop volgende stabiliteit had vanaf de elfde eeuw een expansiebeweging tot gevolg Venen en moerassen werden drooggelegd bossen gerooid en grond werd ontgonnen Door verbeteringen in de landbouw konden meer mensen zich aan het primaire productieproces onttrekken Nu de dreiging van buitenaf was weggevallen richtte de klasse van krijgers zich tegen elkaar en de lokale bevolking Een aantal feodale heren wist hun gezag uit te breiden ten koste van hun buren Uit een onoverzichtelijke lappendeken van gebiedjes ontwikkelden zich wereldlijke en geestelijke landsheerlijkheden Het graafschap Vlaanderen onder de aanvankelijk zwakke koning van Frankrijk was lange tijd het belangrijkste gewest In Lotharingen was de Duitse keizer een stuk machtiger doordat hij met het rijkskerkenstelsel bisschoppen met wereldlijke macht bedeelde en daarmee dynastievorming tegenging Desondanks groeiden de wereldlijke landsheerlijkheden vanaf ca 1100 uit tot praktisch onafhankelijke vorstendommen De bevolkingsgroei in deze periode had zijn weerslag op de handel en daarmee op de steden die vooral door hun muren een machtsfactor van betekenis werden Dit was het begin van de afbraak van het feodale stelsel De steden waren niet alleen een inkomstenbron voor de landsheer maar werden later ook een concurrerende machtsfactor In gebieden met weinig steden bleef de adel echter nog eeuwenlang een belangrijke rol spelen Er ontstond een structuur om het werk aan de dijken en sluizen te coördineren waartoe waterschappen en heemraadschappen werden opgericht Door dit alles veranderde de sociale en economische structuur en kon men zich ook gaan richten op de visserij de lakennijverheid en overzeese handel Met de groeiende macht van de burgerij werd het culturele monopolie van de Kerk doorbroken De culturele opleving in deze periode waarin ook de eerste scholen en universiteiten werden gesticht wordt wel de renaissance van de twaalfde eeuw genoemd Consolidatie De veertiende eeuw was voor Europa een periode van crises in velerlei opzicht met onder andere de Zwarte Dood 1347-1351 en de Honderdjarige Oorlog In economisch opzicht was er zelfs sprake van een algemene malaise die tot ca 1475 duurde Voor de Nederlanden ging dit echter niet op en was er eerder sprake van economische expansie Waar de positie van de Franse koning in de voorgaande eeuwen versterkt was en Frankrijk een eigen identiteit ontwikkelde ontwikkelde een sterke Duitse identiteit zich pas láng nadat dit in de Lage Landen was opgetreden Deze ontwikkeling was een van de factoren die maakte dat de Nederlanden uiteindelijk geen deel meer zouden uitmaken van het Heilige Roomse Rijk De expansiedrang van de landsheren uitte zich in verscheidene onderlinge oorlogen maar vooral de huwelijkspolitiek zorgde ervoor — vaak door toevalligheden — dat grote delen van de Lage Landen onder buitenlandse vorstenhuizen vielen Het succes van de huwelijkspolitiek bleek vooral bij de hertogen van Bourgondië Die wisten tussen 1384 en 1428 een aantal noordelijke en vrijwel alle zuidelijke gebieden voor het eerst sinds de Karolingische tijd te verenigen Onder de Bourgondiërs werd getracht meer greep te krijgen op de particularistische gewesten Ondanks de interne zwakheden en lokaal opspelende onrust profiteerden de gewesten van het wegvallen van de onderlinge rivaliteit van de voorgaande eeuwen en begon er een periode van welvaart Zestiende eeuw Ook voor de Habsburgers daarna waren de economische sterke Nederlanden van belang Onder keizer Karel V 1515-1555 werd het gebied onderdeel van het Spaanse wereldrijk Het zwaartepunt verschoof naar vooral Spanje waarbij het bestuur van de Nederlanden werd overgelaten aan een landvoogd Dat de Nederlanden deel uitmaakten van het Habsburgse rijk betekende ook dat deze gewesten betrokken raakten in reeds lang aan de gang zijnde Italiaanse Oorlogen tussen Frankrijk en de Habsburgers Frankrijk zag zich nadat Karel V ook koning van Spanje geworden was voor een groot deel omsingeld door het Habsburgse Huis De Italiaanse Oorlogen beheersten de Europese politiek tot aan 1559 en de Frans-Habsburgse rivaliteit nog twee eeuwen langer De zogenoemde XVII Provinciën werden in deze periode tot een vergaand onafhankelijke eenheid gemaakt De protestantse reformatie sloeg vanaf de jaren twintig aan in dit gebied dat al lang een kritische houding aannam ten opzichte van de rooms-katholieke Kerk In economisch en demografisch opzicht was er vanaf het einde van de vijftiende eeuw sprake van een sterke groei De oorlogen met hoge belastingen en handelsblokkades als gevolg drukten echter zwaar op de bevolking Deze keer kwam er door de reformatie en vooral de harde vervolging daarvan nog een nieuwe factor bij Dit explosieve mengsel zou leiden tot de Opstand De eerste opstand in 1567-1568 kon nog de kop ingedrukt worden maar het harde beleid riep opnieuw veel weerstand op Op 1 april 1572 slaagden de geuzen erin om Den Briel in te nemen en begon een tweede opstand Op 26 juli 1581 werd door de Staten-Generaal van de Nederlanden het op 22 juli opgestelde Plakkaat van Verlatinghe opgesteld Hierin werd Filips II afgezet als heerser van de Nederlanden Het plakkaat wordt gezien als de officiële onafhankelijksverklaring die het begin in luidde van een autonoom Nederland Ondanks dat de staatsvorm in de geschiedenis meerdere malen veranderd is wordt dit door vele toch als het begin van Nederland gezien De val van Antwerpen in 1585 bezegelde daarna in militaire zin de scheiding van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden Bij gebrek aan een geschikte andere landsheer ontstond in 1588 de Republiek Republiek Geholpen door de imperial overstretch die Spanje ondervond kon de Republiek voorkomen heroverd te worden Sterker nog het wist maximaal te profiteren van het verschuiven van het economisch middelpunt van de Middellandse Zee naar West-Europa Waar de noordelijke Nederlanden eerder in de schaduw stonden van de zuidelijke gewesten nam Amsterdam na de val en blokkade van Antwerpen de plaats over als handelscentrum van Europa terwijl Holland de scheepvaart in Europa beheerste Hoewel de Vereenigde Oostindische Compagnie grote winsten wist te bereiken voor de aandeelhouders droeg de handel op Indië slechts in beperkte mate bij tot de winsten die vooral in de Europese handel werden bereikt De daaropvolgende Gouden Eeuw was een periode met een grotere politieke culturele en economische betekenis dan ooit daarvoor of daarna in de Nederlanden Door het economische overwicht kon Holland de Staten-Generaal domineren Zodra de belangen van Holland en Oranje niet meer overeenkwamen kon dit het bestuur volledig verlammen Hoewel de overheid protestants was bestond er vrijheid van geweten maar er was geen vrijheid van eredienst De tolerantie was heel wat groter dan elders in Europa maar het was een opportunistische die voorkwam dat men te maken kreeg met een exodus zoals het dogmatische Spanje had meegemaakt De burgerij werd de dominerende klasse terwijl de invloed van de adel en al eerder van de geestelijkheid verminderde Regenten begonnen het politieke klimaat te beheersen In 1648 werd de oorlog met Spanje beëindigd tegen de zin van stadhouder Willem II Zijn pogingen de macht naar zich toe te trekken resulteerden na zijn onverwachte dood in 1650 tot het eerste stadhouderloze tijdperk Dit tijdperk werd binnenlands gekenmerkt door de Ware Vrijheid en buitenlands door handelsoorlogen Engeland en Frankrijk waren ondertussen bevrijd van hun interne problemen en eisten hun deel van de handel en scheepvaart De daaropvolgende Eerste Engelse Oorlog werd verloren door de Republiek Hoewel de Tweede Engelse Oorlog overtuigend werd gewonnen en de Staatse vloot oppermachtig maakte werd het steeds duidelijker dat de Republiek in de problemen zou komen zodra men de grootmachten niet tegen elkaar wist uit te spelen Dit bleek in het Rampjaar Terwijl de buitenlandse troepen met een verbijsterende snelheid optrokken tot aan de waterlinie werden de gebroeders De Witt gelyncht in Den Haag waarna Willem III tot stadhouder werd benoemd De crisis gaf de orangisten de overhand Onder Willem III wist men uit de benauwde situatie te komen waarbij Michiel de Ruyter de gezamenlijke zeemacht van Frankrijk en Engeland in 1673 wist te verslaan Hierna zou Willem III zich blijven richten op het vormen van een Europese coalitie tegen het expansionisme van Lodewijk XIV In 1688 kwam het dan ook tot een Glorious Revolution na een gedurfde invasie van Willem III met een groot leger op Engels grondgebied waarbij hij zijn schoonvader Jacobus II van Engeland ten val bracht Toen Willem III ook in Engeland aan de macht was kon hij zich nog sterker richten op het bestrijden van de Franse hegemonie Hij speelde een belangrijke rol in anti-Franse coalities tijdens de Negenjarige Oorlog 1688-1697 en tot aan zijn dood in 1701 in de Spaanse Successieoorlog 1701-1713 Politiek en militair zat de Republiek in het daaropvolgende tweede stadhouderloze tijdperk op de tweede rang Economisch speelde na veertig jaar oorlog met Frankrijk de enorme staatsschuld een grote rol waarbij vooral na de Spaanse successieoorlog bleek dat de Republiek boven haar macht werkte en afhankelijk werd van Groot-Brittannië De Zeven Provinciën werden een nachtwakersstaat Waar het bestuur van het land eerder weliswaar geen democratie was geweest maar het volk wel invloed uit kon oefenen was het nu in handen van een regentenklasse die zich steeds meer afsloot Internationaal kon de politiek lange tijd gebaseerd worden op het uitspelen van de Frans-Britse tegenstellingen maar na de Zevenjarige Oorlog had zich in Europa een nieuw machtsevenwicht gevormd waardoor dit niet meer werkte en de Republiek steeds meer werd overgeleverd aan de welwillendheid van de grootmachten Met de Vierde Engelse Oorlog 1780-1784 kwam een einde aan bijna een eeuw van bondgenootschap De oorlog verliep rampzalig voor de Republiek en de binnenlandse ontevredenheid escaleerde in 1786 en 1787 onder de patriotten Op lokaal niveau begon een revolutie af te tekenen maar met een Pruisische inval kwam het tot de Oranjerestauratie Veel patriotten vluchtten naar Frankrijk waar zij een niet onbelangrijke rol hadden in de Franse Revolutie Zij zouden terugkeren naar de Republiek tijdens de Bataafse revolutie Bataafse tijd Na de Franse revolutie vielen in 1795 de Franse troepen Nederland binnen Zij bezorgden daarbij de patriotten die samen met de Franse legers weer terugkeerden alsnog de macht en vestigden de Bataafse Republiek Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland Binnenlands was er aanvankelijk enige onafhankelijkheid Met de Staatsregeling van 1798 werd de eerste Nederlandse grondwet ingevoerd een radicale breuk met het provincialisme en op staatkundig gebied de belangrijkste verandering sinds de Opstand Economisch gezien was er echter door de oorlog met Engeland sprake van een sterke achteruitgang Nederland veranderde in een agrarische samenleving waarbij zelfs Amsterdam een groot deel van zijn bevolking verloor In etappes werd het land daarna ingelijfd door het Franse Keizerrijk Van 1806-1810 werd Nederland het Koninkrijk Holland met Lodewijk Napoleon Bonaparte als koning In 1813 verlieten de Franse troepen het land Hoewel de rol van Oranje in de jaren daarvoor voorbij leek te zijn werd de zoon van de overleden Willem V gevraagd soeverein te worden Vooral de invoering van de Franse wetgeving en bestuur die gewestelijke en lokale verschillen had uitgewist zou echter van blijvende betekenis blijken Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Willem I werd in 1813 soeverein vorst en in 1815 de eerste koning der Nederlanden van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden waarbij na het Congres van Wenen noord en zuid verenigd werden Daarmee was hij de tweede Nederlandse koning na Lodewijk Napoleon Bonaparte Willem I pakte de wederopbouw krachtig aan Zo liet hij talrijke kanalen graven en wegen verbeteren De in het zuiden in de Franse tijd florerende industrie werd gestimuleerd terwijl in het noorden de nadruk lag op het herstel van de handel en scheepvaart Zo voortvarend als Willem de economie stimuleerde zo conservatief was echter zijn politiek De taaldwang zorgde voor de nodige weerstand in het zuiden terwijl de katholieken vrijheid van onderwijs en godsdienst eisten en de liberalen bezwaren hadden tegen de autoritaire regeerstijl van Willem I Dit leidde tot het Monsterverbond en uiteindelijk de Belgische afscheiding Koninkrijk der Nederlanden De kostbare volhardingspolitiek van Willem I resulteerde in hoge financiële lasten Het was duidelijk dat Nederland tot de kleine mogendheden behoorde en het begon noodgedwongen met een neutraliteitspolitiek Het revolutiejaar 1848 verliep in Nederland relatief rustig omdat Willem II een nieuwe grondwet liet ontwerpen door Thorbecke De schoolstrijd zou daarna een belangrijk onderdeel van de politiek vormen waarin zich confessionele partijen begonnen te vormen in oppositie tegen het jarenlange overwicht van de liberalen Aan het einde van de negentiende eeuw kwam eindelijk de industrialisatie op gang die elders in Europa al eerder had plaatsgevonden Hierdoor werden de onderste sociale lagen van de samenleving zichtbaar als arbeidersklasse en uiteindelijk een arbeidersbeweging Naast de schoolstrijd werden uitbreiding van het kiesrecht en verbetering van de sociale omstandigheden van de arbeiders belangrijke politieke thema's Geleidelijk verdween de echte armoede terwijl arbeidsvoorwaarden een wettelijke basis kregen Er begon zich een verzuiling af te tekenen die met het burgerlijk karakter tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw de Nederlandse samenleving zou kenmerken Tijdens de Eerste Wereldoorlog wist Nederland neutraal te blijven maar het was wel het einde van de sterke economische groei Onder druk van de oorlogsomstandigheden kwam een einde aan de schoolstrijd en voor mannen werd het algemeen kiesrecht ingevoerd twee jaar later gevolgd door het vrouwenkiesrecht De sociale kwestie werd echter niet opgelost en na de vergissing van Troelstra was de positie van de socialisten ernstig verzwakt In de periode na de Eerste Wereldoorlog volgde een flinke economische opleving in Nederland en werd de infrastructuur uitgebreid en in de industriële sector groeiden enkele zeer grote bedrijven Ook begon er langzaam een sociaal stelsel te ontstaan Getracht werd ideologische tegenstellingen op te lossen met een pacificatiepolitiek wat vooral bij levensbeschouwelijke kwesties niet altijd lukte De crisis van de jaren dertig die begon in 1929 bracht na een periode van voorspoed werkloosheid die ondanks enorme staatsreserves niet grondig werd bestreden De crisis duurde in Nederland bijzonder lang om te worden gevolgd door de Tweede Wereldoorlog Dit zou uiteindelijk een toenemende invloed van de staat op de samenleving tot gevolg hebben Duitsland viel op 10 mei 1940 Nederland onverhoeds aan en Japan deed hetzelfde in Nederlands-Indië in januari 1942 De oorlog kostte in Nederland uiteindelijk tweehonderdduizend mensen het leven waaronder ruim honderdduizend Joden — 75% van de Joodse bevolking in Nederland — die werden omgebracht in vernietigingskampen Slechts een klein deel kon overleven door onder te duiken In Nederlands-Indië stierven ongeveer 3 miljoen burgers de hongerdood Tijdens de bezetting gebruikte het nationaalsocialistische bestuur Nederland als wingewest om de oorlog te ondersteunen en probeerde daarnaast de bevolking te nazificeren Er trad grootschalige collaboratie op van vrijwel het gehele overheidsapparaat en bedrijfsleven Ruim 500000 mannen werden ingezet voor dwangarbeid voornamelijk in Duitsland Vanaf de Februaristaking kreeg het verzet meer omvang terwijl dat uiteindelijk leidde tot de onderduik van 350000 Nederlanders Na de oorlog werd afstand gedaan van de falende neutraliteitspolitiek met het lidmaatschap van de VN de EG en vooral de NAVO tijdens de Koude Oorlog Nederlands-Indië ging na een onafhankelijkheidsstrijd verloren Dit gold tot zwarte Sinterklaas in 1957 niet voor de economische banden met Indonesië die naast het Marshallplan van groot belang waren voor de wederopbouw Hoewel de oorlog het land berooid en vernield achter had gelaten verliep deze wederopbouw zeer voorspoedig mede door grote Amerikaanse steun via de Marshallhulp De verzorgingsstaat kon verder uitgebreid worden In de jaren vijftig was de concurrentiepositie ten opzichte van het buitenland verbeterd door de geleide loonpolitiek Het decennium daarop zag de ontdekking van de aardgasbel en met grote loonsverhogingen het begin van de consumptiemaatschappij Er ontstond een jeugdcultuur die zich juist afzette tegen de oudere generatie terwijl de seksuele moraal vrijer werd Ook andere sociale bewegingen zoals de vrouwenbeweging lieten sterk van zich horen al loopt de vrouwenemancipatie tot op heden achter ten opzichte van omringende landen Parallel aan de ontzuiling speelde zich vanaf deze periode de ontkerkelijking af Met de talloze nieuw gevormde sociale bewegingen waaronder de milieubeweging ontstonden nieuwe culturele oriëntaties Na de oliecrisis volgde een economische neergang Vooral de arbeidsintensieve industrie trok weg naar lagelonenlanden De daarop volgende grote werkloosheid sloeg vooral toe onder laag opgeleiden waaronder veel gastarbeiders die tijdens de stormachtige groei van de jaren zestig waren aangetrokken Uiteindelijk bleek de verzorgingsstaat hierdoor niet in volle omvang houdbaar te zijn In de jaren negentig trok de Nederlandse economie weer aan De hier en daar sluimerende bezorgdheid over de omvang en vaak afwijkende gewoonten van etnische minderheden werd gearticuleerd door de nieuwe politicus Pim Fortuyn Frustratie over het vermeende falende overheidsbeleid bleek nadat negen dagen na de moord op Fortuyn diens partij de LPF een ongekende verschuiving teweeg bracht in de Tweede Kamerverkiezingen van 2002 Waar in de jaren zestig universele waarden voorrang moesten krijgen werd vanaf nu weer aandacht gevraagd voor de nationale cultuur die gevaar zou lopen door enerzijds de Europese eenwording en anderzijds de grote groepen etnische minderheden De moord op Theo van Gogh leek de bevestiging van wat door Paul Scheffer is aangeduid als het het multiculturele drama van een etnische onderklasse die maar ten dele integreert met mogelijke radicaliseringstendenzen tot gevolg Terwijl de traditioneel geachte tolerantie jegens immigranten verminderde bleef deze op andere vlakken bestaan blijkens de invoering van het homohuwelijk en de relatief liberale regelgeving omtrent abortus euthanasie prostitutie en softdrugs Nationaal is er na de ontzuiling voor vele mensen geen duidelijke ideologische stroming meer waar zij zich naar kunnen richten waaraan ook het einde van de Koude Oorlog en de hiermee samenhangende verschuivingen van de internationale verhoudingen heeft bijgedragen Daarnaast zijn er de problemen met integratie die door Pim Fortuyn zijn benoemd die om een oplossing vragen Desondanks is Nederland een zeer welvarend land met een goede sociale zorg en een stabiele samenleving dat ondanks de recente politieke moorden een relatief geweldsarme ontwikkeling heeft doorgemaakt Bevolking Demografische kenmerken Nederland heeft inwoners Vergeleken met de rest van Europa is de Nederlandse bevolking de laatste anderhalve eeuw relatief snel gegroeid 3 miljoen in 1850 5 miljoen in 1900 10 miljoen in 1950 16 miljoen in 2000 Met een bevolkingsdichtheid van hoort Nederland bij de 30 dichtstbevolkte landen ter wereld Nederland telt geen enkele stad met meer dan een miljoen inwoners; wel zijn er 25 gemeenten die meer dan 100000 inwoners hebben De vier grootste steden zijn Amsterdam Rotterdam Den Haag en Utrecht alle vier gelegen in het westen van het land Daartussen en daaromheen ligt een krans van middelgrote plaatsen die tezamen de zogeheten Randstad vormen Ongeveer 40% van de Nederlandse bevolking is hier op een veel kleiner percentage van het landoppervlak geconcentreerd rondom een betrekkelijk open ruimte het zogeheten Groene Hart Zuid-Holland is met meer dan drie en een half miljoen inwoners de volkrijkste provincie van het land gevolgd door Noord-Holland en Noord-Brabant beide meer dan twee miljoen In die laatste provincie vormen de vijf steden van BrabantStad met een verzorgingsgebied van 15 miljoen mensen en 20% van de industriële productie van Nederland een andere belangrijke stedelijke regio In het oosten zijn Arnhem-Nijmegen en Twentestad twee agglomeraties van kleinere omvang alsmede het verstedelijkte zuiden van Limburg in het uiterste zuiden Maastricht-Sittard-Geleen-Heerlen-Kerkrade Deze laatstgenoemde regio vormt daarnaast ook de sterk verstedelijkte grensoverschrijdende Euregio Maas-Rijn waarin het samen met een Duits en Belgisch aangrenzend gebied circa 39 miljoen inwoners omvangt Daarnaast zijn er nog enkele steden die op regionaal niveau een belangrijke functie hebben zoals Groningen en Leeuwarden in het noorden en Maastricht in het uiterste zuiden In totaal woont 82% van de Nederlanders in een stedelijk gebied Nederland heeft door de eeuwen heen een aanzienlijke immigratie gekend die in meer of mindere mate geïntegreerd en geassimileerd zijn Volgens cijfers van het CBS van 1 januari 2005 is 809% van de bevolking Nederlands 24% Indonesisch 24% Duits 22% Turks 20% Surinaams 19% Marokkaans 08% Antilliaans en Arubaans en 60% anders In de periode 1845-1860 en de eerste 20 jaar na 1945 zijn ook aanzienlijke aantallen Nederlanders geëmigreerd vooral naar de Verenigde Staten Canada Australië Zuid-Afrika en Nieuw-Zeeland Sinds 2005 zijn de Friezen erkend als nationale minderheid onder het Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden Talen De officiële landstaal is het Nederlands Daarnaast zijn er verschillende andere talen officieel In de provincie Friesland is het Fries een officiële taal Op het eiland Bonaire is Papiaments een officiële taal en op de eilanden Saba en Sint Eustatius is het Engels een officiële taal Deze talen worden ook op regionaal-bestuurlijk niveau gebruikt en als voertaal gebruikt op basisscholen Het Jiddisj en het Sinti-Romanes zijn in 1996 door Nederland erkend als non-territoriale talen Verder worden het Nedersaksisch en het Limburgs deels door het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden erkend als streektaal Een groot deel van de Nederlandse bevolking spreekt één of meer andere talen Verantwoordelijk hiervoor is het uitgebreide taalonderwijs; op vrijwel alle basisscholen wordt Engels onderwezen het contact met buurlanden en de aanwezigheid van allochtonen zelf Engels Duits en Frans worden door veel Nederlanders als tweede taal gesproken Veel allochtonen van de eerste en tweede generatie spreken nog hun oorspronkelijke taal Daardoor zijn er nog grote groepen Nederlanders die Indonesisch Hindi Ambonees Surinaams Turks Berbertalen Marokkaans-Arabisch Chinees Kantonees Koerdisch Kaapverdiaans Urdu en Vietnamees spreken Religie Nederland sinds het midden van de Middeleeuwen een christelijk land is tegenwoordig een van de meest ontkerkelijkte landen in Europa Waar traditioneel de katholieken en de protestanten de hoofdstromingen waren zijn deze sterk afgenomen Sinds 1989 is de onkerkelijkheid zelfs de hoofdstroming en in 2013 beschouwde 53 procent zich als niet behorend tot een godsdienstige groepering 26 procent van de Nederlanders zou zich tot de Rooms-katholieke kerk rekenen en naar schatting 16 procent is protestants 5 procent is Moslim 01 procent is Joods 04 procent boeddhist en 06 procent hindoe Parallel aan de ontkerkelijking is er een een toename van een ongebonden spirituele groep die zingeving zoekt in bewegingen als new age en vrijmetselarij Deze groep wordt in de statistieken als zonder religie gekenmerkt en maakt een kwart van de samenleving uit Bestuur en instellingen Het Koninkrijk der Nederlanden is een staat bestaande uit Nederland met grondgebied in West-Europa en het Caraïbische gebied waar zich Bonaire Saba en Sint Eustatius bevinden die staatkundig bij Nederland horen en verder de landen Aruba Curaçao en Sint Maarten De vier landen binnen het Koninkrijk zijn gelijkwaardige onderdelen van het grondgebied van het Koninkrijk De staatkundige positie van de landen binnen het Koninkrijk is echter verschillend Nederland is opgedeeld in twaalf provincies De eilanden in het Caribisch gebied zijn bijzondere gemeenten die elk afzonderlijk direct onder de verantwoordelijkheid van de landelijke overheid vallen Overheid Nederland is een constitutionele erfmonarchie en staatsrechtelijk gezien een parlementaire democratie Belangrijke mijlpalen in de politieke geschiedenis waren de grondwetsherziening van 1848 onder leiding van de liberale staatsman Thorbecke waarbij onder meer een einde werd gemaakt aan de persoonlijke regeermacht van de koning de koninklijke onschendbaarheid en de ministeriële verantwoordelijkheid voor het regeringsbeleid werden ingevoerd en het parlement meer invloed kreeg; en 1919 toen het algemeen kiesrecht werd ingevoerd De Nederlandse politiek werd lange tijd gekenmerkt door de verzuiling de opdeling van de bevolking in verschillende maatschappelijke groepen Tegelijkertijd is er een sterk streven naar het bereiken van consensus vaak aangeduid als het poldermodel In internationaal perspectief staat Nederland voorts bekend om zijn liberale beleid op het gebied van drugs prostitutie euthanasie en het homohuwelijk De hoofdstad van Nederland is Amsterdam Den Haag is echter al sinds de zestiende eeuw bijna onafgebroken de regeringszetel en de woonplaats van de vorst De verdeling van de macht is in Nederland niet geheel volgens de trias politica Het staatshoofd is sinds 30 april 2013 koning Willem-Alexander Hij volgde toen koningin Beatrix op Samen met de ministerraad vormt hij de Nederlandse regering die de uitvoerende macht in handen heeft al is de invloed van de monarch vrij beperkt De voorzitter van de ministerraad is de minister-president op dit moment Mark Rutte De ministers en de staatssecretarissen die hen bijstaan bij de leiding hun ministeries vormen tezamen het kabinet Het huidige kabinet is een kabinet dat wordt gevormd door de VVD en het PvdA Het belangrijkste adviesorgaan van de regering is de Raad van State waarvan het staatshoofd de jure de voorzitter is De wetgevende macht deelt de regering met het parlement de Staten-Generaal dat bestaat uit twee kamers Beide kamers moeten instemmen met wetgeving en kunnen ministers tot verantwoording roepen De Tweede Kamer is het lagerhuis en heeft 150 zetels die aan de hand van rechtstreekse algemene landelijke verkiezingen op basis van evenredige vertegenwoordiging voor vier jaar worden verdeeld Het hogerhuis van het parlement is de Eerste Kamer waarvan de 75 leden voor vier jaar door de leden van Provinciale Staten worden gekozen die op hun beurt wel rechtstreeks worden gekozen; in tegenstelling tot de Tweede Kamer mag ze geen wetten indienen of wijzigen maar enkel door de Tweede Kamer goedgekeurde wetten goed- of afkeuren Tot slot is er de rechterlijke macht waarvan de rechters voor het leven worden benoemd door de koningin Voor burgerlijk recht en strafrecht is de Hoge Raad der Nederlanden de hoogste rechtbank voor bestuursrecht is de Raad van State de hoogste rechtbank Politieke partijen Vanwege het meerpartijenstelsel en het grote aantal Nederlandse partijen is het sinds de achttiende eeuw nooit één partij gelukt een volledige meerderheid in het parlement te behalen Sinds de verkiezingen in 2012 telt de Tweede Kamer elf fracties Ruwweg kan gezegd worden dat het politieke systeem traditioneel werd gedomineerd door drie blokken de christendemocraten met het CDA en in zekere mate de ChristenUnie als vertegenwoordigers de sociaaldemocraten met de PvdA als grootste partij en de liberaal-democraten met de VVD als grootste partij Sinds de jaren zeventig is het systeem meer versnipperd geraakt partijen als het CDA verloren zetels en nieuwe partijen zoals D66 en GroenLinks in de jaren negentig en de SP in recente jaren boekten succes bij de verkiezingen Aan het begin van de 21e eeuw zijn er vooral ontwikkelingen geweest op het rechtse gebied In 2002 werd door Pim Fortuyn de Lijst Pim Fortuyn opgericht Deze partij behaalde zonder de kort voor de verkiezingen doodgeschoten Fortuyn dat jaar als nieuwkomer 26 zetels Ze viel echter snel weer uiteen en verdween bij de verkiezingen van 2006 helemaal uit de Tweede Kamer Datzelfde jaar werd ook de Partij voor de Vrijheid PVV opgericht die in de jaren daarna met Geert Wilders een duidelijk stempel op de politiek zou drukken Bestuursstructuur Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat waarbij de verschillende territoriale eenheden zelfstandige bevoegdheden hebben De bestuurslagen bestaan uit de rijksoverheid of centrale overheid met daaronder de twaalf provincies 411 gemeenten en 25 waterschappen De provincies zijn actief op gebieden als ruimtelijke ordening infrastructuur economie cultuur natuur en milieu Ook houden ze toezicht op de gemeenten en de waterschappen Het dagelijks bestuur van elke provincie wordt gevormd door Gedeputeerde Staten dat wordt gecontroleerd door de Provinciale Staten De Provinciale Staten worden door het volk gekozen en moeten daarna een college van Gedeputeerde Staten vormen Ook de leden van de Eerste Kamer worden door de leden van de Provinciale Staten gekozen De voorzitter van het College van Gedeputeerde Staten en van Provinciale Staten van een provincie is de commissaris van de Koning Binnen een provincie zijn de gemeenten ingedeeld De gemeenten vormen in Nederland de derde bestuurslaag Het hoogste bestuursorgaan binnen de gemeenten is de gemeenteraad die om de vier jaar wordt gekozen Het dagelijkse bestuur is het college van burgemeester en wethouders dat gevormd wordt door de wethouders die benoemd worden door de raad en door de burgemeester die op zijn beurt benoemd wordt door de Kroon De taken van het gemeentebestuur behelzen onder andere stadsontwikkeling verkeer onderwijs welzijn en sociale zaken De gemeenten krijgen het grootste deel van hun geld van de rijksoverheid de rest komt uit zaken als onroerendezaakbelasting parkeergeld en leges Binnen de gemeente zijn de deelgemeenten ingedeeld De deelgemeenten vormen de vierde bestuurslaag Het hoogste bestuursorgaan binnen de deelgemeenten is de deelgemeenteraad die gevormd wordt door portefeuillehouders die worden benoemd door de deelraad en door de voorzitter die op zijn beurt gekozen wordt door de deelraad De waterschappen staan los van de indeling in provincies en gemeenten en regelen de waterhuishouding binnen een bepaald gebied Het bestuur van een waterschap wordt gekozen door de grondeigenaren en inwoners Het buiten houden van het water is van oudsher een algemeen belang waarbij polderbewoners genoodzaakt waren samen te werken Uit die noodzakelijke samenwerking zijn de waterschappen ontstaan Justitie en politie De rechterlijke macht bestaat uit rechters en officieren van justitie die het Openbaar Ministerie vormen Rechters en leden van het Openbaar Ministerie worden door de Kroon benoemd Rechters worden voor het leven benoemd In de rechtspraak wordt een onderscheid gemaakt in strafrecht civiel of burgerlijk recht en bestuursrecht Sinds 1993 is de politie in Nederland opgedeeld in 25 regiokorpsen en een Korps Landelijke Politie Diensten KLPD In geval van een crisis wordt met de brandweer en ambulancediensten samengewerkt in de met de politieregio overeenkomende veiligheidsregio en met overige overheidsdiensten De politie viel onder de verantwoordelijkheid van twee ministeries; het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Justitie Na het toetreden van het Kabinet-Rutte I valt de politie onder het ministerie van Veiligheid en Justitie dat onder leiding staat van minister Ivo Opstelten Buitenlandse betrekkingen en defensie Als kernwaarden van het buitenlands beleid van de Nederlandse overheid werden in 1995 vastgesteld bevordering van Europese integratie het onderhouden van betrekkingen met de buurlanden het verzekeren van Europese veiligheid en stabiliteit en deelname aan conflictbeheersing en vredesmissies Nederland was mede-oprichter van de Europese Unie de NAVO de Verenigde Naties en de OESO en maakt daarnaast deel uit van onder andere de Benelux de Raad van Europa de West-Europese Unie WEU de Wereldbank het IMF en de Wereldhandelsorganisatie WTO Nederland is thuishaven of gastland van onder meer de volgende internationale instellingen het Internationaal Gerechtshof het Internationaal Strafhof de Europese veiligheidsorganisatie Europol en de Europese Ruimtevaartorganisatie De Nederlandse defensieorganisatie valt volledig onder het Ministerie van Defensie en bestaat uit de Koninklijke Landmacht de Koninklijke Luchtmacht de Koninklijke Marine inclusief Marine Luchtvaartdienst en Korps Mariniers en de Koninklijke Marechaussee Sinds de opkomstplicht voor de militaire dienst is opgeschort bestaat de krijgsmacht volledig uit vrijwillig dienend personeel In totaal dienen ruim 50000 mannen en vrouwen bij de krijgsmacht De regering is de opperbevelhebber van de strijdkrachten in de dagelijkse praktijk wordt die functie waargenomen door de Minister van Defensie Aan hem rapporteert de Commandant der Strijdkrachten De Commandant der Strijdkrachten geeft leiding aan de afzonderlijke krijgsmachtdelen In 2009 was Nederland het twintigste land ter wereld naar militaire uitgaven Onderwijs Onderwijs is verplicht vanaf de eerste dag van de maand nadat een kind vijf jaar is geworden tot het einde van het schooljaar waarin het kind zestien jaar is geworden De meeste kinderen gaan echter al vanaf hun vierde naar het basisonderwijs In het schooljaar waarin een kind zeventien jaar wordt is het gedeeltelijk leerplichtig en moet dan nog minstens twee dagen per week naar school Als de school een praktijkovereenkomst met een bedrijf heeft gesloten dan is één dag school per week verplicht Onderwijs kan beginnen met peuteronderwijs op een peuterspeelzaal Dan volgt primair onderwijs ofwel basisonderwijs Vervolgens is daar het secundair ofwel voortgezet onderwijs en tot slot is middelbaar beroepsonderwijs hoger beroepsonderwijs of academisch onderwijs mogelijk Er zijn diverse hogeronderwijsinstellingen en middelbare beroepsonderwijs-instellingen roc's op verschillende niveaus De Universiteit Leiden werd opgericht in 1575 en is de oudste universiteit van Nederland Er zijn veertien door de overheid bekostigde universiteiten waarvan de Universiteit van Amsterdam de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Utrecht de grootste zijn Voor een vergelijking tussen de onderwijsstructuren in Nederland en Vlaanderen zie Onderwijsstructuur Vlaanderen en Nederland waar de overeenkomstige fasen van het onderwijs zo veel mogelijk naast elkaar worden geplaatst Milieubeheer Vanwege de hoge bevolkingsdichtheid de sterke industrialisatie en de intensieve landbouw heeft Nederland te maken met verschillende milieuproblemen De Hinderwet van 1875 was lange tijd de enige wet op het gebied van milieubeheer In de jaren zestig werd het publiek zich bewust van de milieuproblemen en sindsdien ontwikkelde Nederland een milieubeleid Dit richtte zich aanvankelijk op sanering maar vanaf de jaren tachtig begon men zich ook te richten op preventie en beheer Tegenwoordig vindt zo'n 70% van de regelgeving op dit gebied plaats op Europees niveau Het beleid heeft er voor gezorgd dat ondanks de economische groei op een aantal gebieden de vervuiling is afgenomen en de milieukwaliteit is verbeterd Het huidige beleid is omschreven in de Toekomstagenda milieu waarin de overheid ervoor kiest zich te concentreren op de thema's klimaatverandering luchtkwaliteit en aantasting van biodiversiteit en natuur Deze agenda bouwt voort op het laatste Nationaal Milieubeleidsplan Nationale symbolen Nationale symbolen bestaan op verschillende niveaus Zo wordt bijvoorbeeld vaak het portret van het staatshoofd aangebracht op munten en postzegels Vooral bij regerende vorstenhuizen is dit het geval Nederland vormt daarop geen uitzondering Geijkte officiële symbolen zijn met name de volgende De vlag van Nederland bestaat uit drie horizontale banen van gelijke hoogte in de kleuren rood wit en blauw De vlag dateert uit 1579 toen de onafhankelijkheid van Nederland werd uitgeroepen en werd officieel goedgekeurd in 1796 en bevestigd als nationaal embleem in 1937 Het wit en blauw zijn de livreikleuren van het Franse vorstendom Orange waar het Huis Nassau het latere Nederlandse koningshuis mee verbonden raakte zie René van Chalon Het rood was oorspronkelijk oranje naar de naam van het vorstendom maar werd in de loop van de zeventiende eeuw vervangen door vermiljoenrood dat tijdens zeeslagen makkelijker te herkennen was Op feestdagen die te maken hebben met het koningshuis of tijdens diplomatieke reizen naar het buitenland wordt ook wel een oranje wimpel boven de vlag gehangen Het Wapen van het Koninkrijk der Nederlanden is oorspronkelijk in 1815 ontworpen en in 1907 aangepast Het geblokte schild met een leeuw zwaard en pijlen is het heraldisch symbool van de Koning en het Land Het Wilhelmus is het volkslied sinds 10 mei 1932 Daarvoor was vanaf 1817 met uitzondering van een gat van 1832 tot 1833 Wien Neêrlands bloed het volkslied Informeel geldt tegenwoordig de kleur oranje in het algemeen als een symbool voor Nederland Dit komt behalve in de kleur van de kleding der vertegenwoordigende sportteams ook tot uitdrukking in de wijze waarop supporters zich in en aan het buitenland tonen Bij al deze symbolen speelt expliciet of impliciet het koningshuis een rol De vorst en het koninklijk huis vervullen zelf echter ook een belangrijke symbolische functie voor Nederland zowel institutioneel als in personam Dit is te meer het geval omdat het Huis van Oranje al meer dan vier eeuwen zijn geschiedenis deelt met het volk van Nederland Willem de Zwijger was de prins van Oranje die Nederland vanaf 1568 naar de zelfstandigheid leidde Tradities en feestdagen Nederland telt acht officiële feesten verdeeld over tien feestdagen waarvan er twee als nationale feestdag worden aangeduid De eerste is Koningsdag een dag van eenheid en saamhorigheid die gevierd wordt op 27 april de geboortedag van de huidige koning koning Willem-Alexander De andere nationale feestdag is Bevrijdingsdag op 5 mei wordt de capitulatie van het Duitse leger in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog gevierd Bevrijdingsdag is elk jaar een nationale feestdag; of het als vrije dag geldt is echter afhankelijk van de cao of de werkgever Nederland is sterk beïnvloed door het christelijke geloof en daarom staat er ook een groot aantal christelijke feesten op de feestdagenkalender Kerstmis eerste en tweede Kerstdag Goede Vrijdag Pasen eerste en tweede Paasdag Hemelvaart en Pinksteren Op deze dagen behalve Goede Vrijdag hebben de meeste Nederlanders vrij Ook Nieuwjaarsdag staat op de lijst van algemeen erkende feestdagen Voorts zijn er nog enkele tradities en feestdagen die hoewel niet officieel wel op grote schaal gevierd worden Zo worden tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei één dag voor Bevrijdingsdag alle oorlogsslachtoffers sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog herdacht Sint-Maarten is een christelijk feest maar het wordt vooral in het noorden van het land gevierd Het eveneens van oorsprong christelijke carnaval wordt voorafgaand aan aswoensdag juist het uitbundigst gevierd in het zuiden van het land Het kinderfeest Sinterklaas wordt in het hele land gevierd met als hoogtepunt de zogeheten Pakjesavond op 5 december Op Oudejaarsavond wordt het jaar 's avonds traditioneel met oliebollen de oudejaarsconference en vuurwerk afgesloten Kunst De Nederlandse schilderkunst wordt vertegenwoordigd door een groot aantal meesters De bloeiperiode vond plaats in de gouden zeventiende eeuw De bekendste schilder uit deze periode is Rembrandt maar ook andere oude Hollandse meesters als Johannes Vermeer Frans Hals en Jan Steen genieten internationale faam Hoewel de schilderkunst uit de periode erna minder bekend is is het werk van de negentiende-eeuwse postimpressionistische schilder Vincent van Gogh wel wereldberoemd geworden zij het pas na zijn dood Uit de eerste helft van de twintigste eeuw dateert de abstracte kunst van Piet Mondriaan die betrokken was bij de kunstbeweging De Stijl In 1948 werd de kunstvereniging Cobra opgericht met leden als Karel Appel en Corneille Een andere Nederlandse kunstenaar uit de twintigste eeuw is MC Escher die in zijn grafische kunstwerken veelvuldig gebruik maakte van onmogelijke objecten en gezichtsbedrog De Nederlandse literatuur bouwde vanaf de Gouden Eeuw een eigen traditie op samen met het ontstaan van een algemeen geaccepteerde standaard voor de Nederlandse taal met Joost van den Vondel en Pieter Corneliszoon Hooft als bekendste vertegenwoordigers Multatuli beschreef en bekritiseerde in de negentiende eeuw in zijn Max Havelaar de situatie in Nederlands-Indië Louis Couperus was een van de eerste Nederlandse vertegenwoordigers van het naturalisme dat als reactie op de idealistische romantiek gold Tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef Anne Frank in het Achterhuis in Amsterdam haar wereldberoemde dagboek dat na haar dood tijdens de Holocaust door haar vader werd gepubliceerd In de naoorlogse literatuur wordt vaak gesproken van de grote drie verwijzend naar Willem Frederik Hermans Harry Mulisch en Gerard Reve Andere noemenswaardige schrijvers uit deze periode zijn Jan Wolkers en Hella S Haasse Uiteraard wordt de internationale erkenning van de Nederlandse literatuur gehinderd door een taalbarrière maar de boeken van hedendaagse schrijvers als Arnon Grunberg Herman Koch en Cees Nooteboom vinden ook in het buitenland aftrek Nooteboom haalt met Duitse vertalingen van zijn werk grotere oplagen dan met het Nederlandse origineel De Nederlandse School was in de vijftiende en zestiende eeuw een grote stroming in de Renaissancemuziek Jan Pieterszoon Sweelinck en Jacob van Eyck werden internationaal bekende componisten net als in de twintigste eeuw onder meer Willem Pijper Henk Badings Lex van Delden en recente componisten als Peter Schat Tristan Keuris Simeon ten Holt en Louis Andriessen zie Lijst van Nederlandse muziek In de jaren zeventig van de twintigste eeuw kende de Nederlandse rockband Golden Earring kort wereldwijd succes op kleinere schaal waren ook groepen en artiesten als Shocking Blue Earth & Fire en George Baker succesvol Van de Nederlandse popmuziek ook wel aangeduid als nederpop zijn heden ten dage onder meer Anouk en Within Temptation bekend evenals dj's als Tiësto en Armin van Buuren Op Nederlandstalig gebied zijn verscheidene artiesten noemenswaardig van Boudewijn de Groot Rob de Nijs en Frank Boeijen uit het verleden tot BLØF Guus Meeuwis en Marco Borsato tegenwoordig Ook het levenslied is een populair muziekgenre met namen als André Hazes Frans Bauer en Jan Smit Pinkpop Lowlands en het North Sea Jazz Festival zijn enkele grote muziekfestivals Kenmerkend voor de Nederlandse architectuur zijn Hendrik Petrus Berlage de Amsterdamse School en De Stijl Cultureel en natuurlijk erfgoed Musea zoals het Rijksmuseum Amsterdam Van Gogh Museum Mauritshuis Openluchtmuseum Arnhem en Museum Boijmans Van Beuningen vormen alleen al vanwege hun aanwezigheid voor een belangrijk deel het cultureel erfgoed van Nederland Veel grotere musea zijn gevestigd in architectonisch bijzondere gebouwen en sommige zijn landschappelijk fraai gelegen zoals Paleis Het Loo en het Kröller-Müller Museum Het natuurlijk erfgoed van Nederland bestaat voor een groot deel uit het vlakke natte landschap met onder meer rivieren polders en molens Daarnaast zijn er nog natuurgerelateerde gebieden zoals de Keukenhof de Veluwe de Waddeneilanden en de Biesbosch De natuur in Nederland is sterk door de mens beïnvloed voornamelijk vanwege het waterbeheer De bekendste voorbeelden hiervan zijn de IJsselmeerpolders en de Deltawerken De molens van Kinderdijk zijn sinds 1997 Werelderfgoed Eten en drinken De traditionele Nederlandse keuken is voornamelijk beïnvloed door het agrarische leven in vroegere tijden De hoofdmaaltijd wordt in Nederland 's avonds gegeten en een typisch Nederlandse maaltijd bestaat uit een combinatie van aardappels groente en vlees Ook stoof- en stamppotten en maaltijdsoepen zijn kenmerkend voor de Nederlandse keuken Bij het ontbijt en in de middag wordt vaak brood gegeten met boter en allerlei soorten zoet en hartig broodbeleg variërend van vleeswaren en kaas tot hagelslag chocoladepasta en pindakaas; ook ontbijtgranen als muesli en cornflakes worden met melk of yoghurt als ontbijt genuttigd Bij het ontbijt en de middagmaaltijd wordt vaak koffie of thee gedronken In de koudere maanden is warme chocolademelk ook een populaire drank Bier is veruit de meest gedronken alcoholische drank in 2008 werd gemiddeld 785 liter per Nederlander gedronken Van de totale Nederlandse bierproductie in dat jaar ruim 27 miljard liter werd meer dan 16 miljard liter geëxporteerd waarmee Nederland dat jaar de grootste bierexporteur ter wereld was De Nederlandse biercultuur ontwikkelde zich de voorbije jaren sterk een groeiend aantal brouwerijen brouwde bieren in steeds meer verschillende stijlen De Edammer en Goudse kaas zijn ook buiten Nederland erg bekend Andere bekende Nederlandse gerechten en producten zijn veelal zoetigheden zoals pannenkoeken en poffertjes Limburgse vlaai stroopwafels en oliebollen Kroketten en frikandellen zijn typisch Nederlandse snacks Ook vis wordt soms als fastfood gegeten bijvoorbeeld in de vorm van haring of kibbeling stukjes vis in beslag gebakken Naast deze typisch Nederlandse gerechten zijn er echter ook veel invloeden van buitenaf Onder andere uit de Nederlands-Indische de Chinese en de Italiaanse keuken zijn gerechten overgenomen Media De belangrijkste Nederlandse dagbladen zijn De Telegraaf Algemeen Dagblad de Volkskrant NRC Handelsblad en Trouw Historisch gezien is ook het Parool dat in de Tweede Wereldoorlog als verzetskrant werd opgericht een belangrijke krant Tegenwoordig is het hoofdzakelijk gericht op de stad en regio Amsterdam Voor protestantse kerkelijke lezers zijn het Reformatorisch Dagblad en het Nederlands Dagblad bekende landelijke kranten Met Metro heeft Nederland ook een gratis krant Elsevier HP De Tijd Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer zijn vier opiniebladen De Nederlandse televisie heeft zowel publieke als commerciële zenders Deze laatste werden toegelaten vanaf 1988 later dan in omringende landen De publieke omroep bestaat uit NPO 1 2 en 3 en voor Nederlanders in het buitenland BVN en wordt gekenmerkt door de verzuilde structuur De belangrijkste bedrijven die commerciële televisie verzorgen zijn RTL Nederland en SBS Broadcasting die samen in totaal zeven zenders beheren Enkele andere commerciële zenders zijn Nickelodeon Comedy Central en Kindernet Op radiogebied is er eveneens een groot aantal zenders Er zijn zes landelijke publieke zenders met NPO Radio 1 NPO Radio 2 en NPO 3FM als belangrijkste en verscheidene digitale en regionale publieke zenders Radio 538 Sky Radio en Q-music zijn de belangrijkste spelers in de commerciële markt In Nederland heerst een grote mate van persvrijheid zonder controle vooraf op publicaties in de geschreven pers of op radio TV en internet De begrenzing hierbij is dat wie zich schuldig maakt aan belediging discriminatie aanzetten tot haat ed de kans loopt zich achteraf te moeten verantwoorden De Mediawet zorgt voor mediapluriformiteit binnen het publieke omroepenbestel Ook kan het bevoegd gezag leeftijdsgrenzen stellen voor de toegang tot bepaalde media Sport In Nederland is voetbal de belangrijkste sport Het Nederlandse voetbalelftal won het Europees kampioenschap voetbal 1988 en behaalde op veel andere EKs en WKs ereplaatsen; voormalige voetballers als Johan Cruijff en Marco van Basten alsmede de in het buitenland werkende trainer-coach Guus Hiddink droegen eraan bij dat Nederland op dit gebied wereldwijd bekend werd Andere populaire sporten zijn onder meer hockey schaatsen wielersport paardensport volleybal handbal korfbal tennis golf en zwemmen Typisch Nederlandse sporten zijn onder meer fierljeppen kaatsen klootschieten en korfbal Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw werden sportclubs en -bonden gevormd Een belangrijk figuur in de Nederlandse sportgeschiedenis is Pim Mulier die aan het eind van de 19e eeuw veel tot dan toe niet tot nauwelijks bekende sporten in Nederland introduceerde en professionaliseerde Hij was ook de initiator van de Elfstedentocht een 200 km lange schaatstocht over natuurijs langs de Friese elf steden In 1900 was het debuut van Nederland op de Olympische Spelen een feit sindsdien werden meer dan 300 medailles behaald waaronder 100 gouden Daarmee staat Nederland zeventiende op de medaillespiegel van de Olympische Spelen aller tijden Het NOCNSF is de overkoepelende sportorganisatie van de Nederlandse sportbonden en de Nederlandse vertegenwoordiger binnen de internationale sportkoepel IOC Amsterdam organiseerde de Olympische Zomerspelen 1928; in 1980 vonden de Paralympische Zomerspelen plaats in Arnhem Samen met België was Nederland gastheer van het Europees kampioenschap voetbal 2000 Voorts zijn er plannen om de Olympische Zomerspelen 2028 te organiseren Economie Economische basis Nederland is een welvarend land met een open economie die sterk leunt op de buitenlandse handel met name met Duitsland De economie wordt getypeerd door stabiele verhoudingen een matige inflatie een terughoudend financieel beleid en door zijn belangrijke rol als Europese transportader Over de gehele linie bekeken hoort Nederland tot de 20 grootste economieën van de wereld na de grootmachten als willekeurige volgorde Duitsland de Verenigde Staten het Verenigd Koninkrijk Japan en dergelijke Duitsland 252% België 146% Verenigd Koninkrijk 89% Frankrijk 84% en Italië 46% zijn de belangrijkste exportpartners van Nederland Na de Verenigde Staten en Frankrijk is Nederland ondanks zijn geringe oppervlakte in absolute omvang het derde exportland op het gebied van land- en tuinbouwproducten In de intensieve gemechaniseerde land- en tuinbouw werkt weliswaar slechts 4% van de Nederlandse beroepsbevolking maar er worden door de sector enorme hoeveelheden voedsel voor de voedselverwerkingsindustrie en de export geproduceerd De glastuinbouw is van grote omvang en vertegenwoordigt bijna de helft van de totale Europese capaciteit Ook de bloembollenteelt met de bekende bollenvelden onder andere tulpenbollenis van aanzienlijk belang Nederland is op dit gebied de voornaamste producent voor de Europese- en Noord-Amerikaanse markt De voedings- en genotmiddelenindustrie de chemische industrie de aardolie-industrie en de metaalindustrie zijn de belangrijkste industriële activiteiten in Nederland Andere belangrijke onderdelen van de economie zijn de internationale handel en het bankwezen Amsterdam is het financiële en zakencentrum van Nederland en behoorde nog in 2008 bij de grootste tien zakencentra ter wereld De Amsterdamse effectenbeurs is de locatie van de Amsterdam Exchange Index AEX en is tegenwoordig onderdeel van Euronext Sinds 1 januari 2002 is de Euro het enige wettige betaalmiddel Daarvoor werd betaald met de Nederlandse gulden In de bijzondere gemeenten Bonaire Sint Eustatius en Saba is de Amerikaanse dollar wettig betaalmiddel Energie Als hoogontwikkelde economie heeft Nederland net als andere geïndustrialiseerde landen een hoog energieverbruik 3330 PJ voor 2008 Het grootste deel hiervan wordt opgewekt met behulp van fossiele brandstoffen vooral aardolie aardgas en steenkool Afgezien van aardgas wordt dit voornamelijk geïmporteerd Een groot deel van de aardolie wordt na raffinage weer geëxporteerd Ook het aardgas uit eigen bodem wordt voor een groot deel uitgevoerd Met aardgas en in mindere mate steenkool wordt ook het grootste deel van de benodigde elektriciteit opgewekt Een beperkte bijdrage hierin wordt geleverd door duurzame energie en kernenergie en ook importeert de Nederlandse elektriciteitsmarkt via de trans-Europese energienetwerken Om in 2020 30% minder broeikasgassen uit te stoten richt het beleid zich hier op energiebesparing en duurzame energie Toerisme Nederland wordt jaarlijks door ongeveer 10 tot 11 miljoen buitenlandse toeristen bezocht Onder de belangrijkste bezienswaardigheden zijn de historische steden vooral Amsterdam de Deltawerken en het polderlandschap De Nederlandse steden gelden als belangrijke toeristische bestemming Vooral de hoofdstad Amsterdam is populair onder buitenlandse toeristen mede dankzij de coffeeshops en het prostitutiegebied de Wallen Ook de grachtengordel met een groot aantal historische bouwwerken en belangrijke musea gelden als een belangrijke bezienswaardigheid Met 49 miljoen toeristen 2007< small> is Amsterdam de op vier na meest bezochte toeristenbestemming in Europa en de op zes na grootste congresstad ter wereld Ook de andere drie grote steden hebben hun eigen kenmerken Rotterdam heeft een moderne skyline en haven Den Haag heeft de Ridderzaal Madurodam en de badplaats Scheveningen en Utrecht is bekend om zijn Domtoren Verder zijn er nog vele andere bezienswaardige steden en dorpen Er zijn historische plaatsen als Gouda Delft en Alkmaar Middelburg Veere en Maastricht en plaatsen met een folkloristisch karakter zoals Volendam Marken en de Zaanse Schans Vele grotere en middelgrote steden hebben ook een heel specifiek eigen karakter zoals Eindhoven met zijn industrieel erfgoed en de steden Groningen Breda 's-Hertogenbosch Leeuwarden en Leiden rijk aan historisch erfgoed Verder zijn er nog attractieparken zoals de Efteling Duinrell Walibi Holland en de miniatuurstad Madurodam Nederland kent verschillende dierentuinen zoals Artis en Diergaarde Blijdorp Het Waddengebied en in het bijzonder de Waddeneilanden trekken veel toerisme Transport Van groot belang voor de Nederlandse economie is de transportsector De haven van Rotterdam is de grootste van Europa en een van de grootste ter wereld Andere belangrijke havengebieden zijn Amsterdam Eemshaven en Vlissingen Terneuzen Het achterland van deze havens wordt ondersteund door een uitgebreid net van rivieren kanalen en andere waterwegen De binnenvaart en de zeevaart spelen daarom een belangrijke rol in de Nederlandse economie De rivieren Rijn Maas en Schelde die vanuit de buurlanden binnenstromen en in de Noordzee uitmonden maken Nederland al eeuwenlang een knooppunt voor de Europese binnenvaart Schiphol behoort als mainport tot 's werelds grootste internationale luchthavens Eindhoven Airport is sinds 2006 het grootste regionale vliegveld van Nederland Rotterdam The Hague Airport is het tweede regionale vliegveld van het land en fungeert ook voor koninklijke en diplomatieke ontvangsten Mede als gevolg van de hoge bevolkingsdichtheid bezit Nederland een zeer dichte infrastructuur Het autowegen- en spoorwegnet kunnen de groeiende verkeersdruk echter steeds minder goed verwerken Er is een uitgebreid wegennet van autosnelwegen en autowegen met een totale lengte van circa 116500 kilometer Vrijwel alle wegen zijn tolvrij met uitzondering van een aantal oeververbindingen Het spoorwegnet heeft een totale lengte van 2808 kilometer en is een van de drukst bereden spoornetwerken van Europa De belangrijkste vervoerder van passagiers is de NS Andere vervoerders met treinverbindingen in Nederland zijn Arriva Connexxion Syntus Breng en Veolia Het stads- en streekvervoer per bus wordt ook grotendeels gereden door deze vervoerbedrijven In enkele steden rijden lokale vervoerders en in een groot deel van het Noorden exploiteert Qbuzz de busverbindingen In de agglomeraties van Amsterdam Rotterdam Den Haag en Utrecht rijden trams en sneltrams rond Metrosystemen zijn alleen in Rotterdam en Amsterdam te vinden RandstadRail is een lightrailnetwerk rond Den Haag Zoetermeer en Rotterdam waarin een aantal tram- en metrolijnen en voormalige spoorlijnen zijn geïntegreerd Door de korte afstanden binnen de steden het vlakke landschap en de lage kosten heeft de fiets een groot aandeel in het personenverkeer Studentensteden als Groningen Nijmegen en Amsterdam kennen een fietsgebruik van 40% of meer maar ook andere steden en gemeenten kennen een hoog fietsgebruik Bejaarde fietsers zijn anders dan in veel andere landen heel gewoon Externe links Belangrijke statistieken van het Centraal Bureau voor de Statistiek Literatuur Algemeen Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite 2009 Netherlands The Encyclopædia Britannica Chicago Geologie 2005 Het Nederlandse landschap Een historisch-geografische benadering Matrijs Utrecht 2004 De vorming van het land Inleiding in de geologie en de geomorfologie Koninklijke Van Gorcum Assen 2005 Landschap in delen Overzicht van de geofactoren Koninklijke Van Gorcum Assen 2003 De ondergrond van Nederland Wolters-Noordhoff Groningen 2007 Geology of the Netherlands 354 pp Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences ISBN 978-90-6984-481-7 Afzonderlijke hoofdstukken als pdf downloadbaar http wwwknawnl Content Internet_KNAW publicaties pdf 20011075pdf Geschiedenis 1977-1983 Algemene Geschiedenis der Nederlanden Fibula-Van Dishoeck Haarlem 2006 Geschiedenis van de Nederlanden HBuitgevers Baarn Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite 2009 Low Countries history of Encyclopædia Britannica Chicago De Nederlandstalige Wikipedia is de Nederlandstalige editie van het Wikipedia-project een vrije internetencyclopedie die door vrijwilligers wordt geschreven De Nederlandstalige Wikipedia dateert van juni 2001 en was van juni 2013 tot juli 2014 gemeten naar het aantal artikelen – op de Engelstalige Wikipedia na – de grootste editie van deze internetencyclopedie Daarna werd de Nederlandstalige Wikipedia ingehaald door de Zweedstalige en eveneens terug overtroffen door de Duitstalige Wikipedia De naam Wikipedia en de servers waarop deze draait zijn eigendom van de Wikimedia Foundation Landelijke verenigingen waaronder Wikimedia Nederland en Wikimedia België vzw ondersteunen de Wikimedia Foundation binnen een bepaald geografisch gebied Beginperiode De Nederlandstalige Wikipedia begon op 19 juni 2001 vijf maanden nadat de Engelstalige van start ging Veel conventies richtlijnen en functies die zijn ontwikkeld tijdens de opbouw van deze editie zijn later overgenomen door andere taaledities waaronder de Nederlandstalige Welk artikel het eerste werd geschreven is niet meer na te gaan omdat als gevolg van databaseconversies een deel van de vroegste geschiedenis verloren is gegaan Het thans oudste artikel is definitie Op 3 augustus 2003 verscheen op de Nederlandstalige Wikipedia het 10000e artikel Groei Op 27 januari 2005 verscheen het 50000e artikel en op 14 oktober van datzelfde jaar werd de mijlpaal van 100000 artikelen bereikt Op 17 december 2011 verscheen het 1000000ste artikel op de Nederlandstalige Wikipedia Vanaf de start van de Nederlandstalige editie is het aantal artikelen dat dagelijks wordt toegevoegd geleidelijk gestegen Vanaf maart 2006 groeide de encyclopedie plotseling sterk met een piek van 1000 nieuwe artikelen per dag in mei 2006 door de inzet van een bot die in 6 weken tijd 35000 artikelen over gemeenten in Frankrijk toevoegde Hierna nam de dagelijkse groei sterk af tot een gemiddelde van ongeveer 250 nieuwe artikelen per dag< ref> Met tientallen projecten wordt getracht zo veel mogelijk artikelen aanzienlijk uit te breiden en te verbeteren In de tweede helft van 2011 was een zeer sterke groei te zien in nog geen half jaar bijna 300000 artikelen erbij Dit kwam door de herstart van een project dat beoogt alle wetenschappelijk beschreven diersoorten een eigen lemma te geven waardoor op een enkele dag soms meer dan 25000 artikelen werden aangemaakt Net als bij de toevoeging van Franse gemeenten aan de encyclopedie is hierbij gebruikgemaakt van een bot Op dit moment zijn er artikelen op de Nederlandstalige Wikipedia Waardering Van de 1000 best bezochte websites in Nederland werd nlwikipediaorg in 2006 door internetgebruikers gewaardeerd met een rapportcijfer van 81 In het naamsbekendheid- en waarderingsonderzoek van Multiscope kwam de website daarmee op een derde plaats na googlenl 83 en mailgooglecom 82 In een test van april 2008 door Personal Computer Magazine PCM haalden de Nederlandstalige en Engelstalige Wikipedia's een score van 5 op de aanwezigheid van 5 Nederland-gerelateerde trefwoorden De online-encyclopedieën Encarta 2008 en Britannica 2008 scoorden respectievelijk 1 en 2 De Nederlandstalige Wikipedia haalde een score van 25 op de aanwezigheid van 26 trefwoorden de Engelstalige 26 Encarta 2008 haalde 15 Britannica 2008 haalde 17 New York officieel The City of New York is de grootste stad van de Verenigde Staten van Amerika Dankzij de leidinggevende en invloedrijke rol in handel financiën media public relations kunst mode en educatie geldt zij als een van de belangrijkste wereldsteden De stad wordt ook wel New York City of kortweg NYC genoemd om haar te onderscheiden van de staat New York waarin zij ligt New York City is niet de hoofdstad van die staat dat is Albany De agglomeratie van New York vormt een van de grootste stedelijke gebieden op Aarde De stad is tevens de dichtstbevolkte grote stad in de Verenigde Staten VS met meer dan 95 miljoen inwoners verspreid over een gebied van 78943 km² De stad New York bestaat uit vijf boroughs of stadsdelen The Bronx Brooklyn Manhattan Queens en Staten Island Veel monumenten en wijken van de stad zijn bekend over de hele wereld en staan vaak symbool voor de VS in het algemeen Zo zijn er het Vrijheidsbeeld Wall Street verscheidene wolkenkrabbers als het Empire State Building tot in 2001 de Twin Towers en nu het nieuwe bijna voltooide One World Trade Center Vanwege de drukte en levendigheid heeft de stad de bijnaam The City That Never Sleeps "de stad die nooit slaapt" verworven Een andere populaire bijnaam is the Big Apple al is de precieze herkomst van deze bijnaam minder zeker Geschiedenis Koloniale tijd De benedenloop van de Hudson waar New York City nu ligt werd ten tijde van de ontdekking door Giovanni da Verrazzano in 1524 bewoond door ongeveer 5000 Lenape-indianen Da Verrazzano die in dienst van de Franse kroon voer noemde het gebied "Nouvelle Angoulême"< ref> Vermoedelijk zeilde hij echter niet veel verder dan de zeestraat The Narrows en de naar hem vernoemde brug Pas met de reis van Henry Hudson een Engelsman in dienst van de Nederlandse VOC werd het gebied effectief in kaart gebracht Hudson ontdekte Manhattan op 11 september 1609 en voer de stroom die nu zijn naam draagt de Hudson op tot aan het huidige Albany Hudson ontdekte vrij snel dat de pelzenhandel naar Europa een lucratieve bron van inkomsten betekende Hudson leidde maanden later verschillende Nederlandse handelschepen naar het gebied De handel tussen Nederland en de inheemse bevolking floreerde maar leidde nog niet tot permanente nederzettingen< ref> In 1624 stichtte een groep protestantse Waalse families een eerste nederzetting op het eiland Manhattan En noemde deze "Neuf-Avesnes" Nieuw Avenne De nederzetting kreeg later dan de naam Nieuw-Amsterdam In 1626 kocht Minuit Manhattan van de Indianen voor snuisterijen ter waarde van 60 gulden nu zo'n 700 euro of duizend dollar waard In de aanloop naar de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog in 1664 werd Nieuw-Amsterdam veroverd door de Engelsen die de nederzetting New York noemden naar de hertog van York Rond de stad vond gedurende de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog een aantal grote veldslagen plaats bekend als de New Yorkse veldtocht Na de Slag bij Fort Washington in Upper Manhattan in 1776 werd de stad een Britse militaire en politieke basis tot het einde van de oorlog in 1783 18e en 19e eeuw Vijf jaar na het einde van de Onafhankelijkheidsoorlog in 1788 werd New York de hoofdstad van de Verenigde Staten In 1789 werd George Washington in de Federal Hall uitgeroepen tot eerste president In dat gebouw werd in hetzelfde jaar ook de eerste bijeenkomst van het Amerikaans Congres gehouden en de Bill of Rights geschreven< ref> In 1790 was New York City Philadelphia voorbij gestreefd als grootste stad van de Verenigde Staten Philadelphia werd in dat jaar echter wel de nieuwe hoofdstad Op 17 mei 1792 tekenden 24 aandelenhandelaren onder een Buttonwood-boom aan Wall Street het Buttonwood Agreement De New York Stock Exchange was hiermee een feit al was de naam tot 1863 New York Stock & Exchange Board De stad veranderde in de 19e eeuw sterk door grootschalige immigratie en uitbreiding van de infrastructuur Voorbeelden zijn het Commissioners' Plan van 1811 om de straten in Manhattan volgens een schaakbordpatroon te projecteren en de opening van het Eriekanaal in 1819 waardoor de Atlantische haven werd verbonden met de agrarische markten van het Noord-Amerikaanse binnenland Leden van de oude handelsaristocratie lobbyden voor de aanleg van Central Park dat in 1857 het eerste naar een ontwerp aangelegde park in een Amerikaanse stad werd Onvrede over de conscriptie tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog 1861-1865 leidde in 1863 tot de Dienstplichtrellen De rellen duurde slechts enkele dagen maar er werden minstens honderd burgers gedood Op het eind van de 19e eeuw werden de eerste bovengrondse metrolijnen elevated gebouwd Samen met de spoorlijnen en tramnetten kon de stad van ver buiten de stad forensen aantrekken en groeide de gehele agglomeratie rond de stad snel In 1898 werd het hedendaagse New York City gevormd door het samengaan met Brooklyn tot dan toe een zelfstandige stad de county's New York hierbij waren delen van de Bronx in inbegrepen Richmond en het westelijke deel van de county Queens De opening van de ondergrondse metro van New York zes jaar later in 1904 droeg bij aan het een worden van de nieuwe stad 20e eeuw In de jaren 20 van de twintigste eeuw was New York City een belangrijke bestemming voor Afro-Amerikanen die gedurende de Grote Migratie het zuiden van het land verlieten Economische groei ging gepaard met de ontwikkeling van de skyline door de constructie van concurrerende wolkenkrabbers New York City werd in de vroege jaren 20 het meest verstedelijkte gebied ter wereld Begin jaren 30 werd de grens van 10 miljoen inwoners bereikt waarmee New York de eerste megastad in de geschiedenis van de mensheid werd< ref> De terugkomst van veteranen van de Tweede Wereldoorlog en nieuwe immigranten uit Europa creëerden een naoorlogse economische groei en stimuleerden de ontwikkeling van grote wijken in het oosten van Queens In 1960 werd New York getroffen door economische problemen stijgende criminaliteit en spanningen tussen rassen welke in de jaren 1970 een hoogtepunt zouden bereiken In de jaren 80 bloeide de financiële sector weer op en nam de stad mee in deze ontwikkeling Tegen de jaren 90 waren de rassenspanningen verminderd daalde de criminaliteit sterk en arriveerden er grote aantallen immigranten uit Azië en Latijns-Amerika 21e eeuw Op 11 september 2001 werd New York getroffen door een dubbele terroristische aanslag Hierbij werd een groot deel van het World Trade Center volledig vernietigd en vielen 2750 doden; van nog 24 vermisten wordt aangenomen dat ze eveneens zijn omgekomen< ref> Op de plaats waar de torens stonden schijnen elke avond twee schijnwerpers de lucht in Dit wordt het Tribute in Light genoemd Ook werd een monument over het WTC en drie andere kantoorpanden gebouwd In 2006 is de bouw van het 1 World Trade Center op de plaats van de verwoeste torens gestart De opening stond gepland voor 2013 maar werd verzet naar de zomer van 2014 In het begin van de 21e eeuw is er voor New York veel vooruitgang in milieu en onderwijs Veel bedrijven vestigen zich in New York het inwonersaantal blijft groeien en er komen meer toeristen terwijl de criminaliteit verder daalt Geografie Topografie New York City ligt in het noordoosten van de Verenigde Staten en in het zuidoosten van de staat New York centraal tussen de steden Washington DC en Boston De stad is gesitueerd aan de monding van de Hudson River waar deze een beschutte natuurlijke haven vormt voordat ze in de Atlantische Oceaan uitkomt Deze geografische voordelen hebben New York sterk geholpen in haar groei tot wereldhandelsstad Het merendeel van de stad is op de drie eilanden Manhattan Staten Island en Long Island gebouwd De schaarste aan grond voor uitbreidingen heeft in sommige gebieden een hoge tot zeer hoge bevolkingsdichtheid tot gevolg De Hudson stroomt door de Hudsonvallei Hudson Valley in de Baai van New York Tussen New York City en de stad Troy is de Hudson een estuarium< ref> Waar de Hudson de grens tussen New York City en New Jersey vormt scheidt de East River de stadsdelen The Bronx en Manhattan van Long Island Harlem River net als de East River een getijdenrivier verbindt de East- met de Hudson River en vormt zo de grens tussen Manhattan en The Bronx De kustlijn van de stad is door landaanwinning in de loop van de geschiedenis sterk veranderd Al in koloniale tijden is door de Nederlanders hiermee een aanvang gemaakt Vooral in Lower Manhattan heeft de landaanwinst veranderingen teweeggebracht diverse projecten zoals de ontwikkeling van Battery Park City in de jaren 70 en 80 van de 20e eeuw zijn er het gevolg van< ref> De totale landoppervlakte van de stad bedraagt naar schatting 78943 km² terwijl de volledige oppervlakte 12144 km² bedraagt Districten en wijken New York is ingedeeld in vijf stadsdistricten of boroughs die gelijk zijn aan vijf countys van de staat New York Deze structuur is uniek in de Verenigde Staten Opvallend is dat als deze boroughs countys steden op zich zouden zijn vier van de vijf in de top-10 van de dichtstbevolkte steden van de VS zou staan The Bronx Bronx County bevolking 1373659 Op een heel klein stukje van Manhattan Marble Hill na is The Bronx het enige deel van de stad dat zich op het Amerikaanse vasteland bevindt The Bronx staat bekend als de geboorteplaats van de rap en de hiphopcultuur< ref> Brooklyn Kings County bevolking 2528050 Manhattan New York County bevolking 1620867 is de borough met de hoogste bevolkingsdichtheid en is wereldbefaamd door de wolkenkrabbers en het grote Central Park Manhattan is het financiële centrum van de stad en er bevinden zich hoofdkantoren van vele multinationals en internationale organisaties zoals de Verenigde Naties Ook zijn er belangrijke universiteiten culturele bezienswaardigheden zoals musea het Broadway-theaterdistrict Greenwich Village en Madison Square Garden waar oa the New York Knicks thuis spelen Manhattan is te verdelen in Lower Midtown en Upper Manhattan Upper Manhattan is dan weer verdeeld in de Upper East Side en de Upper West Side van elkaar gescheiden door Central Park Het noordelijkste gedeelte heet Harlem Queens Queens County bevolking 2270338 Het zal Brooklyn in de toekomst waarschijnlijk voorbijstreven qua inwonertal Van oorsprong is Queens een verzameling dorpjes gesticht door Nederlanders Tegenwoordig wordt de borough hoofdzakelijk door middenklasse Amerikanen bewoond Het is de enige grote county in de VS waar het gemiddelde inkomen van een Afro-Amerikaan met ongeveer 52000 dollar hoger ligt dan dat van een blanke Amerikaan In Queens liggen twee grote luchthavens LaGuardia Airport en John F Kennedy International Airport JFK Staten Island Richmond County bevolking 481613 is de meest voorstedelijke borough Staten Island is met Brooklyn verbonden door de Verrazano-Narrows Bridge en met Manhattan door de gratis Staten Island Ferry die tevens geldt als een populaire toeristische attractie De Staten Island Greenbelt die centraal op Staten Island ligt en 25 km² groot is biedt zo'n 56 km wandelpaden en een van de laatste onverstoorde bossen van de stad De FDR Boardwalk gelegen langs de South Beach is met 25 km de op drie na langste boardwalk ter wereld Het eiland Manhattan is het centrum van de wereldstad New York Manhattan is door bruggen en tunnels verbonden met Brooklyn Queens en the Bronx en ook met de staat New Jersey aan de andere oever van de Hudson Elk van deze boroughs bevat tientallen of zelfs honderden wijken vaak met een heel eigen identiteit Op Manhattan zijn er diverse stadsdelen die vaak echt "dorpen in de stad" zijn Voorbeelden zijn Chinatown Greenwich Village Little Italy SoHo afkorting van South of Houston Street en TriBeCa afkorting van Triangle below Canal Street Parken New York City heeft 11000 hectare aan gemeentelijke parken en 22 kilometer aan publieke stranden Deze oppervlakte is zo groot door de duizenden hectares van het Gateway National Recreation Area onderdeel van de National Park Service dat binnen de stadsgrenzen ligt De Jamaica Bay Wildlife Refuge is het enige natuurreservaat binnen het Nationaal Park Systeem en beslaat met meer dan 3600 hectare aan water en moerassige eilanden het grootste gedeelte van de Jamaica Bay Het Central Park in Manhattan ontworpen door Frederick Law Olmsted en Calvert Vaux is met 30 miljoen bezoekers per jaar het meest bezochte park in de Verenigde Staten Het park strekt zich uit van 59th tot 110th Street en heeft een totale oppervlakte van 341 hectare Het duurde 16 jaar om het park aan te leggen In 1873 was het voltooid; in 1965 werd het officieel een historisch monument en in 1974 een New York City monument Prospect Park in Brooklyn is ook door Olmsted en Vaux ontworpen en beslaat een gebied van 36 hectare< ref> Flushing Meadows-Corona Park in Queens is het op twee na grootste park van de stad en was het toneel van de wereldtentoonstellingen van 1939 en van 1964 Bryant Park is een groene oase tussen de wolkenkrabbers van Garment District in Midtown Manhattan Klimaat New York City heeft volgens de klimaatclassificatie van Köppen een zeeklimaat omdat de temperatuur in de koudste maanden gemiddeld -15 °C is op het John F Kennedy International Airport en 0 °C in Central Park De stad heeft gemiddeld 234 zonnige dagen per jaar De zomers zijn gewoonlijk heet en vochtig met gemiddelde temperaturen van 21-25 °C De winters zijn koud maar door de ligging van de stad aan de Atlantische kust zijn de temperaturen wat minder koud dan in de binnenlanden met hoge temperaturen net boven het vriespunt en lage net onder het vriespunt De jaarlijkse regenval die redelijk gelijk is verspreid over het jaar is ongeveer 117 cm De gemiddelde sneeuwval is rond de 635 cm maar verschilt behoorlijk van jaar tot jaar De stad wordt soms getroffen door zeer hevige alles verlammende sneeuwstormen blizzards Onweersbuien welke soms heftig kunnen zijn zijn gedurende de zomermaanden een normaal verschijnsel Hoewel orkanen niet direct worden geassocieerd met New York komen ze wel voor Zo veroorzaakte in 1821 de Norfolk & Long Island-orkaan een overstroming in het zuiden van Manhattan In 1938 vernielde de New England-orkaan het oostelijke deel van de stad Milieu New York City doet het wat milieu betreft goed in vergelijking met veel andere steden Zo is het gebruik van openbaar vervoer in de stad het hoogst van gehele Verenigde Staten Daardoor is het brandstofgebruik gelijk aan het nationaal gemiddelde in de jaren 20 van de twintigste eeuw Daarmee is de stad een belangrijke bijdrager aan energiebesparing door middel van de inzet van openbaar vervoer; het maakt New York City tot een van de energiezuinigste steden van de Verenigde Staten terwijl New York City 27% van de bevolking herbergt De gemiddelde New Yorker verbruikt de helft minder elektriciteit dan een inwoner van San Francisco en slechts ruim een kwart van de hoeveelheid elektriciteit die verbruikt wordt door een inwoner van Dallas< ref> New York City richt zich ook op het gebruik van minder energie in stadskantoren en openbare gebouwen Verder is er een groot wagenpark met energiezuinige openbaarvervoersbussen met bussen die rijden op aardgas CNG en ook hybride aangedreven bussen In de stad rijden daarnaast een aantal van de eerste hybride taxi's Ondanks deze maatregelen hebben vooral de inwoners van de armste wijken door luchtvervuiling nog altijd bovengemiddeld veel last van astma en andere ademhalingsproblemen< ref> Demografie New York City is de stad met het grootste inwoneraantal in de Verenigde Staten met 8363710 inwoners op 1 juli 2008 van 73 miljoen in 1990 Twee belangrijke demografische eigenschappen zijn de bevolkingsdichtheid en de culturele diversiteit De bevolkingsdichtheid van de stad is 10194 inwoners per km² dat is de grootste dichtheid van alle gemeenten in de Verenigde Staten met een inwoneraantal hoger dan 100000 Manhattans bevolkingsdichtheid is 25846 per vierkante kilometer dat is de hoogste dichtheid van alle regio's in de Verenigde Staten< ref> New York City heeft een hoge graad van inkomensongelijkheid in 2005 lag in het rijkste censusgebied het mediane inkomen per huishouden op $188697 terwijl dit in het armste gebied $9320 bedroeg Deze borough heeft te maken met een babyboom een uniek gegeven voor een Amerikaanse stad Sinds 2000 is het aantal kinderen onder de vijf jaar in Manhattan met 32% gestegen< ref> Huiseigendom is in New York City met ongeveer 33% veel lager dan het nationale gemiddelde van 69% Religie New York City is een multiculturele stad en ook op religieus gebied is de stad heel divers Ten tijde van de Nederlandse overheersing was alleen de Nederduits Gereformeerde Kerk later Nederlandse Hervormde Kerk toegestaan Niethervormde inwoners zoals de Quakers werden zelfs vervolgd door de overheid Peter Stuyvesant vanwege hun andere religieuze opvattingen De stad was ook na de Britse overheersing en de Amerikaanse onafhankelijkheid lange tijd protestants Pas door de komst van grote groepen immigranten uit Italië en Ierland was de Rooms-katholieke kerk pas zichtbaar in het dagelijks leven Dit zorgde voor veel argwaan onder protestanten Er ontstonden vele antipaapse rellen Daarnaast vonden de protestanten de nieuwe soort immigranten een bedreiging voor hun Amerikaanse vrijheid en onafhankelijkheid omdat zij meenden dat de katholieken vooral naar het gezag van de paus zouden luisteren In de tweede helft van de 19e eeuw migreerden grote groepen Chinezen naar de stad Deze voorouders van Chinese Amerikanen bouwden in de Chinatowns eigen religieuze gebouwen Meestal waren dit Chinese tempels die een mengsel van de drie belangrijkste religies van China zijn confucianisme voorouderverering Chinees boeddhisme en daoïsme Pas in de 20e eeuw werden meerdere boeddhistische tempels daoïstische tempels en een confuciustempel Bevolkingsafkomst De bevolkingssamenstelling van New York City is bijzonder divers Gedurende de geschiedenis is de stad altijd een belangrijk aankomstpunt geweest voor nieuwe immigranten uit vele landen Het begrip melting pot smeltkroes is als eerste gebruikt om de samenstelling van de dichtbevolkte immigrantenwijken in de Lower East Side aan te duiden Tegenwoordig is 36% van de bevolking van New York geboren buiten de Verenigde Staten In de stad worden ongeveer 170 verschillende talen gesproken< ref> In het New Yorkse metropoolgebied woont de grootste Joodse gemeenschap buiten Israël In New York City wonen 1048900 Joden Dit is de grootste Joodse gemeenschap ter wereld groter dan die van Tel Aviv Ongeveer 135% van de New Yorkers is Joods Daarnaast woont ook bijna een kwart van de Indiase Amerikanen< ref> en de grootste Afro-Amerikaanse gemeenschap van alle steden in de Verenigde Staten in New York De vijf grootste etnische groepen volgens de volkstelling van 2005 zijn Puerto Ricanen Italianen West-Indiërs Dominicanen en Chinezen De Puerto Ricaanse populatie in New York City is de grootste buiten Puerto Rico< ref> Italianen emigreerden in grote aantallen naar de stad in de vroege twintigste eeuw Er zijn ook veel mensen van Ierse afkomst zij zijn de op vijf na grootste etnische groep In New York City zijn drie Chinese buurten te vinden De Chinese buurten zijn weer onder te verdelen op de jiaxiang van de Chinese Amerikanen Door sterke segregatie worden vele buurten gedomineerd door een bepaalde bevolkingsgroep Criminaliteit Sinds 2005 heeft de stad de laagste misdaadcijfers van de 25 grootste Amerikaanse steden zodat het aanzienlijk veiliger is geworden na de misdaadpieken in de jaren 80 en 90 In 2002 had New York City een van de laagste misdaadcijfers van alle Amerikaanse steden met een bevolking groter dan 100000 Gewelddadige criminaliteit in New York City daalde van 1993 tot 2005 meer dan 75% terwijl de misdaadcijfers over de gehele Verenigde Staten stegen< ref> In 2005 was het aantal gepleegde moorden op het laagste niveau sinds 1963 In het jaar 2007 werden er minder dan 500 moorden gepleegd dat was voor het eerst sinds men in 1963 de criminaliteitscijfers begon te publiceren Sociologen en criminologen zijn het niet eens over de oorzaken van de daling van de misdaadcijfers Sommigen zeggen dat het komt door de nieuwe tactieken van de New York City Police Department Anderen zoeken de oorzaak bij het afgenomen gebruik van cocaïne of bij demografische veranderingen New York City werd lange tijd geassocieerd met georganiseerde misdaad Dat begon met de Forty Thieves en de Roach Guards twee Ierse straatbendes die actief waren in de krottenwijk Five Points rond 1820 In de 20e eeuw kwam de maffia op die gedomineerd werd door de Five Families Gangs zoals de Black Spades lieten van zich horen tegen het einde van de 20e eeuw< ref> Economie Bedrijvigheid New York is een belangrijk centrum voor financiën verzekeringen vastgoed media en kunst in de Verenigde Staten en daarbuiten Samen met Londen en Tokio wordt de stad tot de financiële centra van de wereldeconomie gerekend Veel grote bedrijven hebben een hoofdkantoor in New York City waaronder 44 bedrijven uit de Fortune 500 In New York City staan enkele van de waardevolste gebouwen van het land en de wereld 450 Park Avenue werd op 2 juli 2007 verkocht voor $510 miljoen ongeveer $17100 per vierkante meter Daarmee werd het nauwelijks een maand oude record gebroken van een Amerikaans bedrijfspand aan 660 Madison Avenue dat in juni 2007 $15890 per vierkante meter opbracht Midtown Manhattan is het grootste central business district in de Verenigde Staten en bevat de grootste concentratie wolkenkrabbers van de stad Lower Manhattan is het op twee na grootste central business district in de Verenigde Staten In dit gebied liggen de New York Stock Exchange aan Wall Street en de NASDAQ 's werelds grootste effectenbeurzen gemeten naar gemiddeld dagelijks handelsvolume en marktkapitaal Vastgoedbelegging is een belangrijk onderdeel van de economie van de stad zo was de waarde in 2006 van alle bezittingen in New York City $8024 miljard De televisie- en filmindustrie is na Hollywood de grootste van het land High-hightechindustrieën zoals biowetenschap software-ontwikkeling game-ontwerp en internetdiensten zijn eveneens groeiende Deze sectoren hebben voordeel van de ligging van de stad aan het eind van meerdere trans-Atlantische glasvezelverbindingen< ref> Andere belangrijke sectoren zijn medische technologie en onderzoek non-profitinstellingen en universiteiten Productie vormt een belangrijk doch afnemend deel van de werkgelegenheid Kleding chemicaliën meubels en metaal- en voedselproducten zijn een aantal van de voornaamste producten Het is een industrie met een waarde van $5 miljard en biedt werk aan meer dan 19000 inwoners onder wie een groot aantal immigranten die nauwelijks Engels spreken Media In New York bevinden zich een aantal van de belangrijkste kranten grootste uitgeverijen succesvolste televisiestations en grootste platenmaatschappijen ter wereld Onder de gevestigde mediaconglomeraten zijn Time Warner News Corporation de Hearst Corporation en Viacom Zeven van de acht grootste reclamebureau's wereldwijd hebben een hoofdkantoor in New York Drie van de Grote Vier platenlabels Universal Sony Warner en EMI zijn gevestigd in de stad Uitgeverijen zoals Random House Simon & Schuster en Penguin Group bieden gezamenlijk werk aan ongeveer 25000 mensen< ref> Meer dan 200 kranten en 350 tijdschriften hebben een kantoor in de stad waaronder de twee grote kranten The Wall Street Journal oplage 21 miljoen en The New York Times oplage 11 miljoen Grote tabloids in de stad zijn de New York Daily News oplage 795000 en de New York Post oplage 650000 in 1801 opgericht door Alexander Hamilton De stad heeft ook een grote etnische pers met 270 kranten en tijdschriften in meer dan 40 talen< ref> El Diario La Prensa is New Yorks grootste Spaanstalige krant met een oplage van 265000 per dag The New York Amsterdam News gepubliceerd in Harlem is een prominente Afro-Amerikaanse krant Daarnaast zijn er nog een aantal kranten die alleen op de boroughs zijn gericht zoals de Brooklyn Daily Eagle en de Staten Island Advance De televisie- en filmindustrie is een belangrijke werkgever in de stad en biedt werk aan 100000 mensen De vier grote Amerikaanse zenders ABC CBS FOX en NBC hebben allemaal hun hoofdkantoor in New York Veel kabelzenders zijn ook gevestigd in de stad zoals MTV Fox News HBO en Comedy Central In 2005 werden meer dan 100 televisie shows opgenomen in New York City< ref> Toerisme Toerisme is belangrijk voor New York City met ongeveer 46 miljoen buiten- en binnenlandse toeristen in 2007< ref> De bekendste bezienswaardigheid is waarschijnlijk het Vrijheidsbeeld een belangrijke toeristische attractie en een van de bekendste iconen van de Verenigde Staten Volgens het toerismebureau kwamen in 2012 de meeste toeristen uit Canada 1063000 het Verenigd Koninkrijk 1033000 Brazillië 806000 Frankrijk 667000 Duitsland 547000 Australië 595000 China 541000 Midden-Oosten 478000 Italië 449000 en Mexico 387000< ref> Politiek en bestuur Het bestuur van New York is meer gecentraliseerd dan dat van andere Amerikaanse steden hetgeen blijkt uit de taken van het bestuur In New York City is het centrale bestuur verantwoordelijk voor het openbare onderwijs gevangenissen bibliotheken openbare veiligheid recreatiefaciliteiten riolering watervoorziening en sociale zekerheid Het budget van de stad is met $50 miljard het grootste van alle steden in de Verenigde Staten Dit budget wordt onder andere besteed aan onderwijs 31% sociale diensten 20% openbare veiligheid 13% en pensioenen 10% De stad biedt werk aan ongeveer 250000 mensen< ref> Vertegenwoordigers van de Democratische partij bekleden de meeste publieke functies in de stad Van de geregistreerde kiezers in de stad is 66% Democraat< ref> Sinds 1924 heeft geen enkele Republikein in New York een meerderheid weten te behalen bij de presidentsverkiezing of staatverkiezing Uitvoerende macht De uitvoerende macht van New York City bestaat uit de burgemeester de Public Advocate de Comptroller en de vijf presidenten van de boroughs De burgemeester is verantwoordelijk voor alle diensten van de stad politie en brandweer uitvoering van alle wetten in de stad controle over het publieke eigendom en over de meeste publieke instellingen De burgemeester wordt rechtstreeks gekozen voor een termijn van vier jaar en kan eenmaal herkozen worden Door de burgemeester worden Deputy Mayors aangesteld die assisteren bij belangrijke zaken zoals bijvoorbeeld onderwijs economie en gezondheidszorg Zij hebben echter geen recht om de burgemeester op te volgen wanneer deze zijn taken niet meer kan uitvoeren Michael Bloomberg was van 1 januari 2002 tot en met 31 december 2013 burgemeester van New York als opvolger van Rudy Giuliani Bloomberg stond bekend als Democraat maar wisselde kort voor de verkiezingen van partij en nam deel als Republikein om zo de drukke voorverkiezingen van de Democraten te kunnen vermijden Bloomberg won de verkiezingen met ongeveer de helft van de stemmen en werd in 2005 herkozen met 59% van de stemmen Bloomberg werd op 1 januari 2014 opgevolgd door Bill de Blasio De Public Advocate wordt direct gekozen en is verantwoordelijk voor het verbeteren van de relatie tussen burger en overheid Hij onderzoekt klachten omtrent stadsinstellingen bemiddelt tussen stadsinstellingen en burgers fungeert als ombudsman en adviseert de burgemeester op het gebied van gemeenschapsrelaties De Comptroller beheert de financiën en wordt ook direct gekozen door de burgers Naast het beheren van het pensioenfonds van de stad adviseert de Comptroller de burgemeester en de gemeenteraad op ieder financieel gebied De bewoners van de boroughs kiezen door middel van directe verkiezingen een Borough President Zij adviseren de burgemeester betreffende borough-gerelateerde zaken Wetgevende macht De gemeenteraad van New York City Council is de wetgevende macht De wetsvoorstellen worden aangenomen bij meerderheid en worden vervolgens naar de burgemeester gestuurd die ze kan bevestigen door zijn handtekening te plaatsen Als de burgemeester zijn veto uitspreekt over het voorstel heeft de raad 30 dagen tijd om een tweederdemeerderheid te krijgen om het voorstel alsnog in werking te laten treden De gemeenteraad is een eenkamerig orgaan en bestaat uit 51 raadsleden Zij worden door districten gekozen die ieder circa 157000 mensen tellen Raadsleden worden in het algemeen gekozen voor vier jaar behalve in jaren wanneer er een volkstelling plaatsvindt in de jaren die deelbaar zijn door twintig Dan worden de districten opnieuw bepaald en zijn er twee opeenvolgende termijnen nodig van twee jaar Rechterlijke macht De rechterlijke macht in New York bestaat uit civiele strafrechtelijke en familierechtbanken Deze rechtbanken zijn in alle boroughs aanwezig en hebben een jurisdictie voor de gehele stad De civiele rechtbank behandelt alle civiele zaken met claims tot 25000 dollar De strafrechtelijke rechtbank behandelt kleine strafrechtelijke zaken De familierechtbank behandelt zaken die kinderen en families aangaan Ernstige misdaden en grote civiele zaken worden door de New York State Supreme Court behandeld Anders dan de rest van de staat New York heeft New York City geen typische County Courts regionale rechtbanken In plaats daarvan hebben de rechtbanken jurisdictie in de vijf regio's die overeenkomen met de vijf boroughs Officiële zegel en vlag Het dat dateert uit 1686 bevat het opschrift SIGILLVM CIVITATIS NOVI EBORACI< small> wat simpelweg betekent "het Zegel van de stad New York" Eboracum was de Romeinse naam van de huidige stad York de titulaire zetel van Jacobus II als hertog van York De twee figuren stellen de gelijkheid voor tussen de oorspronkelijke Amerikanen en de kolonisten De vier molenwieken herinneren aan de Nederlandse geschiedenis van de stad als Nieuw Amsterdam De bevers en de meelzakken refereren aan de vroegste handelsgoederen van de stad Na de Amerikaanse Revolutie is boven het zegel de Amerikaanse adelaar toegevoegd Het jaartal "1625" dat onderaan het zegel wordt vermeld is het jaartal waarin de stad werd gesticht De vlag van New York City werd aangenomen in 1915 De vlag heeft blauwe witte en oranje banen; deze kleuren verwijzen naar de Nederlandse vlag die boven de stad wapperde gedurende de Nederlandse tijd In het midden van de vlag is in blauw het officiële zegel te zien Stedenbanden New York City heeft officiële jumelages met de volgende steden< ref> Boedapest Hongarije Caïro Egypte Jeruzalem Israël Johannesburg Zuid-Afrika Londen Verenigd Koninkrijk Madrid Spanje Peking China Rome Italië Santo Domingo Dominicaanse Republiek Tokio Japan Cultuur Architectuur De gebouwen die het meest worden geassocieerd met New York City zijn de wolkenkrabbers De bebouwing van New York veranderde al in de 19e eeuw van traditionele Europese laagbouw naar hoogbouw in de zakendistricten In augustus 2008 stonden er in New York City 5538 hoge gebouwen waarvan 50 wolkenkrabbers hoger dan 200 meter Het omgeven zijn door water de bevolkingsdichtheid en de hoge vastgoedprijzen in de zakendistricten zorgden voor de grootste verzameling van vrijstaande kantoor- en woontorens in de wereld< ref> In New York staan gebouwen in breed scala van architectonische stijlen Een van de meest opvallende is Woolworth Building uit 1913 een wolkenkrabber met neogotische stijlelementen die vanaf de straat goed te zien zijn Na de bouw van het Equitable Building werd de Zoning Resolution in 1916 aangenomen Deze eiste van nieuwe gebouwen dat ze trapsgewijs gebouwd zouden worden en stelde voorwaarden aan de hoogte van torens om te voorkomen dat ze te veel zonlicht weg zouden nemen< ref> Het Art deco ontwerp van het Chrysler Building uit 1930 met zijn kegelvormige top en stalen spits is een weerspiegeling van deze nieuwe eisen Het wordt door veel kenners gezien als het mooiste gebouw van New York Een goed voorbeeld van de Internationale Stijl in de Verenigde Staten is het Seagram Building 1957 De elegante brownstone-rijtjeshuizen en appartementen zijn kenmerkend voor de grote woonwijken die gebouwd werden tijdens de snelle groei van de stad tussen 1870 en 1930 Anders dan in Parijs waar eeuwenlang vrijwel uitsluitend werd gebouwd met steen uit nabije kalksteengroeven kwamen de bouwmaterialen voor New York uit verschillende groeven waardoor de gebruikte stenen variëren in structuur en kleur Typerend voor veel van de gebouwen in de stad is de aanwezigheid van houten watertorens op de daken Het bestuur verordende de installatie van watertorens voor gebouwen hoger dan zes verdiepingen omdat de hoge waterdruk die anders nodig was te vaak de leidingen zou doen barsten Musea In New York City bevinden zich talloze kleine en grote musea en galeries Het Metropolitan Museum of Art The Met opgericht in 1870 is een van de grootste en belangrijkste kunstmusea ter wereld Het bevindt zich ten oosten van Central Park De permanente collectie bevat meer dan 2 miljoen kunstwerken waaronder vele schilderijen en beeldhouwwerken van over de hele wereld Er zijn schatten uit de Klassieke Oudheid en werk van praktisch elke Europese meester alsmede een uitgebreide collectie Amerikaanse kunst Een aparte vestiging genaamd "The Cloisters" staat in Upper Manhattan en omvat middeleeuwse kunst Het Museum of Modern Art MoMA in Manhattan is een van de meest toonaangevende musea voor moderne en hedendaagse kunst ter wereld De collectie bestaat uit schilder- en beeldhouwkunst van de 20e eeuw films en foto's en een uitgebreide collectie boeken In Manhattan is ook het Museum of Arts and Design gevestigd Het Brooklyn Museum is na The Met het grootste museum van New York City en bevat 15 miljoen kunstwerken Getoond wordt Egyptische kunst hedendaagse kunst en kunst van verschillende culturen Het American Museum of Natural History AMNH opgericht in 1869 is een natuurhistorisch museum Het museum toont onder andere opgezette zoogdieren uit de hele wereld en overblijfselen van dinosaurussen en vroege voorouders van de mens In New York bevindt zich ook het Guggenheim Museum waar vooral schilderkunst van de 20e eeuw te zien is en dat mede door de bijzondere architectuur van Frank Lloyd Wright een van de belangrijkste musea voor moderne kunst ter wereld is Vanaf de 82nd tot de 104th Street loopt de Museum Mile waaraan negen musea zijn gevestigd Muziek en culturele centra New York is een centrum van de Amerikaanse muziekindustrie sinds de eerste grammofoonplaatopnames in de vroege 20e eeuw Een aantal bedrijven en organisaties van deze industrie hebben hun hoofdkantoor in New York Daarnaast zijn ook verschillende redacties van toonaangevende muziektijdschriften in New York gevestigd zoals die van rocktijdschrift Rolling Stone< ref> Carnegie Hall is een van de belangrijkste concertzalen ter wereld ze wordt vooral gebruikt voor klassieke muziek de zaal wordt geroemd om de goede akoestiek Het gebouw uit 1890 werd gebouwd door de filantroop Andrew Carnegie Het raakte in verval maar werd gerenoveerd tussen 1983 en 1995 Radio City Music Hall is een grote concert- en theaterzaal gevestigd in Rockefeller Center Het is een zeldzaam voorbeeld van art deco stijl en een belangrijke architectonische attractie< ref> Het Lincoln Center is een 61000 m² groot cultureel centrum dat plaats biedt aan verscheidene instellingen zoals bijvoorbeeld de Metropolitan Opera New York Philharmonic New York City Ballet Vivian Beaumont Theatre en de Juilliard School Theater De komst van elektrische verlichting leidde tot omvangrijke nieuwe theaterproducties In de jaren 80 van de negentiende eeuw ontwikkelde zich in de theaters op Broadway en langs 42nd Street een nieuw soort voorstelling die bekend werd als de Broadway-musical Deze producties vertolkten de gevoelens van de talloze nieuwe immigranten Het waren gespeelde belevenissen ondersteund door zang en dans In de liederen waren hoop en ambitie veel voorkomende thema's Tegenwoordig zijn de 39 grootste theaters in New York gezamenlijk bekend onder de naam "Broadway" vernoemd naar de grote straat die dwars door de theaterwijk loopt< ref> Kleinere theaters met tussen 100 en 500 stoelen worden off-Broadway en als ze minder dan 100 stoelen hebben off-off-Broadway genoemd Sport New York City heeft teams in de vier grote Noord-Amerikaanse professionele sportcompetities New York is een van de weinige plaatsen in de Verenigde Staten waar honkbal populairder is dan American football< ref> Er zijn veertien World Series toernooien een toernooi tussen de kampioenen van de twee honkbalcompetities de American League en de National League geweest tussen honkbalteams uit New York City De twee huidige honkbalteams uit New York in de overkoepelende Major League Baseball zijn de New York Yankees en de New York Mets De Yankees hebben 27 World Series titels gewonnen wat de Yankees het meest succesvolle honkbalteam ooit maakt in de Major League Baseball en de Mets twee De Yankees speelden tot 2008 hun thuiswedstrijden in het oude Yankee Stadium In april 2009 werd het nieuwe Yankee Stadium geopend in de Bronx De Mets spelen de thuiswedstrijden in het Shea Stadium in Queens Ooit was de stad ook thuisbasis van de New York Giants tegenwoordig de San Francisco Giants en de Brooklyn Dodgers tegenwoordig de Los Angeles Dodgers Beide teams gingen naar Californië in 1958 Met American football wordt de stad in de National Football League vertegenwoordigd door de New York Jets en New York Giants officieel de New York Football Giants Beide teams spelen hun thuiswedstrijden in het Giants Stadium dat aan de overzijde van de Hudson in New Jersey ligt De ijshockeyclub New York Rangers vertegenwoordigt de stad in de National Hockey League In het metropoolgebied zijn nog twee andere teams New Jersey Devils en de New York Islanders die op Long Island spelen Met voetbal wordt New York vertegenwoordigd door Red Bull New York in de Major League Soccer Ook de "Red Bulls" spelen hun thuiswedstrijden in het Giants Stadium in New Jersey In de National Basketball Association speelt de basketbalclub New York Knicks en in de Women's National Basketball Association speelt het team New York Liberty dat de vrouwelijke tegenhanger is van de Knicks In het metropoolgebied bevindt zich ook nog het NBA team New Jersey Nets In wereldstad New York worden nog vele andere sportevenementen georganiseerd In Queens in het Flushing Meadows-Corona Park wordt de US Open gehouden een van de vier belangrijke Grandslamtoernooien De New York City Marathon is 's werelds grootste met de meeste lopers die de eindstreep halen Vanwege zijn populariteit is er een limiet gesteld van 37000 deelnemers Eten en drinken De eetcultuur van New York is erg beïnvloed door de immigranten die in groten getale naar de stad zijn gekomen Zij introduceerden tal van gerechten Oost-Europeanen en Italianen maakten de stad beroemd om zijn bagels kwarktaart en pizza In New York zijn veel verschillende eetgelegenheden van ontbijtbars en cafés tot bistros en restaurants Amerikaans of buitenlands van goedkoop tot heel chic Het aantal buitenlandse eetgelegenheden is ook zeer divers zo zijn er Italiaanse Franse Spaanse Duitse Russische Engelse Griekse Marokkaanse Chinese Indiase en Japanse restaurants Een aantal restaurants is in de Michelingids van Noord-Amerika 2005 bekroond met drie sterren Massaal aanwezig zijn ook de diverse ketens van fastfoodrestaurants zoals McDonalds Burger King Pizza Hut en Kentucky Fried Chicken Verder vormt de koffieketen Starbucks een bekend onderdeel van het straatbeeld Onderwijs Ongeveer 11 miljoen scholieren krijgen in New York City les in meer dan 1200 openbare basis- en middelbare scholen Hoewel er ongeveer 594000 studenten in New York City zijn het meest van alle steden in de VS wordt de stad niet vaak een studentenstad genoemd Hoger onderwijs wordt onder andere aangeboden door de City University of New York die de op twee na grootste openbare universiteit van het land is Daarnaast is er nog een aantal particuliere instellingen zoals de Columbia-universiteit en de New York University De New York Public Library heeft de grootste collectie boeken van alle bibliotheken in het land De in 1895 opgerichte bibliotheek heeft 87 vestigingen verspreid over Manhattan the Bronx en Staten Island Wanneer deze drie worden beschouwd als één bibliotheek dan bestaat deze uit 208 vestigingen met meer dan 30 miljoen boeken Onder de New York Public Library valt ook een aantal onderzoeksbibliotheken zoals het Arthur Schomburg Center for Research in Black Culture Gezondheidszorg Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog is de levensverwachting voor New Yorkers 786 jaar langer dan die voor de gemiddelde Amerikaan 778 jaar Sinds 2001 groeide dit cijfer ieder jaar harder dan het nationaal gemiddelde Het sterftecijfer voor zwarte New Yorkers lag in 2005 23% hoger dan dat voor blanke New Yorkers in 1990 was dit nog 40% De oorzaak van de stijging van de gemiddelde levensverwachting van de New Yorker is vooral het sterk afnemende aantal sterfgevallen onder jongeren Het aantal moordslachtoffers van vaak jonge mannen daalde van 2272 in 1990 tot 579 in 2005 Een andere belangrijke factor is de daling van het aantal doden door aids In 1994 gingen nog 7100 mensen dood door aids In 2005 was dit aantal door een betere zorg en behandeling gedaald tot 1419 sterfgevallen Ook de gehalveerde babysterfte 133 sterfgevallen per 1000 in 1989 tegen 61 per 1000 in 2004 draagt bij aan de hogere levensverwachting< ref> Hart- en vaatziekten en kanker waren de belangrijkste doodsoorzaken in 2005 daarna volgde diabetes In het laatste decennium is het aantal sterfgevallen door diabetes toegenomen met bijna 20% In New York bevinden zich veel particuliere- en openbare ziekenhuizen Het NewYork-Presbyterian Hospital gevestigd in Manhattan wordt gezien als het beste ziekenhuis van de stad en is zesde op de ranglijst van de Verenigde Staten Het Bellevue Hospital Center werd opgericht in 1736 en is het oudste openbare ziekenhuis in de Verenigde Staten Het is gevestigd in Manhattan en heeft ook een gerenommeerde psychiatrische kliniek< ref> Verkeer en vervoer Openbaar vervoer is veruit de belangrijkste vorm van vervoer voor de New Yorkers Van de mensen die in de stad werken gebruikt 32% de metro 25% rijdt per auto 14% neemt de bus 8% reist met de trein 8% loopt naar het werk 6% carpoolt 1% maakt gebruik van een taxi 04% gaat met de fiets en 04% neemt de veerpont< ref> Openbaar vervoer Het regionaal openbaar vervoer wordt verzorgd door de Metropolitan Transportation Authority Daarnaast wordt New York aangedaan door Amtrak de nationale spoorwegmaatschappij voor personenvervoer in de Verenigde Staten die gebruikmaakt van het Pennsylvania Station Amtrak biedt verbindingen naar onder andere Boston Philadelphia en Washington DC Het spoornetwerk verbindt de voorsteden in de regio met de stad via 20 verschillende spoorwegverbindingen en 250 stations< ref> De regionale spoorverbindingen komen samen op Station Grand Central Terminal en Pennsylvania Station New York City's busnetwerk en spoornetwerk zijn de grootste van Noord-Amerika De metro van New York is het grootste metronetwerk ter wereld gemeten naar het aantal operationele stations namelijk 468 Het is het twee na grootste wanneer er gekeken wordt naar het aantal gebruikers 15 miljard reizigersritten in 2006 Vanwege het grote belang van het metronetwerk voor veel New Yorkers is dit 24 uur per dag operationeel Dit in tegenstelling tot de nachtelijke sluiting van veel andere metrosystemen Er zijn op sommige lijnen 's nachts wel grote verschillen met de frequentie van overdag Veel metrolijnen in de stad zijn viersporig waardoor er op die trajecten zowel stop- als expresdiensten kunnen rijden Sinds 1817 vaart de Staten Island Ferry tussen Staten Island en Lower Manhattan over een afstand van 84 kilometer Deze veerdienst vaart gratis 24 uur per dag 365 dagen per jaar en vervoert jaarlijks 19 miljoen passagiers De veerpont is ook populair onder toeristen omdat het hen mogelijk maakt de skyline van Lower Manhattan en het Vrijheidsbeeld goed te zien Wegverkeer Het Commissioners' Plan van 1811 heeft Manhattan het kenmerkende schaakbordpatroon gegeven waardoor de fysieke ontwikkeling van de stad voor een groot deel is bepaald Er zijn twaalf avenues die parallel aan de Hudson lopen en 220 genummerde straten Streets die lijnrecht op de rivier staan Sommige weg- en straatnamen zoals Broadway Wall Street en Madison Avenue worden gebruikt als synoniem voor de sectoren die er gevestigd zijn; dit zijn respectievelijk de theaters de financiële instellingen en de reclame-instellingen In New York City rijden 13000 taxi's< ref> in New York ook wel Yellow Cab genoemd Door de bekende gele kleur zijn het iconen van de stad geworden Bruggen en tunnels Door de aanwezigheid van een aantal rivieren zoals de Hudson en de East River is de stad afhankelijk van bruggen en tunnels De Brooklyn Bridge over de East River voltooid in 1883 is een van de best herkenbare architectonische bouwwerken van de stad Deze brug is 1825 meter lang en de grootste overspanning is 486 meter Daarmee was het tot 1903 de langste overspanning ter wereld De Williamsburg Bridge en de Manhattan Bridge zijn twee andere bruggen over de East River Tussen Queens en Manhattan ligt de Queensboro Bridge De boroughs Staten Island en Brooklyn worden verbonden door de Verrazano-Narrows Bridge De George Washington Bridge wordt beschouwd als een van de drukste bruggen ter wereld en verbindt de wijk Washington Heights in Manhattan met Fort Lee in New Jersey Naast bruggen beschikt New York over een aantal tunnels De Lincoln Tunnel ligt onder de Hudsonrivier en verwerkt dagelijks 120000 voertuigen waarmee het een van de drukste tunnels ter wereld is De Holland Tunnel ook onder de Hudson was de eerste mechanisch geventileerde tunnel Twee andere tunnels die met Manhattan zijn verbonden zijn de Queens Midtown Tunnel en de Brooklyn-Battery Tunnel Luchtvaart De stad heeft drie internationale luchthavens John F Kennedy International ook bekend als JFK Newark Liberty International en LaGuardia Deze drie vliegvelden verwerkten tezamen in 2005 100 miljoen passagiers JFK en Newark zijn verbonden met het regionale spoorwegnet Beide luchthavens verwerken ook de meeste internationale vluchten en de lange binnenlandse vluchten LaGuardia verwerkt vooral korte binnenlandse vluchten Scheepvaart De haven van New York heeft het voordeel van een beschutte diepwaterligging met een open verbinding naar de Atlantische Oceaan Het is historisch gezien een van de belangrijkste havens in de Verenigde Staten Momenteel is het de op twee na drukste haven van Noord-Amerika Elk jaar wordt meer dan 25 miljoen ton goederen en bulk overgeslagen inclusief 45 miljoen containers De haven is ook een belangrijk centrum voor passagiersschepen Meer dan een half miljoen mensen vertrekt jaarlijks vanaf de New York Passenger Ship Terminal aan de Hudson Literatuur Robert AM Stern; Gregory Gilmartin; John Montague Massengale New York 1900 Metropolitan Architecture and Urbanism 1890-1915 Rizzoli New York 1983 Robert AM Stern; Gregory Gilmartin; Thomas Mellins New York 1930 Architecture and Urbanism Between the Two World Wars Rizzoli New York 1987 Robert AM Stern; Thomas Mellins; David Fishman New York 1960 Architecture and Urbanism Between the Second World War and the Bicentennial The Monacelli Press New York 1995 Robert AM Stern; Thomas Mellins; David Fishman New York 1880 Architecture and Urbanism in the Gilded Age The Monacelli Press New York 1999 Robert AM Stern; David Fishman; Jacob Tilove New York 2000 Architecture and Urbanism Between the Bicentennial and the Millennium The Monacelli Press New York 2006 Eric Sanderson Mannahatta A natural history of New York City Abrams New York 2009 Zie ook Lijst van etnische enclaves in New York City Lijst van personen uit New York City Lijst van hoogste gebouwen van New York City Externe links Bronnen en voetnoten Nieuw-Zwabenland Duits Neuschwabenland is een gebied in Oost-Antarctica dat werd opgeëist door nazi-Duitsland Het is vernoemd naar de Zuid-Duitse landstreek Zwaben Geschiedenis Al in de jaren voor de Eerste Wereldoorlog werden er zuidpoolexpedities door het Duitse Keizerrijk georganiseerd Ook de nazi's toonden nadat zij aan de macht gekomen waren belangstelling voor de regio en rustten een nieuwe expeditie uit Op bevel van Adolf Hitler vertrok aldus op 17 december 1938 de militaire Zwabenland-expeditie uit Hamburg naar Antarctica De leider ervan kapitein ter zee Alfred Ritscher stond onder direct bevel van Hermann Göring Op 19 januari 1939 kwam de expeditie aan bij de kust van Antarctica en drie weken lang fotografeerden de ontdekkingsreizigers vanuit vliegtuigen een gebied van zon 250000 km² Vervolgens claimden zij het onder de naam Deutsch-Neuschwabenland officieel voor Duitsland Om dit te benadrukken werden er bij de verkenningsvluchten honderden metalen pinnen met het hakenkruis erop gedropt die zich in het ijs boorden Het Volk ohne Raum volk zonder ruimte kreeg er een Raum ohne Volk ruimte zonder volk bij Er zijn toen overigens gebieden gevonden die betrekkelijk ijsvrij waren en geschikt om een basis in te richten Er werden plannen gemaakt voor de jaren 1940 en 1941 om een meer civiele expeditie uit te rusten om onder meer de mogelijkheid voor walvisvaart te onderzoeken Ook wilde men een eerste permanenter basis inrichten en het gebied verder onderzoeken met behulp van vliegtuigen met skis die overal konden landen In de verdere toekomst wilde de legerleiding de mogelijkheden onderzoeken voor een marinebasis als steunpunt voor de Kriegsmarine en om de vaarroutes rond Antarctica en in het bijzonder die van kaap Hoorn te beheersen De claim van Duitsland werd door andere landen echter niet erkend Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is het uitvoeren van deze verdere plannen nooit gerealiseerd Ook van daadwerkelijke kolonisatie is het niet meer gekomen Met het Antarctisch Verdrag van 1957 kreeg Nieuw-Zwabenland grotendeels andere namen Koningin Maudland Princess Martha Coast en Princess Astrid Coast Verhalen Nieuw-Zwabenland is tegenwoordig vooral bekend door de verhalen die erover circuleren Volgens verschillende obscure bronnen voornamelijk uit het neonazisme zouden er gedurende de Tweede Wereldoorlog in het diepste geheim ondergrondse bases zijn aangelegd naar het voorbeeld van de ondergrondse fabrieken in nazi-Duitsland zelf Toen het duidelijk werd dat de nazi's de oorlog aan het verliezen waren zouden de talloze geheime projecten die hun geleerden aan het ontwikkelen waren overgeplaatst zijn naar Antarctica samen met een grote hoeveelheid slavenarbeiders Deze projecten zouden gaan over antizwaartekracht biologische experimenten op mensen en andere obscure zaken Zo zouden er in 1945 ook verschillende nazikopstukken heen zijn gevlucht Van een aantal U-boten die tegen het einde van de oorlog richting Nieuw-Zwabenland voeren zou nooit meer iets vernomen zijn Het verhaal gaat ook dat de geallieerden er nog in 1947 een invasie hebben uitgevoerd om dit vermeende laatste nazibastion op te ruimen maar dat ze daarentegen zelf verjaagd werden door met nazis bemande vliegende schotels Er zouden tevens buitenaardse wezens leven in ondergrondse bases al dan niet samen met overlevende nazis Verschillende auteurs waaronder de Brit William Allen Harbinson hebben aan deze theorie al dan niet serieuze fictieve verhalen opgehangen om een spannend verhaal te kunnen schrijven Literatuur Genesis Het Spectrum Prisma 2242 1984 ISBN 9027413851 Fictie vertaald van Genesis 1980 Externe links Non-profit wil zeggen dat er geen winstoogmerk is Een non-profitorganisatie heeft niet als doel winst te maken Toch kan het zijn dat degenen die gebruikmaken van de diensten van een non-profitorganisatie daarvoor moeten betalen De doelstelling van een non-profitorganisatie is de ondersteuning van private of publieke aangelegenheden voor niet-commerciële maatschappelijke doeleinden Dit kan gaan over een grote variatie aan zaken zoals kunst educatie politiek onderzoek of ontwikkelingshulp Hoewel de organisaties geen winstoogmerk hebben hebben zij wel inkomsten nodig Deze zijn over het algemeen afkomstig uit subsidies giften en eigen inkomsten Deze eigen inkomsten kunnen voorkomen uit acties en bijdrage van "klanten" aan de gemaakte kosten Non-profitorganisaties die gesubsidieerd zijn door de overheid worden ook door de overheid op kwaliteit gecontroleerd Als de organisatie niet aan de kwaliteitseisen van de overheid voldoet kan de subsidie stopgezet worden Een uitbreiding op non-profit is Not Only For Profit NOFP Dit is een manier van ondernemen vergelijkbaar met sociaal ondernemen en maatschappelijk verantwoord ondernemen MVO Bij NOFP komen non-profit en ondernemerschap financiële winst samen en wordt er gestreefd naar maatschappelijke winst NOFP impliceert een trant van denken Daniel Lubetzky bracht de term in 2007 op zijn blog over sociaal ondernemerschap De term wordt door marketeers ook wel als modeterm bezien en voor bedrijven gebruikt om deze een meer sociaal gezicht te geven Zie ook Niet-gouvernementele organisatie Vereniging zonder winstoogmerk Ideële organisatie Oorlogsmisdaden of oorlogsmisdrijven zijn schendingen van internationale verdragen zoals de Geneefse verdragen In het gemeenschappelijk artikel 3 van de Geneefse verdragen inzake het humanitaire oorlogsrecht uit 1949 staan daden opgesomd die altijd verboden zijn ook als het om een niet-internationaal conflict gaat Die daden zijn onder meer marteling verminking lijfstraffen het nemen van gijzelaars daden van terrorisme genocide deportatie schendingen van de menselijke waardigheid waaronder verkrachting en gedwongen prostitutie plundering en terechtstellingen zonder proces mits ten tijde van oorlog en bovendien tegen de Conventies van Genève Beschrijving Niet elk misdrijf in oorlogsverband is een oorlogsmisdrijf Desertie partij kiezen voor de vijand of met hem samenwerken kunnen misdrijven zijn tegen de veiligheid van de staat De vijand zal ze niet als misdrijven beschouwen integendeel In de crisissituatie die de oorlog is worden zij vaak ook zwaar strafbaar gesteld maar in normale omstandigheden worden zij nadien snel vergeten Dit in tegenstelling tot oorlogsmisdaden die in het internationaal recht en in vele landen niet verjaren en die door beide partijen in de oorlog afgekeurd moeten worden Tientallen jaren later kunnen zij nog steeds vervolgd worden Een oorlogsmisdadiger is in de officiële betekenis iemand die tijdens een oorlog of ander gewapend conflict de wetten en gebruiken van de oorlog heeft overtreden Die wetten en gebruiken staan omschreven in internationale verdragen zoals de Conventies van Genève Mensen die in het kader van een oorlog op grote schaal of op zeer ernstige wijze anderen leed hebben aangedaan worden ook wel oorlogsmisdadigers genoemd ook al voldoen hun misdaden strikt genomen niet aan de definitie van oorlogsmisdaden Oorlogsmisdadigers zullen zelf hun daden meestal niet als misdaad beschouwen In Nederland is sinds 1952 de Wet Oorlogsstrafrecht van kracht en sinds 2003 de Wet Internationale Misdrijven Belangrijk kenmerk hiervan is het universaliteitsbeginsel dat inhoudt dat voor vervolging en strafbaarheid niet relevant is wat de nationaliteit van dader of slachtoffer was en op het grondgebied van welke staat het delict gepleegd werd In de recente Nederlandse geschiedenis zijn niet alleen oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog veroordeeld Op 23 december 2005 werd de Nederlandse zakenman Frans van Anraat veroordeeld tot vijftien jaar celstraf de maximale straf wegens medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden in Iran en Irak waar door gifgasaanvallen duizenden mensen zijn omgekomen Toch heeft Nederland ook ongestrafte zaken zoals het bloedbad van Rawagede in Indonesië in 1947 dat door velen als een oorlogsmisdaad wordt gezien Op 8 juli 2008 verwierp de Hoge Raad de cassatieverzoeken van Hesamuddin Hesam en Habibullah Jalalzoy twee hoge officieren van de voormalige Afghaanse staatsveiligheidsdienst die in de jaren 90 in Nederland asiel hadden aangevraagd In 2005 had de rechtbank van Den Haag beiden veroordeeld wegens het martelen van gevangenen in Afghanistan in de jaren 80 en '90 tot gevangenisstraffen van respectievelijk 12 en 9 jaar Op 29 januari 2007 had het Gerechtshof te Den Haag de straffen bevestigd Volgens de door de Hoge Raad in beide zaken gewezen arresten hebben op grond van de Wet Oorlogsstrafrecht 1952 Nederlandse rechtbanken de bevoegdheid recht te spreken inzake schendingen van wetten en gebruiken inzake de oorlogvoering Daarbij is niet van belang of het daarbij gedragingen in een al dan niet internationaal conflict betrof Eind december 2008 beschuldigde de Nederlandse oud-premier Van Agt de staat Israël van oorlogsmisdaden bij de militaire aanval op Gaza Trivia Een van de laatste officiële Britse beulen Albert Pierrepoint hing na afloop van de Tweede Wereldoorlog 1945-48 ook oorlogsmisdadigers in Duitsland op In de jaren zestig werd veel geprotesteerd tegen de Vietnamoorlog Een bekende kreet van demonstranten was "Johnson moordenaar" en ook "Hey Hey LBJ! How many kids have you killed today?" verscheen als graffiti onder meer onder bruggen over de Amsterdamse grachten bedoeld voor de Amerikaanse toeristen in de rondvaartboten De Nederlandse justitie vond dat roepen van "moordenaar" een belediging was van een bevriend staatshoofd Toen dit leidde tot strafvervolging werd daarom bij demonstraties ook wel de ludieke vondst geroepen "Johnson molenaar" waarbij weliswaar iets anders gezegd maar toch hetzelfde begrepen werd De kreet "Johnson oorlogsmisdadiger" werd niet strafbaar geacht Zie ook Lijst van oorlogsmisdadigers Internationaal Strafhof Benedictus XV geboren als Giacomo Giambattista markies della Chiesa Genua 21 november 1854 – Rome 22 januari 1922 was paus van 1914 tot aan zijn dood Hoewel hij zich tijdens zijn pontificaat inzette voor de totstandkoming van een snelle vredesoplossing tijdens de Eerste Wereldoorlog wat hem de bijnaam de vredespaus opleverde zou Benedictus XV daarin niet slagen ten gevolge van zijn beperkte invloed en de onwil van de gevestigde machten om het Vaticaan te betrekken in vredesbesprekingen Wel slaagde Benedictus XV erin om de diplomatieke banden van Vaticaanstad met andere landen aanzienlijk te verbeteren waaronder die met Frankrijk Door de verkiezing van kardinaal Joseph Ratzinger tot paus Benedictus XVI in 2005 ontstond weer belangstelling voor het pontificaat van een in de vergetelheid geraakte paus Biografie In de beschrijving van zijn leven vóor het pontificaat wordt zijn geboorte- en familienaam "Giacomo della Chiesa" gebruikt Jeugd en vorming Giacomo werd geboren als zesde kind van markies Giuseppe della Chiesa en diens vrouw Giovanni Migliorati De familie Della Chiesa wier enige bezit gelegen was in Pegli een voorstad van Genua behoorde tot de verarmde stadsadel De familie Migliorati was afkomstig uit Napels en had in de 15e eeuw een paus voortgebracht Cosmo Migliorati die bekend werd onder de naam Innocentius VII 1404-1406 Van de zes kinderen zouden twee kinderen hun jeugd niet overleven Giacomo's geboorte was een vroeggeboorte waardoor zijn fysieke gesteldheid zwak was Hij hield daaraan de rest van zijn leven een handicap over hij liep enigszins mank Mede door zijn handicap vond het eerste deel van het basisonderwijs thuis plaats Na zijn middelbare opleiding te hebben voltooid aan het Istituto Danovaro e Giusso in Genua maakte Giacomo duidelijk dat hij het priesterschap ambieerde Dit streven stuitte echter op verzet van zijn vader die voor zijn zonen een maatschappelijke carrière voor ogen had en die tevens van mening was dat Giacomo nog te jong was om een dergelijke beslissing te nemen Bovendien vond Giuseppe dat een gedegen universitaire opleiding een betere basis zou vormen voor een kerkelijke carrière Giacomo stemde uiteindelijk toe in een studie aan de Universiteit van Genua op voorwaarde dat hij aan het bisschoppelijk seminarie van Genua als leek een opleiding filosofie mocht volgen Vanaf het begin van zijn rechtenstudie in 1872 aan de Koninklijke universiteit van Genua kwam de jonge Giacomo in aanraking met de antikerkelijke gevoelens die op dat moment in Italië heersten Deze gingen zo ver dat in 1873 aan de universiteit de faculteit theologie werd geschrapt Toch bleef het nastreven van het priesterschap een belangrijke drijfveer voor Giacomo Zo sloot hij zich aan bij een sociëteit die zich inzette voor de promotie van de katholieke belangen Op 2 augustus 1875 studeerde Giacomo af als doctor in de rechten waarna hij opnieuw zijn vader om toestemming vroeg om naar het seminarie te mogen Uiteindelijk stemde zijn vader in op voorwaarde dat hij naar het Romeinse seminarie Collegio Capranica zou gaan via welk hij zijn studies kon uitbreiden aan de Pauselijke Universiteit Gregoriana te Rome In de ogen van Giacomo’s vader bood een opleiding aan het seminarie aldaar betere vooruitzichten op een hoge kerkelijke betrekking Toen Giacomo in 1875 in Rome arriveerde werd hij opnieuw geconfronteerd met de verstoorde relatie tussen kerk en staat In 1870 waren de gebieden van de Kerkelijke Staat ingelijfd door het koninkrijk Italië en was de stad Rome uitgeroepen tot de hoofdstad van de nieuwe staat Paus Pius IX had zich vervolgens teruggetrokken in het Vaticaan waar hij zichzelf als gevangene beschouwde Een toenadering van de Italiaanse regering door de Garantiewet van 13 mei 1871 die eenzijdig tot stand was gekomen en waardoor de immuniteit en privileges van de paus gegarandeerd zou worden was door Pius IX resoluut afgewezen Deze houding van de paus wakkerde de antikerkelijke gevoelens aan en resulteerde in 1881 erin dat bij de overbrenging van het lichaam van paus Pius IX naar de basiliek van Sint-Laurens buiten de Muren waar hij zijn definitieve rustplaats zou vinden opstandelingen probeerden het lichaam in de Tiber te gooien Ondanks deze onrust vervolgde Giacomo zijn opleiding aan het seminarie Op 21 december 1878 werd hij door kardinaal Raffaele Monaco La Valletta vicaris-generaal van de stad Rome namens de paus tot priester gewijd Giacomo vervolgde zijn opleiding aan de Pontificia Accademia dei Nobili Ecclesiastici de diplomatenopleiding van de Heilige Stoel In 1879 studeerde hij cum laude af aan de Pauselijke Universiteit Gregoriana in de theologie gevolgd in 1880 door het behalen van zijn doctoraal kerkelijk recht Giacomo’s inzet en toewijding trokken de aandacht van Mariano Rampolla del Tindaro die op dat moment secretaris van de Congregatie van Buitengewone Kerkelijke Aangelegenheden was Door hem werd Giacomo aangesteld als assistent binnen de congregatie In 1883 werd Rampolla del Tindaro benoemd tot pauselijk nuntius van Spanje Op zijn uitnodiging vertrok ook Giacomo naar Madrid waar hij gedurende vier jaar geconfronteerd werd met de problemen die de kerk kende in Spanje In Spanje waren er spanningen ontstaan tussen de monarchisten en de republikeinen iets dat verder escaleerde door de dood van koning Alfons XII in 1885 op een moment dat Alfons' echtgenote Maria de las Mercedes nog in verwachting was van zijn troonopvolger Alfons XIII In diverse brieven aan vrienden in Italië liet Giacomo zich uit over de moeilijkheden waarmee hij te maken kreeg In Spanje was Giacomo ook actief als hulpverlener bij humanitaire rampen onder meer tijdens een aardbeving die Spanje trof en een cholera-epidemie die in het land heerste 1884 1885 In 1887 volgde de benoeming van Rampolla del Tindaro als kardinaal-staatssecretaris onder paus Leo XIII Giacomo volgde zijn leermeester opnieuw en trok naar Rome Giacomo werd benoemd tot minutant secretaris van Rampolla belast met het opstellen en controleren van documenten Door deze werkzaamheden raakte hij betrokken bij de missies die Leo XIII ondernam onder meer naar de Verenigde Staten en Canada Ook was Giacomo getuige van de pogingen van de paus om tot een oplossing te komen van de Romeinse kwestie iets waarin Leo XIII niet zou slagen mede door de hernieuwing van het samenwerkingsverdrag tussen Italië en de keizerrijken van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije de zogenaamde Triple Alliantie waardoor de soevereiniteit van het koninkrijk Italië opnieuw bevestigd werd Al die tijd bleef Giacomo actief in Rome waardoor hij in tegenstelling tot latere pausen weinig in contact kwam met belangrijke vertegenwoordigers op diplomatieke posten in Parijs en Wenen Toch werd hij in 1888 en 1889 door de kardinaal-staatssecretaris op twee missies gestuurd naar Oostenrijk de eerste missie betrof een onderzoek naar een kwaadaardige antisemitische campagne die gevoerd werd in Oostenrijk zijn tweede bezoek volgde op de zelfmoord van de Oostenrijkse kroonprins Rudolf Voor zijn optreden zou hij door de Oostenrijkse keizer worden onderscheiden Aartsbisschop van Bologna en kardinaal Mariano Rampolla del Tindaro gold na de dood van paus Leo XIII op 20 juli 1903 als een van de mogelijke opvolgers mede door zijn staat van dienst en zijn bekendheid met de Romeinse Curie Rampolla's vermeende sympathieën voor de Derde Franse Republiek alsmede zijn tolerantie ten aanzien van modernistische bewegingen brachten de Oostenrijkse keizer ertoe om een veto het Ius Exclusivae te laten uitspreken over de eventuele verkiezing van Rampolla Het veto werd uiteindelijk bij monde van kardinaal Jan Puzyna de Kosielsko prins-bisschop van Krakau uitgesproken Hoewel de verontwaardiging binnen het kiescollege groot was over deze actie belemmerde het veto de uiteindelijke verkiezing van Rampolla Uit handen van de Oostenrijkse keizer zou Jan Puzyna de Koesielsko hiervoor het Grootkruis van de Hongaarse Orde van Sint Stefanus in 1904 ontvangen Uiteindelijk werd Giuseppe Melchiorre Sarto gekozen die de naam Pius X aannam Een van zijn eerste maatregelen was afschaffing van het vetorecht van wereldlijke leiders in kerkelijke aangelegenheden zoals verwoord in de apostolische constitutie Commisum Nobis van 20 januari 1904 Kardinalen die zich toch tijdens een conclaaf lieten leiden door aanbevelingen van de rooms-katholieke vorsten werden op basis van een van de bepalingen uit de constitutie geëxcommuniceerd De verkiezing van Pius X betekende tevens het einde van de grote invloed van Giacomo’s leermeester Rampolla die zijn functie van kardinaal-staatssecretaris verloor aan Rafael Merry del Val en daarvoor in de plaats lagere functies binnen de Curie zou bekleden Hij werd onder andere de aartspriester van de Sint-Pietersbasiliek en Archivaris van de Heilige Roomse Kerk Toch bleef Giacomo trouw aan Rampolla del Tindaro iets wat binnen de Romeinse Curie met argusogen werd bekeken Giacomo’s benoeming tot aartsbisschop van Bologna op 18 december 1907 werd door critici dan ook beschouwd als een actie van de paus om Giacomo uit de buurt van zijn leermeester te houden In aanwezigheid van zijn familie werd Giacomo door Pius X zelf gewijd waarbij hij uit handen van de paus diens eigen bisschoppelijke ring en kromstaf ontving Op 23 februari 1908 nam Giacomo zijn intrek in het bisdom een kerkprovincie met ongeveer 700000 inwoners Als nieuwe aartsbisschop zag Giacomo het als zijn taak om een bezoek te brengen aan alle parochies waarbij prediken de hoogste prioriteit had Ook hechtte hij veel belang aan de reinheid van de kerkgebouwen en was hij van mening dat er zo veel mogelijk geld bespaard moest worden ten behoeve van de armen Verschillende kerken werden op zijn verzoek gebouwd of gerestaureerd Ook zag Giacomo erop toe dat de opleiding aan het seminarie drastisch werd aangepast waardoor er meer aandacht werd besteed aan de wetenschappen Voor de gelovigen organiseerde hij pelgrimstochten naar Mariaheiligdommen in Loreto en Lourdes Het uitblijven van zijn benoeming tot kardinaal een benoeming die in het verleden vaak gelijk opging met de benoeming tot het aartsbisschoppelijk ambt van Bologna was voor dezelfde critici een teken dat Curieleden wilden voorkomen dat de invloed van de Rampolla-factie binnen het College van kardinalen alleen maar zou toenemen Toch volgde zijn verheffing tot kardinaal pas na de dood van Rampolla del Tindaro op 17 december 1913 Op 25 mei 1914 vond de creatie van Giacomo della Chiesa tot kardinaal-priester plaats waarbij hem de titelkerk Santi Quattro Coronati werd toegewezen Bij terugkeer naar Bologna werd Giacomo geconfronteerd met een opstand gericht tegen de Italiaanse monarchie en de katholieke kerk Deze werd gevolgd door een algemene staking de plundering en verwoesting van kerken en de verwoesting van telefoonlijnen en stationsgebouwen In Bologna zelf weerstonden de burgers en de katholieke kerk echter met succes deze troebelen Bij de nadering van de Eerste Wereldoorlog kwam ook in Italië de vraag op welke kant het land moest kiezen Officieel was Italië nog steeds gelieerd aan Duitsland en Oostenrijk-Hongarije Giacomo benadrukte echter bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog dat de katholieke kerk een neutrale positie innam De kerk droeg slechts vrede uit en verleende eventueel bijstand in de leniging van behoeftes Conclaaf van 1914 Paus Pius X overleed op 20 augustus 1914 op 79-jarige leeftijd aan een hartaanval Sommige biografen wezen erop dat zijn overlijden het gevolg was van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Anderen meenden dat Pius X samen met zijn kardinaal-staatssecretaris Rafael Merry del Val de uitbraak van de oorlog versneld had omdat zij de Oostenrijkse keizer hadden geadviseerd Servië rechtmatig te onderwerpen Merry del Val zou overigens deze aantijgingen ten stelligste ontkennen Hij gaf toe dat het Vaticaan de aanslag in Sarajevo streng had veroordeeld maar hield vol dat aan Oostenrijk zeker niet was geadviseerd de wapens tegen de Serven op te nemen Hoewel de oorlog een belangrijk stempel zou drukken op het conclaaf dat volgde op de dood van Pius waren de kardinalen er zich van bewust dat de invloedssfeer van de kerk bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog marginaal was; op diplomatiek gebied onderhield het Vaticaan slechts betrekkingen met de grootmachten Rusland Pruisen en Oostenrijk en kleine katholieke landen als Spanje België en Beieren en enige landen in Zuid-Amerika Maar ook binnen het kiescollege bestond er verdeeldheid over de opvattingen ten aanzien van de oorlog Van de 31 niet-Italiaanse kardinalen waren er 18 afkomstig uit landen die deelnamen aan de oorlog Uitspraken van de Belgische kardinaal Désiré-Joseph Mercier en de Duitse kardinaal Felix von Hartmann maakten duidelijk dat ook bij de kardinalen sprake was van vijandigheid jegens elkaar Een ander belangrijk punt voor het conclaaf was het te voeren kerkelijk beleid Kardinalen uit de Romeinse Curie waren van mening dat het beleid van paus Pius X voortgezet diende te worden met name de strijd tegen het modernisme Deze stromingen die vooral aan het einde van de 19e eeuw hun opgang hadden gemaakt werden gezien als een bedreiging van de pauselijke autoriteit en een ondermijning van het leergezag van de kerk Pius X was tegen deze tendensen streng opgetreden en onder invloed van Pius' stellingname had Mgr Umberto Benigni een netwerk van geheime informanten opgezet de Sodalitium Pianum die het als hun taak zagen aanhangers van het modernisme op te sporen en eventueel te laten excommuniceren Onder de verdachten bevonden zich onder meer de kardinalen Andrea Carlo Ferrari aartsbisschop van Milaan en Pietro Maffi maar ook de latere pausen Benedictus XV en Johannes XXIII De overige kardinalen veelal pastoraal actief binnen de verschillende aartsbisdommen stonden een meer gematigde lijn voor en waren bereid tot concessies Zij steunden onder meer de kandidatuur van de kardinalen Giacomo della Chiesa en Pietro Maffi Het conclaaf begon op 1 september 1914 in aanwezigheid van 57 van de 65 kardinalen; drie trans-Atlantische kardinalen zouden pas na het conclaaf in Rome arriveren terwijl vijf andere kardinalen zich verontschuldigd hadden wegens ziekte Tot de papabile kandidaten behoorden de kardinalen Merry del Val Pietro Maffi curiekardinaal Basilio Pompilj en Giacomo della Chiesa Hoewel Pius X bepaald had dat het stemgedrag van de kardinalen onder alle omstandigheden geheim moest blijven lekten de resultaten in de loop van de tijd toch uit Het stemverloop kende de volgende ontwikkeling Dat kardinaal Domenico Serafini in de stemmingsronden kansrijk werd kwam voort uit het advies van kardinaal Merry del Val Na de eerste dag was het hem wel duidelijk geworden dat zijn ambitie om paus te worden teniet was gedaan waarop hij besloot een voor hem gunstige kandidaat naar voren te schuiven De aanbeveling van Serafini ging ten koste van Pietro Maffi wiens rol na de tweede dag van het conclaaf uitgespeeld was Op de derde dag van het conclaaf tijdens de tiende stemming behaalde Giacomo della Chiesa de benodigde twee derde meerderheid om tot paus te worden gekozen Na protest van diverse kardinalen die Della Chiesa ervan betichtten op zichzelf gestemd te hebben werden de stemmen herteld en vond de definitieve bepaling plaats dat de nieuwe paus Della Chiesa was De verwachting was dat Giacomo de naam Leo zou aannemen als eerbetoon aan zijn voorganger aan wie hij een groot deel van zijn kerkelijke carrière te danken had Hij koos echter voor Benedictus Later zou hij toelichten dat zijn keuze op die naam voortkwam uit zijn bewondering voor Benedictus van Nursia de oprichter van de gelijknamige orde en groot voorvechter van de wereldvrede Een bijkomend argument was dat de laatste paus die afkomstig was uit het aartsbisdom Bologna Prospero Lambertini ook gekozen had voor de naam Benedictus pontificaat 1740-1758 Op verzoek van Benedictus zelf vond de kroning plaats op 6 september 1914 in de Sixtijnse Kapel; gezien de oorlogssituatie achtte hij een grootse kroning in de Sint-Pietersbasiliek ongepast De kroning werd uitgevoerd door kardinaal-protodiaken Francesco Salesio della Volpe Pontificaat 1914-1922 Eerste Wereldoorlog Daags na zijn verkiezing tot paus en nog voor de publicatie van zijn eerste encycliek bracht Benedictus XV de apostolische exhortatie Ubi Primum uit waarin hij zich uitsprak over de oorlog en de gevolgen daarvan voor de mensheid De paus riep de strijdende partijen op tot bezinning te komen en zo mogelijk zelf bij te dragen tot een snelle afloop van de oorlog Hij deed een oproep aan de leiders van de oorlogvoerende landen om door onderhandelingen tot vrede te komen ter voorkoming van verder bloedvergieten In zijn eerste encycliek Ad Beatissimi Apostolorum van 1 november 1914 ging Benedictus XV dieper in op de oorzaken van het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog Belangrijkste oorzaak was in zijn ogen de scheiding van kerk en staat waardoor er minder aandacht was voor de christelijke moraal Deze verminderde aandacht bracht met zich mee dat naastenliefde geen belangrijke rol meer speelde het respect voor het gezag verdween de klassenverschillen steeds duidelijker werden en dat geldzucht en bezit de belangrijkste drijfveren werden in het menselijk bestaan Wanneer deze dwalingen afgewezen zouden worden dan kon de vrede zegevieren Tijdens een consistorie om nieuwe bisschoppen te benoemen die plaatsvond op 22 januari 1915 werd het verloop van de oorlog opnieuw ter sprake gebracht Benedictus XV maakte duidelijk dat ondanks zijn hoop dat het conflict snel tot een einde zou komen hij zelf niet in staat was zich op te werpen als bemiddelaar Reden hiervoor was dat de paus in een dergelijke situatie boven de partijen diende te staan en alle strijdenden met zijn liefde moest omvatten Bemoeienis van de paus zou kunnen worden opgevat als inmenging en daarmee leiden tot haat tegen de godsdienst waardoor ook de kerk veel schade zou oplopen Wel riep hij de agressors op om niet over te gaan tot buitensporige vernielingen en riep hij de gedupeerden op voorzichtig te zijn in hun verzet om te voorkomen dat de zaak zou escaleren In 1915 ontstond een rel rond Benedictus toen bekend werd gemaakt dat hij in een interview met een Duitse journalist de Amerikaanse president Woodrow Wilson opgeroepen zou hebben te stoppen met wapenleveranties aan de geallieerden om zo een snelle vrede te bewerkstelligen Het Vaticaan reageerde fel op deze berichtgeving en maakte duidelijk dat de paus afstand nam van het gehele interview Ook de Italiaanse pers beschouwde het interview en de ophef als een beschuldiging aan het adres van de paus en als een Duitse poging om de Amerikaanse opinie te beïnvloeden Overigens duldden de geallieerden op geen enkele wijze inmenging van de paus Dit was vastgelegd in een geheime clausule van het Pact van Londen uit 1915 De beperking van pauselijke inmenging was vooral op voorstel van de Italiaanse regering die met het pact een einde maakte aan de samenwerking met Duitsland en Oostenrijk-Hongarije en zich daarmee committeerde om de oorlog te verklaren aan haar voormalige bondgenoten< ref> Deze houding zouden de geallieerden blijven innemen waardoor het Vaticaan buiten alle vredesonderhandelingen werd gehouden In een toespraak gehouden tijdens het geheime consistorie op 6 december 1915 sprak Benedictus XV ten overstaan van de aanwezige kardinalen opnieuw zijn zorg uit over de voortdurende strijd die geleid had tot een bijna totale ondergang van onder meer de Armeense bevolking Hij betreurde het dat de strijdende partijen niet waren ingegaan op zijn voorstellen om de oorlog te beëindigen en hij riep op om een oplossing voor de conflicten te zoeken via de dialoog al dan niet met hulp van derden Ook stipte Benedictus XV aan dat door de gevolgen van de oorlog de geïsoleerde positie van de kerk maar in het bijzonder die van de Heilige Stoel extra onderstreept werd Dat de Italiaanse regering wel bereid geweest was een handreiking richting het Vaticaan te maken was voor Benedictus slechts het bewijs hoezeer de paus zich in een afhankelijke positie bevond ten opzichte van een burgerlijke macht Het isolement van de Heilige Stoel had er in de ogen van Benedictus toe bijgedragen dat diplomatieke betrekkingen ernstig verstoord waren en dat ook de communicatie met de gelovigen te wensen overliet door diverse belemmeringen Toch bleef de paus vertrouwen op het gegeven dat Jezus Christus beloofd heeft dat hij Zijn Kerk nooit zal verlaten en dus zeker niet in tijden van ongeluk en tegenspoed Benedictus hoopte er dan ook op dat er op korte termijn een oplossing gevonden zou worden voor het oorlogsgeweld Eerder dat jaar had hij echter moeten concluderen dat al zijn oproepen tevergeefs waren Een voorstel van de paus uit naam van Duitsland om tot een oplossing voor België hernieuwing onafhankelijkheid en soevereiniteit en Frankrijk over het bezit van Elzas-Lotharingen te komen werd door zowel België en Frankrijk met een gedecideerd nee ontvangen Kardinaal Mercier was zelfs niet bereid geweest het voorstel aan de Belgische regering in ballingschap voor te leggen Op 1 augustus 1917 volgde de vredesnota Dès le debut waarin Benedictus opnieuw onderstreepte dat hij zich vanaf het begin van de oorlog ingezet had voor de vrede zonder daarbij bepaalde partijen te bevoordelen Met deze nota droeg hij voorstellen aan om de vredesbesprekingen te startten Daarbij zou de morele macht van het recht moeten zegevieren iets wat mogelijk was door de oprichting van een internationaal gerechtshof Ook moesten landen bereid zijn af te zien van hun aanspraken op andere landen Duitsland op België en delen van Frankrijk en moest er zorg gedragen worden voor een vrij verkeer over land en over zee tussen alle landen zodat welvaart en vooruitgang van de volkeren bevorderd zou worden Verder pleitte Benedictus ook voor autonomie van landen op de Balkan en Polen Evenals bij vorige oproepen van de paus vond ook deze weinig gehoor bij de strijdende partijen De Amerikanen waren van mening dat de paus zich niet moest inlaten met de oorlogsperikelen omdat hij met zijn voorstellen terug wilde gaan naar de vooroorlogse situatie iets wat in de ogen van president Wilson onmogelijk was Verder wees de Amerikaanse president erop dat de geallieerden alles in het werk moesten stellen om de regering in Duitsland omver te werpen omdat zij immers de agressor was geweest de Duitse bevolking onderdrukte en als onderhandelingspartner niet te vertrouwen was< ref> Ook andere leden van de Entente waren sceptisch over de plannen en hadden al meermalen duidelijk gemaakt dat de vredesplannen van Benedictus koren op de molen waren van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije Zij waren zelfs van mening dat de paus in het geheim al onderhandelingen was aangegaan met Duitsland waardoor hij zijn neutraliteit in gevaar had gebracht Frankrijk en België verzetten zich tegen het idee dat afgezien moest worden van herstelbetalingen terwijl Groot-Brittannië en Japan zich niet konden vinden in de gedachte om de koloniën terug te geven aan Duitsland Eugenio Pacelli de latere paus Pius XII die in 1917 namens de paus de vredesvoorstellen voorlegde aan de Duitse keizer Wilhelm II moest aan Benedictus rapporteren dat de animo voor vrede van Duitse kant niet aanwezig was Pacelli’s eerste onderhandelingen met de rijkskanselier Bethmann-Hollweg leken gunstig omdat verschillende partijen binnen Duitsland welwillend stonden ten opzichte van een bemiddelingspoging om tot vrede te komen De status van België bleef echter een heikel punt Onder druk van de Duitse legerleiding onder wie de latere president Paul von Hindenburg liepen de gesprekken echter uit op niets en resulteerden zelfs in de val van de regering op 13 juli 1917 Onder de nieuwe rijkskanselier Georg Michaelis werd verder niet ingegaan op de vredesvoorstellen van Benedictus Een van de oorzaken hiervan was dat de Russen zich vanwege de Russische Revolutie uit de oorlog terugtrokken waardoor Duitsland meende goede kansen te hebben op de overwinning Enig lichtpunt was de reactie van Oostenrijkse zijde Keizer Karel I omarmde de plannen van Benedictus XV mede uit vrees voor de toenemende macht van Duitsland terwijl die van de Donaumonarchie afnam Door vele Oostenrijkers werd deze zaligverklaring gezien als een kerkelijke dwaling temeer omdat Karel I het gebruik van gifgas tijdens de Eerste Wereldoorlog had toegestaan Uit protest was dan ook de Oostenrijkse president niet aanwezig tijdens de plechtigheid Op 9 mei 1918 vernieuwde Benedictus XV zijn oproep tot vrede met het motu proprio Quartus Iam Annus Hij riep daarin op om op 29 juni van dat jaar het Hoogfeest van de apostelen Petrus en Paulus Gods hulp te vragen om tot een voor alle betrokkenen aanvaardbare vrede te komen Toen in november 1918 een einde kwam aan de Eerste Wereldoorlog wijdde Benedictus XV een korte encycliek Quod Iam Diu aan de ophanden zijnde vredesconferentie De paus sprak daarin zijn hoop uit dat de vredesbesprekingen zouden leiden tot een ware vrede en hij riep daarbij alle gelovigen op om via het gebed Gods hulp voor een goede afloop te smeken Voor de besprekingen werd echter het Vaticaan buitenspel gezet tot irritatie van Benedictus XV Opmerkelijk daarbij was dat de paus in zijn encycliek Pacem Dei Munus Pulcherrimum van 23 mei 1920 opriep tot de oprichting van een internationale liga van landen terwijl een dergelijke liga de Volkenbond ruim een jaar daarvoor 25 januari 1919 al was opgericht In tegenstelling tot de Volkenbond dichtte Benedictus aan zijn op te richten liga een grotere rol toe aan de inmenging van de kerk omdat zij de rol van universele verzoener al zo vaak gespeeld had Al vanaf zijn aantreden als paus was Benedictus XV begaan met het lot van de oorlogsslachtoffers en de krijgsgevangenen In 1915 zette hij de Opera dei Prigionieri op een organisatie gevestigd in het staatssecretariaat van het Vaticaan die zich onder meer bezighield met de opsporing van krijgsgevangenen en het informeren van de thuisblijvers over het lot van hun ten strijde getrokken familieleden De organisatie zette zich tevens in voor de repatriëring van oorlogsgewonden waarbij zij nauw samenwerkte met het Rode Kruis Benedictus riep voor deze werken de hulp in van alle geestelijken en instrueerde zijn nuntii in Brussel München en Wenen om bezoeken te brengen aan de diverse gevangenkampen om zich daar op te hoogte te stellen van de leefcondities en de wijze waarop gevangenen behandeld werden Na de oorlog bleef Benedictus oproepen tot humanitaire hulpacties zoals verwoord in zijn encyclieken Paterno Iam Diu uit 1919 en Annus Iam Plenus uit 1920 waarbij hij vooral aandacht vroeg voor de oorlogsslachtoffers van Centraal-Europa toegespitst op het lot van de kinderen Daarbij liet hij zichzelf niet onbetuigd en schonk hij 100000 lire Benedictus ging zelfs zover dat hij de edelstenen uit de Napoleon Tiara liet verwijderen en liet vervangen door gekleurd glas De kostbare stenen werden verkocht ten behoeve van het verkrijgen van geldelijke middelen voor de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog< ref> Ter herinnering aan de Eerste Wereldoorlog en de inzet die Benedictus XV ten toon spreidde om tot vrede te komen werd in de Sint-Pietersbasiliek een monument opgericht In 1920 werd in de Turkse stad Istanboel een standbeeld van paus Benedictus XV onthuld Hiermee prezen de Turken de inzet van de paus tijdens de oorlog als weldoener van alle volkeren ongeacht nationaliteit of religie De affaire Gerlach Een smet op het vredesblazoen van Benedictus XV vormde het optreden van de Beierse geestelijke Rudolf Gerlach Gerlach die door studies in Rome onder andere aan de Pontificia Accademia dei Nobili Ecclesiastici een goede reputatie binnen het Vaticaan had opgebouwd was na de benoeming van Benedictus XV aangesteld als een van diens vier geheime kamerheren in actieve dienst van de paus wat neerkwam op het begeleiden van de paus bij officiële bezoeken Na twee aanslagen op Italiaanse schepen op de Benedetto Brin in Brindisi in september 1915 en op de Leonardo da Vinci in Taranto in augustus 1916 verdacht de Italiaanse regering Gerlach ervan betrokken te zijn bij de voorbereidingen van deze aanslagen doordat hij via het Vaticaan als spion zou fungeren voor de Centralen Al in een eerder stadium zou Gerlach via diverse campagnes hebben geprobeerd Italië buiten de oorlog te houden Toen eenmaal Italië in mei 1915 alsnog de zijde van de Entente gekozen had waardoor een einde kwam aan de Triple Alliantie zou de aanval op het oorlogsschip Leonardo da Vinci door Gerlach becommentarieerd worden met de woorden enkele uren geleden heeft Italië de prijs betaald voor zijn verraad aan Duitsland Benedictus die aanvankelijk in de onschuld van Gerlach geloofde stond hem toe binnen het Vaticaan te blijven hoewel de Italiaanse regering alle Duitsers en Oostenrijkers gedwongen had het land te verlaten na het uitroepen van de oorlog Benedictus’ trouw aan Gerlach die ongeschokt zou blijven ook na Gerlachs uitzetting uit het Vaticaan zoals blijkt uit een brief van Benedictus aan Gerlach Ik stuur u mijn zegen samen met mijn diepgewortelde en onveranderde genegenheid kwam de paus op veel kritiek te staan van binnen en buiten het Vaticaan De paus bleef echter volharden in zijn geloof dat Gerlach onschuldig was en zag de hele affaire dan ook als een samenzwering tot stand gebracht onder invloed van de vrijmetselaars en de antikerkelijke facties binnen de Italiaanse regering Gerlach zou op zijn beurt de verdenkingen tegen hem alleen maar aanwakkeren door na zijn uitzetting een aantal bezoeken te brengen aan de hoven van leden van de Centralen waarbij hij verschillende onderscheidingen ontving Na de oorlog Relaties tot Italië De positie van de kerk en het recht van autonomie van de paus speelden bij Benedictus XV steeds een belangrijke rol Al in zijn eerste encycliek Ad Beatissimi Apostolorum liet Benedictus zich indirect uit over een oplossing van de Romeinse kwestie de situatie die in 1870 was ontstaan en waarbij de kerk al haar wereldlijke macht verloren had Dit isolement door paus Pius IX betiteld als de gevangenschap van de paus was in de ogen van Benedictus XV een van de oorzaken dat de kerk slechts een beperkte rol binnen de internationale gemeenschap kon spelen; diplomatieke betrekkingen tussen het Vaticaan en de rest van de wereld waren gering Dat de kerk zich in de Italiaanse politiek buitenspel gezet had kwam voort uit een op 29 februari 1868 uitgevaardigd decreet Non Expedit Vert het is niet gepast waarin bepaald was dat het katholieken niet toegestaan was zich verkiesbaar te stellen voor het Italiaanse parlement of deel te nemen aan parlementsverkiezingen Paus Pius IX zou hierover in 1874 zeggen dat het voor katholieken niet gepast was een eed van trouw te zweren aan de Italiaanse staat omdat hiermee indirect goedkeuring werd gegeven aan de annexatie van de Kerkelijke staat door het koninkrijk Italië Gevolg was wel dat het electoraat binnen Italië sterk teruggebracht werd en dat opeenvolgende Italiaanse regeringen eenvoudig wetten konden laten passeren die in strijd waren met het katholieke gedachtegoed Pius X had met zijn encycliek Il Fermo Proposito 11 juni 1905 die inging op de rol van de Katholieke Actie de richtlijnen voor deelname aan verkiezingen versoepeld Gesteld werd dat dispensatie voor deelname aan verkiezingen gegeven mocht worden indien kandidaten gekozen konden worden die de belangen van de katholieke kerk ernstige schade zouden toebrengen Benedictus XV wilde echter verder gaan Zo drong hij aan op een herstructurering van de organisatie van de Katholieke Actie stond hij de oprichting toe van een katholieke vakbond voor Italiaanse arbeiders en besloot hij ten slotte in de loop van 1918 tot een totale opheffing van de bepalingen van het decreet Non Expedit wat de weg vrij maakte voor de oprichting in 1919 van de katholieke politieke partij Partito Popolare Italiano Een handreiking richting de Italiaanse regering was de versoepeling van de regeling inzake staatsbezoeken van katholieke regeringsleiders aan Italië en Rome Dergelijke staatsbezoeken van katholieke leiders aan Italië waren sinds 1870 door opeenvolgende pausen verboden omdat zij wilden voorkomen dat deze bezoeken als een bevestiging zouden worden gezien van de legitimiteit waarmee Italië de kerkelijke gebieden had ingenomen In de encycliek Pacem Dei Munus Pulcherrimum maakte Benedictus duidelijk dat gezien de internationale ontwikkelingen deze houding niet meer gepast was Hij benadrukte echter dat deze versoepeling niet een stilzwijgende instemming zou zijn met de nog steeds bestaande situatie en in het licht van de vredesonderhandelingen riep hij opnieuw op om voor de Romeinse kwestie een gepaste oplossing te vinden Frankrijk De verstandhouding tussen de Heilige Stoel en Frankrijk was in de loop van de geschiedenis moeizaam verlopen Franse koningen hadden diverse malen al dan niet met succes geprobeerd hun macht te doen laten gelden niet alleen over de lokale Franse kerk maar ook over de paus De Babylonische ballingschap der pausen in de 14e eeuw en de Pragmatieke Sanctie van Bourges uit 1438 waren hiervan voorbeelden Door de sterk antikerkelijke houding van de nieuwe Franse regering aan het einde van de 18e eeuw werd in 1798 de toen zittende paus Pius VI door Napoleon Bonaparte gevangengezet in Valence Frankrijk waar hij ook overleed Zijn opvolger paus Pius VII kreeg ook te maken met de Franse invloed en werd in 1809 gevangengenomen waarbij hij vanaf 1812 in het Franse kasteel van Fontainebleau verbleef Na de val van Napoleon kon Pius VII in 1815 terugkeren naar Rome Hoewel de antikerkelijke houding van de Franse regering wel bleef werd deze op 9 december 1905 bekrachtigd door de Loi concernant la séparation des Eglises et de l’Etat Vert de wet voor de scheiding van kerk en staat Deze wet werd door het Vaticaan gezien als een vendetta tegen de kerk die ingezet zou zijn door de voormalige premier van Frankrijk Émile Combes Pius X viel fel uit tegen de wet in zijn encycliek Vehementer Nos van 11 februari 1906; een wet die voor de katholieke kerk in Frankrijk een onwaardige situatie creëerde en die betreurd moest worden omdat de wet evenzo rampzalig was voor de samenleving als voor het geloof In een latere encycliek uit 1906 Gravissimo Officii Munere sprak Pius X ook zijn verbod uit over de samenwerking met de associations cultuelles organisaties die belast waren met onder meer het beheer van de kerkelijke eigendommen in Frankrijk De inzet van lekeninstellingen werden door Pius X gezien als een inbreuk op de heilige rechten van de kerk Benedictus XV was een voorstander van de verbetering van de betrekkingen met Frankrijk Ook binnen de Franse katholieke kerk bestond de behoefte aan verbetering van de relatie met Vaticaanstad wat een gevolg was van de Eerste Wereldoorlog en de inzetbaarheid van toekomstige geestelijken op het strijdtoneel Franse seminaristen en priesters waren immers als dienstplichtigen ingezet terwijl hun Britse collega’s daarvan gevrijwaard waren De inspanningen van de paus resulteerden er in 1921 in dat de diplomatieke relaties tussen de Heilige Stoel en Frankrijk hersteld werden Sovjet-Rusland De opkomst van het communisme in de Rusland vanaf 1917 drukte ook een stempel op de religieuze vrijheid Lenin maakte met een decreet op 23 januari 1918 duidelijk dat vanaf dat moment er een totale scheiding bestond tussen kerk en staat De positie van de kerken met name die van de Russisch-orthodoxe Kerk zou daardoor snel verslechteren waarbij vele geestelijken werden vermoord en kerkelijke bezittingen door de staat in beslag werden genomen In 1919 volgde een aanvullend decreet waarin het verboden werd relikwieën te vereren Toch zag het Vaticaan mogelijkheden om betrekkingen aan te gaan met het nieuwe bewind in Rusland Pauselijke bemiddelaars werden door het Vaticaan naar Rusland gestuurd en ook werd een hulpverleningsactie voor de noodlijdenden in Rusland opgezet Ook van Russische zijde was deze aandacht welkom in de hoop zo aanzien en erkenning te krijgen in de wereld Overleg zou onder Benedictus’ opvolger Pius XI worden voortgezet – via Eugenio Pacelli – maar zou uiteindelijk op niets uitlopen Polen en Baltische Staten Op 25 april 1918 stuurde Benedictus XV Achille Ratti de later paus Pius XI als pauselijk legaat naar Polen en Litouwen aanvankelijk ter inventarisatie van de staat waarin de kerk zich in die gebieden bevond geloofstechnisch maar ook qua beschikbare voorzieningen noodzakelijk voor de verkondiging van het geloof Ratti’s opdracht zou mede onder invloed van de Polen uitgebreid worden nadat voortkomend uit de Eerste Wereldoorlog de Tweede Poolse Republiek werd uitgeroepen De missie van Ratti toegespitst op de verbetering van de positie van de kerk zou in 1921 een zware klap krijgen toen hem op politieke gronden verzocht werd het land te verlaten; Ratti had de Poolse geestelijken opgeroepen zich te distantiëren van politieke activiteiten wat door de Polen als verraad werd gezien Door dit plotseling einde aan de diplomatieke missie van Achille Ratti die bij terugkeer in Rome benoemd werd tot aartsbisschop van Milaan en tevens tot kardinaal gecreëerd werd lukt het paus Benedictus niet concordaten af te sluiten met Polen en Litouwen iets waarin Ratti in zijn positie als paus Pius XI wel zou slagen Vooral de situatie rond Litouwen was problematisch aangezien Polen zijn claim had gelegd op de stad Vilnius Met Estland boekte Benedictus via zijn kardinaal-staatssecretaris Pietro Gasparri wel succes In 1919 werd door het Vaticaan aangegeven dat zij bereid waren diplomatieke betrekkingen met het land aan te gaan die in de loop van 1920 uitmondde in een beoogd concordaat De definitieve ondertekening zou echter pas na de dood van Benedictus op 30 mei 1922 plaatsvinden Midden-Oosten Na de val van het Ottomaanse Rijk wilde Benedictus ook de aandacht vestigen op de situatie in het Midden-Oosten Al tijdens de oorlog had hij zich via zijn vertegenwoordiger monseigneur Luigi Dolci beklaagd bij sultan Mehmed V over de wijze waarop de christelijke Armeniërs werden vervolgd zie Armeense genocide en had hij Duitsland en Oostenrijk-Hongarije opgeroepen om hun Ottomaanse bondgenoot tot de orde te roepen Maar ook had hij zich bekommerd over het lot van de bevolking in landen als Syrië en Libanon In de toespraak Antequam Ordinem van 10 maart 1919 gehouden tijdens een geheim consistorie wees de paus erop dat hij verschillende staatshoofden ervan overtuigd had zich in te zetten voor het lot van hen die vervolgd werden en te maken kregen met hongersnood Zelf had hij de opdracht gegeven tot de oprichting van een weeshuis in Constantinopel ten behoeve van de opvang van Armeense wezen Grote zorg sprak Benedictus XV uit over de situatie in Palestina en in het bijzonder met betrekking tot de heilige plaatsen aldaar Het Vaticaan was een groot voorstander dat het politieke bestuur van Palestina na de val van het Ottomaanse Rijk in handen zou komen van Groot-Brittannië Frankrijk en Rusland zoals verwoord in het Sykes-Picotverdrag uit 1916 De Balfour-verklaring uit 1917 waarbij aan het Joodse volk Palestina als thuisland werd toegezegd stuitte op kritiek van het Vaticaan zoals aangegeven door kardinaal-staatssecretaris Gasparri Toen tijdens de Conferentie van San Remo in 1920 overeengekomen werd dat Groot-Brittannië het mandaat zou voeren over Palestina ging het Vaticaan hiermee akkoord Wel bleef zij hameren op de bescherming van de katholieke belangen in Palestina Ondanks het verzet tegen het zelfbestuur sprak Benedictus zich wel uit ten gunste van de rechten van de Joden in Polen Via de kardinaal-staatssecretaris Gasparri maakte de paus duidelijk dat hij alle mensen als zijn broeders zag en wees hij erop dat het Joodse volk hetzelfde respect verdiende als welk ander volk dan ook Binnen de Joodse gemeenschap prees men deze uitspraken van Benedictus doordat hij zich uitsprak ten gunste van het Jodendom en zich richtte tegen het vooroordeel gebaseerd op religieuze grond Geloofszaken In lijn met zijn voorganger Pius X keerde Benedictus XV zich tegen de ideeën van het modernisme Al in zijn eerste encycliek Ad Beatissimi Apostolorum riep hij op tot behoud van de eenheid binnen de katholieke kerk door modernistische ideeën af te wijzen Hierbij onderschreef hij de uitspraak van paus Pius X die het modernisme zag als de synthese van alle ketterijen Een afwijzende opstelling van de bisschoppen ten aanzien van nieuwe dwalingen dichtte Benedictus XV een belangrijke rol toe In zijn motu proprio Bonum Sane van 25 juli 1920 waarin de heilige Jozef van Nazareth centraal stond nam Benedictus stelling tegen het zogenaamde naturalisme een filosofische stroming gericht op het aards bestaan met uitsluiting van bovennatuurlijke gebeurtenissen Deze stroming werd door de paus afgeschilderd als een van de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog omdat hij de mensheid tot speelbal van de teugelloze hartstochten maakte Vergankelijke zaken hadden nijd en vijandschap voortgebracht tussen de klassen waaruit dan uiteindelijk de oorlog was ontstaan Toch was de strategie van Benedictus ten aanzien van het modernisme niet zo resoluut als die van zijn voorganger De door Pius X opgerichte raad voor onderzoek van modernistische ideeën bekend onder de naam Sodalitium Pianum werd door de nieuwe paus opgeheven Ook werd de kardinaal-staatssecretaris onder Pius X kardinaal Rafael Merry del Val terzijde geschoven en onderging hetzelfde lot als diens voorganger Rampallo del Tindaro; een benoeming op een mindere prominente positie Merry del Vals positie zou worden ingenomen door Domenico Ferrata die echter kort na zijn benoeming overleed Zijn opvolger werd Pietro Gasparri In lijn met zijn voorgangers bleef Benedictus XV de Bijbel als het ware uitgangspunt zien van het geloof waaraan niet zonder meer getornd mocht worden Hieraan wijdde hij zijn meest uitvoerige encycliek Spiritus Paraclitus uit 1920 waarin het leven van Hiëronymus van Stridon centraal stond die tijdens zijn leven de bestudering van de Bijbel centraal had gesteld Aan de voorbereidingen van deze encycliek werkte ook de Nederlandse kardinaal Willem Marinus van Rossum mee daar hij sinds 14 januari 1914 benoemd was tot voorzitter van de Bijbelcommissie Een van de concessies die Benedictus maakte was het gebruik van Bijbelvertalingen in de taal van het land weliswaar sinds de Reformatie al in omloop maar pas aan het begin van de 20e eeuw officieel toegestaan Nieuw hieraan was dat Benedictus het belangrijk achtte dat de gehele Bijbel toegankelijk zou zijn voor de gelovigen en niet alleen de evangelies Onder Benedictus XV werd de hervorming van het kerkelijk rechtboek afgerond bevestigd door de pauselijke bul Providentissima Mater van 27 mei 1917 Onder Pius X was hiermee begonnen door kardinaal Pietro Gasparri bijgestaan door onder andere de latere paus Pius XII Eugenio Pacelli en de Nederlandse kardinaal van Rossum Nadat het wetboek vanaf 19 mei 1918 van kracht werd belastte Benedictus verschillende nuntii met de taak het wetboek te introduceren onder de katholieke gemeenschap in de wereld Tevens hoopte Benedictus hierdoor de positie van de katholieke kerk in de wereld te verstevigen zoals onder meer bleek uit de verschillende concordaten die het Vaticaan sloot met landen en waarin verwijzingen werden gemaakt naar het kerkelijk wetboek Met de apostolische brief Maximum Illud van 30 november 1919 bracht Benedictus de missies van de kerk onder de aandacht Na een terugblik op de missies uit het verleden wees de paus erop dat de kerk zich bleef inzetten voor de verspreiding van het geloof maar dat missionarissen nog steeds het risico van ongewild martelaarschap liepen Om het effect van de missies te vergroten riep Benedictus op lokale geestelijken op te leiden die in staat waren een direct contact met hun achterban aan te houden Om de kwaliteit van de lokale geestelijkheid te verbeteren bevestigde Benedictus XV dat hij de Congregatie voor de Bevordering van het Geloof opdracht had gegeven toe te zien op een verbetering van opleidingen van lokale geestelijken waardoor het in de toekomst ook mogelijk was om hoger geplaatste geestelijken bisschoppen kardinalen uit eigen kring voort te brengen Benedictus wees Europese missionarissen er wel op dat hun missiewerken niet ten koste mochten gaan van de lokale cultuur van de bevolking noch was het de bedoeling om de missiegebieden te zien als een verlengde van het eigen vaderland met diens gebruiken en gewoontes; dit zou slechts resulteren in onbegrip en vijandigheid binnen de missiegebieden en het doel de verspreiding van het geloof ondermijnen De betekenis van goede opleidingen werden door Benedictus XV benadrukt door de herziening van regels en of statuten en door de oprichting van speciale congregaties belast met het toezicht op bepaalde studies Zo liet Benedictus nieuwe regels opstellen met betrekking tot de studies aan de Pauselijke Universiteit Sint Thomas van Aquino breidde hij de door paus Leo XII opgerichte Congregatio studiorum uit met een sectie die specifiek betrekking had op het onderwijs aan seminaries waardoor de naam van de congregatie aangepast werd naar Congregatio de Seminariis et Studiorum Universitatibus Vert Congregatie voor seminaries en universitaire studies 1915 en richtte hij het Pauselijk Instituut voor studies van de Oosterse kerken op 1917 Dit laatste was een aanvulling op de oprichting van de Congregatie voor de Oosterse Kerken op 1 mei 1917 Evenals zijn voorgangers en zijn latere opvolgers schreef Benedictus XV een grote rol toe aan de Maagd Maria moeder van Jezus Haar rol als bemiddelaarster om zo in contact te komen met haar zoon was daarbij een belangrijk gegeven Benedictus introduceerde daarom in 1921 het feest Maria-Middelares en bevestigde de oude traditie dat de Maagd Maria patrones van Beieren is Diverse Mariaheiligdommen werden door Benedictus verheven tot basilica minor Zijn toewijding tot Maria was alom bekend en bij zijn aantreden als paus gaven de inwoners van Genua de opdracht een heiligdom ter ere van de Madonna della Gardia op te richten in de tuinen van het Vaticaan welke op 2 mei 1917 door Benedictus XV zelf werd onthuld en gezegend In tegenstelling tot andere pausen wijdde Benedictus echter geen encycliek aan de Maagd Maria maar besteedde hij in zijn apostolische brief Inter Soldalica van 22 maart 1918 wel aandacht aan de rol van de Moeder Gods als medeverlosser naast haar zoon Tijdens het pontificaat van Benedictus XV werden 54 personen zalig verklaard waarvan 25 door latere pausen Pius XI en Paulus VI tot heiligen van de katholieke kerk werden verheven Benedictus zelf verklaarde drie personen heilig Gabriel Possenti Margaretha-Maria Alacoque en Jeanne d'Arc Laatstgenoemde twee heiligverklaringen waren bedoeld als handreiking aan Frankrijk in de hoop zo de betrekkingen tussen het Vaticaan en Frankrijk te verbeteren In vier van zijn in totaal twaalf uitgebrachte encyclieken stelde Benedictus het leven centraal van personen die van grote betekenis waren geweest voor de katholieke kerk Hun rol in het verleden werd geprojecteerd op het heden en de wijze waarop hun bijdragen van invloed konden zijn op de moderne samenleving Behandeld werden Bonifatius Hiëronymus van Stridon Efrem de Syriër en Dominicus Guzman In de encycliek Sacra Propediem besteedde de paus aandacht aan de betekenis van de Derde Orde van Franciscus van Assisi Met de opmerking dat hij gold als een van de vele gevierde genieën waarop het katholieke geloof trots kon zijn begon Benedictus de encycliek In Praeclara Summorum waarmee hij bijdroeg aan de herdenking van Dante Alighieri –Italiaans schrijver en dichter- die 600 jaar daarvoor 1321 was overleden Gedurende zijn pontificaat zou Benedictus XV tijdens vijf consistories 32 nieuwe kardinalen creëren waaronder ook zijn opvolger Achille Ratti die na zijn pauskeuze de naam Pius XI aannam De Duitse kardinaal Adolf Bertram werd op 4 december 1916 in pectore tot kardinaal verheven maar zijn naam zou pas op 15 december 1919 gepubliceerd worden Een andere kardinaal die in pectore werd verheven werd nooit gepubliceerd Overlijden Benedictus XV overleed vrij onverwacht om 6 uur ’s morgens op 22 januari 1922 ten gevolge van griep waarbij hij een longontsteking opliep Bij zijn overlijden was Benedictus slechts 67 jaar oud Op uitdrukkelijke wens van de overledene werd het lichaam niet gebalsemd en niet opgebaard in de Sixtijnse Kapel zoals gebruikelijk was Onder leiding van de Camerlengo Pietro Gasparri werden de voorbereidingen getroffen voor de begrafenis van de paus die volgde op 26 januari waarbij Benedictus’ stoffelijk overschot werd bijgezet in de Grotte Vaticane In de biografie van Benedictus XV van de hand van de schrijver Walter H Peters werd gemeld dat Benedictus de schatkist van het Vaticaan zodanig had uitgeput door liefdadige schenkingen voor de oorlogsslachtoffers dat de kardinaal-staatssecretaris genoodzaakt was geld te lenen om de begrafenis te bekostigen alsmede geld te vinden voor het komende conclaaf Het grafmonument aangeboden door het aartsbisdom Bologna werd vervaardigd door de Italiaanse kunstenaar Giulio Barbieri Het conclaaf van 1922 dat volgde op de dood van Benedictus XV zou resulteren in de verkiezing van kardinaal Achille Ratti tot paus Pius XI Ratti die aan Benedictus XV veel te danken had waaronder zijn kerkelijke benoemingen tot aartsbisschop van Milaan en verheffing tot kardinaal had kort na de dood van Benedictus tijdens een eucharistieviering in Milaan de paus geprezen voor zijn inzet voor de wereldvrede Hij had daarbij ook de hoop geuit dat het conclaaf een waardig opvolger voor deze vredestichter zou voortbrengen Visies Benedictus XV wordt wel beschouwd als de minst prominente paus van de 20e eeuw hoewel zijn inzet voor de wereldvrede na zijn dood veel bewondering oogstte onder diverse regeringsleiders en katholieke organisaties Veel lof ging uit naar de inzet die de paus had getoond voor zijn humanitaire betrokkenheid bij het lot van de oorlogsslachtoffers Van meer recente datum is de blijk van waardering voor Benedictus XV uitgesproken tijdens de eerste algemene audiëntie op 27 april 2005 van paus Benedictus XVI waarin hij toelichtte waarom hij gekozen had voor de naam Benedictus Naast zijn bewondering voor de heilige Benedictus van Nursia had centraal bij zijn naamkeuze de creatie van een spirituele band gestaan met Benedictus XV die de Kerk door de periode van opschudding veroorzaakt door de Eerste Wereldoorlog geloodst had Bijzonderheden Een voorspelling Volgend op de verkiezing van Giacomo della Chiesa tot Benedictus XV verscheen in de Franse pers een publicatie over een voorspelling die een 17e-eeuws ziener – Johannes van Straatsburg – zou hebben genoteerd waarin de komst van een Benedictus werd aangekondigd Een bijzondere betekenis werd gegeven aan deze voorspelling waarbij met name verwezen werd naar de verwijzing van de adelaars in de wapens van de vijanden zoals terug te vinden in die van Oostenrijk en Duitsland De Franse pers zag dan ook met veel verwachting uit naar de eerste encycliek van de paus waarvan zij hoopte dat die in overeenstemming met de voorspelling zou zijn Ad Beatissimi Apostolorum Benedictus’ eerste encycliek zou echter niet de gewenste veroordeling opleveren maar een handreiking aan alle strijdende partijen om tot een rechtvaardige oplossing van het conflict te komen Voortijdige aankondiging van overlijden Omdat Benedictus vanaf begin januari 1922 ziek was ontstond al snel de vrees dat de paus op korte termijn zou komen te overlijden Een krant in New York publiceerde echter daags voor het daadwerkelijke overlijden op de voorpagina dat de paus was gestorven Toen het Vaticaan dit bericht ontkende werd een speciale editie van de krant uitgebracht met de kop "Paus is op een opmerkelijke wijze hersteld"< ref> Aanvullende informatie Lijst van encyclieken van paus Benedictus XV Lijst van kardinalen gecreëerd door paus Benedictus XV Wapen van paus Benedictus XV Pedro Álvares Cabral Belmonte 1467 ? – Santarém 1526 ? als uitgesproken in het Braziliaans Portugees was een Portugees zeevaarder en ontdekkingsreiziger Hij leidde de tweede Portugese overzeese expeditie naar India nadat Vasco da Gama dat als eerste had gepresteerd Tijdens de reis naar India ontdekte Cabral in 1500 Brazilië De kroniekschrijver Pêro Vaz de Caminha beschreef zeer gedetailleerd de gebeurtenissen aan de Braziliaanse kust en de vreedzame contacten met de inheemse bewoners De vloot verloor vervolgens op de Atlantische Oceaan in een zware storm vier schepen In Calicut in India raakte Cabral in conflict met de plaatselijke samorijn waarbij een grote groep Portugezen werd gedood Ondanks de ontdekking van Brazilië beschouwde de Portugese koning de expeditie niet als een succes Cabral viel in ongenade maar werd postuum in ere hersteld door het onafhankelijke Brazilië waar hij als nationale held wordt beschouwd Jeugd Er is weinig bekend over het leven van Pedro Álvares Cabral vóór en na de reis die leidde tot de ontdekking van Brazilië Hij werd geboren in Belmonte als zoon van Fernão Álvares Cabral en Isabel Gouveia De familie behoorde tot de lagere adel In 1479 werd hij naar het hof gestuurd waar hij de gebruikelijke militaire opleiding voor jongelingen uit zijn klasse kreeg Mogelijk was hij enige tijd in Marokko gestationeerd In 1497 gaf Koning Manuel I hem een toelage en de titel fidalgo edele Hij werd ook benoemd tot ridder in de Orde van Christus Hij was getrouwd met Isabel de Castro een nicht van de latere onderkoning van de Estado da Índia Afonso de Albuquerque Cabral was groot en zijn karakter wordt omschreven als hoffelijk verstandig royaal tolerant maar ook ijdel en statusbewust< ref> De ontdekking van Brazilië De armada da Índia van 1500 Vasco da Gama was in 1499 teruggekeerd in Lissabon na zijn succesvolle tocht naar Calicut in India De weg naar de rijkdommen van Azië lag open voor de Portugezen Koning Manuel I liet er geen gras over groeien en begon meteen met de voorbereiding van een grote vervolgexpeditie Hij benoemde Cabral tot kapitein-generaal van de nieuwe vloot Weliswaar had Cabral nauwelijks maritieme ervaring maar het was gebruikelijk dat alle belangrijke tochten werden geleid door adellijke personen Hij werd wel ondersteund door ervaren kapiteins als Bartolomeu Dias de ontdekker van Kaap de Goede Hoop diens broer Diogo Dias en Nicolau Coelho De twee laatsten hadden deelgenomen aan de tocht van Vasco da Gama De vloot telde 13 schepen en 1500 manschappen waarvan de helft soldaten De vloot vertrok op 9 maart 1500 Na het passeren van de Kaapverdische Eilanden koos Cabral een zuidwestelijke koers De bedoeling was om met een grote boog over de zuidelijke Atlantische Oceaan Kaap de Goede Hoop te bereiken Langs de Afrikaanse kust zouden de schepen voortdurend de zuidoostpassaat tegen hebben gehad Vasco da Gama had deze volta do mar als eerste uitgevoerd op de route naar de Kaap Cabral koos echter een nog wijdere boog en stuitte daarbij op 22 april op een onbekend land het latere Brazilië Hij doopte zijn ontdekking Ilha de Vera Cruz Eiland van het Ware Kruis In 1494 was het Verdrag van Tordesillas gesloten tussen Spanje en Portugal Dit verdrag verdeelde de niet-Europese wereld in een Spaanse en een Portugese invloedssfeer De scheiding was een demarcatielijn op 370 leagues ten westen van de Kaapverdische Eilanden Dit was ongeveer halverwege de meest westelijke Portugese bezittingen en de recente Spaanse ontdekkingen in het Caraïbisch gebied door Christoffel Columbus De demarcatielijn komt volgens moderne berekeningen neer op de meridiaan van 46 graden westerlengte en loopt dwars door Brazilië Mogelijk had Cabral de opdracht om een westelijke koers te varen en zo te onderzoeken of er land binnen de Portugese invloedssfeer lag Twee jaar eerder had Columbus op diens derde reis over de Atlantische Oceaan bij de ontzagwekkende delta van de Orinoco vastgesteld dat in het zuiden een groot continent moest liggen Het aantreffen van onontdekt land was dus zeker niet denkbeeldig Het verblijf in Porto Seguro Een eerste ontmoeting tussen Europese ontdekkingsreizigers en de inheemse bewoners van het ontdekte land verliep zelden vreedzaam maar de ontdekking van Brazilië vormde hierop een positieve uitzondering Pêro Vaz de Caminha de kroniekschrijver van de vloot heeft bovendien een levendig en accuraat verslag geschreven over de contacten tussen de Portugezen en de plaatselijke Tupi-indianen Hij heeft op 1 mei zijn waarnemingen vastgelegd in een brief aan de Portugese koning Zijn Carte de Pêro Vaz de Caminha wordt wel beschouwd als de geboorteakte van Brazilië De brief is pas in de 19e eeuw ontdekt in de Portugese archieven en heeft in het tijdperk van de ontdekkingsreizen geen invloed uitgeoefend op de Europese beeldvorming over Zuid-Amerika Dit beeld werd vooral gevormd door de latere verslagen van Amerigo Vespucci Kapitein Nicolau Coelho ging als eerste aan land en legde contact met een groepje Tupi Ze wisselden wat geschenken uit Cabral besloot echter verder te gaan op zoek naar een geschikte ankerplaats die ze de volgende dag vonden in Porto Seguro De Portugezen brachten daar twee Tupi aan boord gaven hen te eten en lieten hen er overnachten Pêro Vaz de Caminha beschreef hen als volgt Ze zijn donker van huid enigszins roodachtig met mooie welgevormde gezichten en mooie neuzen Ze lopen naakt zonder enige kleding Het maakt hun niets uit of ze hun schaamte bedekken of laten zien en hierin tonen ze dezelfde onschuld als waarmee ze hun gezicht laten zien Van beide jongemannen was de onderlip doorboord en in het gat had elk van hen een wit botje van echt bot ter lengte van een handbreedte zo dik als een weefspoel aan het uiteind gepunt als een priem Ze steken het van binnenuit door de lip en het stuk tussen de lip en de tanden is gevormd als de toren van het schaakspel en het zit daar zo vast dat het hen niet hindert noch belemmert bij het spreken eten en drinken Hun haren zijn sluik en ze waren geschoren hoogop helemaal kaal tot ver boven de oren En een van hen droeg onder zijn helm van haar van de ene slaap naar de andere rondom het achterhoofd een soort pruik van gele vogelveren ter lengte van een onderarm heel dicht en aaneengesloten die zijn nek en oren bedekte Dewelke pruik veer voor veer aan de haren was geplakt met een zachte stof gelijk was maar dat was het niet waardoor deze pruik heel rond was en heel dicht en een geheel vormde zodat hij kon worden afgenomen zonder te worden losgeweekt In de daaropvolgende week bleven de Portugezen van de ene verbazing in de andere vallen bij hun kennismaking met dit onbekende volk Omgekeerd zal dat ook het geval zijn geweest Pêro Vaz de Caminha beschreef in detail de naaktheid van de Tupi de lichaamsbeschilderingen de langwerpige huizen met hangmatten het kennelijk ontbreken van gezag of godsdienst Ondertussen bleven de betrekkingen wonderwel goed De Tupi hielpen de Portugezen met water halen en hout sjouwen Er werd plezier gemaakt gedanst op de doedelzak gespeeld etc Hoogtepunt van het verblijf was de paasmis die Cabral op het strand opdroeg onder een zeven meter hoog kruis omringd door een menigte naakte Tupi Cabral besloot een bevoorradingsschip terug te sturen naar Portugal om het nieuws te melden Zijn bericht bereikte Europa eerder dan dat van de Spanjaard Vicente Yáñez Pinzón die twee maanden eerder de monding van de Amazone had verkend en dus feitelijk eerder Brazilië had ontdekt De Portugese vloot volgde nog enkele dagen de kust om daarna oostwaarts in de richting van Kaap de Goede Hoop te koersen Naar India Op 24 mei kwam de vloot in een zware storm terecht Daarbij draaide op zeker moment de wind zo plotseling dat vier schepen kapseisden waaronder dat van Bartolomeu Dias De overige schepen konden zich ternauwernood redden en de vloot raakte verspreid Het schip van Diogo Dias zette de tocht alleen voort en ontdekte later Madagaskar De overige zes schepen konden zich hergroeperen en de reis gezamenlijk vervolgen Via Sofala Kilwa Kisiwani en Malindi aan de oostkust van Afrika bereikten ze op 13 september 1500 het reisdoel Calicut Aan de Afrikaanse kust ging echter nog een schip verloren Vasco da Gama had op de vorige reis naar Calicut een gespannen verhouding gehad met de lokale heerser de samorijn Deze was inmiddels overleden Cabral slaagde erin om een overeenkomst te sluiten met zijn zoon en opvolger De Portugezen kregen toestemming om een factorij en een pakhuis te vestigen in ruil voor militaire ondersteuning aan de samorijn De islamitische handelaren waren echter beducht voor de Portugezen omdat die hun vrije handel in specerijen bedreigden Nadat de Portugezen een islamitisch schip hadden gekaapt viel in december een groep van 300 man de factorij aan Bij deze aanval kwamen meer dan 50 Portugezen om onder wie Pêro Vaz de Caminha De overlevenden vluchtten naar de schepen sommigen zwemmend Cabral wachtte een dag op een verklaring van de samorijn maar die bleef uit Daarop namen de Portugezen een dozijn Indiase schepen in en slachtten de bemanningen af Bovendien bombardeerden ze een dag lang de stad De Portugezen weken vervolgens uit naar het naburige Cochin De heerser van Cochin was een rivaal van die van Calicut Cabral slaagde erin een lading specerijen in te nemen en vertrok op 16 januari 1501 naar Portugal Uiteindelijk bereikten slechts vier schepen Lissabon Nalatenschap Het Verdrag van Tordesillas bepaalde dat Brazilië in de Portugese invloedssfeer hoorde Het duurde nog dertig jaar voor Portugal er een kolonie vestigde Martim Afonso de Sousa leidde de eerste permanente vestigingen in Bahia en Pernambuco De belangrijkste bron van inkomsten voor deze nieuwe koloniën waren suikerplantages bewerkt door slaven De betrekkingen met de Tupi bleven niet zo vreedzaam als bij de eerste ontmoeting Andere stammen bleken kannibalistische praktijken te beoefenen De Portugezen van hun kant onderwierpen de inheemse bewoners met geweld Koning Manuel I was niet tevreden over het resultaat van de expeditie van Cabral De helft van de schepen was verloren gegaan en van de beoogde factorij in Calicut was niets terechtgekomen De ontdekking van nieuw land woog hier niet tegen op De volgende vloot naar India werd weer geleid door Vasco da Gama Cabral vervulde de rest van zijn leven geen belangrijke functies meer en trok zich in 1509 terug in Santarém In 1514 pleitte zijn vrouw Isabel de Castro nog tevergeefs aan het hof voor eerherstel Cabral werd op een onopvallende plek in Santarém begraven De belangstelling voor zijn verrichtingen leefde pas weer op na de Braziliaanse onafhankelijkheid in 1822 De Braziliaanse keizer Pedro II zag Cabral namelijk als één van de helden van de nieuwe natie en stimuleerde historisch onderzoek naar hem Daarop werd zijn graf in 1839 herontdekt en onder Braziliaanse druk opgeknapt Een deel van zijn overblijfselen werd in een urn overgebracht naar de kathedraal van Rio de Janeiro De naam van Pedro Álvares Cabral blijft verbonden aan de – al dan niet toevallige ontdekking van Brazilië Heden ten dage wordt Cabral beschouwd als een belangrijk figuur in het tijdperk van de grote ontdekkingen Polsstokhoogspringen ook wel polsstokspringen of polshoogspringen genoemd is een onderdeel binnen de atletiek Sinds 1896 is het een olympische discipline voor mannen sinds 2000 ook voor vrouwen Het is tevens een onderdeel van de tienkamp bij mannen Regels en materiaal Bij polsstokhoogspringen probeert men met behulp van een flexibele stok zo hoog mogelijk over een dwarslat te springen Deze lat heeft een lengte van 45 meter en is zo geplaatst dat zij bij aanraking naar beneden valt De beginhoogte van de lat en de daaropvolgende verhogingen per ronde worden door de organisatoren vastgelegd Atleten worden uitgesloten na drie opeenvolgende mislukte pogingen op welke hoogte dan ook De atleet mag bepalen hoe ver achter de insteekbak de lat komt te liggen tot maximaal 80 centimeter Een atleet maakt niet alleen een foutsprong wanneer de springster met zijn haar lichaam de lat afwerpt maar ook als de lat valt omdat de polsstok er tegenaan komt Voorts wanneer de atleet zich afzet zonder de lat te overschrijden na de afzet van greep verandert of de lat met de handen teruglegt Breekt de stok tijdens het springen dan wordt dit niet beschouwd als een geldige poging Bij gelijk eindigen zijn er tamelijk ondoorzichtige regels voor het bepalen van de uitslag zie daarvoor de uitleg bij het hoogspringen De accommodatie voor polsstokhoogspringen bestaat uit een aanloopbaan die ten minste 45 meter lang eventueel 40 en 122 meter breed dient te zijn Op het eind van de baan bevindt zich de insteekbak de sprongstandaards waar de lat op ligt en de springheuvel die met schuimrubber is opgevuld De polsstok heeft in de loop der jaren een ontwikkeling ondergaan Door de verbeteringen van het gebruikte materiaal zijn de prestaties enorm verbeterd de eerste polsstokken waren van hout nadien van bamboe vervolgens van aluminium en nu van carbon en glasvezel Achtergrond Historisch en atletisch hebben polsstokhoogspringen en polsstokverspringen ook bekend als fierljeppen veel gemeen Beiden hebben hun oorsprong in de noodzaak die er in gebieden van weilanden met veel sloten was om makkelijk over deze sloten heen te kunnen springen Polsstokverspringen heeft zich als sportieve activiteit lokaal ontwikkeld met voornamelijk beoefenaars in Nederland in de provincies Friesland Groningen Utrecht en Zuid-Holland Polsstokhoogspringen heeft zich ontwikkeld op internationaal niveau is reeds sinds 1812 gekend in Engeland en maakte in 1857 deel uit van de universiteitskampioenschappen van Cambridge Record Het wereldindoorrecord bij de mannen ligt op 616 m gesprongen door Renaud Lavillenie Donetsk 15 02 2014 waarmee deze het 21-jaar oude onaantastbaar geachte record van Serhij Boebka verbrak 615 m Naast Lavillenie en Boebka zijn er slechts vijftien andere atleten die de zesmetergrens zijn gepasseerd Bij de vrouwen heeft Jelena Isinbajeva het wereldrecord in handen met een hoogte van 506 Servee Wijsen ging in 1960 als eerste Nederlander over de viermetergrens Eltjo Schutter in 1976 over de vijf meter Het Nederlands record is 581 meter van Rens Blom Hij werd in 2005 met een hoogte van 580 meter wereldkampioen op dit onderdeel bij het WK atletiek in Helsinki waarmee hij de eerste Nederlandse atleet werd die een gouden medaille op een WK atletiek won Bekende atleten Mannen Renaud Lavillenie Serhij Boebka Steven Hooker Bob Richards Brad Walker Rens Blom Vrouwen Stacy Dragila Jelena Isinbajeva Fabiana Murer Jennifer Suhr 6 meter club De zogenaamde "6-meterclub" is een zeer prestigieuze club van polsstokhoogspringers die meer dan zes meter sprongen In 1985 was Serhij Boebka de eerste polsstokhoogspringer die dit presteerde Hij is nog altijd wereldrecordhouder peildatum 8 juni 2013 met 614 m welke hoogte hij op 31 juli 1994 behaalde in Sestriere Alle leden van de "6-meterclub" zijn mannen De eerste vrouw die ooit meer dan vijf meter sprong is de Russische wereldrecordhoudster Jelena Isinbajeva die dit wereldrecord in 2005 vestigde Haar eigen record verbeterde ze datzelfde jaar opnieuw tot 501 Sindsdien is ze gestegen tot een hoogte van 506 De Amerikaanse Jennifer Suhr werd acht jaar na Isinbajeva de tweede vrouw die de grens van vijf meter passeerde Zij verbeterde hierbij het op naam van Isinbajeva staande indoorwereldrecord tot 502 m Top tien beste atleten Mannen outdoor Bijgewerkt 27 juli 2013 Vrouwen outdoor Bijgewerkt 11 juni 2013 Mannen indoor Bijgewerkt 15 februari 2014 Vrouwen indoor Bijgewerkt 3 maart 2013 Wereldrecordontwikkeling Mannen Niet door de IAAF erkende records K Klautertechniek waarbij de atleet zich omhoogtrekt door met beide handen zich meerdere malen vast te grijpen B Gebruik makend van een bamboestok Door de IAAF erkende records Vrouwen H Indoorrecord dat door de IAAF ook als verbetering van het outdoor record wordt geteld Praag Tsjechisch ' is de hoofdstad en grootste stad van de Centraal-Europese republiek Tsjechië De officiële naam is hlavní město Praha wat hoofdstad Praag betekent De gemeente Praag vormt een eigen district okres en regio kraj' Daarnaast is het de hoofdplaats van de regio Midden-Bohemen hoewel de stad daar geen deel van uitmaakt Praag wordt beschouwd als een van de mooiste steden van Europa en het historische centrum staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO De Gouden Stad zoals een van de bijnamen van Praag luidt ligt aan de rivier de Moldau Gedurende het bestaan van de staat Tsjecho-Slowakije tot en met het jaar 1992 was Praag de hoofdstad van deze natie Geschiedenis De geschiedenis van het gebied van de huidige stad Praag beslaat een periode van duizenden jaren waarin de stad uitgroeide van een Keltische nederzetting tot de multiculturele hoofdstad van de moderne Europese staat Tsjechië De naam van de stad is waarschijnlijk afgeleid van het Tsjechische woord práh dat dorpel betekent Deze naam Praha zou aan de stad gegeven zijn vanwege de dorpels in de rivier de Moldau die zorgden voor watervallen die veel lawaai maakten Voor een compleet beeld is de lijst van heersers van Bohemen een goede aanvulling op de Praagse geschiedenis Vroege geschiedenis Het gebied waar tegenwoordig Praag ligt wordt al sinds het Paleolithicum bewoond Archeologische opgravingen brachten talrijke vondsten op uit het Neolithicum en de brons- en ijzertijd Rond 200 vChr had de Keltische stam die zich de Boii noemde een oppidum ten zuiden van het huidige centrum genoemd Závist In de 1e eeuw na Christus werd de nederzetting binnengevallen door een Germaanse stam en overgenomen door de Marcomannen onder leiding van Maroboduus Vanaf de 6e eeuw streken de Slaven neer in Bohemen en vestigden zij zich ook in het gebied waar Praag later gesticht zou worden De belangrijkste nederzetting bevond zich bij Roztoky op de linkeroever van de Moldau maar er zijn ook archeologische vondsten uit die tijd gedaan bij Bubeneč Dejvice Veleslavín en Bohnice In de loop van de 8e en 9e eeuw werden de eerste stadsmuren aangelegd bijvoorbeeld bij Bohnice en Butovice Hoge middeleeuwen De oudste aanwijsbare middeleeuwse nederzetting in het gebied van de huidige binnenstad is de Praagse burcht op de heuvel Hradčany Hradschin Dit kasteel werd in de eerste helft van de 9e eeuw door hertog Bořivoj van het vorstenhuis van de Přemysliden gesticht Binnen de burcht werden aan het einde van de 9e eeuw en in de loop van de 10e eeuw de eerste christelijke kerken gebouwd In dezelfde periode bestonden nederzettingen in het gebied van de huidige wijk Malá Strana Onder de Přemysliden werd het Praagse gebied meer en meer het politieke en economische centrum van het land Onder het bewind van Boleslav II werd in 973 het Bisdom Praag opgericht Het nieuwe bisdom werd onderdeel van het Aartsbisdom Mainz terwijl Praag voordien behoorde tot het Bisdom Regensburg In de eerste helft van de 10e eeuw werd aan de overzijde van de Moldau een tweede burcht gesticht de Vyšehrad hoge burcht Rond 1070 maakte Vratislav II de Vyšehrad tot zijn residentie terwijl die functie voordien voor de Praagse burcht was weggelegd In de nieuwe burcht stichtte hij een aantal kerken waaronder de Sint-Petrus-en-Pauluskerk Deze laatste kerk bestaat nog steeds maar het gebouw lijkt qua uiterlijk totaal niet meer op de middeleeuwse kerk Het huidige gebouw stamt uit het einde van de 19e eeuw In de 11e en 12e eeuw streken Duitse en Joodse handelslieden alsmede inheemse ambachtslieden neer langs de Moldau tussen de twee burchten Een belangrijke reden voor het uitkiezen van juist deze locatie was dat hier een kruising lag van belangrijke handelswegen en het bestaan van twee voorden door de Moldau Sinds het einde van de 12e eeuw waren beide zijden van de rivier met elkaar verbonden door de stenen Judithbrug die de opvolger was van houten voorgangers uit de 9e en 10e eeuw Stichting van de Praagse steden De Boheemse koning Wenceslaus Vaclav I gaf rond het jaar 1230 de grootste van de nederzettingen aan de Moldau Vltava de status van stad Dit werd de koninklijke residentiestad van het koninkrijk Bohemen het huidige Tsjechië De burchtstad op de linkeroever van de Moldau werd ommuurd en aan de muren ontstonden meerdere nederzettingen In 1287 werden deze nederzettingen samengevoegd en door een nieuwe ommuring omgeven en zo ontstond de Oude Stad Staré Město Altstadt met autonome rechten volgens Duits Maagdenburger stadsrecht Bohemen was inmiddels onderdeel van het Duitse Rijk geworden De tweede helft van de 14e eeuw was een zeer belangrijke periode in de ontwikkeling van Praag Tijdens de regeringstijd van Karel IV en zijn zoon Wenceslaus IV werd de stad snel belangrijker en groter Het doel van de beide heersers was de uitbreiding van Praag tot de nieuwe residentie van het hele Duitse Rijk Heilige Roomse Rijk Nog tijdens de regeringstijd van zijn vader Jan de Blinde liet Karel IV in het jaar 1333 de door een brand vernietigde Praagse burcht herbouwen Elf jaar later op 30 april 1344 werd het bisdom van Praag gepromoveerd tot aartsbisdom na de inzet van Karel IV Daarbij begon in hetzelfde jaar de nieuwbouw van de Sint-Vituskathedraal In het jaar 1346 werd Karel tot koning van het Duitse Rijk gekozen en twee jaar later stichtte hij de eerste universiteit van Midden- en Oost-Europa het Collegium Carolinum de huidige Karelsuniversiteit Ook in 1348 stichtte hij de Nieuwe Stad Neustadt als de vierde van de Praagse steden Ten slotte werd in 1357 een nieuwe stenen brug aangelegd Nadat de Judithbrug was ingestort werd de tegenwoordig nog steeds bestaande Karelsbrug gebouwd In deze periode lag het inwoneraantal van de stad rond de 40000 hiermee behoorde het tot de grootste steden van Europa Ook na de dood van Karl IV in 1378 bleef er in hoog tempo gebouwd worden in de vier steden In 1400 hield dit echter op toen Wenceslaus IV werd afgezet Dit gaf een aanzienlijke terugslag in de ontwikkeling van Praag Vooral toen in 1419 de hussitische revolutie uitbrak en de stad evenals vele andere steden tot ver in de Duitse landen verwoestingen moest ondergaan ten gevolge van de strooptochten van de hussieten de volgelingen van de revolutionaire hervormer Johannes Hus In wezen ging het in Praag en andere steden om een opstand van de Tsjechische lagere volksklasse tegen het Duitstalige patriciaat De hussieten namen met geweld de kerken in en verdreven een groot deel van de Duitstaligen met name ook aan de universiteit Hun vertrek verarmde de wetenschap in Praag en verrijkte die aan de omliggende universiteiten in Saksen en Beieren Maar de Tsjechen kregen er dan wel een nationale universiteit voor terug Vroegmoderne tijd Na het vorstenhuis van de Luxemburgers de opvolgers van de Přemysliden nam dat van de Habsburgers in 1526 de macht over Behalve over Oostenrijk heersten zij sindsdien over Bohemen Moravië en Silezië en zouden zij later het erfelijke keizerschap van het Duitse Rijk verwerven De Habsburgers zouden tot 1918 zonder onderbreking heersen over Bohemen en Praag tot de tweede hoofdstad van het Habsburgse Rijk maken In 1541 vernietigde een brand de gebouwen van de Hradčany en Malá Strana bijna volledig In 1547 namen de Praagse steden deel aan de Boheemse standenopstand tegen koning Ferdinand I onder meer omdat deze de macht van de rooms-katholieke kerk wilde herstellen Na het neerslaan van de opstand verloren de steden een groot aantal rechten en vrijheden maar een grote mate van godsdienstvrijheid bleef voorlopig nog wel bestaan Onder keizer Rudolf II werd Praag in 1583 weer keizerresidentie en daarmee het middelpunt van het culturele leven in Centraal-Europa De centrale positie van Praag in het Habsburgse Rijk bracht veel bewoners van de Duitse landen met name uit Saksen Beieren en Silezië ertoe zich weer in Praag te vestigen De keizer gaf ook joden toestemming om zich weer in Praag te vestigen namelijk in de wijk getto Josefstadt deze naam werd pas twee eeuwen later door de toenmalige keizer gegeven en heet nog steeds in het Tsjechisch Josefov Ook de naam van het Gouden Straatje Zlatá ulička stamt uit deze tijd In het straatje in de wijk Hradčany bij de Praagse burcht probeerde de keizer volgens de legende alchemisten goud te laten maken Gedurende de 16e eeuw was het protestantisme sterk in opkomst geweest in het gehele Duitse Rijk en zeker ook in Bohemen De opvolger van Rudolf II Matthias legde in het begin van de 17e eeuw aan de protestanten Duitstalige lutheranen zowel als Tsjechische hussieten steeds meer beperkingen op omdat de godsdienstscheidingen de samenhang van zijn Rijk bedreigden In 1618 kwamen de Boheemse edelen in opstand tegen het centralisme vanuit Wenen en tegen de toenemende macht van de rooms-katholieke kerk die steeds meer middelen voor haar contrareformatorisch beleid kreeg en de hoge Boheemse adel had weten te bewegen tot loyaliteit aan kerk en keizer in ruil voor macht In de Tweede Praagse Defenestratie werden keizerlijke vertegenwoordigers uit de vensters van de burcht geworpen en in de strijd die daarop ontbrandde werd in de Slag op de Witte Berg 1620 het protestantse leger verslagen Honderdduizend Bohemers Duitstaligen zowel als Tsjechen en met name de lagere Boheemse adel werden onteigend en moesten vluchten Zij gingen naar de Duitse landen en ook naar Nederland onder wie de geleerde van wereldfaam Jan Amos Komenský Comenius Men moet deze strijd zien als onderdeel van de verwoestende Dertigjarige Oorlog tussen de protestanten en katholieken in de Duitse landen Aan het einde van de oorlog in 1648 vond nog wel de Slag om Praag plaats waarin Zweedse legers die de protestantse partij steunden de Praagse burcht veroverden maar er niet in slaagden om ook de Oude Stad op de oostelijke oever van de Moldau in te nemen Na deze definitieve katholieke overwinning kwam Praag geheel in de ban van Habsburg en de contrareformatie De barokke stijl waarin de stad zich nu nog steeds presenteert is daarvan het resultaat Dit zorgde overigens wel voor een neergang van de Tsjechische taal en het Tsjechische nationale bewustzijn In de Tsjechische geschiedschrijving wordt de periode van de 150 jaren na de Slag op de Witte Berg de doba temno genoemd wat vrij vertaald donkere eeuwen betekent Moderne tijd Net als andere Europese steden groeide Praag in de 19e eeuw snel door de Industriële revolutie Naar aanleiding van de nationale wedergeboorte werd in 1818 het Nationaal Museum opgericht In 1834 werd op 21 december voor het eerst het theaterstuk opgevoerd met daarin het lied Kde domov můj wat nu het Tsjechische volkslied is Door een sterke immigratie vanuit het Tsjechischtalige platteland verloor Praag rond het jaar 1855 zijn sinds de 17e eeuw bestaande Duitstalige bevolkingsmeerderheid De Praagse Duitstaligen bleven overigens in Midden-Europa een gemeenschap met een opvallend hoog literair artistiek en wetenschappelijk niveau De helft van hen bestond uit joden De schrijver Franz Kafka is van deze Duitstalige supranationale cultuur een symbool Economisch en cultureel maakte Praag in de tweede helft van de 19e eeuw een stormachtige ontwikkeling door De oprichting van het Nationaal Theater inspireerde vele componisten De opera's van Bedřich Smetana en Antonín Dvořák werden in deze tijd geschreven In de jaren zeventig en tachtig van de 19e eeuw werd Praag een in het Duits en Tsjechisch bestuurde stad Na felle politieke strijd en straatgevechten kon het Duits als officiële taal wettelijk afgeschaft worden omdat het aantal Pragers dat zich officieel als Duitstalig opgaf onder de 10% was gezakt De opdeling van de Karelsuniversiteit in een Duitstalige en een Tsjechischtalige universiteit in 1883 kenmerkt de scheiding van de nationale geesten Van een multiculturele stad werd Praag steeds meer de nationale hoofdstad van het Tsjechische volk nog voordat de Tsjechische staat was uitgeroepen Op 28 oktober 1918 werd de zelfstandigheid van Tsjecho-Slowakije uitgeroepen met Praag als hoofdstad Enkele jaren later in 1922 werd Groot Praag gecreëerd toen de stad werd samengevoegd met een groot aantal van haar buitenwijken en voorsteden Enkele van de grootste steden die werden toegevoegd zijn Smíchov Břevnov en Vinohrady nu allemaal wijken van Praag Op 15 maart 1939 vielen Duitse troepen Tsjecho-Slowakije binnen Praag werd de hoofdstad van het Protectoraat Bohemen en Moravië Emil Hácha die president van Tsjecho-Slowakije was bleef tot 1945 president van het protectoraat onder Duits toezicht Tot dat jaar bleef Praag bezet door de Duitsers In de Tweede Wereldoorlog werd de stad nauwelijks beschadigd doordat de geallieerde luchtmacht haar niet als Duitse stad beschouwde In tegenstelling tot Pilsen bezat Praag ook geen belangrijke oorlogsindustrie Op 5 mei 1945 werden de inwoners van Praag via de radio tot opstand opgeroepen Op diezelfde dag was het leger van de Amerikaanse generaal Patton aangekomen in Pilsen slechts enkele uren verwijderd van Praag terwijl het Sovjetleger van maarschalk Konev bij de grens van Moravië was Generaal Patton was een voorstander van het bevrijden van Praag maar de instructies van generaal Eisenhower waren anders Eisenhower had gevraagd aan de Sovjetleiding om hem toestemming te geven op te rukken naar Praag maar hem werd gezegd dat Amerikaanse hulp niet nodig was Op de Conferentie van Jalta was afgesproken dat het Rode Leger Bohemen zou bevrijden dus zo geschiedde Op 9 mei 1945 werd Praag uiteindelijk bereikt door het Sovjetleger Tijdens de Duitse bezetting vonden 270000 inwoners van Tsjecho-Slowakije de dood waarvan 241000 joden In het protectoraat overleefden 78000 van de 92000 grotendeels in Praag geconcentreerde joden de oorlog niet De Duitstalige joodse gemeenschap van Praag verdween Slowaakse autoriteiten werkten overigens met de Duitsers samen bij het afvoeren naar Auschwitz van de joden onder hun gezag Op een synagoge in Praag is een inscriptie van de namen van de joden die in Tsjecho-Slowakije de dood vonden Na de oorlog werd de Duitse bevolking van Praag nadat enkele honderden Duitsers en collaborateurs op straat waren geëxecuteerd geïnterneerd en vervolgens gedeporteerd voor zover zij nog niet was gevlucht Zie Verdrijving van Duitsers na de Tweede Wereldoorlog Elke herinnering aan het tweetalige verleden wordt sindsdien als een smet op het zuivere nationale blazoen ervaren Alle Duitstalige instellingen waaronder de Karl-Ferdinands-Universität werden opgeheven Omdat het sinds 1940 onafhankelijke Slowakije eveneens staatkundig werd opgeheven kon Praag nu weer de hoofdstad van Tsjecho-Slowakije worden Met de staatsgreep van 25 februari 1948 greep de Communistische Partij van Tsjecho-Slowakije de politieke macht Er volgde een tijd van onderdrukking die pas in de jaren '60 enigszins gematigd werd 1968 was het jaar van de Praagse Lente maar in augustus van dat jaar werd deze vreedzame matigingspoging hard neergeslagen door de Sovjet-Unie Polen Hongarije en Bulgarije vier partners uit het Warschaupact Het bekendste protest tegen de Sovjetbezetting is de symbolische zelfverbranding van Jan Palach op 16 januari 1969 In 1989 nadat de Berlijnse Muur was gevallen en de Fluwelen Revolutie had plaatsgevonden werd Tsjecho-Slowakije in 1989 bevrijd van communistische invloeden Praag profiteerde enorm van de nieuwe situatie wat een sterke economische groei tot gevolg had Hoofdstad van de Tsjechische Republiek In 1993 na de splitsing van Tsjecho-Slowakije in Tsjechië en Slowakije werd Praag de hoofdstad van de Tsjechische Republiek Daarnaast werd de stad hoofdstad van twee administratieve regio's de regio Praag en de Centraal-Boheemse Regio en drie districten het district Praag district Praag-West en district Praag-Oost In het jaar 2002 werd Praag vervolgens samen met andere grote delen van Midden-Europa getroffen door overstromingen van de Moldau Onder andere het metronetwerk en de wijk Karlín ondervonden grote hinder van het hoogwater Demografische ontwikkeling Alle overige aantallen geven het inwoneraantal van de gehele stad Praag aan inclusief op dat moment tot de gemeente behorende voorsteden Geografie Ligging Praag ligt in het centrum van westelijk Tsjechië in de historische regio Bohemen De noordelijke grens van Tsjechië ligt op 110 kilometer afstand van de stad de westelijke en zuidelijke beide op zo'n 170 kilometer en de oostelijke grens ligt op 320 kilometer afstand De oostelijke grens van Bohemen ligt op ongeveer 170 kilometer Een groot deel van de stad ligt in het dal van de rivier de Moldau zo'n 40 kilometer voor de monding van de rivier in de Elbe Bij Praag monden de rivieren Berounka Botič en Rokytka uit in de Moldau In het noordelijke deel van de stad maakt de Moldau een grote bocht Aan de zuidkant van deze bocht ligt het historische stadscentrum omsloten door de kasteelheuvels Hradčany in het noorden en Vyšehrad in het zuiden De rest van de stad ligt op de overige heuvels rond het Moldaudal waarvan de Petřín de hoogste is Door de vele gemeenten die in de 20e eeuw zijn samengevoegd met Praag heeft de stad zich tot over de Praagse hoogvlakte Pražská plošína uitgebreid Door de grote oppervlakte van Praag 496 vierkante kilometer grenst de stad aan een groot aantal gemeenten Al deze gemeenten zijn onderdeel van de okres Praha-východ Praag-Oost of de okres Praha-západ Praag-West Deze twee districten worden bestuurd vanuit Praag en hebben geen eigen hoofdstad De stad Praag vormt een eigen regio Hoofdstad Praag Hlavní město Praha de twee naburige districten zijn onderdeel van de regio Midden-Bohemen Středočeský kraj Stadsindeling De lokale overheid van Praag bestaat afhankelijk van de plaats in de stad uit twee of drie lagen De hoogste laag is de gemeente daaronder de 22 administratieve districten en onderaan de bestuurlijke piramide staan de 57 gemeentelijke districten De gemeente Magistrát hlavního města Prahy Magistraat van de hoofdstad Praag is verantwoordelijk voor alle zaken die van belang zijn voor de hele stad Praag bestaat sinds 1990 uit 56 sinds 1992 57 gemeentelijke districten městské části De gemeentelijke districten zijn sinds 2001 verdeeld onder 22 administratieve districten správní obvody Per administratief district is een gemeentelijk district verantwoordelijk voor het uitgeven van documenten zoals zakelijke licenties paspoorten en identiteitsbewijzen voor het hele administratieve district Het gemeentelijke district met deze verantwoordelijkheid deelt de naam met het administratieve district waartoe het behoort De administratieve districten zijn genaamd Praag 1 tot en met Praag 22 Het centrum van Praag behoort grotendeels tot het gemeentelijke district Praag 1 In dat district ligt onder andere de wijk Oude Stad Sommige districten en wijken aan de rand van de gemeente horen bestuurlijk gezien wel tot Praag maar zijn in feite aparte dorpen en stadjes een voorbeeld hiervan is Přední Kopanina Klimaat | | |} Praag heeft een overgangsklimaat van een zee- naar een landklimaat De gemiddelde jaartemperatuur is 79 graden Celsius de gemiddelde januaritemperatuur ligt op -24°C en de gemiddelde junitemperatuur op +175°C De gemiddelde jaarlijkse neerslag is 5259 mm en per jaar schijnt gemiddeld 16683 uur de zon waarvan 2267 uur in juli Voorgaande gegevens zijn afgeleid van het langjarig gemiddelde over de jaren 1961 tot 1990 Uit recentere metingen blijkt dat de gemiddelde temperaturen in de jaren 1991 tot 2005 ongeveer een graad hoger liggen Daarnaast is het gemiddelde neerslagtotaal de laatste jaren zo'n 30 mm lager dan in de periode tot 1990 Sinds 1775 wordt het weer bijgehouden in Praag De laagste temperatuur ooit gemeten is -276°C op 1 maart 1785 de hoogste is +378°C op 27 juli 1983 Met een gemiddelde temperatuur van +72°C waren 1838 en 1871 de koudste jaren het warmste jaar was 2000 met +122°C gemiddeld Het natste jaar was 1939 met 7455 mm en het droogste jaar 1842 met 2553 mm Cultuur Doordat weinig bezienswaardigheden in Praag vernietigd zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog is de stad sinds de val van het IJzeren Gordijn een van de grootste toeristische trekpleisters in Europa Het historische centrum van de stad staat sinds 1992 op de werelderfgoedlijst van UNESCO De bouwstijlen in Praag een van de grootste en oudste steden in Centraal-Europa zijn zeer divers Er staan onder andere gebouwen in barokke gotische jugendstil en brutalistische stijl in de stad Een van de bekendste bijnamen van Praag is "de stad van de honderd torens" In werkelijkheid is dit een zware onderschatting want de stad telt zo'n 550 torens Binnenstad Het grootste deel van de bezienswaardigheden in Praag is te vinden in de binnenstad die ongeveer samenvalt met het district Praag 1 en dan vooral in de Oude Stad Alle toeristen komen samen bij het Oudestadsplein waar een van dé symbolen van Praag het astronomisch uurwerk te vinden is Een ander bezienswaardig plein is het Wenceslausplein ten oosten van het Oudestadsplein De bekendste brug van Praag de Karelsbrug ligt aan de andere kant van de Oude Stad Deze brug uit 1357 verbindt de Oude Stad met een andere wijk in het centrum Malá Strana In De Kleine Zijde zoals de vertaling van de naam luidt is een groot aantal paleizen te vinden die tegenwoordig vooral als ambassade gebruikt worden Midden in de Oude Stad ligt een klein wijkje dat historisch de joodse wijk is Josefov zoals de wijk heet bezit nog vele bezienswaardigheden die herinneren aan het joodse verleden zoals de Oude Joodse Begraafplaats en het geboortehuis van schrijver Franz Kafka een van de bekendste inwoners van Praag Aan twee kanten van het centrum bevindt zich een vesting Aan de zuidkant is dat Vyšehrad waar binnen de vesting een kerk en begraafplaats zijn Op de begraafplaats zijn vele interessante graven en graftombes te vinden van veel bekende Tsjechen waaronder van de componisten Antonín Dvořák en Bedřich Smetana Aan de noordwestzijde is dat de Praagse burcht op de heuvel Hradčany Deze laatste in de 9e eeuw gebouwde burcht is de grootste ter wereld Kerken In Praag is een groot aantal bezienswaardige kerken te vinden De bekendste is de Sint-Vituskathedraal Katedrála svatého Víta waarvan de eerste steen in het jaar 1344 werd gelegd Deze aan Vitus gewijde kerk is onderdeel van de Praagse burcht Ook de romaanse Sint-Jorisbasiliek staat binnen de Praagse burcht Op het Oudestadsplein staan twee bekende kerken De Týnkerk Týnský chrám is een kerk met twee 80 meter hoge torens waarvan de bouw in 1365 begon De andere kerk is de Sint-Nicolaaskerk in barokke architectuur In Malá Strana staat een tweede Sint-Nicolaaskerk ook in barokstijl Ook staat er in Sedlec een buitenwijk van Kutná Hora 30 minuten rijden van uit Praag het Ossuarium van Sedlec Dit is een kleine rooms-katholieke kapel die is gedecoreerd met botten van van ongeveer 40000 en 70000 mensen Theater Verreweg het bekendste theater van Praag is het Nationaal Theater Národní divadlo Sinds 1948 is ook het Staatstheater Stavovské divadlo in eigendom van het Nationaal Theater Een ander bekend theater in Praag is het concertgebouw Rudolfinum Dit in 1885 geopende gebouw is momenteel het podium van het Tsjechisch Filharmonisch Orkest Ook is het de belangrijkste locatie van het jaarlijks gehouden Praagse Lente-festival Daarnaast bestaat het international bekende Laterna Magika een avant-gardistisch theater dat in de "Nieuwe Scène" Nová scéna dat wederom aangesloten is aan het Nationaal Theater een origineel aanbod heeft van film licht- en visuele effecten muziek ballet en pantomime Ook het Zwarte theater bestaande uit pantomime en lichteffecten voor zwarte achtergrond is bezienswaardig In het Theater aan de balustrade Divadlo Na zábradlí begon destijds Václav Havel Een bijzondere waardering bij insiders heeft het Jára-Cimrman-Theater In het klassieke Standstheater Stavovské divadlo in het hart van de Oude Stad Staré Město gingen twee opera's van Wolfgang Amadeus Mozart in première La clemenza di Tito en Don Giovanni In de wijk Vinohrady staat de Staatsopera Praag Státní opera Enkele van de grootste musici van de wereld onder wie Richard Strauss en Gustav Mahler traden op in de opera Musea In de stad is een groot aantal musea gevestigd Het oudste grootste en bekendste is het Nationaal Museum Národní muzeum Het hoofdgebouw van het tientallen gebouwen tellende museum staat aan het Wenceslausplein in de Nieuwe Stad Binnen Praag behoren onder andere ook het historische museum en de Kunstverzameling Lobkowicz in de Praagse burcht het Antonín Dvořák-museum in de Villa Amerika en het Bedřich Smetana-museum in de buurt van de Karelsbrug beide laatste als onderdeel van het Tsjechisch Muziekmuseum tot de dependances van het Nationaal Museum De tentoonstellingen van de Nationale Galerie Národní galerie v Praze zijn eveneens over de hele stad verdeeld In de wijk Malá Strana bevindt zich het museum voor moderne kunst Museum Kampa In het Museum van de hoofdstad Praag Muzeum hlavního města Prahy in de buurt van metrostation Florenc zijn tentoonstellingen te vinden over de geschiedenis van de stad In de wijk Josefov is het in 1906 opgerichte Joods Museum Židovské Muzeum v Praze gevestigd alsmede het Museum voor toegepaste kunst Praag en in Smíchov staat het biermuseum van de brouwerij Staropramen In Střešovice is een museum over het openbaar stadsvervoer in Praag ondergebracht Moderne architectuur Naast alle historische bezienswaardigheden is er ook op het gebied van moderne architectuur het een en ander te bezichtigen in Praag Het meest opvallende gebouw van de stad is de Žižkov-televisietoren Žižkovská televizní věž die 216 meter hoog is De toren is in brutalistische stijl gebouwd tussen 1985 en 1992 De Petřín Uitkijktoren kan ondanks het feit dat hij al gebouwd is in 1889 toch ook gerekend worden tot moderne architectuur De 60 meter hoge toren lijkt erg veel op de Eiffeltoren Als de heuvel Petřín waarop de toren staat wordt meegerekend zijn beide gebouwen even hoog Ook het Dansende Huis is een gebouw dat opvalt Niet vanwege zijn hoogte maar vanwege de deconstructivistische bouwstijl Het gebouw staat aan de Moldau en werd geopend in 1996 In 2007 werd gekozen om de Nationale Bibliotheek van Tsjechië onder te brengen in een nieuw modern gebouw Het bijzondere ontwerp van Jan Kaplický leidde tot controverse waarna het nog niet is uitgevoerd Sport De meest geliefde sporten in Praag zijn voetbal en ijshockey De bekendste voetbalclubs in de stad zijn Sparta Praag en Slavia Praag De bekendste ijshockeyclubs hebben dezelfde namen HC Sparta Praag en HC Slavia Praag Elk van deze clubs heeft een eigen stadion De voetbalclub Sparta Praag speelt zijn wedstrijden in de AXA Arena wat tevens het stadion van het Tsjechisch voetbalelftal is Dit stadion heeft een capaciteit van 20565 Het onderkomen van Slavia Praag is het Stadion Evžena Rošického waarin 19032 toeschouwers passen De stadions van de ijshockeyclubs Sparta en Slavia zijn respectievelijk de Tesla Arena 12950 toeschouwers en de O₂ Arena 18000 toeschouwers Naast deze stadions staat ook het grootste stadion ter wereld in Praag Het Strahovstadion met plaats voor 250000 mensen staat in de wijk Břevnov Sparta en Slavia zijn niet de enige voetbalclubs in Praag Ook FC Bohemians 1905 Praag en FK Viktoria Žižkov spelen op het hoogste niveau in Tsjechië Historisch gezien zijn er nog drie clubs die bovenin meegedaan hebben DFC Praag was aan het begin van de 20e eeuw een van de beste clubs van Europa DFC Germania Praag was in 1903 finalist in het kampioenschap van Duitsland en Dukla Praag werd tussen 1953 en 1982 elf maal kampioen van Tsjecho-Slowakije Naast voetbal en ijshockey worden ook andere sporten beoefend in Praag Zo is de marathon van Praag een van de belangrijkste hardloopevenementen ter wereld Daarnaast was Praag een van de zeven kandidaatsteden voor de Olympische Zomerspelen van 2016 Op 4 juni 2008 werd echter bekend dat de stad was afgevallen voor de kandidatuur Dierentuin De Praagse dierentuin zoo Praha is een dierentuin in het noordelijke gedeelte van de stad Praag 7 in de wijk Troja Ze is te bereiken met de auto of met bus nummer 112 vanaf metrostation Nádraží Holešovice op metrolijn C rood Politiek en bestuur Gemeenteraad Doordat de gemeente Praag een eigen district en regio vormt is het stadsbestuur ook het bestuur van het district en de regio Het stadsbestuur bestaat uit de stadsvertegenwoordiging Zastupitelstvo hlavního města Prahy de stadsraad Městská rada en de burgemeester primátor De stadsvertegenwoordiging is vergelijkbaar met een gemeenteraad Het orgaan bestaat uit 70 volksvertegenwoordigers die door middel van evenredige vertegenwoordiging zijn gekozen door de Praagse bevolking De stadsvertegenwoordiging kiest vervolgens uit de eigen gelederen een elfkoppige stadsraad Een van de elf stadsraadsleden wordt de burgemeester vier anderen vice-burgemeester Na de laatste verkiezingen in 2006 is de Democratische Burgerpartij verreweg de grootste partij Zij levert de burgemeester drie vice-burgemeesters vijf overige stadsraadsleden en 42 leden van de stadsvertegenwoordiging Hier onder een overzicht van het aantal zetels per partij in de stadsvertegenwoordiging en -raad {| class"wikitable" ! Partij !! Zetels SV !! Zetels SR |- | Democratische Burgerpartij ODS || 42 || 9 |- | Tsjechische Sociaaldemocratische Partij ČSSD || 12 || 0 |- | Communistische Partij van Bohemen en Moravië KSČM || 6 || 0 |- | Groene Partij SZ || 6 || 1 |- | SNK Europese Democraten SNK ED || 4 || 1 |- |colspan"3"| SV Stadsvertegenwoordiging SR Stadsraad< small> |} Burgemeester Naast de hoofdburgemeester primátor van de gemeente Praag heeft elk gemeentelijk district een eigen burgemeester starosta Met dit systeem wordt gewerkt sinds 1 januari 1922 De eerste primátor was Karel Baxa die achttien jaar lang de eerste burger van de stad was De huidige burgemeester van Praag Pavel Bém is de 19e primátor van de stad Hij is burgervader sinds november 2002 en hij werd in 2006 herkozen Voor zijn verkiezing als burgemeester van de hele stad was Bém burgemeester van het district Praag 2 Stedenbanden Praag heeft officiële stedenbanden met een dertiental steden Naast de officiële partnersteden heeft de stad een groot aantal onofficiële stedenbanden en samenwerkingsverbanden onder andere met Rotterdam Luxemburg en Wenen Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is sinds 2003 een officiële partnerstad van Praag Op 19 november 2003 werd het contract ondertekend waarin stond dat er gewerkt zou gaan worden aan zeven themas Deze themas variëren van samenwerking tussen de gewestelijke instellingen tot milieubescherming en ruimtelijke ordening Naast de partnersteden die de gemeente Praag als geheel heeft hebben verschillende gemeentelijke districten ook partnerschappen met steden dorpen districten en wijken in binnen- en buitenland Zo heeft Praag 1 partnerschappen met onder andere de Innere Stadt van Wenen en de Duitse stad Bamberg en is Praag 16-Radotín een partnerstad van het Beierse Burglengenfeld Hier onder een overzicht van de officiële partnersteden van de gehele gemeente Praag Economie Praag is al lange tijd het economische centrum van het land Het BNP per hoofd van Praag is meer dan het dubbele van dat van geheel Tsjechië In 2004 bedroeg het BNP per hoofd PPP 33784 wat 1571% is van het gemiddelde van de Europese Unie Hiermee staat Praag op de lijst van de regio's met het hoogste BNP van de EU op de twaalfde plaats Het prijspeil ligt in de Tsjechische hoofdstad echter wel veel lager dan in vergelijkbare steden De belangrijkste economische sector is de toeristenbranche De Praagse effectenbeurs Burza cenných papírů Praha is de belangrijkste handelsbeurs van Tsjechië en de op een na grootste effectenbeurs van Centraal- en Oost-Europa september 2005 De belangrijkste graadmeter van de beurs is de PX Index De belangrijkste bedrijven die genoteerd zijn aan de PX Index zijn het energiebedrijf ČEZ de Oostenrijkse bank Erste Bank en de telefoonmaatschappij Telefónica O₂ Czech Republic Onderwijs In de Tsjechische hoofdstad is een groot aantal hogeronderwijsinstellingen te vinden De bekendste daarvan is de Karelsuniversiteit Deze in 1348 opgerichte universiteit is de oudste van Centraal- en Oost-Europa Naast deze universiteit met 42000 studenten zijn er nog twee grote universiteiten De Tsjechische Technische Universiteit biedt onderwijs aan ongeveer 23000 studenten de Tsjechische Landbouwuniversiteit Praag aan zo'n 15000 Verkeer en vervoer Wegverkeer Praag is een Europees knooppunt bij het wegverkeer Bijna alle grote wegen in Bohemen komen samen in de hoofdstad Naar het westen gaat de autosnelweg D5 naar de Westboheemse stad Pilsen en richting de Duitse stad Neurenberg In oostelijke richting leidt de D1 naar Brno Vanaf daar loopt de D1 verder naar Ostrava en Polen en gaat de D2 naar Bratislava De D8 loopt naar het noordwesten via Ústí nad Labem naar Dresden en de D11 in het noordoosten via Hradec Králové naar Wrocław in Polen Naar het zuiden zijn er plannen voor de D3 via České Budějovice naar Linz in Oostenrijk Rond Praag wordt er gewerkt aan de R1 de buitenring van Praag Van de 78 kilometer die de weg in totaal moet worden is momenteel 2007 17 kilometer gereed Ook is men bezig met de binnenring Městský okruh stadscirkel Deze weg moet in totaal 33 kilometer lang worden hiervan is 15 kilometer klaar Stadsvervoer Praag heeft een zeer uitgebreid netwerk van openbaar vervoer Het stadsvervoer bestaat uit een combinatie van metro tram trein streekbus en vrachtwagen De metro van Praag bestaat uit drie lijnen die een gezamenlijke lengte hebben van 547 kilometer en 54 stations aandoen Lijn A gaat van het noordwesten naar het zuidoosten van de stad lijn B van het zuidwesten naar het noordoosten en lijn C van het noorden naar het zuiden en zuidoosten In het centrum van Praag kruisen de lijnen elkaar bij de stations Muzeum Florenc en Můstek De twee belangrijkste spoorwegstations van de stad Station Praha-Holešovice en Station Praha hlavní nádraží Praag hoofdstation zijn te bereiken via lijn C Er zijn momenteel plannen voor een vierde metrolijn lijn D en daarnaast staan er uitbreidingen op het programma voor de lijnen A en C De metro wordt aangevuld door trams en bussen Het tramnetwerk bestaat uit ongeveer 25 lijnen die door middel van vele overstapstations met elkaar en met de metro verbonden zijn De buitenwijken worden bereikt via de stadsbussen Een bijzonder vervoermiddel binnen het Praagse openbaar vervoer is de kabelspoorweg Sinds 1891 verbindt de Kabelspoorweg Petřín de tramhalte Újezd met de top van de heuvel Petřín Tot 1916 bestond er nog een tweede kabelspoorweg die naar de heuvel Letná ging Van 1936 tot 1972 reden er ook trolleybussen in Praag maar deze lijnen zijn opgeheven toen de metro zijn intrede deed Het openbaar vervoer in Praag wordt geëxploiteerd door het bedrijf Openbaar Vervoerbedrijf Praag Dopravní podnik hlavního města Prahy a s Vliegverkeer Met de Luchthaven Praag-Ruzyně heeft Praag een groot internationaal vliegveld binnen de gemeentegrenzen In 2006 reisden er 116 miljoen passagiers via het vliegveld Hiermee is het op de lijst van drukste luchthavens van Europa de nummer 32 Het vliegveld ligt in het uiterste noordwesten van de gemeente in de wijk Ruzyně op ongeveer 10 kilometer van het stadscentrum Trein Praag vormt een knooppunt van het Tsjechische spoorwegsysteem met lijnen naar alle delen van het land en naar het buitenland De belangrijkste internationale stations zijn Station Praha hlavní nádraží Praag hoofdstation en Station Praha-Holešovice Intercitytreinen stoppen ook bij de grote stations Station Praha-Smíchov en Station Praha Masarykovo nádraží Naast deze vier stations is er een aantal kleinere stations vooral in de buitenwijken en voorsteden De spoorwegen en treinen worden geëxploiteerd door České dráhy de Tsjechische Spoorwegen Vanuit Praag kan men in alle richtingen reizen De belangrijkste spoorlijn naar het oosten is lijn 011 naar Kolín Vanaf daar gaat de lijn als lijn 010 verder richting onder andere Pardubice en Brno Naar het westen is lijn 171 naar Beroun het belangrijkst Vanaf Beroun kan men over lijn 170 verder reizen naar Pilsen en Duitsland Op de artikelen over de stations staan uitgebreidere overzichten van lijnen van en naar Praag op de lijst van spoorlijnen in Tsjechië staat een overzicht van alle spoorlijnen in het land Havens Praag heeft meerdere rivierhavens In de wijken Podolí Holešovice Libeň en Smíchov zijn er havens aan de rivier de Moldau Radotín heeft een haven aan de Berounka Er wordt verwacht dat deze laatste haven de komende jaren belangrijker zal worden als de zuidelijke ringweg van Praag gereed is Van 1822 tot 1926 bestond er ook een Moldauhaven in Karlín Personen Enkele van de meest beroemde Pragenaren uit de geschiedenis zijn keizer Karel IV die in 1316 in Praag werd geboren en Franz Kafka een Duitstalige schrijver uit het jaar 1883 Uit de recentere geschiedenis zijn de politici Václav Havel Madeleine Albright en Václav Klaus en de voetballer Tomáš Rosický de bekendste Pragenaren Externe link Ranavalona I was koningin van het Koninkrijk Madagaskar van 11 augustus 1828 tot 16 augustus 1861 Ze behoorde tot het volk van de Merina en werd in 1778 in de rova van Ambatomanohina geboren als prinses Ramavo Ze trad in het huwelijk met koning Radama I en nam onder zijn vrouwen de eerste plaats in ondanks het feit dat er nauwelijks sprake was van genegenheid in dit gearrangeerde huwelijk Na de dood van Radama I slaagde Ranavalona erin om met de hulp van bevriende edellieden de troon te bemachtigen Haar 33-jarige regeringsperiode werd gekenmerkt door het behoud van de traditionele gebruiken van de Merina en door zelfredzaamheid Ranavalona verbrak de economische en politieke banden met Europese mogendheden en contacten met buitenlanders werden tot een minimum beperkt Toch schetsen de verslagen van een aantal buitenlandse ooggetuigen zoals de Britse missionaris David Griffiths en de Oostenrijkse schrijfster Ida Pfeiffer samen met de kronieken van de secretaris Raombana een levendig beeld van gebeurtenissen tijdens Ranavalonas regering Ze verhalen over verdeeldheid tussen facties aan het hof uitbuiting van het volk christenvervolgingen en een mislukte staatsgreep door de Franse avonturier Joseph-François Lambert Ranavalona herstelde het gebruik van de fanompoana een oude Merina-wet die mensen verplichtte om arbeid te verrichten als een vorm van belasting Dienstplicht maakte ze tot een onderdeel hiervan zodat ze met behulp van een groot leger het koninkrijk verder wist uit te breiden en ze de macht van de Merina kon consolideren Door Ranavalonas wrede strafmaatregelen een groot aantal veldslagen slechte werkomstandigheden en ziektes was het sterftecijfer onder haar onderdanen echter zeer hoog en heerste er veel onvrede Pas toen Ranavalonas bastaardzoon Radama II haar na haar dood op 16 augustus 1861 opvolgde kwam er een eind aan het wrede bewind Na anderhalve eeuw wordt Ranavalona's regeringsperiode door veel Malagassiërs nog altijd herinnerd als een zwarte bladzijde in Madagaskars geschiedenis Prinses Ramavo Ranavalona I werd in 1778 als prinses Ramavo geboren in de rova van Ambatomanohina ongeveer 16 kilometer ten oosten van Antananarivo Haar vader Andriantsalamanjaka was een Merina-prins en een broer van Andrianjafy koning van het Koninkrijk Avaradrano Andriantsalamanjaka trouwde met de Merina-prinses Ratavanandriana en dit huwelijk bracht twee zonen en een dochter voort Later trouwde Andriantsalamanjaka met Ratavanandrianas zuster Rabodonandriantompo Het eerste kind uit dit huwelijk was prinses Ramovo later volgden nog twee dochters en een zoon Ramavos oom Andrianjafy voerde een gewelddadig bewind waardoor het volk het koningschap liever in handen zag van zijn neef Ramboasalama Uit jaloezie plande Andrianjafy een aantal moordaanslagen op Ramboasalama maar deze mislukten doordat de prins telkens werd gewaarschuwd door zijn andere oom Andriantsalamanjaka In 1787 nam prins Ramboasalama de rova van Ambohimanga in en stootte zijn oom van de troon Ramboasalama werd vervolgens de nieuwe koning van een herenigd Koninkrijk Imerina en nam de naam Andrianampoinimerina aan Om Andriantsalamanjaka te belonen voor zijn vele waarschuwingen beloofde Andrianampoinimerina een huwelijk tussen Laidama zijn zoon en troonopvolger en Andriantsalamanjakas dochter prinses Ramavo Bovendien liet Andrianampoinimerina bepalen dat het eerste kind uit dit huwelijk Laidama na zijn dood zou opvolgen Dit was een merkwaardig besluit want als het kind een dochter was zou dit de eerste koningin in de dynastie worden sinds de Vazimba-koningin Rafohy die overleed rond het jaar 1540 Kort na de kroning van Andrianampoinimerina vermoorde Andrianjafy zijn broer Andriantsalamanjaka Andrianampoinimerina nam Ramavo daarop als pleegdochter in huis waar ze samen met Laidama opgroeide Later liet Ramavo zich daarom ook wel Rabodoandrianampoinimerina noemen afgekort Rabodo wat dochter van Andrianampoinimerina' betekend Huwelijk met Radama I In het jaar 1810 stierf Andrianampoinimerina en besteeg zijn zoon Laidama de troon als koning Radama Radama respecteerde zijn vaders wens en huwde zijn stiefzuster prinses Ramavo Hij trad in totaal met twaalf vrouwen in het huwelijk maar Ramavo behield de hoogste rang onder deze vrouwen Desondanks was er geen goede verstandhouding tussen Ramavo en Radama; kort na hun huwelijk begon Radama haar te negeren Voor deze slechte relatie zijn er diverse oorzaken mogelijk Misschien bleef Ramavo wrok koesteren nadat Radama kort na zijn kroning een aantal politieke vijanden liet doden inclusief een aantal edellieden die bevriend waren met Ramavo Ook is het mogelijk dat er verwijdering tussen beiden ontstond omdat Radama zich ergerde aan Ramavos karakter; de 19e eeuwse schrijver Ebenezer Prout beschreef haar als "a bold bad woman with strong purpose and no principle" "een brutale slechte vrouw met duidelijke doelen en geen principes" Uit het huwelijk kwamen geen kinderen voort waardoor Andrianampoinimerinas wens betreffende de troonopvolging niet vervuld kon worden Na Ramavo nam de Sakalava-prinses Rasalimo de tweede plaats in onder Radama's vrouwen Zij was de enige die hem een kind schonk dat nog leefde toen Radama overleed namelijk prinses Raketaka Banden met Europa Radama I was er sterk in geïnteresseerd hoe hij moderniseringen naar Europees model kon doorvoeren in zijn koninkrijk Zo sloot hij in 1817 het Anglo-Merinaverdrag met de Britse gouverneur van Mauritius In dit verdrag stond onder andere opgenomen dat Radama de door Groot-Brittannië gemaakte handelsbepalingen zou naleven in ruil voor financiële steun en defensieve hulp in de vorm van militaire opleiding en bewapening Sindsdien werd het Koninkrijk Imerina voor het eerst door een Europese mogendheid erkend en voortaan het Koninkrijk Madagaskar genoemd Met een gemoderniseerd leger breidde Radama het koninkrijk verder uit tot ongeveer twee derde van het eiland Op advies van de gouverneur van Mauritius nodigde Radama protestantse missionarissen van het Londens Zendingsgenootschap Engels London Missionary Society uit die vanaf 1818 uit Groot-Brittannië en Schotland arriveerden Zij bouwden scholen waar vakken werden onderwezen als lezen schrijven rekenen en praktische vaardigheden zoals timmeren en het maken van bakstenen Onder leiding van de Schotse missionaris James Cameron werden kerken in de hooglanden gebouwd en fabrieken die bakstenen katoen bouwhout en andere nuttige materialen produceerden De aanwezigheid van Jones en Griffiths was een welkome afleiding voor de door Radama verwaarloosde Ramavo Zij was regelmatig te gast in Griffiths huis waar ze met respect werd behandeld en naar verluidt grote hoeveelheden rum te drinken kreeg David Griffiths bleef gedurende heel Radamas regeringsperiode bevriend met Ramavo Overlijden van Radama I Op 27 juli 1828 stierf Radama op 36-jarige leeftijd in de Rova van Antananarivo Volgens de officiële lezing stierf hij aan alcoholvergiftiging maar over de werkelijke doodsoorzaak bestaan meerdere theorieën Zo waren er geruchten dat hij gevonden werd met een doorgesneden keel Sommigen opperden de mogelijkheid dat Ramavo achter de vermeende moord op haar man zat in de hoop zelf de troon te kunnen bemachtigen Radama had slechts één nakomeling zijn tweejarige dochter Raketaka Aangezien zij nog te jong was zou het recht van troonopvolging volgens de traditie overgaan op Rakotobe de eerste zoon van Radama's oudste zus die voorbestemd was om prinses Raketaka te huwen Twee trouwe hovelingen die Rakotobe graag als troonopvolger zagen wisten de dood van Radama enige tijd geheim te houden Mogelijk deden zij dit omdat Rakotobe op dat moment niet in Antananarivo was Andriamamba een hooggeplaatste officier in Radamas leger kwam uiteindelijk achter het nieuws van Radamas dood Hij en drie andere officieren Andriamihaja Rainijohary en Ravalontsalama maakten plannen om Ramavo op de troon te krijgen Deze officieren verborgen Ramavo en zochten vervolgens steun bij het leger en bij invloedrijke personen waaronder een aantal bewakers van de sampy's koninklijke amuletten Ramavo bestijgt de troon Verzekerd van een solide achterban riep Ramavo zichzelf op 11 augustus 1828 uit tot koningin van het Koninkrijk Madagaskar en nam de toepasselijke naam Ranavalona aan wat opgevouwen of terzijde gehouden betekent In haar kabary redevoering verklaarde Ranavalona dat de sampys Ramahavaly en Rahilimalaza haar hadden aangewezen als troonopvolger van Radama Na haar kabary liet Ranavalona in lijn met de koninklijke traditie haar politieke rivalen doden Hiertoe behoorden veel van Radamas familieleden zoals zijn moeder Rambolamasoandro zijn broer Ratafika en Rakotobe Ranavalonas volgende politieke daad was het verbreken van de banden met Groot-Brittannië Op 28 november 1828 verklaarde Ranavalona het door Radama gesloten Anglo-Merinaverdrag met Groot-Brittannië ongeldig en liet de Britse ambtenaren weten dat ze niet langer welkom waren in haar koninkrijk De ambassadeur van Groot-Brittannië Robert Lyall werd op 25 maart 1829 door de bewaker van Ramahavaly de sampy van de wraak beschuldigd van heiligschennis Volgens de bewaker zou Lyall met zijn paard te dicht bij Ambohimanambola hebben gereden het dorp dat de sampy Rakelimalaza huisvestte In Lyalls woning werden slangen losgelaten de traditionele voltrekkers van de wraak en dienaren van Ramahavaly Mogelijk als gevolg van een slangenbeet raakte Lyall geestelijk verward Op deze manier onschadelijk gemaakt werd Robert Lyall vervolgens uit Antananarivo verbannen Officieel kon Ranavalona niet gekroond worden zolang de traditionele rouwperiode over Radama nog niet voorbij was Gedurende twaalf maanden van rouw mochten de Malagassiërs met uitzondering van de kaste van de andevo slaven alleen de hoognodige werkzaamheden verrichten Op decreet van de ministers werd deze periode echter verkort en eindigde de rouw op 27 mei 1829 Hoewel zij als reden hiervoor de hervatting van het onderwijs door missionarissen aanvoerden lijkt het slechts een excuus om te kunnen rekruteren voor het leger waarbij ook leerlingen werden geronseld Nu was de weg vrij voor de kroning De kroning Op 12 juni 1829 vond de kroning plaats wat de avond van tevoren met kanonschoten werd aangekondigd Ranavalona vertrok met een groot gevolg vanuit de Rova van Antananarivo naar de nabijgelegen heuvel Andohalo In de optocht die naar schatting uit 60000 personen bestond bevonden zich de overgebleven leden van de koninklijke familie waaronder Ranavalonas jongere zus Ramasindrazana en haar zoon Ramboasalama Sakalava-lijfwachten zon 8000 soldaten en een groot aantal zangeressen maakten ook deel uit van de stoet Na haar kroning in Andohalo hield Ranavalona een kabary waarin ze ten onrechte beweerde dat Andrianampoinimerina Radama op de troon wilde zodat Ranavalona hem uiteindelijk op kon volgen Ranavalona werd hiermee de eerste vrouwelijke monarch van het koninkrijk sinds 1540 Door haar kroning werd een milieu gecreëerd waarin vrouwen meer respect kregen Later zouden nog drie vrouwen de troon van het Koninkrijk Madagaskar bestijgen Bestuur Net als Radama zette Ranavalona zich in voor de industrialisatie van het Koninkrijk Madagaskar en de verbetering van haar infrastructuur De politieke bureaucratie die Radama naar Europees model had laten invoeren breidde Ranavalona verder uit om haar macht ook in de verder gelegen gebieden te consolideren De koningin herhaalde meerdere malen tijdens haar eerste regeringsjaren "Ik zal níéts veranderen wat mijn voorgangers deden maar ik zal wel méér doen dan zij deden" Ranavalona's bewindvoering was op andere terreinen juist het tegenovergestelde van die van haar overleden echtgenoot Hoewel de koningin open stond voor Europese innovaties had ze een afkeer van de invloed van Europeanen op de denkwijze cultuur en religie van de Malagassiërs Voor Ranavalona was het herstellen van de traditionele Merina-cultuur een obsessie geworden Om die reden maakte ze een eind aan het Anglo-Merinaverdrag alsook aan diverse verdragen met Europese handelsrelaties De koningin beperkte bovendien de activiteiten van de Britse missionarissen die zich alleen nog maar met het onderwijs en de industrialisatie mochten bezighouden Uiteindelijk mochten slechts een handjevol Europeanen in het koninkrijk blijven Een typisch kenmerk van het bestuur van koningin Ranavalona was zelfredzaamheid Deze wist ze te bereiken door de herinvoering van de fanompoana dwangarbeid als vorm van belasting en de hulp van enkele Europeanen die onafhankelijk van hun eigen regering opereerden Dit stelde Ranavalona bovendien in staat om de grenzen van het koninkrijk verder uit te breiden maar door de vele slachtoffers in de veldslagen en de hoge sterftecijfers onder dwangarbeiders en slaven daalde de totale bevolking van Madagaskar tussen 1833 en 1839 van 5 miljoen naar 25 miljoen Residentie Ranavalona hechtte veel waarde aan de tradities van de Merina en daarom koos ze ervoor om in de Rova van Antananarivo te blijven wonen Dit was de residentie van al haar koninklijke voorgangers sinds de regering van Andrianjaka die deze rova een koninklijk versterkt complex liet bouwen op Analamanga een van de twaalf heilige heuvels van Imerina Radama I had tijdens zijn regering veel gebouwen in de rova laten zetten die een mix waren van de traditionele architectuur van de Merina en bouwstijlen van andere culturen Gehecht als Ranavalona was aan de traditionele Merina-cultuur was dit uiteraard een doorn in haar oog Ze besloot daarom een indrukwekkend paleis te laten bouwen in de oorspronkelijke aristocratische bouwstijl van de Merina Om ruimte te maken voor dit paleis werd het gebied van de rova flink uitgebreid en werden veel oude gebouwen naar andere rova's verhuisd Een van deze gebouwen was Kelisoa een woning die Radama I voor zijn concubines had laten bouwen en die nu naar de rova van Ambohimanga werd verhuisd In 1832 hoorde Ranavalona van de schipbreuk die de Franse avonturier Jean Laborde op de kust van het eiland Madagaskar had geleden Laborde was de zoon van een smid Ranavalona liet ook in andere plaatsen residenties bouwen of uitbreiden In Tsinjoarivo een plaats die 114 kilometer ten zuidoosten van Antananarivo ligt liet Ranavalona in 1834 bijvoorbeeld een bestaande rova uitbreiden zodat hij kon dienen als zomerresidentie voor het koninklijk hof De rova was gelegen op een hoogte van 1675 meter en bood een spectaculair uitzicht op de omgeving met onder andere de beroemde waterval Andriamamovoka Desondanks maakte Ranavalona slechts drie keer gebruik van deze rova Hofhouding De hofhouding die Ranavalona om zich heen had geschaard waren grotendeels Merina uit Ambohimanga van de kaste van andriana aristocraten De ministers de hoge legerofficieren en de bewakers van de twaalf voornaamste sampy's hadden een grote invloed op Ranavalona en genoten een grote vrijheid aan het hof Deze vrijheid werd door veel van hen misbruikt voor hun eigen voordeel De andriana van oudsher geslepen handelaren schroomden bijvoorbeeld niet om hun eigen zakenrelaties het monopolie te geven op vrijwel alle handel in het koninkrijk Uit de premiers en andere belangrijke leden van de hofhouding koos Ranavalona haar minnaars en echtgenoten In de eerste regeringsjaren van Ranavalona onderhielden de missionarissen David Griffiths en David Jones nauwe banden met de koningin en haar hofhouding De meeste missionarissen keurden dit soort informele betrekkingen af en Griffiths en Jones werden door hen bekritiseerd om hun drinkpartijen met de koningin en hun leveringen van geïmporteerde drank aan de hofhouding Bovendien verdachten ze David Griffiths van een aantal ernstige vergrijpen waaronder medeplichtigheid aan de verbanning van Robert Lyall De twee facties Al tijdens de regering van Radama I hadden zich in de hofhouding twee facties gevormd wiens belangen lijnrecht tegenover elkaar stonden De progressieve factie bestond voornamelijk uit legerofficieren die Radama hadden gesteund in de invoering van vernieuwingen naar Europees model Deze vernieuwingen waren echter tegen de zin van de conservatieve factie waartoe voornamelijk de ministers rechters en de bewakers van de sampy's behoorden Zij zagen in dit soort innovaties een bedreiging voor de tradities van Imerina Toen Ranavalona aan het bewind kwam won de conservatieve factie steeds meer aan macht maar dit betekende niet dat de progressieve factie geen invloed meer had Achter de schermen werd nog steeds een verwoede strijd tussen beide partijen gevoerd met als gevolg dat de koningin regelmatig heen en weer werd geslingerd tussen twee vormen van beleid Hierdoor maakte Ranavalona vaak onverwachte keuzes Sommige leden van Ranavalonas hofhouding hadden in het verleden onderwijs genoten op scholen van het Londens Zendingsgenootschap waaronder veel leden van de progressieve factie De tweelingbroers Raombana en Rahaniraka waren bijvoorbeeld opgeleid in Groot-Brittannië Zij kwamen in 1829 terug naar Madagaskar om aan het hof als persoonlijke secretarissen van Ranavalona te dienen Raombana hield een gedetailleerd verslag bij van de gebeurtenissen aan het hof die hij verwerkte in zijn historie van het Koninkrijk Imerina Uit angst voor ontdekking schreef hij het grootste deel van zijn werken in de Engelse taal De ministers Door Ranavalonas wisselende houding ten opzichte van de andriana uit de twee concurrerende facties was er in de eerste jaren van haar regering een groot verloop in de functie van premier Men vermoedt dat de jonge legerofficier Andriamihaja die in april 1829 tot premier werd aangesteld de vader was van Ranavalonas zoon Rakoto voluit Rakotosehenondradama zoon van Radama Op 23 september 1829 beviel Ranavalona van Rakoto in het Imasoandro-gebouw in de Rova van Antananarivo Het was haar eerste en voor zover bekend haar enige kind en zou haar later opvolgen als Radama II Hij werd officieel erkend als een zoon van Radama I ondanks het feit dat deze al meer dan een jaar overleden was Als leider van de progressieve factie wilde premier Andriamihaja de verbroken relaties met Europa hernieuwen De broers Rainimaharo en Rainiharo waren de leiders van de conservatieve factie en zagen in Andriamihaja hun voornaamste vijand Beide waren bewakers van Rakelimalaza Ranavalonas favoriete sampy en drongen bij de koningin aan om op de sampys te vertrouwen in plaats van op de vernieuwingen die de progressieve factie wilde doorvoeren Bovendien wilden Rainimaharo en Rainiharo haar overtuigen dat Andriamihaja als leider van deze factie een gevaar was voor het koninkrijk en derhalve gedood moest worden Mogelijk hadden de broers naast een politiek motief ook een motief van meer persoonlijke aard; volgens Raombana behoorden ze namelijk ook tot Ranavalona's talrijke minnaars Uiteindelijk wisten Rainimaharo en Rainiharo de koningin over te halen toen zij in een beschonken toestand verkeerde Ranavalona tekende het doodvonnis van haar minnaar en Andriamihaja werd in september 1830 op beschuldiging van hekserij en verraad in zijn eigen huis gedood Na de dood van Andriamihaja nam de macht van de conservatieve factie geleidelijk toe Rainiharo ook bekend onder de naam Ravoninahitriniarivo werd als opvolger van Andriamihaja gekozen en diende als premier van 1830 tot zijn dood in 1852 Hij werd in 1832 bovendien aangesteld als opperbevelhebber van het leger In 1833 trouwde hij met Ranavalona en werd veldmaarschalk van Ilafy Rainiharo stierf op 10 februari 1852 en werd begraven in een door Jean Laborde ontworpen graftombe gelegen in de Rova van Antananarivo Na Rainiharos dood volgde zijn liberale zoon Rainivoninahitriniony ook bekend onder de naam Raharo hem op als premier Ranavalona hertrouwde met de veldmaarschalk Rainijohary ook bekend onder de naam Andrianisa een invloedrijk lid van de conservatieve factie en bewaker van de sampy Rafantaka Dit huwelijk hield stand tot Ranavalonas dood Op 9 april 1862 werd hij verbannen naar Ambohimanga voor zijn aandeel in een complot tegen koning Radama II Religieuze tradities Het is ironisch dat de introductie van het christendom zorgde voor een duidelijker identiteit van de animistische religie van de Merina Voorheen aanvaarde het volk hun religie als vanzelfsprekend want er waren vrijwel geen andere godsdiensten in de hooglanden; men kenden alleen de islam die door enkele Antaimoro-schrijvers aan het hof werd beleden Nu moest het oorspronkelijke wereldbeeld van de Merina echter verdedigd worden tegen de protestante leer van de missionarissen Om deze reden besteedde Ranavalona extra veel aandacht aan de religieuze tradities van haar koninkrijk die in hoofdzaak de aanbidding van de razana geesten van overleden voorouders betroffen Volgens de missionaris William Ellis bracht ze soms dagen aan een stuk door met religieuze activiteiten Ranavalona voerde bijvoorbeeld nieuwe ceremonies in en breidde oude ceremonies uit met de door haar bedachte gebruiken die een diepere betekenis moesten geven aan de oorspronkelijke symboliek Ze gaf opdracht om nieuwe afgodsbeelden te maken en een groot aantal oude altaren en andere voorwerpen van aanbidding te restaureren Een monarch van Imerina werd door het volk de Andriamanitra hita maso de zichtbare god genoemd en hij was schenker van de Hasina oftewel de zegen van de razana De grootste nadruk werd door Ranavalona op de eeuwenoude sampy-cultus gelegd Door het aanbidden van sampys werd zij indirect ook geëerd sampys waren namelijk amuletten die de bovennatuurlijke krachten van het koningshuis vertegenwoordigden Andrianampoinimerina legde tijdens zijn bewind de nadruk op twaalf specifieke sampys die hij had veroverd van vijandelijke volken Het volk geloofde dat deze sampys de voornaamste beschermers van Imerina waren Deze waren ondergebracht in speciale gebouwen in de hooglanden die tegelijkertijd dienden als huisvesting voor hun bewakers die mpitahiry of mpitondra werden genoemd Deze sampy-bewakers hadden in hun functie een grote invloed op Ranavalona aangezien ze als boodschappers van de koninklijke razana functioneerden Culturele tradities Ranavalona besteedde ook veel aandacht aan het in stand houden van Imerina's culturele tradities Zo moest onder haar bewind de traditionele Merina-architectuur zoveel mogelijk gehandhaafd worden en maakte de koningin zelfs wetten waarin werd bepaald op welke wijze woningen gebouwd moesten worden Dankzij Ranavalonas bewind maakte de traditie van de hiragasy een grote opleving De hiragasy waren rondtrekkende Merina-muzikanten die verspreid over het eiland voorstellingen gaven met traditionele muziek dans en kabary wat Malagassisch is voor de kunst van het spreken' Ranavalona liet geregeld hiragasy-voorstellingen geven aan Europese bezoekers om hen duidelijk te maken hoe zeer zij gehecht was aan haar eigen cultuur Sommige Europeanen werden tijdens deze voorstellingen zo in vervoering gebracht dat ze spontaan mee gingen dansen De hiragasy verwerkten later parodieën op deze Europese dansstijlen in hun uitvoeringen Volgens de traditie van Imerina hielden haar vorsten met grote regelmaat hun politieke toespraken in de vorm van kabary Dankzij de bijeenkomsten waarin deze toespraken werden gehouden bleef het contact tussen de vorst en het volk behouden en veel vorsten verwierven grote populariteit met hun vaardigheid in het spreken Kabary was een belangrijk onderdeel van het onderwijs dat jonge prinsen aan het hof kregen maar de prinsessen kregen onderwijs van een heel ander kaliber Hierdoor had Ranavalona geen ervaring opgedaan in het spreken van kabary waarschijnlijk had ze zelfs nooit leren lezen en schrijven Ondanks het feit dat ze gesteld was op tradities en aanzien bij het volk kwam het maar zelden voor dat Ranavalona in het openbaar een kabary sprak In plaats daarvan gaf ze er de voorkeur aan om de kabary aan secretarissen als Raombana te dicteren en deze voor te laten lezen door haar legerofficieren De kaste van de hova Doordat Ranavalona en de andriana veel oude tradities voor hun eigen voordeel gebruikten werd er een zware last gelegd op de schouders van de hova de kaste van de vrije burgers Terwijl de hova vroeger vrijwillig dieren uit hun veestapel aan het koningshuis gaven voor een ritueel offer werd hun vee nu zonder opgaaf van reden door ministers en legerofficieren in beslag genomen Leengebieden waren voorheen enkel formeel eigendom van het koningshuis maar werden nu door Ranavalona als privé-eigendommen aan de andriana uitgedeeld Diegenen die weerstand boden tegen Ranavalonas bepalingen werden beschuldigd van opruiing een aanwijzing dat de beklaagde mogelijk een mpamosavy was een tovenaar of heks De verwrongen kijk op de oude Merina-tradities droeg bij aan de afkeer ervan en de stijgende populariteit van de christelijke leer aangezien deze de rechtmatigheid van dergelijke vormen van gedwongen godsdienst ondermijnde Personen die werden verdacht van misdrijven als diefstal opruiing hekserij en bekering tot het christendom werden meestal berecht door middel van het tangena-oordeel Dit was een traditionele methode om de schuld van vermeende zondaars te bewijzen en is te vergelijken met de Europese heksenwaag Dit oordeel werd voor het eerst beschreven in 1817 door James Hastie een leraar aan het hof van Radama I Iemand die werd verdacht van een misdrijf kreeg een gerecht te eten dat bestond uit drie stukken kippenhuid rijst en gemalen steenvruchten van de tangena een lokale plant die zo giftig is dat twaalf van haar zaden voldoende zijn om een volwassen hond te doden Vervolgens moest de verdachte een grote hoeveelheid water drinken zodat het gerecht gedeeltelijk werd uitgebraakt Wanneer alle drie stukken kippenhuid tevoorschijn kwamen was de verdachte onschuldig maar als dit niet het geval was werd hij geëxecuteerd Volgens de secretaris Raombana werd het oordeel in de ogen van de Merina in werkelijkheid voltrokken door de razana en stelden zij grote waarde aan de uitkomst Regelmatig kwam het echter voor dat de verdachte stierf als gevolg van het gif of hij nu schuldig was of niet James Hastie slaagde erin om Radama te overtuigen van de onmenselijkheid van deze maatregel waarop de koning liet bepalen dat er voortaan honden werden gebruikt als vertegenwoordiger van de verdachte Koningin Ranavalona negeerde deze bepaling en liet het tangena-oordeel met grote regelmaat toepassen Het aantal executies bereikte een hoogtepunt in 1838 waarbij naar verluidt ongeveer 20% van Imerinas populatie werd gedood De kaste van de andevo Het sterftecijfer onder de fanompoana-arbeiders was zo hoog dat er in de hooglanden steeds meer gebruik gemaakt werd van slaven andevo Met het verbreken van het Anglo-Merinaverdrag was Ranavalona niet langer gebonden aan het verbod op de slavenhandel die erin stond opgenomen Naar schatting werden 250000 geïmporteerde Afrikaanse slaven in de periode van 1821 tot 1850 naar Imerina gehaald Deze slaven kostten echter geld dus werd het tekort aan arbeidskrachten verder aangevuld door leden van overwonnen volkeren die als slaven naar de hooglanden werden gezonden Hierbij hielden de soldaten geen rekening met familiebanden en zo werden hele gezinnen uit elkaar gerukt Rond 1855 schreef Ranavalona's secretaris Raombana hierover het volgende Men schat dat tijdens Ranavalona's regering ongeveer 200000 krijgsgevangenen tot slaaf werden gemaakt In dit aantal zijn echter niet de hova inbegrepen die in slavernij gingen omdat ze een overtreding begingen In 1828 liet Ranavalona bijvoorbeeld een wet maken waarin werd bepaald dat een Malagassiër die een grenssteen van het koninklijk grondgebied verplaatste met slavernij werd gestraft Ondanks het feit dat ze zelf op grote schaal aan ontbossing deed liet Ranavalona bovendien een wet maken waarin het kappen of verbranden van wouden op straffe van slavernij werd verboden Andere misdaden die voor deze straf in aanmerking kwamen waren onder andere het stelen van een grafsteen het gebruiken van valse gewichten het verspreiden van vals geld het niet terug betalen van een lening en het afleggen van een valse getuigenis In de meeste gevallen werden alle leden van het gezin van de overtreder tot slaaf gemaakt Bovendien werd hun land afgenomen en werd daarmee hun vermeende zegen van de razana verspeeld De overvloed aan slaven was in de jaren 40 zo groot dat ongeveer 80 procent van alle Merina-huishoudens de beschikking hadden over enige vorm van slavenarbeid Het werk van de slaven bestond voornamelijk uit spinnen weven water dragen kleren wassen en werken in de rijstvelden De rijkere andriana hadden slaven als huisknecht of concubine Als een welgestelde Merina iets overkwam werd de schuld al snel bij hun slaven gezocht Toen Ranavalonas nicht Andriantsovatra bijvoorbeeld stierf aan kinkhoest liet Ranavalona een groot deel van Andriantsovatras slaven het tangena-oordeel ondergaan waarna velen als mpamosavy werden veroordeeld en vervolgens geëxecuteerd Het koninklijk leger Het koninklijk leger was tijdens het bewind van Radama I georganiseerd en opgeleid met de hulp van Groot-Brittannië die het bovendien voorzag van wapens en munitie Na het verbreken van het Anglo-Merinaverdrag maakte Ranavalona de dienstplicht tot een onderdeel van de fanompoana en breidde zo het leger uit naar een gemiddeld aantal tussen de 20000 en 30000 soldaten Het leger deed een groot aantal invallen in de kustgebieden die nog niet onderworpen waren en slaagde erin om de grenzen van het Koninkrijk Madagaskar wat verder uit te breiden Zo namen ze het grondgebied van de Tanala in en een aanzienlijk deel van het machtige Sakalava-koninkrijk Ondanks de herhaalde militaire expedities van Ranavalonas leger slaagden ze er echter niet in om het grondgebied van de Antandroy de Bara en de Mahafaly te veroveren Deze drie volken in het uiterste zuiden van Madagaskar bleven onafhankelijk gedurende heel de periode van de Merina-heerschappij De enige twee volken die niet in opstand zijn gekomen tegen Ranavalonas overheersing waren de Betsileo en de Betsimisaraka Zij kregen van de koningin een betrekkelijke mate van vrijheid en werden bestuurd door vazalkoningen uit hun eigen volk Tijdens de 33 jaar van Ranavalonas regering maakte het koninkrijk een betrekkelijk kleine groei zeker in vergelijking met de regeringsperiode van haar twee voorgangers Andrianampoinimerina en Radama I Toch waren haar militaire successen niet summier te noemen aangezien het leger succesvol de grenzen van het koninkrijk wisten te verdedigen en talrijke opstanden in het koninkrijk neersloegen Roverbendes en hele volken trachtten zich te onttrekken aan Ranavalonas bewind zoals bijvoorbeeld de Antaisaka en de Antaifasy in 1852 Na de opstand in dit jaar werden de strijders van deze twee volken door Ranavalona's leger gedood en werden hun vrouwen als slaven naar de hooglanden gezonden In de periode tussen 1816 en 1853 waar dus ook de regeringsperiode van Radama I onder viel werden ongeveer 60000 vijandelijke Malagassiërs gedood in de strijd Bovendien stierven velen aan de hongersnood een gevolg van Ranavalona's beleid om veroverde gebieden plat te laten branden Maar ook in het koninklijke leger waren er tegenslagen waardoor een groeiende onvrede onder de soldaten ontstond Ze werden niet betaald moesten met wapens van inferieure kwaliteit vechten en waren gedemoraliseerd door de tientallen jaren van continue strijd Het sterftecijfer onder de soldaten was bovendien erg hoog in de periode van 1820 tot 1853 werd het aantal soldaten die in de strijd werden gedood geschat op ongeveer 160000 man Daarnaast stierven ook veel Malagassische soldaten in de kuststreken van het eiland aan malaria Aangezien malaria weinig voorkwam in de hooglanden hadden de meeste soldaten geen enkele weerstand tegen deze ziekte opgebouwd Economische onafhankelijkheid Gedurende Ranavalona's bewind hadden twee Europese mogendheden belangen bij de inname van Madagaskar Frankrijk had kolonies gesticht op Réunion en andere eilanden rond Madagaskar en zocht naar een manier om vanuit hier vestigingen op Madagaskar te plaatsen Groot-Brittannië die in 1810 een kolonie had gesticht op het nabijgelegen eiland Mauritius had een groot belang bij een veilige handelsroute naar India en wilde daarom Frankrijks pogingen verhinderen door zelf de heerschappij over het eiland te krijgen Beide landen hadden tijdens de regering van Radama I een grote invloed op Madagaskar gekregen maar kort na haar troonsbestijging nam Ranavalona haar maatregelen om deze invloed tot een minimum te beperken Volgens historici was Ranavalona's keuze om de banden met Europa te breken niet zozeer aan fanatisme te wijten maar veeleer aan economische overwegingen In het door Ranavalona verbroken Anglo-Merinaverdrag was bijvoorbeeld onder andere het verbod op de slavenhandel opgenomen maar dit was voor haar een lucratieve inkomstenbron die haar meer geld opbracht dan Groot-Brittannië haar kon uitkeren Aangezien het Londens Zendingsgenootschap een niet-confessionele organisatie was en bovendien een groot nut had voor het koninkrijk mochten de missionarissen in eerste instantie blijven Aanvallen op de oostkust Het koninklijke leger had in de eerste jaren van Ranavalona's bewind een groot tekort aan wapens en munitie Dit nieuws bereikte koning Karel X van Frankrijk en zag de mogelijkheid om een bres te slaan in Madagaskars verdediging In 1829 bereikte een vloot van zes oorlogsschepen de oostkust van Madagaskar en op 14 oktober opende ze het vuur op Tamatave Toamasina Madagaskars belangrijkste havenstad Nadat de vloot een groot aantal woningen had vernietigd koerste ze naar het nabijgelegen dorp Ivondro waar de Franse soldaten op 17 oktober een groot aantal Malagassiërs doodden Het volgende doelwit was het fort van Foulpointe Hier stuitte het Franse leger echter op het koninklijke leger van Ranavalona en werd verdreven De Franse vloot zette vervolgens koers naar Île Sainte-Marie een eiland net buiten de kust waar ze werd opgewacht door een delegatie diplomaten uit Antananarivo Er volgden onderhandelingen die dagenlang duurden zodat de soldaten hun kamp moesten opslaan op het eiland Het lange verblijf had een catastrofaal gevolg voor het Franse leger; in de kuststreken van Madagaskar kwam malaria veel voor en een groot aantal soldaten stierf aan deze ziekte Eindelijk werd een overeenkomst opgesteld waarbij het de Fransen zou worden toegestaan om handel te drijven met het Koninkrijk Madagaskar en trok de vloot in november 1830 terug naar Frankrijk Toen Ranavalona de overeenkomst echter onder ogen kreeg weigerde ze het te tekenen Lodewijk Filips I volgde Karel X in 1830 op en ontkende dat Frankrijk ooit bevel had gegeven voor een aanval op Madagaskar De Franse invasies bewogen Ranavalona ertoe om een groot aantal offers aan de sampys te brengen en ze om raad te vragen in het bijzonder aan Rafantaka de sampy uit Ambohimanga Volgens hun bewakers verlangden de sampys dat Ranavalona haar volk nog strenger zou aanpakken en vaker gebruik zou maken van het tangena-oordeel Ranavalona willigde dit verzoek in en maakt hierbij geen onderscheid tussen hoge officieren en gewone dwangarbeiders Het voltrekken van deze oordelen resulteerde in de dood van honderden Malagassiërs In 1834 gaf Ranavalona opdracht om stenen versterkingen rond Tamatave en Foulpointe te bouwen Industrialisatie De Britse missionarissen van het Londens Zendingsgenootschap speelden een grote rol in de industrialisatie van Madagaskar Vanaf 1826 onderwees de missionaris James Cameron diverse ambachten op de missionarisscholen en liet hij fabrieken bouwen die hout metaal leer en katoen verwerkten tot kleding machines ijzerwaren en andere nuttige voorwerpen Het was echter tegen het beleid van het Londens Zendingsgenootschap om fabrieken op te laten richten die wapens en munitie produceerden Door de vele militaire expedities kwam hier echter steeds meer behoefte aan Nadat Ranavalona in 1832 Jean Laborde had aangesteld als haar ingenieur gaf ze hem opdracht om de infrastructuur op het eiland te verbeteren en om fabrieken te bouwen die voornamelijk wapens zouden produceren maar ook andere producten die voorheen vanuit Europa werden geïmporteerd In Mantasoa een plaats die ongeveer dertig kilometer ten oosten van de hoofdstad lag liet Laborde vijf fabrieken bouwen De omgeving hier was bosrijk de grond bevatte veel ijzererts en er waren veel watervallen die Laborde kon gebruiken als energiebronnen Binnen een jaar produceerden de eerste fabrieken voornamelijk musketten kanonnen en buskruit maar ook cement gereedschappen watermolens geblazen glas kandelaars weefgetouwen zijde en katoen Er werden fanompoana-arbeiders en slaven naar deze fabrieken gestuurd en in de productiefste jaren werkten er gemiddeld 5000 werkkrachten Vlakbij de fabriek liet Laborde een luxueus buitenverblijf bouwen waar hij koningin Ranavalona en haar hofhouding kon ontvangen Tijdens hun verblijf werden Laborde's gasten vermaakt met stierengevechten en hiragasy De Fransman Napoléon Delastelle had zich permanent in Madagaskar gevestigd nadat hij een handelsovereenkomst met Radama I had gesloten Toen Ranavalona de troon besteeg moest Delastelle haar overtuigen dat hij geen banden had met de Franse regering en kreeg zo zijn contract vernieuwd In dit contract was onder andere opgenomen dat Delastelle het monopolie had op de productie en verkoop van rum Dit was erg gunstig voor hem daar rum een geliefd product aan het koninklijk hof was in het bijzonder bij Ranavalona Ze werd in 1845 door een verslaggever van het Britse nieuwsblad The Times beschreven als een "wijze vrouw" maar desondanks "constant dronken" Behalve grote hoeveelheden rum ongeveer 1200 tonnen per jaar produceerde Delastelle ook suiker en andere luxeartikelen voor de andriana In het district Midongy in het zuiden van het eiland plantte hij een groot aantal exotische gewassen zoals kokospalmen koffieplanten kaneelbomen vanille-orchideeën en een groot aantal fruitbomen Toename van onrusten Laborde's fabrieken dekten gedeeltelijk het tekort aan wapens en munitie maar het ontbreken van de voormalige Europese hulp bleef een groot gemis Dit werd vooral ondervonden toen het aantal onrusten in het koninkrijk hand over hand toenam Door de invoering van de fanompoana en door onteigening van hun eigendommen zochten veel Malagassiërs hun heil in de struikroverij Zij zochten een onderkomen in de dichte wouden op het eiland en onderhielden zich door reizigers te overvallen en door vee te stelen dat zich te dicht aan de randen van de wouden begaf In de zomer van 1835 werd een groot aantal soldaten over het eiland gestuurd om het aantal struikrovers terug te dringen In september van hetzelfde jaar werden ongeveer tweehonderd bandieten geëxecuteerd maar desondanks bleef het aantal bendes groeien en was het niet langer veilig om ongewapend door Madagaskar te reizen In 1836 verslechterde de toestand nog meer toen Ranavalona een wet liet uitvaardigen waarin werd bepaald dat haar onderdanen geen geschoold werk meer mochten uitoefenen behalve voor haarzelf en de andriana Boeren mochten hun rijst enkel aan de andriana verkopen waardoor in diverse delen van Madagaskar hongersnood uitbrak Als gevolg hiervan nam het aantal roversbenden nog meer toe en veel volken aan de kust kwamen in opstand Het koninklijk leger leed grote verliezen en de behoefte aan militaire hulp werd steeds groter In een poging om een nieuw bondgenootschap aan te gaan stuurde premier Rainiharo in 1836 zes gezanten naar Groot-Brittannië waar ze op 1 maart 1837 ontvangen werden door koning Willem IV en zijn vrouw Adelheid van Saksen-Meiningen De Malagassische delegatie had als doel een handelsverdrag tot stand te brengen waarin werd bepaald dat hun koninkrijk vee rijst en andere exportproducten zou leveren in ruil voor kleding rum en militaire hulp De Britse regering had echter gehoord van de vele executies in Madagaskar en had haar misnoegen geuit over de barbaarse manier waarop Ranavalona haar koninkrijk bestuurde Toen de conferentie op 19 maart eindigde had het geen enkel resultaat geboekt De zes gezanten brachten nog een kort bezoek aan de Franse regering in Parijs maar de onderhandelingen daar hadden even weinig resultaat Ondertussen bleven de onrusten in het Koninkrijk Madagaskar gestaag groeien De hongersnood bereikte een hoogtepunt in 1837 en steeds meer volken kwamen in opstand Tussen juli 1836 en maart 1837 werden volgens William Ellis 1016 Malagassiërs geëxecuteerd die waren beschuldigd van criminele activiteiten Tweede aanval op Tamatave In 1845 werden alle buitenlanders middels een proclamatie van koningin Ranavalona voor de keus gesteld om het Koninkrijk Madagaskar te verlaten of zich te laten naturaliseren Dit laatste zou voor hen onder meer betekenen dat ze fanompoana-arbeid moesten gaan verrichten en geen handel meer mochten drijven Frankrijk en Groot-Brittannië hadden allebei grote belangen bij de handel die in Tamatave werd gevoerd en daarom bundelden ze hun krachten om deze havenstad opnieuw aan te vallen Het Britse fregat HMS Conway en twee Franse oorlogschepen beschoten de stad met kanonnen waarna een Franse en een Britse groep soldaten het fort van Tamatave bestormden Door de grote onderlinge wedijver tussen de Franse en Britse soldaten verliep de bestorming echter zo chaotisch dat ze op een mislukking uitliep Veel Europese soldaten werden gedood waarna hun hoofden aan palen werden gespietst Ranavalona wilde op deze manier de onoverwinnelijkheid van haar koninkrijk demonstreren Na deze mislukte veldslag verbraken Frankrijk en Groot-Brittannië alle resterende banden met het Koninkrijk Madagaskar en eisten bovendien een schadevergoeding van £3125 Europese handelaren die zich in Mauritius hadden gevestigd betaalden dit bedrag uiteindelijk in 1853 zodat de handel tussen hen en het eiland weer kon worden toegelaten De christenvervolgingen In Radama's laatste jaren was zijn houding tegenover de werkzaamheden van de missionarissen veranderd Hij wilde dat zij zich bezighielden met het bouwen van fabrieken en het onderwijzen van zijn onderdanen in plaats van het verspreiden van hun christelijke leer Uiteindelijk werd het de Malagassiërs verboden om zich te laten dopen of om kerkdiensten bij te wonen De scholen werden door Radama persoonlijk gecontroleerd waarbij hij toezag dat christelijke leerstellingen niet meer werden onderwezen en geen kerkelijke lectuur meer werd gebruikt voor de taallessen Toen Radama stierf waren er ongeveer honderd door de missionarissen gebouwde scholen in de hooglanden van Madagaskar De eerste jaren Aanvankelijk stond Ranavalona geheel onverschillig tegenover het christendom; zij besteedde alleen aandacht aan de sampy-cultus en andere onderdelen van de animistische religie van de Merina Hierdoor genoten de christenen in eerste instantie een grotere vrijheid dan tijdens Radama's laatste regeringsjaren De missionarissen namen een uit Groot-Brittannië geïmporteerde drukpers in gebruik die ze naar eigen inzicht mochten gebruiken Malagassiërs die werden opgeleid om deze te bedienen waren bovendien vrijgesteld van de dienstplicht Op 4 december 1827 rolde de eerste proefdruk van de pers het eerste hoofdstuk van het Bijbelboek Genesis vertaald in het Malagassisch Later werden naast vertaalde gedeeltes uit de Bijbel ook een groot aantal leerboeken liturgische zangboeken en catechismussen gedrukt Toen David Jones en David Griffiths in 1829 een eerste versie van de complete Malagassische Bijbelvertaling gereed hadden werden er tot het jaar 1830 ongeveer 3000 exemplaren gedrukt en verspreid Ook Ranavalona ontving een exemplaar en enkele andere vertaalde werken Zij accepteerde deze en bedankte de missionarissen maar na een week liet ze de boeken terugbrengen Ranavalona verklaarde dat ze geen tijd had om ze te lezen alhoewel het heel plausibel is dat zij tot haar dood analfabeet was gebleven De enige beperking die Ranavalona de missionarissen oplegde was het verbod op de distributie van boeken binnen het leger Zij meende dat dit de discipline zou ondermijnen Koningin Ranavalona wenste echter wel dat de missionarissen zich voornamelijk bezighielden met het onderwijs en de verbetering van de economie van het koninkrijk Op een audiëntie in 1829 liet ze hen weten dat ze maar weinig gaf om Grieks en Hebreeuws; ze zag liever dat de missionarissen het volk iets nuttigers bijbrachten zoals hoe ze zeep konden maken De week daarop overhandigde de missionaris James Cameron aan bodes van de koningin twee kleine stukken zeep die hij van natuurlijke grondstoffen had gemaakt Nadat Ranavalona deze stukken zeep ontvangen had liet ze de zaak voorlopig rusten Later dat jaar kwam de eerste tegenslag voor de missionarissen De vele militaire expedities die Ranavalona naar alle delen van het eiland zond eisten veel slachtoffers onder haar soldaten Daarom besloot ze dat de leerlingen van de missionarisscholen niet langer vrijgesteld waren van dienstplicht Terwijl in juni 1828 nog 5014 leerlingen de scholen bezochten waren dat er in december 1829 nog maar 2630 Bovendien werden in hetzelfde jaar de toelagen voor het onderwijs stopgezet De missionarissen waren teleurgesteld in deze negatieve ontwikkelingen maar bleven nog redelijk optimistisch zoals blijkt uit de volgende woorden van David Jones In 1831 zag het er inderdaad weer wat rooskleuriger uit voor de missionarissen Het verbod van Radama I om zich tot het christendom te bekeren en kerkdiensten bij te wonen werd op 22 mei opgeheven In het eerste jaar na het opheffen van dit verbod lieten ongeveer 100 Malagassiërs zich dopen De bekeerlingen kwamen uit alle lagen van de samenleving en kan grofweg in twee groepen worden verdeeld De eerste groep bestond uit belangrijke andriana waaronder hoge regeringsambtenaren en bewakers van de sampys Volgens Raombana bezocht ongeveer een derde van deze bewakers de kerkdiensten waaronder ook Andriamandanona de bewaker van Ramahavaly Veel andriana zagen het christendom als een manier om het geloof in Ranavalonas goddelijke macht te ondermijnen Kennelijk wilden sommige andriana zichzelf bovendien door hun bekering opwerpen als een geschiktere monarch De tweede en grootste groep proselieten bestond uit Malagassiërs die de gevolgen van Ranavalona's wrede bewind aan den lijve hadden ondervonden Hiertoe behoorden onder andere veel weduwen van soldaten en dwangarbeiders; teleurgesteld als zij waren in de manier waarop hun oorspronkelijke religieuze tradities werden uitgevoerd was de christelijke leer voor hen een ware verademing Een Malagassiër legde aan de missionaris James Sibree het verschil tussen de traditionele kabary en de christelijke preken als volgt uit "Uiteraard kunnen jullie Vazaha Europeanen niet ons innerlijke leven en gedachten begrijpen zoals wij dat doen maar in jullie preken is er altijd één ding dat indruk op ons maakt jullie eerlijkheid!" Verbod op het christendom Ranavalona zag naar eigen zeggen de "vervanging van het respect voor haar voorouders door het respect voor de voorouder van de Vazaha de blanken Jezus Christus" in eerste instantie als een intelligente politieke daad van haar overleden echtgenoot en erkende de voordelen die de komst van de missionarissen het koninkrijk hadden opgeleverd Maar conservatieve ministers zagen een verband tussen de komst van de missionarissen en de groeiende onrusten in Madagaskar Maurice Bloch verklaart in zijn boek From Blessing to Violence dat het semi-autonome karakter van de christelijke kerkorganisatie eraan bijdroeg dat de oppositie steeds meer kritiek kreeg op de uitbuiting door de staat De conservatieve factie voerde steeds meer druk uit op Ranavalona om het christendom compleet te verbieden Er rustte volgens de leden van deze factie een zware verantwoordelijkheid op de koningin; zij was immers de Andriamanitra hita maso de zichtbare god Als aardse vertegenwoordiger van het onzichtbare godenhuis had ze de taak om het volk de waarheid bij te brengen De conservatieve factieleden legden haar bovendien uit welke politieke en culturele consequenties godsdienstvrijheid uiteindelijk op de Malagassiërs zou hebben; het zou hun respect voor Ranavalonas macht ondermijnen wat een verraad zou betekenen aan Ranavalonas voorouders Derhalve zou de Hasina oftewel de zegen van de razana niet langer op Madagaskar rusten met alle rampzalige gevolgen van dien Ranavalona gaf steeds meer toe aan de druk van de conservatieve factie De eerste beperkingen die het christendom in het Koninkrijk Madagaskar werden opgelegd vonden plaats in de maanden oktober en november van het jaar 1831 Het was militairen en leden van de overheid voortaan verboden om christelijke huwelijken aan te gaan zich te laten dopen en kerkdiensten bij te wonen In december kwam er een verbod op kerkbezoek voor alle Malagassiërs Bovendien moesten zij alle boeken die de woorden Jezus of Jehovah bevatten vernietigen waaronder de Bijbelvertaling van Jones en Griffiths Enkele christelijke proselieten die het tangena-oordeel moesten ondergaan werden veroordeeld als mpamosavy tovenaar of heks en werden verbannen In 1835 kwam uiteindelijk het totale verbod op het christendom Ranavalona liet in een kabary op 26 februari het volgende bekendmaken Het kwam erop neer dat het actief beoefenen van het christendom voortaan verboden werd voor iedere inwoner van het koninkrijk Madagaskar Wel maakte Ranavalona een onderscheid tussen de Malagassiërs en de Europeanen voor de eerste groep was het een halsmisdaad om een christen te zíjn terwijl het voor de Europeanen slechts verboden was om het christendom in het openbaar te beoefenen Dit hield dus niet in dat ze zich uit de kerk hoefden te laten uitschrijven of hun christelijke lectuur moesten inleveren Ranavalona erkende in haar toespraak echter het grote nut dat de missionarissen voor Madagaskar hadden zowel op intellectueel als technologisch vlak Daarom nodigde ze hen uit om te blijven werken in haar koninkrijk op voorwaarde dat ze geen moeite meer deden om haar onderdanen te bekeren Vertrek van de missionarissen De voornaamste doelstelling van het Londense Zendingsgenootschap was echter het onderwijzen van de christelijke leer David Jones James Cameron en vrijwel alle andere missionarissen verlieten daarom kort na het decreet het eiland Ranavalona's oude vriend David Griffiths vertrok in september van dat jaar nadat hij de laatste hand had gelegd aan de definitieve versie van zijn Malagassische Bijbelvertaling Uiteindelijk verkozen slechts de missionarissen David Johns en Edward Baker om onder de nieuwe verbodsbepalingen op het eiland te blijven in de hoop dat het nieuwe beleid in de toekomst zou versoepelen Toen de twee missionarissen in juli 1836 te horen kregen dat leden van de conservatieve factie ook hun vertrek wensten verlieten zij als laatste Madagaskar Hiermee kwam nog geen eind aan het maken van proselieten De missionarissen hadden een aantal Malagassiërs aangesteld als geestelijk leider en de kerkdiensten werden in het geheim voortgezet Het gewone volk werd gesteund door de invloedrijke andriana die het christendom nog steeds zagen als een manier om Ranavalonas macht te ondermijnen Maar zelfs zij waren niet veilig voor Ranavalona; op 9 maart 1935 liet de koningin een tweede kabary voorlezen die aan de christelijke andriana was gericht De tekst van deze kabary is opgenomen in het boek A Narrative of the Persecution of the Christians in Madagascar dat tijdens Ranavalonas regering werd geschreven door David Johns en zijn Britse collega Joseph John Freeman In het volgende citaat maakt Ranavalona de christelijke andriana duidelijk wat ze van hen vond De martelaren Na het vertrek van de missionarissen werden alle Malagassiërs gevangengezet die verdacht werden van proselitisme Ranavalona en haar echtgenoot Rainiharo die ook fel tegen het christendom gekant was verlangden van al hun onderdanen dat zij diegenen zouden verraden die kerkdiensten bijwoonden of op enige andere wijze het christendom beleden Bij het arresteren van proselieten werd gebruik gemaakt van de Tsitialaingia de Hater van leugens Dit was een lans met een zilveren punt waarop de naam van Ranavalona was gegraveerd Het wapen vertegenwoordigde de bovennatuurlijke macht van Ranavalona en men geloofde dat het de drager van het wapen de gave verleende om leugens te onderscheiden waar de christelijke leer volgens de koningin ook onder viel Nadat een zekere Rasalama gevangengenomen was vertelde ze haar medegevangenen dat zij niet bang was geweest terwijl de drager van de Tsitialaingia haar uit haar woning haalde Deze openlijke verloochening van respect voor dit wapen kwam een legercommandant ter ore Op beschuldiging van blasfemie werd Rasalama de volgende ochtend op 14 augustus 1837 met speren gedood Zij was de eerste martelaar in het Koninkrijk Madagaskar en verwierf bij Malagassische en Europese christenen een legendarische status Maar na Rasalama zouden nog veel meer martelaren volgen Twee jaar na David Griffiths' vertrek nodigde Ranavalona haar oude vriend uit om terug te keren naar Madagaskar voor een periode van vijf jaar op voorwaarde dat hij niet in de hoedanigheid van missionaris kwam maar in die van koopman Toen Griffiths op 17 september 1838 in de Rova van Antananarivo aankwam werd hij hartelijk verwelkomd door Ranavalona en haar hofhouding Maar Griffiths zocht ook contact met de christenen en hoorde van hen hoe fel zij werden vervolgd Hij kwam te weten dat Malagassiërs die een Bijbel in bezit hadden of enig christelijk gebruik uitoefenden op beschuldiging van hekserij werden beboet of gevangengezet Sommigen van hen moesten dwangarbeid verrichten of stierven na het tangena-oordeel In 1840 werd David Griffiths ervan beschuldigd dat hij zestien proselieten naar Mauritius zou hebben gesmokkeld en werd door de rechters in Antananarivo ter dood veroordeeld Later werd de straf door Ranavalona omgezet in een geldboete en David Griffiths keerde kort daarop terug naar Groot-Brittannië Hier schreef hij een boek over de christenvervolgingen in Madagaskar getiteld The persecuted Christians of Madagascar In 1846 begon prins Rakoto op 17-jarige leeftijd zich te bemoeien met de christenen Toen hij hoorde over de veroordeling van 21 proselieten smeekte hij zijn moeder om hun leven te sparen Ranavalona liet hierop negen proselieten het tangena-oordeel ondergaan waarbij één stierf en spaarde het leven van de overige twaalf Prins Rakoto liet zich in dat jaar dopen en was door zijn verdere inzet voor de christenen een grote morele steun; veel proselieten zagen in hem een ware messias Ranavalonas echtgenoot Rainiharo kwam achter Rakotos regelmatige bezoeken aan geheime kerkdiensten en briefde dit over aan Ranavalona Uit liefde voor haar zoon ondernam Ranavalona echter geen actie ondanks Rainiharos aandringen Deze legde zich pas bij Rakotos keuze neer toen prins Ramonja Rainiharo's favoriete neef zich ook tot het christendom liet bekeren De christenvervolgingen gingen desondanks onverminderd door In 1849 alleen al werden volgens de Britse missionaris WE Cummins 1900 mensen gestraft op grond van Ranavalona's antichristendomwet Achttien personen waaronder vier andriana werden tegelijk terechtgesteld in februari van dat jaar De missionaris William Ellis citeerde in zijn boek The Martyr Church de door Ranavalona gedicteerde kabary die voorafgaand aan de executies werd voorgelezen De vier andriana stierven op de brandstapel de overige veertien werden naar een klif gebracht die Ampamarinana werd genoemd wat Plaats van gerechtigheid betekent Hier werden ze aan touwen boven een met rotsblokken gevuld ravijn gehangen Nadat de veertien nogmaals weigerden om het christendom de rug toe te keren werden hun touwen doorgesneden waardoor ze op de rotsblokken te pletter sloegen Met de dood van premier Rainiharo op 10 februari 1852 braken er gunstiger tijden aan voor de christenen Ranavalona hertrouwde weliswaar met de conservatieve Rainijohary maar stelde Rainiharo's liberale zoon Rainivoninahitriniony aan als de nieuwe premier Rainivoninahitriniony was goed bevriend met prins Rakoto en samen deden ze moeite om de vervolgingen een halt toe te roepen De laatste strafmaatregel tegen proselieten vond in 1857 plaats Acht personen stierven als gevolg van het tangena-oordeel veertien werden gestenigd en ongeveer dertig personen stierven in ballingschap Het totaal aantal christelijke Malagassiërs dat tijdens Ranavalona's regering werd gedood is niet bekend Volgens een schatting van Cummins werden tussen de zestig en tachtig personen geëxecuteerd maar hierbij zijn andere sterfgevallen niet inbegrepen Velen stierven tijdens dwangarbeid in gevangenschap of door het gif van de tangena Ranavalona had veel moeite gedaan om de groei van het christendom te belemmeren maar aan het einde van haar regering waren er desondanks nog 7000 bekeerde Malagassiërs in Madagaskar Om de vele martelaren te herdenken werden later vier herdenkingskerken gebouwd Het Lambert-charter Prins Rakoto sympathiseerde al op jonge leeftijd met de progressieve factie Hij had zijn onderwijs genoten aan een missionarisschool en raakte bovendien geboeid door Jean Laborde's utopische verhalen over Europa In zijn drang naar vernieuwingen zocht Rakoto daarom naar een gelegenheid om contact te leggen met Europese mogendheden In het jaar 1854 maakte de prins kennis met de Franse avonturier Joseph-François Lambert die zich als slavenhandelaar had gevestigd op Mauritius Tijdens een bezoek aan Madagaskar hielp deze Fransman het koninklijke leger om een opstand neer te slaan in de kuststreken en als dank werd hij naar de Rova van Antananarivo uitgenodigd voor een ontmoeting met koningin Ranavalona Ook Joseph-François Lambert oefende een grote invloed op prins Rakoto Naar verluidt haalden Lambert en Laborde op 28 juni 1855 de prins over om het Lambert-charter te tekenen een verdrag dat van kracht zou worden op het moment dat Rakoto zijn moeder zou opvolgen Dit verdrag was in het Frans opgesteld een taal die Rakoto slechts gebrekkig kende De twee Fransmannen legden de prins mondeling uit wat er in het document geschreven stond namelijk dat Frankrijk als enige buitenlandse mogendheid het recht kreeg op de de handel in Madagaskars grondstoffen op exploitatie van de bossen en het bezit van grond op het eiland In ruil hiervoor zou het Koninkrijk Madagaskar tien procent van de gemaakte winst ontvangen De prins besefte echter niet dat het gegeven recht op grond op Madagaskar zou betekenen dat buitenlandse legers zich hier straffeloos mochten vestigen waarop de kans op de verovering van het eiland aanzienlijk werd vergroot Ondanks dat hij het gevaar niet direct zag was de prins voorzichtig maar gelokt door het vooruitzicht van het beloofde geld tekende hij uiteindelijk het document Pogingen tot een staatsgreep Met het ondertekende verdrag vertrok Joseph-François Lambert naar Parijs De Krimoorlog woedde op dat moment in Europa en koning Napoleon III was een bondgenootschap aangegaan met Groot-Brittannië Om een goede verstandhouding te bewaren durfde Napoleon III daarom geen actie tegen Ranavalona te ondernemen zonder een akkoord van Groot-Brittannië daarom vertrok Lambert als Frans diplomaat naar Londen In de tussentijd had prins Rakoto in 1856 bezoek gekregen van de missionaris William Ellis die toestemming had gekregen om een maand lang in het Koninkrijk Madagaskar te verblijven Prins Rakoto vertelde Ellis over het Lambert-charter en in welke omstandigheden het getekend was waarop deze de Britse regering hierover inlichtte Toen Lambert in Londen aankwam werd zijn verzoek om het akkoord afgewezen op grond van het feit dat er geen officieel tussenpersoon aanwezig was bij het tekenen van het document en de geldigheid dus in twijfel getrokken werd Lambert probeerde daarop de regering te overtuigen dat Rakoto graag een einde zag aan Ranavalona's bewind en dat William Ellis de prins misschien moedwillig verkeerd begrepen had maar de Britse regering hield voet bij stuk Ten einde raad besloot Joseph-François Lambert zelf een staatsgreep te plegen In mei 1857 keerde hij terug naar Madagaskar in gezelschap van Ida Pfeiffer een beroemde Oostenrijkse wereldreiziger Een ooggetuigenverslag van de staatsgreep tekende Pfeiffer later op in haar boek Reise nach Madagaskar Pfeiffer schreef dat Lambert en prins Rakoto van plan waren om Ranavalona op 20 juni te onttronen met de hulp van het leger en de progressieve factie De staatsgreep liep echter op een mislukking uit Volgens Pfeiffer was dit de schuld van Rainilaiarivony de opperbevelhebber van het leger omdat hij er niet in slaagde om voldoende soldaten te verzamelen Volgens Britse getuigenverslagen was het prins Rakoto zelf die de staatsgreep liet mislukken hij zou Lamberts plan al tijdens de voorbereidingen aan zijn moeder hebben doorgebriefd Naar verluidt speelden moeder en zoon het spelletje tot het laatste moment mee zodat de loyaliteit van Ranavalona's onderdanen op de proef kon worden gesteld Alle Malagassiërs die betrokken waren bij de mislukte staatsgreep werden geëxecuteerd De verdachte Europeanen waaronder ook Ida Pfeiffer kregen huisarrest in hun vertrekken op de rova Eind juli kregen alle Europeanen het bevel om Madagaskar te verlaten ongeacht of ze betrokken waren bij de staatsgreep of niet Na het vertrek van Jean Laborde brak in zijn fabrieken in Mantasoa een opstand uit onder de 1200 werklieden die jarenlang zonder uitbetaling de Fransman hadden gediend Zij vernietigden de machines de gereedschappen en zelfs de fabrieken die nooit meer herbouwd werden Met het vertrek van de Europeanen kwam er een eind aan de industriële revolutie die Laborde en de missionarissen hadden ontketend Overlijden en troonopvolging Ranavalona had haar zoon aangewezen als haar opvolger maar de conservatieve factie vreesde de progressieve idealen van prins Rakoto Ranavalonas echtgenoot Rainijohary en andere leden van deze factie probeerden de koningin te overtuigen dat haar neef Ramboasalama een veel geschiktere kandidaat was; hij had het conservatieve beleid namelijk altijd ondersteund Aan de andere kant verdedigden premier Rainivoninahitriniony en zijn broer Rainilaiarivony Rakotos aanspraak op de troon Zij slaagden erin om de koningin te overtuigen vooral nadat Rainilaiarivony benadrukte dat Rakoto de steun van het leger hard nodig zou hebben Raombana meldt in zijn verslagen dat Ranavalonas dood werd aangekondigd door de afoangatra branden die spontaan ontstonden en waarvan gedacht werd dat ze hun oorsprong hadden bij Zanahary de Hoge God Ranavalona zond boodschappers naar de voornaamste dorpen in de omgeving van Antananarivo om navraag te doen bij de olom-baventy dorpsoudsten Zij vertelden de koningin dat de laatste afoangatra voorbodes waren geweest van het overlijden van koning Andrianampoinimerina De huidige branden waren dus waarschijnlijk een waarschuwing aan Ranavalonas adres Het leek erop dat de olom-baventy gelijk kregen want kort hierop werd Ranavalona inderdaad ziek en wist ze dat ze het niet zou overleven Na het horen van dit nieuws liet Prins Rakoto driehonderd soldaten rond de Rova van Antananarivo legeren om iedereen te ontmoedigen die een aanspraak op de troon wilde doen Bovendien liet hij Ramboasalama naar de rova halen en liet hem een openbare eed af leggen dat hij trouw zou blijven aan Rakoto Op 16 augustus 1861 stierf koningin Ranavalona in haar slaap in het Manjakamiadana-paleis Volgens de Malagassische overlevering trad ze toe tot het rijk van de razana en om haar gunstig te stemmen werden 12000 zeboes geslacht waarna het vlees werd bereid en aan de bevolking uitgedeeld Het lichaam van de koningin werd in een zilveren doodskist geplaatst in een graftombe in de koninklijke rova van Ambohimanga Tijdens de begrafenis kwam een vonk terecht in een vat buskruit waardoor een explosie volgde en er brand uitbrak Een aantal omstanders werden gedood en drie oude residenties rond het graf werden vernietigd Koning Radama II Toen prins Rakoto op zijn 32e verjaardag op 23 september 1861 zijn moeder opvolgde als koning Radama II werd het oude beleid compleet omgekeerd De godsdienstvrijheid keerde terug de fanompoana werd afgeschaft de grenzen gingen weer open en een groot aantal nieuwe Europese innovaties werd doorgevoerd Als een reactie op dit nieuwe progressieve bewind werd in 1863 een nieuwe beweging gevormd Ramanenjana genaamd De leden van deze beweging waren fel tegen alle Europeanen en het christendom Zij beweerden dat Ranavalona I nog steeds in leven was en de traditionele religie weer in ere zou herstellen In trance tromba marcheerden een groot aantal leden van de Ramanenjana naar de Rova van Antananarivo terwijl ze de denkbeeldige eigendommen van de overleden koningin op hun schouders en hoofden droegen De chaos die de Ramanenjana in de hoofdstad veroorzaakten was een van de gebeurtenissen die leidde tot de moord op Radama II in dat jaar Grafschennis Nadat Frankrijk Madagaskar had gekoloniseerd werd Ranavalona's doodskist in 1897 door de Franse kolonisten opgegraven en bijgelegd in de graftombe van koningin Rasoherina in de Rova van Antananarivo Een dergelijke grafschennis was een grove belediging in de ogen van de Merina Sommige historici hebben geopperd dat de Fransen dit niet hadden gedaan uit onwetendheid maar als een bewuste poging om de Malagassiërs te intimideren en hun geloof in de kracht van de koninklijke razana te vernietigen Visies op Ranavalona's bewind Het beleid van Ranavalona werd sterk veroordeeld door haar Europese tijdgenoten die de koningin beschreven als een irrationele tiran een xenofoob en een krankzinnige en een Frans historicus verwees naar haar als Ranavalona la Sanguinaire Bloeddorstige Ranavalona Volgens een Malagassisch historicus daarentegen was de westerse visie op de koningin sterk vertroebeld hij schreef dat buitenlandse historici haar niet konden vergeven omdat ze de banden met Europa verbrak Rond het begin van de 21e eeuw werd de visie op koningin Ranavalona bijgesteld door Europese historici die zich hadden gebogen over haar gevoerd bewind Zij beschreven haar als een scherpzinnig politicus die waardering had voor Madagaskars cultureel erfgoed en het wilde beschermen tegen de Europese invloed; Ranavalona bezag het christendom als een ondermijning van het respect voor het koningshuis en deed er derhalve alles aan om de koninklijke razana tevreden te houden Zelfs de Malagassiërs hebben geen eenduidige visie op Ranavalonas beleidsvoering Het is inderdaad zo dat er in Madagaskar geen straatnamen naar Ranavalona zijn vernoemd wel naar een groot aantal andere Merina-monarchen Een bazige vrouw of een strenge moeder wordt door Malagassiërs denigrerend een Ranavalona genoemd en velen refereren aan de koningin als de vleesgeworden duivel Dit zijn echter voornamelijk uitspraken van christelijke Malagassiërs die haar veroordelen om het verbod op het christendom en de wrede strafmaatregelen voor hen was de periode van Ranavalonas regering een zwarte bladzijde in de geschiedenis van het eiland Er bestaat ook een grote groep Malagassiërs die Ranavalona juist bewonderen om de moeite die ze deed om de traditionele cultuur van haar volk te bewaren Op één punt zijn de meeste Malagassiërs het wel met elkaar eens namelijk dat koningin Ranavalona I een sterk leiderschap had getoond en zo een iconisch figuur is geworden in de Malagassische geschiedenis Geslachtslijn dynastie NB Voor het overzicht zijn de overige partners en kinderen weggelaten< small> Gerelateerde artikelen Europeanen in Madagaskar Geschiedenis van Madagaskar Merina volk Rense Westra Oudwoude 30 september 1946 – Leeuwarden 2 maart 2015 was een Friese acteur Werk Westra speelde in meer dan tachtig stukken van het Friese beroepstheatergezelschap Tryater waaronder in Friestalige uitvoeringen van Richard de Derde Een midzomernachtsdroom en Romeo en Julia van Shakespeare en De kersentuin van Tsjechov Daarnaast was hij vanaf 1985 in verschillende Friestalige speelfilms te zien waaronder De Gouden swipe 1995 en De Fûke 2000 Voor zijn rol in deze laatste film werd hij genomineerd voor een Gouden Kalf in de categorie Beste Acteur Westra speelde Veldwachter Zwart in twee verfilmingen van De Kameleon-jeugdboekenreeks en in de daarnaar gemaakte musical De Kameleon Ontvoerd 2006 Op televisie was Westra te zien in soapseries als Goudkust 1996 en Westenwind 1999 Bekend werd hij mede door zijn hoofdrol als Beant Baas in de Friestalige sitcom Baas Boppe Baas die van 2001 tot 2005 bij Omrop Fryslân was te zien Ook in de door Rients Gratama in 2007 geregisseerde gelijknamige theaterversie van deze serie speelde hij een hoofdrol Westra had een vaste rol in de Friese advocatenserie Dankert en Dankert Westra was tevens actief voor de Friese schooltelevisie en in Friestalige cabaretprogramma's Ook sprak hij verscheidene documentaires in en was hij te zien in reclamespotjes Persoonlijk leven In Westra's persoonlijke leven speelde het christelijke geloof een voorname rol Hij was een regelmatige kerkganger en preekte ook zelf zowel in het Fries als in het Nederlands Overlijden Rense Westra overleed op 2 maart 2015 in het MCL te Leeuwarden Hij werd 68 jaar Filmografie selectie 1985 De Dream 1995 De Gouden swipe 1996 Goudkust tv-serie 1996 Marie Antoinette is niet dood 2000 In goede aarde Yesterday 2000 De Fûke 2001 Nynke 2001-2002 Westenwind tv-serie 2001-2005 Baas Boppe Baas tv-serie 2003 De Schippers van de Kameleon 2003 Útgong 2003 De Passievrucht 2004 Sinterklaas Pakt Uit 2004 Floris 2005 Kameleon 2 2006 De Sportman van de Eeuw 2006-heden Dankert en Dankert tv-serie 2007 De scheepsjongens van Bontekoe 2008 TiTa Tovenaar tv-serie 2008 Snuf de Hond in oorlogstijd 2008-heden Bit tv-serie op Omrop Fryslân 2009 De Hel van '63 2010 Snuf en het spookslot 2010 Snuf en de IJsvogel 2011 Penny's Shadow 2011 Flikken Maastricht tv-serie 1 afl 2011 New Kids Nitro 2013 Leve Boerenliefde 2014 Stuk! Externe links A2 |} Rijksweg 73 is een Nederlandse autosnelweg en loopt van het knooppunt Ewijk tot aan de aansluiting met de Rijksweg 2 bij Echt De bijnaam van de A73 is de ruggengraat van Limburg Hij wordt zo genoemd omdat hij noord en zuid Limburg met elkaar verbindt Vanaf knooppunt Ewijk langs Nijmegen tot aan het knooppunt Rijkevoort bij Boxmeer volgt de E31 de A73 Hier gaat de E31 verder als A77 tot de grens bij Gennep en als BAB57 verder naar het Ruhrgebied Bij Venlo heeft de A73 een aansluiting met de A74 die ten zuiden van grensovergang Keulse Barrière aansluit op de BAB61 richting Mönchengladbach Daarna loopt de weg oostelijk langs Roermond om tussen Maasbracht en Echt te eindigen op de A2 Geschiedenis Rijksweg 73 is een weg met een lange voorgeschiedenis de 106 kilometer die de weg lang is zijn globaal in ongeveer 25-30 jaar aangelegd waarvan de laatste 42 kilometer tussen 2003 en 2008 Al in de jaren zestig van de twintigste eeuw werd er gesproken over een snelwegverbinding langs de steden Nijmegen Venlo en Roermond Deze zogenoemde ruggengraat van Limburg moest voor een snelle noord-zuidverbinding gaan zorgen en de bestaande doorgaande wegen ontlasten A73-Noord Nijmegen-Venlo De A73-Noord loopt van knooppunt Ewijk bij Nijmegen tot aan knooppunt Zaarderheiken bij Venlo en is zo'n 70 kilometer lang Afgezien van een kort traject nabij Grubbenvorst en aan de westkant van Nijmegen openden substantiële delen van de A73 pas in 1986 Nijmegen-Lindenholt Knooppunt Rijkevoort Aan de totstandkoming van dat deel zijn lange discussies voorafgegaan In 1993 werd de weg tot aan Venray verlengd en drie jaar later kon de weg tot Venlo worden geopend Het traject Nijmegen-Venlo bestond nu over de gehele lengte uit 2x2 rijstroken A73-Zuid Venlo-Echt Controverse over tracé De geschiedenis van het zuidtracé loopt nog verder door Jarenlang werd er vergaderd over de beste ligging van de weg op de oost- of op de westoever van de Maas Beide oevers kenden hun voor- en nadelen Op zowel de oost- als de westoever liggen veel bebouwde en bewoonde gebieden en ook kenden beide oevers een drukke doorgaande weg die vooral door vrachtverkeer veelvuldig werd gebruikt de N271 oost en de Napoleonsweg N273 west Vooral op die laatste weg vonden vaak ongelukken plaats met dodelijke afloop Milieuorganisaties pleitten unaniem voor aanleg op de westoever omdat het tracé over de oostoever door veel kwetsbare natuur zou lopen De oostoeverroute geeft echter een betere ontsluiting van woongebieden en bedrijven en de plaatselijke kamers van koophandel en de provincie Limburg wedijverden daarom voor dat tracé< ref> Uiteindelijk besloot het kabinet in 1995 voor aanleg op de westoever Eén dag later nam het parlement met slechts één stem verschil een motie aan dat de weg over de oostoever moest worden aangelegd Het kabinet voerde de motie uit Er bleven echter problemen met milieueffectrapportages en Europese regels Dit had echter geen resultaat op 13 november 2002 besloot de Raad van State dat de aanleg op de oostoever door kon gaan< ref> Bouw Op 6 januari 2003 ging officieel de eerste schop de grond in bij Swalmen Vanaf 2006 vonden over het gehele traject werkzaamheden plaats opdat de weg op 1 januari 2008 zou kunnen worden opengesteld De A73-Zuid telt 8 nieuwe aansluitingen en twee nieuwe knooppunten Tiglia A74 en Het Vonderen A2 Verder zullen er ruim 40 viaducten bruggen en ecoducten worden aangelegd In de A73-Zuid zijn twee tunnels gebouwd en een open tunnelbak Bij Roermond is de Roertunnel gebouwd een 245 kilometer lange landtunnel onder het Roerdal en de Roermondse wijken De Kemp en Kitskensberg Bij Swalmen kwam een 1 kilometer lange tunnel de Swalmentunnel waarvan 400 meter gesloten is Hiervoor heeft men eerst een deel van het treinspoor moeten verleggen Tot slot is er bij de bebouwing van Tegelen een open tunnelbak met een lengte van 1 kilometer verrezen De A73 Zuid is uiteindelijk op 18 februari 2008 voor het verkeer vrijgegeven waarbij in de tunnels 1 rijstrook per richting beschikbaar is Aldaar geldt een snelheidsbeperking van 70 km h Gedurende de nachten en weekends is de weg afgesloten om de tunnelbeveiliging te optimaliseren Vanaf 17 november bleven de tunnels tot aan het einde van het jaar elke dag open In januari gingen ze vervolgens 9 weken dicht om de beveiliging te kunnen afronden De volledige openstelling van de tunnels werd op dat moment nog voorzien in maart 2009 Eind juli 2008 kwam Rijkswaterstaat met het besluit om de tunnels van augustus tot november helemaal te sluiten vanwege afbouwwerkzaamheden Op 1 januari 2009 zou 1 jaar later dan gepland de A73-zuid officieel worden opengesteld voor verkeer Dit gebeurde echter weer niet De tunnels bleven wel open maar nu met 1 rijbaan per rijrichting en nog steeds met een snelheidslimiet van 70 km h Op 9 juli 2009 meldde de woordvoerder van het gehele project dat de A73-zuid op 1 december 2009 nu echt officieel open zal gaan Wel zal van 1 september tot 1 december de Roertunnel helemaal zijn afgesloten en van 1 oktober tot 1 december de Swalmentunnel Daarna gaat de A73-zuid bijna 2 jaar later dan gepland helemaal open Er zijn dan 2 rijbanen beschikbaar en er zijn geen beperkingen meer voor vervoer van gevaarlijke stoffen Wel geldt er een snelheidslimiet van 100 km h en is er een inhaalverbod voor vrachtauto's< ref> Activiteiten rondom de openstelling zuidelijk tracé Met het naderen van de geplande openstelling hebben diverse organisaties en instellingen activiteiten gepland Zo was het de bedoeling om op 23 en 24 juni 2007 een Eurorace te organiseren op een gedeelte van het snelwegentraject bij Roermond waarvoor onder andere Jos Verstappen was uitgenodigd Het bleek echter allemaal te complex en te tijdrovend voor zo'n korte tijd en Verstappen liet weten andere bezigheden te hebben Hiermee was het autosportevenement van de baan Op 1 augustus 2007 mochten de kinderen die meededen aan Kinder Vakantie Werk KVW in Swalmen een dag lang doorbrengen in en rondom de tunnel Samen met de bouwers en Rijkswaterstaat werden de kinderen een dag vermaakt met sport en spel Ook de traditionele motortocht die jaarlijks plaatsvindt ging door de nieuwe tunnel Op 16 december 2007 zou er een marathon plaatsvinden over het gehele traject De marathon was bedoeld om op symbolische wijze de overdracht van de 42 kilometer lange snelweg aan de automobilist te markeren In 2008 is tijdens de sluiting in september een zeer grote brandoefening gehouden in de Roertunnel Hierbij moesten de hulpdiensten van heel de gemeente Roermond en van een deel van de gemeente Swalmen uitrukken De oefening is goed verlopen en er zijn geen gewonden gevallen Aantal rijstroken {| class"wikitable" font-size 95%;" ! Traject ! Aantal rijstroken ! Maximumsnelheid |- | Knooppunt Ewijk Knooppunt Neerbosch || 2×2 || 120 km h |- | Knooppunt Neerbosch afrit Vierlingsbeek || 2×2 || 130 km h |- | afrit Vierlingsbeek afrit Venray || 2×2 || 130 km h |- | afrit Venray Knooppunt Zaarderheiken || 2×2 || 130 km h |- | Knooppunt Zaarderheiken afrit Maasbree || 1+2+2+1 || 100 km h |- | afrit Maasbree Knooppunt Tiglia || 2×2 || 100 km h |- | Knooppunt Tiglia Swalmen || 2×2 || 120 km h |- | Swalmen afrit Linne || 2×2 || 100 km h |- | afrit Linne Knooppunt Het Vonderen || 2×2 || 130 km h |} Toekomst Het doortrekken van de A73 langs Beuningen over de Waal naar de A15 is een optie die regelmatig opduikt als oplossing voor de grote verkeersdrukte op de wegen rondom Nijmegen Er is echter al een oplossing voor dit probleem gevonden; de brug van de A50 over de Waal ter hoogte van Ewijk wordt verbreed naar 4x2 ipv 2x2 rijstroken Foto's Kunstobjecten langs de A73 Watertempel A73 sculptuur bij de afrit Beuningen Fier A73 een sculptuur geplaatst op de kop van het geluidsscherm bij Beuningen een sculptuur geplaatst ter hoogte van Staddijk in Nijmegen tussen afslag Wijchen en afslag Nijmegen-Dukenburg Zie ook Roertunnel Over de langste landtunnel 245 km van Nederland die bij Roermond gebouwd is Swalmentunnel Over de 1 km lange landtunnel 04 km gesloten bij Swalmen op de A73-zuid Externe links Romanèche-Thorins is een gemeente in het Franse departement Saône-et-Loire regio Bourgondië en telt 1717 inwoners 1999 De plaats maakt deel uit van het arrondissement Mâcon Geografie De oppervlakte van Romanèche-Thorins bedraagt 98 km² de bevolkingsdichtheid is 1752 inwoners per km² Demografie Onderstaande figuur toont het verloop van het inwonertal bron INSEE-tellingen Externe links Sifan Hassan Amhaars ሲፋን ሀሰን Nazreth ca1993 is een Nederlandse atlete van Ethiopische afkomst die zich heeft toegelegd op de middellange afstanden waarin zij in korte tijd een zeer hoog niveau heeft bereikt Op 22 november 2013 kreeg de atlete de Nederlandse nationaliteit en een zilveren op de 5000 m Biografie Persoonlijk leven In 2008 werd Hassan door haar moeder naar Nederland gestuurd Over de achtergronden die hiertoe leidden laat zij niets los Aanvankelijk kwam zij terecht in een opvangkamp in Zuidlaren waar zij zich doodongelukkig voelde "Ik heb iedere dag gehuild Ik was daar zo ongelukkig Ik mocht niet naar buiten het was een gevangenis Ik wilde dood" aldus de Ethiopische Trainen op Papendal Er kwam pas verandering in die situatie toen zij in Eindhoven terechtkwam waar zij werd opgenomen door de Ethiopische gemeenschap en voor het eerst zelfstandig kwam te wonen Ze startte er een opleiding in de zorg aan het plaatselijke ROC Ze werd lid van Eindhoven Atletiek waar haar trainer oud-atleet Aiduna Aitnafa was Tijdens de Sylvestercross in Soest eind 2011 liep ze in de kijker van bondscoach Honoré Hoedt Deze nam haar op in zijn trainingsgroep Hassan kwam te wonen in een atletenflat op Het Dorp bij Arnhem waardoor zij regelmatig op Papendal kon trainen Sinds Hoedt medio 2013 zijn bondstrainerschap heeft beëindigd als gevolg van de drastische bezuinigingsmaatregelen die de Atletiekunie moest nemen heeft deze nu zijn Running Team Europe opgericht waarin onder meer Sifan Hassan is opgenomen De trainingen op Papendal konden hierdoor worden gecontinueerd Pogingen tot versnelde naturalisatie In 2013 liep Hassan al vroeg in het seizoen op de 1500 m een tijd van 40637 waarmee zij zich in feite kwalificeerde voor de ] in ] In ] en ] verbeterde zij zich verder middels enkele races via 40402 tot 40373 Ter vergelijking het ] op dit onderdeel staat al sinds 1987 op 40363 op naam van ] Hierop besloot technisch directeur ad interim ] van de Atletiekunie pogingen in het werk te stellen om versnelling aan te brengen in de aanvraag van een Nederlands ] voor de Ethiopische zodat Hassan in Moskou voor Nederland zou kunnen uitkomen Alle inspanningen mochten echter niet baten waardoor de Ethiopische dit WK aan zich voorbij zag gaan Haar ultieme doel is het behalen van een ] op de ] in ] Goud op NK en EK onder 23 Nauwelijks had Sifan Hassan haar Nederlandse paspoort ten slotte op 22 november 2013 op zak of haar eerste nationale titel was al een feit Tijdens de jaarlijkse ] die dit jaar tevens dienst deed als decor voor de ] bleek zij niet alleen te sterk voor alle Nederlandse deelneemsters maar ook voor de voltallige buitenlandse concurrentie Aan de finish van de 8100 meters tellende veldloop had zij twintig seconden voorsprong op de als tweede finishende ] ] en ruim een minuut op ] die als eerstvolgende Nederlandse op de vijfde plaats binnenkwamEnkele weken later zegevierde Sifan Hassan ook bij haar eerste internationale optreden voor Nederland Op de ] kampioenschappen veldlopen in het ] ] zegevierde zij in de wedstrijd voor atletes ] Bovendien behaalde zij een bronzen ] als lid van de Nederlandse ploeg in het landenklassement Hassan is hiermee na ] kampioene U23 in 2008 nu de tweede Nederlandse die deze titel ooit veroverdeOp de laatste dag van het jaar sloot Hassan 2013 in stijl af met het winnen van de Sylvestercross in Soest de traditionele jaarafsluiter die zij ook in 2012 reeds op haar naam had geschreven Alleen was zij deze keer bijna een minuut sneller Tweemaal gekwalificeerd voor WK indoor Tijdens de internationale indoorwedstrijden in ] van 2014 liep Hassan op de ] een tijd van 84532 Dat was bijna een halve minuut onder de kwalificatielimiet van 91400 voor de ] in het ] ] Daarnaast was het op dat moment ook de beste wereldjaarprestatie en de tweede indoortijd ooit door een Nederlandse gelopen Veertien dagen later realiseerde zij tijdens de Indoor Grand Prix van ] een tijd van 40534 op de 1500 m waarmee zij het ] van 40640 uit 1988 van ] uit de boeken liep Tevens kwalificeerde zij zich nu ook op deze afstand voor Sopot Op het WK kwam ze uit op de 3000 m waar ze op de vijfde plaats eindigde in een tijd van 90322< ref> In de kwalificatie liep ze een tijd van 8585 Kampioenschappen Internationale kampioenschappen Nederlandse kampioenschappen Persoonlijke records ;Baan ;Weg ;Indoor Palmares 800 m 2013 ] te Heusden – 20086 1000 m 2013 Ter Specke Bokaal te Lisse – 24143 1500 m ;Kampioenschappen + overig 2013 ] – 40637 2013 ] 40402 2013 bm ] – 42187 2013 9e ] 41054 2014 ] 40179 2014 ] 40418 2015 ] 41731 2015 ] 40905 ;Diamond League-resultaten 2013 ] te Lausanne – 40373 2014 ] 40119 NR 2014 5e ] 35938 NR 2014 ] 35700 NR 2014 ] – 40067 2014 ] 40162 3000 m ;Kampioenschappen + overig 2012 ] te Leiden – 90888 2013 Track Meeting te Utrecht – 84161 ;Diamond League-resultaten 2013 ] 83253 2014 ] 82938 NR 5000 m 2014 EK 153179 10 km 2012 12e ] 3428 veldlopen 2011 Sylvestercross 6000 m te Soest – 2236 2012 Sylvestercross – 2230 2013 Warandeloop NK veldlopen – 2709 2013 EK veldlopen U23 te Belgrado 6 km 1940 2013 Sylvestercross 2137 ] ] ] Het Spaceshuttleprogramma was een Amerikaans ruimtevaartprogramma om mensen en vracht naar de ruimte te brengen door middel van ruimteveren space shuttles De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA begon midden jaren 70 met de ontwikkeling van de spaceshuttle officieel genoemd Space Transportation System STS met hulp van de Amerikaanse luchtmacht De gedachte achter de ontwikkeling van het STS was het bouwen van een herbruikbaar ruimteschip om goedkoop en op regelmatige basis ruimtemissies te kunnen vliegen De structuur van de spaceshuttle is op het moment van lancering een roestkleurige externe tank twee slanke Solid Rocket Boosters en het ruimteveer een gevleugeld ruimtevaartuig de spaceshuttle in enge zin NASA heeft in totaal acht spaceshuttles laten bouwen Atlantis Challenger Columbia Discovery Endeavour Enterprise Explorer en Pathfinder Enterprise en Pathfinder werden gebouwd als testobjecten en werden niet ingezet voor ruimtevluchten Op 12 april 1981 was Columbia het allereerste ruimteveer dat in een baan rond de aarde werd gebracht Tot mei 2010 zijn er 131 missies gevlogen waarvan twee fataal zijn afgelopen In 1986 desintegreerde Challenger 73 seconden na de lancering waardoor er geen commerciële satellieten meer met een spaceshuttle vervoerd mochten worden Het ongeluk van Columbia in 2003 had tot gevolg dat er beslist werd dat in 2010 de spaceshuttles uit de vaart zouden worden genomen Er bestaan nog drie ruimtewaardige spaceshuttles Discovery Atlantis en Endeavour Ze worden niet meer gebruikt de laatste missie met Atlantis werd in juli 2011 gevlogen In mei 2009 werd de laatste missie gevlogen die niet naar het ISS ging STS-125 een onderhoudsmissie naar de ruimtetelescoop Hubble De STS-133 met als eerste verwachte lanceerdatum 16 september 2010 zou oorspronkelijk de laatste missie van het Spaceshuttleprogramma zijn Op 19 juni 2008 werd echter besloten tot een extra missie STS-134 en nog later werd daar STS-135 aan toegevoegd De STS-135 vertrok op 8 juli en landde op 21 juli 2011 Inleiding Het idee van een herbruikbaar ruimtevaartuig dateert van de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw De spaceshuttle is belangrijk voor het Internationale ruimtestation ISS Vergeleken met andere raketten kan de spaceshuttle met meer bemanning en een hogere frequentie het ruimtestation bezoeken en bemanning afzetten en ophalen en ook een grote lading meenemen Voor het ontwerp van de spaceshuttle is NASA verantwoordelijk en de shuttle werd gebouwd door Lockheed Martin Tegenwoordig wordt het beheer en het onderhoud van de spaceshuttle door NASA uitbesteed aan het consortium USA United Space Alliance bestaande uit Lockheed en Boeing De eerste spaceshuttle die gebouwd werd was op 17 september 1976 klaar en heette Enterprise Enterprise is alleen gebruikt voor testvluchten in de atmosfeer van de aarde; deze spaceshuttle is dus nooit de ruimte in gelanceerd Het is wel de enige spaceshuttle die in het Belgische en het Nederlandse luchtruim geweest is in het kader van een Europese promotietoer bezocht Enterprise in 1983 onder andere de Paris Air Show Op weg naar Londen vloog zij op de rug van een Shuttle Carrier Aircraft over onder meer Brussel Antwerpen en Amsterdam en langs het strand van Zandvoort De eerste spaceshuttle die de ruimte in gelanceerd werd was Columbia Haar eerste ruimtereis STS-1 begon op 12 april 1981 vanaf Kennedy Space Center in de Amerikaanse staat Florida Deze shuttle verongelukte bij de landing van missie STS-107 op 1 februari 2003 De spaceshuttle wordt gelanceerd met een zeer grote afkoppelbare externe brandstoftank voor de hoofdmotoren van de shuttle en twee grote stuwraketten die op vaste brandstof werken en die bij het eerste stadium van de lancering de meeste stuwkracht leveren Bij het terugkeren in de atmosfeer remt de shuttle af door de wrijving met de lucht waarbij veel warmte vrijkomt Het ruimteveer landt als een zweefvliegtuig zonder eigen motoren Bij het laatste deel van de landing wordt een remparachute gebruikt om sneller vaart te minderen op de landingsbaan Externe tank en boosters Bij het eerste deel van de lancering van de spaceshuttle wordt de meeste stuwkracht geleverd door de twee vaste-brandstofraketten zogeheten boosters Deze zijn na twee minuten leeg en worden dan afgestoten Ze landen aan parachutes in de Atlantische Oceaan waarna ze worden geborgen en hergebruikt Vanaf 7 seconden voor de lancering werken tevens de drie hoofdmotoren van de shuttle zelf de Orbiter gevoed met brandstof uit de externe brandstoftank Dit is een lichte tank waarin vloeibare zuurstof van -180 °C en vloeibare waterstof van -250 °C worden gepompt Tijdens de lancering worden deze vloeistoffen naar de hoofdmotoren gepompt waar ze verdampen en de waterstof met de zuurstof reageert verbrandt Daarbij ontstaat veel waterdamp Door de goede geleidbaarheid van metaal wordt de buitenkant van de tank al snel bijna net zo koud als de inhoud Daarom is de externe tank voorzien van een dikke laag isolatieschuim Zonder dat zou zich veel ijs vormen door aanvriezing van waterdamp uit de buitenlucht Een groot deel van dit ijs zou lostrillen bij de lancering en een gevaar vormen voor het hitteschild van de shuttle Ongeveer acht minuten na de lancering is de externe tank leeg en wordt deze afgeworpen In tegenstelling tot de andere delen van de spaceshuttle wordt de externe tank niet hergebruikt Na het afstoten van de externe brandstoftank duurt de lancering nog zo'n twee minuten; de hoofdmotoren van de spaceshuttle worden dan niet meer gebruikt kleinere motoren zorgen voor de nog benodigde stuwkracht Het isolerende schuim op de externe brandstoftank wordt erop gespoten waarna het uithardt Het schuim dient naast hitteschild ook als beperking voor de ijsafzetting op de externe tank Tijdens de lancering breken soms delen van het isolatieschuim af al dan niet voorzien van ijs dat op het schuim ontstaat door de grote kou Beschadiging van het hitteschild van de shuttle door een afbrekend stuk schuim was de belangrijkste oorzaak van de ramp bij de terugkeer van Columbia op 1 februari 2003 het ruimteveer Columbia viel toen uit elkaar bij terugkeer in de atmosfeer op 60 kilometer hoogte Daarom heeft NASA besloten in 2011 in eerste instantie 2010 van de spaceshuttle af te stappen en een ruimtevaartuig ontwikkelen dat op de top van de raket geplaatst is zodat dit grote probleem verdwijnt Hoofdaandrijving De hoofdaandrijving bestaat uit drie herbruikbare raketmotoren Space Shuttle Main Engines SSME's die werken op vloeibare zuurstof en vloeibare waterstof en worden gebouwd door Pratt & Whitney Rocketdyne Division De stuwstoffen worden meegevoerd in de grote externe tank en wordt onder druk aan de motoren toegevoerd Elke hoofdmotor kan via een hydraulisch stuursysteem tot 105 graden in beide richtingen zwenken om de richting van de stuwkracht te regelen en zo de stabiliteit van de vlucht te garanderen De hoofdmotoren kunnen over een bereik van 65% tot 109% van hun nominale vermogen geregeld worden Hierbij geldt 100% voor een stuwkracht van 1700 kN 170 ton Op zeeniveau wordt de motorstuwkracht op 104% gebracht Na 45 seconden wordt de motorstuwkracht verminderd tot 72% om te voorkomen dat de krachten op de shuttle te groot worden wanneer het door de geluidsbarrière gaat Na 75 seconden wordt de motorstuwkracht weer opgevoerd tot 104% De hoofdmotoren zijn ontworpen voor een levensduur van 75 uur 55 lanceringen De hoofdmotoren zijn 43 m lang met een diameter van 23 m bij de straalpijp uitlaat De brandstof wordt in twee stappen op druk gebracht De eerste stap de Low Pressure Fuel Turbopump LPFTP brengt de druk op 19 bar De tweede stap is een hogedrukcentrifugaalpomp High-Pressure Fuel Turbopump HPFTP en brengt de druk op 450 bar De vloeibare zuurstof wordt eveneens in twee stappen op druk gebracht De eerste stap de Low Pressure Oxidizer Turbopump LPOTP brengt de druk op 29 bar De tweede stap is een hogedrukcentrifugaalpomp High-Pressure Oxidizer Turbopump HPOTPen brengt de druk op 300 bar Energie voor aandrijving van de hogedrukstuwstofpompen komt van voorverbranding van de stuwstoffen waarmee meertrapsturbines worden aangedreven Als maximale vermogens voor de stuwstofpompen wordt 53 MW voor de brandstofpompen en 17 MW voor de zuurstofpompen opgegeven Hitteschild Tijdens het begin van de landing wordt de kinetische energie van de shuttle via wrijving met de atmosfeer omgezet in warmte thermische energie Zonder speciale maatregelen in de vorm van een hitteschild zou de constructie van de shuttle smelten of zelfs verdampen Het aluminium van de shuttle mag niet warmer worden dan 180 °C De onderzijde van het hitteschild bereikt een temperatuur van 1700 °C Het hitteschild bestaat uit diverse materialen zoals thermische tegels thermische isolatiedekens en versterkte koolstofpanelen Thermische tegels De hele onderzijde van de spaceshuttle is bedekt met zwarte thermische tegels die bestand zijn tegen temperaturen tot 1800 °C Deze tegels zijn ongeveer 15x15 cm groot en bestaan uit een extreem licht keramisch materiaal versponnen en gesinterd siliciumoxide De vorm van elke tegel is uniek en als NASA nieuwe tegels nodig heeft moeten deze op bestelling worden gemaakt De dichtheid van de tegels is 0150 kilogram per dm3 De buitenkant van de tegels is zwart om de warmte-uitstraling te vergroten De tegels zijn erg bros en kunnen daardoor geen vervorming opnemen Daarom zijn ze op de huid van de shuttle bevestigd met een elastische lijmlaag waarin bovendien een vezelige Nomex mat is opgenomen De tegels worden aangebracht met een onderlinge spleet om uitzetting door verhitting op te vangen Een witte variant van dezelfde tegels is bestand tegen temperaturen tot 950 °C en wordt op de zijkant van de romp de bovenkant van de OMS-pods en op de bovenkant van de neus van de spaceshuttle gebruikt Als de shuttle te veel vervormt of beweegt springen de tegels los Dit is met name gedurende de eerste vlucht van Columbia gebeurd tijdens het transport op de rug van een Boeing 747 Toen verloor de shuttle bijna de helft van de al aangebrachte tegels Hierop werd door NASA een gewijzigde lijmsoort ontwikkeld die de tegels beter vasthoudt Ook bij de eerste lancering van Columbia viel een aantal tegels van de shuttle maar gelukkig niet op kritieke plekken in het hitteschild Thermische isolatiedekens De bovenkant van de vleugels de laaddeuren en delen van de romp van de spaceshuttle zijn bedekt met thermisch isolerende dekens Deze dekens zijn in tegenstelling tot de thermische tegels flexibel en zijn makkelijker te onderhouden Ze worden toegepast op plaatsen waar de temperatuur minder ver oploopt tijdens de terugkeer in de atmosfeer tot maximaal 650 °C Versterkte koolstofpanelen De neus en de voorranden van de vleugels zijn de delen van de spaceshuttle die het heetst worden tijdens de terugkeer in de atmosfeer De temperatuur kan daar oplopen tot boven 1900 °C waardoor de zwarte thermische tegels hier niet voldoende bescherming bieden In plaats daarvan zijn op deze plaatsen met koolstofvezel en glasvezel versterkte panelen van zuivere koolstof aangebracht Engels RCC Reinforced Carbon Carbon Deze panelen zijn extreem hittebestendig en veel steviger dan de thermische tegels maar niet slagbestendig Tijdens de lancering van Columbia voor missie STS-107 werd een koolstofpaneel in de rand van de linkervleugel geraakt door een stuk losgeraakt schuim van de externe tank Hierdoor ontstond een gat in het paneel Toen 16 dagen later de terugkeer werd ingezet drong het superhete plasma door het gat de vleugel binnen en werd Columbia verwoest Bemanning en missies De spaceshuttle kan kunstmanen meedragen voor hun ruimtemissie of de bemanning gelegenheid geven reeds om de aarde draaiende kunstmanen te vervangen of te repareren De ruimtevlucht van Wubbo Ockels in 1985 was de eerste waarbij de maximale bemanningscapaciteit van acht astronauten werd benut Ook kan de spaceshuttle dienen als vervoermiddel naar en van permanente ruimtestations Van de bemanning maken altijd twee piloten deel uit De andere astronauten houden zich bezig met de taak van de vlucht Proefvluchten Met Enterprise zijn uitgebreide proefvluchten genomen Enterprise werd hiervoor op een speciaal hiervoor aangepaste Boeing 747 een Shuttle Carrier Aircraft geplaatst Ook werd daarmee de spaceshuttle getransporteerd Op die manier is ook een promotievlucht gemaakt langs Frankrijk en Engeland Daarbij werd ook laag over de Nederlandse kustprovincies gevlogen Enkele bijzonderheden hoogte inclusief externe brandstoftank en hulpraketten 5614 m hoogte Orbiter 3723 meter lang spanwijdte 2379 meter Startgewicht 2041166 kilogram varieert per vlucht Landingsgewicht 104326 kilogram varieert per vlucht Maximum laadgewicht 28803 kilogram varieert per orbiter Baanhoogte 185 tot 643 kilometer Snelheid 27875 km h varieert per baanhoogte De gebouwde Spaceshuttles NASA heeft in totaal 8 shuttles laten bouwen ;Test-Spaceshuttles Pathfinder Stalen frame voor testen wordt nu tentoongesteld Enterprise OV 101 Shuttle gebouwd voor testen binnen de atmosfeer wordt nu tentoongesteld ;Operationele shuttles Columbia OV 102 verongelukt tijdens terugkeer op 1 februari 2003 Challenger STA 99 OV 99 verongelukt tijdens start op 28 januari 1986 Discovery OV 103 sinds 9 maart 2011 buiten dienst gesteld Atlantis OV 104 sinds 21 juli 2011 buiten dienst gesteld Endeavour OV 105 sinds 1 juni 2011 buiten dienst gesteld ;Replica's Independence tot 5 oktober 2013 heette deze replica Explorer Lijst met lanceringen Dit is een lijst met alle lanceringen vanaf 1981 tot 2001 Externe links Afbeeldingen BestandShuttlesvg|Tekening van Challenger BestandShuttle delivers ISS P1 trussjpg|Endeavour levert een onderdeel van het ISS af BestandDiscovery mission completed qjpg|Discovery is geland na een succesvolle missie < gallery> Externe link Syrië officieel de Arabische Republiek Syrië is een land in het Midden-Oosten Het grenst in het westen aan de Middellandse Zee in het noorden aan Turkije in het oosten en zuidoosten aan Irak in het zuiden aan Jordanië en in het zuidwesten aan Libanon en Israël Een deel van Syrië de Golanhoogvlakte is door Israël bezet De Eufraat doorsnijdt het land van noordwest naar zuidoost De hoofdstad is Damascus Andere grote steden zijn Aleppo Homs Hama en Latakia De moderne Syrische staat werd opgericht na de Eerste Wereldoorlog als een Frans mandaatgebied Het kreeg onafhankelijkheid in april 1946 De post-onafhankelijkheids-periode was tumultueus en een groot aantal militaire staatsgrepen en pogingen tot staatsgrepen in het land vond plaats tussen 1949 en 1971 Tussen 1958 en 1961 had Syrië een unie met Egypte die beëindigd werd door een militaire coup De president van Syrië is Bashar al-Assad die zijn vader Hafiz al-Assad na diens dood in 2000 opvolgde Syrië behoort tot de Arabische Liga maar is geschorst per 16 november 2011 en meer dan 2 miljoen mensen het land heeft doen ontvluchten Naam De naam Syrië is afgeleid van de oude Griekse naam voor Syriërs of die de Grieken zonder onderscheid toepasten op de Arameeërs en Assyriërs Anderen geloven dat het afkomstig is van Siryon de naam die de Sidoniërs aan de Hermon berg gaven< ref> Nochtans de ontdekking van de Çineköy inscriptie in 2000 ondersteunt de theorie dat de term Syrië afgeleid is van Assyrië De naam Syrië werd van de oudheid tot de Eerste Wereldoorlog gebruikt voor het gebied tussen de hele oostkust van de Middellandse Zee de Levant en de Eufraat Dit Groot-Syrië omvatte dus ook de huidige staten Libanon Jordanië Israël Palestina plus aangrenzende streken in Turkije Geschiedenis van Syrië Syrië ligt in de zogenaamde Vruchtbare Halve Maan en kende vele oude beschavingen zoals Mari Ebla Ugarit en die van de Amorieten Hettieten Babyloniërs Arameeërs en andere Syrië werd achtereenvolgens veroverd en bestuurd door de Perzische Achaemeniden die in de 4e eeuw v Chr verslagen werden door Alexander de Grote Zijn opvolgers de Seleuciden regeerden enkele eeuwen In 63 v Chr veroverde de Romeinse generaal Pompeius Syrië De Romeinen maakten het gebied tot een provincia van hun rijk Syria In de late oudheid bleef het gebied een twistpunt tussen de Romeinen en de Perzische Sassaniden Antiochië was de traditionele uitvalsbasis van de Romeinse legers in hun veldtochten tegen de Perzen De Limes Arabicus vormde de grens met de Perzen Nisibis nu net over de grens met Turkije gelegen vormde de belangrijkste grensplaats tussen het Romeinse Rijk en het Perzische rijk In de 7e eeuw veroverden de Arabieren het land tijdens de Slag bij de Jarmuk in 636 De Arabische dynastie van de Omajjaden regeerde vanuit Damascus ruim een eeuw over het Arabische Rijk De Omajjaden bouwden de beroemde Omajjadenmoskee in Damascus In 749 werden de Omajjaden verslagen door de Abbasiden en verloor Damascus zijn belangrijke betekenis Het centrum van de islamitische macht verschoof naar Mesopotamië Het gebied wat nu Syrië is werd in de 11e eeuw veroverd door de Turkse Seltsjoeken vervolgens door de tot de islam bekeerde Mongolen de Egyptische Mamelukken en in de zestiende eeuw door de Ottomanen De Ottomanen zouden blijven regeren tot aan de Eerste Wereldoorlog In de Eerste Wereldoorlog veroverden de geallieerden Fransen en Engelsen gesteund door Arabische opstandelingen het gebied Gedurende een korte tijd was Syrië een onafhankelijk koninkrijk maar al snel werd het een mandaatgebied van de Fransen die Syrië bezetten en de afsplitsing van Libanon bewerkstelligden Dit werd overeengekomen op de Conferentie van San Remo Het Syrische leger werd de genadeklap toegebracht in de Slag bij Maysaloun op 24 juli 1920 Het oorspronkelijke Franse mandaatgebied Syrië bevatte naast het huidige Libanon ook de Republiek Hatay voorheen bekend als de Sandjak van Alexandretta Dit gebied is de huidige Turkse provincie Hatay Op dat laatste gebied maakte Syrië aanspraak tot na het overlijden van president Hafez al-Assad De Fransen bleven in Syrië tot 1946< ref> Geschiedenis van het christendom in Syrië Syrië wordt wel de bakermat van het christelijk geloof genoemd omdat de apostel Paulus hier zijn zendingstocht door Klein-Azië begon Bekend uit het Bijbelboek Handelingen van de apostelen is het verhaal dat Paulus de joodse christenvervolger op weg naar Damascus een visioen kreeg zich bekeerde en vervolgens het christendom ging prediken In Syrië vindt men de vroegste christelijke kerken zoals de Huiskerk van Dura Europos Thans is circa 10 procent van de bevolking christen In het bergstadje Ma'loula 50 kilometer van Damascus spreken de christelijke inwoners nog de taal die Jezus gesproken zou hebben het Aramees In de rotskerkjes van de kloosters gewijd aan de heiligen Sergius en Taqla hangen oude iconen die regelmatig worden uitgeleend voor belangrijke tentoonstellingen in Europa Na de islamitische verovering van Syrië in 636 baden moslims en christenen zij aan zij tot 705 In die tijd leefde ook de christelijke theoloog en laatste kerkvader Johannes Damascenus die een belangrijke rol speelde aan het hof van de kalief In 705 werd de Kerk van Johannes de Doper afgebroken en vervangen door de Omajjadenmoskee Hier worden ook de relieken van Johannes de Doper vereerd Voor moslims is Johannes net als Jezus een belangrijke profeet De volgende patriarchaten zijn in Damascus gevestigd het oosters-orthodoxe Patriarchaat van Antiochië het oosters-katholieke patriarchaat van de Melkitische Grieks-katholieke Kerk en het patriarchaat van de Syrisch-orthodoxe Kerk Onafhankelijke Syrische Republiek In 1946 werd Syrië onafhankelijk Onafhankelijk Syrië werd een republiek die gesteund door de Sovjet-Unie toenadering zocht tot andere Arabische landen Van 1958 tot 1961 vormde Syrië een staatkundige eenheid met Egypte als de Verenigde Arabische Republiek VAR In 1961 maakte een militaire coup een einde aan de VAR In 1963 kwam de Ba'ath-partij via een nieuwe staatsgreep aan de macht in Syrië In 1967 werd Syrië betrokken in de Zesdaagse Oorlog tussen een Arabische coalitie en Israël Syrië verloor de Golanhoogten aan Israël Aan de politieke instabiliteit kwam een einde toen in 1970 Hafiz al-Assad een coup pleegde en president werd Al-Assad behoorde tot een etnische en religieuze minderheid de Alawieten Hij bleef president tot zijn dood in 2000 Deelname aan de Jom Kipoeroorlog in 1973 en inmenging in de Libanese Burgeroorlog 1975-1990 leverden weinig tastbaar resultaat op maar Syrië bleef wel een machtsfactor in de regio Het terugkrijgen van de Golanhoogten van Israël op welke manier dan ook blijft een hoofddoelstelling van de buitenlandse politiek naast een oplossing van het Arabisch-Israëlisch conflict en het vergroten van de invloed in Libanon Op 2 februari 1982 had een van de zwartste paginas van de moderne Syrische geschiedenis plaats in de stad Hama een bolwerk van de Moslimbroederschap Deze laatsten waren tegen de seculiere socialistische Baath-regering Zij konden rekruteren uit de soennitische meerderheid van de bevolking terwijl de Syrische Ba'ath-regering steunde op een alawitische minderheid van ongeveer 10% De Moslimbroederschap ging ook gewelddadig te werk In februari 1982 kon zelfs van een gewapende opstand gesproken worden President Assad ging de strijd met de Moslimbroederschap aan Dit leidde tot een opstand die bloedig de kop werd ingedrukt Het leger maakte met artillerie en bulldozers een deel van Hama met de grond gelijk Er werden ongeveer 20000 mensen gedood Sindsdien is er geen sprake meer geweest van enige serieuze oppositie Na de dood van Hafiz in 2000 nam zijn zoon Bashar al-Assad de macht over Bashar volgde op dat ogenblik een specialisatie tot oogarts in Londen Oorspronkelijk was zijn oudere broer Bassel al-Assad bestemd om vader Hafiz op te volgen maar hij overleed vóór zijn vader bij een auto-ongeluk onderweg naar het vliegveld Bashar al-Assad bleef in grote lijnen het beleid van zijn vader voortzetten Ten tijde van de Irakoorlog vluchtten Irakezen naar Syrië om het escalerende sektarische geweld tussen sjiieten en soennieten en het verzet tegen het nieuwe regime na de val van Saddam Hoessein te ontvluchten Nadat eind 2010 in Tunesië demonstraties begonnen en daarbij Ben Ali werd verjaagd verspreiden de demonstraties zich door de hele regio waaronder in Syrië Volgens de oppositie werd er door de regering op vreedzame demonstranten geschoten In november 2011 dreigde de Arabische Liga Syrië met sancties vanwege het "hardhandig neerslaan van de protesten" Assad verklaarde in november 2012 tegenover RT dat er in Syrië geen sprake is van een Syrische burgeroorlog maar van pogingen tot buitenlandse inmenging door regionale en internationale grootmachten salafistisch extremisme en van terrorisme tegen de staat Hij verklaarde nooit onder buitenlandse druk afstand te zullen doen van het presidentschap tenzij via algemene vrije verkiezingen door de Syrische bevolking in 2014 President Assad verklaarde tegenover de Armeens-Russische journaliste in Syrië te willen blijven leven en ook sterven Tevens verklaarde hij de weg van onderhandelingen met geweldloze oppositiepartijen en geleidelijke democratische transitie te willen volgen om zo niet de weg vrij te laten voor islamistische extremisten en „imperialistische plannen met het Midden-Oosten en de belangrijke en olierijke Arabische wereld In 2014 werden er presidentsverkiezingen gehouden waarbij ook andere kandidaten dan Assad mochten meedoen hij won die verkiezingen volgens de Syrische autoriteiten met 887% van de stemmen Staatsinrichting en politiek Staatsinrichting Syrië is volgens de grondwet van 2012 een seculiere democratische staat De Arabische Republiek Syrië maakt deel uit van de Federatie van Arabische Republieken en van het "Arabisch Vaderland" Weliswaar zijn vrijheid van meningsuiting van godsdienst en persoonlijke vrijheid in de grondwet gegarandeerd maar in de praktijk wordt Syrië sterk autocratisch geregeerd De Syrische geheime dienst Moeghabarat wordt alom gevreesd Men heeft in de grondwet een clausule ingevoerd die bepaalt dat de president een moslim moet zijn waarbij een imam moest verklaren dat een alawiet een moslim is Hafez al-Assad was immers een alawiet De belangrijkste politieke partij van Syrië is de Arabische Socialistische Baath-partij Tot nu toe is de president van de republiek altijd ook secretaris-generaal van de Baath-partij geweest De Baath-partij is een seculiere partij die zich beroept op de Arabische tradities islamitische joodse en christelijke en de Arabische eenheid Voorheen streefde de Baath-partij naar een socialistische maatschappij-opbouw De Baath-partij de Arabische Socialistische Partij en andere nationalistische en sociaaldemocratische partijen maken deel uit van een alliantie het Nationaal Progressief Front NPF Het NPF zou de massa verenigen en het Arabische ideaal een Arabisch vaderland dichterbij proberen te brengen De alliantie wordt gedomineerd door de Baath-partij De Volksraad het parlement of majlis wordt om de vier jaar gekozen door alle volwassen Syriërs Het staatshoofd van Syrië is de president Sinds 2000 is dit Bashar al-Assad De president wordt om de zeven jaar gekozen en kon tot 2012 telkens herkozen worden In dat jaar vond er een grondwetswijziging plaats waardoor er een termijnlimiet van twee keer zeven jaar van kracht werd Bij het enige referendum over de huidige president en de vijf referenda over de vorige president vader Hafez al-Assad waren er geen tegenkandidaten De president heeft voor een groot deel de uitvoerende macht in handen Het kabinet werd tot 23 juni 2012 voorgezeten door een minister-president Muhammad Naji al-Otari In het voorjaar van 2011 neemt het kabinet van de minister-president ontslag wegens aanhoudende betogingen voor meer democratie Bashar al-Assad stelt Adel Safar oud-minister van Landbouw aan om een nieuwe ministerploeg te presenteren Op 23 juni 2012 presenteerde Syrië een nieuw kabinet onder leiding van premier Riyad Farid Hijab Leger De president van Syrië is opperbevelhebber van de Syrische strijdkrachten die bestaat uit 400000 manschappen bij volledige mobilisatie Het leger maakt gebruik van dienstplichtigen Mannen dienen in het leger zodra ze 18 jaar worden De verplichte periode nam steeds meer af in 2005 van twee en een half jaar tot twee jaar in 2008 tot 21 maanden en in 2011 tot anderhalf jaar Ongeveer 20000 Syrische soldaten zaten in Libanon tot 27 april 2005 toen de laatste Syrische troepen het land verlieten na bijna drie decennia dat wil zeggen sinds de Syrische inmenging in 1976 in de Libanese Burgeroorlog Syrië ontving financiële steun van Arabische golfstaten als gevolg van haar deelname aan de Perzische Golfoorlog tegen Irak die een aanzienlijk deel van haar militaire uitgaven dekte Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 lang de belangrijkste leverancier van training materiaal en krediet voor de Syrische troepen heeft het vermogen van Syrië om moderne militaire uitrusting aan te schaffen bemoeilijkt Het heeft een arsenaal van surface-to-surface raketten Bestuurlijke indeling Syrië is onderverdeeld in 14 gouvernementen die weer zijn onderverdeeld in 61 districten die verder zijn onderverdeeld in sub-districten Buitenlandse betrekkingen Syrië heeft nauwe banden met de landen van de Arabische Liga met Iran en met Rusland Iran steunt Syrië vanwege het feit dat de president en zijn familie tot de sjiitische alawieten behoren De banden met Rusland gaan terug tot ver in de tijd van de Sovjet-Unie Rusland heeft een marinebasis in de Syrische havenplaats Tartous Rusland steunt Syrië vaak binnen de Verenigde Naties De Europese Unie onderhield banden met Syrië de Europese Unie helpt na het Barcelona-proces landen rond de Middellandse Zee financieel De Europese Unie bleef kritisch op de Syrische mensenrechtensituatie Ook de Verenigde Staten en Syrië onderhouden diplomatieke betrekkingen Recent hebben de Amerikanen aangegeven dat zij graag zien dat Bashar al-Assad vertrekt en de VS erkennen hem niet meer als staatshoofd Syrië heeft geen diplomatieke relaties met Israël maar af en toe vonden via een bemiddelaar wel gesprekken plaats met de Israëliërs Ten slotte onderhoudt Syrië nauwe banden met de Libanese Hezbollah Tot 2012 onthield Syrië een nauwe band met het Palestijnse Hamas deze werd echter verbroken nadat Hamas haar steun voor de Syrische rebellen verklaarde Mensenrechten Volgens verschillende organisaties worden in Syrië regelmatig mensenrechten geschonden De noodtoestand die tot april 2011 van kracht was gaf de politie en de geheime diensten de macht om mensen op te pakken en zonder vorm van proces op te sluiten Amnesty International heeft gerapporteerd dat in zowel de gevangenissen van de rebellen als de regering wordt gemarteld Demografie Bevolking Syrië kent zoals zijn buurlanden een zeer diverse bevolkingssamenstelling < ref> In de 20e eeuw is de bevolking van Syrië zo goed als vertwintigvoudigd Talen Arabisch is de officiële taal en het Syrisch-Arabisch is de meest gesproken taal Koerdisch wordt veel gesproken in de Koerdische gebieden van Syrië Veel hoger opgeleide Syriërs spreken ook Frans of Engels Onder de Armenen en Turkomannen wordt ook Armeens respectievelijk een Turks dialect gesproken Voor de opkomst van het Arabisch was Aramees de lingua franca van de regio en deze taal wordt nog steeds gesproken door Arameeërs en Assyriërs Het Syrisch wordt nog steeds gebruikt in de liturgie van enkele kerken Bijzonder is ook dat het Westers neo-Aramees nog steeds wordt gesproken in het dorpje Ma'loula en enkele buurdorpjes Religie Van de bevolking is 74% moslim en 16% christen< ref> In afwijking van de meeste andere Arabische landen is de islam geen staatsgodsdienst maar wel de publieke religie en de sharia is een belangrijke bron van het Syrische recht De identiteit van Syrië is echter vanouds nadrukkelijk Arabisch en pas in de tweede plaats islamitisch Christenen hebben tijdens de regeerperiodes van de beide Assads grote vrijheid genoten en de inheemse kerken kunnen relatief gemakkelijk nieuwe kerken bouwen Het grootste deel van de moslims 74% van de Syrische bevolking behoort tot de soennitische moslims Daarnaast zijn er andere islamitische minderheden waartoe 16% van de bevolking behoort De islamitische minderheden zijn de alawieten een stroming die vaak tot de sjiieten gerekend wordt waartoe ook president Assad behoort ook noessairi's genoemd circa 7% en de ismaëlieten circa 15% Er zijn ook druzen circa 2% De christenen vormen tegenwoordig 10% van de bevolking decennia geleden was hun bevolkingsaandeel veel hoger maar vormen al eeuwenlang geen bevolkingsmeerderheid meer zoals in Libanon wel Zie hiervoor het artikel Syrisch christendom Zij behoren zowel tot de Oosters-orthodoxen tot de Oriëntaal-orthodoxen als tot de Oosters-katholieken Er zijn alzo leden van het Grieks-orthodox patriarchaat van Antiochië de Syrisch-orthodoxe Kerk de Assyrische Kerk van het Oosten de Armeens-apostolische Kerk de Maronitische Kerk de Melkitische Grieks-katholieke Kerk de Armeens-katholieke Kerk de Chaldeeuws-katholieke Kerk de Syrisch-katholieke Kerk Daarnaast zijn er nog Rooms katholieken en protestanten 13 denominaties waarvan de nationaal-evangelische synode de grootste is Er was een kleine maar maatschappelijk belangrijke joodse gemeenschap circa 1500 leden overgebleven met synagoges in Damascus Aleppo en Kamishli Sinds de stichting van Israël in 1948 is de joodse populatie in Syrië aanmerkelijk geslonken In 2010 woonden er naar schatting iets meer dan twintig joden in het land< ref> Eeuwenlang en zeker gedurende de twintigste eeuw leefden de verschillende confessionele en godsdienstige groepen vreedzaam naast elkaar en waren de betrekkingen goed Spanningen met de joodse gemeenschap liepen op na de Zesdaagse Oorlog van 1967 Tijdens de Syrische Burgeroorlog die begon in 2011 kwam het in Homs en Hama tot sektarisch geweld van de grotendeels soennitische opstandelingen onder wie salafistische islamistische strijders uit andere landen tegen alawieten druzen en christenen minderheden die als trouw aan het bestaande Assad-bewind golden Evenwel is ook een aanzienlijk deel van de soennitische moslims in Syrië gematigd Economie Syrië is geclassificeerd door de Wereldbank als een "lager middeninkomen land" Syrië blijft afhankelijk van de olie- en landbouwsector De oliesector levert ongeveer 40% van de exportopbrengsten De landbouwsector is verantwoordelijk voor ongeveer 20 procent van het BBP en 20 procent van de werkgelegenheid De oliereserves zullen naar verwachting afnemen in de komende jaren en Syrië is al een netto-importeur van olie In de Syrische kustwateren in de Middellandse Zee is vanaf 2009 een groot aantal gasvelden gevonden Sinds de burgeroorlog begon kromp de economie met 35 procent en is de Syrische pond gedaald tot een zesde van zijn vooroorlogse waarde De belangrijkste uitvoerproducten van Syrië zijn onder andere ruwe olie geraffineerde producten ruwe katoen kleding fruit en granen Het grootste deel van de Syrische invoer van grondstoffen zijn essentieel voor de industrie auto's landbouwmachines en zware machines Voor burgeroorlog hoopte de regering om nieuwe investeringen in de toeristische aardgas en de dienstensector aan te trekken door zijn economie te diversifiëren en de afhankelijkheid van olie en de landbouw te beperken Inkomsten uit het toerisme zijn drastisch gedaald de hotel bezettingsgraad daalde van 90 procent voor de oorlog tot minder dan 15 procent in mei 2012 Ongeveer 40 procent van alle werknemers in de toeristische sector hebben hun baan sinds het begin van de oorlog verloren De Syrische handel met Rusland Griekenland en tot de opstand Turkije is aanzienlijk Vanouds wordt veel exporthandel door Syriërs bedreven via Beiroet in Libanon Vervoer Syrië heeft drie internationale luchthavens Damascus Aleppo en Lattakia die dienen als knooppunten voor Syrian Air en ook worden gebruikt door verschillende buitenlandse maatschappijen De meerderheid van de Syrische vracht wordt vervoerd door Chemins de Fer Syriens de Syrische spoorwegmaatschappij die aansluit met Turkse Staatsspoorwegen Voor een relatief onderontwikkeld land wordt de spoorweginfrastructuur in Syrië goed onderhouden met veel expresdiensten en moderne treinen Het wegennet in de Syrië is 69873 km lang inclusief 1103 km snelwegen het land heeft ook 900 km bevaarbare maar economisch niet significant vaarwegen Bezienswaardigheden en toerisme Syrië heeft vele historische bezienswaardigheden Enkele hoogtepunten zijn De hoofdstad Damascus waarschijnlijk de oudste bewoonde stad ter wereld De historische stad Palmyra in het Arabisch bekend als Tadmur De historische stad Bosra De historische stad Aleppo Andere steden en dorpen Ar-Raqqah Hama Homs Izra Latakia Maloula Saydnaya Archeologische sites Ain Dara Amrit Apamea Canatha Dode steden Dura Europos Ebla Halabiyeh Hosn Suleiman Kalb Lose Mari Mushabbak Philopopolis Qalat Semaan Resafa Ugarit Kruisvaardersburchten Krak des Chevaliers Burcht van Al Marqab Burcht van Saladin Chastel Blanc Safita Tartous Moskeeën Grote moskee van Damascus Grote moskee van Aleppo Saida Zeinab moskee Galerij Zie ook Monumenten op de Werelderfgoedlijst Syrië van A tot Z Lijst van staatshoofden van Syrië Terrorisme van het Latijnse terror paniek is het zonder wettige grond plegen van ernstig geweld of ernstige dreiging daarmee met een politiek of religieus doel In de meeste opvattingen over wat terrorisme is moet het om illegaal geweld gaan doorgaans gekoppeld aan burgers als slachtoffers Definities van terrorisme Er zijn veel definities in omloop die terrorisme vanuit verschillende perspectieven belichten Een oudere definitie komt uit de 24e druk van het Verklarend handwoordenboek der Nederlandse taal 1956 Het gedwee maken of demoraliseren van een regering of bevolking door daden van terreur Waarbij terreur volgens hetzelfde handwoordenboek gelijkstaat aan schrikbewind Van Dale XIV 2005 definieert terrorisme als het plegen van gewelddaden individuele of collectieve aanslagen gijzelingen verwoestingen ter demoralisering van de bevolking om een politiek doel te bereiken In het Nederlandse Wetboek van Strafrecht geeft artikel 83 de definitie van een terroristisch misdrijf sommige misdrijven vallen hier zonder meer onder sommige andere indien ze worden gepleegd met een terroristisch oogmerk Artikel 83a geeft de definitie van een terroristisch oogmerk Onder terroristisch oogmerk wordt verstaan het oogmerk om de bevolking of een deel der bevolking van een land ernstige vrees aan te jagen dan wel een overheid of internationale organisatie wederrechtelijk te dwingen iets te doen niet te doen of te dulden dan wel de fundamentele politieke constitutionele economische of sociale structuren van een land of een internationale organisatie ernstig te ontwrichten of te vernietigen Bij diverse misdrijven geldt in geval van een terroristisch oogmerk een hogere maximumstraf De Nederlandse Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst AIVD omschrijft terrorisme als Terrorisme is het plegen van of dreigen met op mensenlevens gericht geweld met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen of politieke besluitvorming te beïnvloeden In de definitie van de AIVD staat dat het geweld op mensenlevens gericht moet zijn om terrorisme te kunnen onderscheiden van politiek gewelddadig activisme waarbij het gebruikte geweld niet doelbewust tegen mensenlevens is gericht of nadrukkelijk incalculeert dat bij acties mensenlevens te betreuren zullen zijn Dit is een onderscheid dat niet altijd wordt gemaakt De Nationaal coördinator terrorismebestrijding NCTb omschrijft terrorisme als "Terrorisme is het uit ideologische motieven dreigen met voorbereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld dan wel daden gericht op het aanrichten van maatschappij-ontwrichtende zaakschade met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden" Anders dan de AIVD spreekt de NCTb dus van ideologische motieven en hoeft het geweld niet per se op mensenlevens gericht te zijn maatschappij-ontwrichtende schade is ook terrorisme aldus de NCTb Een commissie van de Verenigde Naties definieerde terrorisme als "Het onrechtmatig en intentioneel veroorzaken van dood of lichamelijke verwondingen of ernstige schade aan eigendom wanneer het doel van het gedrag door zijn aard of context het intimideren van een bevolking is of het dwingen van een overheid of een internationale organisatie om bepaalde handelingen te stellen of ervan af te zien" Problemen zijn evenwel gerezen over de toepasselijkheid van deze definitie op de militaire troepen van een Staat en op bevrijdingsbewegingen Daarom is deze definitie niet door alle landen geaccepteerd en de onenigheid hierover draagt in hoge mate bij aan het feit dat er tot op heden geen antiterrorisme-verdrag is gesloten Men is het er wel algemeen over eens dat terrorisme per definitie niet geld-gerelateerd is dat wil zeggen het doel is niet om zelf materieel rijker te worden de meeste misdaad heeft namelijk dit als doel Soms worden wel bijkomende misdaden gepleegd om aan geld te raken maar dan wel met de bedoeling het voor terroristische dus niet-geldgerelateerde doeleinden te gebruiken Een probleem bij het gebruik van de term terrorisme ontstaat vaak bij politieke vrijheidsstrijd Zo pleegden Joden in het toenmalige Brits Mandaat Palestina moordaanslagen die echter in de geschiedenis van het latere Israël niet als terrorisme gekenschetst worden Een berucht voorbeeld is de bomaanslag op het koning David-hotel in Jeruzalem met zeer veel slachtoffers Ook de moordaanslagen door Nederlanders gepleegd op bijvoorbeeld nazis in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog bijvoorbeeld de aanslag op de beruchte SS-er Hanns Albin Rauter bij Woeste Hoeve gelden over het algemeen niet als terrorisme hoewel zij voldoen aan alle punten van de bovenstaande definities Daarnaast is er het probleem van staatsterrorisme terreurdaden gepleegd door een staat zoals in nazi-Duitsland beschreven in onder meer het boek De SS-staat' van Kogon Doel van terrorisme Het doel is politieke veranderingen af te dwingen door middel van gewelddadige acties die het maatschappelijk leven ontwrichten Deze kunnen bestaan uit het zaaien van angst soms met zeer gewelddadige acties om zo politieke stabiliteit te ondergraven Doelen kunnen onder andere zijn onafhankelijkheid van een volk op zijn grondgebied binnen een staat; verzet tegen bestaande maatschappelijke en of politieke en of religieuze structuren; handhaving van de macht van een bepaalde organisatie of ondergrondse beweging binnen een staat Soorten terrorisme Anarchistisch terrorisme Anarchistisch terrorisme kwam meer voor tussen 1870 en de jaren twintig dan tegenwoordig Een aantal staatshoofden werd vermoord waaronder de President van Frankrijk Marie François Sadi Carnot 24 juni 1894 Koning Umberto I van Italië 29 juli 1900 en President van de Verenigde Staten William McKinley 14 september 1901 De rechtvaardiging voor anarchistisch terrorisme was dat de daden anarchistische ideeën bekend zouden maken Er zijn echter ook veel terroristen en criminelen die zichzelf "anarchist" noemen maar die weinig gemeen hebben met filosofische anarchisten Tot de moderne anarchistische terroristen behoren onder andere de Duitse Revolutionaire Cellen en de Canadese Squamish Five Geen van beiden noemde zichzelf trouwens anarchistisch Een aantal anarchisten neemt deel aan de meer gewelddadige delen van demonstraties zoals de antiglobalisme-protesten vanaf de jaren negentig Een groot gedeelte van de anarchistische beweging is echter tegen het gebruik van geweld en terrorisme en pleit voor pacifisme Mantelorganisaties Met mantelorganisaties Engels front organisations worden organisaties bedoeld die financiën inzamelen voor een terroristische organisatie Al Barakaat een groep die verantwoordelijk wordt gehouden voor financiering voor Al Qaida Benevolence International Foundation een liefdadigheidsinstelling die door de VS beschuldigd wordt van het steunen van terroristische activiteiten waaronder die van Al Qaida Global Relief Foundation beschuldigd van het steunen van islamitische terroristen Holy Land Foundation for Relief and Development een liefdadigheidsorganisatie die beschuldigd wordt van het financieren van Hamas Konsojaya Trading Company beschuldigd van het financieren van aanslagen van Jemaah Islamiyah en Al Qaida in Zuidoost-Azië Terrorisme door extreemlinkse organisaties Extreemlinkse terroristen willen het kapitalisme ondermijnen of vernietigen om het te vervangen door een communistische of socialistische regeringsvorm Voorbeelden van socialistisch georiënteerde terroristische groeperingen Brigate Rosse Rode Brigades Italië Cellules Communistes Combattantes België Communistische Liga 23 September Mexico Euskadi Ta Askatasuna ETA Spanje Japanse Rode Leger Japan Rote Armee Fraktion Duitsland Weather Underground Verenigde Staten New People's Army Filipijnen Revolutionaire Anti-Racistische Actie of RaRa Nederland Lichtend Pad Peru Action Directe Frankrijk Tupamaros Uruguay Terrorisme door extreemrechtse organisaties In de jaren 60 in Frankrijk pleegden tegenstanders van president Charles de Gaulle onder de naam OAS Organisation de lArmée Secrète vele bomaanslagen vooral in Parijs om afscheiding van Algerije te voorkomen onder aanvoering van de Franse ex-generaal Salan De OAS pleegde in anderhalf jaar ruim 1000 aanslagen en daarbij kwamen tussen de 3000 en 12500 mensen om het leven In Zuid-Afrika is de Boeremag actief die volgens de regering wordt beschouwd als een rechts terreurnetwerk die verantwoordelijk was voor de aanslag in Soweto in 2002 Neofascistische terroristen streven naar het afschaffen van liberale democratische regeringen om autoritaire regimes te installeren Ze vallen vaak immigranten aan zijn racistisch bv antisemitisch en xenofoob irrationele angst voor of haat tegen vreemdelingen Gedurende de jaren tachtig was er in Latijns-Amerika sprake van fascistisch georiënteerde doodseskaders Individueel terrorisme Er bestaat ook terrorisme dat door eenlingen gepleegd wordt zonder dat daar een grotere organisatie achter staat Met name in de Verenigde Staten zijn er zich libertariër noemende terroristen die de staat willen afschaffen en tegen elke vorm van overheid zijn De bekendste exponent van deze terroristen is Timothy McVeigh die verantwoordelijk was voor de bomaanslag op een overheidsgebouw in Oklahoma City Nog een bekende individuele terrorist is Theodore Kaczynski bekend als de unabomber die het voorzien had op wetenschappers die zich met kunstmatige intelligentie bezig hielden Hij was bang dat in de toekomst onvermijdelijk de mensheid uitgeroeid wordt door een bovenmenselijke intelligentie als die eventueel door deze geleerden in het leven wordt geroepen Zie voor dergelijk gedachtegoed verder bij de technologische singulariteit In juli 2011 pleegde de Noor Anders Breivik in zijn land twee aanslagen eerst liet hij een autobom ontploffen bij een regeringsgebouw in Oslo waarbij 8 doden vielen Daarna begaf hij zich naar het eilandje Utøya waar hij 69 deelnemers aan een jeugdkamp van de Noorse Arbeiderspartij doodschoot Separatistisch terrorisme Sommige onafhankelijkheidsstrijders zijn ook als terroristisch aan te merken en hun doel is meestal een eigen staat voor hun bevolkingsgroep Ze trachten de overheersende macht te verslaan of te demoraliseren en aandacht te trekken voor hun "nationale bevrijding" Separatistisch terrorisme was in 2010 in de Europese Unie verantwoordelijk voor het merendeel van de terroristische aanslagen Met name de ETA was verantwoordelijk voor deze aanslagen Zij verschillen van terroristen pur sang of anarchistische terroristen doordat hun doel vaak niet gericht is op het omverwerpen van een systeem of samenleving en vaak ook al gedurende langere tijds vruchteloos met legitieme middelen nagestreefd is Niet zelden beantwoordt de staat waartegen dergelijke strijders zich verzetten hun acties met repressie of zelfs staatsterrorisme Voorbeelden met het gebied dat waar om gestreden wordt Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia ASALA voor Armenië Euskadi Ta Askatasuna ETA voor een onafhankelijk Baskenland Corsica Nazione voor een onafhankelijk Corsica Eritrea People Liberation Front EPLF voor Eritrea Front de Libération du Québec FLQ voor een onafhankelijk Quebec Irish Republican Army IRA voor een onafhankelijk Noord-Ierland aansluiting bij Ierland Bevrijdingsleger van Kosovo in Servië UÇK voor onafhankelijkheid van Kosovo Maumau de beweging voor de onafhankelijkheid van Kenia geleid door de latere president Jomo Kenyatta Kach Lechi en Etsel voor het afdwingen van de vestiging behoud en of expansie van de staat Israël OAS Franse terreurbeweging tegen afscheiding van Algerije grootste van Europa Palestine Liberation Front PLF voor een onafhankelijk Palestina Tamiltijgers voor een onafhankelijk Tamil thuisland in het noordoosten van Sri Lanka Volksfront voor de Bevrijding van Palestina PFLP voor een onafhankelijk Palestina Religieus terrorisme Religieuze terroristen gebruiken terreur om te streven naar doelen die zij vanuit hun religie als opdracht beschouwen Christelijke oriëntatie Christelijk georiënteerd Army of God Verenigde Staten Verzetsleger van de Heer Oeganda The Order Verenigde Staten Ku Klux Klan Verenigde Staten Hindoeïstische oriëntatie Hindoeïstisch georiënteerd Ananda Marga Australië India Noorwegen Thailand Islamitische oriëntatie Islamitisch georiënteerde organisaties zorgen wereldwijd voor veel terroristische aanslagen Het National Counterterrorism Center Verenigde Staten zegt in haar jaarverslag NCTC Report on Terrorism 2011 dat ongeveer 70% van alle terroristische moorden van dat jaar wereldwijd wordt gepleegd door soennitische moslims Het rapport stelt Soennitische extremisten zijn voor het derde achtereenvolgende jaar verantwoordelijk voor het grootste aantal terroristische aanslagen en ongelukken Meer dan 5700 incidenten komen op rekening van Soennitische extremisten Het gaat om 56% van het aantal aanvallen en 70% van het aantal doden Voorbeelden van Islamitisch georiënteerde organisaties zijn Al Qaida wereldwijd Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIS ISIL IS Syrië Irak Groupe Salafiste pour la Prédication et le Combat Algerije Groupe Islamique Armé GIA Algerije Groupe Islamique Combattant Marocain GICM België Nederland en Spanje Islamitische Beweging van Centraal-Azië Centraal-Azië Egyptische Islamitische Jihad EIJ Egypte Gama'a al-Islamiyya Egypte Takfir wal Hijra Egypte Europa Midden-Oosten Abu Sayyaf Filipijnen Moro Islamic Liberation Front Filipijnen Jemaah Islamiyah JI Indonesië en omstreken Ansar al-Islam AAI Irak Asbat al-Ansar Libanon Hezbollah Libanon door onder ander Israël de VS Canada en de EU als terroristisch beschouwd Libische Islamitische Gevechtsgroep of Al-Jama'a al-Islamiyyah al-Muqatilah bi-Libya Libië Ansar Dine Mali Al Qaida in de Islamitische Maghreb AQIM Mali Boko Haram Nigeria Ansaru Nigeria Islamitische Beweging van Oezbekistan Oezbekistan Hamas Palestijns Islamitische Jihad PIJ Palestijns Harakat ul-Mujahidin HUM Pakistan Al-Shabaab Somalië Gerakan Mujahideeën Islam Pattani GIMP Thailand Revolutionair Nationaal Front of Barisan Revelusi Nasional BRN Thailand Great Eastern Islamic Raiders' Front IBDA-C Turkije Joodse oriëntatie Joods georiënteerd Irgoen Etsel Israël Jewish Defense League Verenigde Staten Kach Israël Lechi Israël Overige religieuze oriëntatie Aum Shinrikyo Japan Staatsterrorisme Definitie Staatsterrorisme is een daad die wordt beschouwd als terreur en wordt uitgevoerd gedoogd of gesteund door een staat Zoals terrorisme in het algemeen gaat het over moedwillige aanvallen op burgers met als doel het bereiken van een politiek of religieus doel Zoals het gebruik van het woord terrorisme al controversieel is is het woord staatsterrorisme nog controversiëler Dit komt doordat de meeste staten een geweldsmonopolie claimen Een monopolie op deze claim is een vereiste voor effectief overheidsgezag Staatsgezag in de politicologische definitie gaat ervan uit dat de geweldsuitoefening door de staat legitiem uitgeoefend wordt Dit betekent voorzien van een wettelijke basis en proportioneel Schieten op vreedzame demonstranten kan een legale basis hebben in wetten zoals het beschermen van de openbare orde of voorkoming van oproer Echter het gebruik van vuurwapens op ongewapende burgers is dan buiten proportioneel Een waterkanon kan hetzelfde effect bereiken met minder geweld Aangezien statelijk geweld een basis heeft in