Het jaar 1805 is het 5e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 11 Het Michigan Territorium wordt gesticht ;februari 13 De Waaldijk tussen Bemmel en Ochten bij Weurt breekt waardoor een watersnood ontstaat 27 De kathedrale kerk Notre-Dame van Parijs wordt verheven tot basiliek ;april 27 Amerikaanse mariniers vallen samen met de Berbers de stad Derna in Tripolitanië aan The "shores of Tripoli" 29 De ambassadeur in Parijs Rutger Jan Schimmelpenninck wordt door Napoleon aangesteld als raadpensionaris van de Bataafse Republiek Derde Coalitie van Engeland Rusland en Oostenrijk ;mei 26 In de Kathedraal van Milaan wordt Napoleon Bonaparte tot koning van Italië gekroond ;juni 3 De oorlog tussen Tripoli en de Verenigde Staten wordt beëindigd 5 Frankrijk annexeert de Ligurische Republiek 7 Eugène de Beauharnais wordt benoemd tot onderkoning van Italië Zweden verklaart Frankrijk de oorlog De Lewis en Clark Expeditie begint zijn tocht door Noord-Amerika ;juli 26 De regerende dynastie in Hohenlohe-Neuenstein-Öhringen sterft uit Er breekt een successiestrijd uit tussen de andere takken van Hohenlohe-Neuenstein ;augustus 27 Als Napoleon hoort van de opmars van de Oostenrijkers in Beieren stuurt hij de 177000 troepen van zijn Grande Armée die hij heeft klaarstaan in Boulogne-sur-Mer aan de Kanaalkust voor zijn invasie van Engeland naar het zuidoosten 28 Het graafschap Ortenburg sluit een ruilverdrag met het keurvorstendom Beieren Het graafschap wordt aan Beieren afgestaan in ruil voor het ambt Tambach voormalig prinsbisdom Würzburg en een deel van het ambt Seßlach Het nieuwe graafschap krijgt de naam Ortenberg-Tambach ;september 24 De Franse strijdmacht staat rond Ulm tegenover het Oostenrijkse leger verspreid tussen Straatsburg en Weissenburg 26 De Gecedeerde Landen worden bij het Bataafs Gemenebest gevoegd ;oktober 17 Begin van de Slag bij Ulm Na drie dagen heeft Napoleon het Oostenrijkse leger verslagen 21 De Zeeslag bij Trafalgar Horatio Nelson verslaat een Frans-Spaanse vloot ;november 13 Inname van Wenen door Frankrijk ;december 2 Slag bij Austerlitz Napoleon verslaat de Oostenrijkse en Russische legers 15 Geheim verdrag te Wenen tussen Frankrijk en Pruisen Pruisen staat aan Frankrijk af het vorstendom Ansbach het hertogdom Kleef en het vorstendom Neuchâtel Pruisen mag daarvoor het keurvorstendom Hannover bezetten De koning van Pruisen ratificeert dit verdrag niet 21 Er wordt een nieuwe scheiding tussen Holland en Bataafs-Brabant gemaakt Voortaan loopt deze van Willemstad door het Hollands Diep en de Biesbosch naar Heusden 26 vrede van Presburg ;zonder datum Johannes Siberg wordt opgevolgd door Albertus Wiese als gouverneur-generaal van Nederlands-Indië Muziek Antonio Salieri componeert de Missa in Re-minore Literatuur Hendrik Tollens schrijft Lukretia of de verlossing van Rome Bouwkunst Geboren ;februari 3 Otto Theodor von Manteuffel conservatief Pruisisch staatsman overleden 1882 ; maart 3 Jonas Furrer Zwitsers politicus overleden 1861 ;april 2 Hans Christian Andersen Deens schrijver overleden 1875 ;augustus 4 William Rowan Hamilton Iers-Brits filisoof wis- en natuurkundige overleden 1865 ;november 1 Jacobus Groenendaal Nederlands-Vrijstaats politicus overleden 1860 19 Ferdinand de Lesseps Frans bedenker en bouwer van het Suezkanaal overleden 1894 ;exacte datum onbekend Pieter Frederik Waldeck officier van gezondheid in het Nederlands Indisch Leger overleden 1880 Overleden ;januari 23 Claude Chappe 41 Frans uitvinder semafoor ;maart 21 Jean-Baptiste Greuze 79 Frans kunstschilder ;april 29 Lorenz Pasch de Jongere 72 Zweeds kunstschilder Emerico Lobo de Mesquita 58 Braziliaans componist muziekpedagoog dirigent en organist ;mei 9 Friedrich von Schiller 45 Duits dichter en schrijver 25 William Paley 61 Brits filosoof 28 Luigi Boccherini 62 Italiaans cellist en componist ;juni 20 Pieter Pijpers 55 Nederlands dichter en toneelschrijver ;juli 10 Thomas Wedgwood 34 Brits uitvinder fotografie ;oktober 21 Horatio Nelson 47 Brits admiraal ;december 6 Nicolas-Jacques Conté 50 Frans schilder en uitvinder van onder meer het grafietpotlood 27 Belle van Zuylen 65 Nederlands schrijfster Het jaar 1973 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 1 Het Verenigd Koninkrijk Denemarken en Ierland treden toe tot de EEG 6 De 4 Nederlandse scoutingorganen organisaties gaan samen verder als Scouting Nederland 9 Willem van Otterloo neemt afscheid als dirigent van het Residentie Orkest met een uitvoering van de 7e symfonie van Bruckner 10 Het komisch duo Peppi en Kokki verschijnt voor het eerst op de Nederlandse televisie 15 De Amerikaanse president Nixon kondigt een opschorting aan van de offensieve acties tegen Noord-Vietnam vanwege de vorderingen bij de vredesbesprekingen in Parijs 22 In de Verenigde Staten van Amerika erkent het Hooggerechtshof met de arresten in de zaken Doe vs Bolton en Roe vs Wade het recht op abortus 29 In het Gelderse Enspijk vindt de eerste gijzeling in Nederland plaats ;februari 27 Bij een vakbondsdemonstratie in de Surinaamse hoofdstad Paramaribo wordt Jowini Abaisa doodgeschoten ;maart 16 Met de vaststelling van de Concordie van Leuenberg wordt de Gemeenschap van Protestantse Kerken in Europa opgericht Leden zijn de Lutherse de Gereformeerde en de Methodistische kerken in Europa 18 Nederland eindigt als tweede bij het wereldkampioenschap ijshockey voor C-landen in Den Haag en promoveert samen met Noorwegen naar de B-poule ;april 2 In een zware storm wordt het zendschip Norderney van Radio Veronica op het strand bij Scheveningen geworpen Het schip komt muurvast te zitten De storm -met af en toe orkaankracht- richt ook grote schade aan in het Westland In heel Nederland sneuvelen meer dan drie miljoen bomen In de stad Groningen wordt de gemeenteraadsvergadering afgebroken 4 Opening van het World Trade Center in New York 7 Eddy Merckx wint de achtste editie van de Amstel Gold Race 7 Luxemburg wint voor de tweede opeenvolgende keer het Eurovisiesongfestival Anne-Marie David wint het achttiende Songfestival met het lied Tu te reconnaîtras Nederland eindigt met Ben Cramer op de veertiende plaats terwijl België zeventiende en laatste eindigt met Nicole & Hugo die in opmerkelijke blauwe outfits Baby baby zongen 15 Voor eigen publiek wint de Sovjet-Unie het wereldkampioenschap ijshockey 18 In Den Haag demonstreren 80000 vooral jongeren voor de legalisatie van de zeezender Veronica Op dezelfde dag wordt het gestrande zendschip vlotgetrokken en teruggesleept naar internationale wateren 27 In Callantsoog wordt het eerste naaktstrand van Nederland gelegaliseerd ;mei 10 Invasie van Hutu-rebellen vanuit Rwanda en Tanzania in Burundi 18 De Standaard onthult het RTT-schandaal 23 Te Avignon wordt de eerste Pablo Picasso-expositie geopend sinds zijn plotse overlijden op 8 april Alle 201 doeken die hij sinds 1970 schilderde worden er tentoongesteld aldus ook de nieuwste vlak voor zijn dood ;juni 7 De Eemshaven wordt door koningin Juliana officieel geopend 29 Het door Tutsis geleide regeringsleger van Burundi doodt in Tanzania tien Hutus 30 De Tour de France start in Scheveningen ;juli 10 De Bahama Eilanden worden onafhankelijk maar blijven lid van het Gemenebest van Naties 11 De Raad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap wijst De leeuw van Vlaanderen aan als Vlaams volkslied 17 De Afghaanse koning Zahir Shah wordt afgezet door zijn neef Daoud Khan terwijl hij in Italië een oogoperatie ondergaat 18 Bij een busongeluk in de Franse Alpen komen 43 Belgen om het leven 20 De Spaanse wielrenner Luis Ocaña wint de Ronde van Frankrijk 21 Akkoord tussen de presidenten van Tanzania en Burundi na bemiddeling van president Mobutu van Zaïre ;augustus 1 Staatssecretaris Mommersteeg van Defensie schaft de groetplicht voor militairen af 23 Ilie Năstase wordt de allereerste nummer één op de wereldranglijst der tennisprofessionals ;september 2 Nederland wint in het Wagener-stadion het wereldkampioenschap hockey door in de finale India na strafballen te verslaan 11 In Chili pleegt het leger onder generaal Augusto Pinochet een staatsgreep De democratisch gekozen president Salvador Allende die een linkse koers aanhield wordt dood aangetroffen ;oktober 6 Egyptische strijdkrachten steken op deze joodse feestdag onverhoeds het Suezkanaal over en overrompelen met succes de Israëlische Bar-Lev-linie Begin van de Jom Kipoeroorlog Syrische strijdkrachten veroveren de Golanhoogten 12 Het Israëlische leger herovert de Golanhoogten 12 Juan Perón wordt voor de derde maal na een ballingschap van 18 jaar geïnstalleerd als president van Argentinië Zijn echtgenote Isabel Perón wordt vicepresident 14 Leger ingezet tegen studenten-demonstratie in Thailand 1577 doden Koning Bhumibol stuurt militaire junta weg 15 Israëlische strijdkrachten steken het Suezkanaal over en omsingelen het Egyptische Derde Leger 17 Begin van de oliecrisis De Arabische landen boycotten onder andere Nederland omdat dit land Israël steunt 24 Staakt-het-vuren tussen Israël en Egypte ;november 4 In Nederland vindt de eerste autoloze zondag plaats veroorzaakt door de oliecrisis De snelwegen zijn uitgestorven en worden enkel nog gebruikt door fietsers en rolschaatsers ;december 3 De ruimtesonde Pioneer 10 bereikt de planeet Jupiter en stuurt de eerste foto's door naar de Aarde 11 Maria Callas neemt in het Concertgebouw afscheid van het Nederlandse publiek 17 Op deze dag vindt de bloedigste kaping tot dan toe plaats door Palestijnen waarbij 32 doden vallen De kaping duurt 16 uur 31 Wim Kan komt voor het eerst met zijn oudejaarsavondconference op televisie Met 88 scoort hij de hoogste waardering aller tijden Van de desbetreffende elpee gaan er zo'n 300000 over de toonbank ;zonder datum In Nederland moeten artsen voortaan nog drie jaar specialisatie volgen om huisarts te worden Muziek Klassieke muziek 12 januari eerste uitvoering van Steel symphony van Leonardo Balada 14 februari eerste uitvoering van Strijkkwartet nr 4 van Boris Tsjaikovski 17 april eerste uitvoering van Symfonie nr 2 van Kalevi Aho Populaire muziek Hoofdartikel 1973 muziek Album top 10 bron popdossiernl Introspection Thijs van Leer Forever and ever Demis Roussos Osmonds greatest hits The Osmonds 1962 1966 The Beatles Vicky Leandros Vicky Leandros 1967 1970 The Beatles Billion dollar babies Alice Cooper Desperado The Eagles Alle 13 goed deel 5 Diverse artiesten Dubbel twee Boudewijn de Groot Literatuur De Australische schrijver Patrick White ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Anton Koolhaas ontvangt de Tollensprijs Kruistocht in spijkerbroek Thea Beckman Zwaarmoedige verhalen voor bij de centrale verwarming Heere Heeresma De Goelag Archipel Aleksandr Solzjenitsyn Beeldende kunst Bouwkunst Film Bekende films uit 1973 The Exorcist The Sting Magnum Force Live and Let Die Jesus Christ Superstar Enter the Dragon The Wicker Man Geboren ;januari 1 Lahcen Ahansal Marokkaans ultraloper 1 Mohamad Ahansal Marokkaans ultraloper 1 Shelda Bede Braziliaans beachvolleybalster 1 Timon Jacobs Nederlands diskjockey 1 Danny Lloyd Amerikaans kinderster bekend als het jongetje uit de film The Shining 1 Sascha Plöderl Oostenrijks autocoureur 1 DJ Shadow Amerikaans dj en muziekproducer 2 Svetlana Boebnenkova Russisch wielrenster 2 Ján Šipeky Slowaaks wielrenner 3 Mikhail Zaritskiy Russisch-Luxemburgs voetballer 2 Ján Šipeky Slowaaks wielrenner 4 Frank Høj Deens wielrenner 8 Ronald Hamming Nederlands voetballer 11 Mark Dudbridge Engels darter 12 Laurens Looije Nederlands atleet 14 Giancarlo Fisichella Italiaans autocoureur 14 Clarinda Sinnige Nederlands hockeyster 15 Vladislav Bezborodov Russisch voetbalscheidsrechter 15 Tomáš Galásek Tsjechisch voetballer 15 Emily Levan Amerikaans atlete 16 Marlies Somers Nederlands stemactrice zangeres en songwriter 17 Cuauhtémoc Blanco Mexicaans voetballer 17 Ayco Duyster Vlaams radiopresentatrice 17 Juan Manuel Peña Boliviaans voetballer 18 Wouter van der Goes Nederlands diskjockey 18 Makiko Ito Japans atlete 18 Natascha Slijpen Nederlands schrijfster en kunstschilderes overleden 2007 18 Regillio Vrede Nederlands voetballer 19 Jevgeni Sadovy Russisch zwemmer en meervoudig Olympisch kampioen 19 Takahiro Sunada Japans atleet 20 Mathilde Koningin van België 22 Deon Minor Amerikaans atleet 25 Elsbeth van Rooy-Vink Nederlands wielrenster 27 Yoshihide Muroya Japans piloot 31 Portia de Rossi Australisch actrice onder andere Ally McBeal ;februari 1 Yuri Landman Nederlands muziekinstrumentenontwerper muzikant en striptekenaar 2 Aleksander Tammert Estisch atleet 4 Oscar de la Hoya Amerikaans bokser 5 Trijntje Oosterhuis Nederlands zangeres 6 Elisabeth Grousselle Frans atlete 10 Gunn-Rita Dahle Noors mountainbikester en wielrenster 12 Laurens Looije Nederlands atleet 12 Gianni Romme Nederlands schaatser 12 Sandra Swennen Belgisch atlete 13 Bas Roorda Nederlands voetbaldoelman 14 Deena Kastor Amerikaanse atlete 15 Amy Van Dyken Amerikaans zwemster 15 Sarah Wynter Australisch actrice 16 Cathy Freeman Australisch atlete 16 Andrey Smetsky Russisch autocoureur 18 Mirjam Overdam Nederlands waterpoloster 20 Jostein Grindhaug Noors voetballer en voetbaltrainer 20 David Nolens Belgisch schrijver 21 Robert Schörgenhofer Oostenrijks voetbalscheidsrechter 22 Sandrine André Vlaams actrice 22 Archil en Shota Arveladze Georgisch voetbaltweeling 22 Philippe Gaumont Frans wielrenner overleden 2013 22 Plamen Kralev Bulgaars autocoureur 22 Claus Lundekvam Noors voetballer 24 Grzegorz Gilewski Pools voetbalscheidsrechter 24 Sonja Oberem Duits triatlete en langeafstandsloopster 25 Gerard Wiekens Nederlands voetballer 26 Jenny Thompson Amerikaans zwemster ;maart 1 Jack Davenport Brits acteur 2 Max van Heeswijk Nederlands wielrenner 2 Romāns Vainšteins Lets wielrenner 4 Sabine Uitslag Nederlands politica 4 Len Wiseman Amerikaans filmregisseur en -scriptschrijver 5 Juan Esnaider Argentijns voetballer 5 Nicole Pratt Australisch tennisster 7 Laurent Gané Frans baanwielrenner 8 Jeroen Delmee Nederlands hockeyer 8 Lindo Duvall Nederlands radio deejay 8 Anneke van Giersbergen Nederlands zangeres The Gathering 9 Jakob Piil Deens wielrenner 10 Eva Herzigová Tsjechisch model en actrice 12 Jones Mwewa Zambiaans voetballer overleden 2011 13 Edgar Davids Nederlands voetballer 13 Eloy de Jong Nederlands popzanger 13 Tomasz Rząsa Pools voetballer 14 Evert Kreuze Nederlands krachtsporter 17 Caroline Corr Iers drummer 17 David Seco Spaans veldrijder 19 Magnus Hedman Zweeds voetbaldoelman 19 Simmone Jade Mackinnon Australisch actrice onder andere McLeod's Daughters 19 Sergej Makarov Russisch atleet 20 Yvon Jaspers Nederlands televisiepresentatrice en actrice 22 Lee Troop Australisch atleet 23 Jerzy Dudek Pools voetballer 23 Milorad Mažić Servisch voetbalscheidsrechter 23 Rudy van Wessel Nederlands schaker 24 Jacek Bąk Pools voetballer 24 Daniëlle Overgaag Nederlands televisiepresentatrice en wielrenster 25 Admir Adžem Bosnisch voetballer 26 Ryan Bolton Amerikaans triatleet 27 Joan Horrach Spaans wielrenner 27 Pablo Pozo Chileens voetbalscheidsrechter 28 Björn Kuipers Nederlands voetbalscheidsrechter 29 Marc Overmars Nederlands voetballer 30 Maaike Cafmeyer Vlaams actrice onder andere Het Geslacht De Pauw 30 Jan Koller Tsjechisch voetballer 30 Kareem Streete-Thompson Kaaimaneilands atleet ;april 1 Rachel Maddow Amerikaans presentator en politiek commentator 1 Oscar Moens Nederlands voetbalkeeper 1 Ferdi Vierklau Nederlands voetballer 2 Roselyn Sánchez Puertoricaans actrice en model 4 Loris Capirossi Italiaans motorcoureur 4 Peter Hoekstra Nederlands voetballer 4 Sven Vermant Belgisch voetballer 5 Pharrell Williams Amerikaans musicus 6 Edith van Dijk Nederlands marathonzwemster 7 Joshua Chelanga Keniaans atleet 9 Kenan Durmuşoğlu Turks-Nederlands voetballer 9 Bart Goor Belgisch voetballer 10 Roberto Carlos Braziliaans voetballer 10 Sam Gooris Belgisch zanger 12 Roberto Ayala Argentijns voetballer 12 Esmée de la Bretonière Nederlands actrice 12 Robert Jensen Nederlands radio- en televisiepresentator 12 Christian Panucci Italiaans voetballer 13 Marcin Borski Pools voetbalscheidsrechter 13 Nicolas Jalabert Frans wielrenner 15 Jeroen Dubbeldam Nederlands springruiter 15 Robert Scheidt Braziliaans zeiler 16 Akon Amerikaans-Senegalees artiest 17 Ross Aloisi Australisch voetballer 19 Tzipora Obziler Israëlisch tennisster 21 Jonathan N'Senga Belgisch atleet 24 Toomas Tohver Estisch voetballer 24 Remco van der Veen Nederlands model en televisiepresentator 26 Stephanie Graf Oostenrijks atlete 26 Reinder Hendriks Nederlands voetballer 28 Pedro Pauleta Portugees voetballer 29 David Belle Frans atleet grondlegger van parkour 30 Michael Blaudzun Deens wielrenner ;mei 2 Richard Schuil Nederlands volleyballer 3 Michael Reiziger Nederlands voetballer 3 Peter Windt Nederlands hockeyer 4 Guillermo Barros Schelotto Argentijns voetballer 4 Gustavo Barros Schelotto Argentijns voetballer 4 Adilson Kindlemann Braziliaans piloot 5 Tina Yothers Amerikaans actrice onder andere Family Ties en zangeres 7 Paolo Savoldelli Italiaans wielrenner 9 Tegla Loroupe Keniaans atlete 10 Richard Liesveld Nederlands voetbalscheidsrechter 10 Wayne Mardle Engels darter 10 Rüştü Reçber Turks voetballer 11 Aaron Haroon Rashid Brits-Pakistaans musicus en filmproducent 11 Tsuyoshi Ogata Japans atleet 11 Sabine Völker Duits schaatsster 12 Arik Benado Israëlisch voetballer 12 Nancy Binay Filipijns senator 12 Kira Bulten Nederlands zwemster 14 Natalie Appleton Brits zangeres onder andere All Saints 14 Mike van de Goor Nederlands volleyballer 15 Francien Krieg Nederlands kunstschilderes 17 Sasha Alexander Amerikaans actrice 17 Michiel de Jong Nederlands acteur 18 Saskia Mulder Nederlands actrice 19 Dario Franchitti Schots autocoureur 21 Rik Reinerink Nederlands wielrenner 23 Viveka Babajee Indiaas model overleden 2010 23 Mirjam Sterk Nederlands politica CDA 24 Dannes Coronel Ecuadoraans voetballer 24 Jill Johnson Zweeds zangeres 24 Steffen Kjærgaard Noors wielrenner 24 Kevin Livingston Amerikaans wielrenner 24 Roeslana Lyzjytsjko Oekraïens zangeres en politica 24 Peter Heine Nielsen Deens schaker 24 Vladimír Šmicer Tsjechisch voetballer 25 Mikel Odriozola Spaans snelwandelaar 25 Tomasz Zdebel Duits-Pools voetballer 28 Paolo Amodio Luxemburgs voetballer 28 Oleg Kornilenko Kazachs voetballer 28 Lionel Letizi Frans voetballer 29 Alpay Özalan Turks voetballer 30 Tachir Batajev commandant van het verzet in Tsjetsjenië overleden 2007 30 David Fernández Spaans voetbalscheidsrechter 30 Eline Jurg Nederlands bobsleester 31 Dominique Monami Belgisch tennisster ;juni 1 Frederik Deburghgraeve Belgisch zwemmer 1 Heidi Klum Duits fotomodel 2 Marko Kristal Estisch voetballer en voetbalcoach 2 Anja Smolders Belgisch atlete 3 Ferri Somogyi Nederlands acteur onder andere Goede tijden slechte tijden 4 Greg van Hest Nederlands atleet 5 Gella Vandecaveye Belgisch judoka 6 Benamar Meskine Algerijns bokser 7 Nihad Hrustanbegović Nederlands-Bosnisch accordeonist 8 Erick Overveen Nederlands schrijver 8 Radu Rebeja Moldavisch voetballer 10 Faith Evans Amerikaans zangeres 13 Alejandra García Argentijns atlete 15 Tore André Flo Noors voetballer 16 Jan Maarten Heideman Nederlands marathonschaatser 16 Nikos Machlas Grieks voetballer 18 Lesmond Prinsen Nederlands voetballer 19 Luke Kibet Keniaans atleet 19 Nâdiya Frans zangeres 21 Fedja van Huêt Nederlands acteur 21 Juliette Lewis Amerikaans actrice onder andere Natural Born Killers 22 Craig Alexander Australisch triatleet 24 Milouska Meulens Nederlands presentatrice 25 Jamie Redknapp Engels voetballer 28 Adrián Annus Hongaars atleet 28 André Lange Duits bobsleeër 28 Regillio Simons Nederlands voetballer 29 George Hincapie Amerikaans wielrenner ;juli 3 Jorge Andrés Boero Argentijns motorcoureur overleden 2012 3 Orhan Kaya Turks-Nederlands politicus 5 Marcus Allbäck Zweeds voetballer 5 Róisín Murphy Iers zangeres 6 Luis Colaço Portugees wielrenner 6 Giorgi Kinkladze Georgisch voetballer 6 Takafumi Ogura Japans voetballer 7 Roland Schaack Luxemburgs voetballer en voetbalcoach 8 Jozef Kožlej Slowaaks voetballer 11 Konstantinos Kenteris Grieks atleet en Olympisch kampioen 2000 11 Joeri Stoffels Nederlands waterpoloër 12 Christian Vieri Italiaans voetballer 13 Roberto Martínez Spaans voetballer en voetbalcoach 16 Stefano Garzelli Italiaans wielrenner 17 Claudia Riegler Oostenrijks snowboardster 19 Xander de Buisonjé Nederlands zanger 20 Kroonprins Haakon Magnus van Noorwegen 20 Claudio Reyna Amerikaans voetballer 21 Berhane Adere Ethiopisch atlete 21 Alexandre Comisetti Zwitsers voetballer 23 Monica Lewinsky Amerikaans ex-stagiaire in het Witte Huis 25 Carolijn Brouwer Nederlands zeilster 25 Dani Filth Engels zanger Cradle of Filth 25 Ingrid Van Rensbergen Vlaams actrice 26 Kate Beckinsale Brits actrice 27 Erik Nys Belgisch atleet 29 Stephen Dorff Amerikaans acteur 30 Markus Näslund Zweeds ijshockeyer ;augustus 1 Veerle Dejaeghere Belgisch atlete 1 Vincent Van Quickenborne Vlaams politicus 2 Daniele Nardello Italiaans wielrenner 2 Susie O'Neill Australisch zwemster 5 Karina Mertens Vlaams actrice 6 Stuart O'Grady Australisch wielrenner 7 Colin Lloyd Engels darter 7 Els Van Laethem Belgisch zangeres 10 Lisa Raymond Amerikaans tennisster 11 Kristin Armstrong Amerikaans wielrenster 12 Joseba Beloki Spaans wielrenner 13 Britt Van Der Borght Vlaams actrice 13 Mara Yamauchi Brits atlete 14 Jared Borgetti Mexicaans voetballer 14 Jimmy Muindi Keniaans atleet 14 Augustine Okocha Nigeriaans voetballer 14 Kieren Perkins Australisch zwemmer 16 Tracy Looze-Hargreaves Australisch-Nederlands triatlete 16 Milan Rapaić Kroatisch voetballer 19 Kroonprinses Mette-Marit van Noorwegen 19 Marco Materazzi Italiaans voetballer 19 Ján Valach Slowaaks wielrenner 21 Koji Fukushima Japans wielrenner 21 Thomas Hickersberger Oostenrijks voetballer 23 Ignacio Tuhuteru Nederlands voetballer 24 Inge de Bruijn Nederlands zwemster 25 Bas van Dooren Nederlands wielrenner 27 Dietmar Hamann Duits voetballer 29 Boris van der Ham Nederlands politicus D66 29 Olivier Jacque Frans motorcoureur 30 Dave Draijer Nederlands honkballer 30 Hubert Sauvage Belgisch architect 31 Régis Genaux Belgisch voetballer en voetbaltrainer overleden 2008 31 Rogier Postma Nederlands presentator 31 Cécile Vinke Nederlands hockeyster ;september 2 Matthew Dunn Australisch zwemmer 2 Savo Milošević Servisch voetballer 2 Mark Shield Australisch voetbalscheidsrechter 3 Jeroen van Koningsbrugge Nederlands acteur 4 Dominique Arnold Amerikaans atleet 4 Lidia Simon Roemeens atlete 5 Cystine Carreon Nederlands-Filipijns actrice en musicalster 5 Rose McGowan Amerikaans actrice 8 Jonathan Leshnoff Amerikaans componist 10 Mark Huizinga Nederlands judoka 10 Nance Nederlands zangeres en televisiepresentatrice 11 Bas de Jong Nederlands waterpoloër 12 Darren Campbell Brits atleet 12 Jack Rosendaal Nederlands atleet 12 Paul Walker Amerikaans acteur overleden 2013 13 Christine Arron Frans atlete 13 Fabio Cannavaro Italiaans voetballer 13 Sabine Koning Nederlands actrice onder andere Goede tijden slechte tijden 13 Nicole Stevenson Canadees atlete 14 Nas Amerikaans rapper 16 Camiel Eurlings Nederlands politicus en minister 16 Aleksandr Vinokoerov Kazachs wielrenner 17 Anastacia Amerikaans zangeres 17 Alberto Chaíça Portugees atleet 17 Demis Nikolaidis Grieks voetballer 17 Petter Rudi Noors voetballer 18 Dario Frigo Italiaans wielrenner 19 José Azevedo Portugees wielrenner 20 Mohammed Allach Marokkaans-Nederlands voetballer 20 Miroslav Hýll Slowaaks voetballer 20 Andrei Kivilev Kazachs wielrenner overleden 2003 20 Joanne Pavey Brits atlete 21 Virginia Ruano-Pascual Spaans tennisster 23 Valentino Fois Italiaans wielrenner overleden 2008 27 Abdelhani Kenzi Algerijns bokser 27 Julio René Martínez Guatemalteeks snelwandelaar 28 Diederik van Weel Nederlands hockeyer ;oktober 2 Verka Serduchka Oekraïens komiek en zanger 3 Keiko Agena Amerikaans actrice 3 Neve Campbell Canadees actrice 5 Jacqueline Poelman Nederlands atlete 6 Ioan Gruffudd Brits acteur 6 Hannes Hempel Oostenrijks wielrenner 6 Wilson Boit Kipketer Keniaans atleet 7 William Lok Hongkongs autocoureur 7 Hans Peter Minderhoud Nederlands dressuurrijder 8 Alberto Undiano Mallenco Spaans voetbalscheidsrechter 11 Dirk Van Vooren Vlaams komiek 14 Steven Bradbury Australisch shorttracker 14 Teymur Gasimov Azerbeidzjaans atleet 14 Þórður Guðjónsson IJslands voetballer 15 Asha Gigi Ethiopisch atlete 18 Michalis Kapsis Grieks voetballer 18 Marrit Leenstra Nederlands beachvolleybalster 19 Hicham Arazi Marokkaans tennisser 19 Marc Lotz Nederlands wielrenner 19 Helena Sampaio Portugees atlete 19 Hanneke Smabers Nederlands hockeyster 21 Joseph Riri Keniaans atleet 22 Marten Eikelboom Nederlands hockeyer 22 Fleur van de Kieft Nederlands hockeyster 22 Mark van der Zijden Nederlands zwemmer 24 Levi Leipheimer Amerikaans wielrenner 24 Jackie McNamara Schots voetballer 25 Fırat Aydınus Turks voetbalscheidsrechter 25 Tara McLean Canadees singer-songwriter 27 Semmy Schilt Nederlands kickbokser K-1 30 Harry van der Meer Nederlands waterpoloër 31 Koen Smit Nederlands acteur onder andere Goudkust ;november 1 Igor González de Galdeano Spaans wielrenner en ploegleider 3 Ippolito Sanfratello Italiaans schaatser en skeeleraar 5 Christian Alverdi Luxemburgs voetballer 5 Koos Moerenhout Nederlands wielrenner 7 Monique van der Lee Nederlands judoka 7 Martín Palermo Argentijns voetballer 10 Marco Rodríguez Mexicaans voetbalscheidsrechter 11 Tibor Dombi Hongaars voetballer 12 Egil Gjelland Noors biatleet 12 Danny Nicolay Nederlands zanger 15 Albert Portas Spaans tennisser 15 Rachid Ziar Algerijns atleet 16 Mathieu Bozzetto Frans snowboarder 16 Joe Hudepohl Amerikaans zwemmer en Olympisch kampioen 17 Bernd Schneider Duits voetballer 18 Darko Kovačević Servisch voetballer 19 Natasja Kensmil Nederlands kunstschilder 20 Daniel Schnider Zwitsers wielrenner 20 Maurice Steijn Nederlands voetballer en voetbaltrainer 22 Daphne Bunskoek Nederlands presentatrice 23 Marie Collonvillé Frans atlete 23 Claudia Zwiers Nederlands judoka 25 Steven de Jongh Nederlands wielrenner 25 Marzieh Reyhani Nederlands jazz-zangeres 26 Peter Facinelli Amerikaans acteur 27 Tadanobu Asano Japans acteur model en zanger 29 Ryan Giggs Welsh voetballer ;december 2 Monica Seles Joegoslavisch-Amerikaans tennisster 2 Jan Ullrich Duits wielrenner 3 Holly Marie Combs Amerikaans actrice onder andere Charmed 3 Sophie Dewaele Vlaams presentatrice 4 Tyra Banks Amerikaans actrice en fotomodel 4 Pieter Jouke Nederlands cabaretier en televisiepresentator 5 Eelco Uri Nederlands waterpoloër 9 Vénuste Niyongabo Burundees atleet 10 Patrik Berger Tsjechisch voetballer 11 Carlos Alberto Contreras Colombiaans wielrenner 11 Mos Def Amerikaans rapper en acteur 12 Josephat Kiprono Keniaans atleet 12 Josphat Machuka Keniaans atleet 12 Teuvo Moilanen Fins voetballer 16 Kristie Boogert Nederlands tennisster 17 Paula Radcliffe Engels atlete 18 Fatuma Roba Ethiopisch atlete 19 Marc Herremans Belgisch triatleet 20 Antti Kasvio Fins zwemmer 22 Alex Agnew Belgisch cabaretier 22 Toncy van Eersel Nederlands actrice onder andere Goede tijden slechte tijden 23 Khavn de la Cruz Filipijns filmmaker schrijver en muzikant 24 Stephenie Meyer Amerikaans kinderboekenschrijfster 25 Wim Blondeel Belgisch atleet 27 Liu Dong Chinees atlete 27 Kristoffer Zegers Nederlands componist 28 Natalia Ignatova Russisch atlete 28 Ids Postma Nederlands schaatser 29 Besnik Musaj Albanees wielrenner 30 Frans Bauer Nederlands zanger 30 Ato Boldon Trinidadiaans atleet 30 Ralph Milliard Nederlands honkballer 30 Nacho Vidal Spaans pornoacteur 31 Amir Karič Sloveens voetballer ;geen exacte datum bekend Lida Abdul Afghaans kunstenares en fotografe Overleden Weerextremen in België 2 april Storm veroorzaakt schade ten noorden van Samber en Maas Windstoten tot 127 km h in de streken rond Antwerpen en Luik 9 juni 80 mm neerslag in Haacht 5 juli 69 mm neerslag in Asper Gavere 5 september Maximumtemperatuur van 312°C in Ukkel 28 november 34 cm sneeuw in Ottignies en tot 81 cm in Botrange Waimes 3 december Minimumtemperatuur –217°C in Rochefort Bron KMI met aanvullingen < small> Externe link video Het jaar 1982 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 1 De Nederlandse militaire vrouwenafdelingen MARVA Luva en Milva worden opgeheven 1 Een gemeentelijke herindeling vindt plaats in Zuid-Limburg 1 Het loslaten van de prijzen voor industriegoederen en diensten in Polen heeft tot gevolg dat de munteenheid de zloty in één dag tijd 57 procent in waarde daalt ten opzichte van de Amerikaanse dollar Op 1 februari worden drastische prijsverhogingen tot 400 procent van kracht voor levensmiddelen brandstoffen elektriciteit en benzine 5 Het regime in Zuid-Korea wil democratiseren Het nachtelijke uitgaansverbod dat in de hoofdstad Seoul en ook in andere streken van het land al 36 jaar van kracht was wordt opgeheven Op de verjaardag van de ambtsaanvaarding van president Chun Doo Hwan 2 maart krijgen 286 politieke dissidenten en een aantal criminelen amnestie; de levenslange gevangenisstraf voor oppositieleider Kim Dae Jung wordt verminderd tot 20 jaar 12 In Bombay verliest Nederland in de troostfinale van het WK hockey met 4-2 van Australië Het Britse persbureau Reuters bericht dat volgens twee Amerikaanse onderzoekers het zeeniveau sinds 1940 wereldwijd is gestegen met 13 cm 17 Na meer dan 400 jaar gaan Engeland en het Vaticaan weer volledige diplomatieke betrekkingen aan In 1534 had koning Hendrik VIII de rooms-katholieke kerk de rug toegekeerd en de Anglicaanse Kerk gesticht Op 2 augustus herstelt het Vaticaan ook weer de betrekkingen met Denemarken Noorwegen en Zweden 18 De actiegroep Stop de Munitietrein blokkeert bij Roodeschool de spoorbaan om een -omstreden- Amerikaans munitietransport van de Eemshaven naar Duitsland tegen te houden Demonstranten ketenen zich vast aan de trein en de rails De politie ontruimt het baanvak Daarna komt het bij het hoofdstation in Groningen tot een handgemeen tussen de ME en honderden actievoerders Ook de volgende dagen zouden de transporten veel vertraging oplopen door protestacties 27 Het bouwconcern Ogem wordt opgeheven Voor het eerst gebruikt men daarbij de zogenaamde sterfhuisconstructie waarbij de gezonde bedrijven een nieuwe holding vormen en de zwakke in de oude holding failliet worden verklaard Vooral de kleine aandeelhouders zijn de dupe Er worden vele aantijgingen ingebracht tegen de OGEM-top – ex-directeur Jaap Boersma beschuldigt zijn ex-collegas bijvoorbeeld van graaien graaien en nog eens graaien' ;februari 2 Syrië slaat een opstand van de Moslimbroederschap in het stadje Hama neer met als gevolg naar schatting 20000 doden 2 Na de Kamer op 18 januari aanvaardt nu ook de Senaat dat de regering van België Bijzondere Machten krijgt om voor een groot deel buiten het parlement om de sociaal-economische problemen van het land bij Koninklijke Besluiten aan te pakken Captain David M Williams de navigator van de B-17 die in 1944 een noodlanding maakte in Meddo haalt na 38 jaar zijn tas op in Meddo Zelf moest hij boven Duitsland samen met elf andere bemanningsleden uit het toestel springen en kwam in gevangenschap tot april 1945 Zijn tas werd op 4 februari 1944 door brandweerman Henk Kappers "achterover gedrukt" zodat geheime informatie niet in handen van de Duitse bezetter kwam 15 Tijdens een zware storm kapseist het boorplatform Ocean Ranger op dat moment zon 315 kilometer zuidoost van St Johns waarbij alle 82 bemanningsleden omkomen 22 De Regering-Martens V beslist om de Belgische frank met 85% te devalueren 23 Groenland stemt in een referendum met een kleine meerderheid voor uittreding uit de Europese Gemeenschap 25 In Duitsland begint een strafrechtelijk onderzoek tegen minister van economische zaken Otto Graf Lambsdorff minister van financiën Hans Matthöfer staatssecretaris Manfred Lahnstein en andere prominenten Allen worden ervan verdacht het Flick-concern op ongeoorloofde wijze voordelen te hebben verschaft en daarvoor smeergelden te hebben aangenomen ;maart De Verenigde Staten stellen een olieboycot in tegen Libië 10 De gehele westerse pers spreekt schande van het bezoek van de Libische revolutionaire leider Qadhafi aan Oostenrijk diens eerste staatsbezoek aan een westers land Van Qadhafi wordt aangenomen dat hij nauwe banden heeft met het internationale terrorisme 11 In Suriname plegen de sergeants Rambokus en Hawker een staatsgreep tegen Desi Bouterse Ze worden op de vlucht doodgeschoten 13 Vladimir Salnikov scherpt in Moskou zijn eigen wereldrecord op de 1500 meter vrije slag aan tot 145635 Het oude record 145827 stond sinds 22 juli 1980 op naam van de Russische zwemmer 15 De planetoïde 5893 Coltrane wordt ontdekt 16 De Russische leider Leonid Brezjnev kondigt aan dat de Sovjet-Unie haar arsenaal aan middellangeafstandsraketten in het Europese deel van Rusland zal bevriezen 17 Een Nederlandse tv-ploeg van de IKON met Koos Koster Jan Kuiper Joop Willemse en Hans Terlaag lopen in El Salvador in een hinderlaag en worden vermoord In de aanloop van de verkiezingen die op 28 maart zouden plaatsvinden zochten ze voor een interview contact met rebellen van de FMLN Dat werd ze fataal 19 Randy Rhoads gitarist van Ozzy Osbournes band komt om het leven bij een vliegtuigongeluk 20 De Franse wielrenner Marc Gomez wint de klassieker Milaan-San Remo 20 De afbraak van het Autonomen Jugendzentrums Zürich betekent het slot van de al vele maanden aanhoudende confrontaties tussen de opstandige jeugd en de politie in de Zwitserse stad 23 In Guatemala wordt een staatsgreep gepleegd tegen generaal Romero Lucas Garcia De militaire junta die de macht overneemt staat onder leiding van generaal Efrain Rios Montt Vijf dagen later wint uiterst rechts de parlementsverkiezingen in El Salvador 27 Nederland eindigt als achtste en laatste bij het wereldkampioenschap ijshockey voor B-landen in Oostenrijk en degradeert naar de C-poule 28 De Belgische biljarter Raymond Ceulemans wint in Porto de Europese titel in het driebanden 29 De film Mephisto van de Hongaarse regisseur István Szabo naar een roman van Klaus Mann krijgt in Hollywood de Oscar voor de beste buitenlandse film 29 De Duitse componist Carl Orff sterft op 86-jarige leeftijd in München Zijn theaterstuk Carmina Burana 1937 is wereldberoemd 31 3500 Britse militairen landen op de door Argentinië bezette Falklandeilanden in de buurt van de hoofdstad Port Stanley Het opgevorderde passagiersschip Queen Elizabeth II heeft ze gebracht Deze oorlog zal twee en een halve maand duren en het leven kosten aan 250 Britten en 700 Argentijnen 31 Van de vijftien leden van het Vietnamese Politbureau worden er zes vervangen; onder hen generaal Võ Nguyên Giáp de toonaangevende militaire leider in de succesvol verlopen oorlogen tegen Frankrijk en de VS ;april 2 De Falklandeilanden zijn het decor voor een oorlog tussen Engeland en Argentinië Falklandoorlog De oorlog speelt eigenlijk al 150 jaar maar op 2 april 1982 vallen de Argentijnen de hoofdstad aan 4 De Belgische wielrenner René Martens wint de klassieker de Ronde van Vlaanderen 11 Silvano Contini uit Italië wint de wielerklassieker Luik-Bastenaken-Luik 16 VVD-leider Hans Wiegel aanvaardt de post van Commissaris van de Koningin van de provincie Friesland Ed Nijpels wordt gekozen tot nieuwe VVD-fractievoorzitter in de Tweede Kamer 17 De Britse koningin Elizabeth II ondertekent als staatshoofd van Canada de nieuwe grondwet van dat land Daarmee komt een einde aan de geldigheid van de Britse Noord-Amerika wet van 1867 volgens welke Engeland nog invloed bezat op de wetgeving 18 De Nederlandse wielrenner Jan Raas wint de klassieker Parijs-Roubaix 18 De hoofdstad van Zimbabwe wordt op de tweede verjaardag van de onafhankelijkheid omgedoopt tot Salisbury in Harare Twee dagen eerder heeft premier Robert Mugabe al voor de tweede keer in het jaar het kabinet gewijzigd om zijn politiek van nationale verzoening kracht bij te zetten 21 De Israëlische luchtmacht bombardeert voor het eerst sinds het staakt-het-vuren van juli 1981 Palestijnse stellingen in Libanon Vier dagen later voldoet Israël aan zijn verplichtingen in het kader van het Camp David-akkoord van september 1978 en trekt zijn troepen volledig terug uit de Sinaï 23 Key West verklaart zich onafhankelijk van de Verenigde Staten onder de naam Conchrepubliek Deze republiek verklaarde de oorlog aan de Verenigde Staten capituleerde en deed een beroep op de wederopbouw Met als doel om een douanepost weg te halen 24 Jan Raas wint voor de vijfde keer de Nederlandse wielerklassieker Amstel Gold Race 24 Bettine Vriesekoop wint in Boedapest het Europees kampioenschap tafeltennis Later behaalt ze op het Top Twaalf-toernooi zowel goud in het enkelspel als in het gemengd dubbel samen met de Pool Andrzej Grubba en wordt ze in het damesdubbel tweede met Sandra de Kruiff 25 De Nederlandse tafeltennisster Bettine Vriesekoop behaalt in Boedapest de Europese titel in het enkel- en het gemengd dubbelspel 26 Een amokmakende Zuid-Koreaanse politieman raast door vijf dorpen en doodt ten minste 58 mensen 29 Het team van de Sovjet-Unie wint in Finland voor de vierde keer op rij het wereldkampioenschap ijshockey voor A-landen 29 Ex-koning Leopold III van België schrijft een verstoorde brief aan de premier vanwege de manier waarop hij wordt geportretteerd in de tv-serie De Nieuwe Orde Deze 17-delige serie van Maurice de Wilde over de collaboratie in de Tweede Wereldoorlog maakt in heel België heftige reacties los ;mei 3 De verjaardag van de eerste liberale grondwet van Polen uit 1791 Er hebben de ernstigste botsingen plaats tussen aanhangers van de destijds verboden vakbond Solidariteit en de politie sinds in december 1981 de staat van beleg werd ingevoerd 4 De moderne Engelse destroyer "HMS Sheffield" wordt vernield tijdens het Falkland-conflict Van de bemanning van 270 sneuvelen 31 opvarenden wat in het thuisland grote verslagenheid wekt 8 Formule 1-coureur Gilles Villeneuve uit Canada vader van Formule 1-coureur Jacques Villeneuve komt om het leven tijdens kwalificatie voor de Grote Prijs van België na aanraking met de auto van Jochen Mass 13 Het Kabinet-Van Agt II valt nadat de PvdA-ministers het oneens blijven met de bezuinigingen voor 1983 CDA en D'66 gaan in een interim-kabinet Van Agt door tot de nieuwe verkiezingen van 8 september 1982 15 Voetbalclub Ajax wordt voor de twintigste keer kampioen van Nederland 16 Zaïre gaat als eerste staat in zwart-Afrika weer diplomatieke betrekkingen aan met Israël Diverse Arabische landen verbreken op hun beurt de relaties met Zaïre 18 Voor het eerst kunnen de landen van de EG het niet eens worden over de prijsverhogingen die het komende begrotingsjaar voor agrarische producten moeten gelden De besluitvorming geschiedt bij meerderheid van stemmen met Engeland tegen 29 Actrice Romy Schneider overlijdt in Parijs op 43-jarige leeftijd 30 De Nederlandse biljarter Rini van Bracht behaalt in de Ecuadoraanse stad Guayaquil de wereldtitel driebanden 30 Spanje treedt als zestiende lidstaat toe tot de NAVO ;juni 2 Bokser Rudi Koopmans verdedigt in Italië met succes zijn Europese titel in het halfzwaargewicht tegen zijn Italiaanse uitdager Christiano Cavina 6 De invasie van Libanon begint als Israëlische troepen Libanon binnentrekken 10 Regisseur Rainer Werner Fassbinder overlijdt op 37-jarige leeftijd 10 Paus Johannes Paulus II bezoekt Argentinië Eind mei bezocht de kerkvorst al Engeland In beide staten pleit de paus voor een vreedzame regeling van het conflict over de Falklandeilanden Het is voor het eerst in de moderne tijd dat het hoofd van de rooms-katholieke kerk te gast is in landen van oorlog 12 Bij een demonstratie tegen de kernbewapening en voor de vrede lopen in New York een half miljoen mensen mee Het is de grootste politieke betoging uit de Amerikaanse geschiedenis 13 In het Wagener-stadion in Amstelveen wint de Nederlandse hockeyploeg voor de tweede keer de Champions Trophy 13 Allereerste officiële interland van de Nederlandse vrouwenrugbyploeg Tegenstander is Frankrijk dat met 4-0 wint 13 Koning Khalid ibn Abdoel Aziz van Saoedi-Arabië overlijdt op 68-jarige leeftijd Zijn halfbroer Fahd bin Abdoel Aziz al-Saoed neemt de troon over 14 Generaal-majoor Jeremy Moore Commandant van de Britse landingstroepen op de Falklandeilanden kondigt aan dat de eilandengroep opnieuw wordt bestuurd door de Engelse regering 18 Vier dagen na de capitulatie van zijn troepen op de Falklandeilanden treedt de voorzitter van de militaire junta in Argentinië generaal Leopoldo Galtieri af als president en legerleider De hoop dat de democratie terugkeert blijft vooralsnog onvervuld 21 Het Britse kroonprinselijke paar Charles en Diana krijgt hun eerste kind Prins William 22 Tijdens een conferentie te Kuala Lumpur Maleisië gaan de moordlustige Rode Khmer en de niet-communistische verzetsgroepen in Cambodja een verbond aan onder het voorzitterschap van het voormalige Cambodjaanse staatshoofd prins Norodom Sihanouk Gezamenlijk willen ze strijd leveren tegen de Vietnamese bezetting van het land 25 De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken de voormalige NAVO-bevelhebber Alexander Haig treedt af na verschillen van mening met president Ronald Reagan Zijn opvolger wordt minister van Financiën George P Shultz 29 Hij studeerde architectuur droeg de officiersrang van het Franse Legioen van Eer en de bijnaam kleermaker der koningen; Pierre Balmain overlijdt op 68-jarige leeftijd ;juli 1 Ernstige onlusten zijn het gevolg van te geringe loonsverhogingen in de goudmijnen van Zuid-Afrika Minstens zeven zwarte arbeiders worden gedood door de politie die de stakers met traangas en vuurwapens te lijf gaat Er volgt ontslag voor circa 2000 mijnwerkers 2 Sekteleider Sun Myung Moon leidt in New York een record-huwelijksplechtigheid van 2075 paren 3 De Amerikaanse tennisspeelster Martina Navrátilová wint het toernooi van Wimbledon door haar landgenote Chris Evert-Lloyd te verslaan 4 Jimmy Connors zegeviert op Wimbledon ten koste van zijn landgenoot John McEnroe 3-6 6-3 6-7 7-6 en 6-4 4 Zoals al een halve eeuw gebruikelijk wint bij de presidentsverkiezingen in Mexico ook nu de kandidaat van de institutionele revolutionaire partij de PRI Miguel de la Madrid was minister van economische planning in het kabinet van zijn voorganger José Lopez Portillo 4 Israël legt een hongerblokkade om het ingesloten West-Beiroet in een poging het verzet van de Palestijnen te breken De blokkade wordt pas opgeheven na grote druk door de Amerikaanse president Reagan 11 Italië wint de wereldtitel door West-Duitsland in de finale van het WK voetbal met 3-1 te verslaan 14 Er heeft een ommekeer plaats in de oorlog tussen Irak en Iran Iraanse troepen trekken Irak binnen en doen pogingen de Iraakse oliestad Basra te veroveren 18 Bloedbad van Plan de Sánchez 250 dorpsbewoners worden door het Guatemalteekse leger en paramilitairen afgeslacht 25 Bernard Hinault wint voor de vierde keer de Ronde van Frankrijk 26 In Mexico-Stad wordt de tweede Wereldcultuurconferentie van de Unesco Mondiacult geopend 31 Bij een nachtelijk verkeersongeluk bij Beaune Frankrijk brandt een bus uit waarbij 44 kinderen en negen volwassenen om het leven komen ;augustus 5 Zwemster Annemarie Verstappen behaalt in Ecuador het wereldkampioenschap op de 200 meter vrije slag Op de 100 meter vrije slag wint ze bovendien zilver 8 De naar autonomie strevende groepen op het Franse eiland Corsica verwerven bij de eerste verkiezingen voor een regionale raad een sleutelpositie tussen de traditionele partijen In reactie daarop begint het nationale bevrijdingsfront van Corsica dat naar volledige onafhankelijkheid streeft aan een schrikwekkende reeks aanslagen 9 In Parijs vinden zes mensen de dood bij een aanslag met granaten en machinegeweren op een joods restaurant; er zijn 22 gewonden 12 Mexico kondigt aan dat het zijn buitenlandse schulden niet langer meer kan betalen; begin van de Latijns-Amerikaanse schuldencrisis 12 De meeste indruk maakte hij in films waarin hij een mislukkeling of eeuwige verliezer speelde Henry Fonda overlijdt op 77-jarige leeftijd 17 Bij Philips in Hannover wordt de eerste Compact disc geproduceerd Visitors van ABBA 17 China en de VS bereiken een overeenkomst in de houding ten opzichte van Taiwan De VS zeggen toe dat ze hun wapenleveranties geleidelijk zullen verminderen China garandeert dat het slechts langs vreedzame weg zal streven naar hereniging tussen de Volksrepubliek en Nationalistisch China 21 In Beiroet begint de evacuatie van de duizenden Palestijnse strijders uit Beiroet dat door het Israëlische leger nog steeds is ingesloten en wekenlang vernietigend werd gebombardeerd De aftocht wordt begeleid door soldaten onder de vlag van de Verenigde Naties 23 De nieuwe president van Libanon wordt met instemming van de Israëlische bezettingsmacht de christelijke falangist Bechir Gemayel Op 14 september nog vóór zijn beëdiging komt hij om het leven bij een bomaanslag Zijn broer Amin Gemayel volgt hem op 27 Tijdens een vergadering in Kuala Lumpur besluiten afgevaardigden van de internationale vrouwenhockeyfederatie IFWHA dat hun bond definitief opgaat in de overkoepelende wereldhockeybond de Fédération Internationale de Hockey FIH 29 Ze acteerde aan de zijde van Cary Grant Humphrey Bogart en Gary Cooper Ingrid Bergman overlijdt op 67-jarige leeftijd ;september 1 Om de grootschalige kapitaalvlucht in te dammen die het gevolg is van torenhoge buitenlandse schuld neemt de regering van Mexico het dramatische besluit om de particuliere banken te nationaliseren Tevens wordt een algemene deviezencontrole ingevoerd Hiermee komt het schuldenprobleem van de Derde Wereld in het brandpunt van de aandacht te staan net als de riskant afhankelijke positie waarin de grote banken verkeren ten opzichte van de terugbetalingsmogelijkheid en -wil van hun debiteuren 3 De Italiaanse carabinieri-generaal en prefect van Palermo Carlo Alberto Dalla Chiesa wordt samen met zijn vrouw Emanuela doodgeschoten uit wraak voor zijn strijd tegen de maffia Op 8 september neemt het Italiaanse parlement voor het eerst een bijzondere wet aan tegen de georganiseerde misdaad 5 Giuseppe Saronni uit Italië wint in Goodwood Groot-Brittannië de wereldtitel op de weg bij de wielerprofs 8 Bij de Tweede Kamerverkiezingen wordt de PvdA weer de grootste partij Desondanks komt er geen nieuw kabinet Den Uyl maar gaan CDA en VVD een coalitie aan met als premier CDA'er Ruud Lubbers Diens eerste kabinet wordt op 4 november beëdigd Bert de Vries wordt de nieuwe fractievoorzitter 11 In New York wint de Amerikaanse tennisspeelster Chris Evert-Lloyd voor de zesde keer de US Open door de Tsjecho-Slowaakse Hana Mandlíková te verslaan 12 Jimmy Connors wint de US Open door de Tsjech Ivan Lendl te verslaan en lost een dag later John McEnroe na 58 weken af als nummer één op de wereldranglijst der tennisprofessionals 14 Grace Kelly prinses Gracia van Monaco in de jaren 50 een gevierd filmactrice overlijdt op 52-jarige leeftijd na een verkeersongeval 15 PLO-leider Yasser Arafat komt op uitnodiging van de in Rome zetelende Interparlementaire Unie voor een bezoek naar Italië Onder meer wordt hij in audiëntie ontvangen door paus Johannes Paulus II 16 Falangistische strijders trekken in West-Beiroet de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila binnen Het Israëlische leger kijkt toe terwijl in 36 uur 3000 Palestijnen worden afgeslacht 16 In Teheran vindt de executie plaats van de voormalige Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Sadeq Ghotbzadeh 19 Scott Fahlman bedenkt de eerste emoticons 20 Een tornado vernietigt het Belgische dorp Léglise 24 Terwijl een kort geding dient wordt in opdracht van minister Zeevalking begonnen met de kap van 475 eeuwenoude bomen in het bos van Amelisweerd voor de aanleg van de A27 25 Er zijn circa 400000 deelnemers aan de grootste demonstratie uit de geschiedenis van Israël Hun eisen zijn Peace Now en aftreden van de regering van Menachem Begin Ook willen ze dat onmiddellijk een diepgaand onderzoek wordt ingesteld naar de omstandigheden waaronder het Israëlische leger tussen 16 en 18 september christelijke milities toegang heeft verschaft tot de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila bij Beiroet In een periode van 36 uur hebben de milities een bloedbad aangericht onder bejaarden vrouwen en kinderen in de kampen – meer dan 800 mensen worden in koelen bloede vermoord 28 Israël trekt zijn laatste troepen uit West-Beiroet terug Een internationale vredesmacht van Italiaanse Franse en Amerikaanse eenheden neemt de opengevallen posities in ;oktober 1 Na een zogenoemde constructieve motie van wantrouwen stemt de Duitse Bondsdag de socialist Helmut Schmidt weg en kiest de christendemocraat Helmut Kohl tot nieuwe bondskanselier Hij vormt een regering van christendemocraten CDU en CSU en liberalen FDP 1 Prins-gemaal Prins Claus die aan ernstige depressies lijdt wordt vier weken lang opgenomen in een psychiatrische kliniek in Basel Pas in september 1983 zal hij zich weer in het openbaar vertonen Opvallend genoeg doet dit gebeuren zijn populariteit in Nederland veel goed 5 In Bolivia wordt na 18 jaar militair bewind de links georiënteerde Hernán Siles Zuazo tot nieuwe burgerpresident gekozen 10 In België zijn er gemeenteraadsverkiezingen 11 In Amsterdam breken ernstige rellen uit bij de ontruiming van de Lucky Luyk 11 Het wrak van de Mary Rose wordt uit de oceaan gevist 20 In het Olympisch Stadion Loezjniki vindt een ramp plaats tijdens de voetbalwedstrijd Spartak Moskou-HFC Haarlem Als in de slotfase een goal wordt gescoord komen ten minste 66 toeschouwers maar waarschijnlijk veel meer om in het gedrang 21 De Colombiaan Gabriel García Márquez krijgt de Nobelprijs voor de Literatuur 24 In de Verenigde Staten beslist een rechtbank dat iemand die ongeneeslijk ziek is recht heeft op euthanasie 26 Het parlement van Polen neemt een wet aan tegen het sociale parasitisme Voortaan moeten alle mannen tussen 18 en 45 jaar zich laten registreren als ze zonder wettige reden langer dan drie maanden zonder werk of opleiding zijn 27 De Chinese regering maakt bekend dat de volkstelling van medio 1982 heeft uitgewezen dat er meer dan één miljard Chinezen zijn 28 Bij de parlementsverkiezingen in Spanje sleept de socialistische arbeiderspartij van Felipe González de absolute meerderheid in de wacht 201 van de 350 zetels Voor het eerst in meer dan 40 jaar krijgt Spanje weer een socialistische regering ;november 1 John McEnroe herovert de nummer één-positie op de wereldranglijst der tennisprofessionals op Jimmy Connors maar moet die plaats al na één week weer afstaan aan zijn rivaal 4 Ruud Lubbers wordt minister-president van Nederland 6 In Nederland sluiten werkgevers en werknemers het Akkoord van Wassenaar 10 Op 75-jarige leeftijd sterft Leonid Brezjnev partijleider en president van de toenmalige Sovjet-Unie Het Centraal Comité van de communistische partij kiest Joeri Andropov als zijn opvolger 12 Lech Walesa wordt door de Poolse autoriteiten vrijgelaten 15 In het uitverkochte sportpaleis Ahoy in Rotterdam verdedigt bokser Rudi Koopmans met succes zijn Europese titel in het halfzwaargewicht tegen landgenoot Alex Blanchard die verliest op technisch knock-out 15 Na elf maanden te hebben vastgezeten komt Lech Wałęsa voorzitter van de verboden Poolse vakbond Solidariteit weer op vrije voeten 15 In Brazilië hebben voor het eerst sinds 1964 weer vrije verkiezingen plaats voor gouverneursposten parlement burgemeestersposten en gemeenteraden De oppositie tegen de nog militaire president Figueiredo haalt 60 procent van de stemmen binnen maar de regeringspartij PDS blijft bijna overal overheersend Uruguay krijgt op 28 november voor het eerst sinds 1973 weer vrije verkiezingen voor de partijcongressen Ook hier valt circa 60 procent van de stemmen toe aan opposanten van de militaire regering 22 De Amerikaanse president Reagan maakt bekend dat in de staten Wyoming en Nebraska 100 nieuwe intercontinentale MX-raketten worden gestationeerd 26 Toos van der Valk vrouw van Gerrit van der Valk van het familiehorecaconcern Van der Valk wordt vanuit haar huis in Nuland ontvoerd door drie Italiaanse criminelen Na betaling van 12 tot 13 miljoen gulden ongeveer 55 miljoen euro aan losgeld is ze drie weken later weer vrij ;december De onafhankelijke Poolse vakbond Solidariteit wordt verboden 3 Jannes van der Wal wordt in São Paulo Brazilië wereldkampioen dammen Tweede en derde worden Rob Clerc en Harm Wiersma De Russische dammers lieten op dit toernooi verstek gaan door visaproblemen 4 Het Volkscongres in China neemt een nieuwe grondwet aan die de ingeslagen hervormingskoers in China bekrachtigt De positie van president afgeschaft in 1975 wordt opnieuw ingevoerd 8 Decembermoorden Vijftien leden van de Surinaamse bevolking worden op bevel van Desi Bouterse doodgeschoten 9 In Nicaragua stort nabij de grens met Honduras een helikopter neer waarbij 84 mensen onder wie 75 kinderen om het leven komen De bedoeling was geweest de slachtoffers te evacueren uit het bevochten grensgebied 15 Meer dan dertien jaar was er een blokkade maar nu gaat de grens tussen Spanje en Gibraltar dat toebehoort aan het Verenigd Koninkrijk weer open voor voetgangersverkeer zij het in eerste instantie uitsluitend voor Spanjaarden en Britse ingezetenen van Gibraltar 17 Toos van der Valk wordt na betaling van het geëiste losgeld in Eindhoven vrijgelaten 21 De nieuwe Russische leider Joeri Andropov houdt een rede ter gelegenheid van de 65ste verjaardag van de Sovjet-Unie Hij verklaart dat wanneer het Westen zou afzien van de voorgenomen modernisering van het kernwapenarsenaal de Sovjet-Unie slechts zoveel middellangeafstandsraketten wil behouden als Engeland en Frankrijk bezitten Bovendien stelt hij de VS voor het aantal strategische wapens te verminderen Het Westen reageert koel 21 Ooit betitelde een criticus hem als de Orpheus van de piano Artur Rubinstein net 95 jaar geworden overlijdt 23 In Polen worden alle interneringskampen opgeheven Alleen de leiders van de verboden vakbondsorganisatie Solidariteit blijven onder arrest Op 31 december komt er bovendien een einde aan de staat van beleg 27 Het Amerikaanse tijdschrift Time kiest de computer tot machine van het jaar ;zonder datum Groenland dat in 1978 volledig zelfbestuur gekregen heeft verlaat de Europese Gemeenschap waar het als deel van Denemarken in 1972 lid van geworden was Kernreactor Doel III wordt in gebruik genomen De Rubiks kubus wordt een rage onder de jeugd Er ontstaat een nieuw kattenras de LaPerm Voormalig Amerikaans president Jimmy Carter en zijn vrouw Rosalynn richten het Carter Center op Muziek Popmuziek Bestverkochte singles in Nederland Nicole Ein bißchen frieden Een beetje vrede Doe Maar De bom Orchestral Manoeuvres in the Dark OMD Maid of Orleans The waltz Joan of Arc June Lodge & Prince Mohammed Someone loves you honey Musical Youth Pass the dutchie André van Duin Bim bam Als je huilt Nova Aurora Culture Club Do you really want to hurt me PhD I won't let you down Dire Straits Private investigations Bestverkochte albums in Nederland Simon & Garfunkel The concert in Central Park Dire Straits Love over gold Doe Maar Doris Day en andere stukken André Hazes Gewoon André Roxy Music Avalon Doe Maar Skunk André Hazes Met liefde Orchestral Manoeuvres in the Dark OMD Architecture & morality The Rolling Stones Still life American concert 1981 Toto IV Klassieke muziek 3 maart eerste uitvoering van de Symfonische studie van Aarre Merikanto uit 1928 11 maart eerste uitvoering van Mini-ouverture van Witold Lutosławski 25 maart eerste uitvoering van Nacht und Trompeten van Hans Abrahamsen 26 augustus eerste uitvoering van Grave van Witold Lutosławski versie strijkorkest 28 augustus eerste uitvoering van Symfonie nr 4 van Leif Segerstam 29 september eerste uitvoering van het vioolconcert van Kalevi Aho 10 oktober eerste uitvoering van Hangman hangman! van Leonardo Balada 12 oktober eerste uitvoering van Gospelpreludes boek 2 van William Bolcom 21 oktober eerste uitvoering van Sardana van Leonardo Balada 21 november eerste uitvoering van het vioolconcert van Leonardo Balada 24 november eerste uitvoering van Quasi un pasodoble van Leonardo Balada Literatuur De Columbiaanse schrijver Gabriel García Márquez ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Publicatie van de roman De aanslag van Harry Mulisch Beeldende kunst Bouwkunst Film Bekende films uit 1982 Gandhi 48 Hrs Blade Runner ET the Extra-Terrestrial Grease 2 Monty Python Live at the Hollywood Bowl The Thing Tootsie Rocky III Porky's An Officer and a Gentleman '' Poltergeist The Best Little Whorehouse in Texas Annie The Verdict The Troy Geboren ;januari 1 João Carlos Pinto Chaves Braziliaans voetballer 1 David Nalbandian Argentijns tennisser 1 Sebastián Pardo Chileens voetballer 1 Kebede Tekeste Ethiopisch atleet 2 Athanasía Tsoumeléka Grieks atlete 3 Lasse Nilsson Zweeds voetballer 4 Mélanie Cohl Waals zangeres 4 Tomislav Mikulić Kroatisch voetballer 5 Hans Cornelis Belgisch voetballer 5 Karel Geraerts Belgisch voetballer 5 Janica Kostelić Kroatisch skiester 5 Tiiu Nurmberg Estisch alpineskiester 5 Jaroslav Plašil Tsjechisch voetballer 5 Maki Tsukada Japans judoka 5 Vadims Vasiļevskis Lets atleet 5 Benoît Vaugrenard Frans wielrenner 5 Joel Thomas Zimmerman Deadmau5 Canadees producer en dj 6 Eddie Redmayne Engels acteur 7 Joachim Johansson Zweeds tennisser 7 Andreas Matzbacher Oostenrijks wielrenner overleden 2007 7 Eddy Putter Nederlands voetballer 7 Hannah Stockbauer Duits zwemster 8 John Utaka Nigeriaans voetballer 10 Pieter-Jan Postma Nederlands zeiler 12 Henry Ho Macaus autocoureur 12 Hans Van Alphen Belgisch atleet 13 Rogier Blink Nederlands roeier 13 Guillermo Coria Argentijns tennisser 13 Ruth Wilson Brits actrice 17 Lydia Lassila Australisch freestyleskiester 17 Dwyane Wade Amerikaans basketballer 18 Mary Keitany Keniaans atlete 19 Nathaniel McKinney Bahamaans atleet 19 Matt Tegenkamp Amerikaans atleet 20 Fredrik Strømstad Noors voetballer 22 Liane Bahler Duits wielrenster overleden 2007 22 Fabricio Coloccini Argentijns voetballer 22 Martin Koch Oostenrijks schansspringer 24 Claudia Heill Oostenrijks judoka overleden 2011 25 Peter van Agtmaal Nederlands wielrenner 25 Patrik Ingelsten Zweeds voetballer 25 Noemi Italiaans zangeres en scenarioschrijfster 27 Tereje Wodajo Ethiopisch atleet 28 Tamandani Nsaliwa Canadees voetballer 30 Marloes de Boer Nederlands voetbalster ;februari 1 Gavin Henson Welsh rugbyspeler 1 Dorian Scott Jamaicaans atleet 2 Docus Inzikuru Oegandees atlete 2 Amaël Moinard Frans wielrenner 2 Filippo Magnini Italiaans zwemmer 3 Tim Burke Amerikaans biatleet 3 Sybren Jansma Nederlands bobsleeër 4 Peter Dawson Australisch wielrenner 5 Christian Duma Duits atleet 5 Liliana Popescu Roemeens atlete 6 Jade Edmistone Australisch zwemster 6 Lieke van Lexmond Nederlands actrice 6 Jennifer Suhr Amerikaans atlete 7 Nicola Spirig Zwitsers triatlete 8 Katrin Leumann Zwitsers mountainbikester en veldrijdster 8 Rory Sutherland Australisch wielrenner 8 Zersenay Tadese Eritrees langeafstandsloper 9 Guillaume Devos Vlaams acteur 10 Frank van Etten Nederlands zanger 10 Justin Gatlin Amerikaans atleet 10 Cees Juffermans Nederlands shorttracker en marathonschaatser 11 Neil Robertson Australisch snookerspeler 12 Alo Bärengrub Estisch voetballer 12 Steven Nyman Amerikaans alpineskiër 12 Loúis Tsátoumas Grieks atleet 15 Yoandri Betanzos Cubaans atleet 15 James Yap Filipijns basketballer 17 Thimothée Atouba Kameroens voetballer 17 Eunice Jepkorir Keniaans atlete 17 Adriano Leite Ribeiro Braziliaans voetballer 18 Markus Eichler Duits wielrenner 18 John Farrow Australisch skeletonracer 18 Steven Hammell Schots voetballer 18 Krisztián Pars Hongaars atleet 18 Ivan Santos Spaans wielrenner 19 Camelia Potec Roemeens zwemster 22 Jenna Haze Amerikaans pornoactrice 22 Dichen Lachman Australisch actrice 22 Ibad Muhamadu Nederlands voetballer 24 Melody Miyuki Ishikawa melody Japans zangeres 24 Klára Koukalová Tsjechisch tennisspeelster 25 Aukje van Ginneken Nederlands actrice 25 Flavia Pennetta Italiaans tennisspeelster 26 Li Na Chinees tennisspeelster 26 Nate Ruess Amerikaans zanger 28 Thijs de Greeff Nederlands hockeyer 28 Alberto Losada Spaans wielrenner 28 Jelena Slesarenko Russisch atlete ;maart 1 Gil da Cruz Trindade Oost-Timorees atleet 1 Leryn Franco Paraguayaans atlete 1 Sandra Oxenryd Ests zangeres 2 Pilou Asbæk Deens acteur 2 Jillian Camarena-Williams Amerikaans atlete 2 Kevin Kurányi Duits voetballer 3 Jessica Biel Amerikaans actrice 4 Landon Donovan Amerikaans voetballer 6- Inga Abitova Russisch atlete 8 Roland Clara Italiaans langlaufer 8 Koen Daerden Belgisch voetballer 9 Ryan Bayley Australisch wielrenner 9 Mirjana Lučić Kroatisch tennisspeelster 9 Peter Marshall Amerikaans zwemmer 14 Mohammed Aliyu Datti Nigeriaans voetballer 14 Juanito Sequeira Nederlands voetballer 14 François Sterchele Belgisch voetballer overleden 2008 15 Rob Goris Belgisch wielrenner overleden 2012 15 Wilson Kipsang Keniaans atleet 15 Daniel Rickardsson Zweeds langlaufer 17 Steven Pienaar Zuid-Afrikaans voetballer 18 Timo Glock Duits autocoureur 19 Frank Diefenbacher Duits autocoureur 19 Eduardo Saverin medeoprichter Facebook 20 Tomasz Kuszczak Pools voetballer 20 Conrad Williams Brits atleet 21 Maria Elena Camerin Italiaans tennisspeelster 22 Deborah De Ridder Vlaams actrice zangeres en danseres 23 Werner Heel Italiaans alpineskiër 23 Goran Lovre Servisch voetballer 24 Jimmy Hempte Belgisch voetballer 25 Kayoko Fukushi Japans atlete 25 Álvaro Saborío Costa Ricaans voetballer 26 Zekiros Adanech Ethiopisch atlete 28 Aksana Miankova Wit-Russisch atlete 29 Jay Brannan Amerikaans singer-songwriter en acteur 29 Mario Carević Kroatisch voetballer 30 Christopher Del Bosco Canadees freestyleskiër 30 Manuel Fumic Duits mountainbiker 30 Suzanne de Jong Nederlands presentatrice 30 Oliver Dziubak Australisch atleet 30 Philippe Mexès Frans voetballer 31 Ruud Kras Nederlands voetballer 31 David Poisson Frans alpineskiër ;april 1 Andreas Thorkildsen Noors atleet 2 Marco Amelia Italiaans voetballer 2 Jeremy Bloom Amerikaans freestyleskiër American football-speler en model 2 David Ferrer Spaans tennisser 3 Karol Beck Slowaaks tennisser 3 Sofia Boutella Frans danseres model en actrice 3 Ruben Schaken Nederlands voetballer 4 Rémi Pauriol Frans wielrenner 6 Wim De Decker Belgisch voetballer 7 Cynthia Reekmans Vlaams presentatrice en teleisiepersoonlijkheid Miss Belgian Beauty 2005 8 Aleksejs Saramotins Lets wielrenner 9 Liesbeth Mau Asam Nederlands shorttrackster 10 Ibrahim Kargbo Sierra Leoons voetballer 10 Mebarek Soltani Algerijns bokser 10 Bart Zeilstra vroegere alias Baas B Nederlands hiphopper en zanger 11 Sergej Slavnov Russisch kunstschaatser 12 Ryan Dalziel Schots autocoureur 12 Liam Killeen Brits mountainbiker en veldrijder 14 Reshum Van Til Nederlands zangeres 15 Sanne de Regt Nederlands kapster schoonheidsspecialiste en miss 17 Samson Barmao Keniaans atleet 18 Darren Sutherland Iers bokser overleden 2009 19 Wim De Vocht Belgisch wielrenner 19 Ola Vigen Hattestad Noors langlaufer 19 Aurore Mongel Frans zwemster 20 Jacqueline Govaert Nederlands zangeres oa Krezip 20 Dario Knežević Kroatisch voetballer 20 Arnoud Okken Nederlands atleet 21 Nathalie Meskens Vlaams actrice en zangeres 22 Kaká Ricardo Izecson Dos Santos Leite Braziliaans voetballer 24 Kelly Clarkson Amerikaans zangeres 24 David Oliver Amerikaans atleet 26 Lloyd Mondory Frans wielrenner 26 Novlene Williams-Mills Jamaicaans atlete 27 Siska Schoeters Belgisch radiopresentator 28 Stefano Seedorf Nederlands voetballer ;mei 1 António Alberto Bastos Pimparel Portugees voetballer 1 Darijo Srna Kroatisch voetballer 2 Csaba Horváth Slowaaks voetballer 4 Norihito Kobayashi Japans noordse combinatieskiër 4 Markus Rogan Oostenrijks zwemmer 5 Ferrie Bodde Nederlands voetballer 7 Stephan Lokhoff Nederlands paralympisch sporter 8 Uğur Yıldırım Turks-Nederlands voetballer 9 Hernán Losada Argentijns voetballer 10 Marc Hennerici Duits autocoureur 11 Cory Monteith Canadees acteur en zanger overleden 2013 12 Marvin Anderson Jamaicaans atleet 12 João Cabreira Portugees wielrenner 12 Stephen Jelley Brits autocoureur 12 Daniel Taylor Amerikaans atleet 13 Amine Laâlou Marokkaans atleet 13 Donnie Nietes Filipijns professioneel bokser 13 Oguchi Onyewu Amerikaans voetballer 13 Maarten Wynants Belgisch wielrenner 15 Veronica Campbell Jamaicaans atlete 15 Segundo Castillo Ecuadoraans voetballer 15 Jelmer Pietersma Nederlands mountainbiker 16 Hanna Mariën Belgisch atlete 17 Tony Parker Belgisch-Frans basketballer 18 Roderick Weusthof Nederlands hockeyer 19 Rebecca Hall Brits actrice 20 Petr Čech Tsjechisch voetballer 22 Apolo Anton Ohno Amerikaans shorttracker 24 Lusapho April Zuid-Afrikaans atleet 24 DaMarcus Beasley Amerikaans voetballer 25 Daniel Braaten Noors voetballer 25 Roger Guerreiro Braziliaans-Pools voetballer 25 Ezekiel Kemboi Keniaans atleet 25 Irina Melesjina Russisch atlete 25 Giandomenico Mesto Italiaans voetballer 25 Natallja Michnevitsj Wit-Russisch atlete 25 Ellen Petri Miss België 2004 26 Mikel Arteta Spaans voetballer 29 Natalja Dobrynska Oekraïens atlete 30 Everon Jackson Hooi Nederlands acteur 30 Stamatis Katsimis Grieks autocoureur 31 Fränzi Mägert-Kohli Zwitsers snowboardster 31 Bertine Spijkerman Nederlands wielrenster ;juni 1 Justine Henin Belgisch tennisspeelster 2 Tim Murck Nederlands acteur 3 Jelena Isinbajeva Russisch atlete 3 Manfred Mölgg Italiaans alpineskiër 4 Tim Gilissen Nederlands voetballer 4 Abel Kirui Keniaans atleet 6 Marian Oprea Roemeens atleet 6 Yvonne Wisse Nederlands atlete 8 Mark Gangloff Amerikaans zwemmer 8 Ruben Hein Nederlands musicus 8 Nadja Petrova Russisch tennisspeelster 9 Diego Gallego Spaans wielrenner 9 Daphne Rosen Israëlisch-Amerikaans pornoactrice 9 Andrew Walker Canadees acteur 10 Prinses Madeleine van Zweden 11 Eldar Rønning Noors langlaufer 11 Tamara Ruben Nederlands atlete 12 Loïc Duval Frans autocoureur 12 Sébastien Minard Frans wielrenner 13 Kenenisa Bekele Ethiopisch atleet 13 Pieter Ghyllebert Belgisch wielrenner 14 Jamie Green Brits autocoureur 15 Lander Aperribay Spaans wielrenner 16 Jorge Azanza Spaans wielrenner 16 Matt Costa Canadees zanger 16 Stein Huysegems Belgisch voetballer 16 Missy Peregrym Canadees actrice en voormalig model 18 Mateusz Ligocki Pools snowboarder 18 Jevgenia Zinoerova Russisch atlete 20 Andrew Baddeley Brits atleet 20 Oscar Castelo Filipijns jurist en politicus 20 Jan Frederiksen Deens voetballer 21 Danny Buijs Nederlands voetballer 21 Elsbeth van Oostrom Nederlands paralympisch sportster 21 Prins William troonopvolger in het Verenigd Koninkrijk 22 Sanguita Akkrum Nederlands actrice en zangeres 22 Kristof Vliegen Belgisch tennisser 22 Tim Zweije Nederlands acteur 24 Serginho Greene Nederlands voetballer 25 William Bonnet Frans wielrenner 25 Frank Demouge Nederlands voetballer 25 Michail Joezjny Russisch tennisser 27 Ilse Pol Nederlands atlete ;juli 1 Mirjam Timmer Nederlands zangeres 3 José Manuel Pérez-Aicart Spaans autocoureur 3 Manon van Rooijen Nederlands zwemster 4 Vladimir Goesev Russisch wielrenner 5 Alberto Gilardino Italiaans voetballer 5 Philippe Gilbert Belgisch wielrenner 5 Junri Namigata Japans tennisspeelster 7 Anneke Beerten Nederlands mountainbiker 9 Boštjan Cesar Sloveens voetballer 9 Preben Van Hecke Belgisch wielrenner 10 Chemmy Alcott Brits alpineskiester 10 Sebastian Mila Pools voetballer 12 Antonio Cassano Italiaans voetballer 12 Benjamin Lacombe Frans schrijver en illustrator van jeugdboeken 12 Jaroslav Soukup Tsjechisch biatleet 15 Bart Adelaars Nederlands paralympisch sporter 15 David Duncan Canadees freestyleskiër 15 Alan Pérez Spaans wielrenner 16 André Greipel Duits wielrenner 16 Steven Hooker Australisch atleet 16 Kellie Wells Amerikaans atlete 17 Sidi Alioum Kameroens voetbalscheidsrechter 17 René Herms Duits atleet overleden 2009 18 Carlo Costly Hondurees voetballer 19 Edward de Jong Nederlands golfer 22 EliZe Nederlands zangeres 22 Anna Tsjitsjerova Russisch atlete 23 Ljoedmila Kalintsjik Wit-Russisch biatlete 24 Elise Crombez Belgisch model 24 Anna Paquin Canadees actrice 24 David Payne Amerikaans atleet 25 Brad Renfro Amerikaans acteur 27 Tatiana Antoshina Russisch wielrenster 27 Kim Kötter Nederlands fotomodel actrice en presentatrice 28 Jonas Geirnaert Vlaams filmregisseur en televisiemaker 30 Antolín Alcaraz Paraguayaans voetballer 30 Harald Lechner Oostenrijks voetbalscheidsrechter ;augustus 1 Olga Rossejeva Russisch atlete 2 Hélder Postiga Portugees voetballer 2 Ricardo Teixeira Portugees-Angolees autocoureur 3 Jelena Soboleva Russisch atlete 4 David Mendes da Silva Nederlands voetballer 5 Gino Coutinho Nederlands voetbaldoelman 5 Lolo Jones Amerikaans atlete 5 Jacob Yator Keniaans atleet 6 Kevin Van der Perren Belgisch kunstrijder 7 Chang Ming-Huang Taiwanees atleet 7 Jana Klotsjkova Oekraïens zwemster 7 Marco Melandri Italiaans motorcoureur 9 Stephen Chemlany Keniaans atleet 9 Tyson Gay Amerikaans atleet 9 Simon Kuipers Nederlands schaatser 9 Lilit Mkrtchian Armeens schaakster 9 Niels Wellenberg Nederlands voetballer 10 Devon Aoki Amerikaans model en actrice 10 Timothy Hubert Belgisch atleet 10 Shaun Murphy Engels snookerspeler 12 Saïd Boutahar Nederlands-Marokkaans voetballer 12 Boban Grnčarov Macedonisch voetballer 12 Bernhard Gruber Oostenrijks noordse combinatieskiër 12 Alexandros Tzorvas Grieks voetballer 12 Even Wetten Noors schaatser 13 Shani Davis Amerikaans schaatser en shorttracker 16 Cam Gigandet Amerikaans acteur 16 Keri Herman Amerikaans freestyleskiester 16 Joleon Lescott Engels voetballer 16 Julia Schruff Duits tennisspeelster 18 María Belén Simari Birkner Argentijns skiester 19 Kevin Rans Belgisch atleet 20 Aleksandr Amisulashvili Georgisch voetballer 21 Francisco Vallejo Pons Spaans schaker 21 Roy Myrie Costa Ricaans voetballer 23 Viktor Boerajev Russisch atleet 23 Natalie Coughlin Amerikaans zwemster 24 Anders Bardal Noors schansspringer 25 Rob Derikx Nederlands hockeyer 28 Thiago Motta Braziliaans-Italiaans voetballer 30 Will Davison Australisch autocoureur 30 Alina Dumitru Roemeens judoka 30 Vukašin Poleksić Montenegrijns voetballer 30 Andy Roddick Amerikaans tennisser 30 John Steffensen Australisch atleet 31 Ian Crocker Amerikaans zwemmer en olympisch kampioen 2004 31 Michiel Elijzen Nederlands wielrenner 31 Lien Huyghebaert Belgisch atlete 31 Pepe Reina Spaans voetballer ;september 3 Sarah Burke Canadees freestyleskiester overleden 2012 3 Koen van de Laak Nederlands voetballer 4 Mark Lewis-Francis Brits atleet 5 Claire Dautherives Frans alpineskiester 5 Roko Karanušić Kroatisch tennisser 6 Rakia Al-Gassra Bahreins atlete 6 Virginie Faivre Zwitsers freestyleskiester 6 Monique van der Werff Nederlands actrice 7 Ricardo Santos Portugees golfer 7 Maikel Scheffers Nederlands paralympisch sporter 8 Marian Cozma Roemeens handballer overleden 2009 8 Koen de Kort Nederlands wielrenner 9 Tom Prinsen Nederlands schaatser 10 Alevtina Biktimirova Russisch atlete 11 Elvan Abeylegesse Ethiopisch-Turks atlete 13 Soraya Arnelas Spaans zangeres 14 Anouar Hadouir Marokkaans-Nederlands voetballer 15 Shayne Reese Australisch zwemster 16 Linus Gerdemann Duits wielrenner 16 Martin Lejsal Tsjechisch voetbaldoelman 18 Alfredo Talavera Mexicaans voetballer 19 Eléni Daniilídou Grieks tennisspeelster 19 Michael Friedman Amerikaans wielrenner 19 Sabine Peters Nederlands paralympisch sportster 20 Mathew Belcher Australisch zeiler 22 Kosuke Kitajima Japans zwemmer 22 Maarten Stekelenburg Nederlands voetballer 23 Shyla Stylez Canadees pornoactrice 23 Gill Swerts Belgisch voetballer 24 Stef Clement Nederlands wielrenner 24 Cristian Daniel Ledesma Italiaans-Argentijns voetballer 27 Fabián Estoyanoff Uruguayaans voetballer 27 Markus Rosenberg Zweeds voetballer 27 Andwelé Slory Surinaams-Nederlands voetballer 27 Lil Wayne Amerikaans rapper 27 Darrent Williams Amerikaans american football-speler overleden 2007 28 Aleksandr Anjoekov Russisch voetballer 28 Nolwenn Leroy Frans zangeres 28 Marco Weber Duits schaatser 29 Amy Williams Brits skeletonracer 30 Kenny van Hummel Nederlands wielrenner ;oktober 1 Haruna Babangida Nigeriaans voetballer 1 Sheena Tosta Amerikaans atlete 3 Chris Cole Amerikaans skateboarder 5 Elena Romagnolo Italiaans atlete 6 Sandrine Aubert Frans alpineskiester 6 Michael Frater Jamaicaans atleet 8 Annemiek van Vleuten Nederlands wielrenster 9 Oscar Alberto Hidalgo Mexicaans autocoureur 9 Modeste M'bami Kameroens voetballer 10 Jason Oost Nederlands voetballer 11 Ansi Agolli Albanees voetballer 11 Martina Müller Duits tennisspeelster 13 Ian Thorpe Australisch zwemmer 14 Claudiu Grozea Roemeens schaatser 14 Ryan Hall Amerikaans atleet 14 Joe Keenan Engels voetballer 14 Michiel van Nispen Nederlands atleet en politicus 15 Javier Guédez Venezolaans judoka 15 Saif Saaeed Shaheen Keniaans-Qatarees atleet 15 Kirsten Wild Nederlands wielrenster 16 Andrej Makovejev Russisch biatleet 16 Cristian Riveros Paraguayaans voetballer 17 Peter Pype Vlaams presentator 17 Marion Rolland Frans alpineskiester 18 Michael Dingsdag Nederlands voetballer 18 Ne-Yo Amerikaans zanger 18 Maksim Vylegsjanin Russisch langlaufer 19 Chantal Groot Nederlands zwemster 19 Andreas Matt Oostenrijks freestyleskiër 20 José Acasuso Argentijns tennisser 20 Kristian Bak Nielsen Deens voetballer 22 Melinda Czink Hongaars tennisspeelster 22 Mark Renshaw Australisch wielrenner 23 Eric Kwong Hongkongs autocoureur 23 Aleksandar Luković Servisch voetballer 23 Jonathan Walasiak Belgisch voetballer 25 Aarik Wilson Amerikaans atleet 26 Michael Rotich Keniaans atleet 28 Renaldo Dollard Nederlands rapper 28 Matt Smith Brits acteur 29 Radomir Đalović Montenegrijns voetballer 30 Teyba Erkesso Ethiopisch atlete 30 Yoka Verbeek Nederlands actrice ;november 2 Caroline Maes Belgisch tennisspeelster 2 Johan Wissman Zweeds atleet 3 Moniek Kleinsman Nederlands schaatsster 3 Marit Slinger Nederlands musicalactrice 6 Ann Kristin Flatland Noors biatlete 9 Jana Pittman Australisch atlete 10 Amets Txurruka Spaans wielrenner 11 Alper Göbel Nederlands voetballer 11 Asafa Powell Jamaicaans atleet 11 Ricky Walden Welsh Snookerspeler 12 Peter Fill Italiaans alpineskiër 12 Sergio Floccari Italiaans voetballer 14 Moreno Suprapto Indonesisch autocoureur 15 Wesley Korir Keniaans atleet 15 Giaan Rooney Australisch zwemster 16 Ronald Pognon Frans atleet 17 Maud Mulder Nederlands zangeres 17 Andrij Serdinov Oekraïens zwemmer 18 Olivia Nobs Zwitsers snowboardster 19 Theo Zwarthoed Nederlands voetballer 23 Saïd Haddou Frans wielrenner 23 Levi Risamasu Nederlands voetballer 24 Kwame Quansah Ghanees voetballer 26 Srđan Blažić Montenegrijns voetballer 29 Lucas Black Amerikaans acteur 29 Shelton Martis Antilliaans voetballer 29 Steve Mullings Jamaicaans atleet 29 Eddie Spears Amerikaans acteur 30 Elisha Cuthbert Canadees actrice ;december 3 Michael Essien Ghanees voetballer 3 Ondřej Švejdík Tsjechisch voetballer 4 Grad Damen Nederlands zanger 4 Waldo Ponce Chileens voetballer 4 Ho-Pin Tung Nederlands-Chinees autocoureur 5 Ján Mucha Slowaaks voetballer 6 Ryan Carnes Amerikaans acteur 6 Alberto Contador Spaans wielrenner 6 Susie Wolff Schots autocoureur 7 Jaap van Otterlo Nederlands filmmaker en acteur 8 Jang Ja-yeon Zuid-Koreaans actrice overleden 2009 8 Noelle Pikus-Pace Amerikaans skeletonster 8 DeeDee Trotter Amerikaans atlete 10 Óscar Bagüí Ecuadoraans voetballer 10 Fulvio Scola Italiaans zwemmer 12 Dmitri Toersoenov Russisch tennisser 13 Elisa di Francisca Italiaans schermer floret 13 Tuka Rocha Braziliaans autocoureur 14 Mark-Jan Fledderus Nederlands voetballer 14 Steve Sidwell Engels voetballer 15 Borja García Spaans autocoureur 17 Steven Frayne Dynamo Brits goochelaar 17 Jayme Mata Arubaans judoka 18 Kateřina Baďurová Tsjechisch atlete 19 Bart van Muyen Nederlands voetballer 19 Tero Pitkämäki Fins atleet 20 Devon Kershaw Canadees langlaufer 21 Charlie Cox Engels acteur 22 Souleymane Camara Senegalees voetballer 22 Teko Modise Zuid-Afrikaans voetballer 26 Bas Sibum Nederlands voetballer 26 Aksel Lund Svindal Noors alpineskiër 28 François Gourmet Belgisch atleet 30 Dathan Ritzenhein Amerikaans atleet 30 Tawnee Stone Amerikaans pornoactrice 31 Kikkan Randall Amerikaans langlaufster ;exacte datum onbekend John Komen Keniaans atleet Shimeles Molla Ethiopisch atleet Overleden Weerextremen in België 11 januari 18 cm sneeuw in Ukkel 15 januari Minimumtemperatuur in Chièvres –214 °C 22 juni Tornado's veroorzaken schade in de streek van Yvoir en tussen Bouillon en Libramont 5 augustus 70 mm neerslag van Visé zomer deze zomer 44 onweersdagen 19 september einde van 8 zomerdagen in Ukkel 20 september Zware tornado in centrum van Léglise in de provincie Luxemburg Enorme schade meer dan de helft van alle huizen van het dorp zijn beschadigd en een kerk en een 10-tal woningen zijn totaal verwoest 7 oktober Neerslaghoeveelheden tot 119 mm in Beauvechain en 156 mm in Botrange Waimes herfst Herfst met hoogste gemiddelde temperatuur van de eeuw 120 °C normaal 102 °C Herfst in 2006 2009 en 2005 is warmer Bron KMI met aanvullingen < small> 1 april is de 91ste dag van het jaar 92ste in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 274 dagen tot het einde van het jaar 1 april is ook de dag voor de 1 aprilgrappen Gebeurtenissen 1873 Het Britse stoomschip SS Atlantic zinkt voor de kust van Nova Scotia 547 mensen komen om 1918 Oprichting van de Royal Air Force in het Verenigd Koninkrijk 1928 Oprichting Van Doornes AanhangwagenFabriek later bekend als Van Doornes AutomobielFabriek DAF 1934 Bonnie en Clyde vermoorden twee jonge highway patrol-agenten nabij Grapevine Texas 1946 Een aardbeving met een sterkte van 78 bij de Aleoeten creëert een tsunami die de eilanden Hawaï overspoelt 159 mensen komen om voornamelijk in Hilo Hawaï 1976 Het elektronicabedrijf Apple Inc wordt opgericht door Steve Jobs 1980 De NOS begint met Teletekst 1983 Studio Brussel begint aan zijn uitzendingen als Brusselse lokale radio 1984 Het Faeröerse televisiestation Sjónvarp Føroya zendt voor het eerst uit waarmee deze eilandengroep het laatste gebied in Europa is dat een eigen publieke televisie-omroep krijgt 1878 Het licht van Lange Jaap een vuurtoren in Huisduinen bij Den Helder wordt voor de eerste maal ontstoken Lange Jaap is de hoogste gietijzeren toren van Europa 1572 De watergeuzen veroveren Den Briel op de Spanjaarden op 1 april verloor Alva zijn bril 1945 Tweede Wereldoorlog Slag om Okinawa Amerikaanse troepen landden op Okinawa in de laatste campagne van de oorlog 286 Keizer Diocletianus benoemt Maximianus tot mede-keizer Augustus en laat hem regeren over het West-Romeinse Rijk 457 Majorianus Romeins generaal magister militum wordt nadat hij de Alemannen bij Lago Maggiore Italië heeft verslagen tot keizer uitgeroepen 527 Keizer Justinus I benoemt zijn neef Justinianus I als mede-keizer Augustus en troonopvolger van het Byzantijnse Rijk 1867 Singapore wordt een kroonkolonie van het Verenigd Koninkrijk 1924 Adolf Hitler wordt veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf voor zijn deelname aan de Bierkellerputsch Hij zit slechts negen maanden in de gevangenis waar hij het eerste deel van zijn boek Mein Kampf schrijft 1937 Aden wordt een kroonkolonie van het Verenigd Koninkrijk 1979 Iran wordt een islamitische republiek 1994 Hongarije verzoekt om toetreding tot de Europese Unie 2001 In Joegoslavië wordt voormalig president Slobodan Milošević gearresteerd 2001 In Nederland wordt als eerste land ter wereld het homohuwelijk ingevoerd 2002 Nederland legaliseert euthanasie 2009 Albanië en Kroatië treden toe tot de NAVO 2007 In de Efteling wordt de attractie De Vliegende Hollander geopend 2010 De Efteling opent de Sprookjesboom een nieuw sprookje in het Sprookjesbos 2014 In Phantasialand opent Chiapas 1517 Paus Leo X creëert twee nieuwe kardinalen 1605 Kardinaal Alessandro Ottaviano de' Medici wordt gekozen tot Paus Leo XI 1818 Verheffing van het Bisdom Bamberg in Beieren tot Aartsbisdom Bamberg 1888 In Rotterdam wordt voetbalclub Sparta opgericht 1908 Oprichting van de Argentijnse voetbalclub CA San Lorenzo de Almagro 1953 Het Paraguayaans voetbalelftal wint voor de eerste keer de Copa América door in de finale met 3-2 te winnen van titelhouder Brazilië 1998 Scheidsrechter Mario van der Ende moet de halve finale in de Champions League Real Madrid Borussia Dortmund ruim 90 minuten uitstellen omdat een van de doelpalen vlak voor aanvang afbreekt Een ander doel is niet aanwezig en moet van een acht kilometer verderop gelegen amateurveld worden aangevoerd< ref> 1999 Zwemmer Ian Thorpe brengt bij de wereldkampioenschappen kortebaan 25 meter in Hongkong het wereldrecord op de 200 meter vrije slag kortebaan op 14328 2007 Baanwielrenner Theo Bos wordt voor de derde maal wereldkampioen sprint Het is zijn vijfde wereldtitel in totaal 2009 Het Pools voetbalelftal behaalt de grootste overwinning uit de geschiedenis van het land door San Marino in Kielce met 10-0 te verslaan onder meer door vier treffers van Euzebiusz "Ebi" Smolarek 1929 Introductie van de jojo in New York 1960 De eerste succesvolle weersatelliet ter wereld wordt gelanceerd de TIROS-1 2011 De BritNed-kabel tussen Groot-Brittannië en Nederland wordt in bedrijf genomen Geboren 1282 Keizer Lodewijk de Beier overleden 1347 1578 William Harvey ontdekker van de bloedcirculatie overleden 1657 1621 Goeroe Tegh Bahadur negende goeroe van het sikhisme overleden 1675 1647 John Wilmot Engels dichter overleden 1680 1753 Joseph de Maistre Frans politicus schrijver en filosoof overleden 1821 1786 William Mulready Iers-Engels kunstschilder overleden 1863 1815 Otto von Bismarck Duits politicus overleden 1898 1851 Emanuel Marcus Rood Nederlands architect overleden 1929 1858 Arnold Aletrino Nederlands schrijver en arts overleden 1916 1868 Edmond Rostand Frans schrijver overleden 1918 1873 Sergej Rachmaninov Russisch componist en pianist overleden 1943 1875 Edgar Wallace Engels detectiveschrijver overleden 1932 1883 Aleksandr Aleksandrov Russisch componist overleden 1946 1883 Albert-Edouard Janssen Belgisch politicus overleden 1966 1903 Salo Landau Joods-Nederlands schaker overleden 1944 1905 Gaston Eyskens Belgisch politicus overleden 1988 1906 Lucette Descaves Frans pianiste overleden 1993 1908 Abraham Maslow Amerikaans psycholoog overleden 1970 1909 Bill Whitehouse Brits autocoureur overleden 1957 1911 Ferdinand Jan Kranenburg Nederlands politicus overleden 1994 1916 Peter Knegjens Nederlands sportverslaggever presentator en reclamemaker overleden 1996 1916 Max Nord Nederlands dichter journalist en letterkundige overleden 2008 1917 Michel Donnet Belgisch generaal overleden 2013 1919 Nicholas Henderson Brits diplomaat overleden 2009 1919 Percy Oliver Australisch zwemkampioen overleden 2011 1926 Hans Ras Nederlands taalkundige overleden 2003 1928 Dimitri Frenkel Frank Nederlands acteur en schrijver overleden 1988 1929 Milan Kundera Tsjechoslowaaks schrijver 1931 George Baker Brits acteur overleden 2011 1931 Rolf Hochhuth Duits toneelschrijver 1931 Hans Ebeling Koning Nederlands kunstschilder tekenaar en graficus 1932 Debbie Reynolds Amerikaans actrice 1933 Leo Canjels Nederlands voetballer en voetbaltrainer overleden 2010 1933 Fay Coyle Noord-Iers voetballer overleden 2007 1935 Hans Boswinkel Nederlands acteur en regisseur overleden 1999 1936 Jean-Pascal Delamuraz Zwitsers politicus overleden 1998 1938 Ali MacGraw Amerikaans actrice 1940 Wangari Maathai Keniaans milieu- en politiek activiste overleden 2011 1943 Rob Baan Nederlands sportbestuurder en voetbaltrainer 1943 Hugo Metsers Nederlands acteur 1944 Gerrit Berveling Nederlands esperantist 1944 Theo Hiddema Nederlands advocaat 1944 Laura Toscano Italiaans scenarioschrijfster overleden 2009 1945 John Barbata Amerikaans drummer 1946 Ronnie Lane Brits muzikant en songwriter overleden 1997 1946 Francis Van den Eynde Vlaams politicus 1947 Tonny Bruins Slot Nederlands voetbaltrainer en -analyticus 1947 Luis Ernesto Derbez Mexicaans politicus 1947 Robin Scott Brits new-waveartiest 1948 Jimmy Cliff Jamaicaans reggaezanger 1948 Alain Vasseur Frans wielrenner 1950 Samuel Alito Amerikaans rechter 1950 Loris Kessel Zwitsers autocoureur 1950 Henk Krol Nederlands journalist 1950 Ed Nijpels Nederlands politicus 1951 Alfredo Rodas Ecuadoraans voetbalscheidsrechter 1952 Rey Robinson Amerikaans atleet 1953 Carmen Jonckheere Belgisch actrice overleden 1992 1953 Willy Linthout Belgisch striptekenaar 1953 Barry Sonnenfeld Amerikaans producent en regisseur 1953 Alberto Zaccheroni Italiaans voetbalcoach 1954 Giancarlo Antognoni Italiaans voetballer 1954 Jeff Porcaro Amerikaans muzikant overleden 1992 1955 Roberto Pruzzo Italiaans voetballer 1955 Nicoline van der Sijs Nederlands taalkundige 1958 Tom van 't Hek Nederlands hockeyer hockeybondscoach en radiopresentator 1959 Jo Van Damme Belgisch journalist en presentator 1959 Edwin Wolf Surinaams politicus 1960 Frank Leistra Nederlands hockeyer 1962 Attila Juhos Hongaars voetbalscheidsrechter 1964 Erik Breukink Nederlands wielrenner en ploegleider 1966 Arno Visser Nederlands politicus 1968 Miguel Dias Nederlands bokser 1971 Sonia Bisset Cubaans atlete 1971 Method Man Amerikaans rapper 1971 Siska Mulder Nederlands schrijfster columniste en journaliste 1971 Vladimir Selkov Russisch zwemmer 1973 Rachel Maddow Amerikaans presentator en politiek commentator 1973 Kris Marshall Brits acteur 1973 Oscar Moens Nederlands voetbalkeeper 1973 Ferdi Vierklau Nederlands voetballer 1974 René Andrle Tsjechisch wielrenner 1974 Paolo Bettini Italiaans wielrenner 1974 Cyril Raffaelli Frans vechtsportkampioen en acteur 1974 Sandra Völker Duits zwemster 1975 Gerrit Glomser Oostenrijks wielrenner 1976 Henry Schut Nederlands sportjournalist en televisiepresentator 1976 Clarence Seedorf Nederlands voetballer 1977 Vitor Belfort Braziliaans vechtsporter 1977 Kelli White Amerikaans atlete 1977 Haimar Zubeldia Spaans wielrenner 1978 Emmanuel Mutai Keniaans atleet 1978 Nico Sijmens Belgisch wielrenner 1978 Tinne Van der Straeten Belgisch advocate en politica 1978 Miroslava Federer Zwitsers tennisster 1979 Ruth Beitia Spaans atlete 1981 Helene Bøksle Noors zangeres en actrice 1981 Alx Danielsson Zweeds autocoureur 1981 Stefan Oosting Nederlands zwemmer 1981 Bjørn Einar Romøren Noors schansspringer 1981 Hannah Spearritt Brits zangeres 1982 Andreas Thorkildsen Noors atleet 1983 Warren Shouldice Canadees freestyleskiër 1983 Koen Van Der Heyden Belgisch voetballer 1985 Sjamil Boerzijev Russisch voetballer overleden 2010 1986 Ireen Wüst Nederlands schaatsster 1987 Ding Junhui Chinees snookerspeler 1987 Kate Haywood Brits zwemster 1987 Evi Neijssen Nederlands turnster 1987 Jenna Presley Amerikaans pornoactrice 1987 Oliver Turvey Brits autocoureur 1989 Jan Blokhuijsen Nederlands schaatser 1989 Christian Vietoris Duits autocoureur 1990 Sebastian Polter Duits voetballer 1990 Dario Vujičević Bosnisch voetballer 1990 Ashley Westwood Engels voetballer 1992 Sieneke Peeters Nederlands zangeres 1997 Asa Butterfield Brits acteur 1997 Alex Palou Spaans autocoureur 2002 Rafael Bobeica Moldavisch zanger Overleden 619 Walricus 54 Frankisch abt en christelijk heilige 1229 Abraham van Bulgarije Bulgaars christelijk heilige 1507 Sigismondo d'Este 73 gouverneur van Reggio Emilia 1548 Sigismund I 81 koning van Polen 1814 Joseph de Ferraris 87 Oostenrijks artillerie-generaal 1835 Bartolomeo Pinelli Italiaans kunstenaar 1845 Francisco Manuel Blanco 66 Spaanse frater en botanicus 1863 Jakob Steiner 67 Zwitsers wiskundige 1890 Joseph Jessurun de Mesquita 24 Nederlands fotograaf 1910 Andreas Achenbach 94 Duits landschapsschilder 1911 Frederick Daniel Hardy 84 Engels kunstschilder 1914 Angelo Mariani 75 Frans drogist 1916 Gabrielle Petit 23 Belgisch verzetsstrijdster 1917 Scott Joplin 48 Amerikaans componist en pianist 1921 Joe Donoghue 50 Amerikaans schaatser 1922 Karel I 34 Oostenrijks keizer 1924 Stanley Rowley 47 Australisch atleet 1930 Cosima Wagner 92 Italiaans echtgenote van Richard Wagner 1935 Theodorus Marinus Roest van Limburg 69 Nederlands politiefunctionaris 1942 Julius Stoop 58 Nederlands filmregisseur 1947 George II 56 Grieks koning 1951 Johannes Kielstra 72 Nederlands hoogleraar politicus en diplomaat 1951 Jan Wagenaar 62 Nederlands schrijver en politicus 1954 Jan Thomée 67 Nederlands voetballer en huisarts 1960 Piet Bakker 62 Nederlands journalist en schrijver 1960 Walter Kuntze 77 Duits generaal 1964 Thomas Monarch 51 Amerikaans autocoureur 1965 Helena Rubinstein 94 Pools-Amerikaans oprichtster van het gelijknamige cosmeticaconcern 1966 Leo Ghering 65 Nederlands voetballer 1968 Lev Landau 60 Sovjet-Russisch natuurkundige en Nobelprijswinnaar 1971 Henk Hemsing 79 Nederlands schoonspringer 1976 Max Ernst 84 Duits schrijver 1981 Dennis Feltham Jones 62 Brits sciencefictionschrijver 1983 Bo Ekelund 88 Zweeds atleet 1983 Willy Ruys 73 Nederlands acteur 1984 Marvin Gaye 44 Amerikaans zanger 1985 Herman Roelstraete 59 Belgisch componist zanger dirigent en muziekhistoricus 1988 Marius Holtrop 85 Nederlands zakenman en bankier 1994 Robert Doisneau 81 Frans fotograaf 2003 Leslie Cheung 46 Chinees acteur 2003 Marcel Ernzer 76 Luxemburgs wielrenner 2004 Paul Atkinson 58 Brits muziekproducer en gitarist 2005 Harald Juhnke 75 Duits acteur 2007 Driss Chraïbi 80 Marokkaans schrijver 2007 Hans Filbinger 93 Duits jurist en politicus 2007 Bob McMillen 79 Amerikaans atleet 2007 Albert Waalkens 86 Nederlands hereboer galeriehouder en kunstpromotor 2009 Arne Andersson 91 Zweeds atleet 2009 Umberto Betti 87 Italiaans kardinaal 2009 Paul Dean 84 Brits politicus 2009 Pedro Infante jr 59 Mexicaans zanger 2009 Duane Jarvis 51 Amerikaans muzikant 2009 Jan Kleyn 83 Nederlands atleet 2009 Niki List 52 Oostenrijks filmregisseur 2009 Marcos Moshinsky 87 Mexicaans natuurkundige 2009 Elaine Cancilla Orbach 69 Amerikaans musicalactrice 2009 Miguel Ángel Suárez 69 Puerto Ricaans acteur 2010 John Forsythe 92 Amerikaans acteur 2011 Varkey Vithayathil 83 Indiaas aartsbisschop van de Syro-Malabar-katholieke Kerk en kardinaal 2012 Giorgio Chinaglia 65 Italiaans voetballer 2012 Leila Denmark 114 Amerikaans medicus 2012 Miguel de la Madrid 77 Mexicaans president 2013 Tjeerd Epema 106 oudste man in Nederland 2014 Lida van der Anker-Doedens 91 Nederlands kanovaarster 2014 Jacques Le Goff 90 Frans historicus Viering herdenking Eerste paasdag in 1584 1646 1657 1668 1714 1725 1736 1804 1866 1877 1888 1923 1934 1945 1956 2018 2029 2040 Brielle Den Briel In 1572 was de stad het toneel van de inname door de watergeuzen het eigenlijke begin van de opstand tegen Filips II Dit historisch feit wordt ieder jaar op 1 april gevierd Jaarlijkse begin van het eerste regeringssemester van de Capitano Reggente van San Marino dit semester duurt tot 1 oktober van hetzelfde jaar 1 april is een dag waarop in veel landen mensen elkaar op een goedaardige manier voor de gek proberen te houden Vooral de media sturen dan 's ochtends of in de aanloop naar de dag wat "groot nieuws" de wereld in wat dan in de loop van de dag een 1 aprilgrap of aprilvis blijkt te zijn Rooms-katholieke kalender Heilige Hugo van Grenoble † 1132 Heilige Waleric † c 622 Heilige Jacoba van Rome Heilige Hugo van Bonnevaux † 1194 Zalige Ludovico Pavoni † 1849 2 april is de 92ste dag van het jaar 93ste in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 273 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 2007 Invoer van het rookverbod in openbare gelegenheden en op de werkvloer in Wales 2012 Metrostation Zalmplaat in Rotterdam wordt voor een paar maanden gesloten vanwege werkzaamheden 1900 Het socialistische dagblad Het Volk verschijnt voor het eerst in Nederland 1973 Het Veronica schip loopt door storm vast op het strand van Scheveningen 1991 Het eerste nummer van het Rotterdams Dagblad verschijnt de opvolger van Het Vrije Volk en het Rotterdams Nieuwsblad 2005 Het actualiteitenprogramma Twee Vandaag wordt abrupt onderbroken voor een extra NOS Journaal waarin bericht wordt dat Paus Johannes Paulus II zou zijn overleden Presentator Karel van de Graaf is vooraf niet hiervan op de hoogte gebracht en nadat dit extra Journaal na enkele minuten zonder enig nieuws gebracht te hebben wordt beëindigd zien de kijkers een zichtbaar ernstig geïrriteerde Van de Graaf in beeld 1367 Slag van Nájera 1982 Aanval op de Falklandeilanden door Argentinië 1840 De Republiek Los Altos wordt geannexeerd door Guatemala 2009 De regeringsleiders van de G20-landen komen bijeen voor de G20-top in Londen 1285 Giacomo Savelli wordt de nieuwe paus en noemt zich Paus Honorius IV 1899 Priesterwijding van Eugenio Pacelli in Rome door aartsbisschop Francesco di Paola Cassetta 1956 In de wedstrijd Feyenoord-De Volewijckers maakt Henk Schouten negen doelpunten 1978 In Buenos Aires verliest Nederland in de finale van het WK hockey met 3-2 van Pakistan 1981 Bernard Hinault wint de zestiende editie van Nederlands enige wielerklassieker de Amstel Gold Race 2005 Aaron Peirsol scherpt zijn eigen wereldrecord op de 100 meter rugslag aan tot 5317 seconden 1827 Joseph Dixon produceert voor het eerst potloden op industriële schaal 1845 Léon Foucault en Hippolyte Fizeau maken de eerste foto van de zon 1979 De Europese Vogelrichtlijn treedt in werking Geboren 742 Karel de Grote keizer van West-Romeinse Rijk overleden 814 1527 Abraham Ortelius Vlaams geograaf overleden 1598 1713 Onno Zwier van Haren Nederlands schrijver overleden 1779 1725 Giacomo Casanova Italiaans avonturier overleden 1798 1787 Alexandre Daminet Belgisch politicus overleden 1856 1798 August Heinrich Hoffmann von Fallersleben Duits schrijver overleden 1874 1805 Hans Christian Andersen Deens schrijver van sprookjes overleden 1875 1827 William Holman Hunt Engels kunstschilder overleden 1910 1840 Émile Zola Frans auteur overleden 1902 1842 Domenico Savio Italiaans heilige overleden 1857 1862 Pieter Hofstede Crull Nederlands jurist overleden 1925 1868 Eduard Jacobs Nederlands cabaretier overleden 1914 1879 Alexander Moisiu Albanees acteur overleden 1935 1884 Gösta Adrian-Nilsson Zweeds kunstschilder overleden 1965 1894 Ru Cleveringa Nederlands rechtsgeleerde overleden 1980 1896 Oscar van Rappard Nederlands atleet overleden 1962 1911 Maurice Quaghebeur Belgisch politicus overleden 1975 1914 Alec Guinness Brits acteur overleden 2000 1915 Siewert de Koe Nederlands verzetsstrijder overleden 1944 1916 Menachem Porush Israëlisch rabbijn journalist en politicus overleden 2010 1919 Delfo Cabrera Argentijns atleet overleden 1981 1922 Dino Monduzzi Italiaans bisschop en kardinaal overleden 2006 1925 George MacDonald Fraser Brits schrijver overleden 2008 1926 Jack Brabham Australisch autocoureur overleden 2014 1927 Ferenc Puskás Hongaars voetballer overleden 2006 1928 Jan Blaauw Nederlands politieman en publicist 1928 Jean Jadot Belgisch voetballer overleden 2007 1928 Gino Munaron Italiaans autocoureur overleden 2009 1928 Paul Römer Nederlands cameraman en televisieregisseur overleden 2007 1928 Piet Römer Nederlands acteur overleden 2012 1929 Frans Andriessen Nederlands politicus 1932 Edward Egan Amerikaans kardinaal-aartsbisschop van New York overleden 2015 1933 György Konrád Hongaars schrijver 1934 Paul Cohen Amerikaans wiskundige overleden 2007 1934 Els Pelgrom Nederlands kinderboekenschrijfster 1938 Martine Franck Belgisch fotografe overleden 2012 1939 Marvin Gaye Amerikaans zanger overleden 1984 1940 Mike Hailwood Brits motor- en autocoureur overleden 1981 1943 Larry Coryell Amerkiaans fusion-gitarist 1943 Gabriël Kindt Belgisch politicus 1944 Maurits Wynants Vlaams historicus overleden 2005 1946 Sue Townsend Engels schrijfster overleden 2014 1947 Emmylou Harris Amerikaans zangeres 1948 Alfred Lagarde Nederlands radiopresentator overleden 1998 1949 Leoni Sipkes Nederlands politica en bestuurder 1949 Paul Van Cauwenberge Belgisch professor en rector 1951 Henk van Leeuwen Nederlands voetballer 1951 Jukka Vakkila Fins voetballer en voetbalcoach 1954 Gregory Abbott Amerikaans muzikant en zanger 1955 Catherine ten Bruggencate Nederlands actrice 1955 Charles Urbanus jr Nederlands honkballer 1956 Josien Elzerman Nederlands zwemster 1956 Dany Vandenbossche Belgisch politicus overleden 2013 1959 Gelindo Bordin Italiaans atleet 1959 Brian Goodell Amerikaans zwemmer 1960 Linford Christie Brits atleet 1961 Christopher Meloni Amerikaans acteur 1961 Manouk van der Meulen Nederlands actrice 1964 Goran Karan Kroatisch zanger 1964 Nadezhda Wijenberg Russisch-Nederlands atlete 1966 Vjatsjeslav Jekimov Russisch wielrenner 1966 Teddy Sheringham Engels voetballer 1967 Erik van Trommel Nederlands artiest en televisiepresentator 1968 Carlos Batres Guatemalteeks voetbalscheidsrechter 1971 Francisco Arce Paraguayaans voetballer en voetbalcoach 1971 Todd Woodbridge Australisch tennisser 1972 Lidewij Benus Nederlands actrice 1973 Roselyn Sánchez Puertoricaans actrice en model 1975 Brian van Loo Nederlands voetbaldoelman 1977 Marc Raquil Frans atleet 1977 Róger Suárez Boliviaans voetballer 1979 Kevin Nai Chia Chen Taiwanees autocoureur 1979 Cho Yoon-jeong Zuid-Koreaans tennisster 1980 Carlos Salcido Mexicaans voetballer 1981 Thomas Kortbeek Nederlands atleet 1982 Marco Amelia Italiaans voetballer 1982 Jeremy Bloom Amerikaans freestyleskiër American Football-speler en model 1982 Jess Donckers Belgisch model 1982 David Ferrer Spaans tennisser 1982 Tomas Vaitkus Litouws wielrenner 1983 Félix Borja Ecuadoraans voetballer 1983 Paul Capdeville Chileens tennisser 1983 Niels Kerstholt Nederlands shorttracker 1983 Milan Stepanov Servisch voetballer 1984 Beorn Nijenhuis Nederlands schaatser 1985 Matthew Antoine Amerikaans skeletonracer 1985 Stéphane Lambiel Zwitsers kunstschaatser 1986 Ibrahim Afellay Nederlands-Marokkaans voetballer 1986 Moses Aliwa Oegandees atleet 1987 Kim Kintziger Luxemburgs voetballer 1989 Billy Morgan Brits snowboarder 1990 Twan Burg Nederlands schaker 1990 Miralem Pjanić Bosnisch-Luxemburgs voetballer 1992 Jesper Arts Nederlands atleet 1992 Jelena Lasjmanova Russisch atlete 1993 Lesley de Sa Nederlands voetballer 1993 Keshorn Walcott atleet uit Trinidad en Tobago 1995 Sergej Revjakin Russisch voetballer Overleden 1335 Hendrik van Karinthië 70 koning van Bohemen 1621 Cristofano Allori 43 Italiaans kunstschilder 1672 Pedro Calungsod 17 of 18 Filipijns heilige 1803 Hieronymus van Alphen 56 Nederlands dichter 1864 Hildegard van Beieren 38 prinses van Beieren 1872 Samuel Morse 80 Amerikaans uitvinder en schilder 1879 Alphonse della Faille de Leverghem 69 Vlaams politicus 1881 Johannes Tavenraat 72 Nederlands kunstschilder 1914 Paul Heyse 84 Duits schrijver en Nobelprijswinnaar 1922 Hermann Rorschach 37 Zwitsers psycholoog 1952 Alex Benno 79 Nederlands acteur en cineast 1953 Hugo Sperrle 68 Duits veldmaarschalk 1961 August Defresne 67 Nederlands schrijver en regisseur 1965 Jens Hundseid 81 Noors politicus 1966 CS Forester 66 Engels schrijver 1970 Johannes Berg-Hansen 88 Noors zanger en dirigent 1971 Willy Lages 69 Duits oorlogsmisdadiger 1972 Franz Halder 87 Duits generaal 1973 Joseph-Charles Lefèbvre 80 Frans kardinaal-aartsbisschop van Bourges 1974 Georges Pompidou 62 Frans president 1975 Mark Light 64 Amerikaans autocoureur 1976 Carlo Grano 88 Italiaans curiekardinaal 1982 Hannes de Boer 82 Nederlands atleet 1987 Buddy Rich 69 Amerikaanse jazzdrummer 1991 Hendrik Roelof de Zaaijer 90 Nederlands jurist 1995 Hannes Alfvén 86 Zweeds natuurkundige en Nobelprijswinnaar 1998 Gerrit Jan van Ingen Schenau 54 Nederlands bewegingswetenschapper en uitvinder 1998 Rob Pilatus 32 Duits zanger 2004 Herman 13 de eerste genetisch gemanipuleerde stier ter wereld 2005 Paus Johannes Paulus II 84 Pools geestelijke na een 26-jarig pontificaat 2006 Nina Schenk von Stauffenberg 92 weduwe van de Duitse kolonel Claus Schenk von Stauffenberg 2007 Henry Lee Giclas 96 Amerikaans sterrenkundige 2007 Tadjou Salou 32 Togolees voetballer 2007 George Sewell 82 Engels acteur 2008 Miel Vanattenhoven 63 Vlaams radioproducer en concertorganisator 2011 Jef Burm 87 Vlaams acteur 2011 Piet Zonneveld 83 Nederlands dirigent en accordeonist 2012 Jimmy Little 75 Australisch zanger en acteur 2012 Fatma Neslişah 91 Ottomaans prinses 2013 Jesús Franco 82 Spaans filmregisseur 2013 Fred 82 Frans stripauteur 2013 Jane Henson 78 Amerikaans poppenspeelster 2013 Barry Mealand 70 Brits voetballer 2013 Maria Redaelli 113 oudste persoon in Europa 2013 Luc Van Aelst 46 Belgisch journalist 2013 Robert Ward 95 Amerikaans componist muziekpedagoog en dirigent 2015 Steve Stevaert 60 Belgisch Politcus 2015 Manoel de Oliveira 106 Portugees filmregisseur 2015 Robert Harold Schuller 88 Amerikaanse televisiedominee Viering herdenking Pasen in 1589 1600 1673 1679 1684 1741 1747 1752 1809 1820 1893 1899 1961 1972 2051 2056 Rooms-katholieke kalender Heilige Franciscus van Paola † 1507 Vrije Gedachtenis Heilige Ebba van Coldingham † 870 Heilige Maria van Egypte † c 421 Heilige Pedro Calungsod † 1672 Zalige Nicolaas Tsjarnetskyj † 1959 Zalige Johannes Ziatyk † 1952 Zalige Gregorius Lakota † 1950 31 maart is de 90ste dag van het jaar 91ste dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 275 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1931 Een aardbeving vernietigt Managua in Nicaragua tweeduizend mensen komen om 1986 Een Mexicana Boeing 727 op weg naar Puerto Vallarta vat vlam en stort neer in de bergen ten noordwesten van Mexico-Stad 166 mensen komen om 1994 In Alphen aan den Rijn wordt het themapark Archeon geopend 1998 Child Focus wordt opgericht in België 2002 Na een grote aardbeving in de Taiwanese plaats Taipei storten twee hijskranen van de 56ste verdieping van de Taipei 101 naar beneden Vijf mensen komen om het leven 2012 Na 12 jaar wordt de laatste aflevering van de Britse versie van De Zwakste Schakel uitgezonden 1993 Acteur Brandon Lee overlijdt tijdens een ongeluk op de set van de film The Crow 1866 De Spaanse marine bombardeert de haven van Valparaíso Chili 1943 Bombardement op het westen van Rotterdam 326 doden en vierhonderd gewonden 1991 Kroaten en Kroatische Serviërs raken slaags in Plitvice het sluipende begin van de oorlog in Kroatië 307 Na de echtscheiding van zijn vrouw Minervinia trouwt Constantijn de Grote met Fausta de dochter van de gepensioneerde Romeinse keizer Maximianus 1909 Servië accepteert Oostenrijks gezag over Bosnië en Herzegovina 1917 De Verenigde Staten nemen de Maagdeneilanden over na betaling van $25 miljoen aan Denemarken 1948 Het Amerikaanse congres keurt het Marshallplan goed 1949 Newfoundland wordt deel van Canada 1959 De 14e dalai lama Tenzin Gyatso steekt de grens over naar India en krijgt daar politiek asiel 1991 Einde van het Warschaupact 2005 Paul Wolfowitz wordt aangesteld als president van de Wereldbank 2005 Prins Albert neemt de bestuurlijke taken van Monaco over van zijn zieke vader Prins Reinier III 1829 Kardinaal Francesco Saverio Castiglioni wordt gekozen tot Paus Pius VIII 1997 Martina Hingis lost Steffi Graf na achttien weken af als de nummer één op de wereldranglijst der proftennissters; de Zwitserse moet die positie na tachtig weken afstaan aan haar Amerikaanse collega Lindsay Davenport 2004 Zwemster Lisbeth Lenton scherpt in Sydney het wereldrecord op de 100 meter vrije slag aan tot 5366 De mondiale toptijd was sinds 2000 met 5377 in handen van Inge de Bruijn 1889 De Eiffeltoren wordt ingehuldigd 1909 De kiel van de Titanic wordt gelegd 1966 De Sovjet-Unie lanceert Loena 10 de eerste ruimtesonde die in een baan om de maan komt 1970 Explorer 1 komt na 12 jaar terug in de atmosfeer Geboren 250 Constantius I Chlorus keizer van het Romeinse Keizerrijk overleden 306 1499 Paus Pius IV overleden 1565 1504 Goeroe Angad tweede goeroe van het sikhisme overleden 1552 1519 Hendrik II koning van Frankrijk overleden 1559 1596 René Descartes Frans wiskundige en filosoof overleden 1650 1621 Andrew Marvell Engels dichter overleden 1678 1675 Paus Benedictus XIV overleden 1758 1723 Frederik V van Denemarken koning van Denemarken en Noorwegen overleden 1766 1732 Joseph Haydn Oostenrijks componist overleden 1809 1757 Gustaf Mauritz Armfelt Zweeds diplomaat overleden 1852 1809 Edward FitzGerald Engels schrijver en vertaler overleden 1883 1809 Nikolaj Gogol Russisch schrijver overleden 1852 1811 Robert Bunsen Duits chemicus overleden 1899 1819 Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst Duits politicus overleden 1901 1850 Charles Walcott Amerikaans paleontoloog overleden 1927 1860 Teodoro Sandiko Filipijns politicus overleden 1939 1870 James Middleton Cox Amerikaans politicus overleden 1957 1884 Teodoro Kalaw Filipijns schrijver bestuurder en politicus overleden 1940 1885 Jules Pascin Frans Amerikaans kunstschilder overleden 1930 1890 Benjamin Adams Amerikaans atleet overleden 1961 1890 William Lawrence Bragg Engels natuurkundige overleden 1971 1892 Stanisław Maczek Pools generaal overleden 1994 1900 Henry hertog van Gloucester overleden 1974 1903 Harold Blackham Engels humanist overleden 2009 1908 Red Norvo Amerikaans jazzmuzikant overleden 1999 1909 Piet Jongeling Nederlands journalist verzetsstrijder politicus en kinderboekenschrijver overleden 1985 1914 Octavio Paz Mexicaans schrijver overleden 1998 1920 Jan van Herpen Nederlands radiomaker en publicist overleden 2008 1920 Marga Minco Joods-Nederlands journaliste en schrijfster 1923 Jacques Félix Frans poppenspeler overleden 2006 1926 Sydney Earle Chaplin Amerikaans acteur overleden 2009 1927 César Chávez Mexicaans-Amerikaans vakbondsleider en burgerrechtenactivist overleden 1993 1927 Roel de Wit Nederlands politicus en natuurbeschermer overleden 2012 1932 Silvio Cesare Bonicelli Italiaans bisschop overleden 2009 1934 Richard Chamberlain Amerikaans acteur 1934 Kamala Das Indiaas schrijfster overleden 2009 1934 Koenraad Tinel Belgisch beeldhouwer en tekenaar 1935 Herb Alpert Amerikaans trompettist 1937 Willem Duyn Nederlands zanger overleden 2004 1939 Zviad Gamsachoerdia Georgisch schrijver president en wetenschapper overleden 1993 1939 Volker Schlöndorff Duits filmregisseur 1940 Freddy Derby Surinaams politicus en vakbondsleider overleden 2001 1940 Harvey Naarendorp Surinaams diplomaat en politicus 1943 Matthijs Röling Nederlands kunstenaar 1943 Christopher Walken Amerikaans acteur 1944 Sjaak Hubregtse Nederlands neerlandicus en publicist overleden 2007 1944 Malcolm Roberts Brits zanger overleden 2003 1946 Saskia Noorman-den Uyl Nederlands politicus 1946 Klaus Wolfermann Duits atleet 1948 Benjamin Diokno Filipijns econoom en minister 1948 Al Gore Amerikaans vicepresident 1948 Thijs van Leer Nederlands fluitist 1948 Rhea Perlman Amerikaans actrice 1950 András Adorján Hongaars schaker 1950 Mia De Vits Belgisch politicus 1950 Mohamed Fellag Algerijns komiek acteur en schrijver 1950 Pedro Infante jr Mexicaans zanger en acteur overleden 2009 1955 Hiroshi Aoshima Japans componist muziekpedagoog en dirigent 1955 Lieneke le Roux Nederlands actrice 1955 Angus Young Australisch gitarist 1956 Kevin Cogan Amerikaans autocoureur 1958 Tony Cox Amerikaans acteur 1958 Rik Hoogendoorn Nederlands acteur 1960 Jeroen Hermkens Nederlands lithograaf 1963 Judith de Bruijn Nederlands televisiepresentatrice 1964 Monique Knol Nederlands wielrenster 1964 Caroline Tensen Nederlands televisiepresentatrice 1966 Roger Black Brits atleet 1966 Peter Motte Vlaams schrijver 1966 Tommy Werner Zweeds zwemmer 1967 Cobus Bosscha Nederlands radiopresentator 1967 Ľubomír Luhový Slowaaks voetballer 1968 Muriel Bats Vlaams actrice 1970 Martin Drent Nederlands voetballer 1970 Mei Li Vos Nederlands politica 1971 Martin Atkinson Engels voetbalscheidsrechter 1971 Ewan McGregor Brits acteur 1971 Matteo Trefoloni Italiaans voetbalscheidsrechter 1972 Sietse Fritsma Nederlands politicus 1972 Renate van der Zalm Nederlands televisiepresentatrice 1974 Ronald Gram Nederlands atleet 1974 Stefan Olsdal Zweeds bassist gitarist en toetsenist Placebo 1974 Jani Sievinen Fins zwemmer 1976 Monique de Wilt Nederlands atlete 1977 Domenico Fioravanti Italiaans zwemmer 1977 Zoltán Gyimesi Hongaars schaker 1978 Jérôme Rothen Frans voetballer 1978 Vivian Schmitt Duits pornoactrice en model 1978 Tony Yayo Amerikaans hiphopartiest 1978 Nikos Zakos Grieks autocoureur 1979 Alexis Ferrero Argentijns voetballer 1979 Resit Schuurman Nederlands voetballer 1980 César Campaniço Portugees autocoureur 1980 Peter Kuipers Munneke Nederlands weerman 1981 Thomas Chatelle Belgisch voetballer 1981 Maarten van der Weijden Nederlands openwaterzwemmer 1982 Ruud Kras Nederlands voetballer 1982 David Poisson Frans alpineskiër 1983 Karel Zelenka Tsjechisch-Italiaans kunstschaatser 1984 Martins Dukurs Lets skeletonracer 1985 Ivana Hudziecová Tsjechisch kunstschaatsster 1987 Nordin Amrabat Nederlands-Marokkaans voetballer 1987 Humpy Koneru Indiaas schaakster 1987 Martijn Teerlinck Nederlands muzikant en dichter overleden 2013 1987 Tim Vleminckx Belgisch voetballer 1988 Thomas De Corte Belgisch voetballer 1988 Edith Miklos Roemeens alpineskiester 1989 Cor Gillis Belgisch voetballer 1989 Katrin Müller Zwitsers freestyleskiester 1990 Jemma Lowe Brits zwemster 1991 Rodney Sneijder Nederlands voetballer Overleden 1567 Filips I van Hessen 62 landgraaf van Hessen 1621 Filips III van Spanje 43 koning van Spanje 1670 Jacob Westerbaen 70 Nederlands dichter 1727 Isaac Newton 84 Brits natuurkundige filosoof wiskundige en alchemist 1837 John Constable 60 Engels schilder 1855 Charlotte Brontë 38 Brits schrijfster 1860 Évariste Huc 46 Frans missionaris 1877 Antoine Cournot 75 Frans wiskundige econoom en filosoof 1892 Pieter Frederik van Os 83 Nederlands kunstschilder 1894 Pavel Jablotsjkov 46 Russisch elektrotechnicus 1908 Lodewijk Dommers 71 Nederlands bestuurder en ondernemer 1914 Christian Morgenstern 42 Duits dichter 1917 Emil Adolf von Behring 63 Duits arts 1920 Lothar von Trotha 71 Duits generaal 1934 Franziskus Ehrle 88 Duits curiekardinaal 1938 Willem Kloos 78 Nederlands dichter 1944 Salo Landau 40 Joods-Nederlands schaker 1945 Jean Mesritz 27 Nederlands verzetsstrijder 1946 Francisco Largo Caballero 76 Spaans politicus 1969 Carlos Francisco 57 Filipijns kunstenaar 1974 Karl Hohmann 65 Duits voetballer en trainer 1976 Auke Adema 68 Nederlands marathonschaatser 1978 Romain Gijssels 71 Belgisch wielrenner 1980 Jesse Owens 66 Amerikaans atleet 1986 Kees Bastiaans 76 Nederlands kunstschilder 1993 Brandon Lee 28 Amerikaans vechtsportacteur 1994 Léon Degrelle 87 Belgisch politicus 1995 Selena Quintanilla 23 Amerikaans zangeres 2003 Tommy Seebach 53 Deens muzikant en producer 2005 Justiniano Montano 99 Filipijns politicus 2006 Gerhard Potma 38 Nederlands zeiler 2007 Paul Watzlawick 85 Oostenrijks-Amerikaans psycholoog filoloog en communicatiewetenschapper 2008 Jules Dassin 96 Frans-Amerikaans filmregisseur 2009 Raúl Alfonsín 82 Argentijns politicus 2009 Jarl Alfredius 66 Zweeds journalist 2009 Marga Barbu 80 Roemeens actrice 2009 Michael Cox 60 Engels schrijver 2009 Ryunosuke Kaneda 80 Japans acteur 2010 Yves Baré 71 Belgisch voetballer en voetbaltrainer 2011 Willem Cordia 70 Nederlands havenondernemer en investeerder 2011 Claudia Heill 29 Oostenrijks judoka 2011 Albert Liénard 73 Belgisch minister 2014 Frankie Knuckles 59 Amerikaans house-dj en -producer 2014 John van Nielen 52 Nederlands voetballer Viering herdenking Pasen in 1619 1630 1641 1652 1709 1720 1771 1782 1793 1839 1850 1861 1872 1907 1918 1929 1991 2002 2013 2024 Zwolle Monument aan de Meppelerstraatweg herdenking van vijf inwoners van Zwolle en Zwollerkerspel die hier op 31 maart 1945 door de bezetter zijn gefusilleerd Rooms-Katholieke kalender Heilige Benjamin van Perzië † 424 Heilige Cornelia † c 300 Heilige Balbina van Rome † c 130 Heilige Amos Heilige Aldo van Hasnon † einde 8e eeuw Hendrik Werner † 1844 Adriaan Cornelis Ad den Besten Utrecht 11 maart 1923 – Amstelveen 31 maart 2015 was een Nederlands dichter essayist en uitgever van poëzie Hij is vooral bekend geworden als medewerker aan het Liedboek voor de Kerken en een nieuwe psalmberijming Loopbaan Zijn literaire debuut had Ad den Besten op 17-jarige leeftijd in het tijdschrift Opwaartsche Wegen Uitgeverij Holland Korte tijd studeerde hij theologie; in die tijd werd hij beïnvloed door de ideeën van de protestantse theoloog Karl Barth Als theologiestudent leverde hij in de oorlogsjaren bijdragen aan het baldadige en surrealistische maandblad met een oplage van één exemplaar De Schone Zakdoek Daarna studeerde hij Duits Door zijn bloemlezing Deutsche Lyrik auf der anderen Seite speelde hij een belangrijke rol in de acceptatie van de Oost-Duitse poëzie in het Westen vooral in de Bondsrepubliek Ook was hij acquirerend redacteur van de Poëziereeks De Windroos onder andere een springplank voor de vernieuwende Beweging van Vijftig in de Nederlandse poëzie Den Besten promoveerde in 1983 met een proefschrift over achtergrond en auteurschap van het Wilhelmus Wilhelmus van Nassouwe het gedicht en zijn dichter Zijn bundel Poëzie om te zingen met eigen liederen en vertalingen van vooral Duitse liederen verscheen in 1998 Persoonlijk leven Liesbeth den Besten is zijn dochter Prijzen In 1986 ontving Den Besten de Spaanprijs voor zijn medewerking aan het Liedboek voor de Kerken In 1989 kreeg hij de Martinus Nijhoff Prijs voor zijn vertaling van gedichten van Friedrich Hölderlin 1988 Externe link In Reformatorisch Dagblad 31 maart 2015 Al-Shabaab Arabisch الشباب "De Jeugd" is een islamistische terroristische organisatie die actief is in Somalië Al-Shabaab is ook bekend onder de namen Ash-Shabaab Hizbul Shabaab Arabisch voor Jongerenpartij en Popular Resistance Movement in the Land of the Two Migrations PRM De organisatie ontstond in 2004 en maakte tot 2006 als jeugdorganisatie deel uit van de Unie van Islamitische Rechtbanken UIR De UIR was een groep van shariarechtbanken die in eerste instantie rust wilde brengen in Somalië door de seculiere krijgsheren te bestrijden en de orde te herstellen De orde die de UIR nastreefde was gebaseerd op de Koran In 2006 had de UIR een groot deel van Somalië in handen waarna de UIR het naast de krijgsheren ook opnam tegen de Somalische overgangsregering en buurland Ethiopië Dit mislukte waarna Al-Shabaab zich afsplitste van de UIR Al-Shabaab wil in Somalië net als voorheen de UIR een islamitische staat vestigen gebaseerd op de Koran Ontstaan Al-Shabaab gold tot 2006 als een min of meer onafhankelijke jeugdbeweging onder de UIR De organisatie opereerde vrijwel zelfstandig en werd gezien als de revolutionaire garde van de UIR Al-Shabaab was militanter dan de UIR en raakte betrokken bij gewelddadige incidenten zoals plunderingen van dorpen het mishandelen van te uitdagend geklede burgers ontvoering van journalisten en de moord op gewonde Juba Vallei Alliance soldaten in het ziekenhuis In de tweede helft van 2006 had de UIR een groot deel van Somalië in handen waaronder belangrijke steden als Jowhar Kismayo Beledweyne en de hoofdstad Mogadishu Alleen de noordelijke regio’s die zich al van Somalië hadden afgescheiden Puntland Somaliland en enkele gebieden in het zuiden van Somalië werden niet door de UIR gecontroleerd Vanaf december 2006 verloor de UIR snel terrein na nederlagen in gevechten met troepen van de internationaal erkende Somalische overgangsregering en het Ethiopische leger Het christelijke Ethiopië was Somalië binnengevallen omdat zij de overgangsregering steunde en een moslimstaat als buurland niet zagen zitten Tijdens de neergang van de UIR gingen zo'n 3000 leden van de jongerenorganisatie van de UIR Al-Shabaab ondergronds Al-Shabaab richtte zich op de guerrillastrijd en vormde een rebellenleger De rebellen richtten hun aanvallen op de Somalische overgangsregering op het Ethiopische leger en later op Afrikaanse vredestroepen van de Afrikaanse Unie De UIR trok zich na de nederlaag terug uit Somalië en vestigde zich in ballingschap in Eritrea Na vredesbesprekingen sloot de gematigde vleugel van de UIR zich aan bij de overgangsregering de voormalige leider van de UIR Sharif Sheikh Ahmed werd op 31 januari 2009 president van Somalië De meer radicale delen van de UIR waaronder Al-Shabaab verwierpen de vrede Ze zetten de strijd voort samen met andere militante islamitische organisaties en met hulp van buitenlandse moedjahedienstrijders Andere militante UIR-leden richtten de PRM op deze PRM wordt gezien als ‘officiële opvolger’ van de UIR De PRM en Al-Shabaab werken nauw samen Organisatie Al-Shabaab wil net als voorheen de UIR een islamitische staat vestigen in Somalië Als eerste stap ziet Al-Shabaab de invoering van de sharia Geschat wordt dat Al-Shabaab tussen de 3000 en 7000 actieve leden heeft Al-Shabaab wordt min of meer formeel geleid door Sheik Mohamed Mukhtar Abdirahman ook wel bekend als ‘Abu Zubeyr’ of ‘Moktar Ali Zubeyr’ Geografisch gezien is Al-Shabaab verdeeld in drie groepen de regio Bay en Bokool geleid door Abu Mansur de zuidelijke regio samen met Mogadishu en als derde Puntland en Somaliland in het noorden Als vierde regio wordt de Juba Vallei genoemd deze wordt geleid door Hassan Abdillahi Hersi ook wel ‘Turki’ genoemd Turki is geen lid van Al-Shabaab maar onderhoudt wel stevige banden met de organisatie Volgens de Verenigde Naties opereren de regionale groepen in belangrijke mate zelfstandig hetgeen regelmatig aanleiding is voor interne frictie Binnen de regio’s zit de organisatie hiërarchisch in elkaar De strijders worden getraind in Somalië en Eritrea Het vermoeden bestaat dat Al-Shabaab deels gefinancierd wordt met geld afkomstig van de Somalische piraterij Andere financiers zijn onder andere extreme moslimorganisaties in Iran Libië en Egypte en Somaliërs in het buitenland Ook Eritrea wordt ervan verdacht Al-Shabaab te financieren en te bewapenen De Somalische leden van Al-Shabaab behoren hoofdzakelijk tot de Somalische Hawiye clan Hoewel Al-Shabaab niet veel leden telt is het toch een machtige organisatie in Somalië Dit heeft Al-Shabaab te danken aan het feit dat Somalië al vanaf 1991 geen centrale regering meer heeft en door samenwerking met krijgsheren die ze ten tijde van de UIR bestreden Banden met Al Qaida Al-Shabaab claimt zelf banden te hebben met Al Qaida algemeen wordt aangenomen dat deze banden niet zeer sterk zijn Er zijn wel persoonlijke contacten tussen leden van Al Qaida en Al-Shabaab maar nog geen organisatorische Wel hebben beide groepen dezelfde ideologie Vooral Al-Shabaab wil de banden met Al Qaida aanhalen in september 2008 bracht Al-Shabaab een video uit waarin een leider van de organisatie trouw zweert aan Osama bin Laden In februari 2009 verscheen een videoboodschap van de tweede man van Al Qaida Ayman al-Zawahiri waarin hij Al-Shabaab prijst en zegt dat Al-Shabaab de jihad tegen de Verenigde Staten zal winnen Terreurorganisatie Al-Shabaab rekruteert jihadisten in Somalië en het buitenland in haar strijd tegen ‘de vijanden van de islam’ In Somalië worden burgers gedwongen zich aan te sluiten bij Al-Shabaab In het buitenland rekruteert Al-Shabaab binnen de Somalische diaspora onder andere in de Verenigde Staten en Engeland De organisatie wordt gezien als terroristische organisatie door de Verenigde Staten Noorwegen en Zweden Al-Shabaab komt voor op de Amerikaanse terreurlijst Tactiek In het begin 2006 bediende Al-Shabaab zich van klassieke guerillamethoden zelfmoordaanslagen gewapende overvallen en moordaanslagen Ze richtte zich daarbij op de Somalische overgangsregering en iedereen die in de ogen van Al-Shabaab deze regering steunde zoals het Ethiopische leger het vredesleger van de Afrikaanse Unie buitenlandse hulpverleners en buitenlandse media De strijd concentreerde zich vooral in en rond Mogadishu Gedurende de strijd tussen Al-Shabaab en het Ethiopische leger in de stad in augustus 2007 ontvluchtten 400000 burgers de stad In 2008 veranderde Al-Shabaab haar tactiek ze probeerde Somaliërs voor zich te winnen Leden van Al-Shabaab bezochten dorpen en deelden voedsel en geld uit Ook richtte Al-Shabaab mobiele shariarechtbanken in waar criminelen snel veroordeeld werden en waar men probeerde lokale disputen rond onder andere eigendom op te lossen In Zuid-Somalië zette Al-Shabaab meer en meer politieke tactieken in zo ging men in gesprek met clanoudsten om hen ervan te overtuigen dat ze goede bedoelingen hadden Deze tactiek had succes en in februari 2009 controleerde Al-Shabaab het grootste deel van het zuiden van Somalië In een aantal dorpen werd de sharia ingevoerd Ondertussen ging Al-Shabaab ook door met terreuraanslagen een zelfmoordaanslag door Al-Shabaab kostte in februari 2009 elf vredessoldaten uit Burundi het leven Na het vertrek van Ethiopië in 2009 In januari 2009 trok het Ethiopische leger zich terug uit Somalië hiermee verdween de grootste tegenstander van Al-Shabaab van het toneel Nadat de Ethiopiërs Somalië verlieten richtte Al-Shabaab zich op de in Somalië aanwezige Afrikaanse vredesmacht De aanvallen op de vredessoldaten kostten ook veel burgers het leven hierdoor neemt de steun van de bevolking af De Verenigde Staten wil zich zo min mogelijk bemoeien met de chaos in Somalië omdat elk ingrijpen van het Westen de burgers van Somalië in de armen van radicale moslims lijkt te drijven In mei 2009 heeft de president van Somalië Sharif Sheikh Ahmed de invoering van de sharia goedgekeurd Dit deed hij om de rebellen tegemoet te komen De rebellen lieten zich echter niet apaiseren en zeiden de strijd voort te zetten zolang er nog buitenlandse mogendheden in het land zijn De militie van Al-Shabaab heeft inmiddels tientallen graven verwoest van islamitische geestelijken van de Soefirichting Volgens militieleider Ali Mohamed Husein aanbidden de mensen deze graven terwijl alleen Allah aanbeden mag worden De Somali ontkennen dat de graven worden aanbeden ze worden geëerd Op 29 maart 2010 gingen honderden vrouwen de straat op om te demonstreren tegen de grafschennis door Al-Shabaab In december 2010 ging de organisatie Hizbul Islam die bestond uit vier groepen die afkomstig waren uit de Unie van Islamitische Rechtbanken samen met Al-Shabaab Keniaans offensief In oktober 2011 verklaarde het Keniaanse leger de oorlog aan Al-Shabaab Kenia beschuldigt Al-Shabaab van ontvoeringen van westerse toeristen en medewerksters van Artsen zonder Grenzen Op 17 oktober werd begonnen met luchtaanvallen op posities van Al-Shabaab in het zuiden van Somalië Kort daarna staken honderden Keniaanse militairen in kolones de grens over De aanval vindt plaats in samenwerking met Somalische regeringstroepen Als antwoord hierop dreigde Al-Shabaab met een invasie in buurland Kenia wanneer de troepen zich niet terug zouden trekken< ref> Op 18 oktober werden weer bombardementen uitgevoerd door Keniaanse vliegtuigen op bases van Al-Shabaab Op 21 september 2013 werd met granaten en geweren een aanslag uitgevoerd op het winkelcentrum Westgate in de Keniaanse hoofdstad Nairobi Al-Shabaab claimde de aanvallen waarbij minstens zestig burgers gedood werden< ref> De aanval zou een represaille zijn voor het Keniaanse offensief van 2011 In juni 2014 werden er in Kenia verschillende aanslagen gepleegd Er vielen tientallen doden Mogelijk was Al-Shabaab voor deze aanslagen verantwoordelijk Kenyatta de president van Kenia veronderstelde dat het om plaatselijk geweld ging Op 22 november 2014 werd een Keniaanse bus gekaapt en naar Somalie gereden waarop 28 van de 60 inzittenden werden gedood omdat ze geen moslims waren Ook deze aanslag werd door Al-Shabaab geclaimd waarop het Keniaanse leger in een vergeldingsactie volgens vice-president Ruto ruim 100 strijders doodde De tempel Angkor Wat is een hindoeïstische tempel in de Cambodjaanse provincie Siem Reap en wordt beschouwd als het grootste religieuze bouwwerk ter wereld De tempel is een van de belangrijkste overblijfselen uit de periode van het Khmer-rijk De tempel Angkor Wat is gebouwd tussen 1113 en 1145 tijdens de regeerperiode van Suryavarman II regeerde van 1113-1150 en is de grootste piramide met verdiepingen op het Zuidoost-Aziatische vasteland Het monument van Angkor Wat berust op een bouwstijl die terugvoert op de stichting van de eerste steden en tempels in het gebied Afmetingen De maximale hoogte van het monument is 65 meter en het beslaat een oppervlakte van 1 km² De onderste etage is 32 m hoog en meet 187 bij 215 meter De middelste etage is 64 meter hoog en meet 100 bij 115 meter De bovenste etage is 128 meter hoog en meet 75 bij 73 meter Bouw Voor de bouw van het Angkor Wat zijn vijf tot tien miljoen op elkaar gestapelde stenen gebruikt sommige ruim 1500 kg zwaar Er werd als materiaal 2 soorten zandsteen gebruikt die van een heilige berg 45 km noordoostelijk gelegen steenhouwerij kwamen In de meeste blokken steen zijn gaten van 25 cm doorsnede en 3 cm diepte gevonden Een theorie zegt dat dit gebruikt werd voor een metalen verbinding tussen de stenen het kan echter ook zijn dat in deze gaten hout werd geslagen om transport met behulp van olifanten mogelijk te maken Een andere theorie is het gebruik van speciaal gegraven kanalen Er bevinden zich namelijk kanalenstelsels die verbonden zijn door korte stukken weg of rivier die van de groeve recht naar het tempeldomein leiden De kanalen waarvan een deel ook vandaag nog vol water staat zouden van de negende tot de dertiende eeuw als transportroute voor bouwmaterialen hebben gediend niet alleen voor de bouw van de tempel maar ook voor die van andere monumenten in de heilige stad Of de blokken steen door vlotten of andere vervoersmiddelen werden verplaatst is niet duidelijk Er zijn dus twee theorieën over hoe de stenen naar het Angkor Wat werden gebracht van de groeve naar een meer en dan stroomopwaarts de Siem Reap-rivier op 90 km of via kanaalsystemen 40 km< ref> Stijl Het monument is omgeven door 5 naar de windrichtingen georiënteerde hoven die telkens een beetje hoger liggen Het buitenste hof wordt omgeven door een muur en een gracht Het centrale complex heeft op de 4 hoekpunten torens met lotusvormige spitsen In het centrum bevindt zich de hoofdtoren van 42 meter hoog De toegang tot de tempel was via het oosten door een aarde-wegje en via het westen op een weg aangelegd door zandsteen Functies Angkor Wat worden enige functies toegedicht een astronomisch observatorium een weergave van de vier tijdperken in het hindoeïsme een weergave van de hemelse stallen van Indra een afbeelding van het universum Waarschijnlijker is dat het net als de andere piramiden in Angkor gaat om een tempelmausoleum De heerser Suryavarman II wijdde het gebouw aan de god Vishnoe waardoor de bouwrichting naar het westen verklaard wordt Vishnu wordt met deze windrichting in verbinding gebracht Er zijn verschillende redenen waarom Vishnu met het westen wordt geassocieerd Vishnu slaapt altijd met zijn voeten naar oosten en zijn hoofd naar het westen In de Hindoeïstische kosmologie woont Vishnu in het westen van het universum Suryavarman werd na zijn dood Paramawischnuloka genoemd hetgeen betekent hij die in de hoogste wereld van Vishnu is binnengegaan Er zijn nog andere hypotheses betreffende de westelijke oriëntatie Het wilde zijn "achterkant" niet in de richting van het westelijk gelegen Angkor Thom de oude hoofdstadrichten Als het een Mausoleum was voor Suryavarman dan moest het naar het westen georiënteerd worden want daar gaat de zon onder en eindigt dus ook het leven Tegenwoordig De tempel is verschillende malen gerestaureerd en maakt onderdeel uit van het Angkor-complex dat op de werelderfgoedlijst staat Angkor Wat staat prominent op de vlag van Cambodja Externe links Angla is een plaats in de Estlandse gemeente Leisi provincie Saare De plaats telt 22 inwoners 2007 Argentinië Spaans Argentina officieel de Argentijnse Republiek Spaans República Argentina is een Spaanstalig land in het zuiden van Zuid-Amerika tussen de Andes en de zuidelijke Atlantische Oceaan Het grenst aan Uruguay Brazilië Paraguay Bolivia en Chili Het land heeft 42192494 inwoners 2012< small> Argentinië heeft een totale oppervlakte van 2780400 km² het is daarmee het achtste land ter wereld naar oppervlakte en het grootste van de Spaanstalige landen De naam van het land is afgeleid van het Latijnse woord argentum zilver een edelmetaal dat een belangrijke rol speelde in de opkomst van het Europese kolonialisme Argentinië is onafhankelijk sinds 1816 daarvoor was het gedurende drie eeuwen een Spaanse kolonie Buenos Aires de hoofdstad is met ca 3 miljoen inwoners ook de grootste stad van het land en het metropoolgebied Gran Buenos Aires is de op een na grootste van Zuid-Amerika Argentinië claimt ook de archipels de Falklandeilanden en Zuid-Georgië en de Zuidelijke Sandwicheilanden die beide onder gezag staan van het Verenigd Koninkrijk en een deel van Antarctica Geschiedenis In het begin van de 16e eeuw arriveerden de eerste Europeanen in de regio Zij zochten in feite een doorgang van de Atlantische naar de Stille Oceaan Onder hen vinden we onder andere Ferdinand Magellaan en Pedro de Mendoza Deze laatste bouwde de nederzetting Nuestra Señora del Buen Aire het huidige Buenos Aires rond 1536 Ook in het noordwesten van het land waar men goede landbouwgronden vond bouwden de Spanjaarden die vanuit het onderkoninkrijk Bolivia kwamen verschillende nederzettingen Mendoza Tucumán Córdoba en Salta Er werden paarden gefokt vee werd gehouden voor de vleesproductie suiker tabak en groenten werden geteeld Het gebied kende een grote bloei in de 17e en 18e eeuw omwille van de handel met het onderkoninkrijk Peru terwijl Buenos Aires slechts een tweederangs haven was Daar kwam slechts verandering in in 1776 toen Buenos Aires het bestuurscentrum werd van het nieuwe vicekoninkrijk Río de la Plata een gebied dat het huidige Argentinië Uruguay Paraguay en een deel van Bolivia bestreek In 1816 werd Argentinië onafhankelijk van Spanje na een korte strijd met de Spaanse bezetters onder de leiding van José de San Martín Deze laatste wordt door de Argentijnen nog steeds als een held beschouwd In de eerste jaren van deze jonge natie ontstonden er diverse conflicten tussen de centralisten en de federalisten tot in 1853 toen er een nieuwe grondwet werd aangenomen In 1865 moest Argentinië dat nauwelijks een leger had het hoofd bieden aan de landhonger van Paraguay zie Oorlog van de Drievoudige Alliantie In een bloederige oorlog die tot 1870 duurde wisten de Argentijnen met hun Braziliaanse en Uruguayaanse bondgenoten Paraguay te verslaan Een groot deel van de gesneuvelde soldaten bestond echter uit voormalige zwarte slaven die verplicht werden ten strijde te trekken Toen deze oorlog ten einde kwam was dan ook bijna de gehele zwarte populatie van Argentinië uitgeroeid In de tweede helft van de 19e eeuw kende Buenos Aires een grote bloeiperiode mede door de komst van duizenden migranten Nieuwe technologieën invriezen van vlees spoorwegen stimuleerden de landbouw en veeteelt Nieuwe gebieden zoals Patagonië werden veroverd Immigranten uit Engeland en Wales begonnen schapenfokkerijen op grote estancias Argentinië werd na de Verenigde Staten het tweede Beloofde Land van Amerika Tussen 1880 en 1920 was Argentinië een van de rijkste landen ter wereld Na een korte opleving rond de Tweede Wereldoorlog zakte het land definitief terug Vervolgens werd Argentinië gekenmerkt door terugkerende politieke conflicten tussen conservatieven en liberalen en tussen burgers en militairen Na de Tweede Wereldoorlog kwam het populistische peronisme wat de verhouding op scherp zette Tot 1983 werden steeds bloediger optredende militaire junta's afgewisseld met autoritaire democratische regeringen wat leidde tot oplopende economische problemen corruptie algemene afkeer van de politiek en de nederlaag in de Falklandoorlog De nederlaag tegen Groot-Brittannië betekende een gezichtsverlies dat de junta niet meer te boven kwam Hierna maakten vier vrije verkiezingen duidelijk dat de democratie in Argentinië voet aan de grond kreeg Eind jaren 80 begon de regering een nieuwe economische politiek die leidde tot hoge groeicijfers in de jaren 90 In 2001 stortte de economie echter volledig in De koppeling van de peso aan de dollar bleek niet houdbaar waardoor de munt plotsklaps enorm in waarde daalde Woedende Argentijnen verzamelden zich voor de banken die echter door de regering gedwongen waren de spaarsaldi te bevriezen Dit leidde tot sociale en politieke instabiliteit In de jaren daarna tijdens het bewind van president Néstor Kirchner 2003-2007 kwam aan deze economische crisis geleidelijk aan een eind Kirchner werd in 2007 opgevolgd door zijn vrouw Cristina Fernández de Kirchner Geografie Fysische geografie Argentinië kan ruwweg in drieën gedeeld worden de vruchtbare vlaktes van de pampa's in de noordelijke helft van het land de bron van de Argentijnse agrarische rijkdom; het licht geaccidenteerde plateau van Patagonië in de zuidelijke helft tot aan Vuurland en het rotsachtige Andesgebergte langs de westelijke grens met Chili met de Aconcagua als hoogste punt 6960 m Belangrijke rivieren zijn de Paraguay de Bermejo de Colorado de Uruguay en de langste rivier de Paraná De laatste twee komen samen in de Río de la Plata voordat ze in de Atlantische Oceaan uitmonden Klimaat Overwegend gematigd droog in het westen subtropisch in het noorden koel en guur tot sub-Antarctisch in het zuiden< ref> Steden De tien grootste steden van Argentinië inclusief partido's waren volgens de volkstelling van 2001 Natuur Er zijn 31 nationale parken in Argentinië waaronder de parken Los Glaciares Tierra del Fuego Nahuel Huapi Iguazú Ischigualasto en Talampaya Demografie Aan het eind van de 19e en begin van de 20e eeuw kwamen veel immigranten uit diverse Europese landen De Argentijnse bevolking vormt een mengeling van nationale en etnische groepen waarbij de nakomelingen van Italiaanse en Spaanse immigranten overheersen Hierdoor heeft Argentinië een westerse cultuur Daarnaast wonen vooral in de stedelijke gebieden zo'n half miljoen afstammelingen van immigranten uit Syrië Libanon en andere landen in het Midden-Oosten De oorspronkelijke bevolking ongeveer 700000 mensen leeft vooral in het noorden noordwesten en het zuiden Massale immigratie uit China Korea en Japan heeft er echter ook voor gezorgd dat Buenos Aires na Vancouver en São Paulo de grootste Aziatische bevolking van het Amerikaanse continent bezit Taal De enige officiële taal is het Spaans hoewel de immigranten ten dele hun eigen taal behouden hebben De belangrijkste inheemse talen zijn het Guaraní gesproken in het noordoosten en het Quechua gesproken in het noordwesten Religie De meeste Argentijnen zijn rooms-katholiek Meer dan 90 procent van de bevolking noemt zichzelf katholiek hoewel slechts 20 procent van hen regelmatig naar de kerk gaat Spaanse kolonisten hebben het katholicisme naar Zuid-Amerika gebracht waar het lange tijd een factor van betekenis is geweest Zo moesten presidentskandidaten tot voor kort katholiek zijn In 1994 werd het artikel dat bepaalde dat de presidenten katholiek moesten zijn geschrapt Cultuur De Argentijnse cultuur is sterk beïnvloed door de Europese cultuur Buenos Aires de culturele hoofdstad van Argentinië wordt grotendeels gekenmerkt door de voorkeuren van mensen van Europese afkomst en van bewuste imitatie van Europese stijlen in de architectuur De andere grote invloed op de cultuur is die van de gauchos en hun traditionele landelijke levensstijl van zelfredzaamheid Tot slot zijn er de inheemse Amerikaanse tradities zoals yerba mateinfusie die zijn opgenomen in het algemene culturele milieu Literatuur Argentinië heeft een rijke literaire geschiedenis en een van de actiefste uitgeverijindustrieën in de regio Argentijnse schrijvers nemen een prominente plaats in in de Latijns-Amerikaanse literatuur sinds de jaren 1850 De strijd tussen de Federalen en de Unionisten zette de toon voor de Argentijnse literatuur van die tijd De ideologische kloof tussen het gaucho epos Martín Fierro van José Hernández en Facundo van Domingo Faustino Sarmiento is een goed voorbeeld Hernández een federalistis was tegen de centraliserende modernisering en Europese tendensen Sarmiento schreef ter ondersteuning van de immigratie als de enige manier om Argentinië te redden van het worden onderworpen aan de regels van een klein aantal dictatoriale caudillo families met als argument dat dergelijke immigranten Argentinië meer modern en open zouden maken voor West-Europese invloeden en dus een meer welvarende samenleving De Argentijnse literatuur van die periode was met name nationalistisch Het werd gevolgd door de modernistische beweging die in Frankrijk ontstond in de late 19e eeuw Deze periode op zijn beurt werd gevolgd door de Avant-garde met Ricardo Güiraldes als een belangrijke referentie Jorge Luis Borges is de meest geprezen schrijver van Argentinië vond nieuwe manieren van kijken naar de moderne wereld in metaforen en filosofische debatten en zijn invloed heeft zich uitgebreid naar schrijvers over de hele wereld Borges is het meest bekend om zijn werk in korte verhalen zoals Ficciones en El Aleph De Argentijnse literatuur is de basis van het literaire werk dat wordt geproduceerd in Argentinië Een aantal van de belangrijkste schrijvers dichters en intellectuelen van het land is Juan Bautista Alberdi Roberto Arlt Enrique Banchs Adolfo Bioy Casares Jorge Luis Borges Silvina Bullrich Eugenio Cambaceres Julio Cortázar Esteban Echeverría Leopoldo Lugones Eduardo Mallea Ezequiel Martínez Estrada Tomás Eloy Martínez Victoria Ocampo Manuel Puig Ernesto Sabato Osvaldo Soriano Alfonsina Storni en María Elena Walsh De naam van het land zelf is overigens ook afkomstig van een Latinism die voor het eerst verscheen in een literaire bron epische gedicht La Argentina van Martin del Barco Centenera uit 1602 Deze zompositie kent 10000 verzen en beschrijft het landschap en de verovering van het grondgebied Het woord werd opnieuw geïntroduceerd in Argentinië manuscrita een proza ​​kroniek van Ruy Díaz de Guzmán6 De Argentijnse literatuur begon rond 1550 met het werk van Matías Rojas de Oquendo en Pedro González de Prado uit Santiago del Estero het eerst belangrijke stedelijke gebied in Argentinië die proza ​​en poëzie schreven Zij werden mede geïnspireerd door de mondelinge inheemse poëzie -in het bijzonder aldus Carlos Abregu Virreyra door de lules juries diaguitas en tonocotés Een symbiose ontstaat ​​tussen de inheemse en Spaanse tradities het creëren van een aparte literatuur geografisch beperkt tot ver in de 18de eeuw tot het Argentijnse noorden en de centrale regio's met de provincie Córdoba als middelpunt Dit mede als gevolg van de oprichting van de Nationale Universiteit van Córdoba Twee namen uit deze periode springen naar voren Gaspar Juárez Baviano en Antonia de la Paz y Figueroa ook wel bekend als "Beata Antula" Met het komen van de economische voorspoed van de havens verplaatste de culturele as zich geleidelijk naar het oosten Tijdens de 17de eeuw was de Argentijnse barokke slecht in vergelijking met die van Europa en andere delen van de Nieuwe Wereld De enige opmerkelijke dichter uit deze periode was Fray José Luis de Tejeda die Coronas Liricas en El Peregrino de Babilonia schreef Beeldende kunst Een van de invloedrijkste Argentijnse figuren in de beeldende kunst was Xul Solar wiens surrealistische gebruik maakte van zowel aquarel als onorthodoxe schildertechnieken Hij vond ook twee denkbeeldige talen uit De werken van Cándido López en Florencio Molina Campos naïeve kunst Ernesto de la Cárcova en Eduardo Sivori realisme Fernando Fader impressionisme Pío Collivadino en Cesáreo Bernaldo de Quirós postimpressionisme Emilio Pettoruti kubisme Antonio Berni neo-figuratieve Gyula Košice constructivisme Eduardo Mac Entyre Generatieve kunst Guillermo Kuitca abstract en Roberto Aizenberg surrealisme zijn een paar van de meest bekende Argentijnse schilders Andere zijn Benito Quinquela Martín een typisch haven schilder voor wie de arbeidersklasse en de immigrantenwijk La Boca in het bijzonder uitstekend geschikt was Een soortgelijke omgeving inspireerde Adolfo Bellocq waarvan de litho's invloedrijk zijn sinds de jaren 1920 Sfeervolle monumenten van de realistische beeldhouwers Erminio Blotta Lola Mora en Rogelio Yrurtia werden deel van het nationale landschap Tegenwoordig zijn Lucio Fontana en León Ferrari geprezen beeldhouwers en conceptuele kunstenaars Ciruelo Cabral is een wereldberoemde fantasykunstenaar en beeldhouwer en Marta Minujín is een innovatieve conceptuele kunstenaar De "moderne schilders" van Argentinië zijn een moeilijk te definiëren groep Zij ontwikkelden een meer constructivistische in plaats van een figuratieve stijl maar deze is niet helemaal abstract Kunstenaars van deze groep zijn onder andere Julio Barragán Luis Seoane Carlos Torrallardona Luis Aquino Atilio Malinverno en Alfredo Gramajo Gutiérrez Juan del Prete later de bedenker van het Futukubisme een mengsel van kubisme en futurisme kwam uit de abstracte kunstbeweging in Argentinië die in de jaren 1940 ontwikkeld vanuit de concrete kunst Tomás Maldonado is een van de bekendste abstracte kunstenaars De MADI-kunststroming begon in Argentinië in 1946 Één bron beweert dat MADI werd opgericht als protest tegen controle van de regering over de kunst Juan Perón terwijl een andere bron zegt dat MADI niet per se een antwoord op die onderdrukking The movement spread to Europe and later the United States De beweging breidt zich later uit naar Europa en de Verenigde Staten Hij wordt beschouwd als de enige artistieke beweging die is opgericht in Buenos Aires die een grote internationaal invloed heeft De beweging werd opgericht door Gyula Kosice en Carmelo Arden Quin en kent verder kunstenaars als Rhod Rothfuss Martín Blaszko Waldo Longo en Diyi Laañ Architectuur Talrijke Argentijnse architecten hebben de stadsgezichten van hun land verrijkt en in de afgelopen decennia die over de hele wereld Juan Antonio Buschiazzo heeft geholpen met het populair maken van de Beaux-Arts architectuur en Francisco Gianotti combineerde Art Nouveau met Italiaanse stijlen Ieder type voegde meer flair toe aan de Argentijnse steden tijdens de vroege 20e eeuw Francisco Salamone en Viktor Sulĉiĉ lieten een Art Deco erfenis na en Alejandro Bustillo creëerde een rijke kern van rationalistische architectuur Clorindo Testa introduceerde lokaal het brutalisme en de futurisische creaties van Cesar Pelli en Patricio Pouchulus sierden overal ter wereld de steden In het bijzonder de retro van Pelli in 1980 naar de glorie van de Art Deco van de jaren 1920 maakte hem tot een van de meest prestigieuze architecten van de wereld De eenvoud van de Rioplatense barok wordt duidelijk gewaardeerd in Buenos Aires in de werken van Italiaanse architecten als Andre Blanqui en Antonio Masella in de kerken van San Ignacio Nuestra Señora del Pilar de kathedraal van Buenos Aires en de Cabildo De Italiaanse en Franse invloeden stegen na de onafhankelijkheidoorlog in het begin van de 19e eeuw alhoewel de academische stijl stand hield tot de eerste decennia van de 20e eeuw Pogingen tot vernieuwing vonden plaats tijdens de tweede helft van de 19de eeuw en het begin van de 20e toen de Europese tendensen doorgedrongen in het land Deze zijn terug te vinden in tal van belangrijke gebouwen in Buenos Aires zoals de Santa Felicitam Kerk van Ernesto Bunge het centrale postkantoor en het Paleis van Justitie door Norbert Maillart en het Nationaal Congres en het Colón Opera House van Vittorio Meano De architectuur van de tweede helft van de 20e eeuw bleef de aanpassingen van de Franse neoklassieke architectuur volgen zoals het hoofdkwartier van de Nationale Bank van Argentinië en het NH Gran Hotel Provincial gebouwd door Alejandro Bustillo en het Museo de Arte Hispano Fernández Blanco van Martín Noel Na het begin van de jaren 1930 werd echter de invloed van de rationalistische architectuur en van Le Corbusier dominant bij de lokale architecten onder wie Alberto Prebisch en Amancio Williams opvallen Na 1950 begint de bouw van wolkenkrabbers zich te verspreiden in Buenos Aires hoewel een nieuwe generatie begon met het afwijzen van deze "brutaliteit" en probeerde een eigen architectonische identiteit te vinden Deze zoektocht naar identiteit wordt weerspiegeld in het hoofdkwartier van de Banco de Londres y América del Sur voltooid in 1967 door Clorindo Testa met Diego Peralta Ramos Alfredo Agostini en Santiago Sánchez Elia In de volgende decennia nam de nieuwe generaties architecten zoals altijd de Europese Avant-garde stijlen en nieuwe technieken over Sinds het eind van de 20e eeuw zijn Argentijnse architecten prominenter geworden in het ontwerp van de belangrijke vastgoedprojecten in het land zoals de Le Parc toren en Torre Aqualina van de hand van Mario Roberto Álvarez en de Torre Fortabat van Sánchez Elia alsook over de hele wereld met name het Norwest Center en de Petronas Twin Towers van Cesar Pelli Film en theater De Argentijnse filmindustrie maakt ongeveer 80 speelfilms per jaar De wereldprimeur voor animatiefilms lag en werd uitgebracht in Argentinië door cartoonist Quirino Cristiani in 1917 en 1918 De Argentijnse componisten Luis Enrique Bacalov en Gustavo Santaolalla zijn geëerd met de Academy Award voor beste originele filmmuziek Lalo Schifrin heeft talrijke Grammys ontvangen en is het best bekend van Buenos Aires is een van de grote hoofdsteden van theater Het Teatro General San Martín is een van de meest prestigieuze langs de Corrientes Avenue en het Teatro Nacional Cervantes fungeert als het theater met het nationale podium van Argentinië Het Teatro Argentino de La Plata Teatro El Círculo in Rosario Teatro Independencia in Mendoza en Libertador Theatre in Córdoba zijn ook prominent Griselda Gambaro Copi Roberto Cossa Marco Denevi Carlos Gorostiza en Alberto Vaccarezza zijn een paar van de meer prominente Argentijnse toneelschrijvers Julio Bocca Jorge Donn José Neglia en Norma Fontenla zijn enkele van de grote balletdansers van de moderne tijd Cultureel erfgoed Jezuïetenmissies van de Guaraní gedeeltelijk in Brazilië San Ignacio Miní Santa Ana Nuestra Señora de Loreto Santa Maria la Mayor Cueva de las Manos Jezuïetenkwartier en Estancias van Córdoba Quebrada de Humahuaca Natuurlijk erfgoed Valdés-schiereiland Nationaal park Los Glaciares Nationaal park Iguazú Natuurparken Ischigualasto en Talampaya Economie Argentinië profiteert van een ruime hoeveelheid natuurlijke hulpbronnen een zeer geletterde bevolking een op de export gerichte landbouwsector en gevarieerde industrie Vanaf het eind van de jaren 80 van de 20e eeuw liepen de internationale schulden echter hoog op Als de overheid geld nodig had drukte ze gewoon nieuwe peso's bij iets wat tegenwoordig nog af en toe wordt gedaan Daardoor schoot de inflatie steil omhoog tot wel 200% en stortte de productie in wegens wanbeheer en corruptie Ook de laatste 2 jaar zijn de prijzen van vrijwel alle producten tot 40% omhoog gegaan terwijl lonen op hetzelfde niveau zijn gebleven Om de economische crisis te lijf te gaan besloot de regering de weg in te zetten naar vrijhandel deregulering en privatisering In 1991 vond een radicale monetaire hervorming plaats die de peso verbond aan de Amerikaanse dollar en de geldgroei beperkte tot de groei van de nationale reserves Argentijnse economische crisis Aanvankelijk waren de hervormingen een succes De inflatie daalde en het bruto nationaal product steeg Maar opeenvolgende economische crises in Mexico Azië Rusland en Brazilië leidden tot een nog grotere economische crisis vanaf 1999 De regering ging over tot belastingverhogingen en bezuinigingen ter beperking van het begrotingstekort dat gestegen was tot 25% van het BNP in 1999 Binnenlandse en internationale investeerders bleven echter twijfelen of de regering de schulden af kon lossen en de vaste wisselkoers tussen peso en dollar kon handhaven In 2001 verslechterde de situatie nog meer door de groei van het aantal obligaties massale geldopnames bij de banken en een verdere val van consumenten- en producentenvertrouwen Pogingen van de regering een sluitende begroting te bereiken om zo het banksysteem te stabiliseren en economische groei te herstellen bleken onvoldoende resultaat op te leveren De pas verkozen president Eduardo Duhalde wist van het Internationaal Monetair Fonds een lening van 20 miljard dollar te verkrijgen maar verdere maatregelen leken uit te blijven In januari 2002 werd de peso losgekoppeld van de dollar Hierbij ontstond grote chaos door de verplichte omzetting van alle dollar tegoeden en contracten in peso's Politiek Staatsstructuur De Argentijnse grondwet van 1853 herzien in 1994 legt een scheiding der machten op tussen de uitvoerende wetgevende en rechtsprekende macht zowel op landelijk als provinciaal niveau De president en vicepresident worden direct verkozen voor vier jaar Beiden mogen maar twee aaneengesloten termijnen dienen maar na een tussenperiode van ten minste één termijn mogen ze zich kandidaat stellen voor een derde termijn De president benoemt de ministers De grondwet geeft hem aanzienlijke macht in zijn dubbelfunctie van staatshoofd en regeringsleider Hij heeft onder andere de mogelijkheid in "dwingende en noodzakelijke" situaties presidentiële decreten uit te vaardigen en een veto op onderdelen uit te spreken Het huidige staatshoofd annex regeringsleider is Cristina Fernández de Kirchner de vrouw van Néstor Kirchner het vorige staatshoofd Cristina Kirchner werd op 10 december 2007 als presidente door haar echtgenoot beëdigd in het parlementsgebouw in Buenos Aires Het Argentijnse parlement Nationaal Congres Congreso Nacional bestaat uit de Senaat Senado met 72 zetels en een Kamer van Afgevaardigden Cámara de Diputados met 257 zetels Sinds 2001 worden de senatoren direct verkozen waarbij iedere provincie inclusief de federale hoofdstad vertegenwoordigd wordt door drie senatoren Senatoren hebben een zittingstermijn van zes jaar afgevaardigden van vier jaar Iedere twee jaar worden er verkiezingen gehouden voor een derde van de senaats- en de helft van de afgevaardigdenzetels Beide kamers worden verkozen via evenredige vertegenwoordiging Bestuurlijke indeling Argentinië kan worden verdeeld in zes regio's Pampas Mesopotamia Chaco Noordwest-Argentinië Cuyo Patagonië Het land is verdeeld in 23 provincies Spaans provincias enkelvoud provincia en een federaal district Spaans distrito federal waarin de hoofdstad ligt Deze provincies zijn onderverdeeld in departementen behalve de provincie Buenos Aires die onderverdeeld is in partidos Verkeer Buenos Aires heeft een internationale luchthaven De nationale luchtvaartmaatschappij is Aerolíneas Argentinas die samen met dochteronderneming Austral een redelijk uitgebreid binnenlands luchtvaartnet onderhoudt Daarnaast voert LAN buitenlandse vluchten uit Het net van passagierstreinen beperkt zich tot een afstand van 400 km van Buenos Aires met enkele uitlopers naar verdere bestemmingen Met een enkele uitzondering gaan alle verbindingen via de hoofdstad Daarnaast zijn er enkele toeristische tracés Het vrachttreinennet is uitgebreider Over het gehele land is er een goed functionerend netwerk van autobussen Externe links Bantam Indonesisch Banten is een havenstad in het uiterste noordwesten van Java nabij de Straat Soenda in de gelijknamige provincie Bantam ligt aan de voet van een berg waar twee rivieren aan weerskanten van de stad uitmonden in zee en een derde de stad doorsnijdt waardoor het een natuurlijke bescherming heeft< ref> Bantam was vroeger een strategisch belangrijke plaats en een voorname handelsstad met een veilige haven aan de Baai van Bantam De haven vormde voor de lichtere vrachten een goede doorgang naar de binnenlanden Het voormalige Oude Bantam was indertijd de hoofdstad van het sultanaat Van de oude sultanstad is vandaag niet veel over Historie In de vijfde eeuw was Bantam onderdeel van het koninkrijk Taroemanagara Na de ineenstorting van het koninkrijk van Tarumanagara die plaats vond na een aanval door het koninkrijk Srivijaya ging de macht in westelijk Java over in handen van het koninkrijk Soenda Een Chinese bron de Chu-fan-chi geschreven omstreeks 1200 door Zhao Rugua meldde dat in de vroege dertiende eeuw het rijk Srivijaya nog steeds de macht had op Sumatra het schiereiland Malakka en westelijk Java het koninkrijk Soenda Deze bron noemt de haven van Soenda als strategisch en meldde verder dat de zwarte peper van Soenda tot de beste in de wereld behoorde De meeste inwoners leefden van de landbouw; hun houten huizen waren bedekt met palmbladeren en gebouwd op palen Zij werden geplaagd door dieven en rovers< ref> Het is zeer waarschijnlijk dat daar waar Chou-Ju-kua de haven van Soenda noemde hij eigenlijk die van Bantam bedoelde In 1522 kwamen de Bantammers in aanraking met Portugezen uit Malakka Volgens de Portugese ontdekkingsreiziger Tome Pires was in de vroege zestiende eeuw de haven van Bantam een van de belangrijkste van het koninkrijk Soenda samen met die van Pontang Cheguide Tangaram Calapa en Chimanuk het estuarium van de Cimanukrivier< ref> Doordat Bantam een handelsstad was kwamen er in de vroege zestiende eeuw al snel Islamitische invloeden In 1527 werd Bantam de zetel van het invloedrijke Sultanaat Bantam Na de ontdekking van de tegen het Sultanaat Demak gerichte Portugese-Soendanese alliantie beval de vorst in 1527 de invasie van Bantam en Soenda Kelapa havens van het koninkrijk Soenda De stad Soenda Kelapa werd later omgedoopt tot Jayakarta Deze gebieden maakte hij tot het nieuwe sultanaat Bantam een vazalstaat van Demak onder de regering van Hasanudin zoon van Goenoengjati Sultan Maulana Hasanudin overleden in 1570 was de eerste Islamitische vorst De stad werd bewoond door Javanen en bezocht door Chinezen Portugezen Arabieren Perzen Guzeratters Moren Hindoestanen Bengalezen Peguanen Maleiers Siamezen Molukkers en Makassaren die allemaal in Bantam winst probeerden te maken Dagelijks vonden drie markten plaats Buitenlanders woonden niet binnen maar buiten de anderhalf meter dikke muren De Portugezen hadden alhoewel ze veel geld hadden geboden geen toestemming een fort te bouwen op een eiland voor de kust De VOC op Bantam Eerste Schipvaart Op 15 juni 1596 kwamen vier schepen met onder andere Cornelis de Houtman Na veertien maanden onderweg te zijn geweest Er was weinig wederzijds vertrouwen en de onderhandelingen over de aankoop van peper mislukten De Portugezen slaagden erin de inlanders over te halen Cornelis de Houtman te doen gevangennemen De vloot legde daarop een blokkade voor de baai en beschoot de stad Vanwege de afstand konden de schepen niet veel schade aanrichten Twee inheemse scheepjes met specerijen werden buitgemaakt Begin oktober kwamen de Hollanders overeen de gouverneur 2000 realen te geven om de gijzelaars vrij te krijgen De Portugezen schijnen daarop 10000 realen te hebben geboden voor een handelsovereenkomst en de Nederlanders hadden het nakijken Op 11 oktober kwamen de gevangenen vrij Het werd hen duidelijk dat ze de volgende keer andere producten zouden moeten leveren zoals textiel uit India Na een gerucht over een naderende Portugese oorlogsvloot vertrokken ze in november naar het nabij gelegen Jacatra Tweede Schipvaart Op 26 november 1598 arriveerden op de rede van Bantam de schepen onder Jacob van Neck Op oudejaarsdag arriveerden de schepen onder Wybrand van Warwijck die tot dezelfde vloot behoorde en vandaag de dag bekend staat als de Tweede Schipvaart< ref> De Portugezen waren uit de gratie geraakt en op 11 januari 1599 stak de rijk beladen retourvloot van wal In 1600 besloten drie vloten die in Bantam lagen onder de admiraals Jacobus Willekens Pieter Both en Steven van der Hagen onderling prijsafspraken te maken en gezamenlijk peper in te kopen< ref> Claes Symonsz Meebael is door Wilkens achtergelaten om de handelscontacten uit te breiden In december 1601 raakten Wolfert Harmensz en Willem Cornelisz Schouten uitgezonden door een voorcompagnie met de Portugezen betrokken in de Slag bij Bantam Zij zijn vervolgens met veel eerbetoon binnen gehaald en wisten een verbond te sluiten met de sultan In februari 1602 kwam Jacob van Heemskerk aan Ook de Engelsen onder leiding van James Lancaster vestigden een permanente handelspost in Bantam De voorcompagnieën beconcurreerden elkaar sterk en de winsten daalden Wybrand van Warwijck die op 27 april 1603 aankwam na een zeereis van 317 dagen vestigde een factorij bij Bantam waar het belangrijkste handelsproduct zwarte peper kon worden verzameldDe VOC als volkenrechtelijke actor The Dutch East India Company as an Door Jan Albert Somers < ref> VOC In december 1603 kwamen Steven van der Hagen en Willem Jansz schipper op de Duyfken aan Het was de eerste tocht in opdracht van de pas opgerichte Vereenigde Oostindische Compagnie VOC In 1605 woonden er ongeveer honderd VOC-werknemers in Bantam In 1607 werd Jacques lHermite benoemd als hoofd van de factorij Op 5 of 8 januari 1608 kwam Paulus van Caerden die een mislukte aanval op de Portugezen in Mozambique had gedaan op Bantam aan Hij ontmoette lHermite en Cornelis Matelieff die hem doorstuurden naar Ambon Op 15 februari 1609 kwam Pieter Willemsz Verhoeff met een aanzienlijk vloot Bantam was in twee kampen verdeeld vanwege een troonopvolging De rijksbestuurder was in het voorafgaande jaar vermoord Verhoeff bracht het ontwerp mee van een nieuwe overeenkomst met de sultan Met het oog op het te verwachten Twaalfjarig Bestand zou de sultan worden beschermd tegen aanvallen van buiten af In 1609 verhoogde Bantam plotseling de in- en uitvoerrechten Op 1 oktober 1610 arriveerde de Hazewind in Bantam Het jacht was naar Indië gezonden om het 12-jarig bestand aan te kondigen Op 16 november arriveerde Cornelis Coomans bij Bantam In 1612 verklaarde Van Warwijck dat een beleg van de havenstad Bantam zeer moeilijk uitgevoerd zou kunnen worden omdat de schepen vanwege een ondiepte niet dicht genoeg op de kust konden komen Toen Jan Pieterszoon Coen op 9 februari 1613 aankwam bleek de factorij in brand te zijn gestoken door de inlanders In oktober 1613 kwam Pieter Both naar Bantam om een onderzoek in te stellen naar het wanbeheer van de VOC-dienaren aldaar Hij stelde Coen als boekhouder-generaal aan Coen voelde zich in Bantam van alle kanten bedreigd en noemde de sultan het "beest van Bantam" Doordat Coen die in 1614 de directie over de handelspost had gekregen erachter kwam dat Batavia een beter strategische plaats was dan Bantam was het einde van Bantam als belangrijke haven in zicht In 10 oktober 1616 arriveerde Joris van Spilbergen die in opdracht van de VOC door de Straat Magellaan was gezeild Op 19 oktober kwam Pieter de Carpentier aan Willem Cornelisz Schouten en Jacob le Maire arriveerden daar op 29 oktober met het schip de Eendracht die door de Straat Le Maire en langs Kaap Hoorn een nieuwe route hadden gevaren Coen nam de schepen en de goederen in beslag en nam de bemanning over omdat de expeditie was uitgerust door de Australische Compagnie een concurrerende onderneming van Isaac le Maire Op 9 april 1617 arriveerde Dirk Hartog met de Eendracht tot ontevredenheid van de bewindvoerders veel te laat in Bantam Ook Adriaen Maertensz Block arriveerde in 1617 vanuit Ambon De Engelsen deden op 22 november 1617 een aanval op de Hollandse factorij te Bantam Ze vermoordden de bezetting waardoor de onderlinge verhouding nog slechter werd en de noodzakelijkheid van een krachtiger optreden tegenover de Engelsen ook door Laurens Reael werd ingezien In 1618 besloot JP Coen het veld te ruimen en te beginnen met de bouw van een fort in Jacatra waarop de Engelsen toestemming verkregen hun handelspost op Bantam te versterken Uit het Journaal van Bontekoe blijkt dat het sultanaat Bantam in 1619 de Nederlanders niet goed gezind was en schipper Bontekoe is door Frederik Houtman die met een grote vloot in de Straat Soenda voer naar Batavia doorgestuurd Bantam zonder Nederlandse handelspost In 1628 en 1629 deden het sultanaat Bantam en Mataram in een gezamenlijke actie een aanval op Batavia Cornelis van der Lijn tekende in 1645 een vredesverdrag met Bantam Wouter Schouten vermeldt dat de VOC in 1658 twee schepen voor de haven had opgesteld om de scheepvaart van de inlanders te beletten In 1659 werd opnieuw vrede gesloten met Bantam en Batavia kon daardoor groeien In oktober 1677 namen Hendrik van Rheede en Constantin Ranst ontslag uit de Raad van Indië nadat zij op bezoek waren geweest in Bantam In 1680 verklaarde Bantam dat bezig was zelfstandig een marine op te bouwen de VOC opnieuw de oorlog Bantam bezet In 1682 was Isaac de l'Ostal de Saint-Martin betrokken bij de onderwerping van de stad Hij voer met twaalf schepen en Duitse soldaten naar de havenstad Twee Engelse schepen gingen verloren in de zeeslag; de overige twee schepen sloegen op de vlucht Toen het Engelse fort was veroverd is er £20000 aan zilver en goud buitgemaakt De Engelse vlag werd aan stukken gescheurd en als sjerp om het lijf gedragen In 1683 gaf Bantam zich over De Engelsen verhuisden naar Benkoelen op Sumatra Cornelis Speelman wist te bereiken dat Abdul een neef van Hassan op de troon werd gezet Hij stichtte fort Speelwijk van waaruit de zee gecontroleerd kon worden Bantam bleef vijandig tegenover Mataram en de Nederlanders 18e en 19e eeuw De VOC mengde zich rond 1733 in de troonopvolging in Bantam "Frederik Julius Coyett op 22 december 1733 en Wijbrant Blom op 5 januari 1734 teruggekeerd met een contract zonder vooraf kennis te hebben gegeven van de uitslag van de twee belangrijkste onderhandelingspunten noch van zijn terugkeer tezamen met een Bantams gezantschap Ontstemming over Bloms eigenmachtig optreden veroorzaakte wrijving over diens ontvangst Het rapport is op 23 februari voltooid" Ze wisten te bewerken dat Zain al Arifin de VOC kandidaat de nieuwe sultan werd Zain al Arifin ging er meteen na zijn troonsbestijging toe over de VOC meer rechten in Bantam toe te staanMerchant in Asia The Trade of the Dutch East India Company During the Door E M Jacobs p 72 < ref> Jan van Suchtelen is benoemd tot commandeur "Tot 1813 is Bantam een sultanaat gebleven en tot 1890 bleef het in dit islamitische gebied onrustig" Zuid-Bantam of Bantan-Kidoel of Lebak was de plaats waar het belangrijkste karakter van Multatuli's Max Havelaar optrad als assistent-resident Tegenwoordig is Bantam een kleine lokale zeehaven die economisch gezien overschaduwd wordt door de nabij gelegen haven van Merak In Bantam vormen Chinezen een belangrijk deel van de samenleving In de stad staat de Chinese tempel Avalokiteshvara Geboren Huibert Gerard Boumeester luitenant-generaal commandant van het Nederlands Indische leger Externe links Bashar Hafiz al-Assad Arabisch ‏بشار حافظ الأسد Damascus 11 september 1965 is sinds 17 juli 2000 de president van Syrië Hij volgde zijn vader Hafiz al-Assad op die tot zijn overlijden op 10 juni 2000 Syrië 29 jaar had geregeerd Hij is ook secretaris-generaal van de Ba'ath-partij Bashar al-Assad werd gekozen tot president in 2000 en herkozen in 2007 met 998 en in 2014 met 887 procent van de stemmen Politiek Bashar volgt een iets milder aandoende politiek ten opzichte van de buurstaten waaronder Israël en Jordanië Uit Libanon trok hij onder plaatselijke druk daadwerkelijk de Syrische bezettingstroepen terug die sinds 1990 het Libanon van na de Libanese Burgeroorlog controleerden Bashar al-Assad wilde in januari 2004 de vredesbesprekingen met Israël die in 2000 mislukt waren voortzetten en werd door zijn formele Israëlische ambtgenoot Moshe Katsav in Jeruzalem uitgenodigd om deze vredesbesprekingen effectief voort te zetten Zowel de Syrische president als de Israëlische premier Ariel Sharon voelden echter weinig voor het voorstel Assad stelde zich begin 2003 neutraal op tijdens de Amerikaanse inval in Irak ondanks aantijgingen dat hij pro-Iraaks was Begin 2005 trok hij zijn troepen terug uit Libanon als gevolg van de internationale druk na de moord op de Libanese oud-premier Rafik Hariri Hiermee kwam een einde aan decennialange Syrische bezetting Nadat eind 2010 in Tunesië demonstraties begonnen en daarbij Ben Ali werd verjaagd verspreidden de demonstraties zich door de hele regio waaronder Syrië Volgens de oppositie werd er door de regering op vreedzame demonstranten geschoten In reactie op de demonstraties kondigde Assad hervormingen aan er werd een nieuwe grondwet aangenomen waarin niet langer stond dat de Ba'ath-partij een Arabisch nationalistische en socialistische partij de staat en de samenleving leidt maar dat er ook andere politieke partijen mochten worden gevormd die niet lid zijn van het Nationaal Progressief Front NPF Wel mochten partijen niet gebaseerd zijn op religie of etnische basis Vervolgens werden er in 2012 parlementsverkiezingen gehouden waarbij ook partijen die geen lid van het NPF waren zetels wonnen De rebellen beschouwden deze verkiezingen als oneerlijk De demonstraties ontaardden al snel in een burgeroorlog waarbij het Syrische Arabische Leger van president Assad en pro-Assad-milities de rebellen door de regering gezien als "terroristen" met grof geweld bestreden Volgens critici van Assad worden hierbij ook burgerdoelen in alle delen van het land onder meer in de plaatsen Daraa en Hama aangevallen Syrië en zijn bondgenoten Rusland Volksrepubliek China en Iran schreven de opstand en het geweld toe aan een jihad door intolerante islamisten en salafistische terroristen streng-wahabitische monarchieën zoals Qatar en Saoedi-Arabië Frankrijk wapenleveranties vanuit de Verenigde Staten de NAVO Israël en Turkije Assad verklaarde in november 2012 tegenover het Russische televisiestation RT dat er in Syrië geen sprake is van een burgeroorlog maar van pogingen tot buitenlandse inmenging door regionale en internationale grootmachten salafistisch extremisme en van terrorisme tegen de staat Hij verklaarde nooit onder buitenlandse druk afstand te zullen doen van het presidentschap tenzij na algemene vrije verkiezingen onder de Syrische bevolking in 2014 President Assad verklaarde tegenover de Georgisch-Russische journaliste in Syrië te willen blijven leven en ook sterven Tevens verklaarde hij de weg van onderhandelingen met geweldloze oppositiepartijen en geleidelijke democratische transitie te willen volgen om zo niet de weg vrij te laten voor islamistische extremisten en "imperialistische" plannen met het Midden-Oosten en de belangrijke en olierijke Arabische wereld In 2014 werden er presidentsverkiezingen gehouden waarbij ook andere kandidaten dan Assad mochten meedoen Assad zelf won de verkiezingen met 887% van de stemmen Leiders van de Groep van Zeven spraken van een schertsvertoning De Russische autoriteiten daarentegen spraken van een legitieme overwinning Ook Afghanistan Algerije Armenië Wit-Rusland Brunei Cuba Guyana Iran Nicaragua Zuid-Afrika Palestina Noord-Korea en Venezuela feliciteerden Assad Op 16 juli dat jaar werd Assad beëdigd voor een derde termijn Persoonlijk Bashar al-Assad werd geboren in een alawitische familie in Damascus en studeerde na een geneeskundige opleiding aan de Universiteit van Damascus en een carrière als arts in het leger oogheelkunde in Londen maar in verband met de voorbereiding voor de opvolging van zijn vader voltooide hij die postdoctorale studie niet In december 2000 huwde hij de investeerster en bankier Asma al-Assad een soennitische moslima en dochter van een Brits-Syrische cardioloog die werd geboren in een invloedrijke soennitische familie uit de stad Homs Assad en Asma hebben drie kinderen geboren in 2001 2003 en 2004 Het Beleg van Deventer vond plaats tijdens de Tachtigjarige Oorlog in het jaar 1578 De stad Deventer werd gedurende enkele maanden belegerd door Staatse troepen onder leiding van George van Lalaing graaf van Rennenberg De belegering begon op 3 augustus en maakte deel uit van het besluit van de Staten-Generaal om de gewesten Holland en Utrecht beter te beschermen tegen plunderingen In de stad was al sinds 1572 het Duitse Polweiler-regiment gelegerd dat in opdracht van landvoogd Don Juan van Oostenrijk de stad voor de Spanjaarden verdedigde Nadat de graaf van Rennenberg een aantal strategische adviezen van Johan van den Kornput had toegepast was de stad bereid tot onderhandelingen over een overgave; op 19 november 1578 gaf de stad zich over aan de Staatse troepen Situering Status Deventer had in de middeleeuwen een hoge status in de Nederlanden en het was de belangrijkste plaats in Overijssel Deventer had al vroeg stadsrechten die waarschijnlijk voor het eerst werden vastgelegd in de 11e eeuw De stad was één van de eerste Nederlandse steden die zich aansloot bij het Hanzeverbond waardoor het een belangrijke handels- en stapelplaats werd Er werd onder andere met het Noorse Bergen handel gedreven in stokvis Tot ver in de 16e eeuw waren er in Deventer vijf jaarmarkten waar werd gehandeld in vele goederen zoals linnen pelzen hout en zandsteen Steden in de omgeving profiteerden van de gedreven handel en ontvingen tolinkomsten Op religieus vlak had Deventer ook een voorname rol Van invloed hierop was onder meer dat Geert Grote grondlegger van de Moderne Devotie in de 14e eeuw in de stad woonde Hij zette diverse instellingen op die bijdroegen aan de verspreiding van het humanisme vanuit onder meer Deventer De stad kende meteen na het uitvinden van de boekdrukkunst een aantal actieve boekdrukkers Ook in de kerkelijke organisatie was Deventer belangrijk Bij de herindeling van bisdommen in 1559 werd Deventer aangewezen als een van de bisdomzetels in de Nederlanden Door die grote economische en religieuze belangen had de stad vanouds veel invloed in het voormalige Oversticht en het verdere achterland De toekomst had op beide gebieden voor Deventer echter weinig goeds in petto Opbouw Deventer Deventer was een ommuurde vestingstad gelegen op drie rivierduinen aan de IJssel De ommuring bestond uit een dubbele verdedigingsmuur en kende allerlei torens op strategische plaatsen De binnenste stadsmuur werd gebouwd tussen 1250 en 1325 en had diverse torens In 2007 opgegraven restanten van een van deze torens hadden een muurdikte van circa 12 meter De binnenste stadsmuur was van tufsteen gebouwd in plaats van het gebruikelijke baksteen Later in de 14e eeuw werd aan de buitenkant van de bestaande muur op ongeveer 8 meter afstand een tweede stadsmuur gebouwd van baksteen Deze muur werd in 1360 opgeleverd en had onderaan een dikte van 35 meter Eén van de torens die deel uitmaakte van de verdedigingswerken was de Noordenbergtoren Deze stond aan de noordwestkant van de stad en was gebouwd rond 1487 Deze ronde toren was circa zestig meter hoog en de muren waren ongeveer zes meter dik Als voorbeeld voor het ontwerp van de Noordenbergtoren was de nog bestaande Bourgonjetoren van het kasteel Duurstede gebruikt Oorspronkelijk stond de toren vlak buiten de stadsmuren maar door stadsuitbreidingen kwam de toren in de stad te staan waardoor hij de functie van vooruitgeschoven wachtpost verloor Aan de andere kant van de stad nabij de Bergkerk stond de Steckelentoren Niet lang voor het beleg van Deventer was de stad nog door Gelderse milities vanuit de Veluwe aangevallen Deze milities streden aan de zijde van de Staten-Generaal en stonden onder leiding van Wolter Hegeman De stad kon deze aanvallen afslaan maar besloot hierop wel de verdedigingswerken te versterken Bij de stad lag een paalbrug over de IJssel die in 1570 deels verloren was gegaan door een stuwende ijsmassa op de IJssel in combinatie met de druk van het water De stad had niet direct geld om de brug te herbouwen In 1576 schonk Filips II 50 eikenbomen aan de stad waarmee de brug werd hersteld Van de brug die aanlandde ter hoogte van de Noordenbergtoren werd gezegd dat ze geen gelijke had "die heures gelijcken niet en hadde in den lande" Sinds 1482 lag er al een brug bij Deventer waardoor een groot deel van de handelswaar uit de Nederlanden naar Duitsland via Deventer ging De brug bij Deventer benadrukte de strategische ligging van de stad Vanwege de handel met de andere Hanzesteden waren ook de IJsselkade en de natuurlijke haven ontstaan rond de monding van de Schipbeek in de IJssel belangrijk voor de stad Deventer werd aan de west- en zuidzijde geheel begrensd door deze waterstromen Aan de andere zijden van de stad was een gracht buiten de stadsmuur gegraven die net zoals de torens en muren deel uitmaakte van de verdedigingslinie In de stadsmuren waren aan de kant van de IJssel en Schipbeek vele poorten om zo de handelaren een goede toegang tot de stad te bieden De grotere poorten gaven verbinding met het achterland Enkele bekende poorten waren Noordenbergpoort noordwesten Brinkpoort noorden Bergpoort oosten en de Zandpoort zuidwesten Deze namen komen in een aantal huidige straatnamen nog terug De meeste poorten zijn begin 19e eeuw gesloopt ten behoeve van stadsuitbreiding De Bergpoort is in de tuin van het Rijksmuseum in Amsterdam herbouwd Aanloop naar het beleg Don Juan van Oostenrijk Deventer was al sinds 1568 toen de hertog van Alva een Waals garnizoen in Deventer had laten plaatsen een garnizoensstad Vanwege dit garnizoen werd de stad tijdens Oranjes tweede invasie in 1572 niet door Willem van den Bergh aangevallen waar andere steden zoals Kampen en Zutphen wel werden belegerd De stad bleef in Spaanse handen en ze werd dan ook niet belegerd en bestraft door de Spanjaarden die tijdens Don Frederiks veldtocht een groot deel van Overijssel heroverden Don Juan van Oostenrijk werd in 1576 door Filips II als landvoogd naar de Nederlanden gestuurd met als doel de opstand te onderdrukken zonder religieuze concessies te doen Door zijn ingrijpen zouden orde en rust terug moeten keren Don Juan besloot de Waalse troepen te vervangen door een Duits garnizoen waarmee hij de stad beter dacht te kunnen beschermen tegen aanvallen van Staatse troepen Uit angst voor represailles van het garnizoen hield het Deventer stadsbestuur zich in 1576 afzijdig bij het opstellen van de pacificatie van Gent De algehele leiding van het Duitse garnizoen lag bij Haurincourt maar de belangrijkste man was Augustyn Ryck die de uitvoerende taak had Hij gaf de bevelen en orders aan de bezettende macht Door de bevolking van Deventer werd hij als een tiran ervaren Het garnizoen moest worden betaald door het stadsbestuur van Deventer dat al snel noodmunten moest laten slaan om de soldaten te kunnen blijven betalen In de zomer van 1577 hadden de bezetters al gedreigd de stad in brand te steken als de betaling te laat zou plaatsvinden Dit gebeurde uiteindelijk niet maar soldaten plunderden wel diverse woningen In 1578 eiste de garnizoensleiding 600 gulden per week Ze wilden ook de kerkschatten weghalen om ze te laten omsmelten zodat de troepen daarmee betaald konden worden De Deventenaren konden deze plundering voorkomen Het stadsbestuur besloot dat de kerkschatten niet door de kerkmeesters vervreemd mochten worden omdat ze door de voorouders geschonken waren aan de kerk Don Juan had begin 1577 het Eeuwig Edict ondertekend waarmee hij de pacificatie van Gent erkende Dit betekende in principe een wapenstilstand tussen de Spaanse en Staatse troepen Het Eeuwig Edict werd al in juli 1577 door hem geschonden toen hij de Citadel van Namen veroverde Eind januari 1578 versloegen de Spanjaarden Staatse troepen tijdens de Slag bij Gembloers Het gevoel van onveiligheid en de angst voor plunderingen werd in de gewesten Holland en Utrecht steeds groter Daarom wilde men de verdrijving van de Spaansgezinde troepen uit het noordoosten van de Nederlanden Jan van Nassau drong hier in het bijzonder op aan tijdens een op 3 juni 1578 gehouden vergadering in Zutphen Besluit tot belegering De Staten-Generaal gaf uiteindelijk de stadhouder van Overijssel graaf van Rennenberg de opdracht om Deventer te veroveren op de Spaansgezinde troepen Graaf van Rennenberg was de opvolger van Claudius van Berlaymont die kort ervoor door de Staten was ontslagen wegens zijn trouw aan Filips II Twee maanden na de vergadering in Zutphen op 3 augustus kwam Rennenberg aan bij de stad Zijn leger bestond uit 10 detachementen circa 1300 soldaten bestaande uit soldaten uit Holland vijf vendels en Friesland Rennenberg had Kampen de enig andere stad in Overijssel die nog niet onder gezag van de Staten-Generaal stond al veroverd op Spaansgezinde troepen Toen de garnizoensleiding de eerste tekenen van de komende belegering zag liet het de stadsbestuurders het besluit nemen dat alle personen die niet geschikt waren om arbeid te verrichten de stad moesten verlaten Zodoende behoefden deze niet onderhouden te worden van in de stad aanwezige voorraden Aan deze aanwijzing werd echter maar door weinigen gehoor gegeven omdat de mensen elders nog minder overlevingskansen zagen Kerken en gildes gaven de armen geld zodat ze zich van de eerste levensbehoeften konden voorzien Burgers die hielpen met de verdediging van de stad kregen van het Duits garnizoen voedsel aangeboden Bij de verdediging van de stad werden onder andere haakbussen gebruikt De belegering Aankomst van Rennenberg Het leger van Rennenberg was pas één dag bij Deventer maar zorgde er op 4 augustus meteen voor dat de molens die bij Deventer stonden afbrandden Ook liet Rennenberg de IJssel afsluiten voor scheepvaartverkeer door de rivier te blokkeren met een aantal schepen waaronder een oorlogsschip Deze blokkade was niet compleet zodat schepen zij het met groot gevaar toch nog van en naar de stad konden varen Ook bezette het leger onder leiding van Diederik Sonoy de hoogten nabij de Noordenbergpoort waarop de windmolens stonden Vanaf hier kon hij de Noordenbergpoort en de achterliggende stad beschieten Vanaf de Noordenbergtoren werden de stellingen van Sonoy op hun beurt door het Duitse garnizoen bestookt Ter bescherming van zijn eigen troepen liet Sonoy rondom de hoogten een wal aanleggen waardoor een aarden schans ontstond Ook liet hij door boeren een loopgraaf graven naar de Brinkpoort Deze boeren waren door Rennenberg gecontracteerd als pioniers die de schansen moesten graven omdat zijn soldaten enkel opdracht hadden om te vechten en eventueel verschansingen te versterken Het opwerpen of graven van nieuwe verschansingen behoorde niet tot de taken van de soldaten Door het laten graven van een loopgraaf probeerde Sonoy dicht bij de stadsgracht te komen die hij vervolgens wilde laten dempen Om dit uit te voeren moesten zijn troepen eerst de wachtposten op de Noordenbergpoort en andere bolwerken aan deze kant van de stad uitschakelen De Duitse verdedigers wilden voorkomen dat de boeren de gracht zouden bereiken en zij vielen de boeren aan Hierbij vielen veel slachtoffers onder de boeren maar met een tegenaanval schoten Staatse troepen hen te hulp Ook de Duitsers leden hierbij grote verliezen en moesten zich terugtrekken Nadat de Duitse troepen terug de stad ingedreven waren wilde Sonoy de boeren weer aan het werk hebben Vanwege het grote aantal slachtoffers door de Duitse uitval weigerden zij dit Gelderse troepen die wederom onder leiding stonden van Hegeman beschoten de stad vanaf een bolwerk op de westoever van de IJssel De paalbrug van Deventer werd door de Geldersen op 1 september in brand gestoken Dit gebeurde "meer uyt nijdt dan profijt" De brug zou twee dagen hebben gebrand Aanval op de Noordenbergpoort Sonoy had een aanvalstactiek bedacht waarmee de Staatse troepen de Noordenbergpoort en de daar deel van uitmakende Noordenbergtoren konden veroveren Hij wilde dit bewerkstelligen door middel van het graven van tunnels die de belegeraars in de stad zouden brengen Na verloop van tijd ontdekten de belegerden deze tactiek echter en zij begonnen met het graven van tunnels in tegengestelde richting Op 3 september was het zo ver dat beide partijen elkaar ondergronds tegenkwamen Troepen uit de stad waren hierop voorbereid en zij bliezen giftige rook in de gangen Bij de gevechten die hierop volgden werden de belegeraars verdreven De dagen erna vonden er weer gevechten plaats in de gangen en de aanvallers rukten daarbij steeds verder op in de richting van de stad De Duitse verdedigers sloten uiteindelijk het gangenstelsel van hun kant af met een zwaar ijzeren hek De Noordenbergtoren was door de beschietingen vanaf de schans van Sonoy gaan wankelen waarna de top van de toren op 27 september er vanaf viel De val van het dak maakte zoveel lawaai dat het " van binnen waanen deed dat het gansche gebouw daar heen viel en hun een storm was naakende" Hierbij vielen echter geen gewonden Overdag schoten de Staatse troepen van hun gemaakte schans met kanonnen op de stad Ze schoten echter maar 10 tot 20 kanonskogels per dag af die amper schade toebrachten aan de stad Na verloop van tijd werd het aantal schoten wel verhoogd maar dit had weinig effect Een aantal buiten de stad gelegen aanzienlijke gebouwen zoals het stift Ter Hunnepe aan de Schipbeek het vrouwenklooster Diepenveen en het hof te Kolmenschate werden gedurende het beleg wel verwoest Situatie in de stad De druk op de stad werd in de loop der tijd alsmaar groter Daarom besloot de garnizoensleiding op 24 september een uitval te laten doen naar de schans van Sonoy iets wat op 2 en 8 september ook al geprobeerd was De wachtposten en bewakers van de Staatsen die ook 's nachts patrouilleerden in verband met mogelijke uitvallen werden ditmaal verrast en gemakkelijk uitgeschakeld Uiteindelijk konden de aanvallers zelfs in het kamp van Sonoy doordringen en maakten wapens en proviand buit Delen van het kamp werden in brand gestoken en soldaten die zich verzetten werden gedood Daarnaast werden ook enkele krijgsgevangenen gemaakt Een paar Duitse soldaten raakten echter te ver uit de stad en zij werden opgepakt door Staatse troepen Eén van die soldaten was Ytelrijch van Schoonauw die de rang van vaandrig had en een broer was van Hans Friedrick van Schoonauw die van buitenaf moest zorgen voor een ontzet van de stad Ytelrijch werd uitgehoord over de situatie in de stad Daarnaast werd gebruikgemaakt van herauten boodschappers om de standpunten van de andere partij te horen De herauten die werkten voor Rennenberg hadden ook opdracht om de burgerij op te zetten tegen het garnizoen De garnizoenssoldaten misdroegen zich vaak Ze hadden de bevolking van de stad ontwapend Door de misdragingen kwamen de burgers steeds meer in opstand tegen het Duitse garnizoen Om de bevolking in de hand te houden besloot de garnizoensleiding een overeenkomst met de Deventenaren aan te gaan waarin ze beloofden zich van onrecht en wreedheden te zullen onthouden Van de bevolking verlangde het garnizoen dat zij meehielp met het versterken van de verdedigingswerken Op een bijeenkomst op het Grote Kerkhof bij de Lebuïnuskerk gaf de bevolking echter aan hier niet mee in te stemmen In de praktijk hielden de Duitsers zich ook niet aan de overeenkomst Zo vonden ze dat niet genoeg soldij gekregen en ze besloten daarom het goud- en zilverwerk van de kerken in beslag te nemen Dit edelmetaal waaronder drie zilveren schrijnen met relieken van Lebuïnus Radboud en Marcellinus werd in een plechtige optocht naar de Deventer Munt gebracht om er vierkante munten van te laten slaan Ook braken de soldaten enkele houten huizen af om zich tijdens de koude dagen van brandhout te voorzien De garnizoensleiding herhaalde tijdens het beleg een aantal malen het bevel dat personen die geen kostwinner geestelijke of bestuurder waren de stad moesten verlaten Hier werd wederom amper gehoor aan gegeven door de bevolking Begin november werd er door het bestuur van de Bergkerk en twee gilden in totaal 250 goudgulden circa 7000 stuivers uitgedeeld aan de armen onder de bevolking Adviezen van Van den Kornput Graaf van Rennenberg had zijn eigen zorgen De Hollandse troepen van zijn leger werden teruggeroepen door het gewest Holland Rennenberg was hier heel ontstemd over en besloot daarom het garnizoen dat in Kampen gelegerd was naar Deventer te roepen Het gewest Holland was hier niet blij mee en wendde zich tot Willem van Oranje Deze had echter voldoende vertrouwen in Rennenberg waarna het garnizoen naar Deventer kon vertrekken Dit garnizoen bestaande uit circa 1000 Franse soldaten onder leiding van Antonis van Glimes arriveerde ongeveer op het moment dat de Hollandse vendels vertrokken Johan van den Kornput kwam Rennenberg van adviezen voorzien Van den Kornput had onder andere geholpen bij de verdediging van Aalst Het eerste advies om de Bergpoort aan te vallen ondervond veel weerstand bij andere officieren en werd daarom niet uitgevoerd Intussen bleven de beschietingen van Deventer doorgaan vooral op de Zandpoort Andere adviezen van Van den Kornput werden wél overgenomen door de legerleiding van Rennenberg Zo werden diverse schansen en torens rondom de stad gebouwd zodat het gehele gebied goed te overzien was door de Staatse troepen Nu kon de stad niet meer worden voorzien van nieuwe munitie en proviand van buitenaf Het was voor het eerst sinds het beleg van Alesia in de Romeinse tijd dat een soort circumvallatielinie aangelegd werd Van den Kornput noemde dit dan ook een "nieuw maniere van schantzen" Daarnaast adviseerde hij het grachtwater om te leiden hetgeen ook uitgevoerd werd Het lukte ook om gangen te graven waarmee de bolwerken van de stad ondermijnd werden Een derde uitgevoerd advies was om de stad vooral vanaf de westoever van de IJssel te bestoken met kanonnen Overgave Het Duitse garnizoen in de stad Deventer weigerde lange tijd zich over te geven ook nadat het tweemaal achter elkaar slecht nieuws te horen kreeg Een eerste maal was toen het bericht de stad bereikte dat Don Juan van Oostenrijk op 1 oktober overleden was Een tweede maal was toen de stad te horen kreeg dat de kans op ontzet door een Duits leger onder leiding van Hans Friedrich van Schoonauw verkeken was omdat dit leger nabij Bottrop verslagen was De laatste hoop van de belegerden was het leger van Johan Stuper dat de stad zou kunnen ontzetten Na verloop van tijd bleek dit leger omgekeerd te zijn en de Rijn te hebben overgestoken De voorraden voedsel en munitie in de stad raakten op De garnizoensleiding besloot daarom om tot onderhandeling met Rennenberg over te gaan Na vijf dagen onderhandelen werd een verdrag getekend waarbij de stad zich overgaf aan de Staatse troepen Nasleep Vertrek Duitsers komst Staatsen Het garnizoen nog 600 man sterk mocht de stad Deventer met have en goed en opgerolde vaandels verlaten Eerder waren al krijgsgevangenen uitgewisseld De soldaten werden begeleid tot de Duitse grens nabij Bocholt en er werd overeengekomen dat ze gedurende drie maanden niet actief in de Republiek zouden zijn Om hun spullen te vervoeren werden wagens uitgeleend door de Staatse troepen Ter gelegenheid van de inname van de stad werden door de Deventer Munt speciale munten geslagen met de opdruk "Godt heft die stadt Deventer getroest und den 20 november verloest 1578 Ick voede min jongen met min bloet bis ik vertere min lif en goedt" De tweede regel staat op de achterzijde In Deventer werd na de inname door Staatse troepen een religievrede afgekondigd waardoor zowel katholieken als gereformeerden hun geloof vrij konden uitoefenen In sommige kerken werden na de inname zowel katholieke als calvinistische diensten gehouden Vertrek van Rennenberg Na de inname van Deventer verdeelde Rennenberg zijn troepen over verschillende steden waarover hij landvoogd was met uitzondering van de Gelderse vendels die in Deventer achterbleven en een vendel dat naar Zeeland werd gestuurd Rennenberg zelf reisde naar Antwerpen In Antwerpen kreeg hij bericht dat de Gelderse troepen zich misdroegen daarom kreeg hij het verzoek van het stadsbestuur om de troepen uit de stad terug te trekken Aan de stad werd beloofd dat de Gelderse troepen niet lang zouden blijven maar dat deze snel terug konden keren wanneer de bestuurders dat nodig achtten Nadat het stadsbestuur een garnizoen had samengesteld uit de eigen bevolking vertrok uiteindelijk op 10 februari 1579 het Gelderse garnizoen uit Deventer Het Deventer garnizoen bestond nu uit acht vendels die onder leiding stonden van meenslieden leden van de gezworen gemeente die zichzelf hadden benoemd tot officier Verder verloop In 1579 was de angst in de stad groot dat Spaansgezinde troepen de stad zouden willen heroveren Op aandringen van de meenslieden werd de stadsmuur op de zwakke punten versterkt Daarnaast werden mensen die van buiten de stad kwamen zeer wantrouwend bekeken Om er zeker van te zijn dat hier geen mensen tussen zaten die voor de Spanjaarden werkten werd nieuwvestigers verplicht zich eerst te melden bij de burgemeesters Herbergiers dienden aan de magistraten door te geven aan welke gasten ze onderdak boden Om de eigen bevolking in de hand te houden stelde het stadsbestuur op 7 december 1579 weer de doodstraf in op het dienst nemen bij een vijandig leger Door onder meer de belegering in 1578 viel de handel in Deventer grotendeels stil De meeste jaarmarkten de momenten waar de meeste goederen werden verhandeld gingen tot 1606 niet door Deventer probeerde de handel wel weer op te pakken na het beleg maar Amsterdam had de functie van stapelplaats van Deventer grotendeels overgenomen Daarnaast was de voornaamste handelsroute van Holland naar Duitsland verlegd van Deventer naar Zwolle Tenslotte werd de handel van boter en kaas in de Hollandse steden zelf opgezet waar ook diverse waaggebouwen werden gebouwd De belegering en het verdwijnen van de handel zorgde er ook voor dat het inwonertal in Deventer flink daalde In 1578 woonden er nog 8000 tot 10000 mensen in de stad maar na de belegering en opvolgende tegenspoed daalde het inwoneraantal naar circa 4000 personen De situatie in het noorden van de Nederlanden veranderde in de jaren na het beleg De katholieke graaf van Rennenberg liep op 3 maart 1580 over van de Staatse naar de Spaanse zijde Hij probeerde met opruiende brieven de steden in Overijssel waaronder Deventer naar zijn kant over te halen Als reactie daarop werden in Deventer religieuze beelden van de Lebuïnuskerk en de Bergkerk evenals in de kloosters en gasthuizen vernield In het zuiden was de hertog van Parma Alexander Farnese begonnen met een opmars Alexander Farnese was de opvolger van Don Juan van Oostenrijk Hij veroverde een groot aantal steden en samen met het gebied van Rennenberg die steden vanuit het noorden aanviel had hij al snel een groot deel van de Nederlanden in handen Deventer viel uiteindelijk door verraad van de Engelse officieren William Stanley en Rowland York die de militaire leiding hadden in de stad in 1587 weer in Spaanse handen In 1588 keerden de kansen weer Doordat het slecht ging in Spanje zelf en een groot deel van het Spaanse leger inclusief Alexander Farnese door Filips II naar Frankrijk werd gestuurd om tegen Hendrik IV van Frankrijk in de Hugenotenoorlog te vechten Prins Maurits maakte hier gebruik van en in de tien jaren die volgden veroverde hij een groot aantal steden In het jaar 1591 heroverde Maurits de stad Deventer weer op de Spanjaarden tijdens het tweede beleg van Deventer De dertien jaar tussen de belegeringen van 1578 en 1591 werden in Deventer ook wel de Quade jaren genoemd Sporen uit de tijd van het beleg Sporen uit de tijd van het beleg van 1578 zijn in Deventer schaars Zo is de Noordenbergtoren in 1778 afgebroken nadat het gebouw zijn functie had verloren en het niet meer werd gebruikt als opslagplaats voor kruit Aan de zijde van de IJssel en de Schipbeek bleven de muren nog wel staan Tussen deze muren werden in die tijd kleine huizen gebouwd Straten in het centrum van Deventer die in de naam Achter de muren hebben zoals Achter de muren Zandpoort danken hun naam aan deze ontwikkelingen De natuurlijke haven die ontstond door de monding van de Schipbeek in de IJssel is grotendeels in de jaren 30 van de 20e eeuw gedempt ten bate van de Wilhelminabrug Het laatste gedeelte van de oude haven is in 1954 gedempt De loop van de Schipbeek was daarvoor al aangepast waardoor de beek ten zuiden van Deventer al in de IJssel uitmondt Andere sporen uit de tijd van het beleg zijn in Deventer ook te vinden Zo is in een parkeergarage aan de Gibsonstraat de fundering te bezichtigen van de Noordenbergtoren die daar in 1988 werd blootgelegd In het plaveisel van de straat zijn de afmetingen van de toren uitgezet Aan de Walstraat zijn in 2007 tijdens de realisatie van een doorbraak om het centrum met het Boreelterrein te verbinden restanten gevonden van de binnen- en buitenmuur van de stad Ook ter hoogte van de Sijzenbaan zijn in 2003 restanten gevonden van de buitenste stadsmuur inclusief toren Een klein gebied op de westoever van de IJssel wordt vanouds het Bolwerk genoemd De namen Bolwerksplas en Bolwerksmolen refereren hieraan In Diepenveen net ten noorden van Deventer staat nog een kerkje dat deel uitmaakte van het in 1578 gedurende het beleg verwoeste Vrouwenklooster De etymologische betekenis van het toponiem broek is moerassig land zie broek landschap De meeste plaatsen met het toponiem broek lijken al lang niet meer op een moeras Sinds de vroege Middeleeuwen is de bodem van de broekgronden verbeterd door drainering Hierdoor werd goede weidegrond voor het vee verkregen Het moeras verdween maar de benaming bleef Broek komt in het hele Nederlandse taalgebied nog steeds veelvuldig voor als toponiem zie hieronder omdat het land van oorsprong grotendeels moeras was De etymologische betekenis is echter niet meer actief want het woord is in zijn oorspronkelijke betekenis verouderd In Vlaanderen wordt een afgeleide betekenis aan het toponiem broek gegeven namelijk malse weide op de aanslibbingsgrond naast een waterloop Deze gronden waren de beste weiden waar de boeren bij voorkeur hun koeien op lieten grazen Van den Broek Van der Broek Van den Broeck of Van den Broucke België is in al deze varianten een bekende familienaam in het Nederlandse taalgebied Broek zelfstandig gebruikt -Broek komt vooral onzelfstandig voor als hoofdbestanddeel gebruikt in samenstellingen met een ander woord die zo een plaatsnaam vormen maar het simplex Broek is ook opvallend frequent met name in Nederland Dit betekent intussen niet dat de etymologische betekenis van het simplex hier nog actief zou zijn Broeck gehucht van Bever Broek Zutendaal gehucht in de gemeente Zutendaal Limburg Broek Oost-Vlaanderen per provincie Samengestelde plaatsnamen met Broek- Ook komt Broek- in gelede woordvormen voor zowel als eerste voorgevoegd lid van een samengestelde plaatsnaam alsook als tweede achtergevoegd lid In de eerste gevallen is Broek- het specificerende lid een bepaling en het tweede woorddeel het gespecificeerde de kern Daarom draagt het woorddeel Broek- hier de klemtoon Fonologisch is het woorddeel Broek- hier prominenter aanwezig dan wanneer het als suffix verschijnt Het wordt daarom op deze plaats behandeld als semi-zelfstandig maar niet omdat de etymologische betekenis van het simplex hier nog actief zou zijn Broechem samentrekking van broek en het toponiem heem Broekom deelgemeente van Borgloon Brussel van broek+zele Broekhorn gemeente Heerhugowaard Broekhoven gehucht in Riethoven Broekhuizen buurtschap in de gemeente Gouda Broekhuizen dorp in de gemeente Horst aan de Maas Broekhuizenvorst dorp in de gemeente Horst aan de Maas Broekland gemeente Raalte Broekland wijk in Rosmalen Broekpolder gemeente Rijswijk Broekpolder gemeente Vlaardingen Broeksittard gemeente Sittard Broeksterwoude gemeente Dantumadeel Samengestelde plaatsnamen met -broek Het toponiem Broek is als ongeleed woord ook opvallend frequent met name in Nederland maar nog frequenter is het voorkomen van -broek als hoofdbestanddeel gebruikt in samenstellingen met een ander woord die zo een plaatsnaam vormen In deze gevallen is -broek de kern van de samenstelling en vormt het eerste lid een bepaling daarbij Daarom draagt het woorddeel -broek hier nooit de klemtoon Achterbroek deelgemeente van Kalmthout Assebroek deelgemeente van Brugge Berbroek deelgemeente van Herk-de-Stad Cassenbroek bij Bonheiden Droogenbroeck gehucht van Sint-Martens-Bodegem Mechels Broek bij Mechelen Melsbroek deelgemeente van Steenokkerzeel Overbroek dorp van Brecht Overbroek gehucht van Wellen Ruisbroek deelgemeente van Puurs Ruisbroek deelgemeente van Sint-Pieters-Leeuw Schakkebroek gehucht van Herk-de-Stad Schoonbroek een wijk in het district Antwerpen bij Ekeren Schoonbroek een gehucht van Retie Stabroek Tombroek gehucht verdeeld onder de gemeenten Kortrijk en Moeskroen Verrebroek deelgemeente van Beveren Vlassenbroek kunstenaarsdorp in Baasrode aan de Schelde Willebroek in de provincie Antwerpen Franse Westhoek Hazebroek Kapellebroek Externe link Een burgeroorlog is een oorlog waarbij de strijdende partijen deel uitmaken van hetzelfde land of rijk Burgeroorlogen worden vaak uitgevochten om religieuze etnische of politieke redenen maar soms is het eenvoudigweg een strijd tussen twee rivaliserende groepen De strijd kan gepaard kan gaan met slachtingen of zelfs genocide volkerenmoord Ook door de vaak lang aanslepende strijd is de tol aan mensenlevens van de gemiddelde burgeroorlog hoog Voorbeelden van bekende burgeroorlogen zijn de Amerikaanse Burgeroorlog de Russische Burgeroorlog de Chinese Burgeroorlog de Ierse Burgeroorlog en de Spaanse Burgeroorlog Zie voor een vollediger overzicht Lijst van burgeroorlogen Er is een geschiedkundige discussie over de vraag of sommige oorlogen in de Middeleeuwen en vroegmoderne tijd als burgeroorlogen bijvoorbeeld over godsdienstkwesties kunnen worden beschreven zoals De Honderdjarige Oorlog in Frankrijk 1337-1453 De Tachtigjarige Oorlog in de Nederlanden 1568-1648 De Dertigjarige Oorlog in Duitsland 1618-1648 Zie ook Lijst van burgeroorlogen Californië Engels California is een van de vijftig staten van de Verenigde Staten van Amerika Het ligt van noord naar zuid uitgestrekt langs de westkust van het land aan de Stille Oceaan De hoofdstad is Sacramento Los Angeles San Diego San Jose San Francisco Fresno Sacramento Long Beach en Oakland zijn de grootste steden Californië omvat twee van 's lands grootste stedelijke gebieden de Greater Los Angeles Area en de San Francisco Bay Area Met een bevolking van ruim 37 miljoen mensen heeft Californië meer inwoners dan enige andere staat in de VS De oppervlakte van de staat Californië bedraagt 411 049 km² Hiermee is Californië iets groter dan Duitsland of Japan en iets kleiner dan Frankrijk Californië is de op twee na grootste staat van de VS na Alaska en Texas Californië grenst in het zuiden aan de Mexicaanse staat Baja California in het oosten aan de Amerikaanse staten Arizona en Nevada en in het noorden aan de staat Oregon In het westen en zuidwesten wordt de staat begrensd door de Grote Oceaan De Californische kustlijn is ongeveer 1400 km lang Californië kent veel natuurschoon een rijke vegetatie en een diverse fauna Het hoogste en het laagste punt van de 48 continentale staten van de VS liggen in deze staat en het kent de omvangrijkste en hoogste bomen ter wereld Er zijn bergketens met skigebieden maar ook woestijnen gletsjers wouden heuvelgebieden meren en stranden Het klimaat en de begroeiing variëren van droge woestijngebieden tot alpiene hooggebergtes Het symbool van de staat is de Californische grizzlybeer die ook op de vlag staat afgebeeld De bijnaam van Californië is "the Golden State" de gouden staat Geografisch overzicht Central Valley en de Bay Area Het midden van de staat is een langgerekte laagvlakte de Central Valley Door de vruchtbare bodem en het gunstige klimaat is de valley een rijk en gevarieerd landbouwgebied waar 230 verschillende landbouwproducten worden geteeld een derde van het totale aantal in de VS Ook ligt er een aantal grote bevolkingscentra zoals Sacramento de hoofdstad van de staat Modesto en Fresno De Central Valley wordt gedraineerd door de San Joaquin zuidelijke helft en de Sacramento noordelijke helft De rivieren vormen samen een grote omgekeerde delta de Sacramento-San Joaquindelta die de Central Valley in tweeën deelt en via een irrigatiesysteem ruim 23 miljoen mensen twee derde van de bevolking van de staat van drinkwater voorziet De delta komt uit in een groot estuarium waarvan het grootste deel de Baai van San Francisco genoemd wordt terwijl een deel in het noordoosten de San Pablo Bay heet De rivierdelta wordt met de San Pablo Bay verbonden door Suisun Bay en de Straat van Carquinez Het gebied rond de San Francisco Bay bestaat uit een grote stedelijke agglomeratie Deze wordt de Bay Area genoemd en bevat onder meer de steden San Francisco San Jose Oakland en Berkeley Het zuidelijke deel van de Bay Area bij San Jose draagt de bijnaam Silicon Valley In dit gebied ligt een concentratie van computerindustrie De San Francisco Bay staat via een nauwe verbinding in contact met de oceaan Deze verbinding ten noorden van San Francisco wordt de Golden Gate genoemd Noorden en oosten In het oosten wordt de Central Valley begrensd door een hoog gebergte de Sierra Nevada Spaans voor besneeuwde bergketen Dit gebergte ontleent zijn naam aan de eeuwige sneeuw op de hoogste hellingen en vormt een barrière tussen de vruchtbare laagvlakten en kustgebieden van Californië en de rest van de Verenigde Staten Enkele van de hoogste toppen zijn Mount Whitney 4421 meter buiten Alaska het hoogste punt in de VS Mount Darwin 4218 m en Mount Ritter 4010 m In de Sierra Nevada ligt een aantal meren waarvan Lake Tahoe gedeeltelijk in Nevada en Mono Lake de grootste zijn De Central Valley wordt van de oceaan gescheiden door de Pacific Coast Ranges en in het zuiden begrensd door de Tehachapi Mountains Beide ketens zijn nergens hoger dan 2500 meter Ten noorden en noordoosten van de Central Valley liggen de Cascades een gebergte dat in feite de voortzetting van de Sierra Nevada vormt maar geologisch recent vulkanisch actief was De hoogste toppen zoals Lassen Peak 3192 m en Mount Shasta 4317 m zijn slapende vulkanen Langs de kust gaan de Coast Ranges naar het noorden over in de Klamath Mountains op de grens met Oregon Ten oosten van de Sierra Nevada en de Cascades begint de Basin and Range Province een uitgestrekt gebied dat zich fysiografisch onderscheidt door een basin and range-topografie een afwisseling van langgerekte bergketens en vlakke valleien Ten oosten van de Cascades ligt het Modoc Plateau dat gedeeltelijk in Oregon en Nevada ligt De eerste vallei ten oosten van de Sierra Nevada is Owens Valley Deze vallei scheidt de Sierra Nevada van de White Mountains met als hoogste punt White Mountain Peak 4344 m Door de vallei stroomt de Owens River die tot het begin van de 20e eeuw nog uitmondde in het meer Owens Lake maar zowel de rivier als het meer staat tegenwoordig droog als gevolg van het aftappen van water voor de irrigatie en de watervoorziening van de stad Los Angeles Zuiden In het zuiden van Californië wijkt de kust inwaarts en bevindt zich een kustvlakte waar Los Angeles ligt de grootste stad van de staat Los Angeles vormt het centrum van een grote stedelijke agglomeratie de Greater Los Angeles Area waar in totaal tussen de 13 en 18 miljoen mensen leven Het verstedelijkt gebied in het binnenland rond de steden San Bernardino en Riverside in de San Bernardino Valley wordt als een aparte grootstedelijke agglomeratie gezien die Inland Empire wordt genoemd Voor de kust ligt een aantal eilanden die de Channel Islands genoemd worden Vijf van de acht Channel Islands worden beschermd in het Channel Islands National Park Landinwaarts van Los Angeles liggen de Transverse Ranges met als hoogste punt de San Gorgonio Mountain 3501 m in de San Bernardino Mountains Het binnenland heeft hier geen hoge bergketens maar bestaat uit een basin and range-topografie Veel van dit binnenland bestaat uit woestijn onder andere bij Death Valley de Coloradowoestijn deel van de Sonorawoestijn die in Mexico doorloopt en de Mojavewoestijn In Death Valley bevindt zich het laagste punt van Noord-Amerika bij Badwater 86 meter onder de zeespiegel Nog verder naar het zuiden ligt de Salton Sea een groot endoreïsch zoutmeer In het oosten wordt de grens met Arizona gevormd door de Coloradorivier In het uiterste zuiden ligt aan de kust de tweede stad van Californië San Diego Fysische geografie Geologie Als gevolg van de westwaartse beweging van Noord-Amerika is in de loop van miljoenen jaren oceaankorst onder de rand van Noord-Amerika de aardmantel in bewogen waarbij soms stukken van de aardkorst tegen het continent aangedrukt werden en er op die manier mee werden samengevoegd De geologie van de westrand van Noord-Amerika bestaat uit op die wijze samengevoegde terreinen die samen opgestuwd zijn tot de gebergteketens en bekkens van de Noord-Amerikaanse Cordillera Bij het de mantel in bewegen van stukken aardkorst ontstonden grote hoeveelheden magma die naar het oppervlak opstegen en daar voor vulkanisme zorgden Tegenwoordig zijn alleen in de Cascades actieve vulkanen te vinden maar vrijwel alle gebergten van Californië zijn in het verleden vulkanisch actief geweest Ongeveer 25 miljoen jaar geleden veranderde de beweging van de tektonische platen van een naar elkaar toe gerichte naar een langs elkaar schuivende situatie Door deze beweging ontstond een stelsel van zijschuivingsbreuken waarvan de grootste de San Andreasbreuk is Het gebied ten westen van deze breuk de kuststrook met daarin de steden San Diego Los Angeles en San Francisco beweegt met een gemiddelde snelheid van rond de 5 cm per jaar naar het noorden ten opzichte van de rest van Noord-Amerika Beweging langs de breuken gaat niet geleidelijk maar stapsgewijs waarbij de spanning zich opbouwt om in één keer vrij te komen in de vorm van een aardbeving De staat heeft in het verleden diverse zware aardbevingen meegemaakt Het bekendst is waarschijnlijk de aardbeving van 1906 waarbij een groot deel van San Francisco platgelegd werd Recenter werd grote schade aangericht door de Loma Prieta-aardbeving van 1989 in de Bay Area waarbij een deel van de Bay Bridge instortte en de Northridge-aardbeving van 1994 bij Los Angeles Klimaat Vooral door de enorme oppervlakte de topografie en de nabijheid van de oceaan kent Californië sterke verschillen in klimaat De temperatuur van de oceaan wordt bepaald door de California Current een koude stroming langs de Amerikaanse westkust In de zomer veroorzaakt deze vaak mist langs de kust De oceaan zorgt tevens voor zachte natte winters en geeft de kuststrook in het noorden een zeeklimaat Cfb in de klimaatclassificatie van Köppen en in het midden en zuiden ongeveer vanaf Cape Mendocino een Mediterraan klimaat Csb volgens Köppen Ook is de oceaan verantwoordelijk voor neerslag die vooral wordt opgevangen door de westelijke hellingen van de Pacific Coast Ranges en de Sierra Nevada Op sommige plekken in de Coast Ranges valt meer dan 2500 mm neerslag per jaar In het binnenland en in het zuiden wordt het klimaat droger Van de kust af worden ook de temperatuursverschillen groter het klimaat is in het binnenland continentaler De Central Valley heeft een warm Mediterraan klimaat Csa volgens Köppen met subtropisch warme droge zomers en zachte natte winters In grote delen van het zuiden en midden van de staat heerst in het binnenland een steppeklimaat BSk volgens Köppen met aanmerkelijk koudere winters en hetere zomers In de kuststrook rond San Diego in het uiterste zuidwesten heerst een warm steppeklimaat Köppen BSh terwijl veel gebieden in het binnenland van het zuiden van de staat een woestijnklimaat hebben Köppen BWh In Death Valley zijn de hoogste temperaturen ooit op het westelijk halfrond gemeten Op 10 juli 1913 rees het kwik daar tot 57°C In juli bedraagt de gemiddelde dagtemperatuur in Death Valley 38 °C De hooggebergten zoals de Sierra Nevada de Cascades en de Klamath Mountains hebben een hooggebergteklimaat Köppen EH met veel sneeuwval in de winter en gematigd warme zomers Het gebied in de regenschaduw ten oosten van de Sierra Nevada heeft een droog woestijnklimaat Californië wordt in tegenstelling tot het zuidoosten van de Verenigde Staten vrijwel nooit door orkanen getroffen ondanks de nabijheid van de oceaan Dit komt door de koude California Current en vanwege het feit dat orkanen zich op het noordelijk halfrond meestal westwaarts verplaatsen Flora en fauna Als gevolg van de grote verschillen in klimaat en de topografie heeft Californië een zeer diverse ecologie De staat ligt in het Nearctisch gebied en omvat een aantal sterk verschillende ecoregio's en biomen Californië heeft een groot aantal endemische soorten soorten die nergens anders voorkomen zowel planten als dieren Daaronder zijn zowel relictsoorten als soorten die ontstaan zijn door aanpassing aan lokale omstandigheden zoals de plant Ceanothus Botanici zien de flora van de gebieden ten westen van de regenschaduw als een eigen florarijk de California Floristic Province De gebieden in het oosten in de regenschaduw van de hoge bergketens bestaan uit woestijn en xerofyt struikgewas De laaggelegen gebieden van het zuidoosten van Californië zijn onderdeel van de ecoregio van de Sonorawoestijn die ook delen van Arizona beslaat Verder naar het noorden vormt de Mojavewoestijn een ecoregio die tussen die de Sonorawoestijn en de struiksteppe van het Great Basin inzit De zuidelijke en centrale kustgebieden kennen een begroeiing met savanne eikenbos naaldbos chaparral saliebos en -struikgewas en grasland afhankelijk van de wind hoeveelheid lichtinval neerslag en het bodemtype Deze begroeiing gaat in het zuiden door in het noordwesten van Baja California en vormt een ring om de Central Valley waarbij het de onderste ecozone van de westelijke hellingen van de Sierra Nevada vormt De Central Valley zelf zou in natuurlijke omstandigheden zijn bedekt met grasland Tegenwoordig zijn de inheemse meerjarige soorten gras echter op de meeste plekken verdreven door geïmporteerde eenjarige exoten die de landbouw ten goede kwamen Oorspronkelijk werden de graslanden van de Central Valley begraasd door wapiti's Cervus canadensis en gaffelbokken Antilocapra americana De gaffelbok komt tegenwoordig alleen nog voor op het Modoc Plateau terwijl de wapiti vrijwel geheel is verdwenen Veel trekvogels gebruiken Californië als plek om te overwinteren of trekken elk jaar door de staat op weg naar overwinteringsgebieden verder naar het zuiden In de Central Valley overwinteren grote aantallen eenden en ganzen Langs de kust lopen trekroutes van reigers en aalscholvers De hogere westelijke hellingen van de Sierra Nevada en de bergen van het noorden van Californië zijn bedekt met naaldbos In de Sierra Nevada groeien reuzensequoias Sequoia giganteum de dikste bomen ter wereld Daarnaast groeien in de Coast Ranges van het noorden van Californië de hoogste bomen ter wereld dit zijn kustsequoias Sequoia sempervirens Het naaldbos van de Klamath Mountains heeft een bijzonder grote diversiteit aan coniferensoorten De grizzlybeer Ursus arctos horribilis het symbool van Californië is in de hele staat uitgeroeid maar de kleinere zwarte beer Ursus americanus komt nog steeds in de Sierra Nevada en de noordelijke berggebieden voor Net als de coyote Canis latrans de rode lynx Lynx rufus en de vos Vulpes vulpes die in de 18e eeuw door de Europese kolonisten geïntroduceerd werd komen zwarte beren soms voor in de buurt van menselijke nederzettingen waar ze geleerd hebben in het afval naar voedsel te zoeken Andere opvallende soorten zoogdieren zijn de zilverdas Taxidea taxus de Canadese bever Castor canadensis de grijze eekhoorn Sciurus carolinensis en verschillende martersoorten waaronder de zeldzame vismarter Martes pennanti De oceaan en de stranden worden bewoond door verschillende soorten zeehonden zeeolifanten Mirounga angustirostris en zeeleeuwen Langs de kust loopt de jaarlijkse trekroute van de grijze walvis Eschrichtius robustus Tot de roofvogels van Californië behoren de steenarend Aquila chrysaetos en de bedreigde Californische condor Gymnogyps californianus In Californië komen 48 soorten slangen voor waarvan er zeven behoren tot de ratelslangen Er komen 12 soorten schildpadden voor vijf hiervan zijn zeeschildpadden en komen alleen aan land om hun eieren af zetten Van de 47 soorten hagedissen is vooral de Oostafrikaanse driehoornkameleon Trioceros jacksonii een bekende soort De ondersoort Trioceros jacksonii xantholophus is uitgezet door de mens De amfibieën worden vertegenwoordigd door 30 soorten kikkers Van twee andere kikkersoorten die oorspronkelijk in Californië voorkwamen wordt vermoed dat ze zijn uitgestorven Er komen ten slotte 43 soorten salamanders voor in Californië die behoren tot vijf verschillende families De Californische tijgersalamander Ambystoma californiense is endemisch in deze staat en komt nergens anders ter wereld voor Geschiedenis Precolumbiaanse tijd Noord-Amerika werd in de laatste ijstijd door mensen gekoloniseerd toen de Beringstraat droog lag en er een landbrug was tussen Alaska en Siberië Het gebied waar later de staat Californië werd gevestigd werd vanaf ongeveer 15 000 jaar geleden bevolkt De oudste menselijke resten zijn gevonden op Santa Rosa Island bij Arlington Springs De vroegste bewoners van het noorden van Californië worden verondersteld tot de Hokan te hebben behoord Waarschijnlijk waren de Uto-Azteken de oudste menselijke bewoners in de woestijn in het zuidoosten Vlak voor de Europeanen Amerika ontdekten was het gebied bevolkt door een etnisch-linguïstische lappendeken van volkeren Schattingen van het aantal inwoners komen uit tot een minimum van iets boven de 300000 Aangenomen wordt dat dit aantal in de decennia voor de aankomst van de eerste Europeanen in het gebied al sterk was afgenomen als gevolg van epidemieën die de Europeanen meegebracht hadden naar de Amerikaanse oostkust en die voor de ontdekkingsreizigers en missionarissen uit reisden De voor het continent relatief grote culturele diversiteit was waarschijnlijk het resultaat van een eeuwenlange opeenvolging van migraties en invasies Californië werd bewoond door meer dan zeventig verschillende groepen De indiaanse volkeren van Californië waren uiteenlopend politiek georganiseerd Sommige vormden clans of stammen andere vooral in de kustgebieden leefden in dorpen of grotere nederzettingen De militaire aanvoerders waren vrijwel altijd mannen maar sjamanen waren vaak vrouwen Handel gemengde huwelijken en militaire allianties bevorderden het sociale en economische contact tussen de diverse groepen De kustgebieden waren het dichtstbevolkt De hier levende groepen onder meer Ohlone Chumash Pomo en Salinan maakten boten om op zeezoogdieren te jagen en naar zalm te vissen Ook verzamelde men kreeftachtigen De kustvolkeren leefden in dorpen of nederzettingen Sommige groepen bouwden ronde onderaardse huizen en sauna's Groepen in het binnenland onder meer Hupa Karok Wiyot Miwok Modoc Maidu en Shasta leefden van de jacht op wild en het verzamelen van noten eikels en bessen In het droge zuidoosten leefden de Mojave en Yuma die irrigatie toepasten om landbouw te bedrijven en bekend zijn om hun keramiek Spaanse kolonisatie De naam Californië werd voor het eerst gebruikt door de Spaanse schrijver Garci Rodríguez de Montalvo ±1450 1504 Het is de naam voor een fictief eiland ten westen van Noord-Amerika in De Montalvos boek Las sergas de Esplandián waarvan de eerste druk rond 1496 verscheen De Montalvos paradijselijke eiland zou bevolkt worden door Amazonen die onmetelijke rijkdommen bezaten en geregeerd werden door een koningin Calafia naar wie het eiland genoemd was Een van de Spaanse conquistadores die door De Montalvos roman beïnvloed werden was Hernán Cortés die een einde maakte aan het Aztekenrijk en de kolonie Nieuw-Spanje stichtte in het tegenwoordige Mexico Cortés verkende op zoek naar De Montalvos legendarische goudrijk de westkust van Mexico Hij ontdekte het zuidelijke punt van Neder-Californië en in de veronderstelling het legendarische eiland te hebben gevonden noemde hij dit gebied California In 1539 zond Cortés de ontdekkingsreiziger Francisco de Ulloa om de kust van Mexico verder te herkennen Hoewel De Ulloa vaststelde dat Neder-Californië een schiereiland is bleef het misverstand lange tijd in stand Juan Rodríguez Cabrillo 1499 1543 was de eerste Spaanse ontdekkingsreiziger die het tegenwoordige Californië bereikte In 1542 verkende zijn expeditie de kust tot aan de monding van de Russian River ten noorden van de Golden Gate Cabrillo claimde het nieuwe territorium dat Alta California Spaans voor "Boven-Californië" ten onderscheid met het schiereiland Neder-Californië werd genoemd voor Spanje In 1579 verkende de Engelse zeerover Francis Drake 1540 1596 die op Spaanse zilverschepen aasde de Californische kust Hij claimde al het land ten noorden van de Spaanse nederzettingen voor Engeland en noemde het Nova Albion Beide claims werden echter twee eeuwen lang niet gevolgd door verdere kolonisatie of militaire aanwezigheid aangezien inmiddels duidelijk was dat er in Californië geen legendarisch gouden rijk te vinden was Vanaf het midden van de 18e eeuw begonnen de Engelsen en Russen interesse te krijgen in Alta California vanwege de lucratieve handel in otterhuiden Dit verontrustte de Spanjaarden en in 1769 beval de Spaanse inspecteur-generaal van Nieuw-Spanje José de Gálvez 1720 1787 de kolonisatie en bekering van Alta California door Spaanse troepen en franciscaanse monniken De Gálvez zond een expeditie onder leiding van kapitein Gaspar de Portolá 1716 1784 en de missionaris Junípero Serra 1713 1784 die een presidio fort en een missiepost vestigden in San Diego De Portolà's expeditie verkende de Baai van San Francisco en bouwde nog een presidio in Monterey terwijl Serra een expeditie over land naar het noorden leidde In de daaropvolgende twintig jaar zouden door de inspanningen van de franciscanen meer dan twintig missieposten verspreid over Californië gesticht worden Voorbeelden zijn Monterey 1775 San Francisco 1776 en Santa Barbara 1782 Er werd een weg aangelegd die de missieposten onderling met elkaar verbond Deze El Camino Real "de koninklijke weg" is tegenwoordig nog steeds te volgen De bekering van de inheemse bevolking ging soms gepaard met geweld maar het bouwland rondom een missie werd tien jaar na de stichting verdeeld over de bekeerde arbeiders van de missie De Spaanse soldaten zetten meer presidio's op maar omdat de salarissen vaak niet op tijd uitbetaald werden kwamen er regelmatig muiterijen voor waarvan de bekeerde indiaanse bevolking het slachtoffer werd Muitende soldaten in Nieuw-Spanje werden bestraft met verbanning naar Alta California wat het probleem vergrootte Er kwamen dan ook regelmatig opstanden voor onder de indianen Uiteindelijk zou geen enkele missiepost financieel onafhankelijk worden en bleek de kolonisatie en bekering van Californië voor Spanje een onrendabele onderneming Mexicaanse tijd en opname in de Verenigde Staten Nadat de Spanjaarden de Mexicaanse Onafhankelijkheidsoorlog 1810 1821 verloren kwam ook Californië onder Mexicaans gezag Inmiddels was er een immigratiestroom op gang gekomen van zogenaamde "rancheros" en andere migranten uit Mexico Rancheros bezitters van een ranch waren veehouders die hun oog op de vruchtbare vlakten van Californië hadden laten vallen Vanwege het zo goed als afwezig zijn van wettelijk gezag heerste het recht van de sterkste De inheemse bevolking was vaak het slachtoffer en werd teruggedreven naar de berggebieden vermoord of bekeerd en in dienst genomen De rancheros beschouwden de missies als oneerlijke concurrentie omdat deze over de gratis arbeid van bekeerde indianen konden beschikken In 1834 haalden ze de Mexicaanse overheid over de missies te ontbinden Hoewel daarbij de helft van het land bestemd was voor de indiaanse arbeiders van de missies eindigde het meeste land bij een kleine groep grootgrondbezitters Door gewapende afrekeningen en onderlinge huwelijken werd dit proces versneld en in 1846 was het meeste land in het bezit van een klein aantal rijke families Amerikaanse pelsjagers verkenden begin 19e eeuw de wildernis ten noordoosten van Californië en ontdekten de routes naar het westen In hun kielzog trok een stroom Amerikaanse kolonisten met huifkarren en vee over de bergpassen Californië binnen op weg naar wat ze zagen als het beloofde land in het Westen Veel immigranten gebruikten de zuidelijke route over de Santa Fe Trail en om de Sierra Nevada heen door de woestijn Anderen gebruikten de noordelijke California Trail langs de Humboldt River door het Great Basin en over de Cascades of de Oregon Trail naar Oregon om daarna via de Siskiyou Trail alsnog zuidwaarts naar Californië te trekken De tocht was lang en men stond bloot aan diverse ontberingen Een bekend voorbeeld was de ervaring van de Donner Party die in de Sierra Nevada ingesneeuwd raakte en waarvan een deel het overleefd zou hebben door kannibalisme De groeiende aanwezigheid van Amerikaanse kolonisten richtte de politieke interesse van de Verenigde Staten op het gebied ook omdat de Amerikanen bang waren dat de Britten het vroeg of laat van Mexico zouden overnemen De Amerikaanse president Andrew Jackson bood Mexico een half miljoen dollar voor het gebied maar dit aanbod werd afgeslagen Nadat de Amerikaanse president James K Polk in 1846 Texas annexeerde dat zich eerder onafhankelijk van Mexico had verklaard brak de Amerikaans-Mexicaanse Oorlog uit Omdat Mexico dreigde alle kolonisten die geen Mexicaans staatsburger waren Californië uit te zetten kwam op 14 juni 1846 een groep Amerikaanse kolonisten in Sonoma in opstand tegen het Mexicaans gezag door de Republiek Californië uit te roepen Ze gebruikten een vlag met een grizzlybeer die tegenwoordig nog steeds de officiële vlag van de staat is Drie weken later arriveerden Amerikaanse troepen die Californië bij de Verenigde Staten inlijfden De annexatie werd twee jaar later door Mexico erkend bij de Vrede van Guadalupe Hidalgo van februari-maart 1848 Geschat wordt dat het gebied in 1848 minder dan 15000 niet-indiaanse inwoners had De goudkoorts en zijn nasleep Het aantal immigranten nam vlak voor 1850 razendsnel toe als gevolg van de ontdekking van goud De eerste vondst in januari 1848 was in de American River op de plek waar de goudzoekers daarna het plaatsje Coloma stichtten Al snel werd ook op diverse plekken in het noorden van Californië goud ontdekt Het nieuws verspreidde zich snel en bracht de goudkoorts op gang Grote aantallen gelukszoekers trokken per boot of over land naar Californië niet alleen uit de Verenigde Staten maar ook uit Zuid-Amerika Mexico het Chinese Keizerrijk Australië en Europa In totaal kwamen meer dan 300000 nieuwe migranten naar Californië Omdat de infrastructuur in Californië niet op deze enorme aantallen berekend was sliepen de nieuwkomers vaak in tenten Het dorpje San Francisco groeide in een paar jaar uit tot een belangrijke aanvoerhaven van voorraden en goederen De eerste goudzoekers gebruikten nog simpele methoden zoals goudpannen in riviertjes en konden als ze geluk hadden in korte tijd duizenden dollars verdienen Omdat Californië in het begin nog geen staat was met wetten of een functionerende rechtspraak werden de rechten op claims vaak met geweld uitgevochten Al in 1853 was de opbrengst van individuele claims echter zo ver gedaald dat professionelere methoden moesten worden gevonden zoals hydraulische mijnbouw Ook begon men in het moedergesteente zelf op zoek te gaan naar goud gevaarlijk werk waarbij met explosieven delen van bergen moesten worden opgeblazen In de latere jaren van de goudkoorts was de winning van goud in handen van een paar rijke zakenlieden terwijl de gemiddelde gelukszoeker er weinig rijker op werd Met de dalende opbrengsten van claims de epidemieën als gevolg van de afwezigheid van sanitaire voorzieningen en de stijgende prijzen van het levensonderhoud groeide de behoefte aan een zondebok Indianen werd het recht ontzegd geld te verdienen aan de goudwinning Protectionistische wetten sloten Zuid-Amerikanen en Chinezen uit van werk grondbezit of het verkrijgen van de Amerikaanse nationaliteit Nog steeds heerste grote wetteloosheid Om orde op zaken te stellen namen de burgers van San Francisco het recht in eigen hand door een vigilantencomité op te zetten dat criminelen en corrupte machthebbers op liet hangen Andere politieke initiatieven leidden tot het opstellen van een grondwet en de toelating van Californië als de 31e staat van de Verenigde Staten als onderdeel van het compromis van 1850 Tussen 1863 en 1869 werd door twee spoorwegmaatschappijen de Union Pacific Railroad vanuit het oosten en de Central Pacific Railroad vanuit het westen een spoorweg door de Sierra Nevada aangelegd Het harde werk werd verricht door Chinese arbeiders die inmiddels van ander werk waren uitgesloten De aldus aangelegde Transcontinental Railroad verbond Californië per spoor met het oosten van de Verenigde Staten en verkortte de reistijd van een paar maanden tot een paar dagen De snel gegroeide bevolking van Californië zorgde voor een even snelle groei van de landbouw in het midden en zuiden van de staat zeker toen tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog 1861-1865 de aanvoer van landbouwproducten uit het oosten kwam stil te liggen Een nieuwe stroom immigranten kwam op gang ditmaal landbouwers De vraag naar water voor de landbouw groeide wat tot een aantal gewelddadige conflicten leidde de zogenaamde California Water Wars De ongebreidelde goudwinning had enorme schade aan het milieu veroorzaakt houtkap en dagbouw zorgden voor erosie van vruchtbaar land rivieren waren verontreinigd met zware metalen Als reactie kwam in Californië als een van de eerste plekken ter wereld de natuurbescherming op De natuurbeweging werd geleid door John Muir 1838 1914 en de door hem gestichte Sierra Club Yosemite Valley werd in 1864 het eerste beschermde natuurgebied van de Verenigde Staten en in 1890 werden zowel Yosemite als Sequoia National Park gesticht De roman Ramona blijkt uitermate succesvol in het romantiseren van het Spaans-Mexicaanse erfgoed van Californië Omdat de publicatie ervan samenvalt met de opening van de spoorwegen naar Los Angeles komen toeristen na 1884 in grote stromen naar Zuid-Californië om er de plaatsen uit de roman te zien De twintigste eeuw Na de aardbeving van 1906 lag een groot deel van San Francisco in puin De inwoners grepen de wederopbouw van de stad aan om af te rekenen met corrupte politici prostitutie en ontoereikende voorzieningen De Progressieve Partij die zich in 1912 afsplitste van de Republikeinen was populair in Californië vooral omdat de kiezers corrupte bestuurders zat waren De nieuwe partij ageerde ook tegen de politieke macht van de Southern Pacific Railway en verbond zich met de in Californië relatief machtige vakbonden De vakbonden waren ontstaan in San Francisco en verspreidden zich in het begin van de 20e eeuw over de Central Valley en naar Los Angeles Ze verenigden zich in een politieke partij Union Labor Party die korte tijd de burgemeester van San Francisco leverde De confessionele meerderheid en de liberalen zagen de vakbonden als een gevaar voor de vrije markt en tegen stakingen werd soms hard opgetreden Desondanks bleef Californië een progressieve koers varen bedrijven werden belastingen opgelegd publieke voorzieningen werden onder staatscontrole gebracht en Californië was de eerste staat die een modern pensioensysteem invoerde Californië gaf vrouwen stemrecht in 1911 negen jaar voordat dit op nationaal niveau geregeld werd Achter deze ontwikkelingen zaten echter niet alleen de vakbonden maar ook groepen liberale zakenlieden voor wie een machtigere staat bescherming bood tegen corrupte lokale overheden en criminaliteit De aanleg van de Transcontinental Railroad had een groeiende stroom migranten uit het oosten van de Verenigde Staten veroorzaakt aangetrokken door het vruchtbare land en zonnige klimaat van de staat Progressieve politici zoals gouverneur CC Young 1927 1931 stimuleerden de economische groei door de publieke investeringen op te voeren Onder andere werden waterkrachtcentrales zoals de Hoover Dam gebouwd de dam ligt in Nevada maar voorziet het zuiden van Californië van stroom en een omvangrijk wegennet gefinancierd uit belasting op brandstof De aanleg van snelwegen als de Lincoln Highway 1913 en Route 66 1926 maakte de staat nog beter bereikbaar De gestegen welvaart bracht naast meer migranten ook het eerste toerisme op gang Tegelijkertijd zorgde de Mexicaanse Revolutie 1910 1921 voor een stroom vluchtelingen uit Mexico die hun links-revolutionaire ideeën meebrachten Met name Los Angeles groeide uit tot een "boomtown" en zou qua inwonertal uitgroeien tot de tweede stad van de Verenigde Staten De stad organiseerde de Olympische Spelen in 1932 De aantrekkingskracht van Californië werd versterkt door de opkomst van de filmindustrie in Hollywood vanaf 1908 De uitvinder Philo Farnsworth 1906 1971 slaagde er in 1927 in de eerste televisie-uitzending te maken In de loop van de 20e eeuw zou het wilde wetteloze imago van de staat door de media worden vervangen door een beeld van zee zon strand en surfen Ondertussen kwam in de jaren 30 van de 20e eeuw een nieuwe stroom migranten op gang in de vorm van de slachtoffers van de droogte en de stofstormen Dust Bowl in Texas Oklahoma en andere staten in de Great Plains Californië ontkwam niet aan de Grote Depressie die tot sociale onrust leidde Vakbonden wisten in 1934 met een 83 dagen durende staking betere werkomstandigheden en lonen af te dwingen voor stuwadoors en havenarbeiders Tijdens de staking was het echter tot gewelddadige rellen gekomen in San Francisco Nadat de Verenigde Staten betrokken raakten in de Tweede Wereldoorlog liet president Roosevelt in 1942 honderdduizenden Japanse inwoners van Californië in concentratiekampen opsluiten De daaropvolgende rechtszaken vormden de aanleiding voor de Civil Rights Act van 1964 die alle Amerikaanse burgers gelijke rechten gaf Hollywoodregisseurs en -acteurs die vanwege de verdenking van communistische sympathieën van de filmindustrie werden uitgesloten spanden rechtszaken aan die ertoe leidden dat Californische rechtbanken in 1962 een einde maakten aan het mccarthyisme In datzelfde jaar wisten landarbeiders onder leiding van vakbondsleider César Chávez 1927 1993 betere werkomstandigheden af te dwingen De jaren direct na de oorlog waren een periode van economische groei die opnieuw gepaard ging met een explosieve bevolkingstoename In 1970 was de bevolking van Californië als gevolg van migratie en de babyboom gegroeid tot bijna 20 miljoen Vastgoedhandelaren die in de oorlogsjaren land hadden opgekocht zagen de waarde van hun bezittingen stijgen zover dat vastgoed de olie-industrie en landbouw inhaalde als belangrijkste sector van de economie Het linkse imago van Californië werd versterkt tijdens de Summer of Love van 1967 toen duizenden hippies naar San Francisco trokken om naar muziek te luisteren en wiet te roken Er werd gedemonstreerd tegen de Vietnamoorlog De belangrijke culturele rol van de filmindustrie werd bevestigd toen Californië in 1966 voormalig acteur Ronald Reagan 1911 2004 tot gouverneur koos De jaren 1960 en 1970 zagen naast de hippiebeweging ook een enorme industriële en economische groei met onder andere de opkomst van Silicon Valley en de computerindustrie Die laatste ontstond nadat in 1968 de eerste computer werd geproduceerd Ook was Californië met de oprichting van Genentech in 1976 geboorteplaats van de genetische technologie Ook in politiek opzicht vervulde Californië in veel opzichten een voortrekkersrol In 1978 werd Proposition 13 aangenomen Deze wijziging van de grondwet was oorspronkelijk bedoeld om verhogingen van de onroerendgoedbelasting in te perken maar bleek een structurele verandering in het politieke systeem Californië voerde met Proposition 13 een vorm van directe democratie in waarbij burgers en belangengroeperingen grote mogelijkheden kregen om via referenda onwelgevallige wetten en belastingverhogingen tegen te houden De latere problemen om de begroting van de staat in balans te houden zijn in belangrijke mate terug te voeren op deze wetswijziging In 1994 was Californië een van de eerste staten die de Three strikes-wetgeving invoerde In een referendum stemde 72% van de bevolking voor deze wet die bepaalde dat rechters altijd een levenslange gevangenisstraf dienden op te leggen als een verdachte voor de derde maal schuldig was bevonden aan een misdrijf De economische groei kwam niet zonder problemen De verschillende miljoenensteden kregen te maken met smog- en fileproblemen en opnieuw was Californië pionier in milieuwetgeving op het gebied van carpoolstroken schonere brandstoffen en katalysatoren In de grote steden ontstonden sociale en etnische spanningen in de achtergestelde migrantenwijken Ontevredenheid over discriminatie en de achtergestelde positie van de Latijns-Amerikaanse en Afro-Amerikaanse bevolkingsgroepen leidde tot de rellen van 1965 en de rellen van 1992 in Los Angeles Los Angeles was echter ook opnieuw organisator van de Olympische Zomerspelen in 1984 De economische groei duurde voort in de laatste decennia van de 20e eeuw vooral aangedreven door de computerindustrie van Silicon Valley Toen de internetzeepbel barstte aan het begin van de 21e eeuw werd Californië dan ook relatief zwaar getroffen Op het hoogtepunt van de zeepbel werd immigratie van hoogopgeleide technici actief gestimuleerd door de staat Sindsdien heeft de politiek migratie juist moeilijker proberen te maken maar veel bedrijven verplaatsten hun activiteiten naar lagelonenlanden als India en China en de werkgelegenheid bleef tegenvallen In 2007 volgde een krach op de huizenmarkt De politiek bleek echter te verdeeld om in te grijpen Daardoor steeg het overheidstekort en in 2009 dreigde de staat failliet te gaan Uiteindelijk werd dit voorkomen doordat Democratische en Republikeinse politici op het laatste moment een overeenkomst wisten te bereiken De financiële problemen van de staat zijn daarmee niet over Het overheidstekort loopt elk jaar op en de economische vooruitzichten zijn een stuk minder rooskleurig dan tijdens de eeuwwisseling Bevolking Demografie Volgens schattingen van het US Census Bureau had Californië in 2009 36961664 inwoners volgens de staat zelf was dat 38292687 Daarmee is Californië sinds 1962 de grootste staat van de VS qua inwonertal Was Californië een zelfstandig land geweest dan had het de 35e plaats op de wereldranglijst ingenomen Dankzij de hoge natuurlijke bevolkingsgroei en grote buitenlandse immigratie vooral uit aangrenzend Mexico blijft de bevolking bovendien relatief snel groeien ongeveer met een half miljoen per jaar vergeleken met de meeste andere staten De binnenlandse immigratie is echter negatief er verhuizen meer mensen van Californië naar andere staten dan omgekeerd Acht van de vijftig grootste Amerikaanse steden liggen in Californië Los Angeles 38 miljoen inwoners tweede stad van de VS San Diego 13 miljoen inwoners achtste San Jose 10 miljoen inwoners tiende San Francisco 08 miljoen inwoners twaalfde Fresno 05 miljoen inwoners Sacramento 05 miljoen inwoners Long Beach 05 miljoen inwoners en Oakland 04 miljoen inwoners De American Community Survey tussen 2006 en 2008 laat zien dat in die periode 588% van de inwoners van Californië blanke Amerikanen waren bijna 22 miljoen mensen 423% zonder blanke hispanics 359% hispanics 123% Aziatische Amerikanen ongeveer 45 miljoen mensen 62% Afro-Amerikanen ongeveer 22 miljoen mensen en 07% Indianen< ref> Daarnaast zijn er diverse kleinere bevolkingsgroepen waaronder Filipijnen Iraniërs Koreanen Japanners en Vietnamezen Californië is een van de vier staten waar blanke Amerikanen zonder hispanics geen meerderheid van de bevolking vormen hoewel het de staat met de meeste blanke Amerikaanse inwoners is De staat heeft een snel groeiend percentage hispanics dankzij migratie uit met name Mexico Deze migranten vestigden zich vooral in het zuiden van de staat rond de steden San Diego en Los Angeles In Mariposa County leeft nog een zeer kleine gemeenschap Californio's Spaanstalige inwoners die afstammen van de Mexicaanse kolonisten van voor de aansluiting bij de Verenigde Staten De Chinese bevolkingsgroep is al sinds de goudkoorts rond 1850 aanwezig Californië heeft ongeveer een derde van alle Aziatische Amerikanen in de VS en met name San Francisco en de Bay Area hebben grote Aziatische gemeenschappen In 2006 had de staat Californië 696600 inwoners die zich tot een van de autochtone indiaanse groepen rekenden Daarmee is het de staat met het grootste aantal native Americans Taal Geschat wordt dat er in de staat Californië meer dan tweehonderd talen worden gesproken waaronder een groot aantal inheemse Amerikaanse talen Daarmee is het taalkundig waarschijnlijk een van de meest diverse gebieden ter wereld Engels is sinds 1986 de officiële taal van de Californische regering hoewel vrijwel alle officiële overheidsdocumenten ook beschikbaar zijn in het Spaans Engels is ook de meest voorkomende taal in 2005 was het de moedertaal van ongeveer 5759% van de bevolking Voor 2821% was dat het Spaans een taal die met name in het zuiden van Californië in het dagelijks gebruik veel voorkomt Daarnaast had in 2005 van de Californische bevolking 204% Filipijns 14% Vietnamees 105% Koreaans 063% Kantonees en 043% Mandarijn als moedertaal Geschat wordt dat oorspronkelijk nog twee keer zoveel inheemse talen in de staat voorkwamen De nog levende inheemse talen hebben alle de bedreigde status ondanks pogingen ze nieuw leven in te blazen Engels is pas sinds de goudkoorts op grote schaal aanwezig in Californië In het begin zullen accenten voornamelijk beïnvloed zijn door de moedertalen van de immigranten Uit taalkundige onderzoeken rond de Tweede Wereldoorlog bleek nog geen verschil tussen het Engels dat in Californië werd gesproken en dat in andere streken in het westen van de Verenigde Staten Tegenwoordig spreken sommige taalkundigen echter van een eigen dialect Voorbeelden van typisch Californische woorden zijn "awesome" te gek "hapa" een persoon van multi-etnische afkomst "totally" helemaal en "dude" kerel Vanwege de dominante positie van de media en filmindustrie uit Hollywood heeft Californisch Engels een grote invloed op dat in de rest van de Verenigde Staten en zelfs de rest van de wereld Religie Ongeveer twee derde van de inwoners van Californië is gelovig waarmee de staat minder religieus is dan het gemiddelde van alle vijftig staten De grootste religie in Californie is de Rooms-katholieke Kerk met meer dan 10 miljoen leden met name onder de Latijns-Amerikaanse bevolkingsgroep hispanics Andere christelijke groepen zijn bijvoorbeeld de Church of Jesus Christ of Latter-day Saints mormonen en de Southern Baptist Convention beide hebben in Californië meer dan een half miljoen leden Er staan een aantal protestants-christelijke megakerken in Californië De Angelus Temple in Los Angeles bijvoorbeeld het hoofdkwartier van de International Church of the Foursquare Gospel biedt ruimte aan meer dan 5000 gelovigen Christelijke groepen hebben een belangrijke rol gespeeld bij de Amerikaanse kolonisatie van Californië zo stichtten mormoonse kolonisten de stad San Bernardino en bevolkten ze de nederzetting Yerba Buena het latere San Francisco Er wonen ongeveer een miljoen moslims en een miljoen joden in Californië De stad Los Angeles heeft 550000 Joodse inwoners waarmee het de op een na grootste Joodse stad in Noord-Amerika is Californië heeft ook een grote boeddhistische gemeenschap met name onder het Aziatische deel van de bevolking De Hsi Laitempel in de buurt van Los Angeles en de City of Ten Thousand Buddhas in Ukiah behoren tot de grootste boeddhistische tempels buiten Azië Cultuur en levensstijl Californië lijkt in sociaal-cultureel opzicht sterk op de rest van het westen van de Verenigde Staten een cultuur die voortkomt uit het Wilde Westen van de negentiende eeuw Daarnaast hebben met name de grote groepen Oost-Aziatische vooral in de Bay Area en Latijns-Amerikaanse vooral in het zuiden migranten een sterke invloed gehad de staat wordt vaak een "melting pot" smeltkroes van verschillende culturen genoemd San Francisco heeft onder andere een van de grootste Chinatowns buiten Azië en Los Angeles heeft naast een Chinese wijk ook een Japanse en een Koreaanse wijk De in het Californische Salinas geboren schrijver en Nobelprijswinnaar John Steinbeck 1902-1968 beschrijft in zijn oeuvre veelvuldig de geschiedenis en cultuur van de multiculturele migrantenmaatschappij van Californië Californië bezit met Hollywood het grootste gedeelte van de Amerikaanse filmindustrie en een belangrijk deel van andere Amerikaanse media Rond Hollywood wonen veel van de Amerikaanse sterren wat de hele staat een glamourimago geeft Surfen werd vanuit Hawaï in Californië geïntroduceerd aan het begin van de twintigste eeuw en groeide daarna uit tot een stereotype van de Californische levensstijl In de jaren vlak na de Tweede Wereldoorlog ontstond in Los Angeles het skateboarden als een bezigheid onder surfers wanneer geen golven voorhanden waren In de jaren 60 werd Californië bezongen door groepen als de Beach Boys die de staat bij het grote publiek een imago van zonnige stranden een ongehaaste levensstijl meisjes in bikini's en surfer-dudes gaven Dit imago werd verder verspreid door de media uit Hollywood bijvoorbeeld dankzij series als Baywatch Onderzoek heeft uitgewezen dat de bevolking ook effectief minder last heeft van burn-outs en neuroticismen Door het gezondere klimaat en voedsel lijden bovendien minder mensen aan zwaarlijvigheid dan in de rest van de Verenigde Staten hoewel de Amerikaanse auto- en snackcultuur ook in Californië alom aanwezig is Dat wil niet zeggen dat het leven zo gemakkelijk is als de stereotypen doen denken Acht van de tien duurste steden van de VS bevinden zich in Californië en de meeste Californiërs kunnen zich geen koopwoning permitteren Zowel San Francisco als Los Angeles heeft vele hoog aangeschreven musea en theaters en een levendige uitgaansscene Bekende Californische of in Californië wonende schrijvers zijn onder anderen Ken Kesey Michael Chabon Ray Bradbury Alice Walker en Isabel Allende De grote verscheidenheid aan culturen zorgt voor een zeer gevarieerde keuken San Francisco heeft een grote hoeveelheid Aziatische restaurants en met name in het zuiden van de staat is de Mexicaanse keuken duidelijk aanwezig Californië heeft echter ook een eigen keuken Gitaarmuziek werd al ver voor de Beach Boys door de Mexicanen geïntroduceerd in Californië met bekende negentiende-eeuwse gitaarvirtuozen als Manuel Y Ferrer en Luis T Romero Toen de staat in de jaren 40 overspoeld werd met mariniers met verlof van de oorlog met Japan ontwikkelde San Francisco een levendige jazzscene met name bebop De jaren 50 zagen de opkomst van de zogenaamde cooljazz van Dave Brubeck en Chet Baker De staat heeft ook een groot aandeel gehad in de Amerikaanse popmuziek Zo komen wereldwijd bekende pop- en rockbands als No Doubt Red Hot Chili Peppers of Linkin Park uit Californië Een alternatieve popmuziekstijl die in Californië ontstond is skatepunk waarvan The Offspring en Green Day de bekendste voorbeelden zijn Ook hiphop is vertegenwoordigd in de vorm van de zogenaamde westcoasthiphop die vooral in de jaren 90 dominant was Bekende artiesten zijn Tupac Shakur Snoop Dogg en Dr Dre Een oorspronkelijk uit Californië afkomstige variant is gangsta rap een stijl waarin een gewelddadige levensstijl en grote persoonlijk imagos en libidos centraal staan Sport De Olympische Spelen vonden driemaal in Californië plaats de Olympische Zomerspelen in 1932 en 1984 in Los Angeles en de Olympische Winterspelen van 1960 in Squaw Valley Tijdens het wereldkampioenschap voetbal van 1994 werden wedstrijden gespeeld in het Stanford Stadium ten zuiden van San Francisco en de Rose Bowl in Los Angeles De staat organiseert jaarlijks de California State Games een op de Olympische Spelen gebaseerd toernooi voor amateursporters Californië heeft meer professionele clubs in major leagues dan enige andere staat en die clubs hebben grote hoeveelheden supporters Vooral voor wedstrijden tussen clubs uit dezelfde regio derby's zit een groot deel van de bevolking achter de tv De populairste sporten zijn net als in de rest van de VS honkbal basketbal en American football Californische honkbalploegen in de Major League Baseball zijn de Los Angeles Dodgers de Los Angeles Angels of Anaheim de Oakland Athletics de San Diego Padres en de San Francisco Giants De basketbalploegen uit de NBA zijn de Los Angeles Lakers de Los Angeles Clippers de Golden State Warriors de Sacramento Kings en bij de vrouwen in de WNBA de Los Angeles Sparks American football wordt vertegenwoordigd door de Oakland Raiders San Diego Chargers en San Francisco 49ers Ook ijshockey is populair de San Jose Sharks Anaheim Ducks en Los Angeles Kings spelen in de National Hockey League wordt gespeeld door Los Angeles Galaxy Chivas USA en de San Jose Earthquakes Sportteams van de Californische universiteiten behoren daarnaast ook tot de landelijke top Deze hebben ook een grote aanhang onder de bevolking van de plaats waar ze gevestigd zijn Overheid en voorzieningen Regering Californië wordt geregeerd als een republiek met een duidelijke scheiding der machten De wetgevende macht de California State Legislature bestaat uit twee kamers van afgevaardigden een lagerhuis en een hogerhuis of senaat Het hogerhuis de California State Senate heeft 40 leden die elk een kiesdistrict vertegenwoordigen Het lagerhuis de California State Assembly heeft 80 leden die ook elk een kiesdistrict vertegenwoordigen Verkiezingen zijn er elke twee jaar De kiesdistricten voor de twee huizen vallen niet samen en zijn dusdanig ingedeeld dat elk district ongeveer evenveel inwoners heeft Tot voor kort konden de politici de kiesdistricten na iedere verkiezing herindelen iets dat vaak door "gerrymandering" gebeurde Hierdoor hadden sommige districten een ingewikkelde topografische vorm gekregen en was feitelijk vooraf bekend welke kandidaat gekozen zou worden In 2010 beslisten de kiezers echter om een commissie in het leven te roepen de California Citizens Redistricting Commission die belast werd met het hertekenen van de districten voor de verkiezingen van 2012 Hierdoor behoren de Californische districten zowel voor de staatslegislatuur als voor de congresdistricten nu bij de meest competitieve in het land De uitvoerende macht wordt geleid door een gouverneur die elke vier jaar door de bevolking wordt verkozen De gouverneur is verantwoordelijk voor zogenaamde "departments" overheidsinstanties die over een bepaald terrein gaan De meeste departments zijn gevestigd in Sacramento en zijn gegroepeerd in "agencies" Naast de gouverneur is er tevens een luitenant-gouverneur die als plaatsvervanger van de gouverneur en voorzitter van het hogerhuis functioneert Andere gezagdragers met rollen vergelijkbaar met die van ministers zijn de Attorney General het hoofd van justitie en politie een Secretary of State overziet verkiezingen en referenda een State Treasurer overziet de financiën van de staat een State Controller controleert de uitgaven van de staat een Insurance Commissioner gaat over het verzekeringstelsel en een Superintendent of Public Instruction gaat over onderwijs Al deze gezagsdragers worden direct door de bevolking gekozen in aparte verkiezingen In 2011 is Jerry Brown van de Democratische Partij verkozen tot gouverneur van de staat Californië hij was eerder gouverneur van 1975 tot 1983 Hoe de regering van Californië functioneert ligt vast in een eigen grondwet die kan worden aangepast via referenda Zowel de gouverneur als de beide kamers als het volk door een petitie kunnen het initiatief tot een referendum nemen Bestuurlijke indeling Californië is onderverdeeld in 58 countys die het lokale bestuur vormen Deze 58 countys bevatten 480 gemeentes 22 "towns" en 458 "citys" waarvan het merendeel binnen een van de vijf metropoolregios van de staat ligt De staat erkent twee soorten citys zogenaamde "charter cities" die bestuurd worden met een eigen charter en zogenaamde "general law cities" die de algemene wetgeving van de staat volgen De meeste citys zijn van het laatste type maar de oudere waaronder de tien grootste steden van de staat hebben allen een eigen charter Politiek Het binnenland de Central Valley en het zuiden van de staat op het dichtbevolkte Los Angeles County na stemmen overwegend op de Republikeinen De kustgebieden waaronder Los Angeles de San Francisco Bay Area en de hoofdstad Sacramento stemmen overwegend op de Democraten Tot 1992 ging de staat bij Amerikaanse presidentsverkiezingen vrijwel altijd naar de Republikeinen Hetzelfde gold voor verkiezingen voor de Amerikaanse senaat Het groeiende aandeel minderheidsgroepen onder de bevolking vooral door immigratie van Latijns-Amerikanen uit Mexico heeft de balans in de jaren 90 echter doen omslaan in het voordeel van de Democraten Zowel de afgevaardigden op landelijk niveau als die op het niveau van de staat zijn sindsdien merendeels Democraten Er komen echter opvallende uitzonderingen voor zoals de verkiezing van de Republikein Arnold Schwarzenegger tot gouverneur in 2003 en 2006 Succesvolle Republikeinse kandidaten in Californië worden vaak als relatief gematigd gezien vergeleken met de landelijke partijlijn van de Republikeinse Partij Californië heeft een zeer groot begrotingstekort zodat gedurende de jaren 2000 gevreesd werd dat de staat failliet zou kunnen gaan De politiek kon het vaak niet eens worden hoe bezuinigd moest worden voor de Democraten is het snijden in openbare voorzieningen taboe terwijl de Republikeinen geen verhogingen van de belastingen willen De inwoners van Californië met name in de kustgebieden zoals in San Francisco en Los Angeles zijn over het algemeen progressiever ingesteld dan de gemiddelde inwoner van de Verenigde Staten Ze staan minder afwijzend tegenover een afwijkende of alternatieve levensstijl hebben sterk diverse religieuze opvattingen en hechten relatief veel waarde aan milieubescherming Het homohuwelijk werd in juni 2008 door het hooggerechtshof van de staat legaal verklaard maar een half jaar later na een referendum Proposition 8 weer afgeschaft door een amendement van de grondwet Na een lange juridische strijd worden er sinds 28 juni 2013 opnieuw huwelijken voltrokken tussen twee personen van hetzelfde geslacht Californië heeft ook een zeer liberaal drugsbeleid Het was in 1996 per referendum de eerste staat in de VS die medicinaal gebruik legaliseerde Deze wet gaf inwoners van Californië met een doktersvoorschrift het recht marihuana te bezitten gebruiken verbouwen en aan te schaffen in speciale winkels In 2010 werd een voorstel tot legalisering van marihuana echter bij referendum verworpen Vanwege de hoge grondprijzen hebben veel Californiërs een groot deel van hun geld in grond- of huizenbezit Zaken die de grondprijs kunnen doen dalen zoals de bouw van nieuwe vliegvelden gevangenissen of militaire installaties zijn daarom vaak onderwerp van politieke controverse Californië heeft een groter aandeel groene energie dan de rest van de Verenigde Staten voornamelijk windenergie en waterkrachtcentrales De staat hanteert sinds eind jaren 70 een moratorium op de bouw van nieuwe kerncentrales vanwege zorgen over de opslag van radioactief afval Een ander onderwerp van debat binnen de milieuproblematiek is watergebruik Het droge dichtbevolkte zuiden heeft een steeds groeiende behoefte aan water ook vanwege de verzilting van grondwater in de kustgebieden Het noorden van de staat is echter niet zonder meer bereid meer water naar het zuiden te sluizen In de grote steden van Californië met name Los Angeles vormen gewapende bendes een serieus probleem voor de veiligheid Openbaar wapenbezit is mede daarom onderwerp van politiek debat Sinds 1990 is het bezit van bepaalde schietwapens een misdrijf hoewel dit niet voor alle wapens geldt Wapenvergunningen worden in de stedelijke countys alleen bij uitzondering verleend terwijl het in de landelijke countys juist vrij makkelijk is aan een wapen te komen Justitie Californië heeft ongeveer 1600 rechters Om rechter te worden is sinds 1974 een graad in de rechten vereist De wetgeving van de staat is gebaseerd op Britse common law zoals in vrijwel alle staten van de VS hoewel een aantal kenmerken zijn overgenomen uit de Spaanse civil law zoals het principe van gemeenschap van goederen De staat hanteert de doodstraf die slechts mogelijk is door dodelijke injectie Sinds 2006 heeft de staat echter een de facto moratorium op de doodstraf De wet stipuleert namelijk dat alleen een arts de executie mag uitvoeren maar alle artsen beschouwen dit als in tegenspraak met hun beroepseed Onder common law geldt het principe van stare decisis een vorm van jurisdictie Hoger beroep is mogelijk bij de Courts of Appeal en ten slotte bij de Supreme Court of California het hooggerechtshof van de staat Dit laatste heeft ook originele jurisdictie in sommige zaken zoals in geval van habeas corpus De Supreme Court bestaat uit zeven rechters die worden aangewezen door de gouverneur van de staat Onderwijs Net als in de rest van de Verenigde Staten bestaat het onderwijssysteem in Californië uit drie lagen lager middelbaar en hoger onderwijs Vergeleken met andere staten heeft Californië een relatief klein budget voor onderwijs en het aantal docenten per leerling is een van de laagste in de Verenigde Staten Het middelbaar onderwijs bestaat uit meestal openbare "high schools" Daarna kan gekozen worden voor een tweejarige opleiding aan een van de 110 community colleges in de staat Met meer dan 25 miljoen scholieren is het California Community Colleges System een van de grootste programma's voor hoger onderwijs ter wereld De staat heeft daarna twee universitaire systemen de California State University CSU en de University of California UC De CSU heeft meer dan 400000 studenten verdeeld over 23 campussen waarmee ze het grootste universitaire systeem van de Verenigde Staten is De CSU verricht echter maar weinig wetenschappelijk onderzoek en is vooral op het onderwijs gericht De UC heeft bijna 200000 studenten en tien campussen de grootste daarvan zijn de University of California in Berkeley en de University of California in Los Angeles UCLA Beide behoren tot de hoogst aangeschreven universiteiten ter wereld De UC is gericht op wetenschappelijk onderzoek heeft per student meer geld beschikbaar en staat hoger aangeschreven dan de CSU-universiteiten Ook heeft de staat enkele hoog aangeschreven particuliere universiteiten zoals Stanford University gevestigd in Palo Alto California Institute of Technology CalTech gevestigd in Pasadena de University of Southern California USC gevestigd in Los Angeles en Claremont Colleges gevestigd in Claremont Economie Het bruto regionaal product van Californië was in 2007 voor de kredietcrisis 1812 biljoen Amerikaanse dollar Daarmee was Californië verantwoordelijk voor 13% van het bruto binnenlands product van de VS Was de staat een onafhankelijk land geweest dan was het de op acht na grootste economie ter wereld geweest of wanneer de koopkrachtpariteit als maat wordt genomen de op elf na grootste economie Het bruto binnenlands product per capita was dat jaar 38956 dollar De Californische economie is sterk afhankelijk van de handel ongeveer een kwart van de economie bestaat uit de handel met het buitenland In 2008 exporteerde de staat voor 144 miljard dollar Het belangrijkste exportproduct ongeveer 42% van de totale export zijn computers en elektronica< ref> De belangrijkste buitenlandse investeerders in de staat zijn Japan het Verenigd Koninkrijk Zwitserland Duitsland en Frankrijk Buitenlandse investeringen waren in 2005 goed voor 42% van alle werkgelegenheid In 2007 lag de werkloosheid net onder de 6% maar als gevolg van de kredietcrises was dit in 2009 opgelopen tot 12% De verdeling van de welvaart is scheef Een aantal van de rijkste gebieden in de VS liggen in de staat zoals La Jolla bij San Diego Beverly Hills bij Los Angeles Newport Beach in Orange County en San Francisco De gemiddelde huizenprijs in de staat is ongeveer 500000 dollar maar is in deze plaatsen tegen de 2 miljoen dollar Ook heeft de staat enkele zeer arme gebieden sommige delen van de Central Valley behoren tot de armste gebieden in de VS Landbouw en mijnbouw De landbouw is sinds de immigratiegolf van arme boeren uit het midden van de VS in de jaren 30 een belangrijke bron van inkomsten geworden In 2009 was landbouw direct verantwoordelijk voor 2% van het bruto binnenlands product Californië is vooral bekend om fruitteelt met name citrusvruchten en wijnbouw maar ook groente en zuivel zijn belangrijke producten De landbouw concentreert zich in de Central Valley en in het gebied rond Los Angeles in het zuiden van de staat Het laatste gebied is voor irrigatiewater afhankelijk van wateraanvoer vanuit het noorden Sinds de tweede helft van de 20e eeuw maakt de landbouw op grote schaal gebruik van illegale en daarom goedkope arbeidskrachten uit Mexico Omdat de illegale arbeiders Californië binnenkomen door de ondiepe grensrivieren worden ze wetbacks natruggen genoemd In het begin van de twintigste eeuw professionaliseerde de Californische fruitteelt Het Californische fruit dat in het oosten van de VS exotisch is werd onder andere door Sunkist handig als merk op de markt gebracht Tegenwoordig is Californië verreweg de grootste exporteur van fruit in de VS Californië bezit ongeveer 90% van alle wijnbouw in de Verenigde Staten en exporteert wijn over de hele wereld Druiventeelt kwam al langer voor maar wijnproductie begon pas in de jaren 60 op grote schaal Tegenwoordig is wijnbouw te vinden langs vrijwel de gehele lengte van de kustgebergtes in de Central Valley en in de uitlopers van de Sierra Nevada De belangrijkste wijngebieden van de VS worden door de Amerikaanse overheid American Viticultural Area AVA genoemd Bekende AVAs in Californië zijn Napa Valley Russian River Valley Rutherford en Sonoma Valley De grootste wijnregio is echter de enorme Central Valley waar zon 75% van alle Californische druiven geteeld worden In het laatste decennium van de negentiende eeuw werd op verschillende plekken in Californië aardolie ontdekt Tegenwoordig wordt er naar olie geboord in de Central Valley bij Bakersfield in het Los Angeles Basin bij Long Beach en Los Angeles en voor de kust tussen Santa Barbara en Los Angeles Industrie Na de Tweede Wereldoorlog groeide de luchtvaartindustrie sterk zoals Lockheed Convair en later de ruimtevaart De opkomst van de televisie zorgde voor groei van de entertainmentindustrie in Hollywood Een belangrijke factor in de Californische economische groei waren universiteiten UCLA Berkeley en Stanford Deze speelden een grote rol bij de opkomst van de ICT in de jaren 1970 waarna in het gebied rond Mountain View ten zuiden van San Francisco de grootste concentratie hightech-industrie ter wereld ontstond Dit gebied kreeg daarom de bijnaam Silicon Valley Apple Google Hewlett-Packard Xerox Intel Sun Microsystems eBay AMD Facebook en McAfee behoren tot de bedrijven die er zijn gevestigd Toyota startte in 1984 een autofabriek in joint venture met General Motors in Fremont oostelijk van San Francisco Transport en infrastructuur Californië heeft een uitgebreid wegennetwerk dat onderhouden wordt door het California Department of Transportation Caltrans Vanwege de autocultuur is het fileprobleem in de grote steden ondanks openbaar vervoer op die plekken groot De belangrijkste autosnelwegen "freeways" van noord naar zuid zijn de Route 101 die onder andere over de Golden Gate Bridge loopt en I-5 die vanaf de Mexicaanse grens bij San Diego langs Los Angeles en door de Central Valley loopt Een alternatief voor de I-5 is de State Route 99 die de steden in het oosten van de Central Valley met elkaar verbindt Langs de kust loopt de veel kleinere State Route 1 bekend vanwege de panorama's De I-15 verbindt Los Angeles met Las Vegas Nevada Van oost naar west lopen de I-40 en I-10 die Greater Los Angeles met Tucson en Phoenix in Arizona verbinden de I-8 die San Diego met Tucson verbindt Route 50 van Sacramento naar Lake Tahoe en Carson City Nevada en de I-80 van San Francisco naar Reno Nevada In het noorden vormen naast I-5 en Route 101 ook Route 97 en Route 199 verbindingen met Oregon De grootste vliegvelden van Californië zijn Los Angeles International Airport en San Francisco International Airport die vooral vliegverbindingen met het Pacifische gebied en het oosten van de Verenigde Staten hebben Er zijn nog tientallen kleinere vliegvelden in de staat Californië heeft een aantal belangrijke zeehavens zoals de bij elkaar liggende havens van Los Angeles en Long Beach die samen de grootste goederenhaven van de Verenigde Staten vormen verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van alle containeroverslag in het land De haven van Oakland een andere belangrijke overslaghaven is de vierde haven van de VS Het openbaar vervoer is over het algemeen beter ontwikkeld dan in de rest van de VS hoewel het zeker niet zo extensief is als in Europa Interregionaal treinverkeer zowel goederen- als personenvervoer wordt verzorgd door Amtrak California een samenwerkingsverband tussen Amtrak en Caltrans Omdat niet tussen alle steden spoor ligt opereert Amtrak California op sommige trajecten met bussen Los Angeles en San Francisco hebben zowel een metro als een lightrail; San Jose San Diego en Sacramento hebben alleen een lightrail In de Bay Area worden regionale treinverbindingen verzorgd door ACE BART en Caltrain in Greater Los Angeles door Metrolink en in San Diego County door Sprinter en Coaster Hoewel de meeste county's enkele busverbindingen hebben is het platteland slecht ontsloten met openbaar vervoer Plannen voor een hogesnelheidstrein California High-Speed Rail die San Diego Los Angeles Sacramento Oakland en San Francisco zal verbinden zijn in een vergevorderd stadium De eerste treinen zullen rond 2020 rijden Toerisme Californië heeft een zeer divers aanbod aan toeristische attracties Gecombineerd met een warm en zonnig klimaat zorgen zij ervoor dat Californië van alle Amerikaanse staten het grootste aantal buitenlandse toeristen ontvangt Toerisme is daarom een belangrijke bron van inkomsten De steden San Francisco en Los Angeles trekken de meeste bezoekers zowel binnenlandse als buitenlandse toeristen In San Francisco zijn het centrum met Chinatown en de haven bij Fishermans Wharf het gevangeniseiland Alcatraz de Golden Gate Bridge en het Golden Gate Park de belangrijkste attracties In de omgeving van Los Angeles liggen het pretpark Disneyland in Anaheim Hollywood met de filmstudios en themaparken van Warner Bros en Universal Studios en de boulevards en jachthavens van Santa Monica en Venice Beach Los Angeles heeft daarnaast een groot aantal internationaal bekende musea zoals het Los Angeles County Museum of Art het Getty Center en het Museum of Contemporary Art In San Diego vormen het dolfinarium SeaWorld en de Californische versie van Legoland de belangrijkste attracties De lange kust van Californië trekt ook toeristen met name in het zonnige zuiden van de staat Grote delen van de kust bestaan echter niet uit strand maar uit klippen Ook heeft Californië een groot aanbod aan natuurlijke attracties waaronder een groot aantal nationale parken Yosemite National Park in de Sierra Nevada trekt het grootste aantal bezoekers De Yosemite Valley is bekend om zijn watervallen enorme sequoia's en rotswanden Andere toeristische locaties in de Sierra Nevada zijn Sequoia National Park Kings Canyon National Park met een van de diepste kloven ter wereld Red Rock Canyon en Lake Tahoe op de grens met Nevada In de woestijn in het zuiden van de staat liggen Joshua Tree National Park Death Valley National Park en Mojave National Preserve In het noorden liggen de vulkanen van Lassen Volcanic National Park en Mount Shasta en het Redwood National Park waar de hoogste bomen ter wereld groeien In 2013 werd het Pinnacles National Monument in de Central Coast-regio het Pinnacles National Park Een christen is een aanhanger van het christendom of in meer strikte zin een volgeling van Jezus Christus Een vrouwelijke christen werd vroeger wel christin genoemd Ontstaansgeschiedenis De term christen werd voor het eerst gebruikt in Antiochië nadat in Jeruzalem een vervolging was uitgebroken tegen aanhangers van Christus waar ook de latere apostel Paulus toen Saulus aan meedeed De vervolgden vluchtten weg en raakten verstrooid tot in Fenicië Cyprus en Antiochië Turkije Daar kwam toen ook een groot aantal Grieken tot geloof die daarna een jaar lang onder leiding van Barnabas en de intussen bekeerde Paulus onderwezen werden in wat het christelijk geloof inhield In die tijd begonnen de mensen deze gelovigen christenen te noemen Een Bijbels gezichtspunt op de geschiedenis van de eerste christenen is voor zover het de verspreiding naar Syrië Turkije Griekenland en Italië betreft te vinden in het Bijbelboek Handelingen Christenen en religieuze regels Een christen gelooft dat hij God dient om hem te eren en niet om daarmee vergeving en genade te verdienen Er zijn in het christendom geen verplichte gebedstijden hoewel sommige kerkgenootschappen en kloosterorden ook gebeden hebben zoals het Angelus op vastgelegde tijdstippen of de zondagsplicht of met uitzondering van enkele groeperingen spijswetten De handreikingen voor het leiden van een goed leven zijn onder meer de Tien geboden en de "vrucht van de Geest" zoals beschreven in hoofdstuk 5 van het Bijbelboek Galaten Rooms-katholieken kennen onder andere nog de vijf geboden van de Heilige Kerk Volgens de meeste stromingen en interpretaties van het christendom is de mens zondig van natuur en geneigd tot alle kwaad Christenen beschouwen de kruisdood van Jezus als een verlossende daad waardoor zonden indien er sprake is van oprecht berouw worden vergeven Dat wil niet zeggen dat christenen geloven dat daarmee alles is toegestaan Een christen probeert na zijn bekering uit liefde voor God in navolging van Jezus in harmonie met zijn medemens te leven Er is onder christenen echter wel discussie over de vraag wat dit navolgen van Jezus precies inhoudt Uit de Bijbel blijkt dat die discussie al vanaf het begin is gevoerd De eerste generatie christenen bestond namelijk hoofdzakelijk uit Joden terwijl de tweede generatie al aanzienlijk meer niet-Joden telde Onder beide groeperingen ontstond in die tijd verwarring over de vraag of de nieuwe niet-Joodse christenen zich nu ook aan alle joodse wetten dienden te houden Onder meer in hoofdstuk 15 van het Bijbelboek Handelingen wordt beschreven hoe de apostelen de gemoederen trachten te sussen als er een discussie gaande is over de spijswetten en de besnijdenis Petrus meende met Jakobus dat niet-Joodse christenen niet te zwaar belast moesten worden met wetten en voorschriften waar zelfs de Joden niet aan konden voldoen Hand1510 Na hierover overeenstemming binnen de kring der apostelen te hebben bereikt schrijft men een brief ter bemoediging aan de niet-Joodse christengemeenten in Antiochië Syrië en Cilicië Het belangrijkste citaat Hand152829 In overeenstemming met de heilige Geest hebben wij namelijk besloten u geen andere verplichtingen op te leggen dan wat strikt noodzakelijk is onthoud u van offervlees dat bij de afgodendienst is gebruikt van bloed van vlees waar nog bloed in zit en van ontucht Als u zich hier aan houdt doet u wat juist is Het ga u goed Christenen en anderen Christenen en joden Het christendom is ontstaan uit het Palestijnse en het Hellenistische Jodendom van de eerste eeuw Van meet af aan was er wrijving tussen de twee godsdiensten al werd de eerste Messiaanse gemeente nog als sekte binnen het Jodendom gezien Zij hielden de Tora net als veel Messiasbelijdende Joden in de eenentwintigste eeuw doen en de zogenaamde Messiaanse Beweging In 70 en in 132 deden de christenen niet mee met de opstanden tegen de Romeinen De eeuwen daarna werden beide minderheden bij tijd en wijle vervolgd door de Romeinse overheid Vanaf 325 is het Romeinse en het Byzantijnse Rijk gekerstend Christenen werden bevoordeeld en Joden zijn vanaf die tijd periodiek ernstig vervolgd door christenen Voorbeelden zijn de Kruistochten zowel bij het begin van de tocht in Duitsland als bij de aankomst in Jeruzalem; de Reconquista in de 15e eeuw in Spanje de pogroms in Rusland het latente kerkelijke antisemitisme dat de nazi's in de kaart speelde alsook vervolgingen in andere landen Na de Tweede Wereldoorlog tot op heden ondersteunen overwegend christelijke landen joodse cultuurgemeenschappen in deze landen alsook de joodse staat Israël op diplomatiek militair cultureel en economisch vlak Men spreekt in de 20e en 21e eeuw ook veelal van de joods-christelijke cultuur als basis voor het Westen Deze ontwikkelingen hebben mede een toename van islamitisch extremisme tot gevolg waarbij extreem islamitische propaganda de christenen en joden een samenzwering wordt toegedicht Deze samenzwering zou de invasies in Afghanistan en Irak alsook ondersteuning van dictators in de islamitische wereld tot gevolg hebben Christenen en moslims De geschiedenis van christenen en moslims kenmerkt zich sinds het ontstaan van de islam met name door oorlogen in de volgende hoofdfasen Circa 620 630 AD verovering van het Arabisch Schiereiland door Mohammed Circa 630 660 AD verovering van het noorden van het hedendaagse Egypte en Libië ten koste van Byzantium en de Kopten alsook verovering van Perzië beide door het kalifaat Rashidun Hiermee werd ook het Zoroastrisme vrijwel tot niets teruggebracht Circa 660 750 AD verovering van Centraal-Azië en het noorden van het hedendaagse Algerije Tunesië Marokko en zuiden van Spanje door het Omajjadenkalifaat Het nestorianisme werd hiermee tot vrijwel niets teruggebracht Circa 1000 1500 AD verovering van Byzantium door het Ottomaanse rijk het hedendaagse Turkije Armenië zuiden van Rusland en de Balkan De Byzantijnse Oosters-orthodoxe Kerk werd daarmee tot vrijwel niets teruggebracht en werd voortgezet als de Russisch-orthodoxe Kerk De uitbreiding van het Ummayadis kalifaat werd tegengehouden door de Franken in de slag bij Poitiets in 732 AD De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk werd meerdere malen tegengehouden door Europese christelijke legers het beleg van Wenen in 1529 AD en het beleg van Wenen in 1683 AD Spanje werd op de moslims heroverd door de christelijke Spanjaarden tijdens de reconquista van ongeveer 800 tot 1500 AD Tijdens de middeleeuwen werden door christelijke Europese landen kruistochten ondernomen in het Heilige Land Tijdens de 19e 20e en 21e eeuw werd het Ottomaans Rijk langzaam maar zeker ontmanteld waardoor Balkanstaten zich als onafhankelijke christelijke staten konden vestigen De 20e en 21e eeuw kenmerkten zich echter door een toename van onderdrukking en vervolging van christenen in islamistische landen vrijwel het gehele Midden-Oosten maar ook in Zuidoost Azië Indonesië en in Afrika in Noord-Soedan In het overwegend islamitische noorden van Nigeria worden de christenen vaak aangevallen door extremistische moslims zoals de Boko Haram-sekte Landen met aanzienlijke minderheden christenen in het Midden-Oosten aan het begin van de 20e eeuw Libanon Irak Syrië Turkije hebben vrijwel allen vrijwel geen christenen als inwoner meer of maken op dit moment een proces van vervolging van christenen door extremistische moslims door Zuid-Soedan is bijvoorbeeld mede het product van vervolging van christenen door moslims Christenen en hindoes Christenen en hindoes hebben tot het kolonialisme van de 17e 18e 19e en 20e eeuw weinig interactie gekend Met uitzondering van de kleine christelijke gemeenschappen in India Thomaschristenen Syro-Malabar-katholieke Kerk en Malankara Jacobitisch-Syrisch-Christelijke Kerk die ontstonden tijdens de eerste eeuw AD was er tot de komst van de Portugezen en andere Europese mogendheden vrijwel geen interactie Christenen en boeddhisten Christenen en boeddhisten hebben tot het kolonialisme van de 17e 18e 19e en 20e eeuw weinig interactie gekend Met uitzondering van het nestorianisme die ontstonden vanaf de eerste eeuw AD was er tot de komst van de Portugezen en andere Europese mogendheden vrijwel geen interactie Door bekeringen ontstonden in China Japan en Zuid-Korea en andere overwegend boeddhistische landen echter christelijke minderheden Christenen en communisme kapitalisme Hoewel er zeker een doctrine van verzet uit de christelijke leer te halen valt wordt christenen vaker voorgehouden dat ze de overheid moeten gehoorzamen Christenen zijn daarom nogal eens behoudend ook op sociaal-economisch gebied Met name het revolutionaire socialisme en het communisme zagen daardoor en door de geschriften van Karl Marx christenen vaak als klassevijand en vervolgde hen in de 21e eeuw alleen nog in China Noord-Korea en Vietnam Het kapitalisme en het christendom hebben traditioneel weinig spanningen vergeleken met bijvoorbeeld de vervolging van christenen in communistische landen met name in de 20e eeuw en in islamistische landen sinds het ontstaan van de islam Het christendom staat in veel kapitalistische samenlevingen echter wel ernstig onder druk door verregaande secularisatie Niet-christenen over christenen Over christenen is in de loop der tijd op verschillende manieren gedacht Zo dachten de Romeinen aan het begin van onze jaartelling dat christenen kannibalen warenIn werkelijkheid werd tijdens gezamenlijke maaltijden met het breken van brood en het drinken van wijn het deelgenoot worden aan Jezus bloed en gekruisigde lichaam gesymboliseerd Tegenwoordig vinden deze maaltijden nog steeds plaats in de vorm van de eucharistie in de katholieke en orthodoxe kerken en het heilig avondmaal in de protestantse kerken Christenen zijn in de loop der tijden verschillend beoordeeld De negatieve aspecten van dit handelen kruistochten heksenjacht inquisitie hebben altijd veel aandacht gekregen hoewel sommige daarvan onderdrukking en vervolging van andersdenkenden zwaar onderbelicht zijn Dit geldt eveneens voor een aantal positieve aspecten zoals zorg voor zwakkeren en armoedebestrijding Met name evangelische christenen menen in Christus een schat te hebben gevonden die ze niet voor zichzelf mogen houden Deze missionaire opstelling botst vaak met het post-modernisme dat in de ontwikkelde westerse samenlevingen dominant is Daar komt bij dat met name het orthodoxe calvinisme nogal eens de indruk wekt haar normen bijvoorbeeld inzake de zondag te willen opleggen aan andersdenkenden Dit maakt christenen niet altijd populair waardoor scheldwoorden ontstonden als christenhond Zie ook Christelijke visies op het jodendom Joodse visies op het christendom Christenfundamentalisme Excommunicatie Heiden Ketter Cynthia Powell Blackpool 10 september 1939 Mallorca 1 april 2015 was de eerste vrouw van popmuzikant John Lennon Samen hadden ze een zoon Julian John heeft haar verlaten voor Yoko Ono Studietijd In 1957 ging Cynthia studeren aan het Liverpool College of Art Aanvankelijk zag ze er uit als een schoolmeisje compleet met bril Pas toen ze haar uiterlijk aanpaste aan het meer artistieke karakter van de school begon ze de aandacht te trekken Ze trok zeker de aandacht van een medeleerling uit haar ‘lettering class’ John Lennon Al snel kregen Lennon en Powell een verhouding Lennon werd echter geheel in beslag genomen door zijn muziek en in 1960 trok hij met zijn band the Beatles regelmatig naar Hamburg Powell volgde haar vriend enige malen naar Duitsland en betrok in de tussentijd een kamer in het huis van Johns tante Aunt Mimi Terwijl ze bezig was met afstuderen aan het Liverpool College gaf ze ook les aan enige scholen als onderdeel voor haar lerarenopleiding Ze verhuisde naar een eigen kamer aan de Garmoyle road Na een tijdje kwam Dot Rhone de toenmalige vriendin van Lennons muzikale partner Paul McCartney bij haar inwonen In juli 1962 tijdens haar eindexamen ontdekte Powell dat ze zwanger was van Lennon De laatste constateerde laconiek dat ze dan maar moeten trouwen Huwelijk Op 23 augustus 1962 traden ze in het huwelijk Twee leden van The Beatles waren aanwezig Paul McCartney en George Harrison Hun manager Brian Epstein was getuige Ringo Starr was niet aanwezig omdat hij nog maar net twee dagen bij The Beatles zat Terwijl zijn zwangere bruid afwisselend in de flat van Brian Epstein en het huis van Tante Mimi woonde ging Lennon weer naar Hamburg met zijn band Lennon was ook op tournee toen Cynthia op 8 april 1963 beviel van een zoon John Charles Julian roepnaam Julian Inmiddels was in Engeland en de rest van de wereld een Beatlemania ontstaan pubermeisjes stortten zich krijsend en gillend op de Beatles vooral Lennon en McCartney waren populair Epstein verzweeg het huwelijk van Lennon aangezien hij als vrijgezel aantrekkelijk was voor de fans Eind 1963 kreeg de pers lucht van Lennons vrouw en kind en al snel verschenen de eerste artikelen over het ‘geheime huwelijk’ van de populaire Beatle Cynthia verscheen nu ook in het publiek met haar man en reisde zelfs mee toen de Beatles in Amerika gingen toeren Toen de fans te opdringerig werden verhuisden de Lennons naar Kenwood een namaak Tudorhuis in Weybridge Hier was ze vaak samen met de andere Beatlevrouwen Patti Harrison en Maureen Starkey Scheiding Lennon en de Beatles raakten meer en meer onder de invloed van drugs eerst marihuana en later lsd Toen Powell na slechte ervaringen met de drug voortaan weigerde lsd te gebruiken ontstond er een verwijdering tussen hen Die werd groter toen Lennon de Japanse avant-gardekunstenares Yoko Ono ontmoette Lennon werd verliefd en liet Ono intrekken in zijn hui in Kenwood Powell was toen met vakantie in Griekenland Toen ze een dag eerder thuis kwam op 22 mei 1968 vond ze John en Yoko in haar bed Het was het begin van een pijnlijke echtscheiding Lennon weigerde zijn vrouw meer dan 75000 Britse pond te geven terwijl ze recht had op de helft van zijn miljoeneninkomen Uiteindelijk accepteerde ze 100000 Britse pond en de volledige zeggenschap over haar zoon Julian De echtscheiding werd uitgesproken op 8 november 1968 Zonder Lennon Na de echtscheiding trad Powell nog vier keer in het huwelijk Haar relatie met Jim Christie duurde zeventien jaar en eindigde in 1999 met een echtscheiding In 2002 huwde ze nachtclubeigenaar Noel Charles In 1983 veranderde ze haar achternaam weer in Powell Ze schreft twee boeken over haar huwelijk met John Lennon ‘A twist of Lennon’ 1978 en ‘John’ 2005 Ze woonde in Mallorca waar ze overleed aan kanker Bronnen Cynthia Lennon "A twist of Lennon" 1978 Cynthia Lennon "John" 2005 Mark Lewisohn "The Complete Beatles Chronicle" 1992 Barry Miles Barry 2001 "The Beatles Diary" 2001 Philip Norman "Shout! The Beatles in Their Generation" 1996 Philip Norman "John Lennon The Life" 2008 Howard Sounes "FAB The Life of Paul McCartney" 2009 Democratie is een bestuursvorm Het Nederlandse woordHet woord Democratie wordt vaak gebruikt in een verkeerde context Zo spreekt men vaak over democratische prijzen terwijl bedoeld wordt dat er goedkope goederen worden aangeboden Mochten de prijzen democratisch zijn dan zouden de aanwezige klanten vooraf mogen stemmen over de prijzen van de goederen En dit is vrijwel steeds niet het geval In essentie wordt het woord dus soms fout gebruikt< ref> stamt af van de Griekse woorden dèmos "volk" en krateo "heersen regeren" en betekent dus letterlijk "volksheerschappij" Dit houdt in dat het volk zelf stemt over de wetten zoals in het oude Athene of het volk verkiest vertegenwoordigers die de wetten maken zoals in België en Nederland In een democratie is de voltallige bevolking soeverein en is alle autoriteit gebaseerd op de minstens theoretische instemming van het volk Deze bestuursvorm is gebaseerd op het menselijke gelijkheidsideaal Als iedereen vrij en gelijk in rechten en plichten geboren is zoals in het eerste artikel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens staat dan heeft ook niemand méér recht dan een ander om bepaalde wetten vast te stellen of beslissingen te nemen Het implementeren van die theorie in de politieke praktijk is vaak niet eenvoudig en kent vele aspecten Zo stelde Tocqueville dat vrijheid en gelijkheid op gespannen voet met elkaar staan Een te grote vrijheid gaat ten koste van de gelijkheid maar andersom geldt hetzelfde Ook waarschuwde hij voor de tirannie van de meerderheid Niet alleen kunnen minderheden zo in de verdrukking komen en hun toevlucht zoeken in geweld ook de meerderheid zelf kan hier het slachtoffer van worden Zakaria stelt dat in West-Europa de rechtsstaat en de bescherming van vrijheid voorafging aan verkiezingen waarbij het grootste deel van de bevolking is betrokken waardoor een liberale democratie kon ontstaan In landen waar deze bescherming ontbreekt zou de kans groot zijn op een onvrije democratie Geschiedenis De oudst bekende democratie was die van Clisthenes in Athene in de Griekse oudheid hoewel die nog niet sterk leek op wat wij ons tegenwoordig bij het woord democratie voorstellen Zo mochten vrouwen slaven en metoiken vreemdelingen "medebewoners" in Athene niet meebeslissen Bestanddelen Om van een democratisch proces te kunnen spreken dienen de volgende vier fundamentele elementen aanwezig te zijn recht van initiatief; elke deelnemer moet vrij zijn om een initiatief te kunnen nemen en een wetsvoorstel of wetswijziging in te dienen; recht op spreken; elke deelnemer moet in gelijke mate de kans hebben de andere deelnemers te informeren en met hen van gedachten te wisselen over het voorstel dat ter tafel ligt; stemrecht; elke deelnemer moet de gelegenheid hebben een stem over het voorstel te kunnen uitbrengen Een overeengekomen meerderheid van de stemmen bepaalt of het voorstel al dan niet aangenomen wordt; gelijkheid; elke deelnemer dient gelijk te zijn aan een ander in het democratisch proces zowel in deelneming tijdens het stemmen alsook door gelijkwaardig vertegenwoordigd te zijn Voor elk van deze vier elementen kunnen specifieke richtlijnen gelden Definities Democratie is onder meer Wij hebben een staatsvorm die niet een kopie is van de instellingen van onze naburen In plaats van anderen na te bootsen zijn wij juist een voorbeeld voor hen Onze staatsvorm heet een democratie omdat ze in handen is van velen en niet van enkelen In persoonlijke geschillen verzekeren onze wetten gelijk recht aan allen en de publieke opinie eert een ieder die zich door iets onderscheidt in het openbare leven boven anderen niet om de klasse waartoe hij behoort maar om zijn waarde alleen Armoede is voor niemand die de staat van nut kan zijn een beletsel hoe gering zijn aanzien ook is Perikles' lijkrede Perikleous logos epitaphios zoals ze is vastgelegd door Thoukydides II 37Dit is mogelijk de oudst geattesteerde definitie van democratie Deze was opgenomen in het eerste ontwerp van het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa maar werd door Ierland afgewezen zeer tegen de zin van Griekenland en Cyprus< ref> Het universele recht om deel te nemen aan de politieke macht dat wil zeggen het recht van alle burgers om te stemmen en te participeren in de politiek Een land is democratisch als het volk het recht heeft zijn eigen regering te kiezen in periodieke geheime verkiezingen met verschillende partijen op basis van algemeen en gelijk stemrecht voor volwassenen Francis Fukuyama Een staatsvorm waarin een vertegenwoordiging van het volk de hoogste macht heeft en een overwegende invloed heeft op het regeringsbeleid Instituut voor Publiek en Politiek Regering van het volk door het volk voor het volk Abraham Lincoln Een regering waar we zonder bloedvergieten van af kunnen bijvoorbeeld via algemene verkiezingen; dat wil zeggen de maatschappelijke instellingen leveren middelen waarmee de heersers kunnen worden afgezet door de overheersten en de sociale tradities waarborgen dat deze instellingen niet eenvoudig door de machthebbers zijn te vernietigen Karl Popper Voor een uitgebreide historische bloemlezing over wat vele denkers zoal onder "democratie" hebben verstaan zie Arne Naess Jens A Christophersen & Kjell Kvalø Democracy ideology and objectivity Soorten democratie Er kan onderscheid gemaakt worden tussen vele vormen van democratie Sommige naties zoals Zweden kennen slechts een enkel huis van afgevaardigden Anderen als Nederland hebben een huis van afgevaardigden en een senaat Deze beide vormen komen voor zonder president Denemarken met een huis en Italië met huis en senaat dan wel met een president Finland met een huis en Frankrijk met huis en senaat Sommige naties hebben een kiessysteem dat voor een deel indirect is waarbij niet de stemmers maar de afgevaardigden een vertegenwoordiger kiezen Zo kiezen in Duitsland de directgekozen afgevaardigden de indirectgekozen president Een representatieve democratie is de term voor vertegenwoordigers die door middel van een selectieproces zijn gekozen Dit is in de meeste Westerse landen het geval Directe democratie Directe democratie is de oorspronkelijke vorm van democratie zoals gevonden bij de oude Grieken Directe democratie is een vorm van beslissing waarbij de uitkomst door een meerderheid bepaald wordt Dat kan handig zijn maar ook tot een beslissingsproces leiden waarbij de ene beslissing door de andere beslissing opgevolgd wordt zonder dat er voldoende over nagedacht is Bij het begin van de 21e eeuw zijn verschillende methodes ontstaan waardoor iedereen kan stemmen via internet of gsm wat een vorm van directe democratie is Het is echter ook een vorm waarbij de meerderheid het voor het zeggen heeft en er het gevaar dreigt van de tirannie van de meerderheid Directe democratie in de moderne betekenis van het woord duidt op instrumenten waarbij opnieuw de deelnemers direct de uitkomst beïnvloeden zonder de omwerking van een parlement Voorbeelden zijn het bindend referendum en het volksinitiatief In een systeem zonder vertegenwoordigers zoals bijvoorbeeld aangehangen door Akiva Orr is er geen rol weggelegd voor politieke partijen en een parlement Rousseau was een groot voorstander van de directe democratie De Volksvergadering is een vorm van directe democratie die onder andere toegepast werd en wordt in Athene de Ekklesia Zwitserland de Landsgemeinde Noord-Amerika de Town-meeting en het voormalige Joegoslavië het bedrijfsradenstelsel Volksraadplegingen en plebiscieten worden ook wel eens tot vormen van directe democratie gerekend maar door hun niet-bindende karakter behoren zij niet specifiek tot deze categorie Representatieve democratie Representatieve democratie wordt ook wel parlementaire democratie genoemd De representatieve democratie ontstond als praktische oplossing bij het groeien van het aantal mensen binnen de democratie het was praktisch niet mogelijk dat iedereen direct over elk onderwerp meebesliste De meeste westerse democratieën zijn parlementaire en daarmee representatieve democratieën Er zijn verschillen in kiesstelsels Sommige landen verdelen zich in districten die elk een winnaar als afgevaardigde sturen terwijl andere landen alle zetels rondom de tafel gelijkelijk verdelen naar de uitslag van de algehele uitslagen In een representatieve democratie draagt het volk een aantal nauwkeurig gedefinieerde bevoegdheden voor een beperkte tijd over aan een aantal afgevaardigden die het volk representeren en de wil van het volk uitvoeren Deze bevoegdheden bevinden zich onder andere op het terrein van de wetgevende macht Na een aantal jaren worden nieuwe verkiezingen gehouden Deze overdracht van macht dient nauwkeurig bewaakt te worden om te voorkomen dat de overdracht definitieve karaktertrekken krijgt De reeds genoemde verkiezingen na een aantal jaren waarbij een afgevaardigde zijn bevoegdheden worden afgenomen is hier een van Vrijheid van pers is een tweede Elementen uit de directe democratie zoals een referendum kunnen ook een tegenwicht vormen Particratie Een representatieve democratie waarin direct-democratische besluitvorming wordt bemoeilijkt is een particratie de politieke partijen hebben de macht Met uitzondering van Zwitserland zijn de Europese democratieën particratieën Particratie wordt vaak verward met de democratie Een particratie komt voornamelijk tot uiting in de partijdiscipline waarbij in de praktijk alle verkozenen die behoren tot eenzelfde partij in het parlement over alle onderwerpen unaniem stemmen Representatieve democratie is in alle landen waarin representatieve democratie wordt toegepast geëvolueerd tot particratie Michels noemde dit de ijzeren wet van de oligarchie Deze wet stelt dat alle organisatievormen onafhankelijk van het democratische of autocratische gehalte in het begin onvermijdelijk oligarchisch worden Particratieën kunnen bijgevolg worden gezien als een vorm van misbruik van delegatie in representatieve democratie Aangezien alle representatieve democratieën particratieën zijn geworden worden beide termen als synoniemen van elkaar gebruikt Waarom is dit een vorm van misbruik? Er zijn heel wat publicaties die de efficiëntie van representatieve democratie vergelijken met de efficiëntie van directe democratie Bijvoorbeeld prof Lars Feld in Duitsland prof Kirchgasser in Zwitserland en prof Matsusaka in USA vergeleken de efficiëntie van representatieve democratie en particratie door het vergelijken van de kosten van een bepaalde dienst als functie met de hoogte van de drempel voor het houden van een financieel referendum voor die dienst Uit die gegevens blijkt dat hoe hoger de drempel is hoe hoger de kosten van die dienst zijn Democratie en verkiezingen Verkiezingen dienen altijd vrij te zijn Hiervoor dienen verkiezingen aan een aantal voorwaarden te voldoen iedere volwassene moet kunnen stemmen beperkingen waardoor belangrijke delen van de bevolking niet aan de verkiezingen kunnen deelnemen geven een uitslag die niet representatief is voor de wensen van de bevolking; er moeten verschillende politieke partijen zijn waaruit gekozen kan worden binnen een eenpartijstelsel is er geen garantie dat deze partij voldoende ruimte voor alle wensen uit de bevolking biedt; de verkiezingen moeten geheim zijn door de keuze van elke kiezer geheim te houden hoeft de kiezer geen vrees te koesteren voor maatregelen wanneer hij niet op de winnaar van de verkiezingen gestemd heeft; de verschillende partijen moeten voldoende toegang tot de media hebben gehad wanneer alleen de huidige regerende partij of coalitie mediaruimte krijgt ontstaat een zeer ongebalanceerde situatie De Atheense democratie was overwegend een directe democratie Er bestond een aantal magistraatsfuncties met aanzienlijke macht Deze functies werden niet toegewezen door te kiezen maar door te loten Verkiezing zag men als oligarchisch alleen met loting had elke burger een even grote kans een functie te bekleden Er bestonden controles en mogelijkheden om iemand af te zetten wanneer bleek dat een door loting gekozen magistraat zijn functie niet goed uitvoerde Ook in Italiaanse stadstaten in de Middeleeuwen werd een deel van de magistraten door loting gekozen Ook in later tijd onder meer Jean-Jacques Rousseau Charles de Montesquieu werden verkiezingen met oligarchie geassocieerd De laatste staat waar magistraten door loting werden gekozen Venetië hield in 1797 op te bestaan en sindsdien is democratie altijd vormgegeven door middel van verkiezingen Volgens sommige politicologen bevatten verkiezingen nog steeds een oligarchisch element Kiezers zijn geneigd personen te kiezen die een of meerdere eigenschappen vertonen die als positief beschouwd worden en bovendien zeldzaam zijn Verder zijn ze geneigd op mensen te stemmen die op een of andere manier opvallen of bekend zijn Hierdoor heeft niet iedere kandidaat a priori even veel kans om gekozen te worden Verder zijn rijke personen of personen met rijke bondgenoten beter in staat een verkiezingscampagne te voeren en mensen te mobiliseren dan mensen die minder geld hebben Democratie en scheiding der machten Een belangrijk maar geen cruciaal kenmerk van een democratie is dat zij in haar instellingen en wetten vele uiteenlopende waarborgen kent tegen een ongezonde machtsconcentratie Wetgevende uitvoerende en rechterlijke macht kunnen worden onderscheiden Dit staat bekend als de trias politica De wetgevende macht wordt gevormd door het parlement De uitvoerende macht wordt gevormd door de regering die de wetten ten uitvoer brengt in beleid De rechterlijke macht moet de andere twee machten in evenwicht houden Ze krijgt hiervoor een zeer onafhankelijke positie In vele democratische staten is de band tussen wetgevende en uitvoerende macht sterker dan die tussen de rechterlijke macht en de andere twee Oorspronkelijk kwam dit idee van de Franse baron de Montesquieu en het past dan ook bij uitstek in een bestuurssysteem waar de macht in handen is van een elite Door die elite in drie delen op te splitsen hoopte hij de vrijheid van het volk dus door een soort verdeel en heers techniek te beschermen Overigens was de Montesquieu geen onvoorwaardelijke voorstander van democratie Democratie hieronder verstond hij directe democratie zag hij als geschikt voor stadstaten; voor grotere territoriale staten gaf hij de voorkeur aan meer autocratische regeringsvormen De pers wordt in democratische landen soms wel de vierde macht of vijfde macht genoemd vanwege haar cruciale rol bij het informeren van de burgers Democratie en het communisme In sommige communistische geregeerde landen gebruikte men het begrip democratie in de officiële naam van enkele landen zoals de Duitse Democratische Republiek en de Democratische Volksrepubliek Korea Als er al verkiezingen waren werden deze in andere landen echter niet beschouwd als vrije verkiezingen Soms werden verkiezingen uitgelegd als een bedreiging niet voor de leiders maar voor het volk Bij verkiezingen hebben sommige individuen met slechte bedoelingen de mogelijkheid om zich kandidaat te stellen Als deze kandidaat onverhoopt het volk achter zich krijgt en zo de macht grijpt kan hij het bestuur omverwerpen en alleenheersen in het nadeel van het volk In theorie zou de leider dus nieuwe kandidaten moeten zoeken die het goed menen met het volk en dezelfde goede bedoelingen delen met de huidige leider In veel landen worden de kandidaten dan ook vaak bij verkiezingen voorgedragen door de machthebbers tegenkandidaten ontbreken en vaak wordt bijvoorbeeld het publiekelijk uitleg geven over hoe men tegen de gestelde kandidaten kan stemmen bestraft Tegen de voorgestelde kandidaat stemmen was in communistische landen van het voormalig Oostblok echter wel mogelijk Kritiek op democratie In de loop der millennia zijn er veel tegenstanders van de democratie geweest Zo was Plato tegenstander van de democratie omdat democratie volgens hem leidt tot dictatuur In plaats daarvan stelde hij een regering van een verlichte filosoof-koning voor Bovendien vinden sommigen dat een democratie niet voldoende de rechten van burgers kan garanderen Een meerderheid van de bevolking kan immers instemmen met het schenden van die rechten John Stuart Mill waarschuwde ook voor een Tirannie van de Meerderheid Vaak wordt de machtsovername in Duitsland door Hitler gebruikt als voorbeeld van de gevaren van democratie Hitler kreeg echter van het parlement en van de bevolking door manipulatie en intimidatie de benodigde tweederdemeerderheid voor zijn Ermächtigungsgesetz waarmee hij dictatoriale bevoegdheden verwierf Uit dat parlement waren de communisten toen trouwens al oa door geweld verdreven Volgens anderen leidt een democratie juist weer tot anarchie Anarchie zal een tegenreactie oproepen de behoefte aan wetten en sterke sturing een dictator Verder menen sommigen dat het volk simpelweg te dom is om te regeren en dat het bestuur beter overgelaten kan worden aan mensen die er verstand van hebben Mensen die deze argumentatie gebruiken noemen democratie wel ochlocratie regering door de massa Ook op religieus gebied zijn er uitspraken gedaan tegen de democratie Een voorbeeld is hiervan de uitspraak die ds J Lohuis deed bij zijn afscheidspreek in een PKN-gemeente in Scherpenisse De overheid is Gods dienaresse maar ik ben tegen een democratie Het is mijn diepste overtuiging dat de democratie een uitvinding van de duivel is We moeten immers door God geregeerd worden Eendrachtbode Een overvloed aan democratie wordt door sommigen ook als nadelig gezien De macht van de kiezer zou dan te ver doorgeschoten zijn en juist dit teveel aan democratie zou de democratie in diskrediet brengen Een voorbeeld hiervoor is de staat Californië in de Verenigde Staten waar burgemeesters politiechefs en gouverneurs direct worden gekozen Bovendien kan elke burger zelf een wetsvoorstel indienen een wetswijziging voorstellen en zelfs een referendum uitschrijven om een bestuurder naar huis te sturen een vorm van directe democratie Dit kan tot gevolg hebben dat bestuurders constant bezig zijn met hun eigen populariteit en geen impopulaire keuzes meer durven te maken ook al kunnen die van essentieel belang zijn Een gevolg is dat er vooral beslissingen worden genomen met effect op de korte termijn om zodoende de publieke opinie te kunnen beïnvloeden Een ander nadelig gevolg heeft te maken met het feit dat bij een referendum geen rekening hoeft worden te gehouden met afwegingen die bestuurders wel moeten maken Er hoeft immers alleen maar voor of tegen gestemd te worden Dit is een van de belangrijkste redenen dat veel Amerikaanse staten torenhoge schulden hebben opgebouwd De Amerikaanse burgers vinden namelijk dat er meer geld moet worden vrijgemaakt voor publieke doelen scholen brandweer etc maar tegelijkertijd mag er niet meer belasting betaald worden Wat er nu gebeurt is dat er wetsvoorstellen via referenda ingediend worden die de politiek dwingen meer geld uit te geven aan bijvoorbeeld scholen Dit moet natuurlijk betaald worden zonder dat er meer belasting wordt geheven wat ertoe leidt dat de schuldenlast alsmaar groeit Een ander punt van kritiek op referenda is dat het argument dat de burger er meer macht door zou krijgen in de praktijk lang niet altijd opgaat Om referenda in te dienen moeten veel handtekeningen ingezameld worden wat een dure bezigheid is In de VS zijn het dus in plaats van individuele burgers vooral grote belangengroepen de referenda indienen; deze belangengroepen willen in het algemeen alleen hun particuliere belangen behartigen Winston Churchill zei tegen critici van de democratie Democracy is the worst form of government except for all those others that have been tried Democratie is de slechtste regeringsvorm op alle andere methoden die al geprobeerd zijn na Hij was zelf ook geen onverdeeld voorstander gelet op zijn even bekende uitspraak The best argument against democracy is a five-minute conversation with the average voter Het beste argument tegen democratie is een gesprek van vijf minuten met de gemiddelde kiezer Democratie en mensenrechten Volgens Hans-Hermann Hoppe in zijn boek "Democracy The God that failed" zijn Democratie en mensenrechten nauw met elkaar verbonden Democratie dient zich te beperken tot die onderwerpen die in de contractuele relatie van het individu met de maatschappij zijn overeengekomen Bij gebrek aan een expliciet sociaal contract in de huidige samenleving worden de genomen beslissingen door een individu vaak gezien als een schending van wat deze persoon meent dat de contractuele relatie is Vandaar de definitie van democratie "Democratie is twee wolven en een schaap die beslissen wat ze vanmiddag gaan eten" Publiekekeuzetheorie Publiekekeuzetheorie is een tak van de economie die het gedrag in de besluitvorming van kiezers politici en ambtenaren bestudeert vanuit het perspectief van de economische theorie Één bestudeerd probleem is dat elke kiezer weinig invloed heeft en derhalve een rationele onwetendheid kan hebben in politieke kwesties Hierdoor kunnen lobbygroepen subsidies en voor hun gunstige reguleringen verwerven die schadelijk kunnen zijn voor de samenleving Het staat ter discussie of lobbygroepen meer of minder invloed hebben in een non-democratie E-democracy De komst van Internet leidde tot veel speculatie over nieuwe vormen van directe democratie Digitale gemeenschappen zouden als Griekse Agora kunnen functioneren elektronisch stemmen kan misschien de gang naar de stembus overbodig maken en zo hopelijk leiden tot een hogere opkomst e-mailbombardementen zouden stakingen en demonstraties misschien overbodig maken Maar privacykwesties anonimiteit en digitale tweedeling leiden tot controverse in het e-democracydebat Daarnaast is veel ophef ontstaan over de oncontroleerbaarheid van het digitale stemmen het is op afstand niet mogelijk om te controleren of er sprake is van een "vrije keuze" achter de computer Nochtans is in landen met een zeer hoogstaande democratie zoals Zwitserland reeds jaren het schriftelijk stemmen voor iedereen ingevoerd zonder dat dit in de praktijk problemen geeft; in sommige opzichten is dit vergelijkbaar met stemmen via de computer thuis Zie ook Demarchie Oligarchie Economische democratie Democratie-index van The Economist Democratisch tekort De Eerste Schipvaart was de eerste Nederlandse expeditie naar Indië Hoofddoel was de inkoop van specerijen in de plaats Bantam op Java De vloot van vier schepen vertrok op 2 april 1595 vanaf Texel Twee schepen kwamen terug Voorgeschiedenis Portugese concurrentie Portugal was al honderd jaar actief in Zuidoost-Azië en had vanwege het Verdrag van Tordesillas het monopolie op de Indische specerijenhandel Antwerpen was een belangrijke doorvoerplaats voor specerijen maar na de Val van Antwerpen in 1585 en de havenblokkade trokken veel Antwerpse kooplui naar Zeeland en Holland Sinds 1580 maakte Spanje de dienst uit in Portugal De Nederlanders die in oorlog waren met Spanje zagen zich genoodzaakt een route naar Oost-Indië te zoeken toen de havens op het Iberische schiereiland voor hen gesloten werden Cornelis Claesz De Amsterdamse boekdrukker en uitgever Cornelis Claesz wendde zich op 12 april 1592 tot de Staten-Generaal met de mededeling dat hij van de cartograaf Petrus Plancius "doch tot zijne kosten bekomen had van Bartholomeo de Lasso cosmograaf en meester van de zeevaert des Konings van Spanje vijf en twintig particuliere zeekaarten bevattende alle de zeekusten van de gansche eertbodem eensamentlyck alle diepten en de ondiepten drooghten steenclippen capen voergeberchten haffen en de haven alle liggende onder hare behoorlijke elevatien des poli ofte graden der breedte distantien en de streken der winden hebbende daarenboven bij claren gescrifte in Spaenscher taele oyck gecregen de secreten van der zeevaert van Oost- ende Westindien Africa China ende andere diergelyke landen inhoudende aanwysinghe van de eygenschappen der volken vruchten ende waren of koopmanschappen" Zijn verzoek om de zeekaarten te mogen publiceren werd meteen ingewilligd Die waren overigens Portugees staatsgeheim en op het smokkelen ervan stond de doodstraf Dezelfde dag gaven de Staten-Generaal ook toestemming voor de uitgave van "een Asiatische chaerte gemaeckt door een expert mr der zeevaert tot Goa in Oost-Indie" Omstreeks dezelfde tijd werden Cornelis de Houtman en zijn broer Frederick als deel van een groep Amsterdamse kooplieden door de cartograaf Petrus Plancius naar Lissabon gestuurd om meer informatie in te winnen over de Portugese handelsroute naar Oost-Indië via Kaap de Goede Hoop Voor deze operatie kregen ze twee jaar de tijd Jan Huygen van Linschoten In september 1592 kwam de Enkhuizenaar Jan Huygen van Linschoten terug van een jarenlang verblijf in Goa Hij publiceerde vlak voor het vertrek van de Eerste Schipvaart zijn kennis over de Portugese handelswegen naar Oost-Indië in zijn Reys-gheschrift vande navigatien der Portugaloysers in Orienten Een exemplaar kon nog net aan de vloot worden meegegeven Het boek verruimde de culturele kennis over Oost-Indië en zou een jaar later verwerkt worden in wat zijn bekendste werk werd Itinerario; Voyage ofte schipvaert van Jan Huyghen van Linschoten naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592 In zijn Itinerario suggereerde Van Linschoten op weg naar Java niet zoals gebruikelijk door de Straat van Malakka te varen maar de route via de westkant van Sumatra te nemen en vervolgens door de Soenda Straat te zeilen Op die manier zou men de Portugezen in Malakka vermijden en onopvallend handel kunnen drijven Het boek bevatte overigens geen navigatie hoe in de Molukken te geraken Compagnie van Verre In 1594 richtten negen kooplieden uit Amsterdam de Compagnie van Verre op om via Kaap de Goede Hoop naar Oost-Indië te varen en er handel te drijven Hun gezamenlijke inleg was 290000 gulden Een deel werd bestemd voor de bouw en uitrusting van vier boten Een bedrag van 120000 gulden was bestemd voor de inkoop van specerijen Hiervoor waren Spaanse zilveren dukaten aangeschaft diverse soorten textiel metaalwaren en andere koopmanschappen De requesten aan de regering voor materiële steun werden mede-ondertekend door Cornelis de Houtman wat aangeeft dat hij een belangrijk onderdeel van de organisatie uitmaakte Hoofddoel werd Bantam de grootste handelsplaats in de regio aan de punt van de noordwestkust van Java Er waren expliciet geen plannen om naar de Molukken te varen Naar de Oost Vertrek Op 2 april 1595 vertrokken de boten Amsterdam Hollandia Mauritius en de veel kleinere maar snellere Duyfken van Texel zuidwaarts Aan boord bevonden zich 249 bemanningsleden onder wie Cornelis de Houtman zijn broer Frederick Paulus van Caerden en Pieter Keyser De laatste was door Plancius voorzien van zeekaarten en astronomische instrumenten Gerrit van Beuningen Jan Jansz Kaerel en Aernoudt Lintgens waren enkele van de kooplui die meegingen De stadhouder en de Staten-Generaal hadden de schepen helpen voorzien van kanonnen Zo hadden de Staten-Generaal via de Staten van Holland en Zeeland de zeesteden van deze provincies opgedragen om de compagnie kanonnen in bruikleen te geven De stad Edam leverde er bijvoorbeeld twee Aan boord bevonden zich 36 kleine ijzeren kanonnen voor het schieten met schroot 23 bronzen en 43 ijzeren kanonnen voor het schieten met kanonkogels en 200 musketten Schipsraad Met opzet was er geen admiraal van de vloot benoemd De investeerders gaven de voorkeur aan een schipsraad waarvan de leden op democratische wijze belangrijke beslissingen zouden nemen Cornelis de Houtman kreeg de leiding over de koopmannen Hij had die positie mede te danken aan het feit dat hij verwant was aan de invloedrijke Reinier Pauw een van de oprichters van de Compagnie van Verre Brazilië Onderweg werden de Canarische en Kaapverdische Eilanden aangedaan om vervolgens koers te zetten in de richting van Brazilië Er vond een ontmoeting plaats met enkele Portugese boten en de leiding wisselde als geschenk ham en kaas uit tegen marmelade Bij het vertrek werden saluutschoten afgevuurd De Hollandse vloot reikte volgens plan tot aan de Abrolhos Archipel niet ver van de Braziliaanse kust voordat men koers zette naar de zuidelijkste punt van Afrika Scheurbuik Op 12 juni werd het eerste geval van scheurbuik geconstateerd Eind juli was meer dan de helft van de bemanning ziek Voor het eerst legde een Hollands schip aan op de zuidkust van Afrika voorbij Kaap de Goede Hoop De datum was 4 augustus en aangemeerd werd in een baai die de Portugezen de naam São Bras gegeven hadden De bewoners werden door de bemanning Hottentotten genoemd Men kwam op deze naam omdat men ten onrechte dacht ze stotterden Fruit en groene groente om de scheurbuik tegen te gaan hadden de inlanders niet Wel werd in de baai een overvloed aan mossels gevonden Die kreeg uiteindelijk de naam Mosselbaai Met de inlanders werd vee geruild tegen een mes of een staaf ijzer maar al snel lieten ze zich niet meer zien Op 11 augustus staken de schepen weer in zee Begin september bevonden ze zich in de buurt van Madagaskar Volgens plan wilden ze via de oostkust naar de Baai van Antongil varen waar het volgens gegevens van Jan Huygen van Linschoten erg vruchtbaar en goed vertoeven was Wegens hevige stormen tijdens dat jaargetijde normaal lukte dat niet en noodgedwongen werd het eiland Nosy Manitsa aangedaan aan de zuidwestkust van Madagaskar Er werden stoffen en tinnen lepels geruild met de vissers van Anakoa Hollandsche Kerkhof De Hollanders bleven er meer dan drie weken en deden niet veel meer dan de zieken verzorgen en de doden begraven Alleen al tussen 2 en 21 september stierven 31 bemanningsleden In totaal werden er op Nosy Manitsa zeventig Hollanders begraven Het eiland stond om die reden eeuwenlang op Nederlandse zeekaarten vermeld als Hollandsche Kerkhof Jan Dignumsz van Quadyk kapitein van de Hollandia was een van de doden Hij stierf op 29 september Arrestatie Van Beuningen Na het overlijden van de kapitein van de Hollandia ontstond tussen Van Beuningen en De Houtman een schreeuwende ruzie over het wel of niet aanstellen van Keyser tot opvolger Van Beuningen had stiekem een gesloten brief geopend afkomstig van de bewindhebbers van de Compagnie van Verre waaruit zonneklaar bleek dat het Keyser moest worden Noch De Houtman noch de scheepsraad wilden hem echter aanstellen Om de vrede te bewaren trok Keyser zich terug waarop snel een ander benoemd werd Tussen Van Beuningen en De Houtman kwam het niet meer goed De eerste werd tierend op dek waargenomen met een pistool in een hand dreigende De Houtman te vermoorden Nadat hij verdacht werd met een boot ervandoor te willen gaan werd hij op 28 december 1597 in de ketenen geslagen Van Beuningen werd daar later van bevrijd en opgesloten in zijn hut Aan het eind van het verblijf in Oost-Indië mocht hij op het dek komen maar hij heeft nooit voet aan wal gezet Madagaskar Op zoek naar meer zoet water voer men langs de westkust naar het noorden Bij Saint-Augustin aan de monding van de rivier de Onilahy werd halt gehouden De vloot bleef er meer dan twee maanden van 9 oktober tot en met 13 december Er werd met de bewoners vooral gehandeld met koraal en spiegels maar tinnen lepels hadden de grootste waarde Voor één tinnen lepel werd een os gekocht die in Holland een waarde zou hebben gehad van 100 gulden Een andere tinnen lepel werd ingeruild tegen vier schapen Stuurman Claes Jansen werd op 26 november door inlanders de keel afgesneden Twee andere bemanningsleden raakten zwaargewond maar wisten zich in veiligheid te brengen De Hollanders pakten daarop een willekeurige inlander op en brachten hem naar de plek waar Jansen vermoord was De man werd aan een paal gebonden en dusdanig "geherquebouseert" dat hij het leven liet De provoost Cornelis Luytsen van de boot Amsterdam had de kapitein met een mes bedreigd en probeerde anderen over te halen het schip de Duyfken te kapen en verder te varen als piratenschip Hij werd opgepakt door de scheepsraad schuldig bevonden en op Madagaskar achtergelaten Er is nooit meer iets van hem vernomen Op 14 december werd koers gezet naar Java maar opnieuw gooiden zware stormen roet in het eten De boten moesten terugkeren en deze keer lukte het wel de Baai van Antongil aan te doen Daar kwamen ze op 5 januari 1596 aan Het anker werd uitgegooid bij het eiland Santa Maria net ten zuiden van de baai Fruit was er in overdaad en bij de plaatselijke bevolking werd voldoende voedsel ingekocht Op 12 februari werd opnieuw een poging richting Java gewaagd Sterrenhemel in kaart gebracht Pieter Keyser bracht als eerste de sterrenhemel op het zuidelijk halfrond in kaart Hij legde de ligging vast van 135 sterren Hij werd geassisteerd door Frederick de Houtman die na de dood van de eerste verder ging met waarnemingen De Houtman leverde de berekeningen af bij Plancius die de sterren van Keyser indeelde in twaalf sterrenbeelden die nog steeds als zodanig bestaan zelfs onder de door Plancius gegeven namen Keyser De Houtman en Plancius zijn daarmee de geschiedenis in gegaan als de belangrijkste astronomen voor de registratie van de sterrenhemel op het zuidelijk halfrond Bantam Op 22 juni 1596 kwamen de schepen in Bantam aan Van de bemanningsleden was iets minder dan de helft nog in leven In Bantam kwamen ze Portugezen Turken Arabieren Bengalen Abessijnen Chinezen en tal van andere handelaren tegen De Houtman gegijzeld De Houtman sloot een verdrag dat alleen aan de Hollanders peper geleverd zou worden Eind augustus ontstond er tussen De Houtman en de regent van Bantam een meningsverschil over de prijs van de peper en de uniforme verpakking alsook dat de Portugezen toch peper kregen De Houtman richtte zich woedend tot de hoofden De Portugezen waren onderbemand en probeerden daarom met een list de Hollanders in een kwaad daglicht te plaatsen Ze verspreidden het valse gerucht dat De Houtman alleen maar in Bantam was om te spioneren en na het inslaan van de goederen van plan was de stad te beschieten met zijn kanonnen Een Portugese zeeman die de Hollanders hielp moest dat met zijn leven betalen; hij werd in zijn bed vermoord De sultan liet op verzoek van de Portugezen De Houtman gevangen nemen evenals alle andere Hollanders die aan land waren Bantam werd daarop vanuit zee door de Hollandse schepen beschoten Twee jonken werden door de Hollanders in beslag genomen en de inhoud geroofd Een derde boot met 50 ton kruidnagels werd door de Portugezen in brand gestoken om te voorkomen dat die in Hollandse handen viel Uiteindelijk werd een losgeld betaald en De Houtman en zijn bemanningsleden kwamen vrij De handel met Bantam werd zelfs hersteld totdat de sultan verordonneerde dat niet meer met Spaanse zilveren dukaten betaald kon worden Om een nieuwe beschieting te voorkomen verbood hij niet de handel met de Hollanders tenzij ze andere geldmiddelen bij zich hadden Die hadden ze niet en De Houtman verliet Bantam voorgoed Slachting op de Amsterdam Op 2 december 1596 kwam de vloot aan in de plaats Sidayu bij Surabaya Drie dagen later deed de lokale heerser voorkomen alsof hij een eerbetoon aan het schip de Amsterdam wilde brengen maar in plaats daarvan werd de boot aangevallen Van de zevenentwintig man aan boord werden er twaalf gedood waaronder de kapitein Jan Jacobsz Schellinger de koopman Reynier van Hell en de adelborst Gilles Valckenier Vier bemanningsleden raakten zwaargewond De lokale heerser had kort daar voor een beleefdheidsbezoek aangekondigd aan boord van de Hollanders die daarop de boten feestelijk versierden met vlaggen In de Javaanse cultuur betekent het uithangen van de vlag dat strijd geleverd gaat worden Het uithangen van wimpels daarentegen is wel voor feestelijke gebeurtenissen bedoeld Na het uithangen van de vlaggen vroegen enkele Javanen de Hollanders waarom ze ten aanval wilden gaan die daarop de achterliggende gedachte wellicht niet begrijpend antwoordden dat ze juist feest gingen vieren Bij de Javanen kwamen naar schatting 150 man om het leven Enkele aanvallers waren bij de aanval door de Hollanders gevangengenomen Toen de Hollanders zagen dat een Hollandse scheepsjongen van tien of elf jaar met zeker dertien messteken om het leven was gekomen werden de gevangenen ter vergelding gedood De lijken van de bemanningsleden werden met aan hun lichaam vastgebonden stenen overboord gezet Moord op sultan Madura Bij het eiland Madura werden ze door de bevolking vreedzaam ontvangen De plaatselijke sultan voer met een stoet prauwen naar de Hollandse boten om ze te verwelkomen maar doordat ze naar een andere boot voeren dan hem door de Hollanders was opgedragen dacht men aan boord ten onrechte dat ze opnieuw werden aangevallen waarop de boten beschoten werden De lokale heerser werd gedood en in zijn prauw kwamen in totaal negen mensen om het leven Amsterdam in brand Bij het eiland Bawean ten noorden van Java werd op 11 januari 1597 de Amsterdam in brand gestoken omdat er niet meer genoeg bemanningsleden in leven waren om vier schepen te bevaren< ref> Omdat de Amsterdam water maakte was de keus op deze boot gevallen Arrestatie De Houtman Er werden plannen op tafel gelegd om naar de Molukken te varen maar moe van alle ontberingen werd dat door de bemanning geweigerd De Houtman besloot daarop met twee schepen terug te keren naar Holland het derde zou alsnog naar de Molukken moeten varen De kapitein van een van de boten Jan Meulenaer ging onder protest akkoord Nadat hij kort daarop vlak na een maaltijd plotseling stierf Zijn lichaam bevatte tal van blauwe en paarse vlekken en het hoofdhaar liet los als men eraan trok De Houtman die tijdens de reis constant ruzie met hem had gehad werd ervan verdacht hem vergiftigd te hebben en in de boeien geslagen Twee dagen later werd De Houtman na een onderzoek in vrijheid gesteld aangezien volgens de scheepsraad er geen afdoend bewijs was dat De Houtman bij het overlijden betrokken was Jong-Holland Voordat naar Nederland werd teruggekeerd werd oostwaarts naar het eiland Bali gevaren om de levensvoorraad te verversen Via de noordkust voeren ze om het eiland heen Het meest zuidelijke deel werd Verckenshoek genoemd omdat ze daar voor het eerst sinds lange tijd varkens konden kopen Op 27 januari 1597 werd bij Kuta aan land gegaan Omdat het eiland Bali rijk bleek te zijn aan zoetwater gaven de manschappen het de naam Jong-Holland De bemanning werd zeer gastvrij ontvangen en bleef vier weken Er werd onder andere gevraagd hoe groot het land was waar ze woonden De koopman Aernoudt Lintgens nam een plattegrond in zijn handen en reageerde als volgt "Doen wees ick hem Neerlandt Duijtslandt Oestlandt Noorweghen ende een stuck van Moscouijen aen dan gaff het all den naem van Hollandt" De adelborst Emanuel Roodenburgh en de kuiper Jacob Claesz bleven aan het eind van het verblijf op het eiland achter De boten bleven vergeefs drie dagen op hen wachten maar er werd niet aangedurfd ze te gaan zoeken Op 25 februari werd vertrokken zonder te weten of ze nog in leven waren en of ze vrijwillig of tegen hun wil waren achtergebleven Aankomst Texel Op 25 februari 1597 vertrokken de drie overgebleven boten via de zuidkust van Java naar Texel Bij Sint-Helena werd hen door de Portugezen geweigerd het drinkwater te verversen Op 26 mei voeren ze eraan voorbij Op 9 augustus vond er een ontmoeting plaats met schepen uit Amsterdam De bemanning kreeg bier brood en kaas De alcohol veroorzaakte snel oververmoeidheid en besloten werd om voor Petten de ankers uit te gooien Twee dagen later voeren de Duyfken en Mauritius naar Texel en werden binnengehaald door loodsen Op de Hollandia was de bemanning te zwak geweest om het anker te lichten en de boot was achtergebleven Die nacht was er een dusdanig zware storm dat een mast gekapt moest worden om erger te voorkomen De veertiende kwamen loodsen aan boord die het anker omhoog haalden en naar Texel voeren Magere opbrengst Bij aankomst waren nog 87 bemanningsleden in leven Eenmaal aan land stierven er nog acht Meegebracht hadden de boten een magere 245 zakken peper 45 ton nootmuskaat 30 balen foelie en een selectie Chinees porselein De financiële opbrengst was geen succes De compagnie kon net de kosten dekken maar het doel van de reis was geslaagd Het was bewezen dat het mogelijk was via Kaap de Goede Hoop en zonder veel overlast van de Portugezen naar Oost-Indië te varen Dat kort na aankomst van de vloot een nieuwe straat en brug in Amsterdam gedoopt werden als Bantammerstraat en Bantammerbrug geeft aan dat de tocht een zekere populariteit genoot en er tevredenheid was over het behaalde eindresultaat De Houtman werd definitief vrijgesproken van de moord op Meulenaer maar de familie van Van Beuningen werd verplicht om hem vrij te kopen voor een bedrag van 200000 gulden Het jaar erop vertrokken vanuit Holland 22 boten verdeeld over zes expedities naar Oost-Indië Vele zouden volgen Literatuur Van minimaal negen bemanningsleden zijn geschriften over de zeereis bewaard gebleven Willem Lodewyckszoon schreef er uitgebreid over in zijn boek dat snel na terugkomst gepubliceerd werd Reisverhalen van de hand van Corneils Jansz Turck tolk op de Mauritius Jacob Jansz Cackerlack aanvankelijk onderstuurman en later stuurman op de Hollandia Franck van der Does adelborst op de Hollandia Jeronimus Maryen adelborst op de Hollandia en Cornelis Jansz Ceulen stuurman op de 'Duyfken worden bewaard in het Nationaal Archief te Den Haag Hier bevindt zich ook een anoniem scheepsjournaal en een verslag van koopman Aernoudt Lintgens over zijn verblijf op Bali Van bemanningslid Lambert Biesman bevinden zich enkele brieven in het stadsarchief van Nijmegen Een Amsterdammer als pionier op Bali Emanuel Rodenburg 1597-1601 In IXe Jaarboek Amstelodamum 1911 pagina's 95-126 Prometheus Amsterdam 1998 pagina's 50-86 J de Vos en Comp Dordrecht 1828 Volledige weergave via Google Books Cornelis de Houtman en het begin onzer zeevaart op Indië 1565-1599 VA Kramers 1938 M Wijt & Zonen Rotterdam 1859 Volledige weergave via Google Books P Engels Leiden tweede vermeerderde druk 1857 pagina's 29-44 Volledige weergave via Google Books The Voyages and Works of John Davis the Navigator 1970 Gedeeltelijke weergave via Google Books Prelude to Colonialism The Dutch in Asia 2004 Gedeeltelijke weergave via Google Books Nationaal Archief 's-Gravenhage Volume I 1862 Volledige weergave via Google Books Volume II 1864 pagina's 287-372 Volledige weergave via Google Books Cornelis Claesz Amsterdam 1595 Volledige weergave via Google Books Cornelis Claesz Amsterdam 1596 Volledige weergave via Google Books Het Spinhuis Amsterdam 2005 Gedeeltelijke weergave via Google Books Coimbra 1985 Volledige weergave via Google Books Bali 1597 In Bijdragen tot de Taal- Land- en Volkenkunde van Nederlandsch-Indië Nieuwe Reeks deel I 1856 pagina's 203-232 The Cradle of Colonialism Yale University Press New Haven & London 1963 Nathaniel's Nutmeg or The True and Incredible Adventures of the Spice Trader Who Changed the Course of History Penguin Books New York 1999 Sydney 1942 Volledige weergave via Gutenberg Instituut De Eerste Nederlandsche Handelsonderneming op Oost-Indië en Cornelis de Houtman In Tijdschrift Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap reeks 2 deel 12 1895 In Jaarverslag 1895 van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam Ten Brink & De Vries Amsterdam 1895 blz 10-12 Volledige weergave via Digitale Bibliotheek Nederland Martinus Nijhoff 1915 Volledige weergave via openlibraryorg Deel II Martinus Nijhoff 1925 Volledige weergave via website Geheugen van Nederland Martinus Nijhoff 1929 Volledige weergave via openlibraryorg Eerste schip-vaert gedaen van de Hollanders naer Oost-Indien met vier schepen onder t beleydt van Corn Houtman uyt Texel tzeyl gegaen anno 1595 1663 2007 De Vulkanische Erupties in Oost-Java in het laatst der 16de eeuw In Verhandelingen van het Geologisch Mijnbouwkundig Genootschap voor Nederland en Koloniën Geologische Serie deel VII 1925 paginas 191-196 De wetenschappelijke voorbereiding van onze eerste schipvaart naar Oost-Indië Martinus Nijhoff 1936 'Teerste boeck Historie van Indien waer inne verhaelt is de avonturen die de Hollantse schepen bejegent zijn oock een particulier verhael der conditien religien manieren en de huys-houdinge der volckeren Michiel Colijn 1617 Om de Zuid de eerste schipvaart naar Oost-Indië onder Cornelis de Houtman 1595-1597 Vertaling inleiding en annotaties Vibeke Roeper en Diederick Wildeman SUN Nijmegen 1997 Krakatoa The Day the World Exploded August 27 1883 2003 HarperCollins New York 2003 Estland Estisch Eesti officieel de Republiek Estland Eesti Vabariik is een land in Noordoost-Europa dat in het westen wordt begrensd door de Oostzee in het noorden door de Finse Golf in het oosten door Rusland en in het zuiden door Letland Het is het noordelijkste en kleinste van de drie Baltische landen en het onderscheidt zich van de andere Baltische staten Letland en Litouwen door onder andere de taal die Finoegrisch is en niet Baltisch Op 1 januari 2011 werd de Estse kroon vervangen door de euro Estland is lid van de EU en lid van de NAVO Geschiedenis Vanaf de 7de eeuw vestigden zich Vikingen op de Estlandse kusten In 1202 werd Estland bezit van de Zwaardbroeders een aan de Duitse Orde verwante geestelijke ridderschap die de heidense bevolking met geweld kerstende Het zuidelijk deel bleef met het huidige Letland onder gezag van de Orde maar het noordelijk deel kwam in 1224 onder de Deense koning en ging in 1346 over aan de Orde Inmiddels waren naast de hoofdstad Reval nu Tallinn een tiental burchten en daarbij kleine steden gesticht van waaruit het land militair en economisch werd beheerst De steden behoorden tot het Verbond van de Hanze en werden bevolkt door een burgerij die oorspronkelijk afkomstig was uit het noorden van het Duitse Rijk Na de reformatie ontwikkelde de ridderschap zich tot een kaste van grootgrondbezitters die negen-tiende van het landoppervlak bezat De stedelijke burgerij bleef Duits van cultuur en luthers wat haar godsdienst betreft Na de invoering van de lutherse reformatie werd de Ordensstaat geseculariseerd hetgeen hem zodanig verzwakte dat in 1561 het noordelijk deel van Estland onder de Zweedse en het zuidelijk deel samen met het huidige Letland onder de Poolse koning kwam Dat veranderde de interne verhoudingen weinig De pogingen tot rekatholicering door Polen boekten nauwelijks resultaat In 1621 moest het verzwakte Polen zijn deel afstaan aan Zweden en waren het huidige Estland en Letland een Zweedse provincie geworden Na de Grote Noordse Oorlog veroverde Rusland het gebied in 1721 De Duitstalige elite ‘Deutschbalten’ bleef evenwel in het bezit van haar machtspositie tot aan het einde van de 19e eeuw Zij bestuurde de Russische provincie Estland het noorden van het huidige Estland als een autonome provincie en dat was ook het geval met de provincie Lijfland waarvan het noordelijk deel sinds 1918 ook tot het huidige Estland behoort en het zuidelijk deel tot het huidige Letland In deze twee provincies bekleedden de Baltische Duitsers als dienaren van de tsaar hoge functies in bestuur en leger terwijl de Esten lijfeigen boeren waren en in de steden de onderklasse vormden In de laatste decennia van de 19de eeuw ontwikkelde zich langzaam een nationaal-Estische burgerij naast die van de Duitse Balten De aanstoot daartoe werd gegeven vanuit de kring van Lutherse theologen en predikanten zelf als regel Baltische Duitsers De Esten versterkten daarmee hun nationale bewustwording zonder die met de kerk te verbinden Immers voor hun was de Lutherse kerk een onderdrukkend machtsinstrument in handen van de Duitsbaltische Ritterschaft die de ontwikkeling van een Estische én Lutherse kerk blokkeerde zodat enkele tienduizenden Esten zich uiteindelijk tot de Russische orthodoxie lieten bekeren nadat het Tsarenregime hen daarvoor rechtspositionele en materiële voordelen toezegde De emancipatie van de Esten en van de Estische taal kwamen pas vanaf 1860 van de grond onder invloed van het moderne nationalisme Tot 1918 werd deze emancipatie onderdrukt door de russificeringspolitiek Na 1918 werd Estisch de nationale staatstaal Na 1944 bleef dat pro forma ook het geval maar het Russisch nam in feite de rol van dominante taal over Estland is pas vanaf 1918 een zelfstandige staat Het onafhankelijke Estland werd in 1940 door Sovjet-troepen en daarna in 1941 door Duitse troepen bezet Daaraan voorafgaand werden vrijwel alle ‘Baltische’ Duitsers en daarna ook nog de Zweden geëmigreerd Talrijke Esten traden als vrijwilliger toe tot Estische eenheden van de Waffen-SS om zo aan de zijde van Duitsland de onafhankelijkheid van hun land tegen de Sovjet-Unie te bevechten Na verdrijving van de Duitse troepen werd Estland eind 1944 opnieuw door de Sovjet-Unie ingelijfd Enkele honderdduizenden Esten vluchtten naar het westen en met soortgelijke aantallen werden Esten in strafkampen geïnterneerd Een groot deel van hen kwam nooit terug uit deze kampen en hun plaatsen werden ingenomen door Russen die uiteindelijk meer dan een derde deel van de bevolking gingen vormen; in de steden liep dat op tot de helft De Sovjetrepubliek Estland herkreeg in 1991 zijn onafhankelijkheid als soevereine democratische republiek Estland is op 1 mei 2004 toegetreden tot de Europese Unie en werd op 9 december 2010 lid van de OESO Geografie Estland heeft in totaal 561 kilometer aan landsgrenzen De kustlijn is vele malen langer en meet 3794 km Er zijn drie grote rivieren de Emajõgi de Pärnu en de Narva Alleen de Emajõgi en de Narva worden bevaren Estland is een overwegend vlak land waarvan de noordkust echter op veel plaatsen steil uit zee oprijst en dat in het zuidoosten overgaat in heuvelland Hier ligt dan ook de hoogste berg van Estland Suur Munamägi Grote Eierberg 318 m die net iets lager is dan de hoogste van Nederland De oostgrens met Rusland wordt grotendeels gevormd door het Peipusmeer 3555 km² en het Meer van Pskov en noordelijker door de rivier de Narva Alleen in het zuiden heeft Estland geen natuurlijke grens Westelijk en noordelijk van Estland liggen honderden eilanden waarvan het overgrote deel onbewoond is waarvan sommige door de Sovjet-Unie als militair terrein zijn gebruikt De grootste eilanden zijn Saaremaa en het dichtbeboste Hiiumaa beide met een herkenbaar eigen karakter Deze beide eilanden vormen eigen provincies Kleinere bewoonde eilanden zijn Muhu Vormsi Vilsandi Abruka Kihnu en Ruhnu Provincies en steden Het land is onderverdeeld in vijftien provincies maakond meervoud maakonnad en deze in 193 landgemeenten vald en 34 steden linn De grootste steden in Estland zijn achtereenvolgens Tallinn 396010 inw Tartu 101483 Narva 67144 Kohtla-Järve 46032 en Pärnu 44396; inwonertallen per 2005 Bevolking De Esten vormen met 686% de meerderheid van de bevolking Daarnaast bevindt zich er een grote Russische minderheid 257% en kleinere minderheden van Oekraïners 21% Wit-Russen 12% en Finnen 08% Ongeveer 45% van de inwoners van de hoofdstad Tallinn bestaat uit niet-Esten In het tijdens het Sovjet-regime geïndustrialiseerde noordoosten van het land rondom de stad Narva vormen Russen een zeer grote meerderheid van de bevolking Van de Russen bezit twee derde deel overigens wel een Ests paspoort Daarnaast zijn er nog kleine restanten van de Estlandzweden 300 wier voorouders zich in de 14de eeuw als vissers aan de Estse kusten vestigden en van de Baltische Duitsers die vanaf de 13de eeuw tot aan het einde van de 19de eeuw het land domineerden Duitse en Zweedse Balten verlieten tussen 1939 en 1945 het land Russisch sprekende minderheid Net als in Letland bevindt zich in Estland grotendeels ten gevolge van een vanuit Moskou gestimuleerde immigratie ten tijde van de Sovjet-Unie een omvangrijke Russischtalige minderheid Deze kwam vrijwillig naar het gebied vanwege de iets hogere lonen en omdat er meer dingen te koop waren dan in de rest van de Sovjet-Unie Ook hadden ze veel privileges De Estse taal werd ten tijde van de Sovjet-Unie sterk ontmoedigd; iedereen werd geacht Russisch te spreken waardoor Estse inwoners zich tweederangs burgers voelden Tussen 1959 en 1989 steeg het percentage Russen van 22% naar 35% De Russisch sprekende minderheid is geconcentreerd in de hoofdstad Tallinn 40% van de bevolking van 397000 inwoners en in enkele industriesteden in Noordoost-Estland waarvan Narva en Kohtla-Järve de belangrijkste zijn In deze twee steden is zo'n 95% van de bevolking Russisch sprekend In de tweede stad van het land Tartu bevolking tot voor kort 114000 nu iets meer dan 100000 woont maar een kleine Russisch sprekende minderheid 13% Veel Russen bleven vanwege de betere sociale voorzieningen in Estland Volgens het Estse ministerie van bevolkingszaken waren in december 2005 136533 inwoners ongeveer 10% van Estland geen Ests staatsburger en zij vormen een derde deel van de Russischtalige minderheid Eén van de belangrijkste voorwaarden voor het verkrijgen van de Estse nationaliteit is de Estse taal te spreken of een taalexamen af te leggen De Russische minderheid en kleinere minderheden van Wit-Russen Oekraïners en Finnen worden dus geacht de Estse taal te leren Voor het verkrijgen van een beroep in Estland is de Estse taal vereist in verschillende gradiënten; voor sommige beroepen zoals arts is veel Estse taalkennis vereist voor andere beroepen als productiewerk is een beperkte Estse woordenschat voldoende Veel fabrieken waar de Russen werkten zijn echter failliet gegaan en er heerst daardoor hoge werkloosheid onder deze bevolkingsgroep In Litouwen is destijds gekozen voor het naturaliseren van alle in het land woonachtige Russen maar daar ging het slechts om 6% van de bevolking Dit heeft tot spanningen tussen de Eststalige en de Russischtalige bevolking en tussen de Estse en de Russische regering geleid Ondanks de traditionele tolerantie van de Estse bevolking braken in april 2007 rellen uit tussen een deel van de Russische bevolking en de Estse politie na de verplaatsing van een bronzen beeld symbool voor de Russische bevolking in Estland maar voor de Esten ook een symbool van de Sovjetbezetting Dit beeld is verplaatst van een plein bij de Nationale Bibliotheek van Estland naar de oorlogsbegraafplaats in de wijk Juhkentali Hier liggen veel soldaten van het Rode Leger begraven Tijdens het Sovjetbewind hebben de meeste in Estland wonende Russen nooit de noodzaak gevoeld om de Estse taal te leren en zij vinden het onredelijk dat ze nu alsnog hiertoe gedwongen worden als ze de Estse nationaliteit willen verwerven Russisch en Ests zijn geen verwante talen en het Ests heeft de naam een moeilijke taal te zijn Terugkeer naar Rusland willen veel Russen niet aangezien Rusland ze vanwege de hoge werkloosheid en het migrantenprobleem niet met open armen ontvangt Daarnaast telt mee dat men zich veiliger voelt in Estland en de werkloosheidsuitkeringen en pensioenen er vele malen hoger liggen Veel Russen die in Estland zijn geboren tijdens de Sovjetperiode hebben bovendien vaak weinig familiebanden meer met Rusland en zijn daarom ook veel minder snel geneigd om naar Rusland te gaan Tenslotte geldt dat Russen die geen Ests staatsburgerschap hebben in principe stateloos zijn en daardoor het land niet uit kunnen tenzij ze een Russisch paspoort bezitten Daarnaast spelen ook onverschilligheid en culturele of politieke motieven een rol Veel in Estland wonende Russen vinden als sprekers van een wereldtaal het Ests een onbelangrijke taal Zij zijn het vaak niet eens met de officiële Estse lezing dat het land tussen 1940 en 1990 door de Sovjet-Unie bezet was en menen dat het er als autonome Sovjetrepubliek vrijwillig deel van uitmaakte Dit was de officiële en verplichte lezing tijdens de Sovjet-Unie en veel Russen hechten hier nog waarde aan De Russische bevolking in Estland heeft zichzelf door deze opstelling na 1990 in de positie gebracht van vijfde colonne en wantrouwen opgeroepen vooral bij Esten die een anti-Russische houding hebben en de Russen als voormalige bezetters beschouwen die zij liever naar Rusland zien terugkeren De na de instorting van de Sovjet-Unie geboren kinderen van Russische immigranten hebben minder met deze problematiek te maken omdat ze het Ests op school moesten leren spreken De OVSE-commissaris voor Nationale Minderheden heeft verder de Estse regering overtuigd van de noodzaak van een aantal maatregelen waaronder het recht dat kinderen van Russische ouders die na 1991 zijn geboren automatisch het Estse staatsburgerschap krijgen Aids Uit geschatte cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO blijkt dat 13 procent van de Esten tussen 15 en 49 jaar met het virus is besmet dat aids kan veroorzaken wat het na Oekraïne het meest besmette land van Europa maakt Zeker meer dan 5000 Esten zijn besmet maar het aantal nieuwe besmettingen neemt geleidelijk aan wel iets af; van 899 in 2002 tot 621 in 2005< ref> Vermoedelijk zijn lang niet alle dragers van het Hiv reeds als zodanig geregistreerd Estland telt inwoners De meerderheid van de dragers zijn in Narva geconcentreerd waar sinds de kolonisatiepolitiek van 1946 de meerderheid van de bevolking van Russische afkomst is Gelegen naast de grens met Rusland spelen hier ook andere problemen zoals drugsverslaving en grootschalige prostitutie een rol Religie Het grootste deel van de Estse bevolking is tegenwoordig onkerkelijk mede als gevolg van het politieke atheïsme van het tijdperk onder de Sovjet-Unie Het lutheraanse protestantisme is vanouds de godsdienst van de Esten geweest nadat de Reformatie rond 1525 als staatsgodsdienst werd ingevoerd in de omringende staten met name het hertogdom Pruisen en de Scandinavische landen De Lutherse kerk was in handen van de Duitstalige bovenlaag van grootgrondbezitters en stedelingen en hoewel zij de Esten vanaf het begin in hun eigen taal tegemoet trad behandelde zij hen als onmondig Het ontwakende nationalisme bracht daarom aan het einde van de 19de eeuw veel Esten ertoe zich van de kerk die zij als machtsinstrument van de Duitse Balten beschouwden af te wenden Tegelijk probeerde de Russisch-orthodoxe kerk met staatssteun de Esten te bekeren De voorrechten die daarbij in het vooruitzicht werden gesteld brachten vele tienduizenden Esten ertoe orthodox te worden een keuze die zij pas na het uitroepen van de onafhankelijkheid weer ongedaan maakten omdat het onder Russisch gezag verboden was zich uit de Russische staatskerk uit te schrijven De Evangelisch-Lutherse Kerk van Estland werd tussen 1920 en 1940 een nationale kerk maar na de annexatie door de Sovjet-Unie gemarginaliseerd Sinds 1992 heeft zij opnieuw de status van officiële kerk gekregen De opening van het parlement van Estland wordt voorafgegaan door kerkdiensten en de landsbisschop van de Lutherse kerk is een centrale persoonlijkheid in het Letse religieuze leven en de theologische faculteiten in Tallinn en Tartu Tegenwoordig is nog slechts 30 % van de bevolking geregistreerd als behorend tot een christelijk kerkgenootschap Daarvan zijn 136 % evangelisch-luthers 128 % Russisch-orthodox 05 % baptisten 05 % Rooms-katholiek De Raad van Christelijke Kerken in Estland omvat de tien belangrijkste kerkgenootschappen van het land Een bijzondere minderheid vormen de 5000 orthodox-Russische Oudgelovigen die de het gezag van de Russische staatskerk niet konden aanvaarden en in de 18e eeuw daarvoor streng vervolgd werden Zij trokken vanuit Rusland naar Oost-Pruisen en naar de Baltische staten toen deze nog niet onder Russisch gezag stonden Aan de Estse oevers van het Peipusmeer liggen enkele oudgelovige dorpen Ongeveer 4248 personen zijn lid van de Jehova's getuigen Nog slechts 01 % van de Estse bevolking is lid van een joodse gemeente Tevens bestaan er kleinere islamitische gemeenschappen van minderheden uit de voormalige Sovjet-Unie Economie In de jaren 90 heeft Estland vergaande economische liberaliseringen doorgevoerd zo is er in 1994 een vlaktaks ingevoerd In 2004 groeide het bruto binnenlands product met 62% Estland stond in 2007 op de twaalfde plek op de ranglijst van economische vrijheid van de conservatieve Heritage Foundation Daarnaast stond Estland in 2014 op plek 12 van de 27 meest concurrerende economieën van de Europese Unie achter Ierland en vóór Spanje en Portugal In mei 2010 besliste de Europese Commissie dat Estland op 1 januari 2011 de euro mocht invoeren Estland had op dat moment een begrotingstekort van 17 % van het bruto binnenlands product wat beter was dan elk ander lid van de eurozone en een schuldgraad van 75 % wat ongeveer een tiende van het gemiddelde voor de eurozone bedroeg Estlands toetreding tot de eurozone kwam net tijdens de Griekse crisis en kwam volgens heel wat analisten daardoor op een slecht moment Digitale maatschappij Computers en het internet zijn een onderdeel van de nationale identiteit van Estland geworden Tot augustus 1991 werd Estland bezet door de Sovjet-Unie Opgescheept met verouderde Sovjet-technologie besloot het land het het meest vooruitstrevende technologische land van de wereld te worden De Esten voelden zich door de rest van de wereld in de steek gelaten en besloten een volk van doeners te worden "Als je iets nodig hebt moet je het zelf maken" In 2007 was Estland het eerste land dat door een cyberaanval getroffen werd Daarna is er e-cyberafdeling van het leger opgericht bemand door betrokken burgers en bedoeld om hackers buiten de deur te houden Estland loopt al een tijd voorop bij digitale vernieuwingen Zo kunnen de Esten al sinds 2005 via het internet hun stem uitbrengen bij de verkiezingen Ook zijn er veel technologiebedrijven opgericht bijvoorbeeld Skype De digitalisering van Estland heeft als doel om het contact tussen de overheid en de burgers en de overheden onderling te verbeteren en de bureaucratie te verminderen De technische oplossingen dienen ook als exportartikel naar het buitenland Estland kent vele digitale toepassingen die het leven van de burger gemakkelijker kunnen maken zoals stemmen via het internet vanaf elke computer waar ook ter wereld Het belastingformulier kan digitaal worden ingevuld; eventuele teruggaaf is binnen 48 uur geregeld Alle wetgeving in Estland vanaf 2003 is vanaf de computer te raadplegen Een papieren recept voor de apotheek is ook niet meer nodig Al meer dan 85% van de scholen in Estland maakt gebruik van de elektronische school Daarmee wordt 95% van alle scholieren bereikt Veilige geauthenticeerde identiteit is het geboorterecht van iedere Est voordat een pasgeboren baby thuiskomt heeft het ziekenhuis al een digitaal geboortebewijs afgegeven en is zijn gezondheidsverzekering meteen ingegaan Door nieuwe regelgeving is het voor buitenlanders mogelijk om een Estse elektronische identiteitskaart aan te vragen In 2025 zouden 10 miljoen mensen wereldwijd over een digitale identiteitskaart kunnen beschikken Daarmee zou het aantal Esten verachtvoudigen De digitale Esten hebben niet dezelfde rechten als inwoners van het land Hun wettelijke positie is vergelijkbaar met die van buitenlanders die wonen in de Baltische staat Binnenkort treedt er een Europese wet in werking waarbij lidstaten verplicht worden om elkaars digitale ID’s te accepteren Finland en andere EU-staten zijn van plan om delen van het Estse IT-systeem over te nemen Politiek en bestuur Estland is een parlementaire democratie met als staatshoofd Toomas Hendrik Ilves SDE die in oktober 2006 Arnold Rüütel ERL opvolgde Premier is Taavi Rõivas RE sinds 26 maart 2014 De president heeft relatief weinig bevoegdheden De regering bestaat uit een coalitie van RE K en ERL Het Estse parlement wordt Riigikogu genoemd Het bestaat uit één kamer die 101 leden telt Deze worden om de vier jaar gekozen via algemene verkiezingen De Riigikogu kiest om de vier jaar de president De uitvoerende macht ligt bij de ministerraad welke voorgezeten wordt door de minister-president die door de president van de republiek wordt benoemd Bij de laatste verkiezingen deden elf partijen mee waarvan er uiteindelijk zes een plaats in de Riigikogu wisten te veroveren er is een kiesdrempel van 5% Estland is het eerste land ter wereld waar men via internet op het parlement kon stemmen Eerder kon men al online stemmen tijdens de gemeenteraadsverkiezingen Vervoer De lengte van het gesloten wegennet van Estland was in 2000 30300 km waarvan 1601 km hoofdweg en 2618 km secundaire wegen De totale lengte van het spoorwegennet bedroeg 968 km waarvan slechts 132 km geëlektrificeerd was Estland is gunstig gelegen aan de Oostzee wat met zich meebrengt dat de havens van Tallinn en Muuga beter in staat zijn schepen te ontvangen dan verder weg gelegen concurrenten zoals Sint-Petersburg De Estse transportsector zou misschien zelfs gezien kunnen worden als de sector waar in de toekomst de grootste mogelijkheden in liggen Milieu Estland is naar West-Europese maatstaven een schoon land met een hoge biodiversiteit Ze heeft echter te maken met de nasleep van de Sovjetoverheersing Zo was er bijvoorbeeld in de havenstad Paldiski een Russisch trainingscentrum voor kernonderzeeërs In 1994 is de basis gesloten en de nucleaire installatie ontmanteld De energiesector is de grootste luchtvervuiler in Estland en dan met name in de provincie Ida-Virumaa Deze vervuiling hangt nauw samen met de aanwezigheid van schalie-olie in het gebied Estland heeft een lage CO2< sub>-uitstoot als land maar een hoge uitstoot per inwoner Sinds het einde van de Russische overheersing is de hoeveelheid vervuiling afgenomen vooral door de introductie van filters waterzuiveringsinstallaties en de sluiting van oude industrie De toename van het aantal wegen heeft geleid tot een grotere fragmentatie van de aanwezige natuur Ook neemt de ontbossing sinds 1992 sterk toe De toegenomen welvaart en de daarmee samenhangende consumptie heeft tot een stijging van de hoeveelheid huishoudelijk afval geleid Tussen 1993 en 1997 is deze zelfs met 40% toegenomen Sinds 1997 is er echter sprake van een daling van 5% Zie ook Estland van A tot Z Monumenten op de Werelderfgoedlijst Konstantin Päts Externe links Een etniciteit is een sociaal-culturele identiteit die een bepaalde groep mensen of een aantal bevolkingsgroepen verbindt Het concept etniciteit wortelt in het gegeven dat de leden van bepaalde bevolkingsgroepen zich identificeren met gezamenlijke kenmerken zoals nationaliteit stamverwantschap religie taal cultuur of geschiedenis en de daaraan ontleende normen en waarden Het gemeenschappelijke "erfgoed" en de solidariteitsbeleving op grond daarvan vormen de etniciteit Het woord komt van Grieks ethnikos "behorende tot een ethnos dat is volk Dit woord duidde aanvankelijk op groepen mensen die in politiek gebruiken en godsdienst met elkaar verbonden waren Definities van etniciteit De laatste decennia is het statisch definiëren van etnische groepen ook wel etniciteiten genoemd op basis van culturele eigenschappen in onbruik geraakt om plaats te maken voor een dynamisch definiëren van de relaties tussen etnische groepen inter-group relations en de etnische grenzen die tussen verschillende etnische groepen ervaren en gehanteerd worden ethnic boundaries die het verschil aangeven tussen wij en zij Verschillen tussen etnische groepen zijn namelijk soms moeilijk te herleiden tot culturele kenmerken omdat etnische groepen altijd onder invloed van elkaar staan Etnische zelf-definities komen altijd tot stand door het maken van onderscheid ten opzichte van andere groepen en het beklemtonen van onderlinge overeenkomst Etniciteit geeft daarom ook vaak impliciet aan wat men niet wil zijn Alleen zeer geïsoleerde en inmiddels nauwelijks meer voorkomende etniciteiten definiëren zichzelf vanzelfsprekend zonder zich daarbij af te zetten tegenover een buitenwereld van andere etniciteten of nationaliteiten Antropoloog Fredrik Barth gaf in zijn invloedrijke werk Ethnic Groups and Boundaries The Social Organization of Culture Difference een benadering van etniciteit waarin etnische groepen zelf categorieën van ascriptie en identificatie zijn en dus het kenmerk hebben interactie tussen mensen te organiseren Alle andere kenmerken van etnische groepen moeten aan dit eerste kenmerk gerelateerd worden Hoofdzaak bij een onderzoek naar etnische groepen moet niet de samenstelling van de groepen zijn en hun geschiedenis maar de etnische grenzen en het handhaven van die grenzen Volgens Barth is het een misvatting te stellen dat de cultuurdragende eigenschap van een etnische groep hun voornaamste kenmerk is Antropoloog Thomas Eriksen legde uit waarom ascriptie en identificatie zo belangrijk zijn "Deze benadering van etniciteit bepleit een focus op dat wat sociaal effectief is in interetnische relaties Barth bekijkt de etnische groep voornamelijk in termen van sociale organisatie Daaruit volgt dat etnische groepen gedefinieerd moeten worden van binnenuit vanuit het perspectief van haar leden … Barth definieert etniciteit als categoriale ascripties die individuen classificeert op basis van hun basisidentiteit Omdat lidmaatschap van een etnische groep door de leden zélf moet worden erkend om sociaal effectief te zijn is dit criterium cruciaal voor Barth" "This approach to ethnicity advocates a focus on that which is ‘Socially Effective’ in inter-ethnic relations and Barth regards the ethnic group chiefly in terms of social organisation It follows that ethnic groups must be defined from within from the perspective of their members … Barth defines ethnicity as categorical ascriptions which classify individuals in terms of their basic most general identity Since ethnic membership must be acknowledged by the agents themselves in order to be socially effective this is the crucial criterion for Barth" Beide wetenschappers zijn typisch voor de anglo-amerikaanse benaderingswijze die zich sinds het einde van de 19de eeuw richtte op pre-moderne volken met name die in de gekolonialiseerde Derde Wereld Deze ook wel antropologie genoemde wetenschap is echter niet goed toepasbaar op de etniciteit in Europa Om de historische betekenis van etniciteit in de Europese verhoudingen te kunnen begrijpen moet men een uitgangspunt zoeken in de filosofische benadering van Johann Gottfried Herder Zie etnisch nationalisme Etniciteit herkenbaar in ras taal en religie Als regel heeft iedere etniciteit een eigen taal ontwikkeld maar soms onderscheidt een etniciteit zich primair door religie In de westerse moderne tijd kan men daarbij de Ieren als voorbeeld nemen die tegelijk met het verlaten van hun eigen taal voor hun identiteit hun religie primair bepalend lieten worden Het komt ook voor dat bepaalde sociale en beroepsgroepen zich als etniciteit hebben ontwikkeld Soms kan een ras bepalend zijn maar dan als afgeleide namelijk door selectie binnen de groep en zelden als oorzaak van het ontstaan van de groep Ras kan zowel in metafysische zin zoals in het geval van de Joden als in objectief-fysische zin zoals in het geval van negroïden in de westerse wereld bepalend worden Ten slotte kunnen deze kenmerken en dan elkaar versterkend tegelijk voorkomen De componenten van rassisme en etniciteit verhouden zich een relatie van dynamische spanning Het is in Nederland gebruikelijk om de reikwijdte van het begrip ’’etnisch’’ als een administratieve categorie te beperken tot de identiteit van immigranten en hun nakomelingen uit de voormalige kolonies uit Afrika en uit Azië Daarmee is het begrip etniciteit versmald tot van oorsprong buitenlander uit de niet-westerse wereld en wijkt het begrip af van de betekenissen die buiten Nederland gelden De wetenschappelijke waarde van een begrip met zoveel variatie is gering en het gebruik ervan vereist telkens opnieuw een nadere definiëring Relatie tussen nationaliteit en etniciteit Nationaliteit en etniciteit komen vaak overeen en worden daarom vaak verward maar beide concepten hebben toch een duidelijk verschil Men kan ze het beste begrijpen als op elkaar aansluitende dus gefaseerde begrippen Nationalisme was een beweging die in de negentiende eeuw opkwam en werd geleid door een intellectuele elite Voor haar was de moderne nationaliteit de basis van een modern staatsburgerschap Zij wilden de verschillende culturen zo men wil etniciteiten en sociale lagen binnen de staat verbroederen en homogeniseren door het verspreiden van één nationale standaardtaal en één historische identiteit op grond waarvan zich vervolgens onderlinge herkenning en solidariteit zouden kunnen ontwikkelen als voorwaarden voor een democratische uitdrukkelijk nationale rechtsstaat In wezen was het de dominante etniciteit binnen de staat die zich tot nationaliteit ontwikkelde en vervolgens andere etniciteiten absorbeerde De ontwikkeling van de heterogene bevolking van Frankrijk tot ‘la grande nation’ is daarvan het voorbeeld Vanuit het Île-de-France werden de regio’s vanaf de 15de eeuw in één staatkundig verband niet zonder dwang en geweld geharmoniseerd In dit grotere Frankrijk vond eerst een adellijke elite elkaar en vervolgens kwam in 18de eeuw een burgerlijke nationale elite naar voren die de adel onttroonde en in de Franse Revolutie ‘de Fransman’ schiep als de ‘citoyen’ de bewuste staatburger die in een gelijkwaardige positie aan het politieke proces van de staat ging nemen Deze Fransman werd zelfs als universeel model gezien voor de politiek geëmancipeerde individu en de Franse revolutionairen beschouwden daarom alle mede-revolutionairen in de buurlanden ook als ‘Fransen’ en in de verovering van die staten zagen zij daarom geen bezetting maar een bevrijding Dit Franse universalisme was dubbelzinnig en kon daarom geen stand houden en de individuele emancipatie zou in de 19de eeuw in elke Europese staat een eigen nationaal programma gaan volgen In 1919 na de Eerste Wereldoorlog kregen de nationaliteiten een eigen staat en werden zij staatsnaties die het succesvolle programma van het ontstaan van de Franse natie gingen navolgen maar dat leidde tot een veelvoud van elkaar bestrijdende nationalismen en was mede een oorzaak van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog Na 1945 streefden de bevrijde staten ernaar om etnicteiten die zich nationaal niet wilden laten assimileren van hun staatsgebied te verwijderen enkee tientallen miljoenen werde toen etnisch dan wel nationaal gezuiverd Zie ook etnische zuivering en staatsnationalisme Een voorbeeld waarbij het Franse model mislukte is Hongarije Het Habsburgse Koninkrijk Hongarije slaagde er in de negentiende eeuw in om zowel etnische Hongaren Magyaren als Szeklers een bevolkingsgroep van de Hongaarse minderheid in Roemenië zich onderdeel te laten voelen van de Hongaarse natie Maar ook de bovenlagen van tal van andere volken die in dit koninkrijk leefden Slowaken Duitsers Joden Roemenen namen bewust de Hongaarse taal en cultuur over en werden aldus nationale Hongaren De verdere ontwikkeling van de Hongaarse natie werd een halt toegeroepen door de ontbinding van het koninkrijk en de verdeling van haar grondgebied over nieuwe nationale staten in het Verdrag van Trianon 1920 Daarnaast bestaat er een etnische groep Csángós die eeuwenlang in Roemenië vlak buiten het Hongaarse Rijk heeft geleefd bij wie onder Roemeens gezag geen Hongaars nationaal bewustzijn tot ontwikkeling kon komen De laatste jaren zijn echter de banden tussen de Csángós en de Hongaren aangehaald en ontwikkelde zich bij een deel van hun alsnog een Hongaars nationaal bewustzijn In het geval van Nederland hebben de Friezen het langst een etnisch karakter behouden en dat bewust willen vormgeven met wat genoemd werd de Friese Beweging De meeste Friezen gingen zich echter na de oprichting van Koninkrijk der Nederlanden als etniciteit onderdeel van de moderne Nederlandse natie voelen Het vormgeven van de politieke identiteit van een Friese natie bleef die van een minderheid waarnaast een breder grondvlak onder de Friezen etnicitet bleef bestaan in een eigen regionaal-culturele identiteit die zich met name uitte in het gebruik en de cultivering van een eigen standaard-taal Lange tijd hebben vele rooms-katholieken zich in de zuidelijke provincies afgewend gehouden van de ontwikkeling van een Nederlands natie en men zou daar kunnen spreken van een religieuze etniciteit die zich vormde in de eeuw van Verzuiling Zij ontwikkelde een eigen religieuze identiteit binnen en in het begin nog tegenover die van de Nederlandse nationaliteit De aanmelding in de jaren zestig van de 19de eeuw voor de militaire verdediging van een vreemde staat namelijk de Pauselijke-kerkelijke staat tegen de Italiaanse eenwording is van die houding een pregnant voorbeeld In katholiek-intellectuele kringen verbreedde de identiteit zich tot een Groot-Nederlandse en greep daarmee terug op de gezamenlijke geschiedenis met de zuidelijke Nederlanden Vlaanderen van vóór de Reformatie Hierin wordt duidelijk dat het Nederlandse natiebegrip nooit een eenduidig concept was maar bestond uit verschillende elkaar sceptisch of zelfs vijandig bejegenende varianten Dit heeft de Nederlandse nationale identiteit een losser karakter gegeven dan de nationale identiteiten van andere landen zoals met name Duitsland en Frankrijk Het wordt verdedigd dat er binnen de Nederlandse nationateit een etnische groep "Marokkaanse Nederlander" bestaat Mensen die een bewust Nederlandse nationale identiteit willen beleven boven een etnische identiteit als Marokkaan of specifieker als Berber Problematisch is dat de Marokkaanse etniciteit dan tegelijk ook een nationaliteit is immers de betrokkenen hebben twee nationaliteiten De discussie hierover is niet alleen juridisch van aard maar ook gepolitiseerd Daarnaast zijn er Marokkanen die zich primair tot de Marokkaanse natie voelen behoren en de Nederlandse nationaliteit als een formaliteit beschouwen Voor de meesten geldt tussen deze uitersten een dynamische middenpositie Dynamisch omdat die positie kan verschuiven in de persoonlijke ontwikkeling maar ook kan wisselen tussen de sociale ruimtes waarin men verkeert beroep familie geloof politiek Analoog hiermee kan van Turkse Nederlander gesproken worden hoewel daarbij aangetekend moet worden dat de Turken een veel sterker gevormd nationaliteitsbesef hebben dat zich moeilijk als Turkse etniciteit ondergeschikt laat maken aan een andere in dit geval Nederlandse natie Voor de Turkse Koerden is dat weer niet het geval omdat zij zowel in Nederland als ook in Turkije een etnische-nationale status willen innemen De Vlamingen behoren tot de Nederlandse maar dan in ruime zin etniciteit in België terwijl zij formeel deel uitmaken van de Belgische natie ‘Nederlands’ is in dit geval dus niet identiek met de Nederlandse nationaliteit en past beter in het Groot-Nederlandse concept Dat de cultuur- en standaardtaal van de Vlamingen Nederlands is maakt hen nog niet tot Nederlanders Daarom kan men om verwarring te voorkomen beter spreken van een Vlaamse etniciteit waarbinnen de taal Nederlands met inbegrip van de Vlaamse streektalen is Na de stichting van het Koninkrijk België waren deze Vlaamse identiteit en ook de Nederlandse taal ondergeschikt gemaakt aan de Belgische nationaliteit die zich primair in het Frans uitdrukte Die Belgische nationale identiteit is sinds enkele decennia echter steeds meer verzwakt en de Vlaamse etniciteit heeft zich juist nationaal geëmancipeerd De eindfase een eigen Vlaamse nationale staat ligt echter nog in het verschiet Niettemin voelt een groeiend deel van de Vlamingen zich al behoren tot een Vlaamse natie Het grootste deel neemt nog een middenpositie in naast een afnemend deel dat primair zijn Belgische nationale identiteit wil blijven benadrukken Vooral politiek links en kosmopolitisch georiënteerde Vlamingen willen juist die Begische identiteit weer gaan bevestigen als een protest tegen wat zij ervaren als het nationalistisch karakter van de Vlaamse identiteit Zie ook Nationalisme Staatsnationalisme etnisch nationalisme etnische zuivering Volk De Falklandeilanden Engels Falkland Islands in het Spaans consequent als de Islas Malvinas aangeduid zijn een schaarsbevolkte eilandengroep in de zuidelijke Atlantische Oceaan ten oosten van zuidelijk Argentinië De eilanden vormen een Brits overzees gebiedsdeel Met een landoppervlakte van 12173 km² hebben de eilanden samen ongeveer de grootte van Vlaanderen Geografie De Falklandeilanden bestaan uit twee grote eilanden West-Falkland en Oost-Falkland en honderden andere kleine eilanden Geografisch gezien horen Zuid-Georgië en de Zuidelijke Sandwicheilanden niet bij de Falklandeilanden staatkundig wel De Falklandeilanden zijn koud en nat; het regent er veel Het klimaat is min of meer te vergelijken met dat van de Shetland-eilanden in de Noordelijke Atlantische Oceaan Er zijn geen bossen en geen bouwland; 99 procent van het land is weiland Geschiedenis Aangenomen wordt dat Sebald de Weert een Antwerpse zeeman in dienst van de Verenigde Oostindische Compagnie rond 1600 de eerste betrouwbare waarneming van de Falklandeilanden deed< ref> Spanjaarden en Britten zijn evenwel vaak van mening dat landgenoten de eersten waren die de eilanden zagen Chronologisch is de ontdekkingsgeschiedenis als volgt Ontdekkingsgeschiedenis 1504 Amerigo Vespucci Florence 1540 Ferdinand Camargo Spanje 1592 John Davis Engeland beschreef eilanden te dicht bij de Argentijnse kust 1594 Richard Hawkins Engeland gaf een groep eilanden de naam "Hawkins' Maidenland" 1600 Sebald de Weert Nederland ontdekte de Jasoneilanden en gaf de juiste coördinaten 1684 Cowley en William Dampier Engeland 1690 John Strong Engeland noemde de straat tussen de eilanden Falkland Channel naar de toenmalige schatbewaarder van de marine 1701 Jacques Gouin de Beauchene Frankrijk 1708 Roger Woodes Groot-Brittannië 1740 George Anson Groot-Brittannië 1764 Louis-Antoine de Bougainville Frankrijk noemde de eilandengroep de Îles Malouines Eerste nederzetting In 1764 stichtte de Fransman Louis-Antoine de Bougainville een marinebasis Port Louis Oost-Falkland De Fransen noemden de Falklandeilanden Îles Malouines naar de vissers uit Saint-Malo die kortstondig op de archipel woonden Britten Spanjaarden en Argentijnen De Britten stichtten in 1765 een nederzetting Port Egmont op West-Falkland terwijl ze niets wisten van de Franse aanwezigheid In 1766 verkochten de Fransen Port Louis aan de Spanjaarden die de Britten in 1770 de oorlog verklaarden In 1771 werd met een overeenkomst een einde gemaakt aan het conflict West-Falkland werd van de Britten Oost-Falkland van de Spanjaarden De eilanden bleven echter lange tijd nauwelijks bewoond In 1820 en 1829 stichtten de Argentijnen die kort daarvoor onafhankelijkheid hadden verkregen van Spanje nederzettingen op de Falklandeilanden Luis Vernet werd aangesteld als Argentijns gouverneur; de Argentijnen waren van plan de eilanden te koloniseren In 1833 bezetten de Britten de eilanden opnieuw en maakten ze tot een overzees gebiedsdeel van het Verenigd Koninkrijk Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende de havenstad Stanley als steunpunt voor bevoorrading van de Britse marine De Slag bij de Falklands werd er uitgevochten De Argentijnse weigering om de Britse bezetting te accepteren vormde uiteindelijk een van de oorzaken van de Falklandoorlog in 1982 Falklandoorlog Op 2 april 1982 vielen de Argentijnen de Falklandeilanden binnen Duizenden militairen landden op de eilanden en de Britse mariniers van Naval Party 8901 en leden van de Falkland Island Defense Force kregen na twee dagen hardnekkige weerstand te hebben geboden van gouverneur Rex Hunt het bevel de wapens neer te leggen De gouverneur en leden van Naval Party 8901 werden door de Argentijnen via Uruguay naar het Verenigd Koninkrijk gerepatrieerd De leden van Naval Party 8901 waren als Julliet Troop verbonden aan 42 Royal Marine Commando tijdens de herovering van de eilanden Op 21 mei 1982 landden de Britten bij de nederzetting Port San Carlos 72 dagen later hadden de Britten de eilanden weer heroverd In totaal vonden 236 Britten en 655 Argentijnen de dood De materiële verliezen waren aanzienlijk maar hadden vooral voor de Britten die een meer dan 10000 km lange bevoorradingsroute hadden veel erger kunnen zijn Politiek gezien heeft deze oorlog ervoor gezorgd dat de militaire dictatuur in Argentinië ten val kwam en vervangen werd door een gekozen burgerlijk bestuur De Britse premier Margaret Thatcher die aan de vooravond van de oorlog zeer impopulair was heeft zeker geprofiteerd van deze militaire overwinning bij haar herverkiezing in 1983 Nadien Het dispuut over de eilanden duurt nog altijd voort; zo heeft Argentinië sinds 2008 geen officiële ambassadeur in Groot-Brittannië De huidige president van Argentinië Cristina Fernández de Kirchner kondigde aan dit tot aan het eind van haar ambtstermijn in 2012 te zullen handhaven Later werd er wel weer een ambassadeur aangesteld Op 11 maart 2013 werd een referendum gehouden waarbij de bevolking de vraag voorgelegd kreeg of de status quo gehandhaafd diende te worden Van de 1518 uitgebrachte stemmen waren er 1513 voor 3 tegen en 2 ongeldig Argentinië heeft dit referendum verworpen met het argument dat de Falklandse bevolking na de inbezitneming geïmplanteerd is uit Groot-Brittannië en er dus überhaupt niet thuishoort Demografie Er wonen 3140 mensen 2013 op de Falklandeilanden die van origine Brits zijn en nu Kelpers genoemd worden De bewoners noemen zichzelf Falklanders De benaming Kelpers wordt door henzelf niet meer gebruikt Politiek Staatshoofd koningin Elizabeth II Gouverneur Nigel Haywood sinds 16 oktober 2010 Chief Executive Keith Padgett sinds maart 1 februari 2012 Minister van financiën Derek F Howatt Parlement Legislative Council acht eilandbewoners de Chief Executive de minister van financiën en de voorzitter gouverneur Regering Executive Council drie parlementsleden de Chief Executive de minister van financiën en de voorzitter gouverneur Defensie en buitenlandse zaken van de Falklandeilanden zijn een aangelegenheid van de Britse regering Economie De economie van de Falklandeilanden is zeer bescheiden en ongeveer 100 miljoen pond groot Veeteelt vooral de productie van wol is traditioneel een belangrijke economische activiteit maar de visserij inclusief de verkoop van visrechten aan buitenlandse vissers vertegenwoordigd meer dan de helft van het bruto binnenlands product In 1995 werden de eerste vergunningen afgegeven voor het zoeken van aardolie en aardgas in de territoriale wateren In de eerste jaren werd weinig olie aangetroffen maar in mei 2010 werd de eerste grote ontdekking gedaan De eigenaren van het veld zijn PremierOil met 60% van de aandelen en de resterende aandelen zijn in bezit van Rockhopper In het veld zit ongeveer 400 miljoen vaten winbare olie voldoende om een dagelijkse productie van 60000 vaten te realiseren De gerelateerde belastinginkomsten voor de Falklandeilanden wordt getaxeerd op 25 miljard dollar voor de eerste 15 jaar Bibliografie LL Ivanov et al Sofia Manfred Wörner Foundation 2003 96 pp ISBN 954-91503-1-3 en español Carlos Escudé y Andrés Cisneros dir Obra desarrollada y publicada bajo los auspicios del Consejo Argentino para las Relaciones Internacionales CARI Buenos Aires GEL Nuevohacer 2000 ISBN 950-694-546-2 en castellano Graham Pascoe and Peter Pepper May 2008 DW Greig Austrialian Year Book of International Law Vol 8 1983 pp 20-70 ISSN 0084-7658 Externe links De Falklandoorlog vond in 1982 plaats tussen het Verenigd Koninkrijk en Argentinië Inzet waren de Falklandeilanden door Argentinië Islas Malvinas genoemd en Zuid-Georgia Geschiedkundig kader De Falklandeilanden werden in 1592 ontdekt door de Engelsman John Davis Hij noemde de archipel Falklands naar de toenmalige schatbewaarder van de marine De Fransman Louis-Antoine de Bougainville afkomstig uit Saint-Malo zette er voet aan wal in 1763 en noemde de eilandengroep de Îles Malouines In 1765 vestigden de Britten er een kolonie De Falklandeilanden werden in 1831 opgeëist door Argentinië maar in 1833 onderstreepten de Britten hun soevereiniteit De eilanden kwamen onder Britse controle te staan maar Argentinië eist ze sindsdien op Politiek kader In 1982 besloot de Argentijnse junta van Leopoldo Galtieri gebruik te maken van nationalistische gevoelens en de Falklandeilanden te bezetten om zo de aandacht af te leiden van interne problemen De Argentijnse legerleiding had ten onrechte aangenomen dat het Verenigd Koninkrijk dat in die tijd zware economische en sociale problemen kende niet op de bezetting zou reageren Dit bleek een misvatting omdat juist ook premier Margaret Thatcher de aanval om dezelfde redenen gebruikte om het land te herenigen en en passant haar volgende verkiezingsoverwinning veilig te stellen Militair kader Argentinië viel op 2 april 1982 de eilanden binnen Hierop stuurde het Verenigd Koninkrijk een speciale task force naar de eilanden om deze op de Argentijnen te heroveren In juni landden Britse troepen op de Falklandeilanden De Britten wisten de eilanden vrij eenvoudig te heroveren De oorlog kostte aan 649 Argentijnen en 258 Britten het leven Door deze oorlog zijn vooral twee oorlogsschepen bekend geworden de Argentijnse lichte kruiser ARA General Belgrano en de Britse torpedobootjager HMS Sheffield Vulcanbommenwerpers Voor Operatie Black Buck vlogen de Britten vijf missies met Avro Vulcan-bommenwerpers vanaf het eiland Ascension over 15000 km met zeven keer bijtanken in de lucht voor de heenvlucht en één voor de terugvlucht Ook de Handley Page Victor tankvliegtuigen moesten in de lucht bijtanken Dat was de verste missie met bommenwerpers tot dan toe Drie missies waren gericht tegen het vliegveld van Stanley en twee missies met AGM-45 Shrike raketten tegen radarinstallaties ARA General Belgrano ARA General Belgrano was de voormalige Amerikaanse kruiser USS Phoenix die de aanval op Pearl Harbor had doorstaan Hij werd op 2 mei 1982 aangevallen door de HMS Conqueror een Britse atoomonderzeeër die drie torpedos 21 inch Mark 8 mod 4 afvuurde die nog uit de Tweede Wereldoorlog dateerden hoewel het schip ook de nieuwere Mark 24 Tigerfish aan boord had De aanval op de Belgrano kostte 323 mensen het leven De gehele Argentijnse vloot werd als gevolg van deze actie naar haar havens teruggeroepen waardoor ze geen gevaar meer vormde voor de Britse vloot De Belgrano is het enige schip dat door een vijandelijke actie van een nucleair aangedreven onderzeeboot tot zinken is gebracht Er was en is nog steeds controverse rond de aanval op de Belgrano omdat deze zich tijdens de aanval buiten de zogenaamde war exclusion zone' bevond en haar vaarrichting van de eilanden af was Er wordt beweerd dat de aanval een vergelding was voor de verliezen van de Britse vloot die veel zwaarder waren dan was verwacht vooral door de Britse onderschatting van de Argentijnse luchtmacht In 1994 erkende de Argentijnse regering dat het tot zinken brengen van de Belgrano een legitieme oorlogsdaad was HMS Sheffield HMS Sheffield werd twee dagen na het zinken van de Belgrano midscheeps getroffen door een exocetraket die Argentinië van Frankrijk had gekocht Deze werd vanaf een Argentijns Dassault Super-Étendard vliegtuig vanaf 32 tot 45 km afstand gelanceerd Na het zinken van de Sheffield trokken de grootste schepen van de Britse vloot de vliegdekschepen HMS Invincible en HMS Hermes zich terug tot buiten het bereik van de Argentijnse vliegtuigen Alleen de fregatten waarmee de Argentijnse posities op de eilanden werden beschoten en troepentransportschepen waren zo nog doelwit van de vrijwel dagelijkse aanvallen door de Argentijnse luchtmacht Zo werden ook de transportschepen RFA Sir Galahad met aan boord eenheden van de Welsh Guards getroffen met 48 doden tot gevolg Ook MV Atlantic Conveyor met 6 helikopters aan boord werd getroffen met 12 doden als gevolg Gevolgen Deze voor Argentinië slecht verlopen oorlog luidde het einde van de junta in In het Verenigd Koninkrijk nam hierdoor de steun voor de regering van Margaret Thatcher toe De eilanden worden sinds de herovering weer bestuurd door het Verenigd Koninkrijk maar nog steeds geclaimd door Argentinië Externe links Geografie en klimaat Garissa Somalisch Gaarisa is een Keniaanse stad in de provincie Kaskazini-Mashariki Het is de hoofdstad van de gelijknamige provincie en van het gelijknamige district De rivier de Tana met haar bron in het Aberdare-gebergte stroomt door de stad Het landschap van Garissa een dor woestijnland Het klimaat is zeer warm doordat de stad op een verhoogd plateau ligt ver weg van de doorgaans koelere kustgebieden De gemiddelde dagelijkse temperatuur ligt boven de 33°C 91°F 's Nachts zakt de temperatuur naar aangenamere waarden Klimaatabel Demografie Garissa telt 119696 inwoners 2009 De bevolking van Garissa komt voornamelijk uit Somalië en werd al dan niet in overeenstemming met de eigen wil ingeschreven in Kenia De grootste bevolkingsgroep zijn de Somaliërs die voornamelijk tot de Ogaden-Darod clan behoren Verder zijn er een klein aantal etnische minderheidsstammen Officiële talen zijn Engels en Swahili Middelen van bestaan Garissa is als handelscentrum de commerciële spil van het district Garissa De veeteelt in een belangrijke poot onder de stedelijke economie De afkomstige producten worden zowel in de regio zelf afgezet als geëxporteerd naar diverse overzeese gebieden Er is een hoge werkeloosheidsgraad onder de beroepsbevolking 15-64 jaar%284 1999 Bestuur Garissa als hoofdstad van het Garissa district is zowel de zetel van het Landsgouvernement Garissa als van het districtsbestuur Het district bestaat uit zes kiesdistricten Biashara Bulla Jamhuri Market Mashambani en Stadium Alle zes behoren tot het Dujis stemdistrict dat in totaal uit 13 kiesdistricten bestaat Wildpark Het Bour-Algi Giraffe reservaat 5km zuidelijk van Garissa is het thuisland van veel bedreigde diersoorten waaronder de Rothschildgiraffe de Somalische giraffe de Gerenuk Grevys Zebras en andere planteneters als de Kirks Dikdiks kleine Koedoe het knobbelzwijn en de waterbok Ook bedreigde Afrikaanse wilde honden lopen hier rond In het nieuws Op 1 juli 2012 komen bij een aanval op twee kerken door de islamitische rebellenbeweging al-Shabaab 17 mensen om er zijn 45 gewonden Een groep van zeven aanvallers gooide granaten naar de kerken en openden daarna het vuur In 2013 wordt door een onbekende waarschijnlijk een lid van al-Shabaab op de pastoor van de Pentecostal Church en zijn metgezel Abdi Welli geschoten Deze laatste is een lokaal bekende christelijke bekeerling en wordt vermoord terwijl de pastoor zwaar gewond raakt Het stadje komt wederom op 2 april 2015 in het nieuws door een terreurdaad van al-Shabaab Ditmaal is de universiteitcampus het doelwit en werden zeker 147 studenten en universtiteitmedewerkers vermoord minstens 80 mensen raakten gewond Generaal is een hoge in veel landen de hoogste militaire rang bij de landmacht en de luchtmacht Het equivalent bij de zeemacht is de rang van admiraal Generaal is een viersterrenfunctie en er zijn doorgaans nog drie lagere gradaties luitenant-generaal drie sterren generaal-majoor twee sterren en brigade-generaal één ster Sommige landen kennen de brigade-generaal niet Enkele landen kennen hogere rangen zoals de veldmaarschalk maarschalksstaf als onderscheiding of een vijfsterrengeneraal general of the army In het Duitse leger bestond tot 1945 ook de rang van Generaloberst kolonel-generaal Generaals zijn in beginsel commanderende officieren van grotere formaties Deze formaties zijn samengesteld uit eenheden van diverse wapens zoals infanterie cavalerie artillerie genie en verbindingsdienst en dienstvakken zoals de technische dienst De formaties heten in aflopende grootte leger legerkorps divisie en brigade Een leger wordt gecommandeerd door een generaal een legerkorps door een luitenant-generaal een divisie door een generaal-majoor en een brigade door een brigade-generaal Indien een aantal legers onder eenhoofdig commando gesteld worden spreekt men van een legergroep Een legergroep wordt doorgaans gecommandeerd door een veldmaarschalk De veldmaarschalk staat dan ook hoger in rang dan generaals Tegenwoordig functioneren generaals ook in bestuurlijke functies van de krijgsmacht in staven van hogere generaals in staven van bondgenootschappen zoals de NAVO en de EU of als verbindingsofficieren in bondgenootschappelijke landen Daarom hebben krijgsmachten vaak meer generaals dan op basis van het aantal formaties verwacht zou worden In Nederland is een generaal een opper- of vlagofficier De luitenant-generaal en de generaal hebben recht op de civiele aanspreektitel excellentie De generaal-majoor en de brigade-generaal zijn in civiele termen hoogedelgestreng Door militairen worden alle generaalsvarianten aangesproken met generaal Een generaal bd generaal buiten dienst is een generaal die niet meer in actieve dienst is en veelal met pensioen is Etymologie De term kwam op toen ook de professionele legers opkwamen aan het eind van de 16e eeuw begin 17e eeuw In eerste instantie werd de term generaal als bijvoeglijk naamwoord toegevoegd aan andere reeds bestaande militaire rangen zoals kapitein-generaal luitenant-generaal sergeant-majoor-generaal later generaal-majoor en soms ook kolonel-generaal De toevoeging werd gebruikt voor de hogere militaire leiders Later is de term een zelfstandig naamwoord geworden en werden andere rangsaanduidingen in een bijvoeglijke betekenis toegevoegd We spreken in de meervoudsvorm dan ook over luitenant-generaals en generaals-majoor in plaats van luitenants-generaal of generaal-majoors Generaal is een term die zijn oorsprong vindt in de romaanse talen en die algemeen betekent Een generaal commandeert een algemene samengestelde formatie in tegenstelling tot een meer specialistische formatie zoals een peloton compagnie bataljon of regiment van bijvoorbeeld infanterie of artillerie Een generaal is de meest algemene en daarmee de hoogste generaalsrang Zijn ondergeschikte of plaatsvervanger heet luitenant-generaal Luitenant is eveneens een romaanse term en betekent plaatsvervanger vergelijk het Franse lieutenant lieu tenant dat letterlijk plaatshouder plaatsvervanger betekent Deze constructie vindt men in meer aanduidingen zoals luitenant-kolonel rang onder kolonel of luitenant-gouverneur zijn plaatsvervanger Generaal-majoor betekent "hogere generaal" in vergelijking met zijn jongere collega de brigade-generaal Majoor vindt ook zijn oorsprong in romaanse talen major majeur en betekent meer of groter De oorsprong van brigade-generaal is evident Een brigade-generaal commandeert een brigade de kleinst mogelijke samengestelde algemene eenheid In de praktijk ligt het verschil tussen samengesteld en niet-samengesteld niet zo strak Zo kende het Duitse leger in WO2 tankdivisies en bestaan eenheden op bataljonsniveau vaak uit diverse eenheden van verschillende wapens Nederlandse generaalsrangen Belgische generaalsrangen Officiersrangen van hoog naar laag generaal luitenant-generaal generaal-majoor brigadegeneraal bij de luchtmacht commodore kolonel luitenant-kolonel overste majoor kapitein ritmeester eerste luitenant tweede luitenant vaandrig kornet Vrouwelijke generaal Nederland Er zijn weinig vrouwelijke generaals Minister Kamp was als minister van Defensie een groot voorstander van vrouwen in het leger en dus ook een vrouw in de rang van generaal Nederland kreeg in 2005 de eerste vrouwelijke generaal De 47-jarige kolonel Leanne van den Hoek werd namens de koningin door staatssecretaris Van der Knaap bevorderd tot brigadegeneraal In 2001 was zij de eerste vrouwelijke bataljonscommandant daarna werd zij commandant van het Instituut Keuring en Selectie van Defensie Per 1 november 2005 werd zij commandant van het personeelscommando van de Koninklijke Landmacht In 2007 werd in Breda de tweede vrouw tot generaal bevorderd commodore Madeleine Spit luchtmacht Daarvoor werkte zij twee jaar in Washington aan het project voor het gevechtsvliegtuig Joint Strike Fighter In haar nieuwe functie is zij sous chef Ressort Luchtsystemen bij de DMO De hoogste vrouwelijke generaal was generaal-majoor Hillie Beentjes van 2012 tot en met 2014 plaatsvervangend commandant van de Koninklijke Marechaussee Haar benoeming tot generaal en tot plaatsvervangend commandant was omstreden Beentjes was per 1 december 2011 zonder militaire opleiding of achtergrond zonder enige ruchtbaarheid benoemd tot brigadegeneraal der Koninklijke Marechaussee Daarvoor was zij slechts drie jaar werkzaam geweest binnen het Ministerie van Defensie als burgermedewerker in de functie van Directeur Planning & Control België In België was apotheker Danielle Levillez sinds 1979 in het leger In 2002 werd zij de eerste vrouwelijke kolonel in de Belgische krijgsmacht in december 2005 werd zij benoemd tot eerste vrouwelijke brigadegeneraal Zij was chef van de medische component van het leger In 2009 droeg zij haar functie over aan generaal-majoor Geert Laire zij werd onderstafchef Gezondheid Milieu Levenskwaliteit en Welzijn Elders In de Verenigde Staten werd op 14 november 2008 de 55-jarige Ann Dunwoody tot generaal benoemd Zij zat al 33 jaar in het leger Zie ook Generalissimo Shogun titel Lijst van militaire rangen van de Nederlandse Krijgsmacht Lijst van militaire rangen van de Belgische Strijdkrachten Een gijzeling is wederrechtelijke vrijheidsberoving van een persoon de gegijzelde waarbij deze bedreigd wordt met het doel iets van derden gedaan te krijgen Gijzeling als misdrijf moet worden onderscheiden van civiele gijzeling en van gijzeling als gerechtelijke dwangmaatregel Motieven van gijzelingen De oorzaak of het doel van een gijzeling kan variëren de politie onderscheidt de volgende soorten gijzelingen Gijzelingen met een psychologische achtergrond Men doelt hiermee op de psychologische achtergrond van de gijzelnemer Deze raakt dermate gefrustreerd of wanhopig ergens over dat hij iemand gijzelt Criminele gijzelingen De gijzeling dient als hulpmiddel bij het plegen van een misdaad of als hulpmiddel om na het plegen een misdrijf te ontsnappen of als hulpmiddel voor een gedetineerde om te ontsnappen Een voorbeeld van het eerste is een bankovervaller die betrapt wordt en het personeel gegijzeld houdt of een gijzeling waarbij losgeld wordt geëist van een vermogende familie Politieke gijzelingen Hierbij dient de gijzeling als hulpmiddel om een politiek doel te bereiken Een bekend voorbeeld is de gijzeling in het Doebrovkatheater in Moskou waarbij de Tsjetsjeense gijzelnemers terugtrekking van de Russische troepen uit hun land eisten Een politieke gijzeling wordt beschouwd als een vorm van terrorisme Gijzeling geldt over het algemeen als een uiterst riskante actie ongeacht het motief De gijzelnemer komt meestal terecht in een uitzichtloze situatie waarin hij met zijn gijzelaars wordt belegerd Zo niet dan zal alles worden gedaan om hem op te sporen Eventuele sympathie bij het publiek wordt meestal verspeeld omdat de meeste mensen een dergelijke gewelddadige actie waarbij bovendien onschuldigen de dupe worden afkeuren Politie en antiterreureenheden zullen daarbij niet aarzelen de gijzelnemers te doden indien zich de kans voordoet bijvoorbeeld door middel van een sluip- of scherpschutter Of het doel door middel van gijzeling kan worden afgedwongen is twijfelachtig meestal weigert men zelfs maar met gijzelnemers te onderhandelen Wanneer dit gebeurt kan een gijzelnemer besluiten de gijzelaars te doden maar hiermee verslechtert hij wel zijn eigen positie hij raakt zijn machtsmiddel kwijt en verspeelt nog meer sympathie En zelfs wanneer de eisen ingewilligd worden zal er een moment komen dat men de gijzelaars moet laten gaan een gouden kans om de beloften terug te draaien en de gijzelnemers alsnog te arresteren of te doden Geschiedenis Eeuwen geleden was het gebruikelijk om de kinderen van leiders van een vazalstaat te gijzelen om zo een verzekering te hebben dat de vazallen niet in opstand zouden komen Zij werden doorgaans vorstelijk behandeld en kregen de beste opleidingen en woonruimte die maar te krijgen was Desalniettemin stonden ze onder toezicht en werden ze zonder pardon gedood wanneer hun ouders in opstand kwamen of anderszins ongehoorzaam waren In de 1e eeuw vChr woonden vele buitenlandse prinsen in Rome om deze reden Ook in het Verre Oosten was dit gebruik bekend zoals blijkt uit de geschiedenis van prins Naresuan van Siam Gijzeling was eveneens onderdeel van oorlogvoering In de Frans-Pruisische Oorlog kwam het veelvuldig voor dat de Duitsers na overgave van een stad de burgemeester en eventueel een aantal lokale magistraten gijzelden Op deze manier werd gehoorzaamheid afgedwongen van de bevolking tot er genoeg troepen beschikbaar waren om de stad daadwerkelijk te bezetten Soms werd op deze wijze voedsel van de bevolking afgeperst Ook werden gijzelaars wel eens meegenomen met belangrijke treintransporten door bezet gebied zodat eventuele sabotages of overvallen tevens zouden resulteren in de dood van de gegijzelden De Duitsers rechtvaardigden hun acties met het verweer dat men zo de troepen beschermde tegen vijandigheden van niet-militairen Naar internationaal recht is gijzeling niet rechtmatig en een oorlogsmisdaad Gijzeling als misdrijf Wettelijke situatie in België Het Belgische Strafwetboek artikel 347bis definieert gijzeling als Gijzeling wordt gestraft met een gevangenisstraf van 20 tot 30 jaar In sommige gevallen is er strafverlaging indien de gijzelaars binnen de vijf dagen worden vrijgelaten; in sommige gevallen is er strafverzwaring gijzelaar is minderjarig Gijzeling en oorlog Gijzelingen zijn eveneens al eeuwen onderdeel van de oorlogsvoering Tegenwoordig worden zij als een misdrijf of daad van terrorisme gezien Na de oorlog in Irak 2003 werden door Irakezen verschillende militairen en burgers uit bezettende landen gegijzeld Vervolgens werd een terugtrekking van de troepen van dat land geëist In juli 2004 waren de Filipijnen het eerste land dat aan de eisen van gijzelnemers voldeed toen een Filipijnse vrachtwagenchauffeur in gijzeling was genomen Bekende gijzeldrama's Criminele gijzelingen Politieke gijzelingsacties Films over gijzelingen Dog Day Afternoon VS 1975 Die Hard VS 1988 Ransom VS 1996 The Negotiator VS 1998 Phone Booth VS 2002 John Q VS 2002 Off Screen NL 2002 Hostage VS 2005 Munich VS 2005 Zie ook Stockholmsyndroom Wederrechtelijke vrijheidsberoving Ontvoering Hans Christian Andersen Odense 2 april 1805 Kopenhagen 4 augustus 1875 was een Deens schrijver en dichter het bekendst om zijn sprookjes In eigen land wordt hij gewoonlijk bij zijn voorletters HC Andersen genoemd Deense uitspraak ho cee Biografie Hans Christian Andersen werd geboren en groeide op in Odense in grootte de derde stad van Denemarken Zijn vader was schoenmaker en overleed toen Hans Christian 11 jaar oud was In zijn vroege jeugd speelde hij graag met zijn poppenkast Hij wilde graag acteur worden maar werd niet aangenomen bij de koninklijke theaterschool 1819 Zijn opleiding kreeg hij aan een school voor armen totdat hij op 17-jarige leeftijd via vrienden een beurs kreeg voor een goede school Op deze laatste school werd hij veel gepest door leraren en leerlingen Andersen stond bekend als een verlegen en stil persoon niet goed in de omgang met anderen Daarom wordt gezegd dat het lelijke eendje een autobiografisch sprookje is; hierin wordt een lelijk eendje een mooie zwaan zo ook in het echte leven van Andersen de zwakkeling wordt een beroemd schrijver Zijn debuut was in 1827 met het gedicht Det døende Barn Het stervende kind dat hem zeer onder de aandacht bracht In 1835 werd de roman Improvisatoren De improvisator uitgebracht na een studiereis door Europa Deze roman was zowel een pittoreske beschrijving van Italië als een autobiografie In 1835 werd ook zijn eerste verzameling Eventyr fortalt for Børn Sprookjes aan kinderen verteld uitgegeven Dit waren hervertellingen van veelal traditionele sprookjes Het was geschreven in een verfijnde vorm vaak met een dubbele bodem die voor kinderen te begrijpen was terwijl de bundel op volwassenen geënt was Zijn latere sprookjesbundels vol eigen sprookjes met een grote spanwijdte weken verder en verder van kinderliteratuur af Ze vallen in meerdere categorieën uiteen vanaf de poëtisch-filosofische mythe tot aan realistischer korte verhalen Gemeenschappelijk is echter het humoristische inzicht van Andersen Andersen schreef meerdere autobiografieën maar het in 1855 gepubliceerde Mit Livs Eventyr het sprookje van mijn leven is de belangrijkste In Odense is het Hans Christian Andersenmuseum te vinden waarin zijn leven is te volgen Het huis waarin hij opgroeide is daar ook te bezichtigen Ook was hij een graag geziene maar bovenal gehoorde gast aan het hof van koningin Victoria Andersen hield een uitgebreid dagboek bij Uit dit dagboek weten we dat Andersen een bezoek heeft gebracht aan Amsterdam Hij logeerde aldaar bij koopman Brandt die woonde in de grootste van de vier Cromhouthuizen Herengracht 364 370 op nummer 368 In dit pand is nu het Bijbels Museum gevestigd Het museum gebruikt deze anekdote graag Andersen zou er ook aan een sprookje hebben gewerkt maar het is niet bekend welk Dood In het voorjaar van 1872 viel Andersen uit zijn bed en raakte hij ernstig gewond Hij herstelde niet meer volledig maar leefde nog tot 4 augustus 1875 Zijn lichaam werd bijgezet op Assistens Kirkegård in Kopenhagen Bibliografie Sprookjes Enkele bekende sprookjes zijn De prinses op de erwt De nieuwe kleren van de keizer De Chinese nachtegaal Het lelijke eendje De kleine zeemeermin De rode schoentjes Het meisje met de zwavelstokjes De standvastige tinnen soldaat De sneeuwkoningin Duimelijntje De wilde zwanen De tondeldoos Klaas Vaak De mestkever In 2005 opende de Efteling haar 25e sprookje in het Sprookjesbos Het meisje met de zwavelstokjes Eerder waren al De Chinese Nachtegaal De kleine zeemeermin en De rode schoentjes van Andersen in het sprookjespark te bewonderen Sinds 8 november 2012 is ook het sprookje De nieuwe kleren van de keizer te zien Romans Improvisatoren 1835 OT 1836 Kun en Spillemand 1837 De to Baronesser 1848 At være eller ikke være 1857 Lykke-Peer 1870 Drama's Bruden fra Lammermoor 1832 Ravnen eller Broderprøven 1832 Agnete og Havmanden 1833 Festen paa Kenilworth 1836 Den Usynlige paa Sprogø 1839 Mulatten 1840 Maurerpigen 1840 Kongen drømmer 1844 Lykkens Blomst 1845 Den nye Barselstue 1845 Liden Kirsten 1846 Brylluppet ved Como-Søen 1849 En Nat i Roeskilde 1849 Meer end Perler og Guld 1849 Ole Lukøie 1850 Hyldemoer 1851 Nøkken 1853 Han er ikke født 1864 Muziek en Andersen Andersen werkte in zijn leven samen met verschillende componisten en was een groot muziekliefhebber Hij volgde de ontwikkelingen in de muziek met grote interesse Gedurende zijn reizen ontmoette hij Mendelssohn Robert Schumann en Richard Wagner Als ‘theaterman’ had hij met name grote interesse in opera Hij beschreef Wagners muziek voordat het Deense publiek met diens muziek had kennisgemaakt Ook na Andersens dood bleef zijn werk vele componisten inspireren; er verschenen diverse balletten en opera's naar zijn sprookjes en liederen naar zijn gedichten en dat gebeurt ook nu nog In de jaren 1830 werkte Andersen samen met de bekende Deense componist Christoph Ernst Friedrich Weyse aan het romantisch zangspel ’Festen pø Kenilworth’ dat in 1836 in het Koninklijk Theater van Kopenhagen werd opgevoerd Een andere componist met wie Andersen samenwerkte was zijn leeftijdgenoot Johan Peter Emilius Hartmann Deze samenwerking duurde lang en was intensief Hun eerste werk was de opera ’Ravnen eller Broderprøven’ een ambitieus werk in 3 aktes dat in 1832 zijn première kreeg Andersen baseerde dit werk op een toneelstuk van Carlo Gozzi Ook de opera ‘Liden Kirsten’ uit 1844-46 was een resultaat van hun samenwerking Andersen schreef ook een aantal libretto’s voor opera’s Bruden fra Lammermoor een bewerking van The Bride of Lammermoor van Walter Scott voor de componist IF Brendal 1832; Ravnen eller Broderprøven voor JPE Hartmann 1832; Festen på Kenilworth voor CEF Weyse een romantisch zangspel 1836; Brylluppet ved Como-Søen de bruiloft aan het Comomeer voor de Duitse componist Franz Gläser 1849; Nøkken de watergeest ook voor de componist Gläser 1853; Liden Kirsten op44 een opera van JPE Hartmann uit 1846 Muziekwerken geïnspireerd op Andersens werk Dit is geen volledige lijst Niels W Gade Agnete og Havmanden toneelmuziek op 3 1842 August Enna Den lille pige med svovlstikkerne opera 1899 Alexander von Zemlinsky Die Seejungfrau 1903 Igor Stravinsky Solovey Le rossignol muzieksprookje 1908-14 Pesnya solov'ya Chant du Rossignol Paul von Klenau Klein Idas Blumen ballet naar Lille Idas blomster 1916symfonisch gedicht ballet beide gebaseerd op Nattergalen 1917 Charles Villiers Stanford The travelling Companion op146 opera gebaseerd op Rejsekammeraten 1919 Alfred Bruneau Le jardin du paradis conte lyrique gebaseerd op Paradisets have 1921 Alexandre Tansman Le jardin du paradis ballet 1922 Florent Schmitt Le petit elfe ferme-l'oeil op 73 ballet 1923 Nino Rota Il principe porcaro opera gebaseerd op Svinedrengen 1926 Ernst Toch Die Prinzessin auf der Erbse op 43 opera gebaseerd op Prinsessen på ærten 1927 Igor Stravinsky Le baiser de la fée The fairy's kiss allegorisch ballet 1928 Rudolf Wagner-Régeny Der nackte König opera gebaseerd op Kejserens nye klæder 1928 Louis Glass Episoder af H C Andersens eventyr ‘Elverhøj’ op 67 1931 Daniel Sternefeld Mater Dolorosa opera gebaseerd op Historien om en moder 1935 Finn Høffding Det er ganske vist op 37 1940 Poul Schierbeck I Danmark er jeg født op 43 1941 Werner Egk Die chinesische Nachtigall ballet 1953 Else Marie Pade De kleine zeemeermin 1958 Hans Werner Henze L’usignolo dell’imperatore pantomime 1959 Alexandre Tansman Les habits neufs du roi ballet 1959 Alun Hoddinott What the Old Man does is always Right opera 1977 Søren Hyldgaard Hans Christian Andersen Suite for concertband 1997 Edward Ferdinand De Sneeuwkoningin musical 2006 Pet Shop Boys The Most Incredible Thing ballet geïnspireerd op Det Utroligste 2011 Externe links Een hindoeïstische tempel Sanskriet मंदिर is een plaats van aanbidding van Brahma binnen de hindoeïstische religie De tempel is gereserveerd voor het faciliteren van religieuze bijeenkomsten en het uitvoeren van spirituele activiteiten Een hindoeïstische tempel kan een afzonderlijk bouwwerk of een deel van een gebouw zijn Een kenmerk die in de meeste tempels terug te zien is is de aanwezigheid van murti's van de hindoeïstische god waar de tempel aan is gewijd Meestal is dat er één in het bijzonder maar er zijn er ook die aan meer godheden zijn gewijd Wel is er altijd één god die de hoofdrol speelt Ook in Europa zijn Hindoeïstische tempels te vinden zoals de Neasdentempel in Londen en de Sri-Kamadchi-Ampal-tempel in het Duitse Hamm In 2011 werd het plan bekend in Den Haag het grootste Hindoeïstische tempelcomplex van het Europese vasteland te bouwen< ref> Indeling De voorschriften voor de indeling van een Hindoeïstische tempel staan in de Vaastu Shastra een oud-Indiaas geschrift uit 1000-1500 voor christus De ruimtelijke ordening van traditionele Hindoeïstische tempels reflecteert de Hindoeïstische interpretatie van het universum De allerheiligste ruimte heet de Cella hier staat een beeld van de betreffende God In tempels die aan Shiva gewijd zijn staan hier gewoonlijk één of meerdere Lingams Boven de cella staat een toren Voor de cella ligt de bezoekersruimte Dit is de grootste ruimte van de tempel Voor de tempel is dan weer een monumentale toegangspoort geplaatst Veel tempelcomplexen zijn ommuurd Soms is voor het rijdier van de Godheid een aparte tempel ingericht Bouwstijlen De Indiase tempelbouw is op te delen in twee groepen en herkenbaar aan de vorm van de torens De Nagara-stijl die in het noorden van India gebruikelijk was is herkenbaar doordat de torens granaatvormig zijn Bovenop de toren is meestal een geribbelde tulband te zien De hoogste toren bevindt zich boven het heiligste gedeelte de Cella Dravidische-stijl werd in het zuiden toegepast Deze stijl maakt gebruik van torens die van bovenaf gezien rechthoekig zijn Deze torens worden stapsgewijs steeds smaller naar boven toe De torens zijn versierd met taferelen uit de Hindoeïstische mythologie Het bovenste dak is zadelvormig en heet de stupis In Zuidoost-Azië zijn ook oude Hindoeïstische tempels te vinden Deze hebben hun eigen stijl die niet onder bovenstaande stijlen valt Gopuram De gopuram is dé blikvanger van Hindoeïstische tempelcomplexen in het zuiden van India Het is de toren boven de toegangspoort in de tempelmuur Grote tempelcomplexen hebben vaak meerdere gopurams Oorspronkelijk was de gopuram dan ook slechts bedoeld als toegangspoort Vanaf de 12e eeuw werden deze torens echter steeds hoger en weelderiger versierd De Sri Ranganathaswamy-tempel in Srirangam heeft de grootste gopuram ter wereld Referenties Indië of Oost-Indië ter onderscheiding van West-Indië; samen ook wel de Indiën is de historische naam van een groot gebied in vooral koloniaal Azië Welke gebieden precies onder Indië vallen varieert nog wel van tijd tot tijd maar ruwweg kan men stellen dat het de gebieden zijn die tegenwoordig Zuid-Azië en Zuidoost-Azië genoemd worden Geschiedenis In de late middeleeuwen en renaissance was dit gebied bekend als de bron van de specerijen die in Europa evenals in het oosten zelf zeer begeerd waren Dat was om de algemene smaak van het eten te versterken en te kruiden maar vooral ook om de bedorven smaak van voedsel dat op het punt van ontbinding staat of zelfs al bedorven was te maskeren Voor de uitvinding van de koelkast was dit een algemeen probleem voor voedsel bewaring De specerijenhandel was dan ook zeer winstgevend Aanvankelijk was deze handel in handen van de Arabieren die de specerijen naar Egypte vervoerden maar nadat Vasco da Gama in 1498 als eerste de zeeroute naar Indië bevoer kwamen de handelsroutes al snel in handen van het Portugese koloniale rijk De Portugezen bleven echter ook niet alleen en eind 16e eeuw waren het vooral de Nederlanders en de Engelsen die elkaar het gebied betwistten De Britse Oost-Indische Compagnie en de Vereenigde Oostindische Compagnie werden opgericht en na verloop van tijd kwam er een verdeling waarin de Nederlanders vanuit Batavia op Java de Indonesische archipel beheersten en de Britten het Indisch subcontinent en de tegenoverliggende gebieden Birma en Maleisië inclusief Singapore in hun invloedssfeer kregen In de negentiende eeuw groeiden deze uit tot twee grote koloniale rijken Nederlands-Indië nu Indonesië en Brits-Indië later uiteengevallen in de hoofdzakelijk hindoeïstische federale staat India zelf en twee kleinere moslimstaten Pakistan en het daarvan afgescheiden Bangladesh India Met Indië wordt soms ook vooral in Vlaanderen de republiek India aangeduid Zie ook Oostindië in Groningen Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS of kortweg Islamitische Staat IS uitspraak ie es Arabisch الدولة الاسلامية في العراق والشام ad-Dawla al-Islāmiyya fi al-Irāq wa-sh-Shām afkorting داعش Daisj is een jihadistisch-salafistische militie en een zelfbenoemde staat die delen van Syrië en Irak omvat Het gebied waar IS actief is is het gebied dat vroeger de Levant heette IS streeft naar een kalifaat een staat die door een kalief dat wil zeggen een opvolger van de islamitische profeet Mohammed wordt geregeerd In juni 2014 waren al meer dan een miljoen Irakezen vanwege het geweld van IS hun woonplaats ontvlucht De Verenigde Naties houden IS verantwoordelijk voor diverse schendingen van mensenrechten en oorlogsmisdaden Amnesty International claimt dat etnische zuiveringen "op een historische schaal" plaatsvinden door IS IS wordt gezien als een terroristische organisatie door onder meer de Verenigde Naties Syrië Libanon Irak Israël de Europese Unie de Verenigde Staten Australië Canada Indonesië Maleisië de Verenigde Arabische Emiraten Egypte India en Rusland Meer dan 60 landen voeren direct of indirect oorlog tegen IS Doel Het doel van Islamitische Staat in Irak en de Levant is jihad tegen de Amerikanen in Irak en tegen iedereen die volgens IS met hen samenwerkt voornamelijk sjiieten en het stichten van een islamitisch kalifaat in Irak Syrië en omliggende Arabische landen De na 1918 getrokken grenzen in het Midden-Oosten dienen te worden uitgewist Dit kalifaat zou derhalve het gehele Midden-Oosten Noord-Afrika het Iberisch Schiereiland al-Andalus Turkije en de Balkan moeten omvatten Hiertoe tracht IS ook buiten Irak en Syrië een aanwezigheid op te bouwen en provincies vilayets te stichten Ideologisch verwante groeperingen al dan niet daartoe aangemoedigd zweren trouw aan IS Dit heeft zich al voorgedaan in Libië in Derna Egypte in de Sinaï de Gazastrook Algerije Marokko Of IS daadwerkelijk zeggenschap over deze groeperingen heeft is echter twijfelachtig Christenen jezidis en andere niet-moslims krijgen de keus zich te bekeren als dhimmi als niet-moslim belasting djizja te betalen of om te komen door het zwaard Niet-salafistische soennieten soefis en sjiieten worden gezien als afgedwaald van de ware leer en krijgen eveneens de keuze tussen de dood of bekering tot de salafistische puristische vorm van de islam die IS propageert Actieve strijders Strijdmacht van IS Over de totale strijdmacht die IS ter beschikking staat bestaan slechts schattingen Schattingen van de CIA moesten voortdurend worden bijgesteld De Russische generale staf schatte het aantal IS-strijders op 70000 terwijl Koerdische bronnen over 200000 strijders spreken Belangrijker is het feit dat IS een grote hoeveelheid zware wapens heeft buitgemaakt op de legers van de Iraakse en de Syrische regering Bovendien beschikt de beweging over een harde kern van ervaren strijders Rekrutering Zoals ook gebeurde tijdens de Syrische burgeroorlog maar daar in mindere mate trekken veel mannen uit andere landen naar het gebied om vooral aan de zijde van IS mee te vechten IS werft actief onder jonge mannen om voor de organisatie te strijden Een deel van deze mannen zijn geradicaliseerde moslims maar een ander deel bestaat uit nieuwe bekeerlingen die zich voelen aangetrokken tot de eenvoudige extremistische boodschap van IS Er zouden in totaal ten minste 15000 strijders uit 80 landen aan de zijde van IS meestrijden Hieronder bevinden zich Saoedi's 7000 Tunesiërs 5000 en Jordaniërs 2500 maar ook uit Frankrijk België Nederland en Duitsland zouden mannen toetreden tot IS Het aantal Britten zou 200 tot 2000 bedragen Ook uit China en zelfs uit Japan zouden strijders zijn toegetreden Buitenlandse jihadisten voornamelijk wanneer zij niet de Arabische taal spreken staan onderaan de rangorde binnen IS Ze worden gewantrouwd en onderworpen aan vernederingen Buitenlandse jihadistische bewegingen als Boko Haram en Abu Sayyaf hebben solidariteit met IS betuigd Ook onafhankelijke of aan het Vrij Syrisch Leger FSA gelieerde rebellengroepen in Syrië lopen soms in hun geheel over naar IS die succesvoller lijkt in de bestrijding van Assads troepen Landen uit de westerse wereld vinden het hun verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat zo min mogelijk mannen aan de kant van IS in het gebied gaan vechten Er bestaat angst dat zij verder zullen radicaliseren en strijdervaring opdoen die zij vervolgens bij terugkeer zullen gebruiken voor terroristische daden Ook in China en de Filipijnen bestaat deze angst namelijk dat door deze kruisbestuiving separatistische en jihadistische groeperingen worden gestimuleerd Daarbij roept IS lone wolves alleen werkende terroristen die zich met IS-gedachtegoed identificeren op tot het plegen van aanslagen Een Nederlands sprekende Koerdische man die tegen IS vocht verklaarde dat strijders van IS die door zijn kamp gevangen worden genomen meteen worden geëxecuteerd< ref> Geschiedenis Ontstaan Islamitische Staat in Irak en de Levant werd in 2003 als Al Qaida in Irak en later in 2014 als Islamitische Staat in Irak ISI opgericht als vereniging van vaak aan Al Qaida verbonden jihadistische organisaties om naar eigen zeggen de soennitische Irakezen te beschermen en de islam te verdedigen Na het uitbreken van de Syrische burgeroorlog in 2011 werd het werkterrein uitgebreid met Syrië door in januari 2012 Jabhat al-Nusra het steunfront te stichten Al vrij snel ontstond er echter onenigheid tussen ISI en al-Nusra waarbij de laatste de steun van Al Qaida kreeg Reden hiervoor was dat waar Al Qaida wilde dat ISI in Irak en al-Nusra in Syrië zich toelegden op het bestrijden van respectievelijk de legers van Irak Syrië en de Verenigde Staten ISI ook op grote schaal onschuldige burgers sjiieten alevieten en vrijzinnige moslims doodde Hierop begon ISI zelf in Syrië te opereren en noemde zich voortaan de Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS IS weigerde in Syrië samen te werken met andere jihadistische opstandelingengroepen zoals het aan Al Qaida gelieerde Jabhat al-Nusra en bestreed deze lange tijd evenzeer als het Syrische regeringsleger Hoewel de organisatie oorspronkelijk uit Al Qaida is voortgekomen trok Al Qaida-leider Ayman al-Zawahiri uiteindelijk in januari 2014 zijn handen van ISIS af Op 29 juni 2014 hernoemde de terreurbeweging zichzelf tot Islamitische Staat of IS Sinds het offensief in Irak in juni 2014 leken IS en al-Nusra weer vrede te hebben gesloten maar nadien waren er toch weer regelmatig confrontaties In de grensgebieden tussen de twee landen zouden al-Nusra-strijders zich zelfs hebben aangesloten bij IS IS veroverde grote delen van Oost-Syrië die aansluiten op het door IS veroverde gebied in Irak 2014 In juni 2014 begon IS een offensief tegen het leger van Irak Tegenstanders van IS die gevangen werden genomen werden geëxecuteerd Opmars IS veroverde vanuit het noorden van het land de steden Mosoel Tikrit Baiji Saadiyah en Jalawla IS heeft tevens honderden gijzelaars vooral journalisten en hulpverleners in Syrië en buitenlandse arbeiders in Irak leven soms al jaren in gevangenschap Hierbij maakt IS geen onderscheid tussen vijandige strijders of onschuldige burgers Zo houdt IS ook kleine kinderen en soennitische burgers gevangen onder mensonterende omstandigheden Volgens de Verenigde Naties worden kinderen van minderheidsgroepen gemarteld verkracht en vermoord< ref> 16 juni viel ook Tel Afar in handen van strijders van IS Dat was de laatste grote stad in het noorden van Irak die ze nog niet hadden veroverd De Turkmenen de grootste bevolkingsgroep van de stad zijn deels soennitisch en deels sjiitisch maar wilden zich niet mengen in het sektarisch geweld Bij de inname van de stad werd heftig gevochten en vielen volgens de Turkse media vele doden Een deel van de 200000 inwoners is naar soennitisch Koerdisch gebied gevlucht een ander deel naar sjiitische dorpen op het platteland Een strategisch doel van IS is Baiji de grootste raffinaderij van Irak< ref> In de vierde week van het offensief in Irak werd Bagdad grotendeels omsingeld Soennitische en sjiitische dorpen ten noorden westen en zuiden van de hoofdstad vielen in handen van IS Het Iraakse leger probeerde tevergeefs Tikrit te heroveren Op 30 juni publiceerde IS een propagandavideo waarin volgens de terreurbeweging te zien zou zijn hoe zij een gebouw nabij Mosoel tot ontploffing brengen waar zij voornamelijk sjiieten in hadden opgesloten< ref> In juli begon IS een offensief tegen de Syrische Koerden die een eigen autonome regio genaamd Ro­ja­va hebben De Syrische Koerden worden steeds meer door de Turkse Koerden door de PKK ondersteund In juli begon Islamitische Staat ook een offensief tegen de Syrische overheid Ze slaagden erin basissen in het oosten van Syrië te veroveren om hun gebied te consolideren Een aardgasveld dat door Islamitische Staat werd veroverd werd door de Syrische overheid heroverd< ref> IS zou het soennitisch deel van Irak in rap tempo hebben kunnen veroveren omdat zij daarbij steun kregen van het Naqshbandi soefi-leger onder leiding van oud-leden van de Baath-partij van Saddam Hoessein De twee partijen verschillen echter fundamenteel over hun religieuze opvatting de soefis staan een seculiere staat voor Andere factoren die de snelle opmars bevorderden waren de verdeeldheid binnen de Iraakse regering de weigering van de Koerden om met de centrale regering op te trekken en de steun van de soennitische bevolking die het beu was door de sjiitische meerderheid als tweederangs burgers te worden behandeld IS kon met grote moeite doordringen buiten de soennitische driehoek in het midden van Irak rond de stad Samarra waarbuiten ze immers vrijwel geen draagvlak van de bevolking hadden IS bleek bovendien niet in staat om deze plaatsen die als het meest radicaal van het land bekendstaan volledig onder controle te houden daar de meeste soennitische stammen in de regio zich tegen hen keerden en de hulp inriepen van het Iraakse leger Bij gevechten tussen IS en het Iraakse leger zouden in dit gebied vele honderden sjiitische vrijwilligers en IS-strijders zijn omgekomen Volgens Human Rights Watch pleegden beide partijen oorlogsmisdaden als massa-executies en martelingen maar zijn deze misdaden oververtegenwoordigd van de kant van IS Het Naqshbandi soefi-leger raakte begin juli tevens in een strijd met IS verwikkeld in de soennitische driehoek IS executeerde 12 Naqshibandi in het stadje Saadiya ten noorden van Bagdad< ref> Jezidi's In Mosoel voerde IS gedurende juli een etnische zuivering uit vrijwel alle christenen jezidis en sjiieten werden de stad uit gejaagd bekeerd of geëxecuteerd Ook soennieten in de stad die zich tegen IS uitspraken werden vermoord Halverwege juli 2014 zouden al bijna 12 miljoen mensen voor IS naar de Koerdische Autonome Regio zijn gevlucht< ref> In de Sinjarbergen werden tienduizenden jezidis door IS belegerd De Amerikaanse luchtmacht dropte voedselpakketten en water en wisten de Koerden een corridor naar de bergen te veroveren zodat de meeste jezidis konden ontsnappen Hoewel de opmars in juli en augustus 2014 vertraagd leek duurde deze nog steeds voort Hoewel de Koerden betere weerstand konden bieden wist IS een aantal plaatsen en de Mosoeldam op hen te veroveren De hoofdstad Erbil werd bedreigd waarop de Amerikaanse luchtmacht bombardementen op IS uitvoerde en diverse landen de Koerden met wapenleveranties steunden Nadat Al-Maliki zich gedwongen zag af te treden verklaarden soennitische stammen in de provincie Anbar dat zij met de nieuwe Iraakse premier wilden samenwerken om IS te bestrijden Onthoofdingen Eind juli 2014 onthoofdde IS tientallen Syrische soldaten in Raqqa waarna hun hoofden op palen in het centrum van de stad werden gespiest< ref> Eén van de middelen die IS gebruikte voor hun propaganda was het op internet zetten hoe gevangen genomen journalisten en hulpverleners werden onthoofd Op deze manier werden vermoord James Foley persfotograaf Steven Sotloff journalist David Haines hulpverlener en Alan Henning ook hulpverlener Duitsland en Frankrijk leverden in augustus 2014 wapens en materieel aan de Koerden die zich militair tegen IS verzetten In september 2014 besloten verschillende andere westerse landen om gevechtsvliegtuigen naar het gebied te sturen om daar stellingen van IS te bombarderen Groot-Brittannië België Denemarken en Nederland< ref> Nederland opereert alleen boven Irak Een extra reden voor Engeland om de strijd tegen IS te steunen waren de onthoofdingen David Haines en Alan Henning kwamen uit Engeland Op 16 november maakte IS bekend dat de Amerikaanse hulpverlener Peter Kassig was onthoofd tijdens een massa-executie met achttien gevangen Syrische officieren en piloten uit het leger van president Assad< ref> Eén van de beulen die voorafgaand aan de executie zich meer dan eens tegen het westen richtte was een uit Londen afkomstige man Verspreiding operaties en uitroepen kalifaat Op 21 juni nam IS controle over de steden Tur-Aibil aan de Jordaanse grens en Al-Walid bij Syrië Ook Saoedi-Arabië dat zelf veel IS-financiers huisvest stuurde zijn leger naar de grens met Irak 30000 Saudi's namen hier de plaats in van het Iraakse leger dat de grens halsoverkop had verlaten om noordelijker gelegen steden te beschermen tegen aanvallen van IS Het Saoedische koningshuis zou zich tevens zorgen maken omdat IS dreigementen heeft geuit richting de heilige steden Mekka en Medina Volgens IS zouden deze plaatsen zijn voorzien van afgodsbeelden ter verering van het koningshuis Nadat het offensief in Irak was vastgelopen verstevigde IS zijn greep op het oosten van Syrië Met de in Irak buitgemaakte wapens werden andere rebellen verdreven uit de provincie Deir ez-Zor Tevens zette IS de wapens in tegen de Koerden vlak bij de grens met Turkije waarna de Turken het leger mobiliseerden langs de grens Een week eerder zou IS een Iraaks depot met chemische wapens hebben bemachtigd< ref> De Syrische regering beschuldigde de terreurbeweging eerder al van het gebruik van gifgassen in de Syrische burgeroorlog IS zette de aanval op de Koerden in Syrië door en in september veroverden de terroristen tientallen dorpen rond de Koerdische stad Kobani Zo'n 140000 Koerden vluchtten in enkele dagen tijd naar Turkije Op 29 juni 2014 maakte IS bekend dat leider Abu Bakr al-Baghdadi Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai Volgens IS moeten alle moslims wereldwijd de nieuwe kalief erkennen een aanspraak die al spoedig door vooraanstaande islamitische geleerden wereldwijd met klem werd weersproken Tevens zouden zij een plan bekend hebben gemaakt om binnen 5 jaar de gehele islamitische wereld te veroveren inclusief het Iberisch Schiereiland en het voormalige Byzantijnse Rijk Coalitie tegen IS In het vierde kwartaal van 2014 sloten landen een bondgenootschap tegen IS Met militaire middelen door het uitvoeren van bombardementen en het afschieten van raketten begonnen de landen van de coalitie de strijd tegen IS De regeringen van diverse landen in de Golf stellen zich ook tegen IS op en laten Amerikaanse straaljagers vanaf hun grondgebied aanvallen op IS uitvoeren< ref> Volgens John Kerry de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken is in de strijd tegen IS het volgende nodig Met militaire middelen IS bestrijden IS afsnijden van hun financiële middelen Voorkomen dat personen uit het Westen zich bij IS aansluiten De ideologie van IS weerleggen IS kan alleen definitief worden verslagen wanneer een leger over land IS verdrijft Volgens velen waaronder Bert Koenders de minister van Buitenlandse Zaken voor Nederland gaat de strijd tegen IS nog jaren duren maar het is in geen geval de bedoeling dat westerse landen op Iraaks en Syrisch grondgebied meedoen IS verdrijven moet in eerste instantie het leger van Irak zelf doen Niet deel uitmakend van de coalitie maar niettemin tegenstanders van IS zijn De regering-Assad met wie de coalitie openlijke samenwerking weigert; Iran dat de Syrische en Iraakse regeringen steunt en onafhankelijk van de coalitie intervenieert ten gunste van de Koerden en Iraakse regering De coalitie bemoeit zich niet met de Iraanse interventie en steun terwijl Israel deze veroordeelt China en Rusland die eveneens Assad steunen zouden graag samenwerking met of deelname aan de coalitie door Iran zien; voor de VS is dat voorlopig niet bespreekbaar Door de regering-Assad en Iran gesteunde sjiitische groeperingen zoals Hezbollah en de Houthis Rivaliserende streng-islamitische groeperingen zoals Al Qaida en de Taliban Hoewel Israël beducht is voor IS met name door aanwezigheid in zowel Syrië als de Sinai heeft het zich voorlopig afzijdig gehouden Het beschouwt Iran als een groter gevaar dan IS en is bang dat het Westen in ruil voor Iraanse steun concessies doet betreffende het Iraanse nucleaire programma Ook is het bang dat een overwinning voor Assad en diens bondgenoten leidt tot een sterkere aanwezigheid van oa Hezbollah Kobani Het overheersende nieuws dat in het derde kwartaal van 2014 uit het gebied kwam was de slag om Kobani het beleg van IS van de Syrische stad Kobani aan de grens met Turkije Een coalitie met onder meer de Verenigde Staten bombardeert de stad om de Koerdische strijders te ondersteunen en de burgers van Kobani tegen IS te beschermen Hoewel het leven van de burgers in groot gevaar is intervenieert Turkije niet omdat de bevolking van Kobani een voornamelijk Koerden zijn Wel staat Turkije de Peshmarga dat zijn Koerden uit Irak toe in Kobani de Koerden daar te gaan helpen De stad is voor het grootste deel verwoest 2015 In januari 2015 nam IS twee Japanse gijzelaars gevangen en dreigde hen te onthoofden omdat Japan geld ter beschikking had gesteld voor de opvang van vluchtelingen van IS wat klaarblijkelijk als een tegen IS gerichte daad werd geïnterpreteerd Japan trachtte met de Jordaanse regering tot een uitruil van de Japanse gijzelaars en de Jordaanse piloot Moaz al-Kasasbeh tegen een Jordaanse jihadiste te komen maar uiteindelijk onthoofdde IS beide Japanse gijzelaars< ref> Een door IS gevangen genomen journalist John Cantlie wordt door IS gebruikt en waarschijnlijk gedwongen reportages te maken voor IS Uit deze reportages zou blijken dat IS een goed georganiseerde staat zou hebben opgebouwd dat het dagelijks leven gewoon doorging dat de bevolking bevrijd was van hun regeringen die zich door de Amerikaanse en Iraanse regeringen als marionetten zouden laten gebruiken en dat IS de slag om Kobani zou hebben gewonnen Ook uitte Cantle kritiek op de coalitie wiens bommen voornamelijk onschuldige burgers zouden treffen< ref> In januari 2015 wisten de Syrische Koerden IS uit Kobani te verdrijven De Koerden grepen hierop het verkregen momentum aan om vrijwel het gehele oorspronkelijk bezette gebied te heroveren waarbij het weinig tegenstand van IS ontmoette In januari 2015 bleek dat IS een macht in Afghanistan had opgebouwd Op 3 februari werd bekend dat Al-Kasasbeh al op 3 januari door IS om het leven was gebracht door middel van levend verbranden Op 10 februari werd door haar familie en de Amerikaanse regering bevestigd dat de Amerikaanse hulpverleenster Kayla Mueller was overleden In augustus van 2013 was ze door IS gevangen genomen die maakte haar overlijden eerder bekend Volgens IS was ze als gevolg van een Jordaanse luchtaanval om het leven gekomen De Amerikaanse regering gaf geen commentaar op deze verklaring In februari 2015 heeft een tak van IS in Libië 21 koptische christenen uit Egypte onthoofd De Egyptische president zei dat zijn land op een "passende manier" op de dood van de Egyptische onderdanen zou reageren< ref> Zowel Egypte als Libië voerden luchtaanvallen op doelen van IS in Libië uit waarbij tientallen IS-strijders werden gedood Frankrijk zette het vliegkampschip Charles de Gaulle tegen de IS in< ref> Mosoel De IS had Mosoel in het noordwesten van Irak in het begin van 2015 nog stevig in handen Daarom bereidden de Verenigde Staten een militaire aanval op Mosoel voor die vooral door Irakese militairen moest worden uitgevoerd In het noordoosten van Syrië werden in de tweede helft van februari door de IS een groot aantal meer dan 200 christenen ontvoerd< ref> Tikrit In juni 2014 had de IS Tikrit veroverd Het Iraakse leger poogde aanvankelijk tevergeefs de stad te heroveren Veel inwoners zijn sinds de inname op de vlucht geslagen Organisatie Tot Islamitische Staat in Irak en de Levant behoorde onder andere Al Qaida in Irak De emir van Al Qaida in Irak Abu Hamza al-Muhajir werd op vrijdag 20 april 2007 uitgeroepen tot minister van Oorlog voor Islamitische Staat Na zijn dood op 18 april 2010 werd hij opgevolgd door Abu Suleiman al-Naser De eerste emir van de Staat was Abu Abdullah al-Rashid al-Baghdadi die na zijn dood eveneens op 18 april 2010 werd opgevolgd door Abu Bakr al-Baghdadi IS heeft naar eigen zeggen de provincies Anbar Diyala Ninawa en delen van Babel en Wasit in handen Baquba werd als hoofdstad van Islamitische Staat in Irak en de Levant aangemerkt In de steden Ramadi en Falluja heeft IS de meeste aanhangers In de Syrische burgeroorlog strijdt zij zowel tegen de regering van Bashar al-Assad als tegen diverse andere rebellengroeperingen in Syrië inclusief zowel gematigd religieuze als jihadistische groeperingen Strijders van IS bleken door hun jarenlange ervaring in het vechten tegen Amerikaanse sjiitische en Koerdische legers in Irak het meest getraind en succesvol in de Syrische burgeroorlog tegen het leger van Assad Hierdoor sloten veel andere doorgewinterde strijders uit Noord-Afrika en Tsjetsjenië zich bij hen aan en konden zij in korte tijd een groot deel van Noordoost-Syrië in handen nemen Hun aantrekkingskracht op lokale rebellen is echter kleiner omdat het doel van IS geen democratie of verdrijving van Assad is De beweging is enkel uit op het consolideren van grondgebied om haar eigen interpretatie van de islam te verspreiden De praktijken van IS vertonen veel gelijkenis met die van de Taliban in het grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan Zo kreeg de terreurbeweging volledig de controle in handen over de stad Raqqa waar ze haar strikte vorm van de sharia implementeert Alleen al voor de stad Mosoel publiceerde IS een lijst van 50 moskeeën die vernietigd moeten worden In moskeeën die de terreurbeweging heeft opgeblazen lagen tevens eeuwenoude korans en Hadith-verzamelingen die in vlammen zijn opgegaan Behalve de aanslagen en willekeurige moorden op yezidi's zouden in de tweede helft van 2014 op eigen gebied 1878 personen zijn geëxecuteerd Het merendeel 1175 bestond uit burgers waaronder 8 vrouwen en 4 kinderen die de opgelegde streng-islamitische wetgeving hadden overtreden 120 personen waren lid van IS en werden gestraft voor ongehoorzaamheid of voor militaire tegenvallers tegen onder andere de Peshmarga De rest bestond uit voormalige troepen van Assad en lokale stammen die zich tegen IS hadden verzet< ref> Onderwijs voor meisjes werd verboden Voor jongens zijn er in het door IS gecontroleerde gebied alleen nog religieuze scholen madrassa die het radicale gedachtegoed van de terreurbeweging onderwijzen Video's van diploma-uitreikingen van basisscholen die door IS op sociale media werden gezet tonen jonge kinderen in camouflagekleding en zwarte martelaarsgewaden In Mosul hielden ouders massaal hun kinderen thuis uit protest tegen het door IS opgelegde curriculum IS pretendeert een islamitische staat of kalifaat op te bouwen en tracht als zodanig legitimiteit op te bouwen; in de eerste plaats in het eigen gebied en in de tweede plaats als gebaar richting met name soennieten in het buitenland Zo heeft de staat een sociaal hulpprogramma en liet ambtenaren in het veroverde gebied in functie blijven zolang ze zich naar de wensen van IS schikten Zowel een reguliere als een zedenpolitie zijn in functie en dwingen de door de beweging opgelegde normen af Ook kondigde IS aan een eigen valuta in te willen voeren In Dabiq worden de harde maatregelen inclusief seksslavernij van yezidi-vrouwen gerechtvaardigd en bevinden zich interviews met gevangenen oa westerse gevangenen en een gevangengenomen Jordaanse piloot en jihadgangers geïnterviewd Jonge meisjes van 14 en 15 jaar zijn in het oorlogsgebied terechtgekomen waar IS fatwas heeft uitgegeven die de strijders het recht geeft om geslachtsgemeenschap te hebben met zon kind door voor een nacht in een schijnhuwelijk te treden Onder Syrische vluchtelingen zouden nog jongere meisjes zijn verkocht als seksslaaf aan rijke wahabis en pedofielen Sleutelfiguren IS is voortgekomen uit een coalitie van jihadistische opstandelingen in Irak die samenwerken met het baathistische Leger van de Mannen van de Naqshbandi Orde waarin zich veel oud-Baathisten bevinden Een deel van deze voormalige kaders uit Saddam Hoesseins regime heeft de extremistische leer van IS aanvaard is geradicaliseerd en bekleedt met name in Irak sleutelfuncties Ook in Syrië mogen ambtenaren uit het Assad-regime in functie blijven zolang ze gehoorzamen aan IS Het monsterverbond tussen IS en de Naqshibandi levert IS aan de ene zijde bestuurlijke en militaire ervaring en verschaft de ex-Ba'athisten van de Naqshibandi een nieuwe machtsbasis Sleutelfiguren binnen IS zijn Abu Bakr al-Baghdadi werkelijke naam Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai de leider en zelfbenoemde kalief Sinds hij het kalifaat uitgeroepen heeft laat hij zich aanduiden als kalief Ibrahim Hij vertoont zich zelden in het openbaar Abu Muslim al-Turkmani werkelijke naam Fadel Ahmed Abdullah al-Hiyali een ex-kolonel uit het Iraakse leger ten tijde van Saddam Hoessein Had tot zijn dood eind 2014 de leiding over de Iraakse operaties van IS Abu Ali al-Anbari een ex-generaal uit het Iraakse leger ten tijde van Saddam Hoessein die de leiding heeft over de Syrische operaties van IS Abu Ayman al-Iraqi werkelijke naam Adnan Latif Hamid al-Sweidawi hoofd van de militaire raad de shura van IS Abu Mohammad al-Adnani werkelijke naam Abu Mohammad al-Adnani al-Shami heeft een achtergrond als verzetsstrijder tegen de Amerikaanse invasie in Irak sinds 2003 en heeft de leiding over officiële communicaties van IS Abu Omar al-Shishani of Abu Omar de Tsetsjeen werkelijke naam Tarkhan Tayumurazovich Batirashvili is een belangrijke commandant en heeft waarschijnlijk de IS-troepen aangevoerd in de slag om Kobani Hij was oorspronkelijk een orthodox-christelijke maar ethnisch Tsjetsjeense Georgier met een christelijke vader en moslimmoeder Hij vocht mee in het Georgische leger in de Georgisch-Russische Oorlog in 2008 en bekeerde zich vrij snel daarna tot de islam waarop hij een radicale levenshouding aannam en zich bij jihadistische groeperingen aansloot Hij is zeer herkenbaar omdat hij zijn gezicht niet maskert en een lange rode baard heeft Overigens worden de meeste niet-Arabische jihadisten binnen IS niet hoog aangeslagen Jihadi John werkelijke naam Mohammed Emwazi geboren als Muhammad Jassim Abdulkarim Olayan al-Dhafiri is een Engelse in Koeweit geboren moslim van Iraakse afkomst Hij heeft voor de camera verscheidene gijzelaars onthoofd en politieke leiders en landen bedreigd Hij staat zodanig bekend als beul van de IS Ook bewaakte hij gijzelaars met 3 andere Engelse moslims De gevangenen herkenden hun accent en dit leverde hen de bijnaam de Beatles op Emwazi die duidelijk de belangrijkste van het groepje was werd John genoemd naar John Lennon De media veranderden dit in Jihadi John Aqsa Mahmood een vrouwelijke jihadiste uit Glasgow die naar de IS trok er trouwde en nu voor de IS propaganda maakt< ref> Middelen IS is met een geschat vermogen van meer dan 2 miljard dollar de rijkste terreurbeweging in de wereld Dit vermogen maakt het succes van de organisatie mogelijk Hoewel donaties aanvankelijk de belangrijke inkomstenbron vormden trekt IS inmiddels voornamelijk inkomsten uit criminele activiteiten in en het te gelde maken van economische hulpbronnen in het bezette gebied IS heeft inkomsten uit de handel in aardolie IS probeert oliebronnen te veroveren en te behouden In de regio bestaat reeds een netwerk van illegale oliehandel en geïmproviseerde raffinaderijen daterend uit de tijd van Saddam Hoessein toen aanvankelijk de Koerden en later de onder embargo staande Iraakse regering geld verdiende aan de oliesmokkel Koerdische en Syrische handelaren fungeren als tussenpersonen In 2003 werden vele kostbaarheden uit het Nationaal Museum van Irak in Bagdad gestolen Sindsdien worden er in Irak en Syrië heel veel antieke voorwerpen gestolen wat zeer ten koste gaat van het materieel erfgoed van het gebied Ook voor IS is de verkoop van gestolen kunst een bron van inkomsten Kunstroof is in het gebied een groot probleem Deze vindt veelvuldig plaats doordat tal van archeologische vindplaatsen worden leeggeroofd< ref> IS wordt ook gesteund door individuele donaties uit Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten Donaties vormen met 50 miljoen dollar op jaarbasis met 2% maar een klein deel van de inkomsten Op kleinere schaal heeft IS inkomsten uit de plundering van banken diefstal van staatseigendom afpersing van winkeliers belasting van christenen en het heffen van tol Dit levert IS gezamenlijk op jaarbasis met 360 miljoen dollar 12% op 120 miljoen dollar of 4% wordt op jaarbasis verdiend met het kidnappen van belangrijke personen om losgeld te innen Met de cementindustrie wordt 292 miljoen dollar of 10% van de jaarlijkse inkomsten verdiend met de verkoop van fosfaten 300 miljoen dollar 10% en van voedingsmiddelen 200 miljoen dollar 7% IS betaalt strijders een salaris variërend van 400 tot 600 dollar per persoon per maand Strijders krijgen vaak huizen en auto's toegewezen die vluchtelingen hebben achtergelaten of die zijn geconfisqueerd Ook ontvangen burgerlijk ambtenaren die onder Assad dienden en het IS-kalifaat zijn blijven dienen in veel gevallen nog salaris van dezelfde regering al moeten ze daarvoor wel naar de door de regering beheerste gebieden om hun geld te halen Steun Deze groepen hebben steun voor IS verklaard ofwel volledig of gedeeltelijk Boko Haram< ref> Bangsamoro Islamitische Vrijheidsstrijders< ref> Jemaah Islamiyah< ref> Ansar al-Sharia Tunisië Ansar al-Sharia Libië< ref> Mujahideen Shura Council in the Environs of Jerusalem< ref> Islamitische Beweging van Oezbekistan< ref> Jamaah Ansharut Tauhid Saoedi-Arabië Hoewel Saoedi-Arabië zelf ontkent dat ze IS steunen zeggen onder meer de Iraakse president Nouri al-Maliki NBC de BBC en The New York Times dat Saoedi-Arabië IS financiert< ref> Turkije Turkije wordt ervan beschuldigd IS te steunen vooral door de Syrische Koerden Volgens journalist Patrick Cockburn zijn er sterke aanwijzingen voor een zekere mate van samenwerking tussen de Turkse inlichtingendiensten en IS hoewel de precieze aard van de relatie troebel zou zijn In Turkije zelf veroorzaakt IS toenemende politieke polarisatie tussen secularisten en islamisten< ref> Java Indonesisch Jawa is een eiland in de Republiek Indonesië Het eiland is 132000 km² groot ruim drie keer zo groot als Nederland en heeft meer dan 143 miljoen inwoners 2014 Daarmee is het het dichtstbevolkte eiland van Indonesië met gemiddeld 864 mensen per vierkante kilometer De hoofdstad en tevens residentie van Indonesië Jakarta ligt op de noordwestkust van Java Jakarta met de voorsteden wordt gewoonlijk de Jabotabek genoemd een acroniem voor Jakarta Bogor Tangerang Bekasi Deze grootstedelijke regio met een totale oppervlakte van 6400 km² ongeveer even groot als Noord-Brabant en Nederlands Limburg tezamen heeft een bevolking van ongeveer 20 miljoen Jakarta-stad met een oppervlakte van 66432 km² zelf heeft een bevolkingsaantal van 10 miljoen Op Java liggen veel vulkanen waaronder de Bromo en de Merapi voor het laatst uitgebarsten in 2010 en behorend tot de 16 gevaarlijkste vulkanen Geografie Java vormt onderdeel van de 6000 kilometer lange Soendaboog een eilandenketen die loopt van de Andamanen tot aan de Molukken Sumatra ligt ten noordwesten van het eiland en Bali ligt ten oosten ervan Ten noord-noordoosten ligt Borneo ten noordoosten Celebes Ten zuiden liggen Christmaseiland en Cocoseilanden die tot Australië behoren Aan de noordkant van Java ligt de Javazee aan de zuidkant ligt de Indische Oceaan Stedelijke gebieden Hieronder volgt een lijst van stedelijke gebieden met meer dan een miljoen inwoners volgens een niet officiële schatting van 2009< ref> Bestuurlijke indeling Java herbergt vier provincies Bantam vier regentschappen West-Java Jawa Barat zestien regentschappen Midden-Java Jawa Tengah negenentwintig regentschappen Oost-Java Jawa Timur negenentwintig regentschappen Verder is er een speciaal gebied; Jogjakarta dat de status van provincie heeft alsmede een speciaal hoofdstedelijk gebied; Jakarta dat ook de status van provincie heeft Er zijn plannen tot oprichting van twee nieuwe provincies; Cirebon en Surakarta Geschiedenis In de Midden-Javaanse periode 8ste tot de 10e eeuw was sprake van een hindoeïstisch-boeddhistisch rijk dat zijn centrum in het binnenland van Midden-Java moet hebben gehad getuige de overblijfselen van onder andere de Borobudur Het rijk was gebaseerd op de klassieke rijstcultuur Rond 1000 verschuift het centrum naar Oost-Java het stroomgebied van de Brantas-rivier Van hieruit was een directer contact met de zee mogelijk Het koninkrijk Majapahit 1294 tot 1527 vormde het hoogtepunt van de Oost-Javaanse periode in de Javaanse geschiedenis Het was een mengsel van een klassieke rijststaat en een maritieme staat Mojopahit kende een overzeese expansie met als gevolg dat in theorie Majapahit bijna het hele gebied van het huidige Indonesië beheerste Met de intensivering van de zeehandel in de 16e eeuw en de komst van de islam verplaatste het zwaartepunt zich naar de noordkust van Java waar een keten van havensteden ontstond met islamitische heersers die zich losmaakten uit het gezag van Majapahit welke staat dan ook ten onder ging Aan het eind van de 16e eeuw kwam in het hart van Midden-Java rond het huidige Solo Surakarta en Jogjakarta een nieuwe macht op het rijk Mataram De kracht van dit nieuwe centrum was gelegen in de beheersing van de rijstcultuur van het eiland Toen de VOC op Java arriveerde en Batavia stichtte maakte het rijk Mataram een snelle expansie door Alleen het Westen waaronder Batavia werd niet door Mataram beheerst De rijksorganisatie bestond uit concentrische cirkels In het centrum van het rijk Nagara lag de hoofdstad met in het centrum de kraton paleiscomplex van de Javaanse sultan Om het paleis lagen de wooncomplexen van de rijkselite In de streken rond de hoofdstad Nagara Agung lagen de apanages ambts- of salarisvelden van de Javaanse rijkselite Er was nog nauwelijks sprake van een monetaire economie daarom werden de beloningen gedaan in de vorm van een stuk land waarvan de toegewezen persoon de inkomsten voor zichzelf mocht houden Als derde cirkel om de kernregio heen lag de Manca Nagara Buiten-Stad dit waren de belastingopbrengende gebieden Belasting werd betaald in de vorm van agrarische producten en arbeids- of herendiensten De macht werd door persoonlijke relaties in stand gehouden zogenaamde patroon-cliëntrelaties Dit gaf de staat een ingebouwde instabiliteit Naarmate een gebied verder van het hof verwijderd lag was de macht van de vorst er geringer Omdat sprake was van een koningscultus aan het hof waarbij de vorst een tussenpersoon was tussen de goden- en mensenwereld was het niet geoorloofd om tegen de vorst in opstand te komen Ook werd er een bewuste huwelijkspolitiek gevoerd om de belangen goed over het rijk te spreiden Javaanse vorsten waren niet in staat een staand leger van grote omvang op de been te houden In tijden van oorlog waren zij afhankelijk van een boerenmilitie De effectiviteit van de militaire macht liet daarom te wensen over zeker in de veraf gelegen gebieden Het VOC-bestuur was noch modern noch traditioneel Modern waren de duidelijke gezags- en bevelsstructuur binnen de VOC Wat in de top werd besloten werd aan de basis ook uitgevoerd Men hield een vrij grote militaire macht op de been en men had de beschikking over voldoende reserves in de vorm van mankracht en gelden Daarnaast waren een aantal overeenkomsten met de Aziatische staten in haar omgeving Zo was er een kloof tussen centrum Batavia en periferie Ook het eigenbelang van de VOC-dienaren was een traditionele factor VOC-beambten hadden naast hun activiteiten voor de Compagnie vaak privé-belangen die veelal via patroon-cliënt relaties werden georganiseerd De architect van de Mataramse expansie was sultan Agung de grote sultan die regeerde van 1613 tot 1646 Enkel het westen van Java met Bantam als belangrijke stapelplaats voor de specerijenhandel viel niet onder zijn gezag Ten oosten van Bantam hadden de Nederlanders een fort gebouwd dit werd later Batavia Aanvankelijk waren de Nederlands-Javaanse contacten vriendschappelijk Sultan Agung wilde de Nederlanders als bondgenoot inschakelen om Bantam te onderwerpen De VOC weigerde waarna de sultan in 1628 en 1629 probeerde om Batavia te veroveren hetgeen mislukte De opvolger van sultan Agung de soesoehoenan verheven ook wel soenan of sunan Amangkurat I die regeerde van 1646 tot 1677 had minder charisma en trachtte het rijk middels een schrikbewind bijeen te houden Dit lukte hem niet; het Javaanse rijk begon uiteen te vallen De banden met de Nederlanders werden weer aangehaald om van hieruit geen moeilijkheden te krijgen Na 1654 ontstonden er weer problemen omdat de vorst probeerde de handel van de kuststeden opnieuw onder een koninklijk monopolie te stellen Hierdoor ontstond grote schade voor de VOC Vooral op Java hebben grote opstanden en bevrijdingsoorlogen gewoed Ze waren bijna succesvol Van 1674 1677 was sprake van een opstand onder leiding van de Madoerese prins Trunajaya In 1677 naderden de opstandelingen de kraton; de Soesoehoenan vluchtte en overleed Vanaf dat moment raakte de VOC betrokken bij het gezag over Java Na de dood van Amangkurat I riep zijn zoon de kroonprins de hulp van de Nederlanders in Omdat de opstandelingen al in 1676 de voor Nederland belangrijke noordkustgebieden begonnen te plunderen was na een langdurige interne discussie als besloten om beperkt militair in te grijpen Dit echter alleen om de belangen aan de Noordoostkust veilig te stellen In juli 1677 werd een verdrag gesloten waarbij de Nederlanders hielpen het gezag te herstellen en de Javanen de onkosten hiervan zouden vergoeden en de Nederlanders zouden vrijgesteld worden van de vorstelijke tolheffingen Zo trok Anthonio Hurdt van 1678 tot 1680 met een huurlingenleger de binnenlanden van Java binnen De nieuwe vorst kwam echter zijn afspraken met de VOC niet na Na de moord op de permanente vertegenwoordiger aan het hof François Tack werden de directe betrekkingen tussen de VOC en Mataram voor 20 jaar verbroken In 1700 leidde de Balinese ex-slaaf Soerapati een opstand In de loop van de 18e eeuw waren er diverse oorlogen binnen het Javaanse rijk opvolgingsproblemen en religieuze motieven speelden daarbij vaak een rol In de jaren veertig werd een opstand van de Chinezen door de kraton gesteund het gevolg was een complete uitmoording van de Chinezen binnen de muren van Batavia De VOC verleende steeds weer steun aan de in haar ogen legitieme Javaanse vorst waarbij steeds verdergaande concessies werden geëist die uitliepen op rechtstreekse verwerving van grondgebied Geschiedkundigen zijn het niet eens over de rol die de VOC speelde bij het steeds verder uiteenvallen van het Javaanse rijk MC Ricklefs beschouwt de VOC als een bedervende factor terwijl anderen als LW Nagtegaal en WGJ Remmelink de oorzaak meer in de instabiliteit van de Javaanse machtsverhoudingen zochten Duidelijk is wel dat de VOC geen gerichte politiek voerde om te komen tot gebiedsuitbreiding De VOC werd als het ware op Java naar binnen gezogen In 1755 werd als gevolg van een opvolgingsprobleem het Mataramse rijk in twee delen gesplitst Surakarta het huidige Solo en Jogjakarta Sindsdien heerste er op Midden-Java een betrekkelijke vrede De VOC beheerste de gebieden aan de noordkust De inkomsten daaruit wogen echter niet op tegen de kosten van de oorlogsuitgaven die er in de eerste helft van de 17e eeuw nodig waren om dit gebied te pacificeren De machtspositie op Java tov de beide Javaanse rijken werd dan ook minder Bij het uitbreken van de 4de Engelse Zeeoorlog moest zelfs een beroep op de Javaanse vorsten worden gedaan voor militaire ondersteuning Zo werden diverse steden aangevallen door de Engelsen onder andere Gresik tijdens de aanval op Gresik en werd het eiland in 1811 tijdelijk ingenomen door de Engelsen De Javaanse economie herstelde zich sterk Door de gebrekkige belastinginning kwam dit vooral ten goede aan de Javaanse boerenstand sikep De voedselproductie nam sterk toe evenals de bevolking De rurale economie begon in snel tempo verder te monetariseren Door zowel het herstel van het gezag als het economisch herstel werden de Javaanse rijken in de eerste decennia van de 19e eeuw een geduchte tegenstander voor de Nederlanders In 1825 leidde de Javaanse prins Diponegoro een opstand waarbij hij op een gegeven moment nagenoeg geheel Java onder controle kreeg De Nederlandse regering dacht er serieus over de archipel op te geven Maar Diponegoro werd op tijd door verraad uitgeschakeld In 1830 kwam hij in Magelang Midden-java onder bescherming van de witte vlag voor een gesprek met de Nederlandse opperbevelhebber op Java generaaI De Kock Deze nam tegen alle geldende regels in Diponegoro gevangen Diponegoro werd berecht en verbannen De opstand zakte in elkaar In het Indonesië van nu wordt Diponegoro als nationale vrijheidsheld vereerd Aardbeving 27 mei 2006 Op zaterdag 27 mei 2006 werd de regio Yogyakarta getroffen door een krachtige aardbeving met een kracht van 62 op de schaal van Richter De regio Bantul ten zuiden van de stad Jogjakarta werd het zwaarst getroffen Op 1 juni 2006 stond het dodental op meer dan 6200 Talen Op Java wordt Javaans Indonesisch Soendanees Madoerees en Balisch gesproken zie afbeelding door respectievelijk Javanen mensen uit Jakarta Soendanezen Madoerezen en Balinezen Bezienswaardigheden op Java Nationaal Park Baluran De tempel van Borobudur De tempel van Prambanan De vulkaan Bromo Het Diengplateau met vijf tempels De vulkaan Krakatau dit eiland ligt weliswaar vlak bij Java maar het hoort bij de provincie Lampung in het zuiden van Sumatra Theeplantages van Puncak Steden zoals oa Bandung Jogjakarta en Jakarta Zie ook Invasie van Java Java-oorlog Eerste slag in de Javazee Tweede slag in de Javazee Tweede slag in de Javazee Indonesië van A tot Z Aardbeving Java 2006 Een kalifaat Arabisch خلافة khilāfa Turks Hilafet is een staat die geregeerd wordt door een kalief dat wil zeggen een opvolger van de islamitische profeet Mohammed Met de benaming kalifaat derhalve te vertalen als "opvolgerschap" eist een staat zodoende rechtstreeks de politieke erfenis van Mohammed op en staat daarmee in rang boven een sultanaat en een emiraat Vrijwel altijd beweert de heersende dynastie van een kalifaat dan ook af te stammen van Mohammed in het bijzonder van zijn dochter Fatima Zahra Ook symboliseert een kalifaat de eenheid van de Oemma al is dit sinds de val van Damascus in 750 al niet meer feitelijk het geval geweest Indeling In de geschiedschrijving wordt onderscheid gemaakt tussen de zogeheten hoofdkalifaten die rechtmatige opvolgers zouden zijn en de tegenkalifaten die onrechtmatig tegen een hoofdkalifaat in opstand zouden zijn gekomen Deze indeling is arbitrair omdat zij in grote mate afhankelijk is van de – mogelijk subjectief gedreven – geschiedschrijver maar over het algemeen is deze als volgt Hoofdkalifaten 632-661 Rashidun-kalifaat 661-750 Omajjaden-kalifaat ook Kalifaat van Damascus 750-1258 Abbasiden-kalifaat ook kalifaat Bagdad 1250-1517 het "Schaduwkalifaat" van het Mamelukken-sultanaat Caïro soms meegerekend 1517-1924 Ottomanen-kalifaat van het Ottomaanse Rijk Tegenkalifaten 909–1171 Fatimiden-kalifaat ook Isma'ilieten-kalifaat 929–1031 kalifaat Córdoba Omajjaden van Andalusië 1121–1269 Almohaden-kalifaat 1809–1903 kalifaat Sokoto zelden meegerekend Einde en herstelpogingen De Turkse Nationale Vergadering schafte op 3 maart 1924 het kalifaat af op instigatie van de seculiere Mustafa Kemal Atatürk in het kader van diens hervormingen die op modernisering en scheiding van kerk en staat in de nieuwe Turkse republiek waren gericht Dit heeft veel moslims teleurgesteld en met de opkomst van religieus fundamentalisme vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw zijn er door islamisten verscheidene pogingen gedaan om weer een kalifaat op te richten dan wel het oude kalifaat in ere te herstellen zoals Al Qaida en Kalifaatstaat 2014 In de zomer van 2014 werd op drie verschillende plekken in de wereld een kalifaat uitgeroepen Het is onduidelijk wat de legitimiteit en de onderlinge verhouding is tussen de drie Islamitische Staat Ar-Raqqah Irak en Syrië De Iraaks-Syrische soennitische rebellengroep Islamitische Staat in Irak en de Levant IS die ontstond tijdens de Syrische burgeroorlog 2011–heden en in juni 2014 een offensief in Noord-Irak begon proclameerde op 29 juni 2014 een kalifaat onder de naam "Islamitische Staat" met hun leider Abu Bakr al-Baghdadi als kalief De Islamitische Staat met Ar-Raqqah als hoofdstad claimt een territorium van het Iraakse gouvernement Diyala tot en met het Syrische gouvernement Aleppo Dit gebeurde tijdens een offensief van het Iraakse regeringsleger om de groepering uit Tikrit te verdrijven Boko Haram Gwoza Nigeria In navolging van IS riep Abubakar Shekau van de Nigeriaanse terroristische rebellengroepering Boko Haram op 24 augustus 2014 het kalifaat uit in de stad Gwoza in de noordoostelijke staat Borno Het was niet duidelijk of Boko Haram daarmee een tegenkalifaat had uitgeroepen voor zover bekend heeft Shekau zich niet als kalief opgeworpen; bovendien zou Shekau volgens het Nigeriaanse leger al in 2013 zijn gedood en zijn dubbelganger Mohammed Bashir in september 2014 hetgeen echter wordt betwijfeld< ref> Ansar al-Sharia Derna Libië Op 23 augustus 2014 werd Ansar al-Sharia-leider Abu Sufian bin Qumu uitgeroepen tot kalief in het Oost-Libische stadje Derna dat al maandenlang een islamistenbolwerk was In oktober 2014 sloten verschillende islamistenfacties in Derna zich aaneen en zwoeren trouw aan Abu Bakr al-Baghdadi waarmee de stad onderdeel werd van het IS-kalifaat< ref> Kenia of Kenya officieel de Republiek Kenia of de Republiek Kenya is een staat in Oost-Afrika Het land grenst in het noorden aan Ethiopië in het oosten aan Somalië in het zuidoosten aan de Indische Oceaan in het zuiden aan Tanzania in het zuidwesten aan het Victoriameer in het westen aan Oeganda en in het noordwesten aan Zuid-Soedan Geschiedenis Prehistorie en vreemde overheersingen Uit fossielen die in Oost-Afrika zijn gevonden kan worden opgemaakt dat hier rond twee miljoen jaar geleden al mensachtigen rondliepen Uit recente vondsten bij het Turkanameer blijkt dat mensachtigen als Homo habilis en Homo erectus vanaf respectievelijk ongeveer 25 miljoen jaar en 18 miljoen jaar geleden in Kenia hebben geleefd Meer dan 2000 jaar geleden verschijnt de Urewe-cultuur rond het Victoriameer De bewoners kennen ijzersmelttechnieken en leven van landbouw wat veeteelt en ook jacht De moderne geschiedenis van het gebied begint in de 8e eeuw als Arabieren zich aan de oostkust vestigen In 1497 bereikte Vasco da Gama Kenia Portugese handelaren vestigden zich in de 16e eeuw aan de Keniaanse kust tot ze in 1720 weer door de Arabieren werden verdreven In 1885 vestigden de Duitsers een protectoraat dat de bezittingen van de sultan van Zanzibar omvatte In 1888 arriveerde de British East Africa Company in het gebied De Duitsers zagen af van strijd om het gebied en droegen hun bezittingen aan de kust in 1890 over aan de Britten De Britten vormden het Oost-Afrikaanse Protectoraat en zo werd het gebied een Britse kroonkolonie Er werden spoorwegen aangelegd waardoor het binnenland ook beter bereikbaar werd Voor de bouw van de spoorwegen werden veel Indiërs naar Afrika gehaald Ook trokken veel Europeanen naar het gebied waarvan velen een plantage begonnen meestal om koffie te telen Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog dienden veel Kenianen in het Britse leger Dit droeg bij aan een toenemend nationalisme Er ontstond een nationalistische beweging en de roep om onafhankelijkheid werd steeds sterker Van oktober 1952 tot december 1959 was in Kenia de noodtoestand van kracht als gevolg van een opstand tegen het Britse bewind de zogenaamde Mau Mau-opstand In 1957 werden onder Brits gezag vrije verkiezingen gehouden De Kenya African National Union van Jomo Kenyatta won en vormde een regering Onafhankelijke republiek Op 12 december 1963 werd Kenia onafhankelijk Jomo Kenyatta werd president Na zijn dood in 1978 werd hij opgevolgd door Daniel arap Moi die in totaal vier keer werd herkozen Beide regimes kenmerkten zich door veel corruptie en vriendjespolitiek De oppositiebeweging en media werden onderdrukt Onder internationale druk werd arap Moi gedwongen te hervormen Hij schreef nieuwe verkiezingen uit in 2002 Moi was volgens de grondwet niet herkiesbaar maar hij schoof Uhuru Kenyatta zoon van naar voren Deze verloor de verkiezingen echter van oppositieleider Mwai Kibaki die tot president werd gekozen In 2007 stelde Kibaki zich verkiesbaar voor een tweede termijn Na de verkiezingen van 27 december 2007 wees het verkiezingscomité drie dagen later Kibaki als winnaar aan Volgens het verkiezingscomité versloeg hij zijn opponent Raila Odinga met een marge van 232000 stemmen Odinga beschuldigde Kibaki van verkiezingsfraude en op enkele plekken in Kenia brak geweld uit President Kibaki werd hierna meteen beëdigd voor een tweede termijn Het geweld breidde zich hierna verder uit Kibaki en aanhangers van Odinga beschuldigden elkaar onderling van etnische zuiveringen De protesten en de daarmee samenhangende gewelddadigheden bleven tot in februari aanhouden zonder dat een oplossing in zicht leek te komen Er vielen uiteindelijk 1500 doden onder andere in het westen van het land en in de sloppenwijken van Nairobi Ook raakten er als gevolg van de onlusten zo'n 600000 Kenianen ontheemd Een bemiddelingspoging van oud-secretaris-generaal van de Verenigde Naties Kofi Annan werd eind januari ingezet Deze leidde eind februari tot een compromis dat onder meer de vorming van een coalitieregering inhield waarbij Kibaki president bleef en Odinga premier werd Op 13 april 2008 werd deze nieuwe coalitieregering gepresenteerd< ref> Op 4 augustus 2010 werd een referendum gehouden over een nieuwe Keniaanse grondwet die onder meer de macht van de president moet inperken ten gunste van het parlement en regio's en hervormingen op het gebied van landverdeling behelst De bestaande grondwet geeft de president volgens velen te veel macht wat wordt gezien als een erfenis van de alleenheerschappij van Daniel arap Moi president van 1978 tot en met 2002 Zo komen er een senaat en 47 kiesdistricten die elk een eigen bestuur en veel autonomie hebben Het ja-kamp won zoals verwacht met grote meerderheid 67% De opkomst was 71% en het referendum verliep in tegenstelling tot de nasleep van de verkiezingen van eind 2007 vreedzaam De presidentsverkiezingen in maart 2013 ontwikkelden zich in een strijd tussen premier Raila Odinga namens de ODM en Uhuru Kenyatta kandidaat namens de KANU en zoon van Kenia's eerste president Jomo Kenyatta Odinga behaalde 4331 procent van de stemmen tegenover 5007 procent voor Kenyatta Deze uiterst krappe meerderheid werd door Odinga meteen aangevochten maar op 30 maart 2013 legde Odinga zich toch bij de overwinning van zijn tegenstander neer Het Keniaans Hooggerechtshof bepaalde ook dat Kenyatta een geldige overwinning had behaald Op 9 april werd Kenyatta beëdigd als president Tijdens de beëdiging legde hij zijn hand op dezelfde bijbel die zijn vader in 1964 bij diens beëdiging had gebruikt Geografie Kenia heeft een oppervlakte van 582646 km² waarvan ongeveer 13400 km² water is De hoogste berg in Kenia is de Mount Kenya 5199 meter dit is de op één na hoogste berg in Afrika na de Kilimanjaro in Tanzania Het gebied van Mount Kenya is zeer vruchtbaar en daarom worden de lagergelegen gebieden dan ook gebruikt voor landbouw Bestuurlijke indeling Kenia is onderverdeeld in acht provincies mkoa Bevolking Kenia is een land met een grote etno-culturele diversiteit Etnische groepen Kikuyu 22% Luhya 14% Luo 13% Kalenjin 12% Kamba 11% Kisii 6% Meru 6% andere Afrikaanse groepen 15% waaronder de Embu Kuria Masaï Mijikenda Somaliërs Swahili Turkana en de Yaaku en niet Afrikaanse groepen Aziaten Europeanen en Arabieren 1% Talen Kenia is een meertalig land De officiële talen zijn het Engels geïntroduceerd tijdens de Britse koloniale overheersing tussen 1890 en 1964 en het Swahili dat in heel Oost-Afrika als lingua franca fungeert tussen de verschillende volken sinds enkele eeuwen voor de koloniale overheersing Volgens Ethnologue worden er in Kenia totaal 61 talen gesproken< ref> Vrijwel allemaal zijn dit talen die hun oorsprong hebben op het Afrikaanse continent Deze talen kunnen worden onderverdeeld in drie taalfamilies; Bantoetalen die vooral in het midden en zuidoosten van het land worden gesproken Nilotische talen in het westen en Koesjitische talen in het noordoosten Religie Protestant 45% rooms-katholiek 33% moslim 10% inheemse religies 10% en overigen 2% Economie De belangrijkste inkomstenbronnen zijn export van koffie en thee daarnaast toerisme naar nationale parken en wildreservaten De economische groei hapert echter al jaren In het begin van de jaren negentig kromp de economie zelfs waarna de regering in 1993 besloot tot liberalisering Importheffingen en prijscontroles werden afgeschaft De hervormingen werden gesteund door de Wereldbank het IMF en andere donoren en leidde tot een groei van 45 procent over 1995 en 1996 Daarna zakte de groei weer in Binnenlandse conflicten brachten de toeristenindustrie schade toe Primaire sector De meerderheid van de beroepsbevolking werkt in de landbouw toch bedraagt deze sector maar 26% van het bruto nationaal product Kenia voorziet zichzelf volledig van voedsel uitgezonderd graan toch kan het nog zeer veel uitvoeren naar het buitenland Kenia’s belangrijkste landbouwproducten zijn sisal pyrethrum grondstof voor een insectenbestrijdingsmiddel tarwe suiker ananas en katoen Buiten deze zijn er ook de vrij nieuwe sectoren zoals de bloemen- en groenteteelt Er wordt tevens koffie en thee geteeld maar dit is voornamelijk om uit te voeren Een nadeel voor deze sector is de steeds terugkomende lange periodes van droogtes waardoor slechts 13% van het land het hele jaar door effectief gebruikt kan worden Onderwijs Sinds de onafhankelijkheid van Kenia in 1963 is het onderwijssysteem enkele keren hervormd Het huidige systeem stamt uit 1985 en werd geïntroduceerd door president Daniel arap Moi Dit 8-4-4-systeem houdt in dat kinderen 8 jaar basisonderwijs ontvangen waarna ze het Kenya Certificate of Primary Education KCPE krijgen Vervolgens volgen ze vier jaar middelbare school dat het Kenya Certificate of Secondary Education KCSE oplevert Vervolgens kan er een vierjarige universitaire opleiding gevolgd worden Enkele privéscholen houden echter nog steeds vast aan het systeem dat in het Verenigd Koninkrijk gebruikt wordt Van alle kinderen in Kenia volgt zon 85% het basisonderwijs Van alle kinderen die de basisschool succesvol doorlopen gaat 75% door in het voortgezet onderwijs Van alle scholieren die hun KCSE behalen studeert 60% zon 38% van het totaal aantal kinderen verder bijvoorbeeld op ambachtsscholen of publieke of particuliere universiteiten in het land zo'n 950000 Kenianen hebben in het buitenland gestudeerd overwegend in landen als India het Verenigd Koninkrijk Canada de Verenigde Staten Rusland en Oeganda Er zijn 48 universiteiten in Kenia 22 daarvan zijn openbaar en 26 zijn particulier De oudste universiteit van het land is de Universiteit van Nairobi sinds 1970 De openbare universiteiten in Kenia zijn Flora en fauna De fauna en flora in Kenia zijn zeer gevarieerd zo zijn er meer dan 80 wilde zoogdiersoorten en over de duizend verschillende vogels In de vele natuurparken komen veel leeuwen zebra’s giraffes nijlpaarden olifanten en luipaarden voor In de nabijheid van het Victoriameer zijn er veel flamingo’s en neushoorns Klimaat Kenia heeft een tropisch klimaat Dit wordt beïnvloed door de Indische Oceaan en de dichte locatie op de evenaar Daardoor is het praktisch even lang donker als licht en zijn de dagen bijna het hele jaar door even lang Aan de kust is er dag en nacht een constante hoge temperatuur en een hoge luchtvochtigheid Naarmate men verder het binnenland in trekt wordt de lucht droger en de nachten kouder Neerslag Neerslag valt in Kenia in twee periodes van maart tot en met mei en eind oktober tot en met december Meestal valt de neerslag in korte stortbuien of tijdens een storm die duidelijk voorspelbaar is door het snel samentrekken van de wolken Ook kan het in Kenia langdurig regenen In oktober 2011 viel er in een week tijd bijna 1000mm regen Vaak veranderen de niet verharde wegen na een regenbui in modderpoelen De wegen zijn zo slecht dat er veel kuilen worden gevormd dit is slecht voor het werkverkeer dat hinder ondervindt van de kuilen De Keniaanse stad Kericho staat bekend als de plaats op aarde waar het het vaakst hagelt gemiddeld op 132 dagen per jaar Zie ook Monumenten op de Werelderfgoedlijst Lijst van Afrikaanse muzikanten Externe links Bibliografie grotendeels in het Engels samengesteld door Jan Hoorweg Afrika Studiecentrum Leiden Noten Kwel is grondwater dat onder druk aan de oppervlakte uit de bodem komt In het algemeen ontstaat kwel door een ondergrondse waterstroom van een hoger gelegen gebied naar een lager gelegen gebied De grootte van het debiet wordt gemodelleerd met de wet van Darcy waarin de doorlatendheid van de materialen een rol speelt Kwel kan zich afspelen over afstanden van enkele meters tot vele kilometers Kwelwater vormt bronnen In een modern ontwaterd gebied wordt kwelwater meestal weggevangen in sloten voordat het in het maaiveld aan de oppervlakte treedt Dit is één van de oorzaken van verdroging van de natuur Kwel heeft vaak een bijzondere waterkwaliteit Vooral diepe kwelstromen die eeuwenlang door de bodem hebben gestroomd zijn zuurstof- en voedselarm en vaak kalk- en ijzerhoudend Dit leidt tot bijzondere flora Een plant als waterviolier geldt als kwelindicator Het voedselarme karakter van oude kwel wordt verder versterkt doordat het vaak ijzerhoudend is IJzer bindt de meststof fosfaat waarmee weilanden bemest worden en maakt het kwelwater minder geschikt voor planten die voor hun groei sterk op de aanwezigheid van fosfaat leunen Zodra het zuurstofarme ijzerhoudende kwelwater aan de oppervlakte komt en zuurstof uit de lucht opneemt zal het opgeloste ijzer oxideren tot onoplosbare ijzeroxiden welke uitvlokken en neerslaan Hierdoor zal het water rond het kwelpunt sterk roestkleurig worden Kwel wordt ook wel aangeduid als achterloopsheid of onderloopsheid vooral in verband met kunstwerken zoals dijken Ontstaan van natuurlijke kwel De grondwaterstroming het reliëf en de geomorfologische opbouw van een gebied bepalen of er kwel ontstaat Op de hogere delen van een gebied zakt het regenwater in de bodem Een deel van dit water stroomt af als freatisch grondwater en komt zo direct in sloten en plassen terecht De rest dringt door de slecht doorlatende laag heen en komt uiteindelijk in het eerste watervoerende pakket of dieper terecht Of het diepere grondwater aan de oppervlakte zal komen wordt bepaald door het verschil in stijghoogte tussen het freatische grondwater en dit diepere grondwater De wet van de communicerende vaten zegt dat water door de zwaartekracht van het ene vat naar het andere stroomt tot de waterniveaus gelijk zijn In een hellend gebied zal het water van het hoger gelegen infiltratiegebied naar het lager gelegen gebied gaan stromen Water dat op hoger gelegen delen is geïnfiltreerd en door de slecht doorlatende laag is gepasseerd heeft een grotere stijghoogte Hierdoor is er een drukverschil en treedt het diepe grondwater als kwel aan de oppervlakte Zie ook artesische bron Polderdijkskwel Bij dijken langs polders is kwel een normaal fenomeen Door sloten evenwijdig aan de dijk te graven is de afvoer van het kwelwater gewaarborgd Deze vorm van kwel treedt vooral op tussen twee polders met een hoogteverschil bijvoorbeeld een oude veenpolder naast een droogmakerij De veenpolders in Nederland liggen tussen 0 en 2 meter onder NAP Droogmakerijen zijn tot ruim 6 meter diep In veel veengebieden lekt het water weg naar de diepere polders Bijvoorbeeld het veengebied van rond de Nieuwkoopse plassen verliest water aan de Polder Groot-Mijdrecht Om het water in de sloten op peil te houden moet er water worden ingelaten De waterkwaliteit in de Nieuwkoopse plassen verandert hierdoor en natuurwaarden komen onder druk Rivierdijkskwel Kwelwater kan ook naar boven komen bij hoge waterstanden in een rivier Het kwelwater komt dan onder de dijken door Wanneer dit zich voordoet kan het de voorbode zijn van een dijkdoorbraak zie piping en kwelweglengte Zoute of brakke kwel Bij gebieden die onder zeeniveau liggen komt ook zoute of brakke kwel voor Hierbij komt brak water onder dijken of duinen door omhoog in poldergebieden Enerzijds verlaagt dit de kwaliteit van de grond voor landbouw met name tuinbouw anderzijds was het zilte water bijvoorbeeld in Noord-Holland boven het IJ het gebied van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland een belangrijke reden dat de sloten de kanalen en de boezem niet dichtgroeiden Verder geeft een licht zilte grond een betere smaak van in die gebieden geproduceerde kaas Menselijke beïnvloeding van grondwaterstroming In Nederland wordt het watersysteem al eeuwenlang op kleine en grote schaal beïnvloed De aanleg van polders is het bekendste voorbeeld Maar in het oosten en zuiden van Nederland is ook grootscheeps de ontwatering aangepakt die de natuurlijke kwel in Nederland tot een fractie van wat het ooit was heeft gereduceerd Met de aanleg van kanalen zoals het Twentekanaal werd niet alleen de scheepvaart en de industrie gestimuleerd het land werd in de wijde omtrek veel droger en meer geschikt voor de landbouw Dergelijke kanalen snijden vaak diep in de bodem en beïnvloeden daarmee grondwaterstromen zeer sterk Kwel neemt af of verdwijnt geheel Ook de ontwatering op kleine schaal beïnvloedt het voorkomen van kwel volgens hetzelfde principe Vooral langs de oostflank van de Veluwe is de kwelstroom sterk Deze kwelstroom is eeuwenlang benut door het graven van sprengen Met deze watergangen werd een gestage schone waterbron aangeboord die gebruikt werd in watermolens wasserijen en brouwerijen Ook in de polders rondom de Veluwe is nog veel kwel Het grondwater dat hier aan de oppervlakte treedt kan duizenden jaren oud zijn Daardoor is het weinig vervuild en voedselarm De sloten in deze polders herbergen een flora dat aan dit milieu gebonden is en als bijzonder wordt gekenmerkt Dit komt mede doordat de meeste sloten en vaarten in andere poldergebieden vaak voedselrijk zijn De kweldruk vanaf de Veluwe is in de laatste decennia van de twintigste eeuw verminderd door de aanleg van de Flevopolders die ook een deel van het grondwater naar zich toe trekken alsmede door waterwinning op de Veluwe zelf Noten Zie ook Grondwaterhydrologie Karst geografie Dit is een lijst van personen die overleden zijn in 2015 Januari Februari Maart April 1 april Billy Butler 69 Amerikaans soulzanger< ref> Misao Okawa 117 Japans oudste persoon ter wereld< ref> Cynthia Powell 75 Britse ex-vrouw van John Lennon< ref> Nicolae Rainea 81 Roemeens voetbalscheidsrechter< ref> 2 april Manoel de Oliveira 106 Portugees filmregisseur< ref> Steve Stevaert 60 Belgisch politicus< ref> Robert H Schuller 88 Amerikaanse televisiedominee< ref> Lucht-luchtraketten zijn raketten die vanaf een vliegtuig of helikopter afgevuurd worden op een ander vliegend doel De eerste lucht-luchtraketten waren ongeleide pijlen aangedreven door buskruit die in de Eerste Wereldoorlog als doel hadden vijandelijke luchtschepen neer te halen Deze raketten hadden een bereik van ongeveer 115 meter Moderne lucht-luchtraketten zijn geleide wapens voortgestuwd door een raketmotor die hun doel kunnen raken op meer dan honderd km afstand Het doel wordt vernietigd door de explosieve lading die de raket draagt Geschiedenis Eerste Wereldoorlog In de Eerste Wereldoorlog werden raketten gebruikt met als doel vijandelijke luchtschepen neer te halen Successen waren echter beperkt en aan het einde van de oorlog werden ze vervangen door Pomeroy kogels een type kogel gevuld met nitroglycerine dat brand veroorzaakt Behalve moeilijk te richten waren deze raketten ook gevaarlijk in het gebruik doordat de vliegtuigen waarop ze bevestigd waren ook brandbaar waren Een van de belangrijkste raketten uit de Eerste Wereldoorlog is de Le Prieur raket met een bereik van 115 m Deze raket werd voor het eerst gebruikt in de Slag om Verdun Tweede Wereldoorlog Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werden lucht-luchtraketten opnieuw gebruikt dit keer om bommenwerpers aan te vallen De traditionele manier van bommenwerpers neerhalen met machinegeweren was niet effectief genoeg omdat de vijandelijke bommenwerpers inmiddels uitgerust waren met staartgeschut De eerste praktische lucht-luchtraket de Duitse R4M raket bleek uiterst effectief maar kwam te laat om nog iets te veranderen aan het luchtoverwicht dat de geallieerden inmiddels hadden De Amerikanen en Sovjets ontwikkelden ook hun eigen raketten na het ondergaan van aanvallen door de Duitsers Na de Tweede Wereldoorlog In de jaren 1950 werden de geleide lucht-lucht raketten ontwikkeld deze vervingen al snel hun ongeleide varianten vanwege een veel grotere raakkans en een groter bereik Een uitzondering hierop is de nucleaire McDonnell Douglas AIR-2 Genie die nog tot de jaren 80 bewaard bleef Lange tijd waren de infrarood en semiactief geleide varianten dominant Zelfs in Operatie Desert Storm vielen de meeste luchtoverwinningen nog steeds ten deel aan de AIM-7 Sparrow Vanaf de jaren 70 waren de United States Navy en het leger van de Iraanse sjah de eerste die een actief geleide lucht-luchtraket in gebruik namen de AIM-54 Phoenix In 1983 volgden de Sovjet-Unie met de R-37 Pas in de jaren 90 werden actief geleide lucht-luchtraketten gemeengoed Een andere innovatie van de laatste tijd is het gebruik van ramjet aandrijving Hoewel een geheime raket met ramjet aandrijving al in de Eerste Golfoorlog werd gebruikt zullen de eerste niet geheime lucht-luchtraketten met deze aandrijving de komende jaren pas in gebruik worden genomen Gebruik Sinds de tweede generatie straaljagers zijn deze standaard uitgerust met lucht-luchtraketten Dit bleek niet altijd even succesvol De Amerikaanse F-4 Phantom II waarbij het boordkanon was weggelaten en lucht-luchtraketten dus het enige wapen waren bleek nogal kwetsbaar tegen de veel wendbaardere MiG-17 die alleen een boordkanon had Hierbij dient wel aangetekend te worden dat dit meer aan de training van de piloten lag dan aan de raketten zelf Tegenwoordig is de lucht-luchtraket eigenlijk het enige wapen dat op jachtvliegtuigen gebruikt wordt Toch worden om de fouten uit het verleden niet te herhalen alle jachtvliegtuigen nog steeds uitgerust met een boordkanon In de afgelopen jaren zijn lucht-luchtraketten in vrijwel elk gelijkwaardig conflict gebruikt In de Irak-Iranoorlog 1980-1988 schoot Iran tussen de 35 en 45 Iraakse vliegtuigen neer Ook in de jaren 80 haalde de Britse RAF 72 Argentijnse vliegtuigen neer in de Falklandoorlog De eerste Nederlandse luchtoverwinning met een lucht-luchtraket duurde nog tot 24 maart 1999 toen een F-16 een AIM-120 AMRAAM afvuurde op een Servische MiG-29 in het kader van Operatie Allied Force Helikopters zijn meestal niet uitgerust met lucht-luchtraketten dit omdat ze gemaakt zijn om gronddoelen aan te vallen Het radarsysteem dat nodig is om luchtdoelen aan te vallen is dan overbodig gewicht Een aantal helikopters heeft wel de mogelijkheid om infrarood geleide lucht-luchtraketten mee te nemen ter zelfverdediging Een van deze helikopters is de Kamov Ka-50 die R-73 raketten af kan vuren Dit is mogelijk doordat de piloot het doel aan kan geven via zijn helm Lucht-luchtraketten kunnen in principe ook vanaf de grond worden afgevuurd als luchtdoelraket Dit levert een kostenbesparing bij de ontwikkeling en productie op omdat vrijwel dezelfde raket voor het hele leger geproduceerd kan worden Het nadeel hiervan is dat het bereik van de raketten kleiner is wanneer ze van de grond afgevuurd worden De RIM-7 Sea Sparrow is zo'n raket Alle fregatten van de Koninklijke Marine zijn hiermee uitgerust< ref> Opbouw Elke lucht-luchtraket bestaat uit een aantal onderdelen de belangrijkste hiervan zijn Het geleidingssysteem meestal in de punt van de raket geplaatst; De explosieve lading achter het geleidingssysteem; Het aandrijvingssysteem; Het besturingssysteem Deze worden hieronder uitgelegd Geleiding Alle moderne lucht-luchtraketten maken gebruik van een manier om hun doel te vinden en in de gaten te houden om eventuele koerscorrecties te maken Omdat een luchtdoel over het algemeen erg beweeglijk is is een geleidingssysteem dat met behulp van gps werkt zoals bij kruisraketten veelal gebruikt wordt maar van beperkt nut De meest voorkomende varianten zijn via radar of infrarood Geleidingssystemen kunnen ook gecombineerd worden zodat een raket in het begin van zijn traject bijvoorbeeld geleid wordt door het vliegtuig waarvan deze is afgevuurd en daarna zelf zijn doel in de gaten houdt Een manier om de raket te ontlopen bestaat erin de geleiding te misleiden Actieve radargeleiding Bij actieve radargeleiding Active Radar Homing kortweg AR is de raket zelf toegerust met een volledige radarinstallatie dus een zender en ontvanger Dit heeft als voordeel dat deze na het afvuren volledig autonoom op zijn doel af kan vliegen Een nadeel van dit systeem is echter een relatief hoge prijs als het benodigde bereik groot is zoals bij de AIM-54 Phoenix het geval was Om dit op te lossen wordt er vaak voor gekozen om de raket uit te rusten met een zoeker met beperkt bereik en wordt de raket in zijn begintraject bijgestuurd vanuit het vliegtuig waar deze vanaf is afgevuurd mid-course updating of wordt de raket voor het afvuren een richting verteld waarin hij moet zoeken Traagheidsnavigatie Raketten met zo'n beperkte zoeker zijn onder andere de AIM-120 AMRAAM en de R-77 Semiactieve radargeleiding Bij semiactieve radargeleiding Semi-Active Radar Homing kortweg SARH heeft de raket alleen een radarontvanger als zender wordt de zender van het vliegtuig dat de raket afschoot gebruikt Dit heeft als voordeel dat de raket minder makkelijk gestoord kan worden en de kosten tegenover actieve radargeleiding relatief laag liggen Het grootste nadeel van semiactieve radargeleiding is dat het vliegtuig dat de raket afvuurt deze gedurende het hele traject naar zijn doel moet leiden en dus niet na het afvuren ervandoor kan gaan Raketten met semiactieve radargeleiding zijn onder andere de AIM-7 Sparrow en de R-27R Infraroodgeleiding Bij infraroodgeleiding of warmtegeleiding is de raket uitgerust met een warmtegevoelige camera hierdoor is de raket gekenmerkt door een donkere lens op de punt Omdat warmte infraroodstraling slecht door lucht propageert tegenover radargolven en er veel storingsbronnen zijn zijn raketten met infrarood geleiding vooral geschikt voor de korte afstand Within Visual Range kortweg WVR Een aantal van zulke raketten zijn de AIM-9 Sidewinder en de R-73 Het voordeel van infraroodgeleiding tegenover radar is dat infrarood zoekers passief zijn ze zenden geen energie naar het doel en kunnen zo dus ook niet opgemerkt worden Het voornaamste nadeel van infraroodgeleiding is het feit dat de zoeker gekoeld moet worden Explosieve lading en ontsteking Hoewel in het begintijdperk van lucht-luchtraketten ook andere manieren gebruikt werden zoals de brandstichtende raketten uit de Eerste Wereldoorlog en de nucleaire AIR-2 Genie zijn alle moderne lucht-luchtraketten uitgerust met een explosieve lading Deze lading bestaat over het algemeen uit een explosieve stof met daarom heen metalen fragmenten Hierdoor veroorzaakt de raket op twee manieren schade aan zijn doel via de door de explosie veroorzaakte schokgolf en door de metalen fragmenten die het doel met hoge snelheid raken De lading kan op twee manieren ontstoken worden door een directe inslag of door binnen een bepaalde afstand van het doel te vliegen In het tweede geval zal een nabijheidsontsteking detecteren dat er een object in de buurt is en de lading tot ontploffing brengen Omdat vliegtuigen zeker straaljagers zeer beweeglijk zijn is de nabijheidsontsteking de belangrijkste ontsteking Een directe inslag komt zelden voor Moderne raketten zijn ook uitgerust met een zelfvernietigingssysteem dat zorgt dat de raket ontploft als deze het doel voor langere tijd kwijt raakt of als de raket de controle kwijt raakt doordat deze te langzaam gaat om nog in de lucht te blijven Het doel hiervan is tweeledig De eerste reden is om te voorkomen dat de raket ongewenste doelen raakt als deze zijn doel kwijt is De tweede reden is om te voorkomen dat geavanceerde rakettechnologie in eigendom van de vijand komt dit is namelijk al een keer gebeurd Toen op 24 september 1958 een Taiwanese F-86 Sabre een AIM-9B Sidewinder raket afvuurde bleef deze zonder te ontploffen steken in een Chinese MiG-17 De Chinezen droegen deze raket hierop over aan de Russen die hem lieten kopiëren door het ontwerpbureau Toropov Deze vrijwel letterlijke kopie is de K-13 Aandrijving Raketten worden aangedreven door een raketmotor met vloeibare of vaste brandstof De eerste lucht-luchtraketten werden aangedreven door een motor met vaste brandstof in de vorm van buskruit Moderne vaste brandstof heeft als voordeel dat het uitvoeren van handelingen met de raket zoals het ophangen van de raket aan een vliegtuig etc veiliger is omdat er geen lekkages kunnen ontstaan waarbij de doorgaans gevaarlijke raketbrandstof vrij kan komen Het nadeel is echter dat de reactie niet meer gestopt of afgeremd kan worden als deze eenmaal gestart is Bij vloeibare brandstoffen is dit wel mogelijk waardoor de raket relatief langzaam richting zijn doel kan vliegen en daarna naar topsnelheid kan accelereren Hierdoor wordt het bereik vergroot de wrijving op een object neemt immers kwadratisch toe met de snelheid De bereikte snelheden van moderne raketten liggen rond Mach 25 voor korte-afstandsraketten en Mach 5 voor lange-afstandsraketten Sommige moderne raketten zoals de MBDA Meteor hebben naast een raketmotor ook nog een ramjet als aandrijving Een ramjet-motor heeft als voordeel dat deze efficiënter is een ramjet is de meest efficiënte straalmotor tussen Mach 2 en Mach 6 Het bereik van een lucht-lucht raket is erg afhankelijk van de hoogte waarop deze afgevuurd wordt en van de vliegrichting van het doel De hoogteafhankelijkheid van het bereik komt doordat er op grotere hoogte minder wrijving is door de geringere dichtheid van de lucht De afhankelijkheid van de vliegrichting van het doel wordt veroorzaakt doordat de raket op grote afstand wordt afgevuurd en dus lang onderweg is Hierdoor heeft het doel in die tijd ook een weg afgelegd Aangezien beiden in staat zijn hoge snelheden te halen Mach 15 tot 25 voor straaljagers heeft dit veel invloed op het bereik waarop de raket afgevuurd kan worden Besturing De besturing van lucht-luchtraketten kan op twee manieren geregeld worden met behulp van vinnen en met behulp van een beweegbare uitlaat Hierdoor is de raket zowel op hoge als op lage snelheid wendbaar iets dat vooral belangrijk is bij korte-afstandsraketten Door middel van een beweegbare uitlaat kunnen de uitlaatgassen van een raket een richting op gestuurd worden die niet in de richting van de koers van de raket ligt Hierdoor draait de raket om haar zwaartepunt waardoor de koers veranderd wordt Tegenmaatregelen Er zijn effectieve tegenmaatregelen tegen luchtdoelraketten De eerste tegenmaatregel is het ontdekken van vijandige vliegtuigen en raketten Dit gebeurt door middel van een radarwaarschuwingsontvanger Radar Warning Receiver kortweg RWR Er zijn verschillende types van zulke ontvangers sommigen zijn in staat vanuit de eigenschappen van het radarsignaal te bepalen wat voor model radar het signaal uitzendt en kunnen zo onderscheid maken tussen vriend en vijand Alle types zijn in ieder geval in staat de richting en sterkte van het signaal te bepalen en te bepalen of de radar een zogenaamde lock heeft op het vliegtuig of dat deze alleen het luchtruim af aan het zoeken is zo kan de piloot een inschatting maken van het gevaar Vaak zijn deze systemen ook uitgerust met een detectiesysteem voor infrarood geleide raketten Zo heeft de F-35 Lightning II elektro-optische sensors verspreid over het toestel om te waarschuwen voor naderende raketten De volgende tegenmaatregel is een apparaat om de radar van de vijand te storen radar jammer ook wel Electronic Counter Measures of ECM genoemd Deze maatregel heeft echter ook een nadeel sommige raketten zijn uitgerust met een systeem dat de richting van deze storingsbron kan bepalen en zo de raket kan geleiden Home On Jam kortweg HOJ Een derde methode is door middel van een decoy Dit is een apparaat dat gelanceerd of achter het vliegtuig aan gesleept kan worden en dat bedoeld is om de aandacht af te leiden van het vliegtuig zelf Dit door gebruik te maken van een radar jammer op het apparaat maar het is ook zo ontworpen dat de radar cross-section groter is dan die van het toestel zelf waardoor het een opvallender doel is De laatste tegenmaatregel is het misleiden en ontwijken van de raket nadat deze afgevuurd is Dit gebeurt door middel van manoeuvreren en het afvuren van antiradarsneeuw chaff en flares Radarsneeuw bestaat uit aluminiumdeeltjes en probeert radargeleide raketten te misleiden en flares zijn magnesiumfakkels die warmte afgeven en zo infrarood geleide raketten proberen te misleiden Het afvuren hiervan moet echter goed getimed worden een moderne lucht-luchtraket laat zich niet makkelijk misleiden Hierom is het belangrijk dat dit gecombineerd wordt met het ontwijken van de raket Belangrijkste lucht-luchtraketten Meester van de zwarte molen oorspronkelijke titel Krabat is een jeugdboek uit 1971 van de Duitse kinderboekenschrijver Otfried Preußler Het verhaal speelt zich vermoedelijk af in de 17e eeuw in de nabije omgeving van Schwarzkollm een klein dorp dat tegenwoordig een deel van de gemeente Hoyerswerda is in het toenmalige Keurvorstendom Saksen Het is een bewerking van een oude Sorbische sage Er wordt een duidelijke afbakening gemaakt tussen Goed Krabat Tonda Michal Juro en de Kantorka en Kwaad de Meester Peetoom en misschien ook Lyschko Het verhaal De hoofdpersoon is de 14-jarige Krabat die nadat hij zijn beide ouders heeft verloren samen met enkele andere jongens als bedelmuzikant rondtrekt Na een droom te hebben gehad waarin elf raven voorkwamen die hem opriepen om naar de molen aan het Koselmoeras te gaan besluit hij dit te doen Hij vindt de molen en treft binnen de molenaar aan die hem aanneemt als leerjongen nadat hij eerst aan Krabat heeft gevraagd of hij alleen voor het molenaarsvak of ook voor al het andere wil gaan De molen blijkt als snel een vermomde school voor zwarte kunst te zijn De molenaar is zelf de meester in de zwarte kunst Zijn elf knechten zijn eigenlijk zijn tovenaarsleerlingen Elke vrijdag moet iedereen zich in raven veranderen waarna de Meester teksten voorleest uit een toverboek dat de Koraktor heet die de leerlingen dan moeten nazeggen Ze kunnen niet weglopen van de molen want de toverkracht van de Meester zorgt ervoor dat je aan het eind van de dag altijd weer bij de molen terug bent Slechts met toestemming van de Meester kan men plaatsen bereiken maar dat heeft dan wel een bepaald doel Nadat Krabat op de molen is gekomen en de kleren van iemand anders die er om onduidelijke redenen niet meer is heeft gekregen moet hij als leerjongen de eerste paar maanden op de molen alle zeer zware vervelende klusjes opknappen totdat hij dankzij de zwarte kunst heeft geleerd zijn werk lichter te maken De meesterknecht Tonda is vanaf de eerste dag bevriend met Krabat en helpt Krabat stilletjes als de Meester of de verklikker Lyschko het niet ziet Op Goede Vrijdag woont Krabat zijn eerste les in de zwarte kunst bij De volgende avond is het Paasnacht en moeten de jongens in paren van twee de nacht doorbrengen op de plaats waar ooit iemand een bijzondere dood gestorven is Krabat en Tonda houden de wacht bij "Boomers Dood" en horen dan de meisjes uit het nabijgelegen dorp zingend de Paasnacht intrekken om paaswater te halen Krabat raakt betoverd door de stem van de voorzangeres de Kantorka al is hij die even daarna wel weer vergeten Er blijken gaandeweg nog meer vreemde dingen aan de hand op de molen Iedere Nieuwe Maan rijdt een kar voor met een vreemdeling op de bok Hij is gehuld in een mantel draagt een hoed met een hanenveer en wordt alleen "Peetoom" genoemd Tijdens Nieuwe Maan moet iedereen zwijgen de vreemdeling spreekt tijdens al deze nachten slechts één keer en zijn stem is als krakende vorst en laaiend vuur tegelijk Hij laat de jongens zware zakken met een onbekende substantie malen op de "Dode Gang" die anders nooit gebruikt wordt Zelfs de Meester lijkt bang voor Peetoom In dat jaar komt Tonda op Oudejaarsavond om Alles wijst op een ongeluk maar de weken ervoor waren alle jongens op de molen duidelijk bang omdat ze wisten dat er iets stond te gebeuren Tonda wordt haastig en zonder enig omhaal of gedenkteken begraven op een plek die bekendstaat als de Woestenij Krabat is kapot van verdriet hij is zijn enige vriend op de molen kwijt Wanneer Krabat het Onze Vader voor Tonda wil bidden blijkt hij de tekst hiervan helemaal vergeten te zijn Begin januari arriveert er een nieuwe leerjongen Witko Hoewel die nota bene de kleren van Tonda krijgt wordt er door iedereen gedaan alsof Tonda nooit heeft bestaan Michal neemt min of meer diens plaats in Hij is nu de beste in de zwarte kunst en beschermt Witko tegen de pesterijen van de Meester en sommige van de leerjongens zoals Lyschko Krabat wordt benoemd tot gezel en merkt dat hij in het ene jaar op de molen drie jaar ouder is geworden De Paasnacht van dat jaar treedt Krabat uit zichzelf en ziet voor het eerst zijn Kantorka in het echt Hij wordt maar net op tijd door Juro teruggehaald voordat de nieuwe dag aanbreekt en Krabat niet meer naar zijn lichaam terug zou hebben gekund Vanaf dat moment is Krabat helemaal verliefd op de Kantorka Inmiddels blijkt dat de Meester zich in zijn vrije tijd bezig houdt met het manipuleren van de Saksische keurvorst die in oorlog is met Zweden Michal is degene die op de tweede Oudejaarsavond dat Krabat op de molen is sterft Vanaf dat moment is duidelijk dat de twee sterfgevallen onmogelijk toeval kunnen zijn Het derde jaar is Krabat zelf de beste geworden in de zwarte kunst Hij beschermt de nieuwe leerjongen die in de plaats van Michal is gekomen Lobosch die vroeger ook een van zijn metgezellen op straat was Krabat lijkt hierin zelf nu enigszins op Tonda Na een ontmoeting met de Kantorka besluit Krabat extra hard op de zwarte kunst te studeren teneinde zich te bevrijden van de tirannie van de Meester Juro de sufferd van de molen waarschuwt hem echter dat de Meester met zijn eigen wapens proberen te verslaan niet de goede manier is Ieder jaar moet er immers een jongen sterven en Krabat zal de volgende zijn als hij zo doorgaat; de Meester kiest bij iedere jaarwisseling de beste leerling uit om op te offeren Dit staat in de Koraktor in ruil voor het jaarlijks offer en de hulp aan Peetoom verkrijgt de Meester zijn krachten Het heeft geen enkele zin zich door middel van zwarte kunst tegen de Meester te verzetten dat is kwaad met kwaad vergelden en de Meester is hoe dan ook te machtig Slechts de liefde van een meisje kan hem bevrijden Anderen zoals Tonda hadden het al op die manier geprobeerd maar hadden gefaald Het meisje moet namelijk op Oudejaarsnacht haar jongen opeisen maar dient hem uit de andere jongens te herkennen De Meester kan hierbij echter smokkelen door de jongens bijvoorbeeld te dwingen zich in raven te veranderen of het meisje te blinddoeken Ook heeft hij bij Tonda achterhaald wie zijn geliefde was en dreef haar door haar boze dromen te sturen tot zelfmoord Krabat en Juro werken een plan uit om de wil van de Meester te weerstaan en bij de confrontatie Krabat herkenbaar te houden voor zijn meisje bijvoorbeeld door als raaf de kop onder de rechtervleugel te houden in plaats van de linker Ook moet Krabat ervoor oppassen dat de Meester er niet achterkomt dat er een meisje is dat van hem houdt Juro's domme houding blijkt geheel gespeeld en hij ontpopt zich dan ook tot een mentor voor Krabat Ook blijkt nu dat Juro de enige is die al eerder de aangeleerde toverkracht voor het goede heeft aangewend; hij heeft zonder dat de Meester het wist tijdens een sneeuwloze winter alsnog voor sneeuw gezorgd waardoor de oogst van de omwonende boeren niet verloren ging Inmiddels heeft Merten een van de andere gezellen en Michals volle neef sinds de laatste jaarwisseling geen woord meer gezegd Na een paar mislukte vluchtpogingen probeert Merten zich in uiterste wanhoop van het leven te beroven door zich op te hangen De poging mislukt omdat de Meester op de molen nu eenmaal over leven en dood beschikt maar Merten houdt er voor de rest van zijn leven een scheve nek aan over De Meester houdt Krabat inmiddels al een tijdje nauwlettend in de gaten Hij laat Krabat een paar keer op een zondag de stad in gaan zogenaamd om wat plezier te hebben maar in werkelijkheid zodat de Meester hem kan bespioneren Met Kerstmis van het derde jaar doet de Meester Krabat een voorstel als Krabat de molen en de bijbehorende school voor zwarte kunst overneemt kan hij zelf de nieuwe Meester worden Na verloop van tijd zou hij als machtig tovenaar één van de machtigste mannen ter wereld worden In plaats van Krabat zou dan iemand anders Lyschko bijvoorbeeld met de jaarwisseling omgebracht kunnen worden Krabat weigert zijn kameraden te verraden en wacht op zijn meisje Hierop neemt de Meester Krabat zijn toverkracht af en tracht Krabat opnieuw te beïnvloeden door hem net als helemaal aan het begin van het verhaal boze dromen te sturen Als Krabat op de dag voor Oudjaar nogmaals het aanbod van de Meester weigert laat de Meester hem een graf delven op de Woestenij Met Oudejaarsnacht komt de Kantorka Krabat opeisen De Meester blinddoekt haar en laat haar dan haar jongen uitkiezen Hier hadden Krabat en Juro niet op gerekend maar tegen hun verwachting in kiest het meisje toch Krabat uit omdat ze hem herkent De liefde van het meisje heeft de macht van de Meester dus gebroken De Meester zal sterven om middernacht waarna de molen in vlammen opgaat Krabat en met hem alle andere nog levende jongens zijn hiermee bevrijd van de verderfelijke invloed van de zwarte kunst terwijl ook de dood van Tonda Michal en iedereen die eerder door de Meester werd geofferd is gewroken Personen Krabat De hoofdpersoon De Kantorka Het meisje van wie Krabat houdt Ze wordt niet bij haar echte naam genoemd maar simpelweg aangeduid als "de Kantorka" voorzangeres; Tonda De meesterknecht in het eerste jaar op de molen Hij komt om in de eerste Oudejaarsnacht; Michal Michal is leerjongen en neemt na Tonda diens leidende rol over Hij komt om in de tweede Oudejaarsnacht; Lobosch Lobosch komt het derde jaar bij de molen en Krabat die hem van vroeger kent neemt hem in bescherming; Juro De "sufferd" Hij weet meer van de zwarte kunst dan alle andere jongens bij elkaar inclusief Krabat maar laat dit niet blijken aan de Meester omdat hij anders de volgende is die in de Oudejaarsnacht sterft Juro helpt Krabat zich te wapenen voor de confrontatie met de meester als hij naar de naam van Krabat's meisje vraagt; Lyschko De klikspaan die voortdurend een wit voetje bij de Meester probeert te halen Dit haalt weinig uit iedereen heeft een hekel aan hem en de Meester stelt Krabat zelfs voor om Lyschko om te brengen als Krabat hem wil opvolgen; Kito Een stille enigszins norse jongen; Kubo Een heel stille jongen waar ook weinig over verteld wordt; Andrusch Een vrolijke jongen die altijd voor een lolletje in is; Witko Hij komt in Krabats tweede jaar op de molen Witko is een tengere roodharige jongen en wordt dan ook enigszins ontzien; Merten Merten is Michals neef Na diens dood wordt hij stil en tracht te ontsnappen door weg te lopen en later via een zelfmoordpoging; Petar Snijdt graag houten lepels in zijn vrije tijd; Hanzo Hij volgt Tonda op als meesterknecht; Staschko De meest technische leerjongen heeft de leiding bij het technische werk; Peetoom De meerdere van de Meester Iedere Nieuwe Maan laat hij zakken met botten malen in de molen voor wie weet welke duistere doeleinden Peetoom is betrokken bij het voorstel dat de Meester aan Krabat doet De Meester moet ieder jaar een jongen aan hem offeren anders wordt hij zelf opgeofferd Peetoom zou wellicht de duivel kunnen zijn; De Meester De Meester is meester in zowel het molenaarsvak als de zwarte kunst Hij is een forse kale man met een lapje voor zijn oog Hij is bazig arrogant en tiranniek en reageert zijn frustraties zowel af via de fles als door de jongens te tiranniseren Ondanks dit is hij een zeer listig persoon Hij is echter bang voor Peetoom en weet dat hij zelf zal moeten sterven indien een meisje één van zijn jongens weet op te eisen met haar liefde; Hobbezak Hobbezak is een zwervende molenaarsgezel die in werkelijkheid één van de machtigste tovenaars ter wereld is In een confrontatie verslaat hij de Meester omdat deze zich ongastvrij opstelde Resultaat is uiteindelijk echter dat de Meester zijn frustratie afreageert op de jongens Trivia De naam Koraktor is afgeleid van het Griekse κοραξ dat "raaf" betekent Verfilmingen In 1977 maakte Karel Zeman een animatieversie van het verhaal in het Tsjechisch Čarodějův učeň Op 9 oktober 2008 bracht Marco Kreuzpaintner de Duitstalige verfilming Krabat uit waar twee jaar aan gewerkt was Misao Okawa 大川 ミサヲ Ōkawa Misao; Osaka 5 maart 1898 1 april 2015 was van 12 juni 2013 tot haar dood de oudste erkende levende mens ter wereld De toen 115-jarige Japanse verkreeg deze vermelding na het overlijden van haar 116-jarige landgenoot en oudste man ter wereld ooit Jiroemon Kimura Ze was exact vijf maanden eerder al de oudste vrouw ter wereld geworden met de dood van haar eveneens 115-jarige landgenote Koto Okubo op 12 januari 2013< ref> Ze werd geboren als Misao Aoki en huwde in 1919 met Yukio Okawa Deze overleed al in 1931 Samen kregen ze drie kinderen Okawa leefde de laatste jaren van haar leven in een verzorgingstehuis in de buurt van Osaka en werd op 28 augustus 2014 de oudste inwoner van Japan aller tijden als opvolgster van de op 116 1 2-jarige leeftijd overleden Tane Ikai Ze was op het moment van haar overlijden als net 117-jarige nummer vijf op de lijst van de oudste mensen ooit Zie ook Oudste mens Een motie van wantrouwen jegens één of meer bestuursleden of het gehele bestuur is een motie die wordt ingediend om het vertrouwen in betreffende bestuursleden op te zeggen Redenen voor dit opzeggen van vertrouwen kunnen bijvoorbeeld zijn dat het betreffend bestuurslid -leden niet langer in staat worden geacht om kundig zijn haar hun bestuurlijke taken uit te voeren of geacht wordt worden niet in het belang van het bedrijf vereniging of land gehandeld te hebben Het indienen van een motie toont op zichzelf niet meer aan dan dat de indiener reden ziet een motie in te dienen; het uiteindelijk resultaat ervan wordt bepaald door hoeveel steun de motie krijgt Als de motie van wantrouwen ook daadwerkelijk aangenomen wordt dat wil zeggen dat een meerderheid vóór de motie heeft gestemd is er een ernstige situatie ontstaan die meerderheid heeft immers aangegeven het vertrouwen ernstig beschadigd te zien Dit wordt meestal opgevat als een aansporing aan diegenen wiens wier functioneren de motie betreft zijn haar hun functie neer te leggen Een formele verplichting is dit echter niet altijd met uitzondering van het aannemen van een motie van wantrouwen in de Tweede Kamer In Nederland kan de Tweede Kamer ook een motie van afkeuring aannemen Tevens kan een orgaan een motie van treurnis aannemen een mildere variant waarbij geen sprake is van een vertrouwensbreuk Deze laatste motie wordt doorgaans niet gevolgd door aftreden Nederland Regering De vertrouwensregel is een ongeschreven rechtsregel die zonder meer bindend is De inhoud van de ongeschreven vertrouwensregel kan als volgt worden weergegeven de bewindspersoon jegens wie is gebleken dat het vertrouwen is komen te ontbreken bijvoorbeeld door het aannemen van een motie dient zijn ontslag aan te bieden of dient te bevorderen dat de Kamer wordt ontbonden Of een motie het karakter heeft van een motie van wantrouwen is niet altijd duidelijk In de Nederlandse parlementaire geschiedenis is nog nooit een motie aangenomen die in het dictum expliciet vermeldde dat het een motie van wantrouwen is De indiener van een motie en de bewindspersoon tegen wie de motie gericht is zijn de meest aangewezen personen om aan te geven of een motie het karakter heeft van een motie van wantrouwen Een bewindspersoon kan dat doen door vóór de stemming uit te spreken dat hij de motie onaanvaardbaar vindt Hiermee zal hij doorgaans proberen Kamerleden van coalitiefracties ertoe te bewegen niet voor de motie te stemmen omdat zij geen politieke crisis willen riskeren Omgekeerd zal de bewindspersoon een kwestie meestal ook niet op scherp willen zetten en dus niet snel zware termen als "onaanvaardbaar" gebruiken Hij kan ook zeggen dat hij grote moeite heeft met de motie zodat aanvaarding van de motie niet onherroepelijk inhoudt dat hij moet aftreden Op 13 december 2006 aanvaardde de Tweede Kamer een motie-Dijsselbloem waarin de handelwijze van de demissionaire minister Rita Verdonk werd afgekeurd omdat zij niet bereid was eerdere moties van de Kamer uit te voeren In die eerdere moties werd de minister gevraagd uitzetting van vreemdelingen op te schorten die in aanmerking konden komen voor het generaal pardon omdat op dat moment bij de kabinetsformatie over zo'n pardon werd onderhandeld Het kabinet besloot dat Verdonk niet zou aftreden maar zij ruilde wel het onderdeel vreemdelingenbeleid in voor enkele andere onderdelen van het Ministerie van Justitie Niet duidelijk is of de motie-Dijsselbloem feitelijk een motie van wantrouwen was en of de vertrouwensregel hiermee werd genegeerd De Tweede Kamer had eventueel in een volgende motie ondubbelzinnig kunnen uitspreken dat Verdonk diende af te treden maar heeft dat niet gedaan Over de vraag of de vertrouwensregel ook geldt ten aanzien van de Eerste Kamer bestaat in de wetenschappelijke literatuur onenigheid Het proefschrift van mr Frank de Vries De staatsrechtelijke positie van de Eerste Kamer verdedigt de stelling dat de vertrouwensregel ook geldt met betrekking tot de Eerste Kamer Dit geldt eveneens voor de 15e druk van het Handboek van het Nederlandse staatsrecht van Van der Pot laatstelijk bewerkt door prof mr DJ Elzinga en prof mr R de Lange met medewerking van mr HG Hoogers De 14e druk toen nog Van der Pot Donner geheten verdedigde nog de stelling dat de vertrouwensregel niet geldt ten aanzien van de Eerste Kamer Lokale besturen In de Provinciewet wordt de motie van wantrouwen jegens een provinciebestuurder dat wil zeggen een gedeputeerde wel genoemd Artikel 49 Provinciewet luidt "Indien een uitspraak van provinciale staten inhoudende de opzegging van hun vertrouwen in een gedeputeerde er niet toe leidt dat de betrokken gedeputeerde onmiddellijk ontslag neemt kunnen provinciale staten besluiten tot ontslag" Ook in de Gemeentewet wordt de motie van wantrouwen jegens een gemeentebestuurder dat wil zeggen een wethouder genoemd Artikel 49 Gemeentewet luidt "Indien een uitspraak van de raad inhoudende de opzegging van zijn vertrouwen in een wethouder er niet toe leidt dat de betrokken wethouder zijn ontslag indient kan de raad besluiten tot ontslag" Ook in de Wet openbare lichamen Bonaire Sint Eustatius en Saba WolBES wordt de motie van wantrouwen jegens een bestuurder van het openbaar lichaam dat wil zeggen een eilandgedeputeerde genoemd Artikel 60 lid 1 WolBES luidt "Indien een uitspraak van de eilandsraad inhoudende de opzegging van zijn vertrouwen in een eilandgedeputeerde er niet toe leidt dat de betrokken eilandgedeputeerde onmiddellijk ontslag neemt kan de eilandsraad besluiten tot ontslag" België In de Belgische Grondwet is dit systeem met betrekking tot de federale regering vervangen door dat van de constructieve motie van wantrouwen Motie van afkeuring Net als een motie van wantrouwen is een motie van afkeuring een motie die wordt ingediend om afkeuring kenbaar te maken over één of meer bestuurleden of het gehele bestuur Strikt gesproken kan dit gebeuren om afkeuring over een bepaalde handeling of gebeurtenis uit te spreken zonder dat ook het vertrouwen wordt opgezegd In Nederland kan een motie van afkeuring bijvoorbeeld worden aangenomen door de Tweede Kamer als de kamer ontevreden is over het functioneren van een minister Het indienen van een motie toont op zich niet meer aan dan dat de indiener reden ziet een motie in te dienen Het ook daadwerkelijk aannemen van een motie van afkeuring wordt meestal opgevat als een ernstige waarschuwing aan degene wiens functioneren de motie betreft en kan in sommige gevallen voor betrokken bestuurders reden zijn om af te treden Een formele verplichting is dit echter niet Het onderscheid tussen een motie van afkeuring en een motie van wantrouwen is onduidelijk Als er al een verschil is is dat verschil niet zichtbaar aan de tekst van de motie maar ligt het in de interpretatie van meestal de ministers of het kabinet en soms van de interpretatie van de indiener van de motie of van de meerderheid van de Tweede Kamer Als volgens deze interpretatie de aangenomen motie er een van wantrouwen is dient de bewindspersoon de bewindslieden op te stappen De Tweede Kamer kent ook een motie van treurnis waarin de indiener zich bij voorbaat neerlegt bij het zonder gevolgen blijven van de motie Algemeen taalgebruik In het algemeen taalgebruik wordt de term "een motie van wantrouwen" gebruikt als uitdrukking in een veel ruimere zin namelijk niet als een formeel blijk van opzegging van vertrouwen ingediend bij een vertegenwoordigend lichaam maar als persoonlijk blijk van een gebrek aan vertrouwen In deze zin hoeft "een motie van wantrouwen" niet geschreven of gesproken te zijn maar kan ook een handeling of het nalaten van een handeling zijn Externe links Parlementcom zie Gemeentewet Muhammadu Buhari 17 december 1942 is de verkozen President van Nigeria en een gepensioneerd generaal-majoor in het Nigeriaanse leger Hij was staatshoofd van Nigeria van 31 december 1983 tot 27 augustus 1985 nadat het leger de macht greep In 2015 werd hij democratisch verkozen tot president en hij zal Goodluck Jonathan opvolgen Referenties Externe links De Nederlandstalige Wikipedia is de Nederlandstalige editie van het Wikipedia-project een vrije internetencyclopedie die door vrijwilligers wordt geschreven De Nederlandstalige Wikipedia dateert van juni 2001 en was van juni 2013 tot juli 2014 gemeten naar het aantal artikelen – op de Engelstalige Wikipedia na – de grootste editie van deze internetencyclopedie Daarna werd de Nederlandstalige Wikipedia ingehaald door de Zweedstalige Wikipedia De naam Wikipedia en de servers waarop deze draait zijn eigendom van de Wikimedia Foundation Landelijke verenigingen waaronder Wikimedia Nederland en Wikimedia België vzw ondersteunen de Wikimedia Foundation binnen een bepaald geografisch gebied Beginperiode De Nederlandstalige Wikipedia begon op 19 juni 2001 vijf maanden nadat de Engelstalige van start ging Veel conventies richtlijnen en functies die zijn ontwikkeld tijdens de opbouw van deze editie zijn later overgenomen door andere taaledities waaronder de Nederlandstalige Welk artikel het eerste werd geschreven is niet meer na te gaan omdat als gevolg van databaseconversies een deel van de vroegste geschiedenis verloren is gegaan Het thans oudste artikel is definitie Op 3 augustus 2003 verscheen op de Nederlandstalige Wikipedia het 10000e artikel Groei Op 27 januari 2005 verscheen het 50000e artikel en op 14 oktober van datzelfde jaar werd de mijlpaal van 100000 artikelen bereikt Op 17 december 2011 verscheen het 1000000ste artikel op de Nederlandstalige Wikipedia Vanaf de start van de Nederlandstalige editie is het aantal artikelen dat dagelijks wordt toegevoegd geleidelijk gestegen Vanaf maart 2006 groeide de encyclopedie plotseling sterk met een piek van 1000 nieuwe artikelen per dag in mei 2006 door de inzet van een bot die in 6 weken tijd 35000 artikelen over gemeenten in Frankrijk toevoegde Hierna nam de dagelijkse groei sterk af tot een gemiddelde van ongeveer 250 nieuwe artikelen per dag< ref> Met tientallen projecten wordt getracht zo veel mogelijk artikelen aanzienlijk uit te breiden en te verbeteren In de tweede helft van 2011 was een zeer sterke groei te zien in nog geen half jaar bijna 300000 artikelen erbij Dit kwam door de herstart van een project dat beoogt alle wetenschappelijk beschreven diersoorten een eigen lemma te geven waardoor op een enkele dag soms meer dan 25000 artikelen werden aangemaakt Net als bij de toevoeging van Franse gemeenten aan de encyclopedie is hierbij gebruikgemaakt van een bot Op dit moment zijn er artikelen op de Nederlandstalige Wikipedia Waardering Van de 1000 best bezochte websites in Nederland werd nlwikipediaorg in 2006 door internetgebruikers gewaardeerd met een rapportcijfer van 81 In het naamsbekendheid- en waarderingsonderzoek van Multiscope kwam de website daarmee op een derde plaats na googlenl 83 en mailgooglecom 82 In een test van april 2008 door Personal Computer Magazine PCM haalden de Nederlandstalige en Engelstalige Wikipedia's een score van 5 op de aanwezigheid van 5 Nederland-gerelateerde trefwoorden De online-encyclopedieën Encarta 2008 en Britannica 2008 scoorden respectievelijk 1 en 2 De Nederlandstalige Wikipedia haalde een score van 25 op de aanwezigheid van 26 trefwoorden de Engelstalige 26 Encarta 2008 haalde 15 Britannica 2008 haalde 17 Nicolae Rainea Brăila 19 november 1933 1 april 2015 was een voetbalscheidsrechter uit Roemenië Hij was als arbiter actief op drie WK-eindronden 1974 1978 en 1982 en bij het EK voetbal in 1980 in Italië Bij dat laatste toernooi floot hij onder meer de finale tussen West-Duitsland en België 2-1 Rainea leidde in totaal 115 internationale wedstrijden gedurende zijn carrière Hij zwaaide af in 1984 Het voormalige Stadionul Dunărea in Galaţi is naar hem vernoemd Stadionul Nicolae Rainea Interlands Zie ook Lijst van voetbalscheidsrechters Nicolas Flamel Pontoise? ca 1340 Parijs 22 maart 1418 was een Parijse alchemist publieke schrijver kopiist kalligraaf en beëdigd boekhandelaar Dankzij een succesvolle carrière zijn huwelijk met een rijke weduwe en vastgoedspeculaties verzamelde hij een aanzienlijk fortuin Een groot deel van dat geld besteedde hij aan vrome doelen en goede werken Dit vermogen waarschijnlijk door de geruchtenmolen nog aangedikt is de oorsprong van de mythe dat hij een succesvol alchemist zou zijn geweest die erin was geslaagd de Steen der wijzen te maken om onedele metalen om te zetten in goud Vanwege deze reputatie zijn talrijke alchemistische traktaten aan Flamel toegeschreven waarvan het in 1612 verschenen Le Livre des figures hiéroglyphiques Het Boek van de hiërogliefen het bekendste is Levensbeschrijving Flamel was niet van adel Toch zijn historici nu in staat om een vrij goed beeld te krijgen van het leven van deze gewone middeleeuwse burger Behalve de religieuze gebouwen en monumenten die hij liet oprichten liet hij ook heel wat documentatie achter de in de 18e eeuw verzamelde akten van de parochie van Saint-Jacques-de-la-Boucherie diverse persoonlijke documenten van hem en zijn vrouw waaronder zijn testament postume beschrijvingen en illustraties Nicolas Flamel werd geboren rond 1340 mogelijk te Pontoise "op zeven mijlen van Parijs" Hij overleefde in zijn jeugd de pestepidemie van 1348 waarbij een vijfde tot een derde van de bevolking van Europa stierf Zijn leven speelde zich af in Parijs tijdens de Honderdjarige Oorlog vanaf de Slag bij Crecy in 1346 tot die van Agincourt in 1415 In 1389 woonde hij in het groen en rood gekleed net als alle andere Parijse burgers de intrede van koningin Isabella van Beieren bij en net voor zijn dood maakte hij de burgeroorlog tussen de Armagnacs en de Bourguignons en de opstand van de Cabochiens 1413 mee Flamel begon zijn carrière als kopiist en schrijver in een kleine in de rue des Écrivains gelegen Parijse winkel die aanleunde tegen de Kerk van Saint-Jacques-de-la-Boucherie Daar installeerde hij zijn atelier met een uithangbord waarop het teken van de Fleur-de-lys stond Dit huis werd versierd met houtsnijwerk en religieuze inscripties en het volgende adagium Nu heeft de brede rue de Rivoli de rue des Écrivains opgeslorpt samen met de locatie van Flamels huis Van de kerk van Saint-Jacques-de-la-Boucherie blijft alleen de in de 16e eeuw gebouwde tour Saint-Jacques nog over Waarschijnlijk na 1368 beëdigd omdat hij trouw had moeten zweren aan de Universiteit van Parijs en lid van de bevoorrechte categorie "boekhandelaars perkamentmakers illuminators schrijvers en boekbinders" allemaal ambachtslui die in de middeleeuwen als klerken werden aangeduid Ze stonden onder rechtstreeks toezicht van de universiteit en vielen niet zoals bij andere handelaars het geval was onder de jurisdictie van de provoost van Parijs Zo waren ze bijvoorbeeld doorgaans vrijgesteld van directe belastingen Flamel probeerde trouwens in 1415 van dit privilege gebruik te maken om geen heffingen te moeten betalen Nicolas en Perenelle Omstreeks 1370 trouwde Nicolas Flamel met Perenelle een vrouw die al twee keer weduwe was geworden In 1372 lieten zij door een notaris een legaat opmaken waarin zij hun goederen voor elkaar beschikbaar stelden Deze schenking werd een aantal keer vernieuwd met de bepaling dat de zus van Perenelle en haar kinderen uitgesloten werden van Perenelles nalatenschap Het echtpaar Flamel bleef zelf kinderloos en begon zich te richten op het financieren van vrome werken Voor het opruimen van de graven in het Cimetière des Innocents Begraafplaats van de Onschuldigen werden in de 14e en 15e eeuw rondom het kerkhof knekelhuizen gebouwd De opgegraven botten en resten werden eerst opgestapeld en gedroogd op hoge arcades Flamel liet in 1389 een van die arcades aan de rue de la Lingerie bouwen en decoreren In die buurt bevonden zich ook de winkeltjes en kraampjes van de publieke schrijvers Op die arcade waren rond de figuur van een donkere man die de dood voorstelde gravures aangebracht met de gotische initialen van Nicolas Flamel een gedicht en een aantal religieuze inscripties aldus Guillebert de Mets in zijn Description de Paris 1434 In hetzelfde jaar financierde Flamel de herbouw van het portaal van Saint-Jacques-de-la-Boucherie met een afbeelding van hem en zijn vrouw biddend aan de voet van de Maagd Maria de heilige Jacobus en Sint Johannes Perenelle stierf in 1397 Vlak voor haar dood probeerde haar familie de onderlinge legaten tussen de echtgenoten te laten annuleren Een proces volgde tussen de erfgenamen van Perenelles zus en Nicolas Flamel waarbij Flamel uiteindelijk aan het langste eind trok Na de dood van zijn vrouw bleef hij devote bouwwerken financieren en zich bezighouden met vastgoedbeleggingen in Parijs en omgeving Zo liet hij in 1402 het voorportaal van de Sainte-Geneviève-la-Petite herbouwen een kerk die was gelegen op het Île de la Cité langs de rue Neuve Notre-Dame op het terrein van het huidige Place du Parvis-Notre-Dame In de 16e eeuw werd de kerk tot Sainte-Geneviève-des-Ardents herdoopt en in 1747 werd zij vernietigd Flamels standbeeld met lange mantel en kap en een koffertje met schrijfbenodigdheden als symbool van zijn beroep werd geplaatst in een nis naast de poort waarvan de eerste regels luiden In datzelfde jaar liet hij een nieuw timpaan met sculpturen bouwen dat voornamelijk de aandacht zou trekken van alchemisten dit keer aan de kant van het knekelhuis in de rue Saint-Denis Het toonde hem opnieuw met zijn vrouw in gebed aan de voet van Christus Sint-Pieter en Sint-Paulus omringd door engelen en met zijn initialen "NF" op zijn schrijfbenodigdheden Onderaan bevindt zich een fries met vijf bas-reliëfs die verschillende religieuze figuren op een conventionele manier uitbeelden een gevleugelde leeuw engelen de heropstanding twee vechtende draken enz Hieronder bevonden zich weer drie panelen die de Moord op de onschuldige kinderen uitbeeldden en die ook de begraafplaats zijn naam gaven De iconografie van deze sculpturen was vergelijkbaar met die van andere grafmonumenten op het Cimetière des Innocents Een van de tekeningen toonde het timpaan waarvoor Flamel de opdracht had gegeven Eveneens in 1407 liet Flamel verschillende huizen bouwen om de armen in onder te brengen en op die huizen waren een aantal figuren aangebracht met aan weerszijden een N en een F in gotisch lettertype Het bekendste ervan en het enige dat nog steeds bestaat is het "huis van Nicolas Flamel" op het huidige nummer 51 van rue de Montmorency Behalve de initialen van Flamel en diverse figuren zoals musicerende engelen toont het een inscriptie met het verzoek om te bidden voor de mannen en vrouwen die in dit huis hebben gewerkt Tegenwoordig staat het weliswaar bekend als het "huis van Nicolas Flamel" maar in werkelijkheid heeft hij er nooit gewoond Het is nu een van de oudste huizen van Parijs Flamel bezat nog andere huizen in Parijs en de omliggende dorpen Sommige ervan brachten hem huurgeld op terwijl andere gebouwen leeg bleven en tot ruïnes vervielen Flamel vergaarde veel geld doordat hij zo succesrijk was als kopiist en boekverkoper Daar kwam dan nog eens het vermogen van zijn vrouw Perenelle bovenop die voor dit huwelijk al tweemaal weduwe was geworden Waarschijnlijk droegen echter vooral zijn investeringen in onroerend goed tijdens de economische depressie in de periode van de Honderdjarige Oorlog veel bij aan zijn rijkdom Grafsteen en testament Nicolas Flamel overleed op 22 maart 1418 en werd begraven in de kerk van Saint-Jacques-de-la-Boucherie waar zijn grafsteen werd geplaatst op een zuil onder een afbeelding van de Heilige Maagd De kerk werd aan het einde van de revolutionaire periode omstreeks 1797 verwoest De grafsteen bleef echter bewaard en door een antiquair voortverkocht aan een groenten-en fruithandelaar van de rue Saint-Jacques-de-la-Boucherie die hem gebruikte om zijn spinazie op uit te stallen Verworven in 1839 door het stadhuis van Parijs is hij nu in het Musée de Cluny te bezichtigen Het aantal van zijn religieuze schenkingen waar hij zich hier zo ostentatief op beroept was in feite relatief bescheiden Zijn testament dat nu wordt bewaard in de Bibliothèque nationale de France vermeldt een reeks legaten van kleine omvang die niettemin onder zijn tijdgenoten zijn reputatie vestigde van een gefortuneerd burger Kort na zijn dood zou Guillebert de Mets in zijn Description de la ville de Paris 1434 spreken over Flamel als "escripvain qui faisoit tant daumosnes et dhospitalitez et fit plusieurs maisons ou gens de mestiers demouroient en bas et du loyer quils paioent estoient soutenus povres laboureurs en haut" De schrijver die zoveel aalmoezen gaf en hospitalen en meerdere huizen liet bouwen waar beneden arbeiders verbleven die met de huur die ze betaalden de arme arbeiders boven onderhielden In 1463 zei een getuige tijdens een proces over een erfenis echter " estoit en renom destre plus riche de moitié quil n'estoit" Van Flamel werd gezegd dat hij eens zo rijk was als hij in werkelijkheid was Er begonnen allengs geruchten te circuleren dat hij zijn rijkdom te danken had aan de ontdekking van de de Steen der wijzen van de alchemisten waarmee hij in staat was geweest gewone metalen om te zetten in goud In zijn testament van 22 november 1416 geeft Flamel gedetailleerde instructies voor de regeling van zijn eigen uitvaart en daaruit blijkt dat hij herinnerd wil worden als een belangrijke burger van Parijs De klok van de Tour Saint-Jacques tegenover zijn huis moest geluid worden hij beschrijft de plechtige missen die worden gehouden het aantal toortsen dat wordt ontstoken de gebeden voor het heil van zijn ziel enzovoort Op de dag van zijn begrafenis en de dag erna moest aan driehonderd armen quatre deniers vier zilveren munten gegeven worden Honderd arme gezinnen kregen elk du drap brun bruin laken om er mantels van te maken Flamel preciseert dat ze het niet mogen verkopen op straffe van teruggave van de goederen Uit alles blijkt dat hier een andere Flamel aan het woord is dan die van de legende Nicolas Flamel als zakenman die zelfs tot na zijn dood zijn zaken minutieus wil regelen In het testament stipuleert Flamel welke schenkingen de kerken ontvangen en hij draagt er ook zorg voor dat "Margot La Quesnel sa chambrière" kamermeisje en haar dochter Colette van een goede toekomst verzekerd zijn Opvallend is ook de rancune die hij blijkbaar is blijven voelen voor de familie van zijn overleden vrouw die hij feitelijk van zijn nalatenschap en die van Perenelle uitsluit Nicolas denkt werkelijk aan alles de sommen die besteed moeten worden aan de missen de uitgaven voor brood wijn kaarsen Na regeling van al zijn schulden laat Flamel alles na aan de kerk van Saint-Jacques zijn meubelen zijn huizen zijn renten en erfenissen In ruil voor deze gulle giften verwacht hij dat daar tot zeven jaar na zijn dood dagelijks missen aan hem worden opgedragen dat zijn graf gewijd wordt en dat men bidt voor zijn zielenheil Daarenboven dient met dat voorziene fonds elk jaar een speciale mis te worden opgedragen Ondanks de zakelijke termen waarin het testament duidelijk is opgesteld dachten sommigen er verborgen alchemistische aanwijzingen in te vinden en zelfs in onze tijd bleef dat het geval Zo was ook C Gagnon ervan overtuigd dat het om een alchemistische tekst ging Verschillende onderzoekers hebben later opgemerkt dat Flamels preoccupatie met zijn eigen dood moeilijk te rijmen valt met de legende dat hij door de ontdekking van de Steen der wijzen onsterfelijk was geworden Het probleem van de twee Flamels Nicolas Flamel was schrijver maar niet in de betekenis van auteur Hij kopieerde en schreef manuscripten voor rijke opdrachtgevers en verdiende daar blijkbaar goed zijn brood mee Zo kwam hij ook in aanraking met de Duc de Berry waar volgens ons overgeleverde documenten ook "Jean Flamel" als secretaris werkte Omdat de naam Flamel niet zoveel voorkwam lijkt het aannemelijk dat de twee Nicolas en Jean familie van elkaar waren Of het ging om broers of om een vader Nicolas met zijn zoon Jean valt niet te achterhalen Op een aantal van die manuscripten staat een ex libris en de handtekening van de kopiist "Flamel" met daaronder een gekalligrafeerde "N" De meeste historici schrijven die documenten ondanks die N toch toe aan de jongere Jean die als secretaris bij de hertog in dienst was en daar ongetwijfeld een deel van de administratie voor zijn rekening nam Dat Nicolas en Jean elkaar gekend moeten hebben ligt voor de hand Nicolas verkocht als libraire-juré boeken en het is ook bewezen dat hij opdrachten kreeg van de Duc de Berry voor het vervaardigen van manuscripten Jean zorgde bij de hertog voor de aankoop van boeken wat aangetoond wordt door de rekeningen uit de administratie waar zijn naam op staat De gemeenschappelijke familienaam hun relatie met de hertog en hun bezigheden met manuscripten zijn aanwijzingen dat het goed mogelijk is dat ze elkaar gekend hebben Dat Nicolas als betere kalligraaf met Jean ook meewerkte aan manuscripten voor de hertog zou een verklaring kunnen zijn voor de N bij zijn ondertekening naast het ex libris Een andere opmerkelijke band tussen de hertog en Nicolas Flamel is dat beiden in dezelfde periode constructies lieten bouwen op het Cimetière des Innocents In 1407 gaf Flamel opdracht om de later notoire arcade met hiërogliefen te bouwen aan de rue Saint-Denis Het volgende jaar liet Jean de Berry op enkele passen daar vandaan de Dit des Trois Morts et des Vifs beeldhouwen ter nagedachtenis van zijn vermoorde neef Daarop volgde het fresco van de Danse Macabre langs de rue de la Ferronnerie De legende van de alchemist Flamel en het goud Goud speelde een belangrijke rol in het dagelijkse leven van Nicolas Flamel Voor de productie van manuscripten had hij zoals elke veelgevraagde kopiist-kalligraaf steeds vrij grote hoeveelheden van goud in huis Het was een onontbeerlijk element voor het maken van initialen en versieringen Vooral aan het begin van de 15e eeuw toen Parijs afwisselend onder het bewind viel van de Armagnacs en de Bourgignons devalueerde het gewone geld snel en boden gouden écus meer zekerheid Door de ontwaarding riskeerden grote fortuinen verloren te gaan zodat iedereen op den duur goud wilde De Armagnacs buitten dit uit door een monetaire manipulatie ze introduceerden nieuwe gouden munten zoals de 23 karaat vingt sous en le petit mouton van 11 sous die ze echter tegen een veel te hoge prijs verkochten Die grote vraag naar goud verklaart ook de interesse in alchemie Een interessante theorie is voorgesteld door Albert Poisson in zijn boek over Flamel Hij veronderstelt dat Flamel dankzij alchemistische experimenten met "les sels dor et dargent goud-en zilverzouten in staat was om een legering te maken die in uitzicht glans en gewicht voor goud of zilver kon doorgaan In die tijd was een grondige analyse van het metaal immers nog niet mogelijk zodat die legering wel eens de bron van Flamels rijkdom kan zijn geweest Ontstaan van de legende Om de verhalen rond Nicolas Flamel en de alchemie beter te begrijpen is het goed enig inzicht te hebben in de alchemistische traditie en de daaraan verbonden verhalen Vanaf de 15e eeuw doken er meer en meer geruchten op over rijke burgers die hun fortuin te danken zouden hebben aan de alchemie Flamel werd de bekendste Andere alchemisten van wie dit gezegd werd waren Jacques Cœur ca 1400-1456 Nicolas Valois ca 1495-c1542 de rijkste man van Caen en oprichter van het hotel Escoville en de Duitse koopman Sigmund Wann In de renaissance werd allengs meer nadruk gelegd op het spirituele in de alchemie Deze kunst werd nu vooral gezien als een allegorische taal met een eigen symboliek Dit had vanaf de 16e eeuw een hele literatuur van alchemistische "exegese" tot gevolg Auteurs gingen nu op zoek naar verborgen betekenissen en trachtten de alchemistische symbolen te decoderen niet alleen in geschriften over alchemie maar ook in in Bijbelse teksten en in Grieks-Romeinse mythologie De legende van het Gulden Vlies sprak zeer tot de verbeelding Ook van de symbolische decoraties van de middeleeuwse architectuur werd vermoed dat zij verborgen boodschappen bevatte De vroegste vermelding van de legende over Flamel is de 15e-eeuwse tekst Le Livre Flamel die in feite een Franse vertaling is van een 14e-eeuwse Latijnse verhandeling met de titel Flos florum De Bloem der bloemen destijds toegeschreven aan Arnaud de Villeneuve Deze tekst werd in bescheiden mate verspreid en een korte versie werd in het midden van de 16e eeuw vertaald in het Engels Andere verhandelingen werden eveneens toegeschreven aan Flamel in de loop van de 16e eeuw Dit geldt in het bijzonder voor Livre des laveures een Franse vertaling van het 14e-eeuwse Latijnse traktaat Rosarius'' van de Engelse alchemist John Dastin Op een manuscript uit de 15e eeuw is de naam van de eigenaar weggekrast en vervangen door die van Flamel In die periode werd het idee populair dat er alchemistische betekenissen verborgen zaten in de religieuze allegorische figuren die op het Cimetière des innocents de arcades van de begraafplaats sierden Een ander spoor naar Flamel is te vinden in het boek De antiquitate et veritate artis chemicæ Over de oude en ware kunst van de chemie 1561 van de alchemist Robert Duval een verhandeling die als eerste tekst werd opgenomen in Theatrum Chemicum 1602 Hierin wordt verteld over Flamels enigmatische beschrijvingen van "twee draken of slangen de ene gevleugeld de andere niet en ook een gevleugelde leeuw" Dit idee van in allegorieën verborgen alchemistische kennis vindt men ook terug in commentaren op het gedicht Le Grand Olympe uit de tweede helft van de 16e eeuw dat een alchemistische interpretatie geeft van de Metamorfosen van Ovidius De naam Flamel duikt ook op in Robert Duvals verzameling van alchemistische gedichten uit 1561 getiteld De la Transformation métallique Trois anciens tractés en rithme françois waarin hij het gedicht Sommaire philosophique toeschrijft aan Nicolas Flamel Waarschijnlijk deed hij dit omdat ook in het gedicht het motief van de twee draken opduikt de draak is een van de belangrijkste alchemistische symbolen geeft de klassieke alchemistische theorie weer dat alle metalen zijn samengesteld uit twee "sperma's" zwavel het vaste mannelijke en kwik het vluchtige en vrouwelijke ;De mythe van het boek dat alle geheimen van Flamel bevat De legende werd tussen 1567 tot 1575 verschillende keren aangehaald door de invloedrijke arts Jacques Gohory een volgeling van Paracelsus Omstreeks 1578 werd daar nog een element aan toegevoegd dat al snel werd opgenomen in de mythevorming rond Nicolas Flamel de ontdekking van een antiek boek dat het geheim van de Steen de wijzen zou bevatten Ter ondersteuning van de wonderbaarlijke genezingen van Paracelsus somde hij een aantal invloedrijke alchemisten op onder wie "Nicolas Flamel te Parijs de arme schrijver die in een oud boek een recept voor metalen vond en een van de rijkste mensen van zijn tijd werd getuige daarvan de bouwwerken die hij oprichtte aan het kerkhof van de Onschuldigen de Sainte-Geneviève des ardens en Saint-Jacques-de-la-Boucherie" Het idee sloeg aan want men treft het aan in een uit 1592 daterende nota aan het einde van een manuscript van een alchemistische tekst met de titel La Lettre d'Almasatus< Merkwaardig genoeg zou diezelfde Noel du Fail in zijn Contes et Discours d’Eutrapel 1584 en van d'Antoine du Verdier 1585 La Croix du Maine maakte overigens ook melding van geruchten uit die tijd als zou Flamels rijkdom niet te danken zijn aan zijn talent als alchemist maar dat hij beslag wist te leggen op accreditieven van joden die toen werden verbannen uit Parijs Karel VI ondertekende een edict van uitzetting in 1394 Om dit feit te verbergen zou hij het gerucht hebben verspreid dat hij de Steen der wijzen had ontdekt en het geld aan vrome doelen zou hebben besteed ;Verspreiding van de legende over de grenzen De legende over Flamel werd ook over de grenzen van Frankrijk bekend in 1583 vertaalde de Belgische Paracelsusvolgeling Gerhard Dorn Latijnse passages uit Sommaire philosophique in Duitsland kende men het verhaal in 1605 en Engeland maakte er al zeker in 1610 kennis mee In 1612 kwamen al deze ingrediënten samen in het bekendste aan Flamel toegeschreven werk Le Livre des figures hiéroglyphiques Het Boek van de hiërogliefen In 1612 verscheen in Parijs Trois traitez de la philosophie naturelle non encore imprimez Drie nog niet gedrukte verhandelingen over de natuurfilosofie van de hand van Pierre Arnauld sieur de la Chevallerie Poitevin Behalve twee traktaten een Latijnse en een Franse versie van Artephius en Synesius is er een tekst in het Frans met de titel Het boek wordt gepresenteerd als een vertaling van een Latijnse tekst die Flamel zou hebben geschreven tussen 1399 en 1413 Ook hier duikt het verhaal weer op van de ontdekking van een oud geheimzinnig boek Flamel vertelt dat hij voor twee florijnen een oud en mysterieus boek in het Latijn heeft gekocht samengesteld uit "trois fois sept feuillets" drie maal zeven dus 21 bladen beschermd door een koperen bedekking waarop letters en tekens zijn gegraveerd Op de eerste pagina staat de titel Met Gallië wordt hier Frankrijk bedoeld; Salut komt van het Latijnse Salus gezondheid Dit boek geschreven door "een zeer geleerd man" legt uit dat "om zijn volk in ballingschap te helpen de belastingen aan de Romeinse keizers te betalen en ook om iets anders te doen waarover ik verder zal zwijgen zal hij hen de kunst van de transmutatie van metalen leren en dit in gewone bewoordingen met uitzondering van de eerste werkzame stof waarover hij niets zegde maar wel met grote vaardigheid uitbeeldde" De tekst van het Boek van Abraham de Jood verklaart dus het proces van het Grote Werk zonder vermelding van de oorspronkelijke stof de Prima materia grondstof van de alchemisten Ondanks de hulp van zijn vrouw Perenelle slaagde Nicolas Flamel er gedurende eenentwintig jaar niet in om het Grote Werk te volbrengen doordat hij de illustraties niet begreep 21 is ook het aantal bladen uit het boek Hij ging op bedevaart naar Santiago de Compostella waar hij kennismaakte met een bekeerde oude joodse arts die hem uiteindelijk de illustraties uitlegde Terug in Parijs gelukte het hem volgens de tekst ten slotte op 25 april 1382 om kwik te transmuteren in zilver daarna in goud Met het aldus verkregen kapitaal hebben Flamel en zijn vrouw dan naar eigen zeggen "veertien ziekenhuizen in de stad Parijs opgericht en geschonken drie geheel nieuwe kapellen gebouwd dankzij royale schenkingen zeven kerken gedecoreerd met talrijke herstellingen aan hun kerkhoven en ook in Boulogne hebben we niet minder gedaan" heel wat meer dan de historische Flamel in werkelijkheid had gedaan Flamel laat op de boog van de begraafplaats van de onschuldigen "figures hiéroglyphiques" schilderen die zowel theologisch als filosofisch geïnterpreteerd kunnen worden dit laatste "volgens meester Hermes leer" Bedoeld wordt hier Hermes Trismegistus Het in het boek opgevoerde personage Flamel licht vervolgens in het kort eerst de theologische verklaring toe Zo zijn de "twee verenigde draken zonden die van bij de geboorte aan elkaar vastgeketend zijn Vandaar dat geen enkele ervan apart gemakkelijk kan worden verdreven want ze komen gemakkelijk en vliegen op elk uur naar ons toe En degenen die geen vleugels hebben kunnen niet worden weggejaagd zo is de Eeuwige Zonde" Vervolgens geeft hij Flamel' een uitgebreidere uitleg over de betekenis van de hiërogliefen in alchemistische zin Hierbij neemt kleurensymboliek een belangrijke plaats in Dateringen en toeschrijvingen Noch van Livre des figures Hiéroglyphiques noch van Livre dAbraham le juif werd een origineel middeleeuws manuscript teruggevonden Twee Latijnse handschriften van de tekst Livre des figures zijn onlangs aan het licht gekomen maar het blijkt dat het Latijnse vertalingen zijn van de Franse tekst van 1612 Alles wijst er in feite op dat het gaat om een tekst die geschreven is tussen eind 15e en begin 16e eeuw de woordenschat om te beginnen al het woord hiëroglief; de anachronismen in de tekst wordt de naam van de alchemist Abraham Lambspring genoemd die de eerste keer vermeld wordt in 1599 door Nicolas Barnaud De echte bron waar deze teksten op kunnen worden teruggevoerd is een beroemde collectie middeleeuwse alchemistische traktaten het Artis Auriferae gepubliceerd in 1572 In Les figures hiéroglyphiques worden de alchemistische theorieën hieruit vaak gepresenteerd in dezelfde volgorde maar soms omgekeerd Onderzoeker Claude Gagnon denkt dat P Arnaud de la Chevallerie het pseudoniem was van Béroalde de Verville 1556-1626 een schrijver die geïnteresseerd was in de alchemie en de kabbala en tegenwoordig vooral bekend is voor zijn satire Le Moyen de Parvenir uit 1617 Ter ondersteuning van deze these is er het briefje dat Gagnon vond in een bibliografie uit de 17e eeuw Het betrof een exemplaar van Bibliothèque françoise van La Croix du Maine en op het briefje stond de titel van een werk van Béroalde Les aventures dAli el Moselan surnommé dans ses conquêtes Slomnal Calife Paris 1582 traduit de larabe de Rabi el Ulloe de Deon "Slomnal Calife" zou een anagram zijn van "Nicolas Flamel" en "Rabi el Ulloa de Deon" van "Béroalde de Verville" Een ander element dat deze theorie ondersteunt is dat Béroalde de Verville in hetzelfde jaar en bij dezelfde uitgever van Les Figures hiéroglyphiques ook Palais des curieux'' publiceerde waarin hij zijn lezers waarschuwt voor de alchemisten Deze toekenning heeft echter de deskundigen die van Béroalde de Verville bestuderen niet kunnen overtuigen Een ander spoor is de ontdekking die François Secret deed In alchemistische handschriften uit het begin van de 17e eeuw vond hij de naam van een "Sieur de la Chevalerie de Chartres" dus eerder een beauceron dan een poitevin maar verder is er niets over hem bekend Mythisch fortuin Le Livre des figures hiéroglyphiques was een onmiddellijk succes waardoor de mythe over Flamel als de ultieme Franse alchemist bijzonder populair werd Dit is deels te verklaren door het feit dat zijn succes als ontdekker van de Steen de wijzen zichtbaar was in de Parijse bouwwerken die hij had gefinancierd Flamel onderscheidde zich ook doordat hij in deze periode van contrareformatie een van de weinige alchemisten was die de Heilige Maagd en de Heiligen vereerde terwijl de discipline werd gedomineerd door protestantse alchemisten Zo waren er Salomon Trismosin de vermeende meester van Paracelsus 1493 4-1541 die voor het eerst opdook in het boek Aureum vellus van 1598 Basilius Valentinus rond 1600 die een benedictijner monnik van de 15e eeuw zou geweest zijn de Rozenkruisermanifesten 1614-1615 en Chymische Bruilof Het Chemische Huwelijk van Christian Rosenkreuz uit 1616 De tekst Livre des figures hiéroglyphiques onderging tal van edities en vertalingen Zoals reeds gezegd werden pseudo-Latijnse originelen vervalst De symbolen uit het Boek van Abraham de Jood die zijn beschreven in de editie van 1612 werden al snel opgenomen in handschriften en in de daaropvolgende edities Deze traditie duurde voort tot de 18e eeuw Toen verscheen in het Duits te Erfurt in Uraltes Chymisches Werk 1735 "een heel oud alchemistisch werk van rabbijn Abraham Eleazar Chymische dat de auteur deels in het Latijn en Arabisch schreef deels in het Chaldeeuws en Syrisch en dat vervolgens werd vertaald in onze Duitse taal door een anonieme schrijver en dat een nieuwe versie bevat van Het Boek van Abraham< ref> BestandLivre d'Abraham le juif figure1jpg|Slang aan het kruis BestandLivre d'Abraham le juif figure2jpg|Woestijnen met fonteinen waaruit slangen ontspringen BestandLivre d'Abraham le juif figure3jpg|Een jongeman met gevleugelde voeten en een caduceus BestandLivre d'Abraham le juif figure4jpg|Een bloem op de top van een hoge berg; griffioenen < gallery> Er zijn nog andere teksten die werden toegeschreven aan Flamel Zo verscheen er in 1619 tegelijkertijd met Tractatus de sulphure Verhandeling over zwavel van de Pool Michael Sendivogius de tekst Thresor de Philosophie ou Original du Desir desiré de Nicolas Flamel die niets anders was dan gewoon een Franse versie van de Thesaurus philosophiae van Efferarius Monachus uit de 14e eeuw De toeschrijving heeft waarschijnlijk te maken met Livre des laveures 1414 dat aanvangt met "Le désir désiré et le prix que nul ne peut priser" Iets soortgelijks geldt voor Le Grand Esclairsissement de la Pierre Philosophale pour la transmutation de tous les métaux 1628 de Franse vertaling van de Italiaanse verhandeling Apertorio alfabetale uit 1466 of 1467 van Cristoforo Parigino "Cristoforo van Parijs" In 1655 maakt Peter Borel de arts van Lodewijk XIV en de eerste bibliograaf van de alchemie in zijn Tresor de recherches et antiquitez gauloises et françoises melding van een aantal geruchten en speculaties rond Flamel Zo zou koning Karel VI van Frankrijk zijn rapporteur bij de staatsraad M de Cramoisy gestuurd hebben om Flamels rijkdom te controleren Daarop zou Flamel dit verzoek omzeild hebben door de rapporteur om te kopen met een vaas vol projectiepoeder een van de vormen van de Steen der wijzen Flamels huis zou ook doorzocht zijn om Het Boek van Abraham de Jood te vinden Uiteindelijk zou kardinaal Richelieu dit boek kort voor zijn dood in 1642 hebben gevonden Er werd trouwens ook verteld dat Richelieu een alchemist genaamd Dubois die zichzelf presenteerde als de erfgenaam van het geheim van Flamel had laten executeren In diezelfde periode toont Henri Sauval 1623-1676 historicus van Parijs zich veel sceptischer "De hermetici die zowat overal de Steen der wijzen zoeken zonder hem te kunnen vinden hebben zolang gemediteerd over sommige portalen van onze kerken dat ze er ten slotte vonden wat ze beweerden Ze zuiveren zich de geest om de kwintessens binnen de gotische verzen en figuren te vinden de ene kromgebogen de andere krabbend aan de stenen van zowel Flamels huis op de hoek van de rue Marivaux als aan die van de twee ziekenhuizen die Flamel oprichtte in de rue de Montmorency" In zijn satire op de occulte wetenschappen Le Comte de Gabalis ou Entretien sur les sciences secrètes 1700 De Graaf van Gabalis of onderhoud over de geheime wetenschappen brengt abt de Montfaucon de Villars het verhaal van het boek Livre des figures en het gerucht over het in beslag nemen van de goederen van de joden samen Hij zegt hierin namelijk dat wat het boek uitbeeldt uithangborden zijn van de huizen waar de vogelvrijverklaarde joden hun schatten in de kelder hadden verborgen Door het opkopen van die huizen zou Flamel aan zijn fortuin gekomen zijn De legende van Flamel tijdens de Verlichting In de periode van de Verlichting werd de alchemie steeds meer gezien als een weg die tot niets leidde pure verspilling van energie Dat was ook Fontenelles standpunt in Histoire de lacadémie des sciences Geschiedenis van de Academie van Wetenschappen en dat van Montesquieu in zijn briefroman Lettres persanes Perzische brieven uit 1721 Hierin vertelt het personage Rica in een van de brieven hoe hij een man ontmoette die door de alchemie zijn eigen ondergang tegemoet ging doordat hij in de waan verkeerde dat hij net als Flamel het Grote werk' had volbracht Een beroemde adept van de alchemie was de graaf van Saint-Germain die beweerde het geheim van de onsterfelijkheid te hebben gevonden het levenselixer van de alchemisten Daardoor gingen geruchten de ronde doen als zouden Nicolas en Perenelle nog steeds in leven zijn Paul Lucas een koninklijk antiquair en enthousiast reiziger maakte in zijn Voyage du Sieur Paul Lucas fait par ordre du roy dans la Grece lAsie Mineure la Macedoine et lAfrique Contenant la description de la Natolie de la Caramanie & de la Macedoine melding van een ontmoeting met een Turkse derwisj Deze vertelde hem dat de Steen der wijzen het leven met duizend jaar verlengde Als bewijs daarvan zei hij dat hij drie jaar eerder Nicolas Flamel in India had ontmoet Ook zijn vrouw Perenelle zou nog leven maar die had zich in Zwitserland gevestigd waar haar man haar in 1418 het jaar van zijn dood was komen vervoegen De legende begon een eigen leven te leiden en in 1747 ging het gerucht dat Flamel de ambassadeur van Frankrijk in Turkije graaf Desalleurs bij diens dood in 1754 had ontmoet en dat hij enkele jaren later in 1761 in de opera zou zijn gezien met zijn vrouw en kind In 1758 publiceerde abt Étienne-François Villain een gedetailleerde studie over de geschiedenis van de parochie van Saint-Jacques-de-la-Boucherie waarin hij de legende over de alchemist Flamel verwierp Volgens hem waren de geruchten over Flamels rijkdom sterk overdreven Hiermee ging hij in tegen de conclusie van zijn tijdgenoot Nicolas Lenglet Du Fresnoy die in zijn Histoire de la philosophie hermétique 1742 de legende ondersteunde Over Flamels schenkingen zei Lenglet dat ze die van koningen en prinsen overtroffen " plus considérables que celles mêmes que faisoient les Rois & les Princes" Étienne-François Villains oordeel over Le Livre des figures hiéroglyphiques was dat het om een vervalsing ging van de vertaler Pierre Arnauld de la Chevallerie Om deze uitspraak werd hij dan weer heftig aangevallen door Antoine-Joseph Pernety een voormalig benedictijn die in het dagblad LAnnée littéraire van Fréron fulmineerde tegen Villains weerlegging Étienne-François Villain kreeg de steun van de jezuïeten van Journal de Trévoux in deze discussie en publiceerde in 1761 een meer volledige studie Histoire critique de Nicolas Flamel et de Pernelle sa femme; recueillie dActes anciens qui justificent l'origine et la médiocrité de leur fortune contre les imputations des alchimistes Pernety had vooral kritiek op de historische methode van Villain die uit teruggevonden rekeningen en andere documenten van Flamel afleidde dat het geen hermetisch filosoof kon zijn geweest De legende van Flamel van de 19e eeuw tot nu Met de opkomst van de moderne scheikunde in de late achttiende eeuw verloor de alchemie haar wetenschappelijke geloofwaardigheid Het aantal praktizerende alchemisten liep dan ook aanzienlijk terug Tijdens de romantiek ontstond het beeld van de alchemist als de onbegrepen beoefenaar van een verdoemde wetenschap de alchemist werd een heroïsche en vervolgde figuur In Frankrijk werd dat Nicolas Flamel Zo maakte de jonge Gérard de Nerval in 1828 een toneelstuk met de titel Nicolas Flamel en Alexandre Dumas schreef in 1856 het toneelstuk La Tour Saint-Jacques waarin Nicolas Flamel figureerde Victor Hugo laat Frollo de aartsdiaken-alchemist van de Notre-Dame van Parijs 1831 mediteren bij de hiërogliefen van het cimetière des Innocents Nicolas Flamel wordt in 1842 de held in Souffleur een fanstasieverhaal dat Amans-Alexis Monteil opnam in zijn Histoire de Français des divers états aux cinq derniers siècles Eliphas Levi een van de grondleggers van het occultisme zegt in zijn Histoire de la magie "De volkse cultuur verzekert ons ervan dat Flamel niet dood is en dat hij een schat begraven heeft onder de toren van Saint-Jacques-la-Boucherie Deze koffer van cederhout versterkt met de zeven metalen zou volgens de ingewijden van deze wetenschap niets anders zijn dan het originele exemplaar van Flamels Boek van Abraham de Jood met uitleg in het handschrift van Flamel en stalen van het projectiepoeder die zouden volstaan om een oceaan in goud te veranderen indien de oceaan uit kwik bestond" De occultisten en hermetici Albert Poisson Fulcanelli Eugène Canseliet en Serge Hutin verwierpen de conclusies van abt Villain en bleven volhouden dat Flamel een alchemist was Nicolas Flamel werd bijna vanzelfsprekend ook opgenomen in de lange reeks van grands maîtres du Prieuré de Sion en hij kreeg ook een plaats in de Dossiers Secrets van Henri Lobineau In 1975 werd in de Bibliotheque Nationale te Parijs een dossier ontdekt Les Dossiers Secrets In die dossiers kwam Nicolas Flamel ook voor Flamel zou van 1398 tot 1418 grootmeester van de Priorij van Sion zijn geweest Later bleek dat de geheime dossiers een vervalsing uit de twintigste eeuw waren verzonnen door Pierre Plantard Het verhaal werd ook opgenomen in de Da Vinci Code van Dan Brown 1929 was een goed jaar voor de legende Nicolas Flamel vormde een inspiratiebron voor André Bretons Second manifeste du surréalisme en voor Robert Desnos artikel Het mysterie van Abraham de Jood in het tijdschrift Documents Breton meent een analogie te zien een "gelijkenis van het doel" tussen het surrealistische en het alchemistische onderzoek Hij neemt het idee van Flamel als alchemist opnieuw op Wat Abraham de Jood en Hermes' voor hem betekenen vergelijkt hij met wat Rimbaud en Lautréamont voor de surrealisten vertegenwoordigen zowel voorlopers als initiatiefnemers Echter door de Steen der wijzen te herstellen als symbool van de triomf van de verbeelding gedraagt Breton zich niet als volgeling maar richt de alchemistische traditie en haar metafysische betekenis naar een meer poëtische interpretatie In 1941 verwierp de historicus van de middeleeuwen Lynn Thorndike de mythe rond de alchemist Flamel volledig wat ook het geval is in het werk van Claude Gagnon Robert Halleux en Didier Kahn Een van de beste studies om kennis te maken met de boeiende geschiedenis van de legende rond Nicolas en Perenelle Flamel is Nigel Wilkins Nicolas Flamel des livres et de lor uit 1993 De figuur van de alchemist Nicolas Flamel figureert nu vooral in esoterische werken enerzijds en in al dan niet populaire literatuur strips en videospellen anderzijds Daar volgt nu een overzicht van Culturele referenties Theater en opera Gérard de Nerval Nicolas Flamel 1828 Alexandre Dumas La Tour Saint-Jacques 1856 Georges Bizet Nicolas Flamel 1865 onafgewerkte opera nooit opgevoerd Romans Zijn alchemistisch werk en de geruchten over zijn onsterfelijkheid waren aanleiding tot een hele reeks boeken waarin hij wordt vermeld of als personage optreedt Flamel kwam voor in Victor Hugo's De Klokkenluider van de Notre Dame 1831 waarin een zekere Claude Frollo geobsedeerd is door de Steen der Wijzen Léo Larguier Le Faiseur dor Nicolas Flamel 1936 Jai Lu L'Aventure mystérieuse n° A220 Hij wordt genoemd in het controversiële boek Het heilige bloed en de heilige graal uit 1982 van Michael Baigent Richard Leigh en Henry Lincoln Hij komt ook voor in Paulo Coelho's werk De Alchemist uit 1988 Portugese uitgave waarin deze een belangrijke levensles leert Umberto Eco vernoemde hem in zijn boek De slinger van Foucault uit 1989 Évelyne Brisou-Pellen La griffe des sorciers 1996 Éditions Rageot met een verschijning van Nicolas Flamel en Perenelle Éric Boisset la Trilogie d'Arkandias deel 1 Flamel wordt erin vermeld 1996 J K Rowling Harry Potter en de Steen der Wijzen 1997 treedt erin op als het onzichtbaar personage Nicolaas Flamel Hij is de schepper van de Steen der Wijzen die hem en zijn vrouw onsterfelijk hebben gemaakt The Philosopher's Stone A Quest for the Secrets of Alchemy 2001 Peter Marshall ISBN 0-330-48910-0 Creations of Fire Cathy Cobb & Harold Goldwhite 2002 ISBN 0-7382-0594-X Dan Brown voerde hem in The Da Vinci Code uit 2003 op als grootmeester van Sion Éric Giacometti Jacques Ravenne Le Frère de sang 2007 Thriller over vrijmetselaarswaarin Flamel de held is Corinne De Vailly Les Pièces d'or de Nicolas Flamel serie "Phoenix détective du temps" 2007 Michael Scotts boekenserie '' 2007 ParashpathorPhilosophers Stone A Bengali fiction by Adrish Bardhan' 2008 Henri Loevenbruck Les Cathédrales du vide 2009 Flammarion vertelt het verhaal van het leven Flamel met als rode draad een testament waarin de fragmenten in de loop van het verhaal aan bod komen Flamel zou geen alchemist geweest zijn maar hij had wel een geheim ontdekt Strips en tekenfilms De goudmaker 1977 20e album van Robbedoes en Kwabbernoot Flamel is er de uitvinder van een goudmaakmachine Genie contra genie 1983 in de stripreeks Leonardo Flamel verschijnt tijdens een discussie tussen Leonardo en Albert Willy Vassaux Les Philosophes par le feu Nicolas Flamel 1990 Flamel is hierin het hoofdpersonage Het testament van de alchemist eerste en tweede deel van de televisiereeks Blake en Mortimer 1997 Fullmetal Alchemist een in 2001 geschreven manga door Hiromu Arakawa Film Decoding the Past The Real Sorcerer's Stone op History Channel In Tomb Raider Chronicles 2000 gaat Lara Croft in de catacomben op zoek naar de Steen der wijzen In Harry Potter en de steen der wijzen uit 2001 speelt Nicolaas Flamel een belangrijke rol In As Above So Below 2014 Andere Een straat in de buurt van het Parijse Louvremuseum de rue Nicolas Flamel is naar hem vernoemd Zij kruist met de rue Perenelle vernoemd naar zijn vrouw Een van de huizen van Flamel gelegen in de rue de Montmorency 51 is nu een restaurant en heet Auberge Flamel Externe links Nigeria officieel de Federale Republiek Nigeria is een land in het westen van Afrika Het ligt aan de Zuid-Atlantische Oceaan Golf van Guinee De buurlanden zijn Benin Niger Tsjaad en Kameroen Sinds 12 december 1991 is Abuja de hoofdstad Daarvoor had de havenstad Lagos die functie Nigeria werd op 1 oktober 1960 onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk De naam van het land verscheen voor het eerst in 1897 in The Times en werd voorgesteld door de koloniale redacteur Flora Shaw De naam is afgeleid van Niger de langste rivier van het land en het Latijnse achtervoegsel -ia Volgens sommige bronnen is het een samentrekking van Niger en het Engelse woord Area "gebied" Geschiedenis In 1472 kwamen de Portugezen voor het eerst in het gebied van het huidige Nigeria; later kwamen de Engelsen Nadat de Europeanen aanvankelijk in peper en ivoor hadden gehandeld gingen ze al spoedig over tot de slavenhandel In 1807 werd de slavenhandel aan Britse onderdanen verboden De Britten gingen over op de handel in palmolie terwijl de Portugezen en Spanjaarden nog enige tijd doorgingen met het halen van slaven Britse kolonie In 1849 werd een Britse consul voor de baai van Biafra en Benin benoemd wat men als het begin kan beschouwen van de Britse machtsuitbreiding in Nigeria In 1861 werd een Britse flottielje naar Lagos gezonden en na enige strijd en onderhandelingen werd de stad bezet Ondanks het verdrag dat koning Akitoyo met de Britten sloot bleef het onrustig Daarom stichtten de Britten in 1863 de kolonie Lagos waarmee zij zelf het gezag in handen namen In 1879 werd op initiatief van G Goldie Taubman de United Africa Co opgericht die drie jaar later werd gereorganiseerd als de National Africa Co Ltd Deze organisatie omvatte een aantal Britse firma's die in Nigeria handel dreven en die nu samen naar verdere expansie in Nigeria gingen streven Op de Koloniale conferentie van Berlijn 1885 verkreeg Groot-Brittannië het protectoraat over het zuidelijk deel van het huidige Nigeria Voor het bestuur over dit gebied verleende de Britse regering in 1886 een mandaat aan de Royal Niger Co Ltd Op 1 januari 1900 werd dit mandaat opgeheven en werden de protectoraten Noord- en Zuid-Nigeria ingesteld Wat hiervan nog niet effectief in bezit was werd tussen 1900 en 1903 veroverd In deze periode introduceerde de Hoge Commissaris in Noord-Nigeria baron Lugard er het systeem van ‘indirect rule’ waarbij inlanders bij het bestuur werden betrokken In 1906 werd het Protectoraat Zuid-Nigeria verenigd met de Kolonie Lagos tot de Kolonie en Protectoraat Zuid-Nigeria en in 1914 werd dit met het Protectoraat Noord-Nigeria samengevoegd in de Kolonie en Protectoraat Nigeria Na de Eerste Wereldoorlog werd een deel van Kameroen als mandaatgebied bij Nigeria gevoegd In de Tweede Wereldoorlog werd Nigeria een belangrijke tinleverancier voor de Britse oorlogsindustrie terwijl grondnoten en palmolie in grote mate bijdroegen tot de voedselvoorziening van de geallieerden Bij de Grondwet van 1951 kwam de federatie Nigeria tot stand bestaande uit de volken der Hausa Joruba en Ibo Elk van deze kreeg een grote mate van autonomie en eigen vertegenwoordigende lichamen Onafhankelijkheid Het noorden en het zuiden van Nigeria werden door het Britse koloniale bestuur ondanks de grote verschillen in religie en cultuur samengesmeed tot één land Een van de eerste bewegingen die zelfbeschikking eiste was de Nigerian Youth Movement De leider van deze beweging Nnamdi Azikiwe publiceerde in 1943 een tijdschema voor de onafhankelijkheid van Nigeria Hier werkte het feit dat Nigeria een gebied was met veel volkeren echter tegen andere volkeren binnen Nigeria raakten in conflict met Nnamdi Azikiwe die zelf tot het Igbo-volk behoorde Daarna ontstonden bewegingen in Nigeria die volkeren verenigden en niet het land Zo werd er door Nnamdi Azikiwe een Igbo de National Council of Nigeria and the Cameroons NCNC opgericht en door de Yoruba in 1951 de Action Group AG In het noorden richtten de Hausa-Fulani het Northern People's Congress NPC op in 1949 De Britten waren langzamerhand van mening dat aan een onafhankelijkheid van Nigeria niet te ontkomen was en vanwege de verschillen binnen Nigeria in volkeren werd door de Britten een federatie voorgesteld die bestond uit drie deelstaten Elke deelstaat zou een hoge mate van autonomie krijgen Op hun beurt zouden door de deelstaten vier ministers geleverd worden aan het centrale bestuur In 1959 werden er voor het eerste verkiezingen gehouden voor het federale parlement Het NPC won in het noorden woonden bijna zoveel mensen als in de andere gebieden en vormde een coalitie met de NCNC Nigeria kreeg in oktober 1960 autonomie binnen het Gemenebest Abubakar Tafawa Balewa uit het noorden werd premier en Nnamdi Azikiwe president deze functie was echter puur ceremonieel Na deze verkiezingen en de onafhankelijkheid nam de corruptie door regeringsfunctionarissen erg toe In 1964 werden er parlementaire verkiezingen gehouden die werden gewonnen door de Nigerian National Alliance NNA een samenvoeging van de NPC en een deel van de AG Er hing echter een zweem van intimidatie en omkoping rond deze verkiezingen De deelstaatverkiezingen in 1965 liepen uit op een bloedbad De Igbos waren buiten spel gezet en er vielen duizenden doden Op 14 januari 1966 werd er een militaire coup gepleegd vooral door officieren met een Igbo-signatuur Deze coup werd dan ook geleid door een Igbo-generaal Chukwuma Nzeogwu De premier twee regionale premiers en de gehele top van legerofficieren in de noordelijke en westelijke regios werden brutaal vermoord De coup mislukte echter en Nzeogwu werd gearresteerd in Lagos op 18 januari 1966 in het gezelschap van kolonel Conrad Nwawa volgend op zijn vijfpuntenovereenkomst met generaal Johnson Aguiyi-Ironsi die onder controversiële omstandigheden het eerste militaire staatshoofd van Nigeria werd Dit maakte een einde aan de federatie en er werd een anti-corruptiecampagne door Aguiyi-Ironsi gestart Maar ook deze regering werd niet populair omdat de regering vooral door Igbos werd gedomineerd Op 29 juli 1966 volgde er echter een tegencoup vanuit de Hausa-stammen Deze tegencoup werd geleid door luitenant-kolonel Yakubu Gowon Ironsi werd vermoord en veel Igbos vluchtten vanuit heel Nigeria naar het zuidoosten van Nigeria Biafra In 1966 waren honderdduizenden Igbo uit het noorden naar hun stamland terug gevlucht na slachtpartijen waarbij duizenden onder hen waren vermoord Achtergrond van de pogroms was een tribale machtsstrijd tussen politieke elites Toen de Oost-Nigeriaanse Igbo-gouverneur Chukwuemeka Ojukwu van de centrale regering onvoldoende garanties kreeg ter bescherming van zijn volk kondigde hij op 30 mei 1967 eenzijdig de onafhankelijkheid van zijn gebied af Republiek Biafra Ook onvrede met de administratieve herindeling van de regio speelde hierin mee Hierop brak in juli 1967 een burgeroorlog uit die tot 1970 zou duren Het federale leger rukte op naar de Biafraanse hoofdstad Enugu Verscheidene internationale vredesinitiatieven mislukten en vanaf oktober 1968 tot eind 1969 bleven de militaire operaties onbeslist Op 15 januari 1970 capituleerde Biafra Ojukwu vluchtte naar het buitenland Een van de belangrijkste oorzaken van die oorlog was de vondst van olie in Biafra De schatting van het dodental door deze oorlog en de ermee gepaard gaande hongersnood lopen sterk uiteen ten minste een half miljoen mensen stierven maar door sommige waarnemers worden 2 miljoen slachtoffers genoemd Bij de wederopbouw van Oost-Nigeria werden de Igbo op de achtergrond gehouden Na 1970 Nigeria dat door zijn aardolievoorraden economisch een sterke positie innam diende zich nadrukkelijk aan als leider van de Afrikaanse staten in de politieke en economische relaties met de niet-Afrikaanse wereld President Gowon werd in juli 1975 via een militaire staatsgreep zonder bloedvergieten afgezet; zijn opvolger generaal M Mohammed kwam in februari 1976 bij een mislukte staatsgreep tegen zijn bewind om het leven In de noordelijke stad Kaduna vonden in 2000 bloedige onlusten plaats tussen islamieten en christenen waarbij volgens onafhankelijke bronnen ten minste duizend doden vielen Aanleiding was de mogelijke invoering van de islamitische wet de sharia De deelstaat Zamfara voerde in 1999 als eerste deelstaat de sharia in Aan het eind van het jaar gold de islamitische wet in zeven deelstaten Christenen die vooral in het zuiden wonen menen dat de islamitische wet in tegenspraak is met de seculiere grondwet Toenmalig president Obasanjo zelf christen liet zich niet publiekelijk uit over de sharia Bevolking Demografie Nigeria is een dichtbevolkt land met inwoners ook al verschillen de aantallen nogal per bron Het is tevens het volkrijkste land van Afrika met een erg sterke bevolkingsgroei Wanneer deze trend zich doorzet zal Nigeria tegen het jaar 2100 een bevolking van meer dan 700 miljoen inwoners tellen Etnische groepen Er zijn meer dan 250 verschillende etnische groepen waarvan de Haussa en Fulani in het noorden 29% de Igbo fonetisch 'Ibwo in het zuiden 18% de Yoruba in het westen 21% en de Ijaw 10% de belangrijkste zijn Ook de Tiv 5% de Kanuri 4% en de Ibibio 35% vormen stammen van respectabele grootte Zeker de belangrijkste stammen zijn in een voortdurende strijd om de macht verwikkeld wat van tijd tot tijd tot geweldsuitbarstingen leidt Daarbij komen spanningen vanwege religieuze verschillen de Haussa bijvoorbeeld zijn overwegend moslim terwijl de Igbo overwegend christen zijn Godsdienst Nigeria is een samenleving met het christendom de islam en traditionele Afrikaanse religies Volgens recente schattingen is 505% van de bevolking christen 199% protestants-christelijk 123% Kerken van Christus 101% anglicaans en 82% katholiek De islam is de tweede grootste religie met 435 % bestaande uit 95% soennitische islam en 5% Shiitische islam 6% van de Nigeriaanse bevolking beoefent traditionele Afrikaanse religie Het noorden van het land is voornamelijk islamitisch terwijl het zuiden voornamelijk christelijk is In een zuidwestelijke stad als Ibadan vindt men ongeveer evenveel christenen als moslims Circa 27% van de totale bevolking is protestants en 13% katholiek zie Katholieke Kerk in Nigeria Het land is reeds lange tijd het toneel van hevige etnische en religieuze conflicten Het verschil in godsdienst tussen de islamitische Hausa en de christelijke Ibo vormt een der tegenstellingen tussen beide volken die in 1967 leidden tot de burgeroorlog De islamitische groepering Boko Haram is sinds het midden van de jaren 2000-2009 actief De groepering is vooral door het grote aantal aanslagen en door de ontvoering op 15 april 2014 van een grote groep schoolmeisjes bekend De Boko Haram gebruikt verder alle mogelijke vormen van geweld Het totaal aantal slachtoffers door het geweld van de Boko Haram is sinds 2011 tot meer dan 23000 opgelopen Het meeste geweld wordt in het noordoosten van Nigeria gepleegd< ref> Rechtspraak Twaalf noordelijke staten waar de moslimbevolking de meerderheid vormt hebben aan het begin van de 21e eeuw tot onvrede van de christelijke minderheid de burgerlijke wetgeving vervangen door de islamitische sharia In het voornamelijk christelijke zuiden gelden de wetten van de overheid Bestuurlijke indeling Nigeria bestaat uit 36 staten en een federaal hoofdstedelijk territorium Federal Capital Territory Geografie Nigeria is gesitueerd in westelijk Afrika De kustlijn van 853 km grenst over het gehele zuiden aan de Golf van Guinee een deel van de Atlantische Oceaan Onderdeel van de Golf van Guinee is de Baai van Benin in het zuidwesten en de Golf van Bonny in het zuidoosten De landgrenzen van Nigeria hebben een totale lengte van 4047 km < ref> Nigeria kent een gevarieerd landschap Van zuid naar noord kan men het land grofweg in de volgende vegetatiezones verdelen; mangrove aan de kust tropisch regenwoud voor het grootste deel savanne en grassteppe in het uiterste noordwesten Het reliëf wordt voor een groot deel bepaald door het stroomgebied van de twee belangrijkste rivieren; de Niger en de Benue die op zon 390 km van de kust bij elkaar komen en samen de Nigerdelta vormen een van de grootste deltas ter wereld Berggebieden en heuvels bevinden zich vooral in het oosten op de grens van Kameroen waar zich het Adamawagebergte bevindt Hier bevindt zich ook het hoogste punt van Nigeria de Chappal Waddi met een hoogte van 2419 m In het zuiden bevinden zich enkele heuvelgebieden en in het noorden bevindt zich uitgebreide plateaus zoals het Josplateau en het Bauchiplateau Klimaat Nigeria heeft een tropisch klimaat Het kustgebied heeft een regenrijk klimaat met neerslag gedurende het gehele jaar Hoewel de temperatuur er zelden hoger komt dan 32 °C schommelt de vochtigheid tussen 90 en 100% In het westen van de kustvlakte Lagos is de gemiddelde jaarneerslag ca 1780 mm; deze loopt naar het oosten geleidelijk op tot ca 4320 mm Overig Nigeria heeft eveneens een tropisch klimaat maar in tegenstelling tot dat van de kust echter met twee seizoenen een droog seizoen met gematigde temperaturen gemiddeld 21 °C van november tot april en van mei tot oktober een regenseizoen gemiddeld 31 °C Fauna De dierenwereld is rijk aan soorten Woestijn- en sahelfauna zijn oa vertegenwoordigd door gazellen en andere antilopen en de savannefauna wordt gekenmerkt door het grote wild als leeuw olifant giraffe en talrijke antilopen Van de kafferbuffel komt slechts de kleine vorm de woudbuffel voor; zebra's komen niet zo ver oostelijk voor In de grote rivieren huist het nijlpaard en in de Nigerdelta wellicht nog zeer zeldzaam ook het dwergnijlpaard Het tropisch regenwoud huisvest een zeer rijke fauna waaronder vooral de zoogdieren de basis vormen van het ‘bushmeat’ De bosfauna wordt oa gekenmerkt door een groot aantal apen vooral meerkatten en in het oosten ook nog mensapen chimpansee en gorilla De dierenwereld geniet in de praktijk niet altijd effectieve bescherming in een aantal reservaten Bedreigende factoren zijn echter een sterke bevolkingsgroei gepaard gaande met een grote economische groei kaalslag van het bos en niet aflatende nauwelijks gereguleerde jacht op elk dier groot genoeg om gegeten te worden Het grote wild van de savanne is in Midden- en Noord-Nigeria reeds zeer schaars geworden en enkele soorten zijn al vrijwel uitgeroeid Steden Andere belangrijke steden naast Abuja en Lagos zijn Benin City Enugu Gusau Ibadan Kano Owerri Oyo Port Harcourt Warri Calabar Jos Onitsha Economie Armoede Volgens het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties leeft in Nigeria 608% van de bevolking onder de armoedegrens < ref> Cultuur De eerste Afrikaanse Nobelprijswinnaar voor literatuur was een Nigeriaan Wole Soyinka Andere bekende Nigeriaanse schrijvers zijn Chimamanda Ngozi Adichie Chinua Achebe John Pepper Clark Ben Okri Sonny Oti en Ken Saro Wiwa Ken Saro Wiwa is in 1995 door het militaire regime geëxecuteerd Nigeria kent een levendige filmcultuur De zogenaamde Nollywood-films waarvan er per jaar ongeveer 1000 worden gemaakt zijn in Nigeria en andere Afrikaanse landen bijzonder populair en hebben de Amerikaanse films vrijwel verdreven De Nollywood-films zijn niet echt bekend in het westen Ook op muziekgebied heeft Nigeria een rijke traditie Fela Kuti P-Square Alhaji Sikiru Ayinde Barrister King Sunny Ade Ebenezer Obey Femi Kuti Lagbaja en Sade Adu Zie hiervoor bijvoorbeeld ook de lijst van Afrikaanse muzikanten Een belangrijke stimulator in Nigeria is Committee for Relevant Art Ze is de organisator achter verschillende evenementen en festivals om de kunst en cultuur in het land te bevorderen en ondersteunen CORA wordt vormgegeven door kunstenaars en kunstcritici en -liefhebbers die zich cultural landscapists noemen Politiek Nigeria kent algemeen stemrecht sinds 1958 De kiesleeftijd is 18 jaar Lijst van staatshoofden en premiers van Nigeria National Council of Nigeria and the Cameroons In 2008 betitelde de internationale mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch Nigeria als een valse democratie Lid van de Organisatie van de Islamitische Conferentie OIC sinds 1986 Lid van de Islam in Africa Organisation IAO sinds 1989 Voetnoten Zie ook Monumenten op de Werelderfgoedlijst in Nigeria Nigeria van A tot Z Ebola-uitbraak in West-Afrika in 2014 Non-profit wil zeggen dat er geen winstoogmerk is Een non-profitorganisatie heeft niet als doel winst te maken Toch kan het zijn dat degenen die gebruikmaken van de diensten van een non-profitorganisatie daarvoor moeten betalen De doelstelling van een non-profitorganisatie is de ondersteuning van private of publieke aangelegenheden voor niet-commerciële maatschappelijke doeleinden Dit kan gaan over een grote variatie aan zaken zoals kunst educatie politiek onderzoek of ontwikkelingshulp Hoewel de organisaties geen winstoogmerk hebben hebben zij wel inkomsten nodig Deze zijn over het algemeen afkomstig uit subsidies giften en eigen inkomsten Deze eigen inkomsten kunnen voorkomen uit acties en bijdrage van "klanten" aan de gemaakte kosten Non-profitorganisaties die gesubsidieerd zijn door de overheid worden ook door de overheid op kwaliteit gecontroleerd Als de organisatie niet aan de kwaliteitseisen van de overheid voldoet kan de subsidie stopgezet worden Een uitbreiding op non-profit is Not Only For Profit NOFP Dit is een manier van ondernemen vergelijkbaar met sociaal ondernemen en maatschappelijk verantwoord ondernemen MVO Bij NOFP komen non-profit en ondernemerschap financiële winst samen en wordt er gestreefd naar maatschappelijke winst NOFP impliceert een trant van denken Daniel Lubetzky bracht de term in 2007 op zijn blog over sociaal ondernemerschap De term wordt door marketeers ook wel als modeterm bezien en voor bedrijven gebruikt om deze een meer sociaal gezicht te geven Zie ook Niet-gouvernementele organisatie Vereniging zonder winstoogmerk Ideële organisatie Een nulmeridiaan is een meridiaan die als nullijn is aangewezen Deze nullijn is van belang bij cartografie navigatie en landmeetkunde omdat ze samen met de evenaar het referentiepunt geeft voor de geografische coördinaten waarmee plaatsbepaling op aarde mogelijk is Waar de evenaar een geografisch logische keuze is aangezien deze haaks staat op de aardrotatie en precies in het midden tussen de polen is de keuze voor een bepaalde nulmeridiaan arbitrair en eerder politiek dan geografisch bepaald In 1884 werd de Meridiaan van Greenwich gekozen als wereldwijd geldende nulmeridiaan zij het dat in de praktijk meestal de IERS referentiemeridiaan gehanteerd wordt die daar iets van afwijkt Introductie Een meridiaan is een denkbeeldige lijn over het aardoppervlak haaks op de evenaar tussen noordpool en zuidpool Het aantal meridianen is oneindig groot maar slechts eentje daarvan is de nulmeridiaan en elk geografisch coördinatensysteem heeft een nullijn nodig Naar het noorden en zuiden telt men in breedtegraden vanaf de evenaar naar het oosten en westen in lengtegraden vanaf de nulmeridiaan Met deze twee eenheden plus eventueel de hoogte kan elke plaats op aarde éénduidig worden aangegeven in een stelsel van geografische coördinaten In de loop der eeuwen zijn er meerdere nulmeridianen soms zelfs gelijktijdig in gebruik geweest De Oud-Griekse astronoom en geograaf Eratosthenes derde eeuw v Chr heeft zich als eerste beziggehouden met het berekenen van geografische lengte en breedte en hij hanteerde daarvoor een nullijn door Alexandrië Daarna hebben vele cartografen en astronomen maar ook politici vorsten en andere belanghebbenden gemeend er één te moeten aanwijzen Het belang of niet van een specifieke nulmeridiaan is gelegen in de mate waarin zij gebruikt en geaccepteerd wordt Aangezien het daarbij gaat om plaatsbepaling op de hele aarde is internationale ondersteuning doorslaggevend gebleken Vanaf midden negentiende eeuw heeft men zich ingespannen voor het hanteren van een wereldstandaard en voor die rol werd niet lang daarna de meridiaan van Greenwich aangewezen De meridianen die als nulmeridiaan fungeerden worden in het Nederlands doorgaans niet met die term aangeduid maar met de constructie meridiaan van Plaatsnaam Bij wetenschappelijke en technische systemen wordt heden ten dage de term "referentiemeridiaan" gebruikt Opmeten van de aarde Voor geografische coördinaten wordt een stelsel van rechte lijnen als uitgangspunt genomen Op een bolvorm als de aarde betekent dit dat de grootste breedtecirkel over het oppervlak de evenaar is en dat de breedtecirkels naar de polen toe steeds kleiner worden Haaks daarop staan de lengtecirkels die naar de polen toe steeds dichter bij elkaar komen Lengte en breedte worden aangeduid in booggraden De breedtecirkels tellen alle 360° graden ongeacht hun grootte De lengtegraden of meridianen tellen elk 180° en met hun spiegelbeeld aan de andere kant van de planeet dus weer 360° Een graad telt 60 boogminuten een boogminuut 60 boogseconden De 360° die de omtrek rond de aardbol meet worden uitgezet door vanaf de nulmeridiaan in beide richtingen tot en met 180 te tellen Op de 180e graad komen deze tellingen weer bij elkaar en zodoende is de aardbol in twee helften verdeeld westelijk en oostelijk halfrond Van een nulmeridiaan is er maar één en hetzelfde geldt voor haar spiegelbeeld de 180°-lijn Van de andere lengtegraden zijn er altijd twee naar het westen aangeduid met westerlengte WL naar het oosten met oosterlengte OL Amsterdam ligt op 4 graden en 53 minuten ten oosten van de nulmeridiaan 4° 53 OL Brussel ligt iets minder ver naar het oosten op 4° 21 17" OL 4 graden 21 minuten en 17 seconden Een verschil in kilometers is met deze methode lastig aan te geven daar de lengtegraden over een bol naar de polen toe steeds dichter bij elkaar komen Afstand is tijd tijd is afstand Aangezien de aarde in een etmaal om haar as draait verstrijkt er per 15° geografische lengte 360 24 één uur Andersom geldt dat als men tussen twee plaatsen een uur tijdsverschil waarneemt deze dus 15 graden in de lengte uit elkaar liggen In de Griekse oudheid gebruikte men onder meer maansverduisteringen om deze berekening te maken Deze en andere astronomische verschijnselen kunnen op onderling ver van elkaar gelegen plaatsen gelijktijdig worden waargenomen In later eeuwen produceerden astronomen nauwkeurige tabellen van voorspelbare verschijnselen aan de hemel efemeriden genaamd Hiermee kon op afgelegen plaatsen zoals op open zee een berekening gemaakt worden van het tijdsverschil en dus van de lengte Deze methode was echter verre van nauwkeurig en had niet zelden rampzalige gevolgen Dit probleem werd in de achttiende eeuw verholpen met de uitvinding van de chronometer die onder alle omstandigheden gelijk bleef lopen met de tijd op de nulmeridiaan Een tweede klok de scheepsklok werd dagelijks aangepast aan de plaatselijke tijd zodat het verschil meteen te zien was en de lengte te berekenen Die scheepsklok werd afgesteld om 1200 uur als de zon op haar hoogste punt aan de hemel stond Een meridiaan wordt ook vastgesteld aan de hand van die specifieke stand van de zon; de naam is afgeleid van het Latijnse woord voor middag meridies Zodoende was de nulmeridiaan vanaf de achttiende eeuw niet alleen de nullijn in afstand maar ook in tijd Landmeetkunde Vanaf eind zeventiende eeuw hebben diverse nationale organisaties inspanningen verricht om landen of delen daarvan met wetenschappelijke precisie op te meten Daarbij werd gebruikgemaakt van de principes van de driehoeksmeting en zo'n stelsel had belang bij een nulpunt of nullijn In veel gevallen hebben bestaande geaccepteerde nulmeridianen die rol vervuld Eerste nulmeridianen Alexandrië en Rhodos Het geografische concept "lengte" vindt zijn oorsprong in de Oud-Griekse wetenschap ten tijde van de Hellenistische periode 323-146 vChr Naast het op basis van waarnemingen schatten van de omtrek van de aarde in 240 vChr moet de astronoom en geograaf Eratosthenes zich als eerste bezig hebben gehouden met het berekenen van de onderlinge afstand van toentertijd bekende steden Hij hanteerde daarbij een nullijn door de plaats van zijn leven en werk Alexandrië Van deze meridiaan nam hij abusievelijk aan dat hij ook door Rhodos en Syene Aswan liep De eveneens Oud-Griekse astronoom geograaf en wiskundige Hipparchus ca 190-120 vChr bouwde voort op het werk van Erathostenes met betrekking tot het berekenen van afstanden en daarvoor introduceerde hij twee belangrijke vernieuwingen Ten eerste bedacht Hipparchus de methode van de maansverduisteringen om geografische lengte te schatten Ten tweede hanteerde hij voor het eerst een systeem van graden minuten en seconden om de aarde mee te verdelen Als nullijn gebruikte hij een meridiaan van Rhodos mogelijk dezelfde misrekening makend als zijn voorganger Het was de Romeinse historicus filosoof en geograaf van Griekse afkomst Strabo ca 64 vChr-19 nChr van wie een groot deel van onze kennis over voornoemde twee wetenschappers stamt In Boek II van zijn encyclopedie van de toenmalige bekende wereld Geographika geeft Strabo de tot dan toe opgebouwde kennis van onder andere meridianen weer Verder geeft hij voor veel toen bekende steden een geografische lengte op basis van de meridiaan van Alexandrië De Grieks-Romeinse astronoom wiskundige en geograaf Claudius Ptolemaeus ca90-168 schreef verscheidene verhandelingen over uiteenlopende wetenschappelijke onderwerpen Hij hanteerde deels een meridiaan van Alexandrië als nullijn maar nam ook de meridiaan van de "gezegende eilanden" over van de wiskundig-geograaf Marinus van Tyrus Almagest is de eerste van de drie meest bekende werken van Ptolemaeus en gaat hoofdzakelijk over astronomie maar het verwijst al naar zijn latere Geographia In boek 2 sectie 13 van Almagest schrijft hij " daar zullen we vermelden wat van elk van die steden de afstand in graden is van de meridiaan door Alexandrië ten oosten of westen gemeten langs de equator want is de meridiaan waarvoor we de tijden van de posities vaststellen" Ferro In het genoemde Geographia een rond het jaar 150 gemaakte atlas en verhandeling over de geografie introduceerde Ptolemaeus een nieuwe nullijn die net ten westen liep van wat de "fortunatae insulae" gezegende eilanden werd genoemd Voor deze eilanden die in de Griekse mythologie ook met het paradijs werden geassocieerd hebben verschillende eilandengroepen kandidaat gestaan Bij de herontdekking van de Canarische eilanden rond 1300 werd vrijwel meteen aangenomen dat dit de gezegende eilanden van Ptolemaeus waren De eerste drukkers van het werk van Ptolemaeus aan het eind van de zestiende eeuw meenden dat de Griekse geograaf specifiek het eiland Ferro bedoelde omdat dit het meest westelijke van die eilanden is Zij moeten dan ook beschouwd worden als de naamgevers van de meridiaan van Ferro Deze nulmeridiaan is tot ver na deze periode in algemeen gebruik geweest en op sommige landkaarten zelfs tot in de eenentwintigste eeuw Kaap Verde en Kaapverdië Het waren de Arabische wetenschappers die in de Middeleeuwen de klassieke tradities hoog hielden In het begin van de negende eeuw systematiseerde en corrigeerde Al-Chwarizmi het werk van Ptolemaeus waarbij hij een nulmeridiaan trok langs de oostelijke grens van de Middellandse Zee Hoewel andere Arabische cartografen deze meridiaan gehanteerd moeten hebben kwam hij nooit echt in zwang Twee eeuwen later meldde Al-Biruni 973-1048 dat een nullijn in het uiterste westen nog immer gebruikelijk was Toch zou er verwarring bestaan over welk uiterste precies bedoeld werd Sommigen namen Kaap Verde als meest westelijke punt van Afrika anderen een van de Kaapverdische eilanden zo'n 450 km naar het westen Op basis van gegeven afstanden en berekeningen betogen sommige wetenschappers dat Ptolemaeus met de gezegende eilanden al de Kaapverdische moet hebben bedoeld Renaissance en vroegmoderne tijd Cartografen uit de Lage landen Voor de ontwikkeling van de cartografie waren de cartografen uit de Lage Landen als Mercator Hondius en Willem Blaeu van groot belang In eerste instantie hanteerde Mercator een nulmeridiaan door het Canarische eiland Fuerteventura later plaatste hij zowel de Canarische eilanden als de Azoren op zijn nullijn In beide gevallen was de invloed van Ptolemaeus nog sterk herkenbaar In 1569 verplaatste Mercator zijn nulmeridiaan naar Boa Vista in Kaapverdië waarmee hij als een van de eersten het idee van de magnetische meridiaan zie onder vorm gaf Anderen trokken hun nullijnen door Corvo Santiago in Kaapverdië of Palma Het vaststellen van de exacte lengtegraad van deze eilanden zonder een sterrenwacht was toentertijd bepaald een uitdaging Een meridiaan door de vulkaan El Teide op Tenerife werd ook gebruikt mogelijk omdat deze bij zeelieden al bekendheid genoot als uitgangspunt voor een gegist bestek Nadat het idee van een magnetische meridiaan was losgelaten kreeg de meridiaan van Tenerife in de noordelijke Nederlanden gaandeweg de voorkeur tot en met een officiële status op last van de Admiraliteit van Amsterdam in 1787 Antwerpen Een enkele bron meldt de mogelijkheid dat men met een meridiaan van Antwerpen heeft gewerkt De Nederlandse arts en wiskundige Gemma Frisius uitvinder van de driehoeksmeting als geografisch instrument schreef in 1533 '' ende ic maeck van desen puncte wederom eenen circule den welcken ick deyle byden Meridiaen verschillende vanden Meridiaen van Antwerpen overal even verre In de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal te Antwerpen loopt op de vloer een messing strip Dit is een meridiaanlijn een aan meridianen verwante soort zonnewijzer Of dit ook de locatie is van de door Frisius gebruikte meridiaan valt thans niet met zekerheid vast te stellen Warschau Sint-Petersburg en anderen Indien cartografen niet een versie van de klassieke meridiaan van Ptolemaeus hanteerden dan gebruikten zij meest referentielijnen door de hoofdstad van hun vaderland of door sterrenwachten die her en der werden gesticht Voorbeelden daarvan zijn de meridiaan van Toledo die van Warschau en de meridiaan van het Pulkovo Observatorium in Sint-Petersburg in Rusland De door Tycho Brahe 1546-1601 verrichte waarnemingen langs de meridiaan van Uraniborg hielpen Johannes Kepler bij het formuleren van zijn wetten Ook diens Rudolfijnse tafels een soort efemeriden werden op deze meridiaan gebaseerd Buiten Europa was de meridiaan van Ujjain vanaf de vierde eeuw in gebruik bij astronomen in India doch dezen gebruikten hem uitsluitend als astronomisch ijkpunt voor de tijdmeting Arabische geografen moeten deze lijn wel als nulmeridiaan hebben gebruikt waarbij ze zowel de geografische locatie als de naam verhaspelden Ze plaatsten de stad abusievelijk op de evenaar zo'n 10 graden te ver naar het westen en noemden haar Arin In de twaalfde eeuw bedacht de Joods-Spaanse dichter en filosoof Juda Halevi het concept van een datumgrens als middel om te bepalen wie wanneer de sabbat diende te respecteren Hij plaatste deze op 90° ten oosten van Jeruzalem waarmee een meridiaan door die stad wordt geïmpliceerd De Orthodoxe Kerk berekent tegenwoordig nog de Paasdatum aan de hand van de maanstanden op de meridiaan van Jeruzalem Voor het verdrag van Tordesillas uit 1494 werd een demarcatielijn door de Atlantische Oceaan getrokken die de koloniale invloedssferen van Spanje en Portugal moest scheiden Deze lijn werd door cartografen van beide landen nog enige tijd als nulmeridiaan gebruikt Magnetische meridiaan Het kompas een Chinese uitvinding die Europa eind twaalfde eeuw bereikte bleek al snel een uiterst nuttig instrument voor de scheepvaart Dat de magnetische pool waarnaar een kompasnaald wijst niet precies met de geografische pool overeenkomt was in die tijd onbekend Bovendien is deze afwijking in Europa niet bijzonder groot en betreft dit een periode waarin het instrument zelf nog niet van de hoogste kwaliteit was Begin zestiende eeuw was het kompas flink verbeterd en inmiddels zeilde men de Atlantische Oceaan over Op een reis in westelijke richting neemt de afwijking van de magnetische met de geografische pool eerst flink af om daarna toe te nemen tot een veel groter verschil dan in Europa kan worden waargenomen In die tijd ontstond het idee dat er een door de schepping ingegeven nulmeridiaan zou bestaan die de magnetische polen met elkaar verbond en waarop men geen afwijking met de geografische polen zou waarnemen De meridiaan van Boa Vista die door Mercator werd gehanteerd was gebaseerd op deze gedachte daar hij in het gebied lag waar geobserveerde kompasafwijkingen relatief klein of zelfs nul waren Verscheidene cartografen van de zestiende en begin zeventiende eeuw zoals Abraham Ortelius en Jodocus Hondius sloten zich bij hun voorganger aan en plaatsten de magnetische meridiaan in de Azoren zij het op wisselende locaties In 1635 toonde de Engelse wiskundige Henry Gellibrand aan dat het aardmagnetisch veld niet statisch is en de magnetische polen daarom regelmatig iets verschuiven Daarmee kwam goeddeels een eind aan het idee van de magnetische meridiaan Parijs Hoewel Frankrijk nog in 1634 bij koninklijk decreet de meridiaan van Ferro als nationale standaard had vastgelegd kregen nationalistische sentimenten ook hier de overhand In 1666 gaf Lodewijk XIV van Frankrijk opdracht voor de bouw van een nieuw astronomisch observatorium Een van de hoofdtaken van deze instelling zou het nauwkeurig meten van lengtegraden moeten worden Op midzomerdag 1667 tekenden leden van de Académie des Sciences de contouren van het observatorium in de grond nabij de abdij van Port-Royal toentertijd net buiten Parijs De eminente astronoom Jean Picard trok daarop een noord-zuid georiënteerde lijn door het midden van de schets Deze lijn zou een kleine 250 jaar door Franse zeelieden en cartografen als nulmeridiaan worden gebruikt In 1679 startten in Frankrijk inspanningen om met behulp van driehoeksmeting het hele land op te meten en in kaart te brengen waarbij de meridiaan van Parijs als referentielijn werd gebruikt Een meting langs deze meridiaan tussen 1792 en 1799 stond aan de basis van het formuleren van de door de Fransen geïntroduceerde standaardmaat meter Greenwich De meridiaan van Greenwich is in 1685 vastgelegd door de Engelse astronoom John Flamsteed Flamsteed werd in 1675 door koning Karel II als eerste benoemd tot Astronomer Royal en daarmee was hij ook directeur van het Koninklijk Greenwich Observatorium dat in 1676 10 jaar na de Franse tegenhanger werd geopend Hierna is de meridiaan een paar maal iets naar het oosten verplaatst omdat er iedere keer een nieuwere meridiaankijker werd aangeschaft om met George Biddell Airy in 1851 zijn huidige positie te krijgen Vanwege het belang van de zeevaart voor de natie legde het Observatorium van Greenwich zich onder andere toe op het publiceren van zeer nauwkeurige astronomische tabellen Mede hierdoor werd de meridiaan van Greenwich eind negentiende eeuw door zo'n 70% van de internationale scheepvaart gebruikt Washington In de Verenigde Staten suggereerde de architect Pierre Charles L’Enfant het instellen van een nulmeridiaan in de tijd dat hij het stadsplan voor de hoofdstad Washington DC ontwierp in 1791 De meridiaan van Washington werd uitgezet door het "Congress House" tegenwoordig het Capitool en vervolgens werden er nog drie berekend Die door het oude "Naval Observatory" was de meest gangbare en in 1850 kreeg hij een wettelijke basis voor landkaarten waarbij die van Greenwich voor nautische doeleinden diende te worden gehanteerd Verandering van functie De hierboven beschreven periode laat zich wellicht omschrijven als de "Gouden Eeuw" van de meridianen op het terrein van de zeevaart en de bijbehorende cartografie Vanaf de achttiende eeuw traden er veranderingen op in het nut dat deze nullijnen hadden en de meest essentiële daarvan is de factor tijd Met de komst van de chronometer werd navigatie op zee een stuk betrouwbaarder Om daar lengtegraden mee te berekenen hadden zeevaarders niet zozeer behoefte aan een geografische nullijn als wel een ijkpunt in de tijd Nog lang nadat de meridiaan van Greenwich voor het eerst was ingesteld in 1685 en op basis daarvan Greenwich Mean Time was er in die plaats een verschil van 9 seconden met de tijd in centraal Londen en van wel 16 minuten met die in de havenstad Plymouth Door heel Engeland werden net als overal ter wereld lokale tijdrekeningen in stand gehouden en fervent verdedigd In de tijd dat men zich te voet of per paard en wagen verplaatste was dit op zijn best onhandig Doch met de komst van de spoorwegen aan het begin van de negentiende eeuw werd het ronduit ondoenlijk Hier was standaardisatie geboden en daarmee een ijkpunt Daarnaast werden vanaf eind zeventiende eeuw in Europa en later daarbuiten projecten ondernomen om door middel van driehoeksmeting gebiedsdelen en zelfs hele landen op te meten en in kaart te brengen Ook deze systemen hadden alle behoefte aan referentielijnen en in een aantal gevallen vervulde een bestaande meridiaan deze rol Amsterdam en Amersfoort In Nederland heeft men de Westertoren te Amsterdam vroeger als referentie gebruikt hoewel de meridiaan van Amsterdam oorspronkelijk werd berekend in de sterrenwacht bovenop de "tempel van de Verlichting" Felix Meritis Van 1909 tot 1937 gold hij als ijkpunt bij het bepalen van de wettelijke Nederlandse tijd die op 1 mei 1909 om middernacht in werking trad Van ca 1900 tot heden heeft de Onze Lieve Vrouwetoren in Amersfoort een speciale betekenis de spits van de toren is het referentiepunt en projectiecentrum van het Nederlandse stelsel van de Rijksdriehoeksmeting RD het officiële coördinatenstelsel van Nederland dat door het Kadaster onderhouden wordt Het is echter niet de nulmeridiaan en sinds een herziening die tot 1978 duurde is het om praktische redenen ook geen nulpunt meer Rome Cartografen en zeelieden uit Italië hebben naast die van Ferro een meridiaan van Pisa en eentje van Genua gebruikt Midden negentiende eeuw tekende de dominantie van Greenwich bij de internationale navigatie zich reeds af De in 1872 geïntroduceerde meridiaan van Rome had eigenlijk alleen nog een functie bij het maken van topografische landkaarten Tot midden twintigste eeuw is deze nullijn officieel in gebruik geweest Het observatorium van Rome ligt op de heuvel Monte Mario die zich iets ten noorden van Vaticaanstad bevindt zodat deze nullijn ook door de tuinen van het Vaticaan loopt Internationale standaard Nadat veel landen zich vanwege de tijdrekening over een nationale standaard hadden gebogen volgde als vanzelf de wens om tot een internationale te komen Daarnaast waren er wereldwijd tientallen nulmeridianen in gebruik waarbij sommige landen er zelfs vier vijf of zes als "officieel" hadden aangemerkt Tijdens meerdere internationale bijeenkomsten in de tweede helft van de negentiende eeuw werd op het instellen van een wereldstandaard aangedrongen In 1884 werd op uitnodiging van de Amerikaanse president de Internationale Meridiaanconferentie belegd waarop een grote meerderheid van landen instemde met het gebruik van de meridiaan van Greenwich als internationale standaard De Brazilianen en de Fransen onthielden zich van stemming en de laatsten bleven hun meridiaan die van Parijs gebruiken tot 1911 1914 voor wat betreft tijdrekening respectievelijk navigatie Hierna sloot ook Frankrijk zich aan bij de wereldstandaard Op deze conferentie werd ook besloten dat een dag 24 uur zou tellen te beginnen om 000 uur waarbij het middaguur op de meridiaan van Greenwich leidend zou zijn en de internationale datumgrens dientengevolge op 180° kwam te liggen De IERS referentiemeridiaan Technische ontwikkelingen binnen de geografische wetenschap hebben in de twintigste eeuw tot nieuwe wetenschappelijke inzichten geleid zoals platentektoniek en de bepaling van de vorm en grootte van de aarde geodesie Hierdoor ontstond er behoefte aan een nieuw referentiemodel van de aarde De exacte vorm van de aarde valt niet met een eenvoudig wiskundig model te beschrijven Daarom wordt deze benaderd met een ellipsoïde die zo goed mogelijk op de aarde gepast wordt met een geodetisch datum Voor metingen op het land worden nog veel lokale modellen gehanteerd die soms beter aansluiten bij plaatselijke omstandigheden Door ontwikkelingen in de ruimtevaart waarbij satellieten voor nieuwe meetresultaten zorgden was een nieuwe wereldstandaard wenselijk Vanaf de jaren 50 hebben diverse instanties bijgedragen aan het formuleren van een universele standaard voor plaatsbepaling op aarde zoals het wetenschappelijke geodetisch coördinatensysteem ITRS en het meer toegankelijke WGS 84 dat gebruikt wordt door gps Elk geodetisch systeem heeft een nulmeridiaan en die van het ITRS is de IERS referentiemeridiaan Deze kwam in 1969 tot stand op basis van metingen met behulp van het eerste satellietnavigatiesysteem TRANSIT Zij werd gekoppeld aan een voorganger van ITRS waarvan men meende dat deze aan de meridiaan van Greenwich was geijkt Na metingen in het Observatorium van Greenwich echter bleek zij 53 boogseconden meer naar het oosten te liggen hetgeen zich op de breedtegraad van die plaats laat vertalen als een verschil van 1025 meter Deze wetenschappelijke meridiaan is in de laatste twee decennia van de twintigste eeuw door steeds meer organisaties als standaard geaccepteerd waaronder de IERS waarnaar zij thans genoemd wordt De standaardtijd wordt inmiddels met atoomklokken bepaald maar door het invoeren van schrikkelsecondes wordt ervoor gezorgd dat deze synchroon blijft lopen met de aardrotatie en de middelbare zonnetijd in Greenwich Andere nullijnen Dat er een wereldstandaard is betekent niet dat zij op dit moment de enige gebruikte referentielijn is Integendeel er zijn er mogelijk honderden Ieder geodetisch datum heeft een referentielijn en velen hanteren die van Greenwich en in toenemende mate die van de IERS maar de exacte ligging van deze meridiaan verschilt al snel een paar centimeter of zelfs een paar kilometer Wetenschappelijke publicaties en kenniscentra geven doorgaans voor zo'n geodetisch datum een omrekenmodel waarmee zij aan het IERS gekoppeld kan worden coördinatentransformatie Nulmeridianen op andere hemellichamen Net als op aarde is de keuze voor een nulmeridiaan op een ander hemellichaam in essentie een arbitraire beslissing Voor de maan is een lijn gekozen midden door de zichtbare kant ervan Zij passeert de inslagkrater Bruce op korte afstand Op Mars loopt de referentielijn door de krater Airy-0 die deel is van de naar George Biddell Airy zieGreenwich genoemde krater Airy Ook op andere manen planeten en zelfs de zon zijn nulmeridianen gedefinieerd In literatuur Het boek Twintigduizend mijlen onder zee van Jules Verne dateert uit 1870 en in die tijd was de meridiaan van Greenwich nog geen wereldstandaard De schrijver vraagt aan kapitein Nemo welke nulmeridiaan hij hanteert om zo te achterhalen uit welk land de kapitein afkomstig is Nemo trapt er echter niet in hij noemt de meridiaan van Parijs omdat de schrijver uit Frankrijk komt In het stripalbum De schat van Scharlaken Rackham door Hergé bemerkt Kuifje dat ze verkeerd zoeken naar de schat op basis van de nulmeridiaan van Greenwich terwijl ridder Hadoque de meridiaan van Parijs hanteerde In Umberto Eco's roman Het eiland van de vorige dag strandt de edelman Roberto de La Grive op een schip aan de kust van een eiland Hij concludeert aan de hand van de nulmeridiaan dat tussen het schip en het eiland de datumgrens moet lopen waarop hij een groot aantal overpeinzingen over tijdreizen maakt Zie ook Meridiaan geografie Internationale datumgrens Odense IPA is een gemeente en stad in de Deense regio Zuid-Denemarken Syddanmark De gemeente telt 186595 inwoners 2006 de stad 158453 inwoners 2007 Odense is de op twee na grootste stad van Denemarken De stad ligt centraal in Denemarken op het eiland Funen Odense is de geboorteplaats van Hans Christian Andersen De stad is rijk aan musea Er is een dierentuin de Odense Zoo De domkerk van Sint-Knud dateert uit de 13e eeuw Geschiedenis Odense is een van de oudste steden van Denemarken; het vierde in 1988 haar 1000-jarig bestaan De naam Odense komt van het oud-noorse Óðinsvé wat Odinstempel betekent In de middeleeuwen was de domkerk van Sint-Knud een veelbezochte plek door pelgrims Een van de bekendste gebouwen in Odense was de Odinstårn Nederlands Odinstoren Deze toren werd gebouwd 1935 en was het op een na hoogste gebouw van Europa; alleen de Eiffeltoren was hoger In de Tweede Wereldoorlog is de Odinstårn echter opgeblazen waarna de toren nooit meer is herbouwd In Odense is de Syddansk Universitet Zuid-Deense Universiteit gevestigd De universteit is in 1998 ontstaan door het samengaan van de Odense Universitet de Handelshøjskole Syd-Ingeniørhøjskole Syd HHS en het Sydjysk Universitetscenter De universiteit heeft dependances in Slagelse Esbjerg Kolding en Sonderburg Odense werd bij de herindeling van 2007 niet samengevoegd maar is een zelfstandige gemeente gebleven Plaatsen in de gemeente Stedenbanden Groningen Nederland Katowice Polen Bekende inwoners Sint-Knud ±1043 1086 heilige Hans Christian Andersen 1805 1875 schrijver van onder andere De kleine zeemeermin Carl Nielsen 1865 1931 componist Carl Frederik Tietgen 1829 1901 magnaat filantroop en bankier Thomas Barfoed Thrige 1866 1938 uitvinder Ove Sprogøe 1919 2004 acteur Birgitte van Deurs 1946 hertogin van Gloucester Henrik Rehr 1964 cartoonist Anja Andersen 1969 handbalster Louise Ørnstedt 1985 zwemster Peter Eastgate 1986 pokerspeler Geboren Hans Christian Andersen 1805 sprookjesschrijver en dichter Bendt Bendtsen 1954 politicus Allan Zachariasen 1955 atleet Ulrich Thomsen 1963 acteur Claus Bo Larsen 1965 voetbalscheidsrechter Christel Schaldemose 1967 politicus Thomas Helveg 1971 voetballer Dan Jørgensen 1975 politicus Allan Simonsen 1978 autocoureur overleden in 2013 Lars Jacobsen 1979 voetballer Kasper Bøgelund 1980 voetballer Oliver Feldballe 1990 voetballer Caroline Wozniacki 1990 tennisster Inwoneraantallen Hieronder volgt een overzicht van het aantal inwoners van Odense elk jaar gemeten op 1 januari Externe links Oeverloopkevers Elaphrus zijn een geslacht van kevers uit de familie loopkevers Carabidae Er zijn veertig verschillende soorten waarvan een klein aantal voorkomt in België en Nederland Oeverloopkevers hebben een typisch loopkeverachtige lichaamsbouw een ovale lichaamsvorm met grote ogen en lange sprieterige poten De kevers zijn te onderscheiden van alle andere loopkevers door de karakteristieke putjes op de dekschilden die vaak een afwijkende kleur hebben Oeverloopkevers komen voor in Europa Azië en delen van Noord-Amerika Het zijn bewoners van vochtige gebieden vrijwel altijd worden ze langs het water aangetroffen Veel soorten leven in moerassen en langs oevers van rivieren In België en Nederland komen vijf soorten voor Oeverloopkevers zijn rovers die jagen op kleine ongewervelden zoals insecten en wormen De kevers zijn in het bezit van relatief grote kaken en hebben grote uitpuilende ogen Het zijn zichtjagers die zich bij slecht weer niet laten zien maar bij zonnig weer foerageren De kevers zijn zeer snel als ze opgewarmd zijn door de zon Veel soorten kunnen vliegen; soms zijn de vleugels gedegenereerd De roofzuchtige larven zijn wormachtig en donker van kleur De larven leven in de strooisellaag op de bodem De belangrijkste vijanden zijn andere roofinsecten en kleine gewervelde dieren zoals de spitsmuis Naam De kevers danken hun Nederlandstalige naam aan het biotoop dat bestaat uit de oevers van zoete wateren Ook in andere talen slaat de naam soms op de biotoop zoals het Duitse Uferläufer oeverloper ook worden ze in het Duits Raschkäfer snelle kevers genoemd In de Zweedse taal worden de kevers groplöpare genoemd wat putjeskevers betekent en slaat op de vele kleine putjes op de dekschilden Andere kevers die langs de oever leven hebben eveneens vaak oever in de naam zoals de oeverloper of oeverloopkever Nebria brevicollis die echter tot een ander geslacht behoort De wetenschappelijke naam Elaphrus werd voor het eerst geldig gepubliceerd in 1775 door Johann Christian Fabricius Verspreiding en habitat Wereldwijd komen er veertig soorten voor waarvan ongeveer twintig in het Palearctisch gebied en elf in Europa Oeverloopkevers zijn bewoners van vochtige gebieden en veel soorten leven langs oevers van zoete wateren of in moerassen Van een aantal soorten is ook bekend dat ze langs zeestranden voorkomen Sommige soorten komen binnen Europa erg noordelijk voor zoals de soort Elaphrus lapponicus Deze oeverloopkever is te vinden in delen van Scandinavië en noordelijk Rusland Het zuidelijkste deel van het areaal bevindt zich in Groot-Brittannië< ref> De koperkleurige oeverloopkever en de gewone oeverloopkever komen nog noordelijker voor tot ver boven de noordpoolcirkel Deze soorten leven ook veel zuidelijker tot in noordelijk Italië De verspreidingsgebieden verschillen in België en Nederland per soort; sommige soorten zijn heel algemeen en andere juist vrij zeldzaam In Nederland komen vijf soorten oeverloopkevers voor Deze soort komt wel voor in delen van centraal- en noordwestelijk Duitsland De soort Elaphrus ullrichii was alleen waargenomen in oostelijke delen van Nederland De laatste keer dat de kever werd aangetroffen was in 1979 bij de rivier Dinkel nabij Denekamp Uit België is deze kever helemaal niet bekendDe soort Elaphrus aureus komt in Nederland alleen in Twente de Achterhoek en het zuiden van Limburg verspreid voor Deze kever komt in België alleen in het noorden voor en is zeldzaam Een voorbeeld van een wijd verspreide en zeer algemene soort is de gewone oeverloopkever Elaphrus riparius Deze oeverloopkever is in heel Nederland zeer algemeen te vinden In België is de soort met name in laaggelegen gebieden te vinden terwijl hij zeldzaam is in de Ardennen Uiterlijke kenmerken Overloopkevers blijven vrij klein de meeste soorten bereiken een lichaamslengte van ongeveer zes millimeter tot één centimeter Kop De kop is duidelijk te onderscheiden van de rest van het lichaam De kop is smaller dan het borststuk maar is te herkennen aan de zeer grote bolle ogen die duidelijk uitsteken aan weerszijden van de kop De ogen bestaan uit vele kleine suboogjes die de ommatidia worden genoemd Het geheel wordt aangeduid als facetoog Hoewel oeverloopkevers uiterlijk veel lijken op zandloopkevers zijn de kaken duidelijk kleiner en niet zo sterk sikkelvormig De kaken worden mandibels genoemd Ze zijn duidelijk te zien aan de voorzijde van de kop De mandibels zijn niet geleed en bestaan uit een enkel deelDe kevers hebben daarnaast gelede uitsteeksels aan de kop rond de kaken die de palpen worden genoemd en een zintuiglijke functie hebben De palpen zijn wel geleed en proeven het voedsel en manoeuvreren het in de mondopening zodat het door de mandibels kan worden vermalen De kop draagt drie paar palpen twee paar aan de bovenzijde en een enkel paar aan de onderzijde van de kop De buitenste palpen van bovenste paar zijn bij de oeverloopkevers het beste zichtbaar omdat deze palpen langer zijn De twee bovenste palpenparen zijn gelegen aan de bovenkaak en worden de maxillaire palpen genoemd De palpen aan de onderzijde van de kop worden de labiale palpen genoemd Borststuk Het borststuk of thorax bestaat zoals bij alle insecten uit drie delen Het borststuk draagt twee paar vleugels aan de bovenzijde en drie paar poten aan de onderzijde Aan ieder segment is aan de onderzijde een paar poten gehecht en de vleugels zijn op het tweede en derde thoraxsegment gepositioneerd gezien vanaf de kop Oeverloopkevers bezitten lange poten waarmee ze snel kunnen lopen De poten zijn voorzien van kleine sporen dit zijn stekelachtige uitsteeksels aan de gewrichten van de poten Deze sporen komen steeds paarsgewijs voor en zijn altijd tussen de tibia en de tarsus gepositioneerd Net als bij andere kevers draagt de bovenzijde van het borststuk de vleugels Het voorste paar is bij de kevers verhard en deze vleugels worden de voorvleugels of dekschilden genoemd Het achterste paar is dun en vliezig en kan soms gebruikt worden om mee te vliegen Oeverloopkevers zijn gemakkelijk te herkennen aan de textuur op de voorvleugels of dekschilden De dekschilden zijn bij vrijwel alle andere loopkevers gegroefd of juist glad of voorzien van een ketting-achtig motief De dekschilden van de oeverloopkevers hebben daarentegen regelmatige putjes die vaak een afwijkende kleur vertonen zoals groen of blauw Bij veel soorten komt deze afwijkende kleur door irisatie Met enige fantasie lijken deze structuren op ingelegde juwelen Sommige soorten hebben een enigszins afwijkend patroon op de dekschilden maar zijn hieraan ook goed te herkennen Een voorbeeld is de Amerikaanse soort Elaphrus viridis Deze kever heeft geen kleine putjes maar juist bultjes op de dekschilden die zwart van kleur zijn op een groene achtergrond met bruine lengtestrepen Deze complexe tekening zorgt voor een effectieve camouflage tussen de kleine plantjes die op de bodem groeien De kever is in 1878 al voor het eerst ontdekt maar werd pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw weer aangetroffen mogelijk door zijn uitstekende camouflage Sommige overloopkevers kunnen vliegen met hun vliezige achtervleugels Er zijn bij een aantal soorten zowel langvleugelige als kortvleugelige exemplaren bekend Bij de soort Elaphrus angusticollis komen beide vormen voor De kortvleugelige exemplaren worden brachypteer genoemd van brachy-ptera; letterlijk vertaald korte vleugel en bezitten slechts vleugelstompjes Dergelijke soorten kunnen enkel lopen en zijn niet in staat om te vliegenExemplaren die langere vleugels hebben worden macropteer macro-ptera; grote vleugel genoemd en kunnen meestal vliegen Een dergelijke variatie in vleugelvorm en vleugelspieren binnen een soort komt ook voor bij andere loopkevers en daarnaast bij geheel andere ordes van insecten zoals de rechtvleugeligen Achterlijf Het achterlijf wordt aan de bovenzijde volledig aan het oog onttrokken door de dekvleugels aan de bovenzijde en is hierdoor alleen vanaf de onderkant te zien Het achterlijf wordt beschermd door chitineuze platen Die aan de bovenzijde worden tergieten genoemd en die aan de onderzijde worden aangeduid met sternietenHet achterlijf van de oeverloopkevers is ovaal van vorm De onderzijde heeft vaak een lichtere kleur dan de bovenzijde van de kever Putjes zoals die voorkomen op de dekschilden ontbreken Het achterlijf bevat de belangrijkste organen zoals het spijsverteringskanaal het ademhalingsapparaat en de geslachtsorganen Het eerste segment van het achterlijf ligt boven het achterste deel van het borststuk boven het achterste paar poten De twee bobbelachtige structuren aan het eerste achterlijfsegment zijn in feite delen van de poot en meer specifiek de metatrochanters Levenswijze Oeverlopers zijn altijd overdag actief en ze zijn allemaal sterk heliofiel Dit betekent dat ze graag zonnebaden en als de kevers zijn opgewarmd door de zon zijn ze zeer snel Dit is een overeenkomst met de zandloopkevers In beboste omgevingen komen de kevers dan ook minder vaak voor omdat hier veel plaatsen beschaduwd worden door de vegetatie Oeverloopkevers zijn met name bij zonnig weer erg actief Ze jagen op het zicht op prooien wat de relatief grote ogen verklaart Bij de insecten zijn zichtjagers een zeldzaamheid; de meeste insecten gaan af op de geuren van een mogelijke voedselbron Oeverloopkevers gebruiken hun vleugels niet tijdens het jagen op prooien zoals van andere loopkevers bekend is maar gaan deze rennend achterna Uit onderzoek blijkt dat de koperkleurige oeverloopkever beter kan zien bij een zwak licht in vergelijking met andere soorten zoals de gewone oeverloopkeverDe vleugels worden bij veel soorten gebruikt om een gedegenereerd leefgebied te verlaten op zoek naar een geschikt habitat Oeverloopkevers die veel vliegen staan bekend als snelle kolonisators Soorten die niet kunnen vliegen daarentegen verspreiden zich vaak zeer langzaam Oeverloopkevers houden zich 's nachts schuil onder objecten zoals stenen De kevers verdedigen hun territorium en mogelijke voedselbronnen door agressief gedrag te vertonen naar soortgenoten De kevers mijden droogte als in de zomer een poel opdroogt moeten ze schuilen Van de soort Elaphrus viridis uit de Verenigde Staten is bekend dat de dieren zich in de bodem van moerassen in Californië ingraven en hier wachten op vochtigere omstandigheden< ref> De kevers scheiden een smerig ruikende vloeistof af als ze worden belaagd Ze kunnen eveneens ter verdediging geluiden maken die dienen om af te schrikken Het geluid wordt geproduceerd door de borstels aan de bovenzijde van de achterlijfssegmenten langs de randen van de dekschilden te strijken Deze vorm van geluiden maken wordt wel stridulatie genoemd Voortplanting en ontwikkeling Oeverloopkevers zijn net als andere kevers eierleggend Het vrouwtje zet haar eitjes vaak af in het substraat Van sommige soorten is bekend dat ze de eieren in open onbegroeide biotopen afzetten; andere soorten zetten de eieren af in meer begroeide delen van de leefomgeving De eieren komen na enige tijd uit waarbij de larven verschijnen Larve De larven leven net als de volwassen kevers van kleine diertjes; de larven leven in de strooisellaag Ze sporen hun prooien niet visueel op zoals de volwassen kevers want hun ogen zijn slecht ontwikkeld De larven gaan af op de tast en de geur om prooidiertjes op te sporen waarbij ze respectievelijk de tasthaartjes op het lichaam en de palpen aan de kop gebruiken De larve is langwerpig van vorm en lijkt meer op een worm dan op een kever De larven zijn vaak donker tot zwart van kleur Ze hebben een duidelijk te onderscheiden brede kop met duidelijk zichtbare kaken De facetogen zijn nog niet ontwikkeld; de larven hebben verspreide individuele oogjes aan de voorzijde van de kop Deze worden de stemmata genoemd De oogjes zijn primitief en kunnen geen scherpe beelden vormen maar alleen lichtverschuivingen waarnemen De larven hebben net als de volwassen kevers al een in drieën verdeeld borststuk en elk deel draagt aan de onderzijde een paar kleine pootjes Het zeer langwerpige achterlijf bestaat uit acht segmenten die voorzien zijn van verharde platen aan zowel de buik- als de rugzijde respectievelijk de sternieten en tergieten Aan weerszijden van de achterlijfsegmenten is een borstelige structuur aanwezig die een zintuiglijke functie heeft De ontwikkelingscyclus van de larven verschilt per soort De larve van de koperkleurige oeverloopkever verpopt aan het eind van de zomer en brengt de winter onder de grond door als pop De larve van de blauwscheenoeverloopkever overwintert in het larvale stadium en verpopt pas in het volgende jaar De larve graaft zich voor de verpopping in tot een diepte van enkele centimeters in de grond De pop heeft langwerpige haarachtige uitsteeksels aan de dorsale rugzijde die lijken op een soort kussen waarop de pop rust Ook de volwassen kevers overwinteren Vroeger werd wel gedacht dat ze al vliegend een overwinteringsplaats uitzochten die ver verwijderd was van het water Uit meer recent onderzoek blijkt dat de kevers droge grond opzoeken buiten de overstromingsmarges van het water maar relatief dicht bij de oever blijven< ref> De kevers graven een holletje van enkele centimeters diep om als winterkwartier te gebruiken Taxonomie en indeling Oeverloopkevers behoren tot de loopkevers Carabidae en hebben ook een typisch loopkever-achtige lichaamsbouw Alle soorten behoren tot de onderfamilie Elaphrinae De verschillende soorten zijn verdeeld in vijf ondergeslachten In de literatuur is een dergelijke onderverdeling vaak nog niet gebruikelijk Twee van deze ondergeslachten; Sinoelaphrus en Arctelaphrus zijn monotypisch Dit wil zeggen dat ze slechts door een enkele soort worden vertegenwoordigd De drie andere ondergeslachten Elaphroterus Elaphrus en Neoelaphrus worden vertegenwoordigd door respectievelijk vijf negentien en veertien soorten De oeverloopkevers zijn verwant aan de andere geslachten uit de onderfamilie Elaphrinae De putjes op de dekschilden ontbreken bij deze soorten echter Vaak hebben de kevers uit andere geslachten wel bultjes of rimpels op de dekschilden Van de soorten uit het geslacht Blethisa zoals de gestippelde loopkever Blethisa multipunctata is bekend dat ze sterker zijn aangepast op het leven bij het water Deze kevers kunnen enige uren onder water blijven zonder de lucht die ze onder hun lichaam vasthouden te verversen Blethisa multipunctata komt alleen voor in wateren die regelmatig overstromen in tegenstelling tot de oeverloopkevers< ref> Soorten Het geslacht oeverloopkevers telt veertig soorten en is onderverdeeld in vijf ondergeslachten< ref> Geslacht Elaphrus Bronvermelding Oorwormen of huidvleugeligen Dermaptera zijn een orde van gevleugelde insecten Er zijn ongeveer 1800 soorten beschreven in vergelijking met andere insecten vormen de oorwormen een relatief kleine groep In tegenstelling tot de meeste insecten zijn de oorwormen weinig gespecialiseerd Alle oorwormen zien er ongeveer hetzelfde uit alleen de kleuren en afmetingen kunnen enigszins verschillen Oorwormen zijn typische kruipende insecten Hoewel ze in aanleg vier vleugels bezitten vliegen ze zelden tot nooit Oorwormen houden zich op in plantendelen zoals bloemen achter loszittende boomschors en onder bladeren Ze verkiezen een vochtige omgeving omdat ze gevoelig zijn voor uitdroging De meeste soorten zijn alleseters die leven van plantendelen dood materiaal en kleine diertjes In Europa is de bekendste en meest algemene vertegenwoordiger de gewone oorworm Forficula auricularia< ref> Deze soort komt in België en Nederland algemeen voor daarnaast komen er nog enkele minder algemene soorten oorwormen voor Op enkele uitzonderingen na hebben alle oorwormen twee karakteristieke tangachtige aanhangsels aan het achterlijf Ze worden hierdoor wel als eng beschouwd omdat ze met de aanhangsels zouden steken De achterlijfsaanhangsels worden weliswaar bij verstoring omhoog gehouden maar hebben voornamelijk een afschrikkende functie Een oorworm kan niet steken met de aanhangsels zoals angeldragende insecten dat doen Een kneep van een oorworm is bij de mens wel voelbaar maar zal geen verwondingen toebrengen Naam De wetenschappelijke naam van de oorwormen is Derma-ptera Deze naam betekent letterlijk huid-derma vleugeligen ptera en verwijst naar de dunne en vliezige achtervleugels waarmee door een aantal soorten gevlogen kan worden De wetenschappelijke naam van de grootste groep van de oorwormen de familie Forficulidae verwijst naar de verharde achterlijfsaanhangsels furficula betekent schaartje De Nederlandse naam oor-worm is in twee opzichten onjuist; oorwormen zijn géén wormen en zijn evenmin aangepast aan een verblijf in het oor van dieren of mensen Omdat ze dikwijls in nauwe spleten aangetroffen worden werd wel gedacht dat ze zich in de gehooropening van mensen ophouden Ook deden er verhalen de ronde over oorwormen die zich door het trommelvlies heen aten en eitjes legden in de hersenen Een meer aannemelijke verklaring is dat de vorm van de opengespreide vliezige vleugels een gelijkenis vertoont met het menselijk oor Oorwormen zijn echter nooit parasitair en kunnen zich niet handhaven in andere dieren Er zijn wel enkele gedocumenteerde gevallen bekend waarbij een oorworm in de gehoorgang van een mens werd aangetroffen De oorworm werd in vroeger tijden als traditioneel medicijn tegen doofheid gezien De gedroogde en gemalen oorwormen werden vermengd met hazenurine De vermeende gewoonte om in oren te kruipen is in de naamgeving van de groep terug te vinden in vele talen In het Duits worden ze "Ohrwürmer" genoemd en in het Engels "earwigs" analoog aan het Nederlandse oorworm Oorwormen hebben verschillende Nederlandse namen die per dialect verschillen Ze voeren vaak terug op het kruipen in de oren of de lichaamsaanhangsels In het Fries worden oorwormen wel aangeduid met earkekrûper foarkestekker knypsturt eartyk en knyptange; in de Achterhoek met gaffeltand In het West-Vlaams spreekt men van een oorelbeeste In het Urks dialect is de aanduiding skallebieters Verspreiding en habitat Oorwormen hebben een wereldwijde verspreiding en komen voornamelijk voor in begroeide gebieden waar voldoende schuilplaatsen voorhanden zijn Alleen in heel koude of erg droge streken zoals woestijnen komen geen oorwormen voor De meeste soorten leven in warme en vochtige tropische gebieden in Azië en Amerika In het centrale en noordwestelijke deel van Europa komen slechts zeven soorten oorwormen voor Sommige oorwormen hebben een zeer klein verspreidingsgebied doordat ze geografisch geïsoleerd zijn geraakt Een voorbeeld is Labidura herculeana die alleen gevonden is op het Atlantische eiland Sint-Helena De meeste oorwormen kunnen in het geheel niet vliegen omdat ze geen functionele vleugels hebben en ook de sterk gevleugelde soorten vliegen slechts zelden Oorwormen kunnen hierdoor in de regel geen grote afstanden afleggen zoals veel andere insecten als libellen en vlinders Sommige oorwormen hebben zich desondanks verspreid over verschillende werelddelen wat te danken is aan het internationale goederentransport van planten en andere producten waarin zich oorwormen bevinden In België en Nederland In België en Nederland komen vijf verschillende soorten oorwormen voor Andere soorten die in België en Nederland voorkomen zijn de bosoorworm de kleine oorworm de zandoorworm en de soort Apterygida media die nog geen Nederlandstalige naam heeft Anechura bipunctata is een soort die zuidelijker in Europa voorkomt en in de Alpen tot boven de boomgrens kan worden aangetroffen< ref> Uiterlijke kenmerken Op de afbeelding rechts worden de verschillende lichaamskenmerken getoond corresponderend met de nummers in de tekst Zie voor een uitgebreid schema van de lichaamskenmerken van oorwormen ook onder Anatomie van de insecten Oorwormen hebben een typische insectachtige bouw met vooraan de kop of cephalon A daarachter het borststuk of thorax B en ten slotte het achterlijf of abdomen C Achter de kop is het halsschild of pronotum 1 gelegen deze plaat bedekt het voorste deel van het borststuk Het achterste deel draagt de voorvleugels 2 en de achtervleugels 3 Het achterlijf wordt beschermd door platen de tergieten 4 aan de bovenzijde en de sternieten aan de buikzijde Oorwormen hebben een langwerpig afgeplat lichaam met aan de achterzijde twee duidelijk zichtbare achterlijfsaanhangsels of cerci 5 De achterlijfsaanhangsels zijn bij de juveniele dieren of nimfen draadachtig van vorm Bij de volwassen exemplaren zijn ze echter sterk vergroot en verhard stijf en tangachtig Dergelijke structuren komen bij andere insecten niet voor waardoor de oorwormen eenvoudig van alle andere groepen zijn te onderscheiden De meeste oorwormen worden tot enkele centimeters lang uitschieters kunnen nog langer worden maar dergelijke soorten komen alleen voor in tropische streken De soort Labidura herculeana kan een lengte bereiken van meer dan 8 centimeter en is de grootst bekende moderne soort Vrijwel alle oorwormen hebben een roodbruine tot bruine of grijze tot zwarte kleur slechts enkele soorten hebben meer bonte kleuren Kop Aan de voorzijde van de kop zijn twee paar tasters aanwezig die aan de bovenzijde worden de labiale palpen of liptasters 1 genoemd en die aan de onderzijde de maxilliaire palpen of kaaktasters 2 De oorworm heeft bijtende monddelen prognaath aan de voorzijde van de kop De kop draagt twee duidelijk gesegmenteerde antennes 3 die bij de meeste soorten vrij lang zijn Het aantal segmenten kan oplopen tot 52 maar meestal is het aantal kleiner Bij de bekende gewone oorworm komen 15 segmenten voor De antennes hebben een tastzintuiglijke functie en dienen om prooien en soortgenoten op te sporen De ogen 4 zijn klein en kraal-achtig en meestal vrij goed zichtbaar door de lichtere kleur van de kop Oorwormen verschillen van veel gevleugelde insecten doordat ze geen ocelli hebben Deze structuren komen wel voor bij enkele grote insectengroepen zoals de kevers de vliesvleugeligen de rechtvleugeligen en de libellen Ocelli zijn drie kleine bij-oogjes aan de bovenzijde van de kop De voorouders van de oorwormen hadden wel ocelli maar zijn deze in de loop der evolutie weer verdwenen De voorzijde van de kop of clypeus 5 is bij veel soorten onbehaard De bovenzijde van de kop wordt beschermd door een plaat die het kopschild of vertex 6 wordt genoemd Borststuk Het borststuk wordt aan de voorzijde beschermd door het halsschild of pronotum Het grootste deel van het borststuk is gelegen onder de vleugels en het borststuk draagt net als bij alle insecten drie paar poten aan de onderzijde en in principe twee paar vleugels aan de bovenzijde; een paar voorvleugels of elytra en een paar achtervleugels of tegmina De bovenzijde van het borststuk wordt beschermd door de verkorte voorvleugels aan de onderzijde wordt het lichaamsdeel beschermd door de drie hier aanwezige platen die corresponderen met de drie delen van het borststuk Aan de voorzijde van het borststuk de prothorax wordt de onderzijde beschermd door het prosternum in het midden aan de mesothorax door het mesosternum Aan de achterzijde van het borststuk ten slotte is het metasternum aanwezig onder de metathorax Elk borststuksegment draagt een paar poten De poten kunnen heel verschillend zijn in vorm en grootte de meeste soorten hebben korte en stevige poten maar er zijn ook soorten zoals bewoners van grotten die juist lange en sprieterige poten hebben Wat oorwormen wel allemaal gemeen hebben is de bouw van de voet of tarsus; het gelede uiteinde van de poot Deze bestaat uit drie segmenten terwijl alle andere insecten in principe vijf leden hebben De soorten uit de familie Forficulidae zijn verder te herkennen aan het tweede middelste tarsusdeel dat twee lobben draagt< ref> Achterlijf Het achterlijf bevat de organen zoals de darmen en de voortplantingsorganen Het achterlijf van de meeste insecten zoals kevers en wantsen is door de aanwezigheid van de verharde voorvleugels goed beschermd maar door het ontbreken van dergelijke beschermende schilden is het achterlijf van oorwormen grotendeels geëxposeerd Het is verhoudingsgewijs lang en afgeplat en duidelijk gesegmenteerd Aan de bovenzijde wordt het beschermd door de rugplaten of tergieten aan de onderzijde door de buikplaten of sternieten Het achterlijf van de mannelijke oorworm heeft altijd 10 segmenten een vrouwtje heeft er acht Het uiteinde van het achterlijf draagt de voor oorwormen kenmerkende pincet-achtige achterlijfsaanhangsels Deze structuren worden bij insecten de cerci genoemd en de speciale vorm van de cerci van oorwormen wordt forceps genoemd wat schaar betekent De forceps zijn stijf en solide iedere cercus bestaat uit een enkelvoudig deel en is niet gesegmenteerd Er zijn enkele uitzonderingen niet alle oorwormen hebben tangachtige cerci De soorten uit de kleine onderorde Hemimerina die als primitief worden beschouwd hebben draadvormige aanhangsels filiform Soorten uit de onderorde Arixenina hebben staafvormige aanhangsels bacilliform Ook is bekend dat mannetjes elkaar bevechten in de paartijd en de cerci als wapens gebruiken De cerci van de mannetjes zijn variabel binnen een soort terwijl die van de vrouwtjes steeds dezelfde grootte hebben Vermoed wordt dat de cerci bij dergelijke soorten een secundair geslachtskenmerk is< ref> Daarnaast worden de aanhangsels wel gebruikt om tijdens de paring het vrouwtje vast te houden Toch is het oorspronkelijke doel en de precieze ontstaansgeschiedenis van de cerci niet geheel duidelijk Onderscheid met andere dieren Oorwormen zijn meestal op eenvoudige wijze van andere geleedpotigen te onderscheiden zelfs van andere insecten Dit komt doordat de combinatie van een langwerpig lichaam met een onbedekt achterlijf twee tang-achtige ongesegmenteerde achterlijfsaanhangsels en lange draadvormige antennes uniek is voor de oorwormen Alleen de kleine groep van webspinners Embioptera heeft vertegenwoordigers die enigszins op oorwormen lijken maar deze soorten hebben gesegmenteerde achterlijfsaanhangsels Een andere groep die soms verward kan worden zijn de kortschildkevers deze hebben echter nooit tangachtige lichaamsaanhangsels zoals de oorwormen Ook hebben alle kevers net als de meeste insecten- zogenaamde ocelli kleine oogjes op het midden van de kop Deze ontbreken zonder uitzondering bij alle oorwormen Levenswijze Oorwormen verstoppen zich overdag en komen in de schemering en 's nachts tevoorschijn om voedsel te zoeken Ze zijn thigmotroop aanrakings-minnend wat betekent dat ze graag tussen de kleinste spleetjes kruipen zodat het lichaam helemaal door het substraat wordt omgeven Ook zijn ze zeer gevoelig voor uitdroging en moeten in een permanent vochtige omgeving blijven Oorwormen kunnen daarom vaak worden aangetroffen onder stenen en stukken boomschors wat ideale plaatsen zijn Ook planten zijn goede schuilplaatsen zoals tussen bladeren of in zaaddozen Oorwormen die in meer gematigde streken leven kennen een inactieve periode gedurende de winter die de winterslaap wordt genoemd Ze graven een holletje in de grond of verbergen zich in scheuren in bomen of andere vorstvrije plaatsen Bij een strenge winter echter kan de vorst het hol bereiken en kan de sterfte massaal zijn De meeste oorwormen hebben een gelijke levenswijze maar er zijn enkele uitzonderingen De soorten uit de families Arixeniidae en Hemimeridae zijn sterk gespecialiseerd op het permanent leven in de huid van zoogdieren meer specifiek ratten en vleermuizen Ze leven hier van huidafscheidingen en dode diertjes Deze soorten hebben sterk vergrote poten geen vleugels en een verhoudingsgewijs klein achterlijf dat kleine behaarde aanhangsels draagt Deze soorten zijn ook nagenoeg blind en produceren geen eitjes maar zijn eierlevendbarend Voortbeweging Oorwormen lijken op het eerste gezicht vleugelloze insecten omdat zichtbare vleugels ontbreken Ze hebben echter in principe twee paar vleugels Bij sommige soorten zijn de vleugels sterk gedegenereerd of zelfs geheel afwezig en ook combinaties komen voor De bosoorworm Chelidurella acanthopygia bijvoorbeeld heeft geen voorvleugels meer en de achtervleugels zijn sterk gedegenereerd tot kleine schubjes Als ze al vliegen gebeurt dit altijd 's nachts waardoor een oorworm door de mens maar zelden vliegend wordt aangetroffen Bij de gevleugelde soorten zijn de achtervleugels relatief groot en doorzichtig; ze worden gebruikt om te vliegen De achtervleugels zijn vliezig en zeer dun en zijn hierdoor zeer kwetsbaar De voorvleugels zijn bij alle soorten gedegenereerd en sterk verkleind; ze doen denken aan schubben De grote achtervleugels moeten bij deze soorten meermalen gevouwen worden om onder de kleine voorvleugels te passen en steken aan de achterzijde vaak een stukje uit Het verbergen van de grote achtervleugels onder de sterk verkleinde voorvleugels is een homologie met de kortschildkevers Staphylinidae waar de oorwormen verward mee kunnen worden Het opvouwen van de vleugels is links afgebeeld de linker voorvleugel T is uitgeklapt zodat de linker achtervleugel H in opgevouwen toestand zichtbaar is De rechter voorvleugel is verwijderd de rechter achtervleugel is deels uitgevouwen Bij het opvouwen van de vleugel wordt deze parallel aan de lijnen b en c waaiervormig opgevouwen en vervolgens omgeklapt bij de pijl e De deels gevouwen vleugel wordt nu bij een scharnierend deel bij pijl d omgeklapt parallel aan de lijn a en onder de voorvleugel geborgen Het opvouwen van de achtervleugels is een precies werkje aangezien de vleugels meer dan 40 keer ! kunnen worden gevouwen Dit dient steeds volgens een vast patroon te gebeuren waarbij de vleugels zowel in de breedte als een waaier moet worden gevouwen maar ook in de lengte wordt geplooid Voortplanting en ontwikkeling Oorwormen behoren tot de Endopterygota vroeger Holometabola en kennen een onvolledige gedaanteverwisseling Dit betekent dat de juvenielen niet in één keer drastisch veranderen zoals bij de kevers of de vlinders die een larvestadium kennen maar al bij de geboorte op hun ouders lijken en steeds meer van de volwassen kenmerken krijgen De juvenielen van insecten met een onvolledige gedaanteverisseling worden nimfen genoemd De nimfen doorlopen vier of vijf stadia die de 'instar worden genoemd Aan het eind van ieder stadium volgt een vervelling wetenschappelijk ecdysis waarna het volgende stadium begint De pasgeboren nimfen zijn het eerste instar na de eerste vervelling bevinden ze zich in het tweede nimfstadium of tweede instar Na iedere vervelling wordt de nimf groter en krijgt meer kenmerken van het volwassen dier Als ten slotte het vierde of vijfde instar vervelt is de oorworm volwassen alleen de volwassen exemplaren krijgen hun eventuele vleugels sommige soorten zijn vleugelloos en hebben volledig ontwikkelde geslachtsorganen De volwassen exemplaren kunnen zich na enige dagen tot weken ook voortplanten Oorwormen kunnen in vergelijking met andere insecten vrij oud worden al hangt de levensduur af van de soort Van de gewone oorworm is bekend dat een volwassen exemplaar ongeveer acht tot tien maanden oud kan worden Oorwormen staan bekend om de verregaande vorm van broedzorg Dit wil zeggen dat het vrouwtje haar eitjes en jongen beschermt en de jongen een tijdje bij hun moeder blijven Bij hogere gewervelde dieren is dit gedrag normaal maar bij insecten komt het maar bij enkele groepen voor zoals sommige wantsen De broedzorg van de gewone oorworm is uitgebreid bestudeerd zo blijkt het vrouwtje te beschikken over een sterk moederinstinct om de eitjes te verzorgen Als de uitgekomen eitjes weer worden vervangen door nieuwe zal ze tot drie maanden lang de eitjes blijven verzorgen Als de eitjes echter worden weggehaald verdwijnt dit gedrag en wordt ook niet meer vertoond als de eitjes weer worden teruggeplaatst Bij alle goed bestudeerde soorten is een vorm van broedzorg bekend maar hierbij dient aangemerkt te worden dat slechts een klein deel van de oorwormen goed is onderzocht Van de meeste soorten is vrijwel niets bekend over de voortplanting of de levenswijze Oorwormen leven in de zomer in groepen soorten die in meer gematigde streken leven houden een winterslaap en overwinteren alleen of paarsgewijs De paring vindt in de herfst of in het voorjaar plaats waarna het vrouwtje haar eitjes al in de winter afzet De meeste oorwormen zijn eierleggend van enkele soorten is bekend dat ze hun jongen levend ter wereld brengen wat eierlevendbarendheid wordt genoemd De eierleggende soorten kunnen enkele tientallen eitjes per legsel produceren dat door het vrouwtje wordt bewaakt Grotere vrouwtjes produceren meer eitjes dan kleinere soortgenoten Zodra ze zijn afgezet houdt ze andere dieren weg bij de eieren inclusief soortgenoten en ook het mannetje wordt verjaagd Het vrouwtje likt haar eitjes regelmatig schoon wat uitdroging en aantasting door schimmels voorkomt Eventuele bedorven eitjes worden door het vrouwtje opgegeten dit is haar enige bron van voedsel omdat ze permanent over de eitjes waakt Als de nimfen worden geboren lijken ze al direct op de ouderdieren al zijn ze veel kleiner en bleek van kleur Ze doen sterk denken aan termieten Ze hebben nog geen tang-achtige uitsteeksels al zijn deze in aanleg wel aanwezig in de vorm van twee draadachtige gesegmenteerde uitsteeksels De nimfen worden bewaakt door het vrouwtje ze zoeken bij sommige soorten zelf naar voedsel en als ze zich te ver van het nest begeven worden ze door de moeder naar de andere jongen teruggebracht Van een aantal soorten is bekend dat het vrouwtje voedsel zoekt voor haar jongen zoals de ook in België en Nederland voorkomende soort Anechura bipunctata Het vrouwtje gaat op pad en komt terug met jonge plantenscheuten die aan de nimfen worden gevoerd Dit herhaalt zich verschillende malen tot de nimfen na een aantal vervellingen het nest verlaten< ref> Na iedere vervelling wordt de vervellingshuid door de nimf opgegeten Voedsel Oorwormen zijn vrijwel allemaal alleseters die leven van dood of levend plantaardig of dierlijk materiaal Van sommige soorten is bekend dat ze voornamelijk planten eten of juist voornamelijk op andere dieren jagen De meeste soorten echter hebben een menu dat bestaat uit dode en levende insecten ook eieren en larven van insecten algen schimmels mossen en plantendelen als jonge blaadjes bloemen en vruchten Veel soorten eten ook wel kleine diertjes die ze tussen de planten of het bodemmateriaal vinden zoals bladluizen Omdat oorwormen zowel van dood als levend materiaal leven en het ook niet uitmaakt of het van plantaardige of dierlijk oorsprong is hebben ze een grote voorsprong op veel andere insecten die vaak maar van één soort voedsel kunnen leven Als een bepaalde voedselbron op raakt kan de oorworm makkelijk overschakelen op ander voedsel< ref> Oorwormen kunnen worden ingezet in de tuinbouw als luizenverdelger zie ook onder ecologie De jonge nimfen van de gewone oorworm eten voor een belangrijk deel insecteneitjes zoals die van de perenbladvlo Psylla pyri een bladluis Als er te weinig voedsel is kunnen oorwormen kannibalistisch worden waarbij de grotere dieren de kleine exemplaren opeten Sommige oorwormen hebben zich gespecialiseerd en hebben een afwijkende voedselkeuze zoals de soorten uit de onderorde Arixenina; Arixenia jacobsoni die voorkomt in grotten waar vleermuizen leven Op de bodem van dergelijke grotten is een dikke laag vleermuispoep aanwezig ook wel bekend als guano waar de oorworm in leeft Een verwante soort Arixenia esau is rechts afgebeeld en leeft commensaal in de vacht van vleermuizen meer specifiek de naakte vleermuis Cheiromeles torquatus Ze leven van huidafscheidingen en kleine dode diertjes Ook de soorten uit de onderorde Hemimerina zoals de rechts afgebeelde Hemimerus hanseni hebben een afwijkende morfologie en levenswijze< ref> Deze soorten zijn vleugelloos en leven van schimmels en huidschilfers in de vacht van zoogdieren uit de rattenfamilie Nesomyidae meer specifiek de geslachten Beamys en Cricetomys Vijanden en verdediging Oorwormen hebben vele vijanden omdat ze nooit giftig zijn en ook geen sterke afweer hebben worden ze door veel insecteneters beschouwd als een makkelijk hapje Zowel vogels zoogdieren amfibieën en rovende geleedpotigen als sluipvliegen en spinnen eten oorwormen als ze de kans krijgen Vogels die veel oorwormen eten zijn onder andere de ekster de Vlaamse gaai de spreeuw en de koolmees Een andere belangrijke vijand zijn verschillende parasieten zoals bacteriën en nematoden en met name insectenaantastende schimmels die een eenmaal geïnfecteerde oorworm binnen korte tijd te gronde richten Er zijn wel meer insecten die kunnen worden aangetast door schimmels maar omdat oorwormen alleen kunnen leven in vochtige omstandigheden zijn ze extra kwetsbaar Opmerkelijk is dat de door schimmels geïnfecteerde exemplaren zich duidelijk exposeren bovenop een blad of aan een tak dit gedrag wordt door de schimmel beïnvloed Hierdoor kunnen de schimmelsporen zich beter verspreiden in de wind zodat andere insecten kunnen worden geïnfecteerd Een voorbeeld van een dergelijke schimmel is Metarhizium anisopliae Oorwormen laten zich als ze worden verstoord op de bodem vallen en kruipen weg in de strooisellaag Net als veel andere insecten hebben veel oorwormen klieren aan de zijkanten van het achterlijf waaruit een stinkende secretie kan worden afgegeven Deze geelbruine substantie kan door sommige soorten worden afgeschoten richting een vijand Bij bedreiging worden de achterlijfsaanhangsels of cerci dreigend over het lichaam naar voren gebogen Dit heeft iets weg van de dreighouding van een schorpioen maar een oorworm kan niet steken met de cerci en heeft bovendien geen gif; de dreighouding is pure bluf De oorworm kan wel knijpen met de aanhangsels maar dit is bij de mens nauwelijks voelbaar en de cerci zijn bij lange na niet krachtig genoeg om door de huid heen te dringen Ecologie Oorwormen zijn afvaleters en spelen door hun soms enorme aantallen een rol in het omzetten van door organisch materiaal in kleinere afvalproducten die verder worden afgebroken door schimmels en bacteriën Ze worden soms als schadelijk gezien omdat ze vruchten en bloemen aanvreten al is de schade niet te vergelijken met die van bijvoorbeeld tripsen spint of bladluizen die in enorme kolonies een hele plant kunnen verwoesten Ook kunnen ze verschillende plantenziektes overbrengen Daarnaast eten oorwormen kleine zachte diertjes zoals insectenlarven en bladluizen Onder normale omstandigheden zijn deze slechts af en toe beschikbaar maar als er zich een bladluizenplaag aandoet kan de oorworm volledig op luizen overschakelen en zo grote hoeveelheden wegwerken Het kan ondanks het bloem- of vruchtaantastende levenswijze dus een voor de mens heel nuttig diertje zijn Van de gewone oorworm is bekend dat ze een gehele kolonie luizen binnen korte tijd te gronde kunnen richten Uit een proef waarbij een zestal oorwormen bij een boom werd uitgezet die 500 bladluizen bevatte waren er na drie weken minder dan 50 luizen over Een boom die van de oorwormen werd afgeschermd bevatte meer dan 2000 luizen Uit een andere waarneming is bekend dat 20 oorwormen zo'n 800 luizen aten in een tijdsbestek van 8 dagen Evolutie en taxonomie Oorwormen zijn ontstaan uit kakkerlak-achtige dieren zo'n 200 tot 300 miljoen jaar geleden De meeste huidige groepen zijn al bekend van 100 tot 200 miljoen jaar geleden Door het bestuderen van fossielen is veel duidelijk geworden over de ontwikkeling van de oorwormen Ze zijn ontstaan uit de Protelytroptera een groep van gevleugelde oerinsecten die ontstaan is in het Paleozoïcum ongeveer 300 miljoen jaar geleden Deze voorouders van de oorwormen leken uiterlijk sterk op kakkerlakken en hadden al een wereldwijde verspreiding fossiele vertegenwoordigers zijn gevonden in zowel Noord-Amerika als Europa en Australië De eerste soorten die echt tot de oorwormen kunnen worden gerekend zijn bekend uit de Jura Deze exemplaren leken al op de moderne soorten maar hadden nog gesegmenteerde cerci Ook waren deze voorlopers nog in het bezit van ocelli en hadden tevens een legboor zoals we die vandaag de dag vinden bij de rechtvleugeligen De indeling van de oorwormen is problematisch omdat de verschillende moderne groepen onderling nogal afwijken als het gaat om lichaamsbouw en levenswijze Onderstaande indeling is gebaseerd op Dermaptera Species File Naast de moderne oorwormen is er een aantal uitgestorven geslachten bekend waarvan de positie binnen onderstaande indeling onduidelijk is het gaat om de geslachten Caririlabiao Cretolabiao Kotejalabis Mesoforficula en ''Sinolabia ; Orde Dermaptera< big> ;Onderorde Archidermaptera Superfamilie Protodiplatyoidea Familie Dermapteridae Familie Protodiplatyidae ;Onderorde Eodermaptera Superfamilie Semenovioloidea Familie Semenoviolidae Familie Turanodermatidae ;Onderorde Neodermaptera Infraorde Protodermaptera Superfamilie Karschielloidea Familie Karschiellidae Superfamilie Pygidicranoidea Familie Diplatyidae Familie Pygidicranidae Infraorde Epidermaptera Superfamilie Apachyoidea Familie Apachyidae Superfamilie Hemimeroidea Familie Hemimeridae Superfamilie Anisolabidoidea Familie Anisolabididae Superfamilie Labiduroidea Familie Labiduridae Superfamilie Forficuloidea Familie Spongiphoridae Familie Arixeniidae Familie Forficulidae Familie Chelisochidae ;Dermaptera Incertae sedis Geslacht Atopderma Geslacht Cretolabia Geslacht Kotejalabis Geslacht Mesoforficula Geslacht Sinolabia Externe links Bronvermelding Oppervlakte verwijst in het Nederlands zowel naar een verschijningsvorm als naar de afmeting daarvan Het oppervlak is het scheidingsvlak aan de bovenkant tussen een lichaam en zijn omgeving Als voorbeeld kan men denken aan het aardoppervlak of het wateroppervlak van de zee De oppervlakte is een afmeting het stelt de grootte van dit scheidingsvlak of een deel ervan voor In de normale taal worden beide begrippen door elkaar gehaald De SI-eenheid van oppervlakte is de Deze is afgeleid van de SI-eenheid meter In het dagelijks gebruik kan de vlaktemaat ook in andere eenheden worden uitgedrukt are en bunder In het Engels zijn er voor beide begrippen verschillende vertalingen surface voor de verschijningsvorm en area voor de afmetingen In het Duits en het Frans wordt datzelfde verschil gemaakt Formules Wiskunde De maattheorie levert een exacte en algemene definitie voor het begrip oppervlakte aan de hand van een maat Voor vlakke tweedimensionale figuren hanteert men de Lebesgue-maat op \mathbb{R}^2< math> Voor gekromde oppervlakken bestaat enerzijds het volumebegrip uit de differentiaalmeetkunde anderzijds de Haar-maat uit de theorie der Lie-groepen Zie ook Formules voor de oppervlakte binnen een contour Otfried Preußler Reichenberg Tsjechoslowakije 20 oktober 1923 Prien am Chiemsee 18 februari 2013 was een Duitse kinderboekenschrijver Zijn bekendste boek in België en Nederland is Meester van de zwarte molen oorspronkelijke titel Krabat Voor dit boek kreeg hij in 1973 de Zilveren Griffel Biografie Otfried Preußler wordt op 20 oktober 1923 geboren in het dan Duitstalige Reichenberg in Bohemen tegenwoordig Tsjechië Na zijn eindexamen moet hij in 1942 dienen aan het oostfront waar hij in 1944 door soldaten van het Rode Leger gevangen wordt genomen en als krijgsgevangene naar de Sovjet-Unie overgebracht Hier leert hij de Russische volksverhalen goed kennen die hij later verwerkt in zijn boeken In juni 1949 komt hij vrij Datzelfde jaar trouwt hij met Annelies Kind Vanaf 1953 werkt hij als leraar op een school in Rosenheim In 1970 geeft hij het leraarschap op om zich volledig aan het schrijven van kinder- en jeugdboeken te wijden In 1956 schrijft hij Der kleine Wassermann Nederlandse titel De kleine waterman Met Krabat uit 1971 Nederlandse titel Meester van de zwarte molen wordt hij bekend Voor dit boek krijgt hij diverse prijzen waaronder de Duitse jeugdliteratuurprijs 1972 de Poolse jeugdboekenprijs 1972 de Zilveren Griffel 1973 de Europese jeugdboekenprijs 1973 de Notable Book of 1973 van de American Library Association 1973 en de Jeugdboekenprijs van de Poolse uitgeversverbond 1977 Krabat is vertaald in 30 of 31 talen en werd verfilmd onder regie van Marco Kreuzpaintner De film kwam uit in 2008 In 1977 werd er al een animatieversie gemaakt Bibliografie Der kleine Wassermann 1956 Nederlandse titel De kleine waterman Die kleine Hexe 1957 Nederlandse titel De kleine heks Bei uns in Schilda 1958 Der Räuber Hotzenplotz 1962 Kater Mikesch vertaling 1962 Das kleine Gespenst 1966 Nederlandse titel Het spookje Die Abenteuer des starken Wanja 1966 Nederlandse titel Sterke Wanja Neues von Räuber Hotzenplotz 1969 Krabat 1971 Nederlandse titel Meester van de zwarte molen Hotzenplotz 3 1973 Der goldene Brunnen 1975 Die Flucht nach Ägypten Königlich böhmischer Teil 1978 Der Engel mit der Pudelmütze 1985 Herr Klingsor konnte ein bisschen zaubern 1987 Zwölfe hat's geschlagen 1988 Nederlandse titel Klokslag twaalf en andere verhalen Mein Rübezahl Buch 1993 Glocke von Weihenstetten 1995 Eins zwei drei im Bärenschritt 1998 Das große Balladenbuch met Heinrich Pleticha 2000 Bekroningen Voor zijn hele oeuvre heeft Preußler diverse prijzen gekregen waaronder Sudetendeutscher Kulturpreis 1979 Andreas Gryphius Preis 1987 Bayerischer Poetentaler 1987 Großer Preis der Deutschen Akademie für Kinder- und Jugendliteratur 1988 Eichendorff-Literaturpreis 1990 Externe links Peru Spaans Perú; Quechua en Aymara Piruw officieel de Republiek Peru Spaans República del Perú is een land aan de westkust van Zuid-Amerika Het wordt begrensd door Ecuador en Colombia in het noorden Brazilië in het oosten Bolivia in het zuidoosten Chili in het zuiden en de Grote Oceaan in het westen Zowel Peruaans als Peruviaans is correct als bijvoeglijk naamwoord Geschiedenis Voor de komst van de Spaanse veroveraars was Peru het hart van het rijk van de Inca's waarvan Cuzco de hoofdstad was Tussen de verovering in 1572 en de onafhankelijkheid in 1821 werd het land door Spanje bestuurd Vanaf die tijd werd Peru afwisselend door militaire en burgerregeringen bestuurd Ook wisselden dictators en democratische regeringen elkaar af Tussen 1836 en 1839 vormde Peru een confederatie met Bolivia Van 1864 tot 1866 heeft Peru oorlog gevoerd met Spanje over de Peruaanse guano-eilanden de Ballestaseilanden Spanje had namelijk een van deze eilanden bezet maar daar was Peru het niet mee eens In deze oorlog won Peru mede dankzij de hulp van Ecuador Bolivia en Chili Peru heeft met Bolivia oorlog gevoerd tegen Chili tussen 1879 en 1883 de zogeheten Salpeteroorlog Chili viel namelijk de kuststrook van Peru binnen en bezette de woestijn waar veel kostbaar zout te vinden was Peru verloor deze oorlog en moest twee provincies aan Chili afstaan Van 1980 tot 1992 ging de Peruaanse bevolking gebukt onder de gewelddadige acties van de Maoistische terreurbeweging Lichtend Pad die als doel had de bestaande orde omver te werpen De brute willekeur waarmee dit gepaard ging heeft aan zeker dertigduizend mensen het leven gekost en voor een geschatte 295 miljard euro aan materiële schade aangericht De manifestatie van Lichtend Pad vormde in de twintigste eeuw de grootste rem op de ontwikkeling van Peru totdat de leiding in 1992 gevangen werd gezet Geografie Fysieke kenmerken Peru heeft drie landschapsvormen De eerste is het Amazonelaagland La selva In het tropische regenwoud heersen hoge temperaturen boven 23 °C en veel neerslag Het regenwoud is verdeeld in laaglanden onder de 700 meter en nevelwoud vanaf 700 meter Het nevelwoud heeft een subtropisch klimaat met heftige regenbuien van november tot maart In de zomermaanden kent het regenwoud de meeste zon De selva beslaat ongeveer de helft van de oppervlakte van het land maar minder dan 10% van de bevolking woont hier In de laaglanden kent men twee verschillende seizoenen Allereerst is er het droge seizoen van april tot oktober met temperaturen boven de 35 °C Tijdens deze maanden zakt het waterpeil van de rivieren en zijn de wegen in redelijke staat Het regenseizoen loopt van november tot maart In deze periode regent het minimaal één maal per dag keihard en de modderige wegen maken het over land reizen in deze gebieden moeilijk De tweede landschapsvorm is La costa het kustgebied La costa bestaat vooral uit steen en zandwoestijn de Atacama en ligt ingeklemd tussen de Stille Oceaan en de uitlopers van de Andes Het is er fris gem 14°C behalve in het noorden De warmste maanden zijn december januari en februari Het regent er bijna nooit Van mei tot half september hangt er een hardnekkige mist garúa waardoor men niet kan zwemmen Want de Humboldtstroom of Perustroom een koude zeestroming in de Stille Oceaan koelt het water sterk af De kustlijn is 2000 km lang van Chili tot Ecuador Door de verstedelijking en vooral door de kolossale groei van de bevolking van de hoofdstad Lima woont hier nu ongeveer de helft van de bevolking van het land Landbouw kan alleen worden bedreven in de dalen van de in de Andes ontspringende riviertjes waar irrigatie mogelijk is Tot slot is er La sierra het bergland tussen de kuststrook en het oerwoud Het heeft een ontoegankelijk reliëf met lage of betrekkelijk lage temperaturen Toch woonde hier van oudsher het grootste deel van de bevolking Dat is minder geworden door de verstedelijking maar nog altijd woont hier ca 40 % van alle Peruanen die in grote meerderheid indiaans zijn Hier zijn de warmste maanden ook de regenmaanden december tot april Het Hoogland van Bolivia is na het Tibetaans Hoogland de hoogste vlakte van de wereld Daar ligt ook het Titicacameer Het regenseizoen ligt tussen december en maart Peru telt in totaal 37 bergtoppen die de grens van 6000 meter overschrijden De hoogste is de Nevado Huascarán 6768 m De rivier de Amazone ontspringt in de Peruaanse Andes en mondt uit in Noord-Brazilië De rivier is ongeveer 6000 km lang waarvan 713 km in Peru Het stroomgebied strekt zich uit over een oppervlakte van 6 miljoen vierkante kilometer De rivieren met de grootste lengte binnen Peru zijn de Ucayali 1771 km de Marañón 1414 km en de Putumayo 1380 km Het Titicacameer is op 3812 m hoogte het hoogste bevaarbare meer ter wereld en met een oppervlakte van 8340 km² na het Maracaibo meer in Venuzuela het grootste meer van Zuid-Amerika Dwars door het meer loopt de grens met Bolivia Andere grote meren in Peru zijn het Junínmeer en het Parónmeer Peru telt ook een aantal vulkanen De voornaamste vulkanen in Peru zijn de Ampato de El Misti de Ubinas de Coropuna de Chachani en de Sabancaya Bestuurlijke indeling Sinds de wet van 18 november 2002 zijn de departementen van Peru regios geworden Er zijn 25 regios regiones; enkelvoud región en de provincie Lima De Peruaanse regios zijn opgedeeld in provincies provincias die op hun beurt in districten distritos zijn onderverdeeld Peru bestaat uit 25 regios 194 provincies en 1821 districten De 25 regio's van Peru zijn in alfabetische volgorde Amazonas Ancash Apurímac Arequipa Ayacucho Cajamarca Callao Cuzco Huancavelica Huánuco Ica Junín La Libertad Lambayeque Lima Loreto Madre de Dios Moquegua Pasco Piura Puno San Martín Tacna Tumbes Ucayali Steden De hoofdstad is Lima Enkele andere plaatsen in Peru zijn Fauna en flora Fauna Er leven veel verschillende soorten apen de brulaap is de luidste De jaguar die de grootste en bekendste katachtige is van Zuid-Amerika komt ook hier voor In het hoogland leven de lama en de alpaca een soort kameel De grootste slang van Peru is de anaconda die wel acht meter lang kan worden Een andere grote wurgslang is de boa constrictor In het water kun je een brilkaaiman tegenkomen en kleurige pijlgifkikkers Ook de condor met een spanwijdte van drie meter is te vinden in Peru Flora Op de woestijnachtige kuststrook groeien vooral cactussen en succulenten; en in het noorden zijn er mangrovebossen In de Andes en haar valleien groeien agaves bromelia’s orchideeën en maïs In het tropisch regenwoud komen de grootste bomen voor met een bereik van 60-70 meter In het zuidoosten van het Amazonegebied ligt het Nationaal Park Manu Spaans Parque Nacional del Manu Dit is één van de grootste natuurparken ter wereld Het park beschikt over tien procent van alle vogel- en plantensoorten van de wereld en maakt deel uit van het werelderfgoed In het park wonen ook enkele indianenstammen Nationale parken Nationaal park Cutervo Nationaal park Tingo Maria Nationaal park Manú Nationaal park Huascarán Nationaal park Cerros de Amotape Nationaal park Rio Abiseo Nationaal park Yanachaga–Chemillen Nationaal park Bahuaja-Sonene Nationale reservaten Pampa Galeras – Barbara D’Achille Junin National Reservation Paracas National Reservation Lomas de Lachay Pacaya–Samiria National Reservation Salinas and Aguada Blanca National Reservation Calipuy National Reservation Titicaca National Reservation Demografie Bevolkingssamenstelling Peru telt inwoners waarvan 45% indianen indigena 37% mestiezen mestizo 15% blanken en 3% zwarten Japanners en Chinezen 2006 Zie ook de gegevens van de volkstelling in 2005 De levensverwachting bedraagt 68 jaar voor de mannen en 71 jaar voor de vrouwen 2006 De grote meerderheid van de bevolking van het land bestaat uit indianen en mestiezen Tot enkele decennia geleden sprak de helft van de bevolking nog de indiaanse talen Quechua en Aymara als moedertaal Door de verstedelijking is dat percentage de afgelopen decennia sterk gedaald Taal Het Spaans is de officiële taal in het gehele land In gebieden waar het Quechua en het Aymara sterk staan zijn zij co-officieel dus naast het Spaans Het Quechua en het Aymara worden vooral gesproken in de Andes waar de indianen het talrijkst zijn Tegenwoordig wordt er op de Peruaanse scholen ook Engels gegeven Religie De heersende religie in Peru is het rooms-katholicisme 81% De echte grote invloed van de kerk neemt af maar nog steeds zie je overal katholieke tradities Grootste agglomeraties van Peru Cultuur Bezienswaardigheden Door zijn rijke geschiedenis en afwisselende landschap heeft Peru vele bezienswaardigheden te bieden waarvan enkele wereldberoemd zijn Ballestaseilanden Vlakbij de kust van Peru liggen de Ballestaseilanden Deze eilanden worden veelvuldig bezocht door vele soorten zeevogels zoals jan-van-genten en pinguïns en door zeeleeuwen Chan Chan De ruïnestad Chan Chan kenmerkt zich door de overblijfselen van negen grote lemen paleizen Te bezoeken is alleen het paleis van het Tschudi-complex bestaande uit een plein en meerdere zalen Chan Chan staat op de werelderfgoed lijst van UNESCO maar wel als bedreigd erfgoed Van de negen paleizen is alleen het zogenaamde paleis van Tschudi goed bewaard gebleven Caral Caral is de oudste vandaag bekende stad van Amerika Het is gelegen in een vallei 200 km ten noorden van de hoofdstad Lima Het oudste bouwwerk van de ruïnes van Caral is een piramide die dateert uit de derde eeuw voor Christus< ref> Cuzco Cuzco was de vroegere hoofdstad van de Incas De oorspronkelijke plattegrond had de vorm van een poema met als kop de tempels van Sacsayhuamán De Spanjaarden hebben de Incagebouwen grotendeels vernield maar veel fundamenten worden nog gebruikt voor moderne doeleinden Intrigerend is dat de Incas grote ongelijkvormige rotsblokken gebruikten die zij naadloos en zonder gebruik van cement op elkaar stapelden In de nabijheid van Cuzco zijn vele oude heilige plaatsen waarvan Sacsayhuamán sexy woman voor toeristen de bekendste is Dit tempelcomplex zou geheel met goud bekleed zijn geweest Hoogvlakte De hoogvlakte van Peru is zo'n vier à zes kilometer hoog Hierdoor is de lucht een stuk ijler en het is er ook niet zo warm Tegen de hoogteziekte kauwen de Peruanen cocabladeren Deze cocabladeren kunnen overigens ook gebruikt worden als basis voor de drug cocaïne Op sommige plaatsen zijn met een beetje geluk condors te zien Lima Als hoofdstad van Peru heeft Lima uiteraard veel interessante musea die bezocht kunnen worden Een bekend museum is het goudmuseum waarin diverse voorwerpen van oude indianenculturen en vele gouden objecten te zien zijn Machu Picchu Machu Picchu is een stad van de Inca's die de Spanjaarden nooit gevonden hebben en daardoor niet is vernietigd Er is in deze stad nog veel van de Inca-beschaving terug te vinden De naam Machu Picchu betekent letterlijk Oudeman Hoogte in het Quechua Toeristen kunnen via de oude echte inca trail in vier dagen in Machu Picchu aankomen Er wordt een pas van 4200m gepasseerd Nazcalijnen De Nazcalijnen zijn een aantal midden in de woestijn gelegen eeuwenoude figuurtekeningen in het zand Deze figuren zijn alleen vanuit de lucht goed te zien Er zijn veel verschillende theorieën over het ontstaan van de figuren Er is nog geen duidelijkheid over Titicacameer Het Titicacameer is op ca 3800 m het hoogst bevaarbare meer ter wereld Vroeger woonden op dit meer de Uros op rieten eilandjes tegenwoordig verblijven zij daar voornamelijk voor de toeristen Ook liggen er in het meer enkele bewoonde eilandjes oa Amantani waar voornamelijk Aymara-indianen wonen Toeristen kunnen tijdens een georganiseerde toer voor een nacht bij deze mensen verblijven en ervaren hoe het leven hier is Het meer ligt voor een deel in Peru en voor een deel in Bolivia Tropisch regenwoud Peru kent een zeer afwisselend landschap Enerzijds is er de woestijn aan de kust anderzijds zijn er de hoogvlaktes maar ook heeft Peru tropische regenwouden Het regenwoud kan op enkele plekken in Peru bezocht worden Bepaalde gebieden zijn uitgeroepen tot nationaal park Zie ook Peruaanse monumenten op de Werelderfgoedlijst Peruaanse keuken De Peruaanse keuken wordt beschouwd als een van de meest gevarieerde van de wereld en heeft een record van grootste variëteit aan typische gerechten 491 Peru beschikt over een gastronomie van vier continenten in één land Het heeft ongeveer 2000 verschillende soepgerechten en 250 traditionele desserts Feestdagen Economie In Peru bestaan verschillende economische systemen naast elkaar Vooral de mensen op het platteland in de bergdalen en op het Hoogland van Bolivia kennen nog steeds een ruilsysteem en voorzien in hun eigen behoeften Politieke onlusten en onzekerheden belemmeren al jarenlang buitenlandse investeringen en Peruaans privékapitaal ontbreekt ook 30% van alle Peruanen leeft onder de armoedegrens De twee pijlers van de Peruaanse economie zijn visserij en mijnbouw Landbouw 30% van de bevolking leeft van de landbouw Deze is nauwelijks gemechaniseerd De belangrijkste exportproducten zijn rietsuiker katoen koffie coca en rijst De hooggelegen terrassen worden nog steeds op de Incamethode bebouwd De velden zijn meestal klein en gelegen op een steile helling De lange vorst en de korte groeiperiodes bemoeilijken de landbouw Visserij Ansjovis vismeel goed voor 24% van de export Delfstoffen Koper zink goud zilver aardolie Industrie Textiel voedingsmiddelen chemie metaal In 2010 is een fabriek voor het maken van vloeibaar aardgas in gebruik genomen Het Peru LNG project vergde een investering van $38 miljard en kan per jaar 44 miljoen ton lng produceren Het aardgas komt uit de Camisea gasvelden en wordt over een afstand van 408 kilometer per pijplijn naar de fabriek vervoerd Door de verkoop van lng nemen de overheidsinkomsten van Peru met circa $320 miljoen per jaar toe Politiek President Ollanta Humala Peruaanse Nationalistische Partij Premier Ana Jara Affiliaties APEC en OSA Politieke partijen Peru Wint Peruaanse Nationalistische Partij Amerikaanse Populaire Revolutionaire Alliantie Verkeer en vervoer De hoofdstad Lima heeft de Internationale Luchthaven Jorge Chávez met binnenlandse vluchten naar de grote steden Er zijn twee spoorwegnetten één van Lima via La Oroya naar Cerro de Pasco de andere van Mollendo via Arequipa Cuzco en het Titicacameer Het busvervoer is goed in Peru er zijn busstations in Lima Trujillo Chimbote Arequipa en Cuzco Bekende Peruvianen Limon-dam De Limon-dam is een onderdeel van het Olmos Transandino Project en wordt gebouwd in de Huancabamba rivier in het noordwesten van Peru ten zuiden van Guabal De dam zal 4000 GWh per jaar aan elektriciteit gaan produceren en water van de oostkant naar de westkant van de Andes transporteren door een 19 km lange tunnel voor irrigatie van 150000 ha landbouwgrond in de omgeving van Olmos Literatuur Naar de Navel van de Wereld een bezoek aan het Zonnevolk Carvo van de Valk Uitgeverij Perqam’nt 2005 ISBN 90-809009-1-5 '' Zie ook Inca's Geschiedenis van Zuid-Amerika Externe links Het Congres van de Republiek Peru Congreso de la República del Perú is het parlement dat de wetgevende macht van Peru vertegenwoordigt Sinds 1993 is het een eenkamerstelsel Het Peruviaanse congres houdt haar vergaderingen in het Palacio Legeslativo Wetgevend Paleis in het historische centrum van Lima Het Peruviaanse congres telt sinds 2011 130 parlementsleden congresistas die worden gekozen voor een periode van vijf jaar op basis van evenredige vertegenwoordiging Om te kunnen worden gekozen dienen kandidaten Peruviaanse burgers te zijn van minimaal 25 jaar oud en mag hun kiesrecht nog nooit zijn opgeschort In de verkiezingen op 10 april 2011 werd zowel een nieuw congres als een nieuwe president van Peru gekozen Sinds 26 juli 2012 is Víctor Isla van Peru Wint de voorzitter van het congres Geschiedenis Het eerste congres werd gehouden in 1822 als constitutioneel congres en werd geleid door Francisco Xavier de Luna Pizarro In 1829 stelde de regering een tweekamerstelsel in onderverdeeld in een senaat Cámara de Senadores en een kamer van afgevaardigden Cámara de Diputados In 1930 werd de regering van Augusto Leguía y Salcedo omver geworpen door Luis Miguel Sánchez Cerro Hij installeerde een constitutioneel congres 1931-33 dat de grondwet van 1933 uitvaardigde Op last van de president werden de leden van de Amerikaanse Populaire Revolutionaire Alliantie APRA gevangengezet vanwege hun revolutionaire doctrines tegen de regering Toen Cerro in 1933 werd vermoord door een APRA-lid nam generaal Óscar Benavides de macht over en sloot hij het congres tot 1939; in dat jaar werd Manuel Prado y Ugarteche gekozen tot president Tijdens verschillende dictaturen werd het congres meermaals onderbroken door staatsgrepen In 1968 greep Juan Velasco Alvarado de macht en sloot hij het congres opnieuw In 1979 werd er een nieuwe grondwet van Peru uitgevaardigd door een constitutionele vergadering Deze werd van kracht in 1980 met de herverkiezing van president Fernando Belaúnde Terry De grondwet beperkte de regeertermijn van de president tot vijf jaar en stelde een tweekamerstelsel in met een senaat van 60 leden en een kamer van afgevaardigden van 180 leden De leden van beide kamers werden gekozen voor een periode van vijf jaar die tegelijk met de president gekozen werden Voor de senaat gold een regionale verdeling en voor de kamer van afgevaardigden werd de Methode-D'Hondt ingesteld Een afgevaardigde diende minimaal 25 jaar oud te zijn en een senator 35 jaar In de jaren negentig had president Alberto Fujimori in geen van beide kamers een meerderheid waardoor het congres macht op hem kon uitoefenen Hij besloot in 1992 een zelfcoup te plegen ofwel een staatsgreep tegen zijn eigen regering waarbij hij het congres ontbond Hij stelde een eenkamerstelsel in met 120 leden en liet een constitutionele vergadering de grondwet van 1993 uitvaardigen waarin er meer macht werd toebedeeld aan de president Het nieuwe eenkamerstelsel werd van kracht vanaf 1995 en het congres werd gedomineerd door Fujimori's congresleden die in de meerderheid waren Sinds de verkiezingen van 2011 kent het congres 130 leden Samenstelling van het congres sinds 2011 Tijdens de verkiezingen van 2011 werd er een nieuw congres en een nieuwe president van Peru gekozen Ollanta Humala leider van de Peruviaanse Nationalistische Partij die de steun kreeg van de alliantie Peru Wint won de presidentsverkiezingen van Keiko Fujimori de dochter van Alberto Fujimori en aanvoerder van de alliantie Kracht 2011 De zetelverdeling van het parlement was na de verkiezingen als volgt Presidentsverkiezingen zijn de verkiezing van een president In veel landen wordt de president rechtstreeks door het volk gekozen zoals de Franse president maar in sommige landen wordt de president indirect verkozen zoals de Duitse bondspresident De president van de Verenigde Staten wordt evenmin direct gekozen Dat gebeurt door kiesmannen die per staat worden gekozen door de bevolking Iemand die zich kandidaat heeft gesteld voor de functie van president heet presidentskandidaat Per land Amerikaanse presidentsverkiezingen Duitse presidentsverkiezingen Franse presidentsverkiezingen Mexicaanse presidentsverkiezingen Turkse presidentsverkiezingen Presidentsverkiezingen in Wit-Rusland Recente presidentsverkiezingen Afghaanse presidentsverkiezingen 2009 Amerikaanse presidentsverkiezingen 2012 Russische presidentsverkiezingen 2012 Franse presidentsverkiezingen 2012 Radio Veronica was een zeezender die van 17 mei 1960 tot en met 31 augustus 1974 uitzond vanaf de Noordzee met programma's gericht op Nederland Geschiedenis van Radio Veronica Begin Naar het voorbeeld van Radio Mercur in Denemarken werd op 15 oktober 1959 in Hotel Krasnapolsky te Amsterdam besloten radio-uitzendingen vanaf een schip op de Noordzee te starten Het station ging werken onder de naam Vrije Radio Omroep Nederland afgekort VRON Uit deze afkorting werd de naam Veronica afgeleid die ook refereerde aan het gedicht Het schaap Veronica van Annie MG Schmidt Op 20 april 1960 vond een eerste testuitzending plaats Radio Veronica ging definitief van start op 17 mei 1960 vanaf het voormalige lichtschip Borkum Riff dat in de haven van het Duitse Emden werd omgebouwd tot zendschip op 192 meter of 1562 kHz In november 1964 werd de Borkum Riff vervangen door de IJslandtrawler Norderney Radio Veronica werd enorm populair bij de jeugd omdat zij populaire en popmuziek uitzond in een vanaf 1969 vast programmaschema Vanaf 2 januari 1965 werd een wekelijkse hitparade van de populairste nummers de Nederlandse hitparade al snel de Veronica Top 40 geheten uitgezonden Destijds werd popmuziek nauwelijks op de reguliere radiozenders Hilversum I en II uitgezonden Deze formule was voor Nederland uniek Vernieuwend voor Nederland waren ook de jingles waaraan de luisteraar zijn favoriete radiostation station calls en diskjockey direct kon herkennen Een nieuw fenomeen aan land waren de drive-inshows waarbij de luisteraars hun favoriete dj bij het draaien van plaatjes konden bewonderen Deze Veronica-drive-inshows hadden veel succes en kregen veel navolging bij de omroepen andere stations en discotheken Bekende dj's waren onder meer Rob Out afkomstig van de NCRV de latere eerste directeur van de VOO met onder andere zijn programma Goud van Out ex dj Radio Noordzee 214 m Ellen van Eck omroepster en programmaleidster van het eerste uur Max Groen omroeper van het eerste uur Tony Vos dj van het eerste uur Tineke de Nooij de eerste vrouwelijke dj in Nederland met Koffietijd en de jingle 1-2-3-4-5-6-7-8-9-Tíéíéneke! Cees van Zijtveld verliet in 1966 Veronica voor de AVRO Frans Nienhuys de oudste Nederlandse dj ooit met zijn programma Men vraagt en wij draaien ex-VARA later TROS Joost den Draaijer Joost mag het weten ging in 1971 over naar Radio Noordzee Internationaal en in 1973 naar de NOS Lex Harding eerder bij Radio Dolfijn Tom Collins eerder bij Radio Dolfijn Gerard de Vries Dj TROS Hilversum 3 Harmen Siezen later NOS Journaal TV Stan Haag met zijn Jukebox vanaf 1975 bij Radio Mi Amigo Will Luikinga met zijn programma Will wil wel Radio Caroline 319 1979-80 Hans Mondt met zijn programma Muziek terwijl u werkt Klaas Vaak pseudoniem van Tom Mulder vanaf 1973 bij de TROS Chiel Montagne startte in 1971 bij de TROS het televisieprogramma met Nederlandstalige liedjes Op losse groeven Op volle toeren Jan van Veen vanaf 1971 bij Radio Noordzee en later bij de AVRO Bart van Leeuwen vanaf 1976 bij Radio Mi Amigo sinds 2003 bij Radio Veronica Robbie Dale had ook een tv-programma JAM bij de TROS en ook als dj op Hilversum 3 Radio ex dj Radio Caroline South 259 Radio Nova Ierland jaren 80 Eddy Becker vertrok in 1970 naar de NCRV Krijn Torringa als Bob van Bob & Brenda later bij de AVRO inmiddels overleden Suhandi Hans Oosterhof met Radio Sinar Sang Surya uit Curaçao Onder de nieuwslezers waren Freek Simon werd later programmamaker bij de TROS inmiddels overleden Arend Langenberg later nieuwslezer bij ANP NOS en de Sky Radio Group Op 30 december 2012 is hij overleden Dick Klees na Veronica presentator eindredacteur Wereldomroep eindredacteur Met het Oog op Morgen presentator AVRO Radiojournaal en NOS Radio 1 Journaal nu presentator Wereldomroep Hans Becker was redacteur presentator van Veronicas Popjournaal en het blad Veronica538 alsmede huisfotograaf' na Veronica eindredacteur Personal Computer Magazine VNU nu zelfstandig documentairemaker De bekendste geluidstechnicus was Ad Bouman die tussen 1967 en 1974 zijn favoriete nieuwe platen als de Adje Bouman Top Tien tijdens de programma's van eerst Jan van Veen en later Lex Harding gepresenteerd kreeg Concurrentie op zee Ondanks de goede luisterrapporten bleven de inkomsten achterwege De gebroeders Verweij namen het bestuur over en Veronica werd alsmaar populairder zodanig dat er andere kapers op de kust verschenen zoals in 1967 Radio Dolfijn en Radio 227 in 1970 Capital Radio en Radio Noordzee Internationaal in 1972 Radio Caroline en in 1973 Radio Atlantis en Radio Mi Amigo Er kwam in 1964 zelfs korte tijd een televisiepiraat die van een speciaal hiervoor gebouwd kunstmatig eiland het REM-eiland uitzond Van hieruit werden Radio Noordzee en TV Noordzee uitgezonden Deze Radio Noordzee startte op 29 juli 1964 en stopte op 17 december 1964 TV Noordzee begon op 1 september 1964; het testbeeld was al vanaf 12 augustus in de lucht TV Noordzee hield op te bestaan op 14 december 1964 Aan alles werd door ingrijpen van de Rijkspolitie een eind gemaakt TV Noordzee dat in een mum van tijd zo populair geworden was kreeg zijn vervolg aan land als nieuwe publieke omroep de TROS Een andere latere concurrent moest op een andere manier bijna de activiteiten stopzetten Bomaanslag op de Mebo II Op 15 mei 1971 werd de rust verstoord aan boord van de Mebo II het zendschip van Radio Noordzee Internationaal door een bomaanslag gepleegd in opdracht van de directie van Veronica Het was de bedoeling geweest dat het uit te branden schip een haven binnengesleept zou worden en aldus de concurrentie het zwijgen opgelegd zou worden< ref> Veronica had geprobeerd met de eigenaren van Radio Noordzee een akkoord te sluiten om tegen betaling de Nederlandstalige uitzendingen te staken Maar Radio Noordzee wilde hiervan niet weten met de bomaanslag als gevolg De drie duikers onder leiding van Tom van der Linden de ex-kapitein van de Mebo II die de bom plaatsten in ruil voor 25 000 gulden werden echter nog dezelfde nacht aan land opgepakt door de politie ze waren al gezien door de bemanning van de Mebo II terwijl ze wegvoeren in een rubberboot en verhoord Al snel kwam deze erachter dat Veronica-aandeelhouder en reclameadviseur Norbert Jürgens hen had betaald waarop deze op 17 mei werd gearresteerd De volgende dag gaf Veronica-directeur Bull Verweij een interview met Ria Bremer waarin hij verklaarde Jürgens geld te hebben gegeven om actie te ondernemen tegen het schip Daarop liet de politie hem op 19 mei arresteren Verweij had naar eigen zeggen alleen opdracht gegeven om het schip van het anker te lichten zodat hij het naar de haven van Scheveningen kon laten slepen en zei niets van een bom te weten Uiteindelijk blijkt dat kapitein Van der Linden op eigen houtje had besloten om een brandbom te plaatsen en de politie beschouwde hem dan ook als hoofddader De politie hield Verweij echter verantwoordelijk als opdrachtgever en gaf aan dat hij de actie niet aan een ander had mogen overlaten Zowel de drie duikers Tom van der Linden Willem van P en Jan P als Jürgens en Verweij kregen hoewel Radio Noordzee geen aanklacht tegen hen had ingediend een jaar gevangenisstraf opgelegd van de rechter Verweij zei tijdens een later interview spijt te hebben van zijn daad aangezien er ook doden hadden kunnen vallen Veronica betaalde de schade aan de Mebo II Tegenwind vanaf de wal De roep naar Den Haag om een wettelijke verbod op de zeezenders werd door de bomaanslag luider en zo werd het voortbestaan van Veronica bedreigd door de in aantocht zijnde anti-piratenwet Tot overmaat van ramp sloeg het zendschip tijdens een zware storm van zijn ankers en strandde de Norderney op 2 april 1973 op het strand van Scheveningen Twee weken later reeds zond Veronica weer uit nu vanaf de MV Mi Amigo het zendschip van Radio Caroline dat zijn diensten aanbood in ruil voor nieuwe studioapparatuur Op 18 april 1973 werd het Veronicaschip weer vlot getrokken terwijl op dat ogenblik tienduizenden jongeren in Den Haag een grote manifestatie hielden voor het behoud van hun geliefde muziekzender toen in de Tweede Kamer in die weken de debatten over de ratificatie van het Verdrag van Straatsburg gaande waren De massabetoging was tevens het moment waarop Veronica een ledenwerfcampagne startte om een legale status als commerciële zender aan de wal te krijgen Men zocht hiervoor donateurs voor de Veronica Omroep Stichting VOS De VOS zou een eigen radiozender een Hilversum 4 op non-commerciële basis beginnen Omdat er nog geen wettelijke mogelijkheden waren om buiten het omroepbestel om een zelfstandig radiostation op te richten richtte men voor de zekerheid ook alvast een Veronica Omroep Organisatie VOO op naar het model van de legale omroep TROS niet toevallig een omroep met "zeebenen" Indien de VOS niet toegestaan zou worden zouden de donateurs automatisch overgeschreven worden naar een VOO-lidmaatschap Het Openbaar Ministerie verbood op voorspraak van minister Van Doorn de VOS echter wegens het nastreven van een illegaal doel De constructie die was bedacht voor de donateurs werd in eerste instantie nietig verklaard omdat de donateurs niet konden afzien van het lidmaatschap noch hun geld gerestitueerd konden krijgen Bij een hogere rechter werd die uitspraak herzien op de inschrijf- en omroepkaart stond duidelijk dat het het lidmaatschap van de VOO betrof maar dat tevens de VOS gesteund werd Niettemin was het naast het programma-aanbod dat Veronica presenteerde een reden voor Van Doorn om geen C-status aan de omroep te verlenen Veronica besloot het besluit bij de Raad van State aan te vechten Op 31 augustus 1974 om 1800 uur stopte Radio Veronica de uitzendingen vanwege het van kracht worden van de anti-piratenwet Deze afsluiting werd gedaan met het ten gehore brengen van het Wilhelmus Veel Veronica-fans herinneren zich dit moment nog goed vanwege de voorlaatste muzikale bijdrage de saxofoon-solo uit het nummer What Love van The Collectors Alleen Radio Mi Amigo en Radio Caroline beide vanaf het zendschip de MV Mi Amigo uitzendend zouden hierna de zeezendergeschiedenis voortzetten door op 29 augustus 1974 de ankerplaats voor de Nederlandse kust te verlaten en de volgende dag voor anker voor de kust van Engeland te gaan Na 31 augustus 1974 zorgden juridische sores ervoor dat alle Veronica-medewerkers werkloos werden Stan Haag ontsprong als eerste de dans door in 1975 naar het Spaans-Catalaanse Platja dAro te verhuizen en voor Radio Mi Amigo te gaan werken Strijd op de vaste wal Veronica vanaf dan de VOO vocht daarna een lastige strijd om een officiële zendvergunning te krijgen Minister Van Doorn betoogde aanvankelijk succesvol dat de omroep geen aanvulling op het bestaande aanbod vormde In 1976 kreeg de omroep toch dankzij een motie in de Tweede Kamer een aspirantstatus met wekelijks een uur zendtijd op Hilversum III waarin vanaf mei 1976 toen de TROS vond dat de komende C-status die in oktober 1976 zou ingaan perspectief op voldoende zendtijd gaf een overzicht van de Nederlandse Top 40 en Tipparade gegeven werd; een uur zendtijd op Hilversum II de 3600 seconden Veronica eerst gepresenteerd door Lex Harding later door Tom Collins; een uur het verzoekplatenprogramma Goud van Out op Hilversum I; een uur klassieke muziek op Hilversum IV; cynisch genoeg was het ook de VOO bij monde van Hans Mondt die met haar enige uurtje zendtijd op die zender Hilversum IV op 28 december 1975 mocht openen De presentatie van dat allereerste uur was in handen van Simon Somber een personage van André van Duin; een uur tv-zendtijd De aanvraag voor de C-status werd toegewezen dankzij een positieve uitspraak van de Raad van State Zie verder Veronica Omroep Organisatie Scheepsjournaal Na de zeezenderperiode van Veronica lag de Norderney jarenlang in de buurt van het Amsterdamse Centraal Station aan het IJ Later werd het Veronicaschip naar Maastricht Leeuwarden en vervolgens naar Kempischdok in het Vlaamse Antwerpen versleept alwaar het gebruikt werd als discotheek en voor privé-feestjes Voor de heropening van "Radio Veronica 103 FM" op 31 augustus 2003 werd het schip naar Monnickendam gesleept om het feest luister bij te zetten Daarna keerde het direct weer terug naar Antwerpen In 2009 zou het schip volgens geruchten verhuizen naar Benidorm maar dit gebeurde niet Eind november 2012 is het schip naar Groningen gevaren waar het tot half november 2013 aan wal lag Het werd daar gerestaureerd Daarna ging het schip naar het IJ in Amsterdam-Noord waar het sinds 18 november ligt afgemeerd bij het NDSM-terrein Het doet daar dienst als multifunctioneel activiteitencentrum Golflengte en frequentie Radio Veronica zond uit op een golflengte van 192 m wat overeenkomt met een frequentie van 1562 kHz Later vanaf 1972 werd dat 538 m of 557 kHz In werkelijkheid was de golflengte 539 meter maar speciaal voor het jinglepakket werd gekozen voor het korterklinkende en beter rijmende 538 op volle kracht De naam van de huidige zender Radio 538 is ontleend aan de golflengte van de toenmalige zeezender Veronica Ook de namen van een radio- en televisiezender waarop vooral muziek uit de jaren 70 wordt uitgezonden zijn ontleend aan deze zeezender Deze verwijzen naar de eerder genoemde golflengte van Radio Veronica Het logo van deze zenders is het oude logo van Radio Veronica Musical In 2011 verscheen in Nederland een musical over de geschiedenis van Radio Veronica in de periode 1960 1974 onder de titel "Herinnert U Zich Deze Nog?!" De voorstelling werd geproduceerd door Harry Kies Theaterprodukties en was van februari tot en met juni 2011 in meer dan 60 Nederlandse steden te zien Rock Art Replicas van de studios van de zeezender Radio Veronica zijn te zien in het museum Rock Art in Hoek van Holland Externe links Onder religie van het Latijn religio zie verder Etymologie wordt gewoonlijk een van de vele vormen van zingeving of het zoeken naar betekenisvolle verbindingen verstaan waarbij meestal een hogere macht opperwezen of god centraal staat In bredere zin duidt het woord religie op een algemenere vorm van spiritualiteit gevoelens gedachten met betrekking tot de zin van het leven Deze religiositeit kan al dan niet beschouwd worden in relatie tot een macht of manifestaties van een macht of een bewust niet nader gedefinieerd beginsel essentie of entiteit Het gaat daarom dus niet per se om een identiteit een persoon Vaak ook wordt de term geloof gebruikt In monotheïstische religies wordt ook het specifiekere begrip godsdienst gebruikt In polytheïstische religies spreekt men daarentegen over een godendom Etymologie Bij Romeinse auteurs treft men de volgende etymologieën van het woord religio aan Cicero leidt het woord af van relegere herlezen overdoen nauwgezet in acht nemen en typeert daarmee het begrip religie als het voortdurend en ijverig in acht nemen van alles wat op de verering van de goden betrekking heeft vergelijk De natura deorum II 28 en De inventione II 22 en 53 Lactantius verklaart religie uit religare opnieuw binden goed binden en verstaat onder religie de band liga tussen God en de mens Divinae Institutiones IV 28 Aulus Gellius leidt het begrip af van relinquere achterlaten en geeft daarmee aan dat alles wat tot de religie behoort van het profane is afgezonderd Noctes Atticae IV 9 Augustinus brengt het woord in verband met re-eligere opnieuw verkiezen in de religie kiest de mens God die hij door de zonde had verloren weer als bron van zijn zaligheid De civitate Dei X 4 Antieke theorieën over woordafleiding etymologie zijn echter zelden betrouwbaar De moderne taalwetenschap leidt religio af van een niet overgeleverd werkwoord religere dat zoiets als verplichten moet hebben betekend Dat is ook in overeenstemming met de oudst vastgestelde betekenis van religio het naleven van een religieuze plicht De foutieve etymologie van Lactantius als zou religie eigenlijk verwijzen naar een verbinding tussen goden en mensen geniet in sommige religieuze kringen nog steeds een begrijpelijke populariteit Voor een dergelijk type verbinding reserveert het Latijn echter het woord coniunctio Algemeen Religie kan enerzijds worden gezien als een poging van de mens het universum en zijn bestaan daarin te verklaren en anderzijds als een reactie van de mens op wat hij interpreteert als openbaringen van een hogere macht mystieke ervaringen of inzichten In de meeste religies wordt die hogere macht beschouwd als Schepper van het universum en in sommige religies als een lagere godheid de zogeheten Demiurg Bij het ontbreken van een God of schepper in een religie kent men vaak een onpersoonlijk onnoembaar beginsel bijvoorbeeld bij het emanationisme Sommige onderzoekers waaronder Karen Armstrong zien de mens principieel als een religieus wezen In de religie zoekt de mens antwoord op vragen rond bestemming dood leven zin van het lijden doel van de geschiedenis etc De religie biedt in deze optiek houvast en troost in een chaotische wereld Het geeft ook antwoorden hoewel geen sluitende op de waaroms van het leven Anderen onder wie Ludwig Feuerbach Karl Marx Friedrich Nietzsche en Arthur Schopenhauer als meesters van de twijfel verwerpen met kracht de gedachte dat de mens een religieus wezen is Dit verschil in mening kan gemakkelijk verklaard worden door de mens te zien als een wezen dat naar zekerheid streeft zo is religie één manier die tracht deze zekerheid te bekomen Zie ook horror vacui Het overgrote deel van de mensheid is religieus al dan niet belijdend Het aantal aanhangers van de diverse wereldreligies verschilt sterk Globaal gelden ongeveer de volgende cijfers ] Definities van religie Het begrip religie is moeilijk zo niet onmogelijk te definiëren Vele tientallen definities zijn geopperd maar geen enkele definitie wordt universeel geaccepteerd Iedereen heeft echter een idee van wat met religie bedoeld wordt Wanneer men willekeurige mensen vraagt om een definitie van religie te geven dan krijgt men bijvoorbeeld de volgende antwoorden Het geloven in een goden theïsme Naar de kerk gaan en bidden kerkgang Een manier om met de onzekerheid van het bestaan om te gaan Het geloof in geestelijke wezens Tylor Geestelijken heilige boeken gebedshuizen etcetera Goed zijn voor anderen Een manier van leven Religie als cultuursysteem Edward Evan Evans-Pritchard Opium van het volk Karl Marx Een illusie Sigmund Freud Het is iets zoals christendom islam enzovoorts Het is een vorm van aanbidding Een serie antwoorden op de grote vragen zoals Waarom zijn we hier? Wat is goed kwaad en wie bepaalt dat? etc In de theologie sociologie filosofie en psychologie zijn vele definities bedacht Deze definities en beschrijvingen kunnen worden onderverdeeld in verschillende groepen Essentialistische of substantiële definities Een essentialistische definitie probeert religie te beschrijven vanuit haar essentie Men probeert de essentiële inhoud de substantie van religieuze voorstellingen en religieus gedrag te omschrijven Men probeert aldus religie te onderscheiden van andere menselijke fenomenen zoals filosofie wetenschap en politiek Een bekende vorm van deze definitie is het idee dat religie te maken heeft met een geloof in spirituele wezens Dit soort definities zijn echter problematisch omdat in sommige religies zoals Theravada taoïsme en confucianisme spirituele wezens niet centraal staan of zelfs niet voorkomen Een bekende essentialistische definitie stamt van Friedrich Schleiermacher "Religie is de honger van de ziel naar het onmogelijke het onbereikbare het onvoorstelbare" Rudolf Otto beschreef religie als het numineuze het geheel andere en transcendente Paul Tillich definieerde religie als een systeem van geloof en praktijken gericht op het ultieme Essentialistische definities zijn aantrekkelijk omdat ze in een kernachtige en vaak poëtische beschrijving pogen aan te geven wat religie is Het is echter niet mogelijk gebleken om een essentialistische definitie te vinden die alle geaccepteerde vormen van religie beschrijft Een essentialistische definitie verplaatst het probleem door het woord religie te vervangen met een filosofische abstractie zoals het ultieme Functionele definities In de functionele definitie wordt religie omschreven met betrekking tot hoe het functioneert in de samenleving Dit soort definities zijn geopperd om het probleem met essentiële definities te omzeilen Sigmund Freud dacht dat religie een manier is om de werkelijkheid te beheersen door middel van het uitvinden van een perfecte wereld In zijn visie is het idee God een versie van het vaderbeeld en is religie in wezen infantiel en neurotisch Hij ziet religie als een biologische en psychologische noodzakelijkheid om de contingentie van het bestaan aan te kunnen Freuds volgeling CG Jung had een veel meer sympathiserende opstelling tegenover religie Als agnosticus wees hij religieuze symboliek toch een belangrijke functie toe in de psychologie van een individu Aan het freudiaanse onderbewuste voegde hij een collectief onbewuste toe een soort opslagplaats van door alle culturen gedeelde universele beelden archetypen die ook aan de basis lag van het bestaan van religie Een andere psychoanalyticus die zich boog over de functie van religie is de Amerikaan Erich Fromm 1900–80 die de freudiaanse theorie modificeerde door het oedipuscomplex niet zozeer seksueel te interpreteren maar eerder als gebaseerd op een veel diepere begeerte namelijk de kinderlijke wens om zich blijvend te hechten aan beschermende figuren Alhoewel dit soort definities een betere beschrijving kunnen geven van wat religie is zijn functionele definities problematisch omdat ze vanuit een extern perspectief zijn geschreven De religieuze mens herkent zichzelf vaak niet in dit soort definities Functionele definities geven vaak een simplistisch beeld van de rol die religie speelt in het leven van de religieuze mens net zoals essentialistische definities het begrip religie op zich proberen te vereenvoudigen Fenomenologische definities De fenomenologie van de religie probeert het hele definitieprobleem te omzeilen door een opsomming van de fenomenen die alle religies gemeenschappelijk hebben Ninian Smart definieert religie als een verzameling van geïnstitutionaliseerde rituelen van een groep mensen die verbonden zijn met een traditie en die spirituele sentimenten met een buiten-menselijke focus uitbeelden of oproepen en ten minste ten dele gebaseerd op mythologie en of doctrines Ten eerste laat Smart zien dat religie geen opzichzelfstaand fenomeen is maar iets van een groep mensen Religies ontstaan echter niet uit het niets en Smarts definitie benadrukt dan ook de rol van de traditie Smarts definitie laat tevens een intern perspectief toe door middel van het uitbeelden van spirituele sentimenten Dit is echter tevens een zwakte van deze definitie omdat het begrip spiritueel net zo moeilijk te bevatten is als religie De toevoeging dat het om iets buiten-menselijks gaat verduidelijkt dit echter Het laatste aspect van de definitie stelt dat religies worden verwoord door mythologie en doctrines al dan niet schriftelijk vastgelegd Deze definitie laat de complexiteit van religie tot zijn recht komen het nadeel is echter dat de definitie erg uitgebreid is De fenomenologische definitie heeft als groot voordeel dat hierdoor religie in al haar aspecten kan worden ontleed en bestudeerd Het is dan ook een definitie die vooral door sociologen wordt gehanteerd Wat is religie? Bovenstaand overzicht geeft aan dat een perfecte definitie van religie niet mogelijk is Religie zal voor iedereen wat anders betekenen De fenomenologische definitie wordt tegenwoordig door de meeste godsdienstwetenschappers als de bruikbaarste ervaren Deze benadering heeft als minpunt dat het de fundamentele zijnsvragen ontwijkt of ontologie vervangt door fenomenologie Onderverdeling van religies Religies kunnen op grond van verschillende criteria worden onderverdeeld Een gangbare methode is een indeling aan de hand van de verhouding van een bepaalde religie tot de godheid Voor een uitgebreid overzicht van religieuze stromingen zie het en lijst van religies Universeel of etnisch Een religie kan zich richten tot heel de mensheid boeddhisme christendom of islam of tot één volk oa het hindoeïsme Hindoe wordt men door geboorte Een buitenstaander die zich aansluit bij een hindoe-sekte wordt door andere hindoes vaak niet in Indische hindoetempels toegelaten Non-theïsme Non-theïstische levensbeschouwingen stellen het bestaan van een god of goden niet centraal in hun levensbeschouwing Het taoïsme is een voorbeeld van een non-theïstische levensbeschouwing met filosofische en religieuze opvattingen en principes In de Tao Te Ching vers 1 staat Het Tao dat gezegd begaan gedefinieerd kan worden is niet het eeuwige het als bestendig bedoelde Tao Dit vers geeft aan dat hetgeen geverbaliseerd en in een theoretisch kader geplaatst wordt niet de eeuwige Tao is De Tao zit dus niet in een theorie maar is ook geen goddelijk wezen; het is een natuurlijk principe dat in het dagelijks leven waarneembaar is Ook bepaalde stromingen in het hindoeïsme zoals de Advaita Vedānta zuiver non-dualisme zijn non-theïstisch en nemen een ongedefinieerd beginsel aan waar verder niets over valt te zeggen dan in onbegrijpelijke paradoxen Zoals "het is alles en leegte" Het is in alles en staat er niet mee in betrekking Of "Dat" "Dat ben jij" Deze Advaeta is verwant aan de Shunyavada filosofie "alles is leegte" uit het boeddhisme Boeddhistische religies zijn non-theïstische religies waarin het individu zijn toevlucht zoekt in de Boeddha de Dhamma de leer van de Boeddha en de Sangha de gemeenschap van heilige monniken en leken Voorbeelden zijn Theravada en Mahayana Boeddhistische religies zijn weliswaar non-theïstisch maar verkondigen het bestaan van een transcendente spirituele werkelijkheid en propageren een geloof in karma reïncarnatie goden geesten hemel en hel Het boeddhisme valt niet onder monotheïsme en polytheïsme omdat volgens de leer van de Boeddha ware verlossing slechts gevonden kan worden in een principe dat beschouwd wordt als hoger dan welke god dan ook Humanistische religiositeit is in het algemeen ook non-theïstisch Religieus-humanisten gaan uit van een verbondenheid tussen alle verschijnselen op de wereld zonder uit te gaan van een persoonlijke god Klassiek monotheïstische religies Klassiek monotheïstische religies zijn religies waarin nadrukkelijk maar één godheid God aanbeden wordt Voorbeelden zijn het jodendom het christendom en de islam Wel is in deze religies vaak sprake van een reeks geestelijke schepsels de engelen Ook kan er een zich van God afkerend schepsel een gevallen engel voorkomen die duivel of satan wordt genoemd en afkomstig is van de engelenschaar van God; deze heeft zijn eigen boosaardige engelen die demonen of boze geesten worden genoemd Bij sommige religies wordt ook gesproken van dualistisch theïsme bijvoorbeeld in het manicheïsme en het zoroastrisme In deze religies wordt onderscheid gemaakt tussen een goede en een kwade god en worden ze diametraal tegenover elkaar gesteld Panentheïstische monolatristische en henotheïstische religies Panentheïstische monolatristische en henotheïstische religies zijn weliswaar monistisch-theïstisch oftewel monotheïstisch er is maar één hoogste God of absolute werkelijkheid maar ze gaan er niet automatisch van uit dat die ene God maar op een manier benaderd kan worden hoewel de aanhangers dat meestal wel maar op een manier doen Voorbeelden van dergelijke religies zijn het vaishnavisme Vishnoe het shaivisme en shaktisme Shiva het smartisme God de Vedanta en het sikhisme God Deze religies gaan er nooit vanuit dat er maar een ware religie of weg tot God bestaat Polytheïstische religies Polytheïstische religies hebben meer dan één god zoals de diverse natuurgodsdiensten Ook de verdwenen godsdiensten van de Romeinen Grieken en Germanen vereerden vele verschillende goden Niet alle hindoes in India zijn polytheïstisch Bepaalde groepen hindoes vereren God in slechts één bepaalde vorm net zoals de christenen en moslims dat doen Het hindoeïsme bestaat uit vele zeer diverse stromingen of "religies" Hindoes denken niet in religies maar in het universele concept Dharma dat niet per se gebonden is aan deze of gene religie of spirituele filosofie Pantheïstische religies In pantheïstische religies wordt god het goddelijke geacht samen te vallen met de natuur Dit kan een vorm van non-theïstische religiositeit zijn Bestudering van religie De westerse theologie houdt zich bezig met inhoudelijke beschrijvingen en discussies omtrent het godsbegrip zichtbare en onzichtbare elementen met betrekking tot het geschapen universum en de verhouding van Schepper tot schepping en omgekeerd De theologie neemt daarbij niet het standpunt in dat God bestaat maar een agnostisch standpunt de vraag naar het al dan niet bestaan van God komt niet aan de orde omdat daar wetenschappelijk gezien geen antwoord op gegeven kan worden Theologie houdt zich bezig met hoe religie functioneert of gefunctioneerd heeft Daarbij beperkt ze zich hoofdzakelijk tot de westerse religies zoals het christendom en jodendom een bredere kijk op deze zaken vindt men bij de godsdienstwetenschap Opvallend is wel dat de meeste studenten in de theologie in God geloven dit in tegenstelling tot de studenten filosofie waarvan bij de meeste het omgekeerde het geval is Vandaar het misverstand dat men bij theologie uitgaat van het bestaan van God Waar de belangstelling voor theologische studies geleidelijk afneemt neemt die voor godsdienstwetenschappen juist toe Een religie kan een geloofssysteem bevatten dat bestaat uit constitutionele regels en wetten Eveneens is er dan sprake van cultische rituelen feesten en heilige plaatsen van aanbidding en of eredienst en vooral als het geopenbaarde religies betreft een of meer heilige of gezaghebbende boeken Iemand die deze regels wetten en rituelen vrij nauwkeurig naleeft noemt men praktiserend gelovig praktiserend religieus Religieuze praktijken kunnen sterk door het gevoel worden bepaald Toewijding aan de hogere macht noemt men devotie Een heel devoot mens werd in een ouderwetse uitdrukking vroom genoemd In sommige religies en met name het christendom staat het geloof zeer centraal in het religieus-zijn religiositeit Hoewel dit vaak wel het geval is hoeft religiositeit niet noodzakelijkerwijs gekoppeld te zijn aan regels die door een instituut onveranderlijk zijn vastgelegd Rituelen en morele normen horen echter bij zingevingspatronen Veel religieuze mensen geloven dat er een hogere macht of iets hogers is zonder geïnstitutionaliseerde regels of dogma's Theorieën Religietheorieën kunnen onderscheiden worden in enerzijds substantieve theorieën die de nadruk leggen op wat religie is en anderzijds functionele theorieën en reductionistische theorieën die de nadruk leggen op wat religie doet Invloedrijke substantieve theorieën zijn voorgesteld door Edward Burnett Tylor en James George Frazer die de nadruk legden op de verklaringskracht van religies voor de gelovigen door Rudolf Otto die de nadruk legde op religieuze ervaring preciezer geformuleerd op ervaringen die zowel fascinerend als verbijsterend zijn Mircea Eliade die de nadruk legt op het hunkeren naar perfectie die niet van deze wereld is de zoektocht naar zin en betekenis en het zoeken naar patronen in de mythologie van verschillende religies Invloedrijke functionele theorieën zijn ontwikkeld door Karl Marx die de nadruk legde op de economische achtergrond Sigmund Freud die de nadruk legde op de psychologische oorsprong van godsdienstige overtuigingen en Émile Durkheim die de nadruk legde op de sociale functie van religies Max Weber heeft niet zozeer een algemene religietheorie voorgesteld maar hij beschreef de interactie tussen de samenleving en religie Hij introduceerde ook een aantal belangrijke begrippen in de godsdienstsociologie In tegenstelling tot eerdere theoretici maakten de antropologen Edward Evan Evans-Pritchard en Clifford Geertz gedetailleerde etnografische studies van primitieve religies en kwamen tot de conclusie dat oudere theorieën op hun best eenzijdig waren Geertz ontkende dat het ooit mogelijk zou zijn om tot een algemene religietheorie te komen De rationele keuzetheorie is toegepast op godsdiensten door onder anderen de sociologen Rodney Stark en William Sims Bainbridge Zij betoogden dat religie in staat is te functioneren als compensator voor niet verkregen beloningen en herleiden religie alzo tot psychologische mechanismen Veronderstelde verworvenheden Aanhangers zien hun religie vaak als oorsprong van verschillende maatschappelijke verworvenheden Zo is volgens hen religie essentieel voor het ontstaan en behoud van een gemeenschappelijk ethisch kader Zij stellen dat de invloed van de religieuze traditie op het ethisch gedrag van individuen substantieel is In het boeddhisme bestaan er de vijf voorschriften die de basisethiek vormen voor een boeddhist Zowel het jodendom als het christendom kennen de tien geboden en de islam de sharia Ook beroepen religieuze groeperingen zich erop dat zij geholpen hebben bij of initiant waren van sociale veranderingen Een voorbeeld is de Evangelische Kirche in Duitsland die zowel bij het verzet tegen de nazi's als bij het einde van de DDR een wezenlijke rol gepeeld heeft In hoeverre het religieuze karakter van de kerk als maatschappelijke groepering hierin een rol gespeeld heeft is onduidelijk Sommige christenen zien een verband tussen het socialisme en de christelijke traditie het christensocialisme geeft hier uitdrukking aan Christensocialisten uit het begin van de 20e eeuw waren de Eindhovense arbeider Hendrik Rooijmans en diens plaatsgenoot de fabrikant Eduard Redelé De bekendste Nederlandse christensocialist was ds Willem Banning een prominent lid van de SDAP en later van de PvdA Een andere bekende christensocialist was Henriette Roland Holst Kritiek Religie wordt bekritiseerd vanwege onder andere gebrek aan bewijs van het bestaan van een God of goden het remmen van de sociale en wetenschappelijke vooruitgang intolerantie ten opzichte van bepaalde groepen mensen en machtsmisbruik Vaak bevatten heilige geschriften aanwijsbare fouten en tegenstrijdigheden Ook bestaat er sinds eeuwen een spanningsveld tussen religies en de natuurwetenschappen vooral op het gebied van het ontstaan de werking en ontwikkeling van het heelal de Aarde en het leven Onder anderen Galileo Galilei en Johannes Kepler hebben dit aan den lijve ondervonden Religies stellen zich regelmatig intolerant op naar bepaalde groepen mensen zoals vrouwen andersdenkenden en homoseksuelen Intolerantie ten opzichte van andersdenkenden heeft in de 19e eeuw en de eerste helft van de 20e eeuw in Nederland geleid tot verzuiling van de maatschappelijke geledingen Fundamentalisme kan soms zelfs leiden tot geweld zoals bijvoorbeeld bij de cartoonrellen in 2005 of de vele aanslagen door Al Qaida In de geschiedenis van de mensheid zijn vele godsdienstoorlogen uitgevochten Daarnaast nemen sommige religieuze gezagsdragers het standpunt in dat ze geen verantwoording schuldig zijn aan wereldse autoriteiten zoals bijvoorbeeld islamitisch fundamentalisten die de Shariawetgeving boven de overheid en de rechtspraak in westerse landen stellen Verder is er nog de kritiek op het concept van openbaring waarbij de "waarheid" afhangt van de betrouwbaarheid van één persoon Een ander punt is dat religies beweren te kunnen verklaren hoe het heelal de Aarde en het leven zijn ontstaan en hoe ze werken en zo de menselijke nieuwsgierigheid te kunnen bevredigen Zie ook Atheïsme Godsdienstfilosofie Godsdienstpsychologie Godsdienstsociologie Lijst van religies Mythologie Religie in Nederland Religie in België Volkstelling Rhythm-and-blues is een muziekgenre met invloeden uit jazz gospel en blues dat ontstond in de Afro-Amerikaanse cultuur in de jaren veertig van de 20e eeuw Op zijn beurt leidde rhythm-and-blues mede tot het ontstaan van onder meer rock-'n-roll en soul en beïnvloedde ook Europese rockgroepen In bredere zin wordt de term rhythm-and-blues ook wel gebruikt als benaming voor Afro-Amerikaanse popmuziek in het algemeen Benaming De term werd in 1948 bedacht door Jerry Wexler van het Amerikaanse muziektijdschrift Billboard en een jaar later ingevoerd door datzelfde tijdschrift als vervanging van race music "rasmuziek" een begrip uit de muziekstroming uit de jaren twintig dertig en veertig van de 20e eeuw dat beledigend opgevat werd door de zwarte gemeenschap in de Verenigde Staten Geschiedenis In de jaren veertig werden verschillende vormen van dansbare blues populair waaronder jump blues en Chicago blues Jump blues was een swingende stijl die met een combo klein jazzensemble gespeeld werd De zangstijl was uitbundig en ruw met een hoog volume en een krakend stemgeluid Populaire vertolkers waren Louis Jordan Big Joe Turner Sister Rosetta en Roy Brown Chicago blues werd gespeeld met elektrische gitaar mondharmonica basgitaar elektrische piano of orgel en drums Belangrijke namen waren Washboard Sam Howlin' Wolf Big Joe Turner Muddy Waters en Bo Diddley Ook zanger-gitarist John Lee Hooker was een van de grondleggers van rhythm-and-blues Uit de oudere delta blues en talking blues ontwikkelde hij een eigenzinnige stijl Veel jazzmuzikanten speelden rhythm-and-blues zoals de swingbands van Jay McShann Tiny Bradshaw and Johnny Otis Count Basie had wekelijks een rhythm-and-blues-live-uitzending vanuit Harlem Het icoon van de bebop Tadd Dameron maakte muziek voor Bull Moose Jackson en was twee jaar lang diens pianist nadat hij zichzelf aan de bebop toegewijd had De meeste rhythm-and-blues-muzikanten waren jazzmuzikanten en veel muzikanten op Charles Mingus' jazzopnames waren rhythm-and-bluesprofessionals Overlappend met andere genres ontwikkelde rhythm-and-blues regionale specialisaties Een sterke stroming langs de blueskant kwam van New Orleans en was gebaseerd op een vloeiend pianospel gelanceerd door Professor Longhair Andere artiesten die een Louisiana-touch gaven aan de rhythm-and-blues waren onder meer Clarence Frogman Henry Frankie Ford en Irma Thomas Fats Domino en Jimmy Preston waren wegbereiders van de rock-n-roll een stijl die in de jaren vijftig uit onder andere de rhythm-and-blues ontstond Andere zwarte rock-and-rollzangers waren Chuck Berry en Little Richard In de vroege jaren zestig maakte Chubby Checker de hucklebuck en de twist populair twee dansstijlen die dicht aanleunden bij rhythm-and-blues en rock-n-roll In de jaren vijftig en zestig nam rhythm-and-blues invloeden over van gospel met artiesten als Ray Charles Sam Cooke Jackie Wilson James Brown en Aretha Franklin Om deze stijl aan te duiden gebruikten de zwarte artiesten zelf de benaming soul In de jaren zestig raakten sommige Europese groepen beïnvloed door rhythm-and-blues The Rolling Stones noemden zichzelf naar het liedje Rollin' Stone van Muddy Waters ze bewonderden John Lee Hooker en Bo Diddley en ze coverden Harlem Shuffle van het rhythm-and-bluesduo Bob and Earl Andere voorbeelden zijn The Yardbirds The Pretty Things Small Faces The Animals The Spencer Davis Group en The Who In 1969 verving Billboard de benaming Hot Rhythm and Blues Singles door Best Selling Soul Singles Na 1970 was rhythm-and-blues in de strikte zin over zijn hoogtepunt maar de benaming bleef bestaan in de ruimere zin van popmuziek met Afro-Amerikaanse wortels in het algemeen Urbanpop een muziekstijl die ontstond na het discotijdperk in de jaren tachtig wordt ook wel het hedendaagse r&b genoemd Saaremaa Duits Zweeds Ösel is een eiland voor de westkust van Estland Het is het op één na grootste eiland in de Oostzee Het meet 2673 km² en telt 35584 inwoners Daarvan wonen er 15000 in de hoofdplaats Kuressaare Het eiland heeft een vaste verbinding met het naburige Muhu waarmee het een provincie maakond vormt Muhu is vanuit de Estische haven Virtsu te bereiken Ook is er een bootverbinding met Hiiumaa dat ten noorden van Saaremaa ligt Tevens is er gedurende de zomermaanden een veerverbinding met Ventspils in Letland Saaremaa is dicht bebost Kenmerkend voor de begroeiing zijn de talrijke jeneverbesstruiken De kust is zeer gevarieerd met in het noorden bij Panga steile rotsen De hoofdplaats Kuressaare is ontstaan rond een burcht van het bisdom Ösel-Wiek en vanouds bekend als kuuroord Veel van de kleine plaatsjes op Saaremaa hebben zeer oude kerken onder meer Valjala Karja Pöide Kaarma die ook een verdedigingsfunctie hadden Een opvallende geologische bezienswaardigheid op Saaremaa is de krater van Kaali die een doorsnee van 110 meter heeft en samen met nog 8 kleinere kraters aan het begin van het eerste millennium vChr ontstaan is door een meteorietinslag De naam van het eiland Saaremaa betekent niet meer dan eiland en dat geldt ook voor de Zweeds Duitse naam Ösel Bekende bewoners Louis Kahn Amerikaans architect Fabian Gottlieb von Bellingshausen Russisch marineofficier Afbeeldingen Een sage is een traditioneel volksverhaal dat zich afspeelt op een bekende plaats en op een bekend moment in de tijd en vaak gegroeid is om een historische kern De sage is doorgaans een kortere vertelling dan een sprookje en behandelt een bepaalde vorm van volksgeloof Sagen bevatten veel angstaanjagende bovennatuurlijke elementen en vertellen bijvoorbeeld over heksen tovenaars spoken weerwolven over reuzen kabouters nachtmerries het wezen niet de droom Witte Wieven duivels en dergelijke Sagen kunnen ook vertellen over moedige en sterke helden over geduchte rovers onderaardse gangen verborgen schatten en bodemloze putten In principe werden de sagen vroeger als waarheid verteld Door vertellers en publiek werden ze ervaren als non-fictie Een sage is dus weliswaar verzonnen maar bevat doorgaans een kern van waarheid Door middel van de sage wordt getracht een verschijnsel of gebeurtenis op narratieve wijze te verklaren Sagen komen voort uit de schriftelijke of orale traditie Er is een grote verscheidenheid aan sagen met diverse onderwerpen Etymologie Het woord sage komt volgens het Etymologisch woordenboek Van Dale van het Middelnederlandse woord sage of zage afgeleid van zeggen wat men zegt Het Algemeen letterkundig lexicon meent echter dat het woord afkomstig is van het Duitse was gesagt wird met eveneens de Nederlandse vertaling wat men zegt Onderverdeling en kenmerken Sagen worden op in het algemeen op de volgende wijze onderverdeeld Etiologische sagen verklaren de herkomst van een gebeurtenis gebruik landschapskenmerk plaats- of streeknaam of natuurverschijnsel Het zijn specifieke sagen die antwoord geven op de vraag Hoe komt het dat? de varkens in de modder wroeten de rivier zoveel bochten heeft de zee zout is februari maar 28 dagen heeft honden elkaars achterwerk besnuffelen etc De antwoorden zijn vaak anekdotisch of triviaal Zo heeft februari bijvoorbeeld maar 28 dagen omdat hij met kaartspelen een dag aan januari en een dag aan maart heeft verloren Deze sagen worden ook wel oorsprongssagen genoemd Historische sagen zijn verbonden aan bepaalde bestaande gebouwen zoals kastelen en kerken historische gebeurtenissen bepaalde overstromingen en oorlogen en historische personen vorsten rovers etc Geloofssagen refereren sterk aan magische elementen in de religieuze volkscultuur In het verleden werden deze wel onderverdeeld in demonensagen toversagen en duivelssagen In de laatstgenoemde treedt Satan op die regelmatig een pact met de mensen sluit en het op hun zondige zielen heeft voorzien De toversagen gaan over mensen met magische krachten zoals heksen tovenaars weerwolven en nachtmerries niet de droom maar de plagende geest Het merendeel van de sagen verhaalt over vormen van spokerij toverij hekserij waarzeggerij en over bovennatuurlijke wezens zoals klopgeesten weerwolven aardmannetjes kabouters meerminnen en boemannen Goden spelen doorgaans geen belangrijke rol in sagen in tegenstelling tot wat bij mythen het geval is Ook vormen sagen geen onderdeel van de biografie van heiligen zoals legenden Vaak worden sagen onterecht legenden genoemd Sagen hebben veelvuldig een pessimistische toonzetting in tegenstelling tot de sprookjes die vaak een happy ending hebben De traditionele sage heeft een moderne pendant in het zogenaamde broodjeaapverhaal Sommige traditionele sagen zijn geëvolueerd tot moderne sagen ofwel broodjeaapverhalen Sagen werden in de Middeleeuwen vaak verwerkt in volksliederen die onder meer door troubadours werden overgeleverd Voorbeelden van sagen De Vliegende Hollander Der Goldene Ofen Een sage uit Franken die zich afspeelt in het patriciërshuis De Klokkenstoel van de familie Rosenhart op de plaats waar nu de herberg "Zum Deutschen Kaiser" staat De Voorthuizer Bunckmansage Het verhaal over de juffertorens in de provincie Groningen De verhalen over de witte wieven in onder meer Gelderland en Overijssel Een sage uit Dordrecht Zuid-Holland gaat over schapensmokkel Een sage uit Drenthe is het verhaal over de reuzen Ellert en Brammert De sage van Het glujende peerd van Terborg De sage van Schoonebeek vertelt over de herkomst van de naam Een sage uit Tetterode tegenwoordig Overveen in het Kennemerland verhaalt over Diedryc van Tetterode Het Vrouwtje van Stavoren De Zwanenridder Lohengrin Kerktorens van Tzum en Oldeboorn Het verhaal van Schele Guurte heeft overeenkomsten met de volksverhalen over Vrouw Holle De Nibelungensage een middeleeuwse Scandinavisch Duitse heldensage die is vastgelegd in de vorm van het Nibelungenlied De Blondelsage een Duitse troubadoursage over de zoektocht naar Richard Leeuwenhart De sage van Honde Becke in de stad Groningen Het verhaal van het Ros Beiaard in het Belgische Dinant verklaart hoe de grote rots de Rocher Bayard aldaar zou zijn ontstaan Het paard sprong er namelijk met een reuzensprong vanaf waardoor een scherp stuk rots losliet en vlakbij de Maas neerkwam Zie ook Friesche sagen Overlevering Saga Verschil tussen legenden mythen sagen en sprookjes Scheveningen is een badplaats vissersplaats en stadsdeel van Den Haag Scheveningen bestaat uit de kleinere wijken Renbaankwartier Belgisch Park Duinoord Duindorp Geuzen- en Statenkwartier Havenkwartier Oostduinen Scheveningen-Dorp centrum Van Stolkpark Westbroekpark en Duttendel Zorgvliet De oorspronkelijke kern van Scheveningen bevindt zich in Scheveningen-Dorp maar van de vroegere bebouwing van vóór de grote kaalslag en de daaropvolgende nieuwbouw van het stadsdeel is niet veel terug te vinden Het meest karakteristieke deel van het oude dorp vindt men bij en achter de Oude Kerk Oorspronkelijke Scheveningers voelen zich nog echt Schevenings niet Haags Bij de gemeentelijke herindeling van 2001 is er wel een proefballonnetje opgelaten om Den Haag Scheveningen en Loosduinen als drie aparte gemeentes los te koppelen Dat ging echter niet door Het stadsdeel Scheveningen bestaat uit de buurten Oud Scheveningen Vissershaven Scheveningen Badplaats Visserijbuurt en Rijslag Aan de noordoostzijde zijn er achtereenvolgens nog de wijken Belgisch Park en Oostduinen Historie Naam De geschiedschrijving geeft geen antwoord op de vraag inzake de ouderdom van Scheveningen Naamkundig onderzoek zou hebben aangetoond net als bij andere Nederlandse plaatsen die eindigen op het suffix achtervoegsel -ingen dat de oorsprong ervan in de 10e of 11e eeuw ligt De bewuste naam komt voor het eerst voor in een grafelijk register dat deels is opgesteld omstreeks 1284 Er is sprake van een gebied dat wordt omschreven als een terram de Sceveninghe land van Scheveningen Er is wel eens beweerd dat een geslacht met de naam Scheven dat bij Haarlem een kasteel bezat en zich in de 14e eeuw in de omgeving van Leiderdorp vestigde iets te maken zou hebben met het dorp of met de naam Scheveningen maar hiervoor ontbreekt elke aanwijzing Soms genoemde maar nooit onderbouwde buitenlandse invloeden zijn evenmin aantoonbaar Uit de historie valt op te maken dat de oorsprong van Scheveningen een puur Hollandse aangelegenheid moet zijn geweest Binnen het reeds genoemde terram de Sceveninghe heeft naar alle waarschijnlijkheid een oudere woonkern gelegen; te denken valt aan een agrarisch gemeenschapje een buurschap enkele kilometers meer landinwaarts van de kust gelegen De kennis over die tijd is vrij beperkt; wel heeft de sociaal geograaf dr JK de Cock in een artikel getiteld Scheveningen-Binnen en Scheveningen aan Zee hierover iets geschreven dat als onderbouwing kan gelden Ook in het naslagwerk De bodem van s-Gravenhage van EFJ de Mulder komt De Cock met een bijdrage op dit oudere Sceveninghe' terug Naar zijn opvatting is het oude buurschapje te denken valt in de 12e of 13e eeuw door langdurige zandverstuivingen onder het zand verdwenen Kustlocatie Naast het oudere buurschap is er het kustdorp dat nu Scheveningen heet Het is gebouwd op jonge duinen die zich rond de 12e eeuw langs de Noordzeekust hebben ontwikkeld Dat huidige Scheveningen wordt voor het eerst genoemd in een akte van 1357 waarin dorpsbewoners middels een officieel document verzoeken om een grafelijke gunst De residentie van de graven van Holland die zich in de loop van de 13e eeuw bij de buurschap Die Haghe heeft ontwikkeld is vermoedelijk de aanzet geweest tot het ontstaan van het tegenwoordige Scheveningen Mogelijk heeft een toenemende vraag naar zeevis van de nieuwe rijke nederzetting tot gevolg gehad dat vissers zich hebben gevestigd aan de dichtstbijzijnde kuststrook Een grafelijke beslissing in de late middeleeuwen heeft ertoe geleid dat Scheveningen niet zelfstandig is geworden maar zich slechts met één zetel mocht vertegenwoordigen in de Haagse schepenbank Ontwikkeling Het dorp is in de geschiedenis vele malen door stormvloeden geteisterd waarbij meestal ook een gedeelte van de bebouwing wegspoelde In 1570 verdween tijdens de Allerheiligenvloed de helft van het dorp in de golven waardoor de kerk aan de rand kwam te staan wat nu nog steeds het geval is Volgens een telling in 1680 woonden er in Scheveningen 917 mensen in 200 huizen Daarvan hielden zich ongeveer 250 bezig met de visvangst Andere beroepen waren afslager lijndraaier scheepstimmerman en vishakker Niet-visserijgebonden beroepen waren onder andere rietdekker schoenmaker kleermaker timmerman en bakker Scheveningen was tot halverwege de zeventiende eeuw slechts met Den Haag verbonden door een duinpad het Westerpad dat uitkwam bij het Haagse Noordeinde In 1665 kwam de naar een ontwerp van Constantijn Huygens aangelegde Scheveningseweg gereed een lange rechte straatweg waardoor de verbinding aanzienlijk verbeterde Langs deze weg liet Jacob Cats een buitenverblijf aanleggen met de naam Zorgvliet Andere welgestelden lieten vooral toen Scheveningen na 1800 als badplaats opkwam buiten het oude dorp en met name ten noordoosten en ten oosten ervan landhuizen en villa's bouwen Andere bouwsels uit vroeger tijden zijn het niet meer bestaande Kalhuis een wachthuisje voor lieden die aanlandende pinken een ligplaats op het strand moesten aanwijzen en het opmerkelijke buitenverblijf Nieuw Soetenburgh aan de kop van de Keizerstraat Sloppen Aan het begin van de achttiende eeuw bestond het dorp Scheveningen uit slechts enkele straten In de loop van de negentiende eeuw ontstonden de sloppen en hofjes die zich vrij konden ontwikkelen achter de huizen die waren gelegen aan de rooilijnen van de straten Omdat voor deze bouw in zogeheten achterbuurten toen nog geen ongunstige kwalificatie! geen stedelijke bouwvoorschriften golden werd er goedkoop maar slecht gebouwd Mede door het gebrek aan frisse lucht in de vochtige huisjes die stonden in buurten waar riolering ontbrak was de kans op het uitbreken van besmettelijke ziekten groot Regelmatig waren er epidemieën waarvan die uit 1832 met honderden slachtoffers er slechts één was De Bloedpoort was om meerdere redenen een van de meest spraakmakende hofjes zij dit vooral in negatieve zin Alles wat aan hofjes slecht was kon in de Bloedpoort worden aangetroffen Vanaf 1900 werd er stedelijk op grond van onrustbarende rapporten en verslagen ernstig over de problematiek van de slechte behuizing nagedacht en werd er weldra begonnen met het saneren van de sloppenbouw Pas rond 1935 was de sanering voltooid Duindorp was een van de nieuwbouwwijken die vanaf het begin van de 20e eeuw werden aangelegd Kanaal en binnenhaven In 1862 was het kanaal dat Scheveningen verbond met Den Haag en de Hollandse binnenwateren klaar Hierdoor kon Scheveningen de visvangst vervoeren naar de streek In Scheveningen is het kanaal nu gedempt maar de binnenhaven is nog herkenbaar aan de straatnamen Badhuiskade Havenkade en Haringkade In 1882 is er een tweede kanaal aangelegd de afvoerkanaal dat later uitmondde in de Zeehaven 1903 Visserij De zeevisserij heeft gedurende honderden jaren het beeld van het dorp bepaald Scheveningen beschikte evenals andere kustdorpen aan de Noordzee niet over een zeehaven Daarom voeren vissersschepen eerst de pink en in de loop van de 19e eeuw het type bomschuit af vanaf het strand en landden met hun vangsten daarop aan Deze visserij was vooral gericht op de vangst van plat- en rondvis Vanaf het midden van de 19e eeuw begon Scheveningen zich steeds meer te richten op de haringvangst De logger deed als vissersschip ook dáár zijn intrede en na de komst van een eigen zeehaven geopend in 1903 excelleerde Scheveningen vele jaren bij de visserij op haring door middel van de vleetvisserij Deze hield stand tot eind jaren zestig van de 20e eeuw Om 1904 werd de Scheveningse Visafslag geopend Problemen rond de overbevissing van de Noordzee verouderde vissersschepen en gewijzigde visserijtechnieken luidden het einde in van grootschaligheid van de plaatselijke haringvisserij Tegenwoordig wordt er nog maar door een beperkt aantal schepen op haring gevist en dan nog alleen maar gedurende een korte periode De huidige Scheveningse vissersvloot bestaat uit een vijftiental grote tot zeer grote hektrawlers waarvan een aantal onder buitenlandse vlag vaart vanwege de toebedeelde visquota Deze schepen vissen over de hele wereld De vissersvloot bestaat tevens uit een vijftal kotters die veelal op de Noordzee hun vis vangen Verder zijn er enkele kotters die geregistreerd staan in andere Nederlandse vissersplaatsen maar eigendom zijn van rederij Jaczon die net als rederij W van der Zwan Scheveningen als thuishaven heeft Vissersschepen uit Scheveningen zijn herkenbaar aan hun nummer dat altijd met SCH begint Badplaats In het jaar 1818 opende de Scheveninger Jacob Pronk Nz het eerste badhuis een klein houten gebouwtje met een wachtkamer en vier badkamertjes met uitzicht op zee In 1820 verving hij het door een stenen gebouw In 1828 werd Pronk uitgekocht door de gemeente Den Haag die hier het Stedelijk Badhuis liet bouwen een gebouw met een centraal gedeelte en twee vleugels Het Stedelijk Badhuis werd verbouwd tot hotel toen de particuliere stichting Maatschappij Zeebad met hulp van de gemeente in 1884 het Kurhaus bouwde Dit gebouw in de stijl van de Italiaanse renaissance brandde een jaar later af maar werd terstond herbouwd In 1901 werd het Kurhaus rechtstreeks verbonden met het nieuw gebouwde wandelhoofd Pier Het aantal slaapplaatsen in Scheveningen bleef sinds die tijd groeien Scheveningen is vooral 's zomers in belangrijke mate afhankelijk van met name dagtoerisme uit Nederland en Duitsland Herbergen en hotels Het vissersdorp Scheveningen telde al gedurende enkele eeuwen vrij veel herbergen; de grote hotels ontstonden pas aan het begin van de 20e eeuw aan de badplaatszijde van het kustdorp Het beroemdste hotel was het Kurhaus dat in 1884 gebouwd werd Tweede Wereldoorlog Evenals veel andere aan de Noordzeekust gelegen plaatsen werd Scheveningen in de 1942 tot Sperrgebiet verklaard De Duitse bezetters vreesden een invasie ergens aan de Noordzeekust en besloten tot de aanleg van de Atlantikwall een muur die de geallieerden vanaf de Noordkaap tot aan de Frans-Spaanse grens zou moeten tegenhouden De aanwijzing tot Sperrgebiet hield voor Scheveningen in dat de delen van het dorp die het dichtst bij de kust lagen tot verboden gebied Sperrgebiet werden aangemerkt Daarna moesten de bewoners van het grootste gedeelte van Scheveningen het dorp onmiddellijk verlaten men moest evacueren De kuststrook werd nu verbouwd tot een verdedigingslinie Gebouwen werden afgebroken of van hun bestemming ontdaan straten werden van hun stenen beroofd en loopgraven en schuttersputten her en der aan de kustzijde aangelegd Een zware betonnen muur over een groot deel van de boulevard moest geallieerde tanks tegenhouden Elders werd een brede gracht gegraven eveneens om tanks af te weren Dit alles had tot gevolg dat Scheveningen zowel het badplaatsgedeelte als het oude dorp na de oorlog volledig onttakeld was Dit verklaart ook de nieuwbouw die na de oorlogsjaren zijn beslag kreeg Ter herinnering aan deze periode bestaat sinds enige jaren het Atlantikwall Museum Scheveningen met een permanente expositieruimte in een originele Duitse commandobunker van het type 608 Abteilung oder Regiments Gefechtsstand in de Nieuwe Scheveningse Bosjes aan de Badhuisweg tegenover de nummers 119-133 Er worden regelmatig tijdelijke tentoonstellingen en rondleidingen verzorgd De Scheveningse strafgevangenis tegenwoordig Penitentiaire Inrichting Haaglanden aan de Van Alkemadelaan bleef gedurende de oorlogsjaren in gebruik De gevangenen waren met name verzetsmensen en politieke tegenstanders van de Duitse bezetters; de betrokkenen werden op verschillende locaties in Scheveningen en Den Haag verhoord Vanwege de gezindheid van haar bewoners werd de inrichting Oranjehotel genoemd Na de Tweede Wereldoorlog werden Duitsgezinden en NSB-ers geïnterneerd in de Scheveningse wijk Duindorp die door de grootschalige evacuatie onbewoond was geraakt Cultuur In Scheveningen wordt nog door een klein aantal overwegend bejaarde vrouwen plaatselijke klederdracht gedragen Het is te verwachten dat dit binnenkort tot het verleden zal behoren Het plaatselijke dialect het Schevenings wordt door jongeren weinig meer gesproken hoewel er een groeiende belangstelling bestaat voor deze oorspronkelijke dorpstaal Door de geslotenheid van de oorspronkelijke dorpsgemeenschap treft men te Scheveningen veel gelijke familienamen aan Dat leidde ertoe dat men in het plaatselijke spraakgebruik bijnamen ging invoeren om families beter van elkaar te kunnen onderscheiden Bijvoorbeeld van de familie Pronk oa de paardeman Piet de muis Tandeloos geboren of Gerrit de preek Als je een Pronk was vroeg een Scheveninger automatisch van wie ben je dr ien? waarop de aangesprokene reageerde met bv van de paardeman Enkele veel voorkomende typisch Scheveningse' familienamen zijn bijvoorbeeld Bal Dijkhuizen Korving Den Heijer Knoester De Niet Plugge Pronk Rog Spaans Taal Toet Vrolijk Zuurmond en Van der Zwan Door de ontsluiting van het vissersdorp vanaf het begin van de 20e eeuw is dit verschijnsel geleidelijk achterhaald Religie Nadat in de loop van de 16e eeuw de Reformatie in Nederland aanhang kreeg koos de Scheveningse bevolking overwegend voor de Nederduits Gereformeerde Kerk die later overging in de Nederlandse Hervormde Kerk die nu is opgegaan in de Protestantse Kerk in Nederland De enige basisschool voor reformatorisch onderwijs in de gemeente Den Haag de Eben-Haëzerschool is te vinden in Scheveningen Het rooms-katholieke volksdeel bleef zeker tot aan het begin van de 19e eeuw beperkt tot van buitenaf gekomen dorpsbewoners Deze hadden zich voornamelijk in het kustdorp gevestigd als middenstanders of als ambachtslieden en zij vermengden zich nauwelijks tot niet met de nakomelingen van de autochtone rechtzinnige vissersgeslachten Tijdens de verzuiling was de gereformeerde zuil in Scheveningen sterk vertegenwoordigd Ondanks de ontzuiling vanaf de jaren zestig is er in Scheveningen nog een achterban die steevast de Staatkundig Gereformeerde Partij of ChristenUnie stemt Scheveningen heeft meer stemmers van deze twee partijen vergeleken met andere Haagse stadsdelen bij verkiezingen Kerkgenootschappen Scheveningen heeft vele soorten protestantse kerken zoals die ook te vinden zijn in de Bijbelgordel Protestantse Kerk in Nederland Oude Kerk Bethelkerk Nieuwe Badkapel Prinses Julianakerk Zorgvlietkerk Christelijke Gereformeerde Kerk Gereformeerde Kerk vrijgemaakt Gereformeerde Gemeente Eben-Haëzerkerk Oud Gereformeerde Gemeente in Nederland Hersteld Hervormde Kerk Baptistengemeente Scheveningen Leger des Heils Korps Scheveningen Evangelische Gemeente Morgenstond Rooms-katholieke Kerk H Antonius Abtkerk Lourdeskapel Objecten en locaties Vermeldenswaardige objecten en locaties Musea Museum Beelden aan Zee Atlantikwall Museum Scheveningen Bunker Museum Den Haag Muzee Scheveningen Locaties buiten Boulevard Pier Scheveningen-Dorp Scheveningse Bosjes Havenkwartier Oostduinpark Strand Naaktstrand tussen kilometerpaal 965 en 98 Gebouwen en monumenten Vuurtoren Gedenknaald Oude Kerk Kurhaus Paviljoen Von Wied Antonius Abtkerk Nieuwe Badkapel Onze Lieve Vrouw van Lourdeskerk met Lourdesgrot Pniëlkerk Prinses Julianakerk Windturbine twee-bladig bij het Zuiderhavenhoofd; Leonardo da Vinci-toren of Leonardo da Vinci-gebouw met goudkleurige bol bovenop; door de hoogte van het gebouw in combinatie met die bol is het gebouw ook in silhouet goed herkenbaar in de skyline van Scheveningen Attracties Madurodam Circustheater Holland Casino Sealife Scheveningen Evenementen Vlaggetjesdag Vuurwerkfestival Scheveningen augustus Triple Ooievaarsrun 2e zaterdag van september tour met vrachtauto's voor gehandicapten Zowel in Scheveningen als Duindorp worden jaarlijks met nieuwjaar nieuwjaarsvuren gebrand op het strand met een onderlinge competitie wie de hoogste heeft Verkeer en vervoer Vanaf het midden van de 19e eeuw werden intussen bredere wegen als de Badhuisweg en de Nieuwe Parklaan vanaf Den Haag naar Scheveningen ontwikkeld Een uitzondering hierop vormt de Oude Scheveningseweg die uit de zeventiende eeuw dateert Met de komst van het autoverkeer in de 20e eeuw werden de rust en de beslotenheid van het oude vissersdorp voorgoed verleden tijd Het openbaar vervoer naar Scheveningen was en is aanzienlijk Spoorlijn Van 1907 tot 1953 had Scheveningen een spoorverbinding met Den Haag en Rotterdam Het Station Scheveningen was eindpunt van de Hofpleinlijn Dit was de eerste elektrische spoorlijn van Nederland Huidige tram- en buslijnen Tramlijn 1 verbindt het Noorderstrand Zwarte Pad via het Kurhaus door het centrum van Den Haag via Station Hollands Spoor Rijswijk en de Hoornbrug langs de Vliet Reineveldbrug en het centrum van Delft naar Delft Station en Delft Tanthof Tramlijn 9 verbindt het Noorderstrand Zwarte Pad via het Kurhaus de Wittebrug en Madurodam met het centrum van Den Haag Centraal Station en Hollands Spoor en de Melis Stokelaan met de wijk Vrederust in Den Haag-Zuid Tramlijn 11 verbindt het station Hollands Spoor via de Conradkade met Scheveningen Haven Tramlijn 12 verbindt het station Hollands Spoor via de Paul Krugerlaan en de Goudenregenstraat met Duindorp Scheveningen wordt ook ontsloten door de buslijnen 21 22 en 23 Geschiedenis van de trams naar Scheveningen Paardentram De eerste tramlijn van Nederland reed in 1864 tussen Den Haag en Scheveningen in 2014 vierde deze zijn 150-jarige bestaan Op 25 juni 1864 werd een paardentramlijn geopend op het traject van de Haagse Parkstraat via de Sophialaan Zeestraat de Oude Scheveningseweg Keizerstraat Wassenaarsestraat naar het badhuis in Scheveningen De lijn was administratief bekend onder de letter E maar werd de rode lijn genoemd De zwarte lijn werd ingesteld op 16 juli 1864 op het traject Kneuterdijk – Vijverberg – Smidsplein – Nieuwe Uitleg – Kanonstraat – Koninginnegracht – Wittebrug – Badhuisweg – Badhuis Scheveningen De lijn was administratief bekend onder de letter F Accutram Ook de eerste tram met elektrische aandrijving in Nederland reed tussen Den Haag en Scheveningen op de route van de hiervoor genoemde lijn via de Wittebrug en verder via de Nieuwe Parklaan naar het Kurhaus Dit was een accutram die dus zijn stroomvoorziening meenam en nog zonder bovenleiding reed Deze tram reed van 1 augustus 1890 tot 1904 toen deze werd opgevolgd door de beugeltram Lijnen 8 en 9 Op 6 augustus 1904 werd elektrische tractie met bovenleiding ingevoerd waar voorheen de accutram reed De lijn was de eerste Haagse elektrische tramlijn en werd vanaf deze datum geëxploiteerd als tramlijn 9 Op paardentramlijn E werd op 31 mei 1905 elektrische tractie via de bovenleiding ingevoerd De lijn werd vanaf deze datum geëxploiteerd als tramlijn 8 Lijn 8 is inmiddels verleden tijd maar de oudste tramroute van Nederland wordt nu door lijn 1 bereden Het vervoer tussen Scheveningen en Den Haag was voor de HTM zeer lucratief en er werden in de loop der jaren naast de lijnen 8 en 9 meerdere andere reguliere tramlijnen geopend Lijn 7 vanaf 1976 over de route van lijn 8 naar het Centraal Station Deze lijn werd tussen 1983 en 1992 successievelijk doorgetrokken naar Leidschendam maar reed oa door bezuinigingsmaatregelen vanaf 1995 niet meer naar Scheveningen en is in 2001 geheel opgeheven Lijn 10 vanaf 1906 globaal op de route Scheveningen – Waldeck Pyrmontkade Toen lijn 14 werd ingesteld werd lijn 10 verlegd naar de Westduinweg en de Pluvierstraat 1929 en in de loop van de tijd aan de andere kant naar het Hollandse Spoor en de Trekweg Na de Tweede Wereldoorlog werd de route naar Duindorp niet hersteld en is lijn 10 Scheveningse lijn af Lijn 12 vanaf 1924 reed de tweede lijn 12 ingesteld in 1911 met een onderbreking gedurende de Tweede Wereldoorlog tussen Duindorp en het Station Staatsspoor Tegenwoordig alleen nog tot het Station Hollands Spoor Lijn 14 tussen 1921 en 1965 van Scheveningen via het Statenkwartier naar het Zuiderpark tot 1948 daarna naar het De Savornin Lohmanplein Voorts waren en zijn er enkele zomerse versterkingslijnen Lijn 12 tussen 1907 en 1909 op het traject Kurhaus – Overbosch Lijn 15 tussen 1924 en 1941 op het traject Scheveningen – Bezuidenhout Stuyvesantplein via de route van lijn 9 Lijn 5 van Nootdorp via het Haagse centrum en het Centraal Station naar Scheveningen sinds 2009 op zondagen in de zomer Stoomtram later Blauwe Tram Ook de eerste stoomtram in Nederland reed tussen Den Haag en Scheveningen De Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij NRS opende deze dienst op 1 juli 1879 De route liep van station Rhijnspoor huidige Centraal Station over de Koningskade Raamweg en Badhuisweg naar Scheveningen Badhuis Deze maatschappij werd in 1921 door een fusie met de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij HIJSM eigendom van de Nederlandse Spoorwegen NS De NS was via een andere dochter ook eigenaar geworden van een andere stoomtramlijn in de regio de Voorburgse lijn en voegde beide lijnen samen tot één lijn Scheveningen – Leiden Deze lijn zou in de periode 1922-1924 geëlektrificeerd worden en vanaf 12 april 1924 onder de naam Blauwe Tram furore gaan maken Stoomtram later lijn 11 De grote concurrent van de NRS de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij HIJSM wilde haar eigen station in Den Haag Hollands Spoor ook met Scheveningen verbinden De HIJSM legde vanaf 1884 een lijn aan naar Scheveningen die aan de zuidkant van het destijds bebouwde deel van Den Haag liep Op 12 juni 1886 werden hier drie lijnen geopend Hollands Spoor – Scheveningen Dorp Hollands Spoor – Anna Paulownastraat en Anna Paulownastraat – Scheveningen Dorp Deze verbindingen vielen zeer in de smaak bij de Haagse en Scheveningse bevolking Er was een zogeheten Beurstrein die ten behoeve van Scheveningse en Haagse zakenlieden iedere dag om 737 uit Scheveningen vertrok en via station Hollands Spoor al om 838 bij het station Rotterdam Beurs arriveerde Vanaf 1904 begonnen deze stoomtramlijnen concurrentie te ondervinden van de geëlektrificeerde voormalige paardentramlijnen Met name op de zijtak naar de Anna Paulownastraat liep het passagiersaanbod sterk terug Op 31 december 1925 liep de concessie van de HIJSM af en werd de stoomtramlijn opgeheven Het tracé kwam in handen van de HTM die de lijn elektrificeerde en hierop vanaf 15 juli 1927 tot aan de dag van vandaag praktisch ongewijzigd lijn 11 heeft geëxploiteerd De HTM heeft tot 1974 nog het goederenvervoer via deze lijn verzorgd Spoorlijn De Hofpleinlijn is de door de Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij aangelegde en tussen 1907 en 1908 in gebruik genomen spoorlijn die Rotterdam Hofplein via Den Haag met Scheveningen verbond Oorspronkelijk reden de treinen van Rotterdam Hofplein onder de Oude Lijn door via station Den Haag HS waar ze kop maakten naar Scheveningen Ook werd er vóór 1940 via een extra verbindingsboog direct tussen Rotterdam Hofplein en Scheveningen gependeld Tussen 1943 en 1947 kon niet naar Scheveningen worden gereden Na herstel van de spoorlijn verzorgden de treinen nog zes jaar deze verbinding De lijn naar Scheveningen werd op 4 oktober 1953 opgeheven Op de vroegere spoorbaan werd een weg aangelegd Zwolsestraat en Landscheidingsweg Geboren te Scheveningen Jan van Baal 1909-1992 gouverneur van Nederlands-Nieuw-Guinea Philip Bloemendal 1918-1999 nieuwslezer presentator van Polygoonjournaal Sipko Melissen 1941 schrijver Govert van Brakel 1949 radiopresentator Adriaen Coenen 1515-1587 viskoper en amateur bioloog Auteur van het Visboeck het Walvisboeck en het Haringkoningboeck Gert-Jan van den Ende 1962 acteur Bobbie uit televisieserie Ernst Bobbie en de rest Cees den Heyer 1942 theoloog Maria Lindes 1942 hoorspelactrice stemregisseuse Joost Heyink 1946 auteur Sugar Lee Hooper 1948-2010 zangeres Romy Haag 1948 actrice danseres zangeres en nachtclubeigenares Frédérique Huydts 1967-2006 actrice Cornelis Jol alias Houtebeen 1597-1641 admiraal en piraat Dick Jol 1956 scheidsrechter betaald voetbal Martin Jol 1956 voetballer en voetbaltrainer Wim Kan 1911-1983 cabaretier Robine van der Meer 1971 actrice Louis Moyse 1912-2007 Amerikaans-Frans fluitist Jacob de Mos 1919 Engelandvaarder drager Bronzen Kruis Kruis van Verdienste en Verzetskruis Hein van der Niet 1901-1975 acteur Maarten de Niet 1893-1973 jurist en bestuurder in Suriname Bert Pronk 1950-2005 wielrenner Jacob Pronk Nz 1762-1838 stichter van het eerste badhuis te Scheveningen Jan Pronk 1940 politicus Jean Pierre Rawie 1951 dichter en vertaler Jon van Rood 1926 immunoloog Piet de Ruiter 1956 politicus Piet Spaans 1933 dichter geschiedkundige publicist en taalkundige Schevenings Maarten Vrolijk 1919-1994 politicus commissaris van de Koningin in Zuid-Holland Niels van der Zwan 1967 roeier Varia Scheveningers beschouwen Scheveningen niet als een onderdeel van Den Haag Hoewel er officieel 's-Gravenhage desnoods Den Haag op een envelop moet staan geven zij liever Scheveningen als plaatsnaam op In tegenstelling tot wat men veelal aanneemt ligt het begin van veel Scheveningse straten zoals de Keizerstraat en de Badhuisweg aan de zeezijde Want vanaf daar begint de nummering van de huizen Het verhaal gaat dat het woord Scheveningen in de Tweede Wereldoorlog onder andere door het verzet als sjibbolet gebruikt werd om Duitsers te herkennen Zij zouden het woord niet correct kunnen uitspreken Er bestaat nog een Scheveningse klederdracht Deze is opgedeeld in de werkdracht de daagse dracht de zondagse dracht en de rouwdracht zie afbeelding Scheveningen heeft een eigen dialect het Schevenings Een Scheveninger woont OP Scheveningen niet IN Scheveningen Er is een legende over een mooi meisje altijd veel vis ving dankzij een Neptunus-achtig persoon die ze in haar visnetten dreef; ze trouwden vervolgens en hun nageslacht heette Waterreus Het grootste strandpaviljoen bij de haven is naar deze legende genoemd De vuurtoren is gemaakt door ijzergieterij Nering Bögel in Deventer De latere koning Willem I zette bij aankomst in zijn vaderland voor het eerst voet op Nederlandse bodem te Scheveningen Hij landde hier aan op het strand op 30 november 1813 en werd een dag later te Amsterdam uitgeroepen tot soeverein vorst der Nederlanden De Scheveninger Jacob Pronk Nz speelde bij de landing van de toenmalige prins een belangrijke rol Op 24 augustus 1865 werd ter ere van deze landing op een hooggelegen duin een der tegenwoordige slaperdijken een gedenknaald onthuld In 1973 was Scheveningen de startplaats van de Ronde van Frankrijk Scheveningen kende in het begin van de 20e eeuw een buurtje met de naam Bloedpoort Ten onrechte wordt de naam vaak gekoppeld aan een moord die in 1918 in de omgeving plaatsvond De oorsprong van de naam ligt echter bij een 19e-eeuwse slager die op de hoek van de Bloedpoort zijn slachterij had; daaruit stroomde bij het schoonboenen het nog aanwezige met schrobwater vermengde bloed In de duinen staan de watertoren en de meteotoren Beeld galerij BestandScheveningen boulevardjpg|Boulevard van Scheveningen BestandSkyline scheveningen 2003JPG|Skyline van Scheveningen gezien vanaf het strand 2003 BestandScheveningen-Arash-Nikkhah-2013jpg|Scheveningen in 2013 BestandUrban decay in Scheveningen NetherlandsJPG|Verloedering in Scheveningen de Pluvierhof in 2007 BestandOtterness RC052jpg|De Haringeter een beeld van Tom Otterness bij Museum Beelden aan Zee BestandScheveningen2005 3jpg|De Pier bij Scheveningen BestandScheveningen prisonjpg|Penitentiaire Inrichting Haaglanden BestandMesdag-Scheveningenpng|Scheveningen op Panorama Mesdag BestandScheveningen 0983720jpg|De Pier bij Scheveningen BestandJaapje1022jpg|Jaapje Spaans-Taal in gedeeltelijke Scheveniningse rouwdracht < gallery> Literatuur mr A Adama Zijlstra Vaar Wel Scheveningen! 1974 C Bal Scheveningen Den Haag 1940 1945 1996 Paul Crefcoeur en Jan van Pesch 125 jaar Belgisch Park 2009 H Grootveld G vd Toorn en WM den Heijer 100 jaar Scheveningen Haven 1904 2004 2004 G 't Hart De Oude Kerk te Scheveningen 1960 drs Botine Koopmans Vis en vertier op Scheveningen 2003 Nel Noordervliet-Jol Schevenings bezit 2001 Michiel Nooren en Angeline Jansen Scheveningen rond Kerk en Kurhaus 1983 Hans Pars en Karel Wagemans Kurhaus Een vorstelijk verblijf 2004 CH Slechte Scheveningen tussen twee wereldoorlogen 1978 Piet Spaans Tachtigers van Scheveningen 1ste druk 1982 2de druk 1982 Piet Spaans Scheveningen Sperrgebiet 1983 ISBN 90-800037-1-9 Piet Spaans Op z'n Schevenings 1985 ISBN 90-800037-2-7 Piet Spaans ea Scheveningse Franje 1988 ISBN 90-800037-6-X Piet Spaans Eene tweede Kerk of Locaal 1993 ISBN 90-9005894-X Piet Spaans 125 jaar Jac den Dulk & Zonen 1871 ~ 1996 1996 ISBN 90-9009257-9 Piet Spaans Netwerk 1997 Jaarboek Visserijmuseum Over zeulen zuilen en schrobben Artikel ISSN 0925-7475 Piet Spaans ea Netwerk 1997 Jaarboek Visserijmuseum De opkomst van de Scheveningse redersvereniging Artikel ISSN 0925-7475 Piet Spaans en Gijsbert van der Toorn Vertel mij wat van Scheveningen 1998 ISBN 90-72766-57-1 Piet Spaans Verslag van het aantal klederdrachtdragende Scheveningse vrouwen per 1 januari 2000 ISBN 90-72766-88-1 Piet Spaans Mooi-Tooi 1ste druk 2000 2de druk 2001 ISBN 9072766-99-7 Piet Spaans De spreektaal van de Scheveningse kustbewoners 2004 Schevenings woordenboek ISBN 90-77032-34-7 Piet Spaans Bouweteelt 2007 ISBN 978-90-77032-85-5 Piet Spaans Jaarboek Die Haghe 2007 Waar en wanneer begon Scheveningen eigenlijk op haring te vissen? Artikel ISSN 0923-2931 Piet Spaans Jaarboek Die Haghe 2011 Verraad in Scheveningen Artikel ISSN 0923-2931 JC Vermaas Geschiedenis van Scheveningen 2 delen 1926 herdruk 1976 Heleen van der Weel De Oude Kerk op Scheveningen 1982 Zie ook Penitentiaire Inrichting Haaglanden The Hague Invasion Act Wapen van Scheveningen Lijst van gemeentelijke monumenten in Scheveningen Externe links Een schip is een vervoermiddel voor transport over wateroppervlakken Het belangrijkste kenmerk van een schip is het drijfvermogen dat bij waterverplaatsende schepen de meest voorkomende scheepsvorm wordt geleverd door de romp Deze constructie zorgt voor de sterkte en waterdichte afsluiting van een schip Een ander belangrijk kenmerk is dat een schip zichzelf kan voortbewegen Naargelang de functie van een schip worden er eisen gesteld aan de hydrostatische en hydrodynamische eigenschappen Voldoende stabiliteit is een voorbeeld van het eerste terwijl weerstand zeegangsgedrag en manoeuvreerbaarheid voorbeelden zijn van het laatste Van groot belang is verder de keuze van de voortstuwing Al deze zaken komen naar voren in de scheepsbouwkunde de discipline die zich bezighoudt met het ontwerp de bouw en de reparatie van vaartuigen Scheepsbouwkunde Bepalende factoren bij het ontwerp van een schip zijn type schip; snelheid; draagvermogen; ruiminhoud; soort voortstuwing; actieradius; aantal passagiers; beperkingen in afmetingen Sommige van deze factoren werken elkaar daarbij tegen Zo is een grotere lengte gunstig voor de snelheid maar een grotere breedte gunstig voor de stabiliteit Elk ontwerp is dan ook een compromis Hydrostatica Het drijfvermogen van een schip wordt verklaard door de Wet van Archimedes De opwaartse kracht is afhankelijk van het volume van het onderwaterschip en de dichtheid van het water Het uiteindelijke gewicht of deplacement van het schip is afhankelijk van de lengte breedte de blokcoëfficiënt en de maximale diepgang van het schip De laatste wordt aangegeven met het uitwateringsmerk Om het draagvermogen zo groot mogelijk te maken zal het gewicht van het ledig schip zo laag mogelijk gehouden worden Stabiliteit Stabiliteit is de mate waarin een schip zichzelf weer op kan richten na uit zijn evenwicht te zijn gebracht Om voldoende stabiliteit te waarborgen mag het zwaartepunt van een schip niet te hoog liggen in ieder geval niet boven het metacentrum Niet alleen in statische toestand moet er voldoende stabiliteit zijn maar ook zodra er uitwendige krachten als bijvoorbeeld wind op het schip werken en ook na averij Naast eisen aan de aanvangsstabiliteit worden er dan ook eisen gesteld aan de dynamische stabiliteit en de lekstabiliteit Hydrodynamica De vorm van de romp wordt niet alleen bepaald door de functie maar ook door hydrodynamische aspecten Hiermee wordt geprobeerd de weerstand te minimaliseren in vlakwater maar ook tijdens zeegang Bij lagere snelheid wordt deze weerstand voornamelijk veroorzaakt door de wrijvingsweerstand bij hogere snelheid wordt de golfweerstand groter De scheepsvorm heeft ook invloed op zeegangsgedrag en manoeuvreerbaarheid Ontwerpen kunnen voor al deze zaken worden geoptimaliseerd in een sleeptank hoewel onder andere door schaaleffecten vooral bij onconventionele ontwerpen het effect op ware grootte anders kan uitpakken Voortstuwing Aan de hand van de weerstand van de romp kan bepaald worden hoe groot het voortstuwingsvermogen moet worden om de ontwerpsnelheid te kunnen halen De voortstuwing kan op verschillende manieren plaatsvinden door de stroming van het water bijvoorbeeld gierpont en stevelen met stroom mee drijven door spierkracht roeien peddelen jagen wrikken en bomen door de wind zeilen door motoren stoommachines stoomturbines verbrandingsmotoren gasturbines elektrisch kernenergie of een combinatie zoals diesel-elektrisch De meest gebruikte vorm van voortstuwing is tegenwoordig een dieselmotor die een of meer schroeven aandrijft Hulpbedrijf Het hulpbedrijf dient ter ondersteuning van de voortstuwing de zeewaardigheid het ladingbedrijf en de energievoorziening voor de functies van het schip Elektriciteit wordt geleverd door generatoren die over het algemeen worden aangedreven door een hulpdieselmotor eventueel ook door een asgenerator Dit vermogen kan variëren van relatief gering tot vergelijkbaar met het voortstuwingsvermogen zoals bij cruiseschepen baggerschepen en offshoreschepen Constructie De constructie zorgt voor de sterkte en waterdichte afsluiting van een schip Daarnaast verdeelt deze het schip naar verschillende functies zoals de laadruimen de tanks voor de brandstof en ballastwater de machinekamer voor het hoofd- en hulpbedrijf en de accommodatie voor het verblijf van de bemanning Voor grotere schepen heeft het langsspantensysteem tegenwoordig het dwarsspantensysteem grotendeels vervangen Andere belangrijke onderdelen van de constructie zijn het roer en eventueel een bulbsteven die de golfweerstand moet verminderen Onder andere cruiseschepen zijn voorzien van stabilisatoren waardoor het schip minder slingert als het vaart maakt Exploitatie De exploitatie van een schip is het uitbaten van een schip om hiermee winst te behalen in het geval van de koopvaardij of visserij of het waarborgen van de taken ter bescherming van de belangen van het land van de desbetreffende marine Koopvaardij Hoewel er in de koopvaardij een groot aantal verschillende scheepstypen zijn worden ze over het algemeen ingezet in een van de vijf voornaamste takken Lijnvaart De lijnvaart vroeger veel passagiers- en postschepen maar sinds de opkomst van de luchtvaart vooral containerschepen en veerboten onderhouden regelmatige diensten tussen een aantal zeehavens dikwijls over de gehele wereld verspreid Cruisevaart De cruisevaart is ontstaan uit de passagiersvaart waar dit aanvankelijk werd gebruikt als invulling van het laagseizoen in de lijnvaart Als resultaat van de opkomst van het vliegtuig die de lijndiensten van passagiersschepen niet langer rendabel maakte ontwikkelde zich de cruisevaart Cruiseschepen zijn tegenwoordig feitelijk drijvende vakantiehotels die naar mooie gedeelten van de wereld varen Zij varen over het algemeen 's nachts en leggen overdag aan in een haven waar de passagiers aan wal kunnen gaan Bedrijfsrederijen Een aantal bedrijven die een grote behoefte aan scheepsruimte hebben voor het vervoer van hun grondstoffen of eindproducten heeft eigen schepen in de vaart zoals oliemaatschappijen hoogovens en autofabrikanten Zij hebben over het algemeen de gehele exploitatie in handen van het scheepseigendom het operationele beheer tot de bevrachting Om flexibeler te kunnen reageren op veranderende marktomstandigheden hebben veel bedrijven dit de laatste decennia grotendeels uit handen gegeven aan zogenaamde independents De wetgeving in de Verenigde Staten over olievervuiling geeft de reder een onbegrensde aansprakelijkheid zodat oliemaatschappijen hier niet meer met hun eigen schepen varen Werkschepen Werkschepen vervoeren vrijwel geen lading afgezien van bevoorradingsschepen Het zijn schepen die andere schepen de offshore of de haveninfrastructuur ondersteunen zoals sleepboten en baggerschepen Wilde vaart In de wilde vaart varen schepen overal waar ladingaanbod is Het zijn vooral tankers en bulkcarriers maar ook kustvaarders roll-on-roll-offschepen en kleine containerschepen De wilde vaart heeft daarmee het grootste aandeel in de koopvaardij Ook schepen voor bijzondere transporten vallen over het algemeen onder deze categorie zoals zware-ladingschepen en yacht carriers Visserij De visserij onderscheidt zich van de koopvaardij doordat het voornaamste werk niet in de haven maar op zee plaatsvindt in zeer wisselende weersomstandigheden Er worden dan ook aparte wettelijke eisen aan gesteld Van de zon vier miljoen vissersschepen bestaat twee derde uit kleine scheepjes zonder dek merendeels in Azië Slechts zon één procent bestaat uit schepen groter dan 100 GT of 24 meter waarvan de helft Chinees is De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties onderscheidt verschillende typen vissersschepen aan de hand van verschillende vangstmethodes Fuik trap setters; Hengel handliners; Kieuwnet gillnetters; Kornet dredgers; Kruisnet lift netters; Multipurpose-schip; Sleepnet zegennet trawler-purse seiners; Vislijn line vessels; Marine Bij de hedendaagse marine worden schepen meestal verdeeld in de drie belangrijkste groepen Schepen die hoofdzakelijk het gevecht aangaan met van hun dek gelanceerde vliegtuigen zoals vliegdekschepen; Schepen die vooral met kanonnen en raketten vechten zoals kruisers torpedobootjagers en slagschepen; Schepen die voornamelijk vechten met onderwaterwapens als mijnen torpedo's en dieptebommen zoals onderzeeërs en torpedobootjagers Binnenvaart De binnenvaart bestaat uit onder meer drogeladingvaart tankvaart sleep- en duwvaart en passagiersvaart In Nederland vindt zo'n 46% van het vervoer plaats via de binnenvaart terwijl dat in Bangladesh 32% is in de Verenigde Staten 14% en in China 9% het aantal Nederlandse schepen voor beroepsmatig goederenvervoer bedraagt ca 6500 het aantal Nederlandse schepen voor beroepsmatig personenvervoer hotelschepen zeilende chartervaart fast ferries rondvaartboten bedraagt ca 930< ref> Recreatievaart Het aantal pleziervaartuigen in Nederland wordt geschat op zo'n 300000 schepen en bootjes In Nederland worden daartoe ook de voormalige bedrijfsvaartuigen gerekend die niet gesloopt zijn maar recreatief worden gebruikt Onduidelijk blijft of in dit getal ook de schepen zijn opgenomen die niet meer varen maar uitsluitend voor bewoning worden gebruikt< ref> Regelgeving Internationale verdragen Aanvankelijk was de regelgeving voor de scheepvaart beperkt en bepaalden eigenaren en kapiteins grotendeels hun beleid Gedurende de negentiende eeuw begonnen landen regels op te stellen voor de eigen schepen en schepen die de eigen havens aandeden Deze regelgeving groeide door het internationale karakter van de scheepvaart tot een wirwar van nationale en internationale verdragen In de twintigste eeuw is men begonnen dit te harmoniseren waartoe na de Tweede Wereldoorlog de IMCO later IMO werd opgericht Problematisch hierbij is dat de IMO geen wetgevende macht heeft Deze ligt bij de vlaggenstaten die er voor kunnen kiezen verdragen te negeren Eigen wetgeving van de VS en de EU buiten de IMO om ondermijnen dit verder Daarnaast besteden goedkope vlaggen de inspectie uit aan onderling concurrerende classificatiebureaus De belangrijkste verdragen voor de zeevaart zijn SOLAS en MARPOL Exploitatie van een zeeschip is slechts mogelijk onder de vlag van een vlaggenstaat De nationaliteit wordt geregeld met een zeebrief Internationale verdragen werden binnen de Europese binnenvaart al veel eerder afgesloten met onder meer de op 17 oktober 1868 afgesloten Akte van Mannheim die de vrije scheepvaart op de Rijn regelt Classificatiebureaus Classificatiebureaus zijn niet-gouvernementele organisaties die van oudsher het casco en de machinerie van schepen inspecteren Zij geven ook regels en voorschriften uit voor de bouw en uitrusting van schepen Deze schepen krijgen een klasseteken en worden in een register opgenomen Op die manier hebben reders verschepers en verzekeraars een waarborg voor betrouwbare constructie Het eerste classificatiebureau was Lloyd's Register opgericht in 1760 Daarmee liep het ruim voor op de eerste wetgeving op dat gebied Bemanning Sinds de opkomst van motorschepen valt de bemanning van koopvaardijschepen te onderscheiden in drie diensten die onder de kapitein vallen De dekdienst onder de eerste stuurman zorgt voor de navigatie veiligheid belading en onderhoud aan het schip De machinedienst onder de hoofdwerktuigkundige onderhoudt de motoren en werktuigen De civiele dienst onder de hofmeester verzorgt de huishoudelijke werkzaamheden; wel wordt tegenwoordig de term hofmeester niet meer gebruikt op zee Op cruiseschepen is er sprake van een hotelmanager en een heel scala aan functies Op conventionele schepen loopt er slechts een kok rond En op kustvaarders met slechts vijf à zes man aan boord wordt deze taak waargenomen door een matroos De grootte van de bemanning is sterk afhankelijk van de functie van het schip Op een normaal vrachtschip werken 15 à 25 man Op cruiseschepen tussen de 500 en 2500 man Daarvan is een groot deel werkzaam in het hotelbedrijf Op constructieschepen werken doorgaans een man of 300 met name specialisten voor bijvoorbeeld duikwerkzaamheden Kenmerkend voor de scheepvaart in het algemeen is de grote verscheidenheid aan nationaliteiten aan boord Tegenwoordig is het heel normaal dat er ook een of meer vrouwen aan boord werken maar de meerderheid bestaat vooralsnog uit mannen Onderhoud Onderhoud aan boord van schepen is te onderscheiden in curatief preventief en predicatief onderhoud Naarmate een schip complexer wordt wordt de planning van het onderhoudswerk van groter belang De noodzaak tot onderhoud ontstaat door intering slijtage cavitatie corrosie en aangroei Het onderhoud bestaat onder meer uit het in stand houden van het verfsysteem Met deze conservering worden schepen beschermd tegen corrosie door het zoute water waardoor alle corrosieprocessen worden versneld Dit geldt voor ballasttanks net zo goed als voor de scheepshuid Een goede oppervlaktevoorbehandeling is essentieel om te zorgen dat een verfsysteem enkele tientallen jaren mee kan Daarnaast wordt verf gebruikt als antifouling om aangroei te verminderen die de scheepsweerstand verhoogt Voor onderhoud en onderzoek voor de certificatie moet een schip regelmatig het dok in Vaak is dit tweemaal in vijf jaar tenzij er toestemming is voor onderzoek onder water Underwater Inspection in Lieu of Dry Docking UWILD Daarnaast moet er ook onderhoud gepleegd worden aan de motoren en werktuigen Op de grotere schepen wordt het meeste onderhoud door de werktuigkundigen gedaan terwijl het grotere onderhoudswerk op kleinere schepen wel wordt gedaan door walploegen Door de voortgaande automatisering en het daardoor kleiner worden van bemanningen wordt dit ook op grotere schepen steeds meer toegepast Bij overcapaciteit van scheepsruimte worden schepen wel opgelegd of tijdelijk buiten gebruik gesteld Veelal gaat dit samen met allerlei technische maatregelen voor het behoud waardoor een opgelegd schip niet direct vaarklaar is maar wel snel vaarklaar gemaakt kan worden Ladingbehandeling Het laden lossen en stuwen van de lading vindt plaats door de stuwadoor Bij droge lading kan hierbij gebruik worden gemaakt van walkranen of van het eigen ladinggerei als dit aanwezig is Van groot belang voor de zeewaardigheid hierbij is dat de lading goed gesjord wordt om overgaan te voorkomen Bij de belading moet verder de stabiliteit de dekbelasting en andere belastingen en eventueel de ventilatie in orde zijn Door de introductie van de container daalde de vrachtprijs ten opzichte van de andere productkosten dusdanig dat de globalisering mogelijk werd Voor koel- en vrieslading kan een schip uitgerust worden met een koelinstallatie al kan dit ook plaatsvinden met behulp van koelcontainers Koeling is niet alleen noodzakelijk voor etenswaren maar bijvoorbeeld ook voor vloeibaar aardgas Andere lading zoals bitumen moet juist verwarmd worden Gestorte lading wordt vaak geladen met behulp van transportband en gelost met grijpers Omdat graan bij een niet geheel gevuld ruim of door inklinking eenvoudig kan overgaan met een grote slagzij tot gevolg worden aan de belading hiervan aanvullende eisen gesteld Ook concentraten kunnen door verpapping overgaan Ook vloeibare ladingen worden vaak in bulk vervoerd waarbij de ladingbehandeling met behulp van pompen plaatsvindt Het zijn vaak gevaarlijke stoffen als aardolie benzine diesel en nafta en chemicaliën Aan het vervoer en de belading worden dan ook wettelijke eisen gesteld Verschil tussen schip en boot Over het algemeen wordt met een schip een groter vaartuig bedoeld dan met een boot Naast de roeiboot die klein is spreekt men van een roeischip een groot historisch vaartuig met vele roeiers Een schip kan wel een boot vervoeren bijvoorbeeld een reddingssloep maar het omgekeerde is onwaarschijnlijk Men spreekt echter wel van een veerboot duikboot en een stoomboot ook als deze groot zijn Juridische betekenis Afhankelijk van de doelstelling van wetgeving verschilt de definitie van het begrip schip daarin Verdrag van de Verenigde Naties inzake voorwaarden voor de registratie van schepen United Nations Convention on conditions for Registration of Ships Een schip is elk zeegaand vaartuig met eigen voortstuwing dat gebruikt wordt voor internationale scheepvaart om goederen passagiers of beide te vervoeren met uitzondering van vaartuigen kleiner dan 500 brutoregisterton Internationaal verdrag inzake hulpverlening International Convention on Salvage Vaartuig betekent elk schip of voertuig of elke constructie die in staat is te navigeren Haagse Regels International Convention for the Unification of Certain Rules of Law relating to Bills of Lading Een schip is elk vaartuig gebruikt voor het vervoer van goederen over zee Verdrag van Athene van 1974 betreffende het vervoer van passagiers en hun reisgoed over zee Athens Convention Relating to the Carriage of Passengers and their Luggage by Sea Athene Een schip betekent alleen een zeegaand vaartuig met uitzondering van een luchtkussen voertuig Internationaal Verdrag inzake wettelijke aansprakelijkheid voor schade door verontreiniging door olie International Convention on Civil Liability for Oil Pollution Damage Een schip is elk zeegaand en zeevarend voertuig van welke aard dan ook geconstrueerd of aangepast voor het vervoer van olie in bulk waarbij aangenomen wordt dat een schip dat in staat is olie en andere lading te vervoer en slechts dan beschouwd wordt als schip als die feitelijk olie in bulk als lading vervoert en gedurende de erop volgende reis tenzij aangetoond wordt dat het geen restanten van die reis met olie in bulk nog aan boord heeft Rijnvaartpolitiereglement I Hoofdstuk 1 Art 101 definieert een schip als een binnenschip met inbegrip van een klein schip en een veerpont zomede een drijvend werktuig en een zeeschip In het Nederlandse Burgerlijk Wetboek Boek 8 Art 1 wordt onder schepen verstaan alle zaken geen luchtvaartuig zijnde die blijkens hun constructie bestemd zijn om te drijven en drijven of hebben gedreven In Artikel 6 wordt dit aangevuld met Voor de toepassing van het derde het vierde en het vijfde lid van dit artikel wordt onder schip mede verstaan een schip in aanbouw In het Nederlandse Binnenvaartpolitiereglement Deel 1 Hoofdstuk I Art 101 wordt onder een schip verstaan elk vaartuig met inbegrip van een vaartuig zonder waterverplaatsing en een watervliegtuig gebruikt of geschikt om te worden gebruikt als een middel van vervoer te water In het Belgische Algemeen Politiereglement voor de Scheepvaart op de Binnenwateren Deel 1 Hoofdstuk I Art 101 onder a wordt onder een schip of boot verstaan elk vaartuig met inbegrip van een voorwerp zonder waterverplaatsing en een watervliegtuig gebruikt of geschikt om te worden gebruikt als een middel van vervoer te water Zeeschepen zeevissersschepen en binnenschepen In de artikelen 2 en 3 van Boek 8 wordt een onderscheid gemaakt naar zeeschepen zeevissersschepen en binnenschepen Zeeschepen schepen die als zeeschip te boek staan in de openbare registers bedoeld in afdeling 2 van titel 1 van Boek 3 en de schepen die niet te boek staan in die registers en blijkens hun constructie uitsluitend of in hoofdzaak voor drijven in zee zijn bestemd Zeevissersschepen zeeschepen die blijkens hun constructie uitsluitend of in hoofdzaak voor de bedrijfsmatige visvangst zijn bestemd Binnenschepen schepen die als binnenschip te boek staan in de openbare registers bedoeld in afdeling 2 van titel 1 van Boek 3 en de schepen die niet te boek staan in die registers en blijkens hun constructie noch uitsluitend noch in hoofdzaak voor drijven in zee zijn bestemd Financiering De kostprijs van een nieuw containerschip boven 10000 TEU ligt tussen 140 en 180 miljoen Amerikaanse dollars Een tweedehands schip kan soms voordeliger zijn aangezien de aankoopprijs beduidend lager ligt Het is aan de rederij of scheepseigenaar om te bepalen of een tweedehands schip aan te kopen voordeliger is dan een nieuw schip te kopen De criteria hiervoor zijn kostprijs levensduur staat van het schip en de lading die het schip zou vervoeren Een schip dat bijvoorbeeld meststoffen zou vervoeren heeft meer onderhoud nodig dan als het graan zou vervoeren omdat meststoffen het scheepsstaal vlugger beschadigt Gezien het hoge bedrag kiezen de rederijen voor twee soorten financieringen ondernemingsfinanciering en eigen financiering Ondernemingsfinanciering kan gebeuren via verzekeringsmaatschappijen pensioenfondsen financiële instellingen of trusts Wanneer een financiële instelling geheel of gedeeltelijk verantwoordelijk is voor de financiering van een nieuw of tweedehands schip verwacht deze instelling elke vooraf bepaalde termijn een aflossing van de schulden Nadat deze termijn afgelopen is zal de scheepseigenaar een laatste grote som overmaken ten voordele van de financiële instelling de zogenaamde balloon payment Nadat alle schulden zijn voldaan zal het schip volledig ter beschikking zijn van de scheepseigenaar of rederij Eigen financiering vindt plaats door eigen vermogen kasstroom en partnerschap Partnerschap gedeelde eigendom gebeurt in samenwerking met een andere onderneming waardoor zij mede-eigenschap verwerven van het aan te kopen schip Rederijen maken meer winst op de verkoop van eigen schepen dan van hun operationele winsten Wanneer de gemiddelde leeftijd van een schip 25 jaar is blijft een schip gemiddeld 10 jaar binnen dezelfde onderneming Door de winst van de verkoop van hun schip is een groot deel van de kostprijs van een nieuw schip al voldaan Een schip kan aangekocht worden om nooit binnen dezelfde onderneming operationeel te zijn maar die geleaset wordt door een andere onderneming Dit is de meest gebruikte vorm binnen de scheepvaart Geschiedenis Prehistorie en vroege historie De eerste vaartuigen zoals boomstamkano's huidboten en vlotten werden aangedreven door spierkracht of door stroming van het water De Egyptenaren waren de eersten die grotere schepen bouwden De uitvinding van het zeil leidde tot het zeilschip waardoor langere reizen mogelijk werden De oude culturen uit het Midden-Oosten vervoerden goederen met handelsschepen over rivieren langs kusten Vooral de Feniciërs stonden als een zeevarend volk bekend De scheepvaart werd vooral in de buurt van kusten bedreven omdat de navigatiemogelijkheden nog zeer beperkt waren De Polynesiërs wisten daarentegen met astronavigatie maar ook door de weg op open zee te vinden met de richting van de passaatwinden grote delen van de Stille Oceaan te bereizen en te koloniseren Op de Middellandse Zee was in de antieke tijd de politieke dominantie vaak met de heerschappij op zee verbonden Belangrijke Griekse oorlogsschepen waren de trireme afgeleid van het Griekse woord τριηρεις die met behulp van riemen werden voortgestuwd en voorzien waren van ramstevens In de eerste eeuw werd het stevenroer ontwikkeld in het Chinees keizerrijk Middeleeuwen De Vikingschepen domineerden Noord-Europa in de Vroege Middeleeuwen Het langschip werd ook gebruikt door Engelse Duitse Friese en Franse kooplieden Door de invoering van het stevenroer in dit gebied rond 1200 begon er onderscheid te komen tussen voor- en achtersteven De karveelbouw waarbij de planken of delen met de zijkanten stuitend tegen elkaar zijn geplaatst was al vroeg bekend in China in het oude Egyptische rijk en bij de Feniciërs In de Middeleeuwen werd het algemeen in het Middellandse Zeegebied toegepast en vandaar uit verspreidde deze bouwwijze zich via Zuid-Europa naar het noorden In de Hanzetijd was de kogge het belangrijkste schip voor overzeese handel in Noord-Europa In dezelfde tijd ontwikkelde China onder admiraal Zheng He extreem grote zeilschepen waarmee mogelijk een reis om de wereld is gemaakt Ook de eerste Europese ontdekkers als Ferdinand Magellaan Columbus en Vasco da Gama gebruikten zeilschepen als het karveel en de kraak Grote Zeilvaart De overgang van de Middeleeuwen naar de Vroegmoderne Tijd zag het tijdperk van de grote ontdekkingen Met de uitvinding van de scheepsrust kreeg het want meer spreiding waardoor dat de tuigage hoger kon worden Hierdoor kon er sneller gereisd worden en konden langere reizen gemaakt worden Doordat de takels werden verbeterd en door de verspreiding van het bezaanzeil alsook het feit dat de scheepswerven als een industrie werden opgezet ontstonden grote zeemachten als Spanje Portugal de Republiek en Engeland die naast elkaar en achtereenvolgens de macht- en handelspolitiek tot in de in negentiende eeuw bepaalden Meer dan honderd jaar lang vonden er geen wezenlijke verbeteringen plaats aan de grote schepen die de wereldzeeën bevoeren Paradoxaal genoeg werd het zeilschip geperfectioneerd onder druk van de opkomende mechanische scheepvaart Zo kwam het tot de glorietijd van de klipper en de windjammer Mechanische scheepvaart Door de uitvinding van de stoommachine konden de eerste mechanisch aangedreven schepen ontworpen worden De eerste stoomschepen waren uitgerust met een scheprad Dit werd opgevolgd door de efficiëntere schroef En de bouw van oorlogsschepen leidde ook bij civiele schepen tot het gebruik van stalen rompen Het eerste dieselmotorschip was gelijk het eerste dieselelektrische schip de riviertanker Vandal uit 1903 De Nederlandse tanker Vulcanus uit 1910 was het eerste zeegaande motorschip In de decennia daarna zou de dieselmotor steeds grotere vermogens produceren met een grotere efficiëntie dan de stoomturbine waardoor rond 1960 de meeste schepen met een dieselmotor werden gebouwd Hoewel het tot de oliecrisis van 1973 zou duren voordat er afgestapt werd van het gebruik van stoomturbines op grote schaal was dit het begin van het einde van het stoomtijdperk Tegenwoordig maakt 99% van de schepen gebruik van dieselmotoren voor de voortstuwing De stoomturbine wordt tegenwoordig alleen nog gebruikt bij schepen met atoomvoortstuwing Veel marineschepen worden voortgestuwd door een gasturbine vanwege het lage gewicht ten opzichte van het vermogen en vanwege de snelle acceleratie die hiermee mogelijk is Door Egidius Elling werd in 1903 de eerste gasturbine gebouwd die meer vermogen produceerde dan deze nodig had Het eerste schip dat hiermee werd uitgerust was een omgebouwde Motor Gun Boat MGB 2009 van de Royal Navy in 1947 Tegenwoordig maakt men voor aandrijving vooral gebruik van dieselmotoren en turbines Schepen worden op een werf gebouwd Na het voltooien van de romp volgt de tewaterlating waarna het schip wordt afgebouwd Reparaties aan schepen gebeuren meestal in een dok dit is dan hoofdzakelijk voor het gedeelte dat zich onder water bevindt tijdens de vaart maar kleine reparaties en tijdelijke noodreparaties worden ook door duikers uitgevoerd Het vliegverkeer heeft de grote oceaanschepen verdrongen voor het intercontinentale passagiersvervoer Maar schepen zijn uit kostenoverwegingen het belangrijkste vervoermiddel gebleven voor bulkgoederen en stukgoed Bulktransport neemt het grootste deel in van de scheepvaart terwijl stukgoed tegenwoordig vooral in containers wordt vervoerd De grootste schepen zijn de mammoettankers die meer dan 300000 ton olie kunnen vervoeren Moderne vrachtschepen hebben een dienstsnelheid van rond de 20 37 km uur tot 25 knopen 46 km uur Literatuur 2003 Scheepvaartrecht voor zeeschepen Edmar 2001 Basic ship theory Volume 1 & 2 Butterworth-Heinemann 2002 Practical Ship Design Elsevier Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite 2009 Ship Encyclopædia Britannica Chicago Zie ook Boot vaartuig Scheepsbouw Scheepswerf Scheepvaart van A tot Z Lijst van scheepstypen Somalië Somalisch Soomaaliya; Arabisch الصومال As-Soemal officieel de Federale Republiek Somalië Somalisch Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Arabischجمهورية الصومال الفدرالية Jumhūriyyat aṣ-Ṣūmāl al-Fideraaliya is een land in de Hoorn van Afrika dat grenst aan Djibouti Ethiopië en Kenia De hoofdstad van Somalië is Mogadishu Het Somalisch en Arabisch zijn de officiële talen van Somalië Met een kustlijn van 3000 kilometer heeft Somalië de langste kust van alle landen op het Afrikaanse continent Omdat Somalië cultureel historisch etnisch taalkundig en religieus zeer verbonden is met de Arabische Wereld is het lid van de Arabische Liga In 1960 kreeg Somalië zijn onafhankelijkheid terug en werd lid van de Verenigde Naties Ook is Somalië lid van de Afrikaanse Unie Arabische Liga en de Organisatie van de Islamitische Samenwerking Geschiedenis De geschiedenis van Somalië overspant een periode van de prehistorische tot de moderne tijd Het kent een van de langstlopende histories van de wereld Sinds het Paleolithicum was Somalië bewoond door mensen De islam speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van Somalië Voordat de islam geïntroduceerd werd in de Somalische gebieden in de 7e eeuw had Somalië een Christelijk-Joods cultuur in het noorden en westen van het land met in het zuiden voornamelijk een Somalisch traditioneel monotheïstische religie Prehistorie Somalië is bewoond door mensen sinds het Paleolithicum Het bewijs hiervan is gevonden door de ontdekking van rotstekeningen in het noorden van Somalië die dateren uit 9000 VC De bekendste hiervan zijn de Laas Geel-tekeningen één van de oudst gevonden tekeningen op het Afrikaanse continent Onder de tekeningen zijn inscripties gevonden die echter op dit moment nog niet door de archeologen ontcijferd kunnen worden Sanaag in Somalië heeft veel historische en archeologische vindplaatsen waar ontelbare ruïnes en gebouwen werden gevonden Veel van deze vondsten moeten nog nader onderzocht worden Cairns taalo of kerkour komen voor in Elaayo Haylaan Qa’ableh en Qombo'ul Oudheid Somalië was in de Oudheid een belangrijke centrum van handel met de rest van de Oude Wereld en het is ook de locatie van het mystieke land van Poent dat goede relaties had met het Oude Egypte De Macrobiërs waren een deel van een groot volk dat van Egypte tot Somalië woonde die fysiek verschilde met de volkeren van Afrika ten zuiden van de Sahara Middeleeuwen In de zevende eeuw werd de islam geïntroduceerd in Somalië De vroege moslims zochten toevlucht bij het hof van Aksum in Zeila en zodoende werd de islam geïntroduceerd in Somalië nog voordat het nieuwe geloof compleet werd Somalië werd door de Oude Grieken en middeleeuwse Arabische geografen Bilad al-Berber Land van de Berbers genoemd Door de middeleeuwen heen domineerden diverse Somalische Sultanaten Emiraten koninkrijken en keizerrijken het Somalisch schiereiland Westers imperialisme Tijdens de Wedloop om Afrika verzetten de Somaliërs zich tegen de Britten Fransen Italianen en Ethiopiërs; zo bleef de Derwisj Staat met succes de enige onafhankelijke islamitische macht in Afrika gedurende de Eerste Wereldoorlog Na de bombardementen op Taleh in 1920 werd Somalië uiteindelijk alsnog veroverd door de Britten Fransen en Italianen De Fransen Italianen en Britten namen hun eigen deel respectievelijk Frans-Somaliland Italiaans-Somaliland en Brits-Somaliland Het Ethiopische Keizerrijk nam de Ogaden regio wat nu het hedendaags Somali regio is Somalië kreeg zijn de jure onafhankelijkheid 40 jaar later Onafhankelijkheid en burgeroorlog 1960-1992 De voormalige Britse kolonie Brits-Somaliland ging in 1960 samen met Italiaans-Somaliland om Somalië te vormen De eerste president van Somalië was Aden Abdullah Osman Daar In 21 oktober 1969 pleegden officieren van het leger onder leiding van generaal Siad Barre een coup Het nieuwe bewind van Barre was gebaseerd op het zogenaamde "Wetenschappelijk Socialisme" en het werd duidelijk dat Barre Somalië wilde omvormen tot een combinatie van een marxistisch-leninistische en een islamitische staat< ref> De invloed van marxistische sympathisanten op het regeringsbeleid was in het begin groot Er werden contacten gelegd met de Sovjet-Unie en Oost-Europese landen In 1976 vormde Barre Somalië om tot een eenpartijstaat met de Somalische Socialistische Revolutionaire Partij SSRP als enige partij Het regime van Barre streefde van het begin af aan naar een Groot-Somalië waar ook het Ethiopische gebied de Ogaden sinds 1995 de regio Somali bij zou moeten horen In 1977 brak er de Ogaden-oorlog uit tussen Somalië en Ethiopië De Ogaden werd door Somalische troepen bevrijd maar al spoedig bleek dat de Sovjet-Unie Cuba en Oost-Europese landen Ethiopië gingen steunen Alleen China en Egypte bleken bereid Somalië op beperkte schaal te willen helpen Het Somalische Nationale Leger en West-Somalische rebellen werden verslagen en moesten zich terugtrekken waarna een wapenstilstand werd gesloten In 1980 schoten de VS het internationaal geïsoleerde Somalië van Barre te hulp in ruil voor strategische bases besloot de VS Somalië vooral op militair gebied te steunen in het kader van de containmentpolitiek In 1986 brak de Somalische Burgeroorlog uit waarbij revolutionaire bewegingen in Noord-Somalië de regering bestreden In 1988 sloten Somalië en Ethiopië vrede de burgeroorlog ging echter onverminderd door De USC Verenigd Somalisch Congres en de SSNM Somalische Nationale Reddingsbeweging bereikten in januari 1991 de hoofdstad Mogadishu President Barre week daarna uit naar het buitenland terwijl USC-voorzitter Ali Mahdi Mohammed hem opvolgde als interim-president Afscheuring Somaliland 1991 Na een onafhankelijkheidsstrijd van de SNM Somali National Movement verklaarde het voormalig Britse deel van Somalië Somaliland zich op 18 mei 1991 onafhankelijk na de val van het regime in Mogadishu Hoewel Somaliland de facto onafhankelijk werd is het door geen enkel land erkend Krijgsheren1992-2005 Somalië kende gedurende de periode 1992-2005 geen effectieve regering meer In september 1992 werd er een VN-vredesmacht naar Mogadishu overgevlogen om de burgers aldaar te beschermen Troepen van generaal Aydid en de VN raakten in 1993 met elkaar in gevecht In 1994 sloten interim-president Mahdi en generaal Aydid een vredesverdrag en in 1995 werd de VN-vredesmacht teruggetrokken Toen de vredesmacht echter weg was laaide de strijd weer op In juni 1995 werd Aydid zelf president Aydid overleed in 1996 aan verwondingen die hij opliep bij gevechten in Mogadishu Zijn zoon volgde hem op en bleef tot 1998 aan de macht toen er een Nationaal Reddingsfront werd ingesteld om het land te regeren Afscheuring Puntland 1998 In 1998 vond er een nieuwe afscheuring plaats in het noordoosten van het land de hoorn De autonome staat nam de naam Puntland aan nadat het zich in 1998 "tijdelijk" onafhankelijk verklaarde Dit met de intentie dat het zou deelnemen aan elke Somalische verzoening om een nieuwe centrale overheid te vormen Afscheuring Zuidwest-Somalië 2002 Op 1 april 2002 riep de krijgsheer Hassan Muhammad Nur "Shatigadud" de onafhankelijkheid uit van Zuidwest-Somalië Het heeft net als Puntland de intentie een autonome regio te vormen binnen Somalië en wil geen blijvende onafhankelijkheid In het conflict van 2006 koos het partij met Puntland Galmudug en Ethiopië tegen de Unie van Islamitische Rechtbanken De Unie van Islamitische Rechtbanken 2006 In mei 2006 brak er een conflict uit tussen een alliantie van Mogadishu-krijgsheren en een militie die loyaal was aan de Unie van Islamitische Rechtbanken of "UIR" Het conflict brak uit midden februari en verscheidene honderden mensen voornamelijk burgers stierven in de vuurgevechten Na de in Mogadishu aanwezige krijgsheren een voor een te hebben verslagen verkreeg de Unie van Islamitische Rechtbanken in de zomer van 2006 de volledige macht in handen waardoor ze een relatieve stabiliteit bracht in de hoofdstad Op maandag 25 december 2006 verklaarde Ethiopië een bondgenoot van de VS de oorlog aan de Unie van Islamitische Rechtbanken Met de hulp van Ethiopië keerden op 28 december 2006 overheidstroepen terug naar de hoofdstad Mogadishu In het daaropvolgend offensief werden de islamitische strijders naar het zuiden van het land gedreven waar ze werden ingesloten Een nieuw begin 2007 Ethiopische troepen bleven achter in het land om de Somalische regering te ondersteunen Na een vergadering met de president Abdullahi Yusuf op 12 januari 2007 in de Somalische hoofdstad Mogadishu aanvaardden verschillende clanleiders om hun wapens in te leveren en hun manschappen onder te brengen in het Somalische leger Piraterij Parallel tijdens de Somalische Burgeroorlog is er een toename van piraterij in de Indische Oceaan en de Golf van Aden In 2008 en 2009 nam deze piraterij flink toe en werden er steeds meer buitenlandse schepen gekaapt waardoor dit probleem op de internationale agenda terechtkwam Hongersnood In 2011 heeft het in de Hoorn van Afrika lang niet meer geregend en dreigt er grootschalige hongersnood Hulpverleners worden vaak geweigerd door regerende milities Veel Somaliërs wijken uit naar kampen in Kenia 100 km lopen Tijdens deze tocht bezwijken veel mensen vooral kinderen en ouderen Staatsinrichting Het staatshoofd van de Federale Republiek Somalië tot 1991 Democratische Republiek Somalië geheten en recentelijk Republiek Somalië is de president De huidige president van Somalië is Hassan Sheikh Mohamud Geografie Somalië ligt in de Hoorn van Afrika met de Golf van Aden in het noorden en de Indische Oceaan in het oosten Het heeft de jure een grens van 1600 km met Ethiopië in het westen 58 km met Djibouti in het noordwesten en 682 km met Kenia in het zuidwesten Somalië heeft met 3025 km de langste kustlijn van het Afrikaanse continent < ref> Het Somalische landschap bestaat hoofdzakelijk uit droge plateaus vlaktes en hooglanden De enige permanente rivieren zijn de Shebelle en de Jubba De brede valleien van deze rivieren domineren het zuidwestelijke deel van Somalië In het noorden echter liggen de stenige bergketens van het Karkaargebergte dat evenwijdig loopt aan de Golf van Aden Hier bevindt zich ook het hoogste punt van Somalië de Shimbiris met een hoogte van 2416 m Klimaat In Somalië heerst een warm woestijnklimaat en een warm steppeklimaat Het noordelijke en oostelijk deel van Somalië kent amper neerslag In het zuidwesten en langs de grens met Ethiopië neemt de hoeveelheid neerslag toe Dit zijn de gebieden waar het warme steppeklimaat heerst Bestuurlijke indeling Voordat de burgeroorlog uitbrak was Somalië verdeeld in 18 regios gobolkas Het noorden is anno 2009 verdeeld in de de facto onafhankelijke staten Puntland Somaliland en Galmudug Het zuiden wordt op papier bestuurd door de Federale Overgangsregering maar staat buiten Baidoa en Mogadishu onder controle van islamistische groepen Alles bij elkaar opgeteld wordt Somalië inclusief de de-facto onafhankelijke staten en gebieden nu verdeeld in 27 regio's Dit aantal en de grenzen zijn echter aan verandering onderhevig Bevolking Clans en etnische groepen Somalië heeft naar schatting een bevolking van mensen die voor 85% tot 94% procent uit etnische Somaliërs bestaat Volgens CIA-gegevens uit 2003 zijn de percentages van de belangrijkste etnische Somalische clans als volgt Hawiye 25% Isaaq 22% Darod 20% Rahanweyn 17% Digil 3% Dir 7% Minderheidsclans en andere etnische groepen maken de overige zes procent uit Dit betreft clans zoals de Midgan de Tumal en de Yibir en ander minderheidsgroepen zoals de Somalische Bantoes de Barawa de Benadiri Bajuni en Arabieren Als gevolg van de burgeroorlog heeft er een grote diaspora plaatsgevonden een van de grootste van het Afrikaanse continent Talen Het Somalisch is de belangrijkste taal die vrijwel overal wordt gebruikt en vrijwel elke inwoner van Somalië kan het spreken Er bestaan echter ook minderheidstalen zoals het Maay dat in het centrale deel van het zuiden van Somalië wordt gesproken door de Rahanweyn-clans en een variant van het Swahili dat gesproken wordt aan de zuidelijke kust Een aanzienlijk deel van de Somaliërs spreekt Arabisch vanwege de islam en Somalië heeft dan ook banden met de Arabische wereld en de Arabische media Religie Vrijwel alle Somaliërs zijn soennitische moslims Dit in contrast met buurlanden Ethiopië en Kenia waar de meerderheid christen is De islam is voor de Somaliërs belangrijk voor hun nationale identiteit Er bestaan ook nog sporen van voor-islamitische religies in Somalië Het land is sinds de oprichting in 1969 lid van de Organisatie van de Islamitische Conferentie OIC In de hoofdstad Mogadishu woonden in de jaren 1970 circa 3300 katholieken en was de stad zetel van een apostolisch vicaris Een wet van 13 januari 1963 verbood christelijke geloofsverkondiging Godsdienstvrijheid is in het huidige Somalië zo goed als afwezig voor niet-moslims Zie ook Religie in het artikel over de Somaliërs De Sorben vormen een West-Slavisch minderheidsgroep die volgens culturele definities maximaal 40000 en volgens taalkundige definitie wellicht nog 10000 inwoners telt in het oosten van Duitsland in de deelstaten Saksen en Brandenburg Ze leven in een gebied de zogeheten Lausitz tussen Berlijn en Dresden met oorspronkelijk een omvang van hemelsbreed 100 bij 50 kilometer Zij spreken hun eigen Slavische taal het Sorbisch die twee varianten kent het Oppersorbisch en het Nedersorbisch De Sorbischtaligen spreken zowel Sorbisch als Duits Hun taal is verwant aan het Tsjechisch en het Pools Geschiedenis Nadat de gebieden ten oosten van de Elbe en Saale in de 10de en de 11de eeuw deel van het Duitse Rijk waren geworden werden ze vooral in de 12de en 13de eeuw door immigranten uit het westen gekoloniseerd zie Oostkolonisatie en gingen de oorspronkelijke Slavische stammen op in een nieuwe Duitstalige bevolking Voor de 16de eeuw was dit assimilatieproces vrijwel overal afgesloten met uitzondering van de Lausitz Daar woonde compact de stam van de Sorben en in hun dichtbevolkte gebied bleef de kolonisatie beperkt tot de steden Na de lutherse hervorming werd het geestelijk leven hier in de eigen taal verzorgd In de 19de eeuw zou het van overheidswege georganiseerde en verplichte onderwijs daar verandering in te weeg brengen en bij de toenemende tweetaligheid waren het openbaar bestuur en de rechtspraak ook steeds minder genoodzaakt van het Sorbisch gebruik te maken In het toenemend Duitse nationalisme kon geen loyale plaats meer zijn voor een niet-Duits sprekende bevolking en dat gold zowel de Sorben als de Polen in de oostelijke provincies van het Duitse Rijk Kerk en staatsonderwijs boden de eigen taal steeds minder ruimte Het aantal Sorbischtaligen nam dientengevolge af van ca 200000 in 1800 tot 100000 rond 1900 en relatief van 80% tot 20% van het aantal inwoners van het oorspronkelijke Sorbische taalgebied Alleen in de Opper-Lausitz even benoorden de stad Bautzen Budyssin bleef een kleiner wordend compact Sorbisch taalgebied bestaan De taalassimilatie vond in de Nederlausitz dat tot Pruisen behoorde en waar Nedersorbisch werd gesproken sneller plaats dan in de Opperlausitz welke tot het tolerantere Saksen behoorde en waar Oppersorbisch werd gesproken De volkstellingscijfers zijn overigens onbetrouwbare indicaties omdat veel Sorbischtaligen het onder druk van de heersende nationale gezindheid gepast vonden om zich als Duitstalig op te geven Dat zou des te meer het geval worden na 1919 toen de nieuwe Tsjechoslowaakse republiek aanspraak deed op het Sorbische ‘stamverwante’ gebied en het Sorbisch daarmee een odium van staatsgevaarlijk kreeg In de tijd van het nationaal-socialisme werd het spreken van Sorbisch in het openbaar verboden en de ca 50-tal culturele verenigingen ontbonden Na 1945 werden die verenigingen onder de paraplu van de communistische eenheidspartij SED en een Sorbische uitgeverij heropgericht Het Sorbisch werd als leervak in ca 140 scholen verplicht gesteld Overigens waren dat er 20 jaar later nog maar 50 toen de verplichting verviel en de ouders zelf mochten bepalen of hun kinderen eraan deel zouden nemen Hoe dan ook door radicaal afstand te nemen van het Duitse nationale verleden toonde de nieuwe DDR haar welwillendheid tegenover haar oostblok-buren Polen en Tsjechoslowakije Vermoedelijk waren er in 1945 nog zo’n 40000 Sorbischtaligen dat wil zeggen tweetaligen waaronder het assimilatieproces overigens ondanks alle overheidsinspanningen onverminderd doorging niet in het laatst door de toename van Sorbisch-Duitse huwelijken en omdat het lokale Sorbischtalige gemeenschapsleven letterlijk werd ondergraven door de grootschalige bruinkoolwinning waarin tientallen dorpen werden opgeheven en afgebroken en hun Sorbische bevolking naar de Duitstalige industrieconcentraties moest verhuizen na 1990 In 1990 werden de Sorbische organisaties als publieke dat wil zeggen SED-gerelateerde organen opgeheven maar privaatrechtelijk heropgericht en ook gesubsidieerd Naar schatting waren er toen nog 20000 Sorbischtaligen die daarna vermoedelijk opnieuw gehalveerd zijn Op hooguit een tiental scholen wensen de ouders Sorbisch taalonderricht voor hun kinderen In het Sorbische culturele leven is het accent verschoven van taal naar folkloristische uitingen De harde kern van de taalgroep vormen nu een handvol roomskatholieke dorpen die hun eigen identiteit eeuwenlang tegenover de lutherse omgeving cultiveerden en dat na 1990 opnieuw konden en wilden vormgeven Enkele duizenden Sorbischtaligen nemen deel aan onderwijs en zijn geabonneerd of lezen in hun taal tijdschriften en boeken Veel meer noemen zich in regionaal-culturele zin Sorb zonder aan een eigen taalleven deel te nemen Dit getalsmatig geringe draagvlak heeft ertoe geleid dat de subsidiëring van Sorbische instellingen na 1990 navenant weer is beperkt De tweetalige plaatsnaamborden worden onverkort gehandhaafd ongeacht of de bevolking ter plaatse nog Sorbisch spreekt De Sorben werden vroeger ook net als alle andere Slavische volkeren Wenden genoemd In tekstboeken over de Middeleeuwen komt deze naam terug als Wendische steden Dit zijn dan echter die steden van de Hanze die aan de Oostzee liggen De vorsten van Mecklenburg-Strelitz en Mecklenburg-Schwerin beroemden zich op hun oeradelijke afstamming van de stamhoofden der slavische Wenden uit de tijd dat hun geslachten de Duitse keizer nog niet als hun leenheer hoefden te erkennen Daarom was er ook een Wendenkroon en een Huisorde van de Wendische Kroon De naam Wenden werd in de tijd van het Duitse nationalisme in toenemende als een diskwalificatie namelijk achterlijkheid gebruikt Zij komt nog steeds als etnografische bepaling voor in tientallen plaatsnamen en streekbenamingen bv Wendischbaselitz Wendland Bronnen F Mětšk Die Stellung der Sorben in der territorialen Verwaltungsgliederung des deutschen Feudalismus Bautzen-Budissyn 1968 G Stone The Smallest Slavonic Nation Londen 1972 D Urban Die Sorbische Volksgruppe in der Lausitz 1949 bis 1977 Marburg 1980 Beroemde Sorben Het betreft hier nationaal bewuste Sorben die hun officiële Duitse naam een Sorbische vertaling gaven Jakub Bart-Ćišinski Jurij Brězan Jurij Chěžka Róža Domašcyna Jurij Koch Mato Kosyk Marja Krawcec Kito Lorenc Jakub Lorenc-Zalěski Mina Witkojc Handrij Zejler Een spion is iemand die op heimelijke en soms illegale clandestiene wijze inlichtingen vergaart Spionnen kunnen werken voor een overheid maar ook voor bedrijven De term spion wordt vooral in de dagelijkse populaire taal gebruikt Terminologie Binnen de inlichtingenwereld wordt het begrip spion alszodanig niet gebruikt maar spreekt men van inlichtingenofficier en agent De inlichtingenofficier is degene die in dienst is van een geheime dienst De agent is een buitenstaander die doorgaans niet op de loonlijst staat maar soms wel een financiële tegenprestatie voor geleverde informatie ontvangt Daarnaast is er nog de informant die zonder tegenprestatie en uit eigener beweging inlichtingen levert aan de officier of de agent Een dubbelspion is een agent die aan beide kanten inlichtingenofficieren van informatie voorziet terwijl een mol een agent is die moedwillig in een vijandige inlichtingenorganisatie infiltreert Kim Philby was een mol hijzelf zei hierover "Ik heb niemand verraden Ik heb altijd dezelfde werkgever en dezelfde opvattingen gehad Ik was gewoon een agent die de tegenpartij moest infiltreren Dat die zo stom was dat niet te doorzien dat is hun zaak" Bekende spionnen Bekende spionnen zijn onder andere Rudolf Abel Aldrich Ames Robert Baden-Powell George Blake Christopher Boyce Eli Cohen Martha Cnockaert Theo Dobbe tijdens de Tweede Wereldoorlog Klaus Fuchs speelde informatie over het Manhattanproject door aan de Sovjet-Unie Robert Hanssen Theo Haze George Koval Huub Lauwers Christiaan Lindemans alias King Kong Mata Hari verondersteld spionne Eugène Michiels Sigismund Payne Best Gary Powers Sidney Reilly Julius en Ethel Rosenberg Amerikaans koppel terechtgesteld als spionnen voor de Sovjet-unie Henk Scheermeijer Charles Louis Schulmeister spion van Napoleon Richard Sorge spion voor de Sovjet-unie Jan van Straelen 1940-1943 Violette Szabo 1921-1945 Frans-Brits geheim agente Anton van der Waals De Cambridge Five Anthony Blunt Guy Burgess John Cairncross Donald Maclean Kim Philby Ré Lemhaouli Marokkaans-Nederlandse politieagent Fictieve spionnen In literatuur geldt het werk The Spy van James Fenimore Cooper uit 1821 als de introductie Ook Charles Dickens weeft een plot rond spionage in zijn A Tale of Two Cities Meer modern gelden vooral de werken van Graham Greene als waarheidsgetrouw Het meer tot de verbeelding sprekende personage James Bond geschreven door het voormalig lid van de Engelse militaire geheime dienst Ian Fleming romantiseerde het publieke beeld van de spion Andere fictieve spionnen 007 Agent 327 Alex Rider Austin Powers Malko Linge Zie ook Contraspionage ECHELON Geheime dienst Spionnetje The Man from UNCLE Literatuur Dulles Allen W 194x 2006 The craft of intelligence The Lyons Press ISBN 1592282970 10 ISBN 9781592282975 13 Haswell Jock 1977 Spies & Spymasters Butler & Tanner Ltd ISBN 0500011788 Polmer Norman & Allen Thomas B 1997 Spy book The Encyclopedia of Espionage Random House ISBN 1853672785 Steve Robert Jos Stevaert was een Belgisch politicus van de Socialistische Partij Anders spa Hij was van 2005 tot 2009 gouverneur van de provincie Limburg Opleiding vorming en personalia Na zijn studie aan de Hogere Hotelschool werd Stevaert in 1972 cafébaas In het midden van de jaren 70 startte hij in Hasselt het alternatieve café Roodhuis op Vervolgens exploiteerde hij een tiental jongerencafés Als een zaak goed draaide liet hij ze door anderen uitbaten maar bleef er wel eigenaar van Op 28 januari 2006 huwde hij met Marleen Beys met wie hij reeds dertig jaar samenwoonde Politieke carrière Gemeenteraadslid en gedeputeerde Steve Stevaert zou door de Limburgse socialistische voorman Willy Claes binnengeloodst zijn in de lokale en later in de Limburgse politiek Hij werd gemeenteraadslid in Hasselt en later op zijn 36ste gedeputeerde van de provincie Limburg bevoegd voor onder meer jeugdzaken en milieu-aangelegenheden In die functie werd hij onder meer voorzitter van het Limburgs intercommunaal elektriciteitsbedrijf Interelectra Stevaert betrok deskundigen uit onder meer Greenpeace als consulenten bij zijn beleid en bouwde met diverse Limburgse projecten aan een rood-groen imago Dit werkte meermaals op de zenuwen van de toenmalige grotere coalitiepartner CVP in de Limburgse deputatie en stuitte toen nog regelmatig op openlijke weerstand in eigen gelederen Stevaert werd in die periode ook samen met andere Limburgse socialisten genoemd in een schandaal rond de Limburgse Reconversiemaatschappij LRM de provinciale investeringsmaatschappij van Limburg die ontstond bij de sluitingen van de Limburgse mijnen Harde bewijzen tegen hem ontbraken echter en de zaak werd geseponeerd Volgens de krant Het Belang van Limburg werd onderzoeksrechter Gutschoven onder druk gezet Een en ander zou kaderen in de tolerantie die ook het Agustaschandaal en de UNIOP-affaire veroorzaakte Voor de gemeente- en provincieraadsverkiezingen van 1994 nam Stevaert het voortouw voor de vorming van paarse coalities in Limburg Er kwam een paars-gele Limburgse deputatie SP-PVV-VU De CVP verdween voor het eerst sinds mensenheugenis uit de meerderheid van de Limburgse provincieraad Burgemeester Dankzij een verkiezingsoverwinning werd Steve Stevaert in 1995 de eerste socialistische burgemeester van Hasselt Hij kreeg daarmee in 1997 landelijke bekendheid door het lanceren van gratis openbaar vervoer in Hasselt Bij zijn aantreden had hij een ruime coalitie gevormd een afspiegelingscollege maar zonder het Vlaams Blok en verhoogde meteen de gemeentebelastingen om de stadskas uit de rode cijfers te halen Zo kon hij onder meer investeren in beter en ook gratis openbaar stadsvervoer om verkeerscongestie in en rond het stadscentrum tegen te gaan en de aanleg van een derde ringweg rond Hasselt te voorkomen Dit gratis-beleid werd aanvankelijk door veel verkeersdeskundigen op gemengde gevoelens onthaald en er vielen termen als links populisme in de politieke commentaar Dit beleid diende later wel als voorbeeld voor gelijkaardige initiatieven in binnen- en buitenland Zijn bijnaam Steve Stunt had hij onder meer hieraan te danken Zijn handelsmerk was het gezellig socialisme Minister Van 1995 tot 1998 zetelde Stevaert na een verkiezingsoverwinning in het Vlaams Parlement Door het ontslag van Louis Tobback in 1998 verving hij Luc Van den Bossche als viceminister-president van de Vlaamse regering en Vlaams minister van Openbare Werken Vervoer en Ruimtelijke Ordening Regering-Van den Brande IV In die periode werd hij nationaal bekend en berucht door de spectaculaire afbraak van een aantal villa's die door hun bouw of verbouwing herhaaldelijk als zware bouwovertreding veroordeeld waren Hiermee zette Stevaert een streep onder het gedoogbeleid dat in Ruimtelijke Ordeningszaken bestond in Vlaanderen Na de verkiezingen van 13 juni 1999 werd hij viceminister-president en Vlaams minister van Mobiliteit Openbare Werken en Energie in de paars-groen-gele Vlaamse regering-Dewael I tot 24 maart 2003 Daarna volgde hij Patrick Janssens op als voorzitter van de spa besteedde in die functie veel tijd aan het vervrouwelijken en moderniseren van zijn partij terwijl hij als rustig parlementslid weer in het Vlaams Parlement zetelde Gouverneur In functie In juni 2005 volgde hij Hilde Houben-Bertrand CVP op als gouverneur van de provincie Limburg Hij is daarmee de vijftiende Limburgse gouverneur en de eerste van socialistische strekking Caroline Gennez volgde hem op aan het hoofd van de spa als tijdelijke voorzitter tot aan de voorzittersverkiezing na de zomer Toen werd Johan Vande Lanotte voorzitter Naar eigen zeggen kwam het voortijdig terugtreden uit de nationale politiek er omdat hij geen overgangsfiguur voor de Limburgse provincie wilde installeren In interviews werd ook discreet verwezen naar vermoeidheid en gezondheidsproblemen In juni 2006 verklaarde Stevaert dat dreigende hartproblemen hem dwongen zich terug te trekken uit de actieve politiek In zijn beleidsrede 2007 pleitte Stevaert voor een verregaande samenwerking tussen de beide Limburgen Limburg in België en Limburg in Nederland door hem West- en Oost-Limburg genoemd In dit verband stelde hij "Grenzen zijn littekens uit een ver verleden zij verarmen het denken en remmen ontwikkelingen en vernieuwing af Onze voorsprong schuilt in een schaalsprong Laat ons in Limburg die horde nemen Ook Nederlands Limburg is een sterk merk Samen zijn we onklopbaar we moeten ons in Europa profileren als één regio Zo’n grote Limburgse regio is een heel uitdagend Europees concept we kunnen uitgroeien tot een Europese kwaliteitszone van de hoogste klasse" De gouverneur vroeg de betrokken overheden om de administratieve en bureaucratische obstakels uit de weg te ruimen zodat ze de samenwerking tussen burgers bestuurders en ondernemers niet langer bemoeilijken Verder bepleitte hij op economisch vlak de uitbouw van de Alberthaven langs het kanaal Ondernemers spoorde hij aan om resoluut de weg in te slaan van het maatschappelijk verantwoord ondernemen MVO Hij bleef echter als gouverneur tegen de geplogenheden in nog politiek actief Zo schopt hij in februari 2009 de spa nog een geweten door haar te verwijten te veel afstand genomen te hebben van de burger Het kaviaarsocialisme van Gennez tegenover het meer linkse arbeidersgehalte van Erik De Bruyn bereikt hiermee een hoogtepunt Bij de bekendmaking van de kieslijsten blijkt Caroline Gennez het pleit gewonnen te hebben Ontslag Op verkiezingszondag 7 juni 2009 vlak na het sluiten van de stembureaus werd bekend bij monde van zijn woordvoerder dat Steve Stevaert zijn ontslag indiende als gouverneur Zijn ontslag ging effectief in op 19 juni 2009 Eerste arrondissementscommissaris Herman Meers werd aangesteld als waarnemend gouverneur totdat de opvolging geregeld zou zijn Persoonlijke kenmerken en invloed Stevaert was algemeen bekend om zijn oneliners zijn haperend en bedachtzaam discours en zijn zangerig Limburgs accent Hij werd door vele tegenstanders gezien als een handig strateeg Zo was hij de liberale regeringspartner op fiscaal vlak te vlug af door in 2001 het initiatief te nemen tot het afschaffen van het Vlaamse kijk- en luistergeld en het afschaffen van de zogenaamde pestbelastingen te promoten In 2003 behaalde de spa die inmiddels een kartel was aangegaan met het links-liberale Spirit een verkiezingsoverwinning bij de federale parlementsverkiezingen Bij de verkiezingen voor het Vlaams parlement in 2004 kon Stevaert dit succes echter niet herhalen Hij slaagde er ook in de Vlaamse groene partij en coalitiepartner Agalev in ademnood te krijgen met zijn herhaalde aanbod tot nauwe organisatorische samenwerking Tijdens een groen verkiezingscongres werd hij daarom betiteld als het schijnheilig paterke van Hasselt een uitspraak die door de congresgangers met veel applaus werd onthaald Steve Stevaert werd in linkse milieus gezien als een autoritair ingesteld partijleider De Antwerpse schrijver Tom Lanoye in die periode mentor van de Vlaamse groenen vergeleek Stevaert in dit opzicht met de vroegere socialistische voorman Jos Van Eynde die naast partijvoorzitter onder andere ook de Antwerpse socialistische krant Volksgazet leidde en in de socialistische familie geen tegenstand of kritiek jegens zijn beleid duldde Communicatieadviseur Noël Slangen architect Alfredo De Gregorio en mediaspecialist en directeur van TV-Limburg Ernest Bujok behoren tot zijn intimi Steve Stevaert was vrijmetselaar lid van de werkplaats La Tolérance van de Grootloge van België Andere functies Stevaert was tot 28 november 2008 voorzitter van de bestuursraad van de verzekeringsmaatschappij Ethias De € 30000 die aan het voorzittersmandaat vast hingen schonk hij naar eigen zeggen weg aan een goed doel In januari 2010 wordt Steve Stevaert gekozen als voorzitter van de raad van bestuur van de Vlaamse netbeheerder Infrax Hij bekleedde in de jaren 90 die functie in het Limburgse nutsbedrijf Interelectra één van de zuivere intercommunales die Infrax stichtten in 2006 Op 14 januari 2011 werd Stevaert bestuursraadslid van Elia de Belgische hoogspanningsnetbeheerder Zijn benoeming kon gezien worden als een vertegenwoordiging van de publieke sector in de raad van beheer van Elia< ref> In het voorjaar van 2010 werd Stevaert aangezocht als voorzitter van de raad van toezicht van het Dinh Vu Industrial Zone project in de Vietnamese havenstad Hai Phong een gebied van 1200 hectare dat ontwikkeld werd door een internationaal consortium met de beursgenoteerde vennootschappen Ackermans & van Haaren en Groep CFE investeringsmaatschappij SBI BMI en de Hasseltse Groep Machiels< ref> Het project begon in 1997 en is uitgegroeid tot het belangrijkste petrochemisch centrum in het noorden van Vietnam Stevaert moest er onder meer over waken dat de haven geen hypotheek legt op de eilanden in de Ha Long Baai UNESCO-werelderfgoed De goede contacten die Steve Stevaert onderhield met het communistische regime op Cuba leidden begin januari 2011 tot plannen voor een popconcert op het eiland De organisatie zou voor een groot deel voor rekening komen van partijgenoot en Vlaams Parlementslid Chokri Mahassine tevens organisator van Pukkelpop en Rimpelrock< ref> In januari 2011 werd Stevaert benoemd tot voorzitter van de culinaire gids GaultMillau Benelux voor een periode van 3 jaar Begin december 2011 kondigde Stevaert zijn terugtrekking aan uit het publieke leven Hij nam ook ontslag uit al zijn openbare mandaten zoals bij Elia en Infrax< ref> In juli 2013 werd hij aangesteld als voorzitter van EthiasCo een nieuwe coöperatieve vennootschap die de bedoeling heeft het kapitaal van Ethias te versterken< ref> Overlijden Op 2 april 2015 raakte bekend dat Stevaert zich moest verantwoorden omtrent een verkrachtingszaak Vierenhalf jaar eerder zou hij zich aan een vrouw hebben vergrepen en begin 2013 had zij een klacht tegen hem ingediend Hij zou nog voor de zomer voor de rechtbank moeten verschijnen Stevaert bleek later die dag vermist te zijn Zijn jas en fiets werden aan het Albertkanaal aangetroffen Enkele uren later werd hij met behulp van sonar in datzelfde kanaal dood teruggevonden echter is er voorlopig geen zekerheid of er sprake is van zelfdoding en of deze een gevolg is van de aanklacht Verschillende bronnen vermelden dan ook dat er nog externe factoren een rol hebben gespeeld die tot deze tragische daad leidden Onderscheidingen minister van Staat 2004 Commandeur in de Leopoldsorde KB 11 juni 2004 Politieke loopbaan 1982-1989 provincieraadslid in Limburg 1988-1995 gemeenteraadslid in Hasselt 1989-1995 gedeputeerde van de provincie Limburg 1995-2005 burgemeester van Hasselt 1995-1998 Vlaams volksvertegenwoordiger 1998-1999 viceminister-president van de Vlaamse regering en Vlaams minister van Mobiliteit en Ruimtelijke Ordening 1999-2003 viceminister-president en Vlaams minister van Mobiliteit Openbare Werken en Energie 2003-2005 voorzitter van de spa 2003-2005 Vlaams volksvertegenwoordiger 2005-2009 gouverneur van de provincie Limburg Bibliografie Hij schreef met auteur Jan De Zutter ook enkele boeken Steve op de rooster Steve honderduit Ander geloof Naar een actief Pluralisme in Vlaanderen over religie Koken met Steve kookboek Syrië officieel de Arabische Republiek Syrië is een land in het Midden-Oosten Het grenst in het westen aan de Middellandse Zee in het noorden aan Turkije in het oosten en zuidoosten aan Irak in het zuiden aan Jordanië en in het zuidwesten aan Libanon en Israël Een deel van Syrië de Golanhoogvlakte is door Israël bezet De Eufraat doorsnijdt het land van noordwest naar zuidoost De hoofdstad is Damascus Andere grote steden zijn Aleppo Homs Hama en Latakia De moderne Syrische staat werd opgericht na de Eerste Wereldoorlog als een Frans mandaatgebied Het kreeg onafhankelijkheid in april 1946 De post-onafhankelijkheids-periode was tumultueus en een groot aantal militaire staatsgrepen en pogingen tot staatsgrepen in het land vond plaats tussen 1949 en 1971 Tussen 1958 en 1961 had Syrië een unie met Egypte die beëindigd werd door een militaire coup De president van Syrië is Bashar al-Assad die zijn vader Hafiz al-Assad na diens dood in 2000 opvolgde Syrië behoort tot de Arabische Liga maar is geschorst per 16 november 2011 en meer dan 2 miljoen mensen het land heeft doen ontvluchten Naam De naam Syrië is afgeleid van de oude Griekse naam voor Syriërs of die de Grieken zonder onderscheid toepasten op de Arameeërs en Assyriërs Anderen geloven dat het afkomstig is van Siryon de naam die de Sidoniërs aan de Hermon berg gaven< ref> Nochtans de ontdekking van de Çineköy inscriptie in 2000 ondersteunt de theorie dat de term Syrië afgeleid is van Assyrië De naam Syrië werd van de oudheid tot de Eerste Wereldoorlog gebruikt voor het gebied tussen de hele oostkust van de Middellandse Zee de Levant en de Eufraat Dit Groot-Syrië omvatte dus ook de huidige staten Libanon Jordanië Israël Palestina plus aangrenzende streken in Turkije Geschiedenis van Syrië Syrië ligt in de zogenaamde Vruchtbare Halve Maan en kende vele oude beschavingen zoals Mari Ebla Ugarit en die van de Amorieten Hettieten Babyloniërs Arameeërs en andere Syrië werd achtereenvolgens veroverd en bestuurd door de Perzische Achaemeniden die in de 4e eeuw v Chr verslagen werden door Alexander de Grote Zijn opvolgers de Seleuciden regeerden enkele eeuwen In 63 v Chr veroverde de Romeinse generaal Pompeius Syrië De Romeinen maakten het gebied tot een provincia van hun rijk Syria In de late oudheid bleef het gebied een twistpunt tussen de Romeinen en de Perzische Sassaniden Antiochië was de traditionele uitvalsbasis van de Romeinse legers in hun veldtochten tegen de Perzen De Limes Arabicus vormde de grens met de Perzen Nisibis nu net over de grens met Turkije gelegen vormde de belangrijkste grensplaats tussen het Romeinse Rijk en het Perzische rijk In de 7e eeuw veroverden de Arabieren het land tijdens de Slag bij de Jarmuk in 636 De Arabische dynastie van de Omajjaden regeerde vanuit Damascus ruim een eeuw over het Arabische Rijk De Omajjaden bouwden de beroemde Omajjadenmoskee in Damascus In 749 werden de Omajjaden verslagen door de Abbasiden en verloor Damascus zijn belangrijke betekenis Het centrum van de islamitische macht verschoof naar Mesopotamië Het gebied wat nu Syrië is werd in de 11e eeuw veroverd door de Turkse Seltsjoeken vervolgens door de tot de islam bekeerde Mongolen de Egyptische Mamelukken en in de zestiende eeuw door de Ottomanen De Ottomanen zouden blijven regeren tot aan de Eerste Wereldoorlog In de Eerste Wereldoorlog veroverden de geallieerden Fransen en Engelsen gesteund door Arabische opstandelingen het gebied Gedurende een korte tijd was Syrië een onafhankelijk koninkrijk maar al snel werd het een mandaatgebied van de Fransen die Syrië bezetten en de afsplitsing van Libanon bewerkstelligden Dit werd overeengekomen op de Conferentie van San Remo Het Syrische leger werd de genadeklap toegebracht in de Slag bij Maysaloun op 24 juli 1920 Het oorspronkelijke Franse mandaatgebied Syrië bevatte naast het huidige Libanon ook de Republiek Hatay voorheen bekend als de Sandjak van Alexandretta Dit gebied is de huidige Turkse provincie Hatay Op dat laatste gebied maakte Syrië aanspraak tot na het overlijden van president Hafez al-Assad De Fransen bleven in Syrië tot 1946< ref> Geschiedenis van het christendom in Syrië Syrië wordt wel de bakermat van het christelijk geloof genoemd omdat de apostel Paulus hier zijn zendingstocht door Klein-Azië begon Bekend uit het Bijbelboek Handelingen van de apostelen is het verhaal dat Paulus de joodse christenvervolger op weg naar Damascus een visioen kreeg zich bekeerde en vervolgens het christendom ging prediken In Syrië vindt men de vroegste christelijke kerken zoals de Huiskerk van Dura Europos Thans is circa 10 procent van de bevolking christen In het bergstadje Ma'loula 50 kilometer van Damascus spreken de christelijke inwoners nog de taal die Jezus gesproken zou hebben het Aramees In de rotskerkjes van de kloosters gewijd aan de heiligen Sergius en Taqla hangen oude iconen die regelmatig worden uitgeleend voor belangrijke tentoonstellingen in Europa Na de islamitische verovering van Syrië in 636 baden moslims en christenen zij aan zij tot 705 In die tijd leefde ook de christelijke theoloog en laatste kerkvader Johannes Damascenus die een belangrijke rol speelde aan het hof van de kalief In 705 werd de Kerk van Johannes de Doper afgebroken en vervangen door de Omajjadenmoskee Hier worden ook de relieken van Johannes de Doper vereerd Voor moslims is Johannes net als Jezus een belangrijke profeet De volgende patriarchaten zijn in Damascus gevestigd het oosters-orthodoxe Patriarchaat van Antiochië het oosters-katholieke patriarchaat van de Melkitische Grieks-katholieke Kerk en het patriarchaat van de Syrisch-orthodoxe Kerk Onafhankelijke Syrische Republiek In 1946 werd Syrië onafhankelijk Onafhankelijk Syrië werd een republiek die gesteund door de Sovjet-Unie toenadering zocht tot andere Arabische landen Van 1958 tot 1961 vormde Syrië een staatkundige eenheid met Egypte als de Verenigde Arabische Republiek VAR In 1961 maakte een militaire coup een einde aan de VAR In 1963 kwam de Ba'ath-partij via een nieuwe staatsgreep aan de macht in Syrië In 1967 werd Syrië betrokken in de Zesdaagse Oorlog tussen een Arabische coalitie en Israël Syrië verloor de Golanhoogten aan Israël Aan de politieke instabiliteit kwam een einde toen in 1970 Hafiz al-Assad een coup pleegde en president werd Al-Assad behoorde tot een etnische en religieuze minderheid de Alawieten Hij bleef president tot zijn dood in 2000 Deelname aan de Jom Kipoeroorlog in 1973 en inmenging in de Libanese Burgeroorlog 1975-1990 leverden weinig tastbaar resultaat op maar Syrië bleef wel een machtsfactor in de regio Het terugkrijgen van de Golanhoogten van Israël op welke manier dan ook blijft een hoofddoelstelling van de buitenlandse politiek naast een oplossing van het Arabisch-Israëlisch conflict en het vergroten van de invloed in Libanon Op 2 februari 1982 had een van de zwartste paginas van de moderne Syrische geschiedenis plaats in de stad Hama een bolwerk van de Moslimbroederschap Deze laatsten waren tegen de seculiere socialistische Baath-regering Zij konden rekruteren uit de soennitische meerderheid van de bevolking terwijl de Syrische Ba'ath-regering steunde op een alawitische minderheid van ongeveer 10% De Moslimbroederschap ging ook gewelddadig te werk In februari 1982 kon zelfs van een gewapende opstand gesproken worden President Assad ging de strijd met de Moslimbroederschap aan Dit leidde tot een opstand die bloedig de kop werd ingedrukt Het leger maakte met artillerie en bulldozers een deel van Hama met de grond gelijk Er werden ongeveer 20000 mensen gedood Sindsdien is er geen sprake meer geweest van enige serieuze oppositie Na de dood van Hafiz in 2000 nam zijn zoon Bashar al-Assad de macht over Bashar volgde op dat ogenblik een specialisatie tot oogarts in Londen Oorspronkelijk was zijn oudere broer Bassel al-Assad bestemd om vader Hafiz op te volgen maar hij overleed vóór zijn vader bij een auto-ongeluk onderweg naar het vliegveld Bashar al-Assad bleef in grote lijnen het beleid van zijn vader voortzetten Ten tijde van de Irakoorlog vluchtten Irakezen naar Syrië om het escalerende sektarische geweld tussen sjiieten en soennieten en het verzet tegen het nieuwe regime na de val van Saddam Hoessein te ontvluchten Nadat eind 2010 in Tunesië demonstraties begonnen en daarbij Ben Ali werd verjaagd verspreiden de demonstraties zich door de hele regio waaronder in Syrië Volgens de oppositie werd er door de regering op vreedzame demonstranten geschoten In november 2011 dreigde de Arabische Liga Syrië met sancties vanwege het "hardhandig neerslaan van de protesten" Assad verklaarde in november 2012 tegenover RT dat er in Syrië geen sprake is van een Syrische burgeroorlog maar van pogingen tot buitenlandse inmenging door regionale en internationale grootmachten salafistisch extremisme en van terrorisme tegen de staat Hij verklaarde nooit onder buitenlandse druk afstand te zullen doen van het presidentschap tenzij via algemene vrije verkiezingen door de Syrische bevolking in 2014 President Assad verklaarde tegenover de Armeens-Russische journaliste in Syrië te willen blijven leven en ook sterven Tevens verklaarde hij de weg van onderhandelingen met geweldloze oppositiepartijen en geleidelijke democratische transitie te willen volgen om zo niet de weg vrij te laten voor islamistische extremisten en „imperialistische plannen met het Midden-Oosten en de belangrijke en olierijke Arabische wereld In 2014 werden er presidentsverkiezingen gehouden waarbij ook andere kandidaten dan Assad mochten meedoen hij won die verkiezingen volgens de Syrische autoriteiten met 887% van de stemmen Staatsinrichting en politiek Staatsinrichting Syrië is volgens de grondwet van 2012 een seculiere democratische staat De Arabische Republiek Syrië maakt deel uit van de Federatie van Arabische Republieken en van het "Arabisch Vaderland" Weliswaar zijn vrijheid van meningsuiting van godsdienst en persoonlijke vrijheid in de grondwet gegarandeerd maar in de praktijk wordt Syrië sterk autocratisch geregeerd De Syrische geheime dienst Moeghabarat wordt alom gevreesd Men heeft in de grondwet een clausule ingevoerd die bepaalt dat de president een moslim moet zijn waarbij een imam moest verklaren dat een alawiet een moslim is Hafez al-Assad was immers een alawiet De belangrijkste politieke partij van Syrië is de Arabische Socialistische Baath-partij Tot nu toe is de president van de republiek altijd ook secretaris-generaal van de Baath-partij geweest De Baath-partij is een seculiere partij die zich beroept op de Arabische tradities islamitische joodse en christelijke en de Arabische eenheid Voorheen streefde de Baath-partij naar een socialistische maatschappij-opbouw De Baath-partij de Arabische Socialistische Partij en andere nationalistische en sociaaldemocratische partijen maken deel uit van een alliantie het Nationaal Progressief Front NPF Het NPF zou de massa verenigen en het Arabische ideaal een Arabisch vaderland dichterbij proberen te brengen De alliantie wordt gedomineerd door de Baath-partij De Volksraad het parlement of majlis wordt om de vier jaar gekozen door alle volwassen Syriërs Het staatshoofd van Syrië is de president Sinds 2000 is dit Bashar al-Assad De president wordt om de zeven jaar gekozen en kon tot 2012 telkens herkozen worden In dat jaar vond er een grondwetswijziging plaats waardoor er een termijnlimiet van twee keer zeven jaar van kracht werd Bij het enige referendum over de huidige president en de vijf referenda over de vorige president vader Hafez al-Assad waren er geen tegenkandidaten De president heeft voor een groot deel de uitvoerende macht in handen Het kabinet werd tot 23 juni 2012 voorgezeten door een minister-president Muhammad Naji al-Otari In het voorjaar van 2011 neemt het kabinet van de minister-president ontslag wegens aanhoudende betogingen voor meer democratie Bashar al-Assad stelt Adel Safar oud-minister van Landbouw aan om een nieuwe ministerploeg te presenteren Op 23 juni 2012 presenteerde Syrië een nieuw kabinet onder leiding van premier Riyad Farid Hijab Leger De president van Syrië is opperbevelhebber van de Syrische strijdkrachten die bestaat uit 400000 manschappen bij volledige mobilisatie Het leger maakt gebruik van dienstplichtigen Mannen dienen in het leger zodra ze 18 jaar worden De verplichte periode nam steeds meer af in 2005 van twee en een half jaar tot twee jaar in 2008 tot 21 maanden en in 2011 tot anderhalf jaar Ongeveer 20000 Syrische soldaten zaten in Libanon tot 27 april 2005 toen de laatste Syrische troepen het land verlieten na bijna drie decennia dat wil zeggen sinds de Syrische inmenging in 1976 in de Libanese Burgeroorlog Syrië ontving financiële steun van Arabische Golfstaten als gevolg van haar deelname aan de Perzische Golfoorlog tegen Irak die een aanzienlijk deel van haar militaire uitgaven dekte Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 lang de belangrijkste leverancier van training materiaal en krediet voor de Syrische troepen heeft het vermogen van Syrië om moderne militaire uitrusting aan te schaffen bemoeilijkt Het heeft een arsenaal van surface-to-surface raketten Bestuurlijke indeling Syrië is onderverdeeld in 14 gouvernementen die weer zijn onderverdeeld in 61 districten die verder zijn onderverdeeld in sub-districten Buitenlandse betrekkingen Syrië heeft nauwe banden met de landen van de Arabische Liga met Iran en met Rusland Iran steunt Syrië vanwege het feit dat de president en zijn familie tot de sjiitische alawieten behoren De banden met Rusland gaan terug tot ver in de tijd van de Sovjet-Unie Rusland heeft een marinebasis in de Syrische havenplaats Tartous Rusland steunt Syrië vaak binnen de Verenigde Naties De Europese Unie onderhield banden met Syrië de Europese Unie helpt na het Barcelona-proces landen rond de Middellandse Zee financieel De Europese Unie bleef kritisch op de Syrische mensenrechtensituatie Ook de Verenigde Staten en Syrië onderhouden diplomatieke betrekkingen Recent hebben de Amerikanen aangegeven dat zij graag zien dat Bashar al-Assad vertrekt en de VS erkennen hem niet meer als staatshoofd Syrië heeft geen diplomatieke relaties met Israël maar af en toe vonden via een bemiddelaar wel gesprekken plaats met de Israëliërs Ten slotte onderhoudt Syrië nauwe banden met de Libanese Hezbollah Tot 2012 onthield Syrië een nauwe band met het Palestijnse Hamas deze werd echter verbroken nadat Hamas haar steun voor de Syrische rebellen verklaarde Mensenrechten Volgens verschillende organisaties worden in Syrië regelmatig mensenrechten geschonden De noodtoestand die tot april 2011 van kracht was gaf de politie en de geheime diensten de macht om mensen op te pakken en zonder vorm van proces op te sluiten Amnesty International heeft gerapporteerd dat in zowel de gevangenissen van de rebellen als de regering wordt gemarteld Demografie Bevolking Syrië kent zoals zijn buurlanden een zeer diverse bevolkingssamenstelling < ref> In de 20e eeuw is de bevolking van Syrië zo goed als vertwintigvoudigd Talen Arabisch is de officiële taal en het Syrisch-Arabisch is de meest gesproken taal Koerdisch wordt veel gesproken in de Koerdische gebieden van Syrië Veel hoger opgeleide Syriërs spreken ook Frans of Engels Onder de Armenen en Turkomannen wordt ook Armeens respectievelijk een Turks dialect gesproken Voor de opkomst van het Arabisch was Aramees de lingua franca van de regio en deze taal wordt nog steeds gesproken door Arameeërs en Assyriërs Het Syrisch wordt nog steeds gebruikt in de liturgie van enkele kerken Bijzonder is ook dat het Westers neo-Aramees nog steeds wordt gesproken in het dorpje Ma'loula en enkele buurdorpjes Religie Van de bevolking is 74% moslim en 16% christen< ref> In afwijking van de meeste andere Arabische landen is de islam geen staatsgodsdienst maar wel de publieke religie en de sharia is een belangrijke bron van het Syrische recht De identiteit van Syrië is echter vanouds nadrukkelijk Arabisch en pas in de tweede plaats islamitisch Christenen hebben tijdens de regeerperiodes van de beide Assads grote vrijheid genoten en de inheemse kerken kunnen relatief gemakkelijk nieuwe kerken bouwen Het grootste deel van de moslims 74% van de Syrische bevolking behoort tot de soennitische moslims Daarnaast zijn er andere islamitische minderheden waartoe 16% van de bevolking behoort De islamitische minderheden zijn de alawieten een stroming die vaak tot de sjiieten gerekend wordt waartoe ook president Assad behoort ook noessairi's genoemd circa 7% en de ismaëlieten circa 15% Er zijn ook druzen circa 2% De christenen vormen tegenwoordig 10% van de bevolking decennia geleden was hun bevolkingsaandeel veel hoger maar vormen al eeuwenlang geen bevolkingsmeerderheid meer zoals in Libanon wel Zie hiervoor het artikel Syrisch christendom Zij behoren zowel tot de Oosters-orthodoxen tot de Oriëntaal-orthodoxen als tot de Oosters-katholieken Er zijn alzo leden van het Grieks-orthodox patriarchaat van Antiochië de Syrisch-orthodoxe Kerk de Assyrische Kerk van het Oosten de Armeens-apostolische Kerk de Maronitische Kerk de Melkitische Grieks-katholieke Kerk de Armeens-katholieke Kerk de Chaldeeuws-katholieke Kerk de Syrisch-katholieke Kerk Daarnaast zijn er nog Rooms katholieken en protestanten 13 denominaties waarvan de nationaal-evangelische synode de grootste is Er was een kleine maar maatschappelijk belangrijke joodse gemeenschap circa 1500 leden overgebleven met synagoges in Damascus Aleppo en Kamishli Sinds de stichting van Israël in 1948 is de joodse populatie in Syrië aanmerkelijk geslonken In 2010 woonden er naar schatting iets meer dan twintig joden in het land< ref> Eeuwenlang en zeker gedurende de twintigste eeuw leefden de verschillende confessionele en godsdienstige groepen vreedzaam naast elkaar en waren de betrekkingen goed Spanningen met de joodse gemeenschap liepen op na de Zesdaagse Oorlog van 1967 Tijdens de Syrische burgeroorlog die begon in 2011 kwam het in Homs en Hama tot sektarisch geweld van de grotendeels soennitische opstandelingen onder wie salafistische islamistische strijders uit andere landen tegen alawieten druzen en christenen minderheden die als trouw aan het bestaande Assad-bewind golden Evenwel is ook een aanzienlijk deel van de soennitische moslims in Syrië gematigd Economie Syrië is geclassificeerd door de Wereldbank als een "lagermiddeninkomen land" Syrië blijft afhankelijk van de olie- en landbouwsector De oliesector levert ongeveer 40% van de exportopbrengsten De landbouwsector is verantwoordelijk voor ongeveer 20 procent van het BBP en 20 procent van de werkgelegenheid De oliereserves zullen naar verwachting afnemen in de komende jaren en Syrië is al een netto-importeur van olie In de Syrische kustwateren in de Middellandse Zee is vanaf 2009 een groot aantal gasvelden gevonden Sinds de burgeroorlog begon kromp de economie met 35 procent en is de Syrische pond gedaald tot een zesde van zijn vooroorlogse waarde De belangrijkste uitvoerproducten van Syrië zijn onder andere ruwe olie geraffineerde producten ruwe katoen kleding fruit en granen Het grootste deel van de Syrische invoer van grondstoffen zijn essentieel voor de industrie auto's landbouwmachines en zware machines Voor burgeroorlog hoopte de regering om nieuwe investeringen in de toeristische aardgas en de dienstensector aan te trekken door zijn economie te diversifiëren en de afhankelijkheid van olie en de landbouw te beperken Inkomsten uit het toerisme zijn drastisch gedaald de hotelbezettingsgraad daalde van 90 procent voor de oorlog tot minder dan 15 procent in mei 2012 Ongeveer 40 procent van alle werknemers in de toeristische sector heeft zijn baan sinds het begin van de oorlog verloren De Syrische handel met Rusland Griekenland en tot de opstand Turkije is aanzienlijk Vanouds wordt veel exporthandel door Syriërs bedreven via Beiroet in Libanon Vervoer Syrië heeft drie internationale luchthavens Damascus Aleppo en Lattakia die dienen als knooppunten voor Syrian Air en ook worden gebruikt door verschillende buitenlandse maatschappijen De meerderheid van de Syrische vracht wordt vervoerd door Chemins de Fer Syriens de Syrische spoorwegmaatschappij die aansluit met Turkse Staatsspoorwegen Voor een relatief onderontwikkeld land wordt de spoorweginfrastructuur in Syrië goed onderhouden met veel expressdiensten en moderne treinen Het wegennet in de Syrië is 69873 km lang inclusief 1103 km snelwegen het land heeft ook 900 km bevaarbare maar economisch niet significante vaarwegen Bezienswaardigheden en toerisme Syrië heeft vele historische bezienswaardigheden Enkele hoogtepunten zijn De hoofdstad Damascus waarschijnlijk de oudste bewoonde stad ter wereld De historische stad Palmyra in het Arabisch bekend als Tadmur De historische stad Bosra De historische stad Aleppo Andere steden en dorpen Ar-Raqqah Hama Homs Izra Latakia Maloula Saydnaya Archeologische sites Ain Dara Amrit Apamea Canatha Dode steden Dura Europos Ebla Halabiyeh Hosn Suleiman Kalb Lose Mari Mushabbak Philopopolis Qalat Semaan Resafa Ugarit Kruisvaardersburchten Krak des Chevaliers Burcht van Al Marqab Burcht van Saladin Chastel Blanc Safita Tartous Moskeeën Grote moskee van Damascus Grote moskee van Aleppo Saida Zeinab moskee Galerij Zie ook Monumenten op de Werelderfgoedlijst Syrië van A tot Z Lijst van staatshoofden van Syrië De Syrische burgeroorlog of de Opstand in Syrië wordt gevormd door een gewapende opstand en protesten van diverse groepen en facties onder de bevolking van Syrië zowel de democratische oppositie en achtergestelde verarmde provinciale soennieten als politieke islamisten salafisten en andere radicaal-soennitische strijders De regering van de Syrische president Bashar al-Assad zet hard in om de gewapende opstanden neer te slaan De protesten begonnen op 15 maart 2011 De opstand werd beïnvloed door de andere protesten en opstanden in de regio die bij elkaar de Arabische Lente worden genoemd en is ongekend voor het land De betogers vroegen om politieke hervormingen een einde aan de overheersing van de Ba'ath-partij meer burgerrechten en het einde van de noodtoestand die al sinds 1963 bestaat De opstand heeft allerlei vormen aangenomen met marsen en hongerstakingen De opstand werd na de eerste maanden gewelddadig vanuit NAVO-lidstaat Turkije en vanuit het noorden van Libanon vooral uit Tripoli begonnen soennitische legerdeserteurs samen met Syrische islamisten uit de Syrische Moslimbroederschap en salafisten een gewapende strijd tegen het Syrische leger de Syrische politie en de regering van president Bashar al-Assad< ref> Tijdens de oorlog hebben de Syrische Koerden kans gezien om een autonoom gebied te realiseren genaamd Ro­ja­va In juni 2014 deed zich in de Syrische burgeroorlog een verandering voor het werd meer een onderdeel van het streven van de militanten van de Islamitische Staat in Irak en de Levant IS naar een kalifaat Door het geweld moesten veel Syriërs vluchten Zij vluchtten binnen Syrië maar later steeds meer naar andere landen In 2013 waren 4 miljoen Syriërs binnen Syrië gevlucht en 2 miljoen naar de omringende landen vooral naar Libanon en Irak Het aantal doden in de burgeroorlog passeerde volgens een VN schatting in januari 2015 de grens van 220000 onder wie zowel regeringssoldaten militieleden politiemannen gewapende opstandelingen als talloze burgers< ref> Belangrijkste gebeurtenissen Andere landen mengden zich niet in het conflict westerse landen de Verenigde Staten het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk kozen wel partij voor de rebellen Iran en Rusland kozen partij voor de regering van Bashar al-Assad Eerder in Libië tijdens de oorlog daar hadden landen van de NAVO wel met luchtaanvallen de oppositie tegen de regering van Moammar al-Qadhafi gesteund Hoewel de oppositie tegen Bashar al-Assad daar wel op hoopte gebeurde dat in de Syrische burgeroorlog niet De steden die het meeste door de oorlog werden getroffen waren Aleppo en Homs Alle bewoners zijn Aleppo ontvlucht< ref> In augustus 2013 werden voorsteden van Damascus getroffen door een aanval met chemische wapens Artsen zonder Grenzen noemde op 24 augustus 3600 gewonden en 355 doden< ref> Op 7 april 2014 werd de Nederlander Frans van der Lugt in zijn woonplaats Homs vermoord< ref> Context De heersende familie al-Assad behoort tot de alawieten een aftakking van sjiitische islam die ongeveer 6 tot 12 procent van de Syrische bevolking omvat De alawieten hebben met steun van andere minderheidsgroepen in Syrië en van de seculiere Ba'ath-partij de Syrische veiligheidsdiensten vast in hun greep Dit veroorzaakt een "diepe afkeer" onder de islamistische soennieten in Syrië< ref> Volgens de seculiere Syrische overheid strijdt het Syrische leger uitsluitend tegen gewapende demonstranten en tegen gewapende bendes van soennitische politieke islamisten Deze groepen bestaan uit veel salafisten maar ook uit wahabieten Het regime van president Assad heeft in 2012 en 2013 meermaals een vreedzame dialoog met de democratische oppositie beloofd in geval de gewapende opstand werd beëindigd maar de protesten en opstand gingen door Tot onderhandelingen is het nooit gekomen Een aantal religieuze en etnische minderheden is door de burgeroorlog in een moeilijke situatie terechtgekomen Onder het Assad-regime waren christenen druzen Koerden sjiitische moslims en Turkomannen in staat in relatieve vrede te leven zonder te worden vervolgd zoals dat in andere landen in het Midden-Oosten voorkomt Deze minderheden vrezen te worden onderdrukt in een mogelijk toekomstig islamistisch Syrië onder leiding van de Moslimbroederschap of zelfs van salafisten De Koerden hebben tijdens de burgeroorlog een autonoom gebied in het noorden van Syrië opgezet genaamd Ro­ja­va dat door de regering-Assad wordt geduld Met name christenen zijn tot dusverre het slachtoffer van sektarisch geweld van rebellen van de radicaal-soennitische wahabitische en salafistische kant Sommige christelijke groepen hebben inmiddels eigen milities gevormd om hun woonwijken te beschermen tegen de radicale islamistische facties onder de rebellen De soennitische grootmoefti van Damascus is regeringsgetrouw Tussen de grote groep gematigde soennitische moslims in Syrië onderling is er minder spanning dat zijn de soefi's de soennitische elite in de grote steden en de talrijke religieuze minderheidsgroepen De meeste soldaten zowel dienstplichtigen als beroepssoldaten in het Syrische regeringsleger van president Bashar al Assad zijn immers ook soennieten hoewel Syrische alawieten en christenen nog vaak het hogere officierskorps en de geheime diensten domineren Sinds juli 2012 zijn de soennitische moslims in de meerderheid in de regering van Syrië terwijl de heersende president Assad zelf één van twee alawitische moslims is De Syrische burgeroorlog heeft ook regionale aspecten gezien de spanningen tussen de mohammedaanse groepen onderling tussen alawieten sjiieten enerzijds en soennieten en tussen moslims met christenen druzen Koerden en Turkomannen Deze laatste groepen hebben sterke banden met hun volks- en geloofsgenoten in aangrenzende landen Turkije steunt de Turkomannen met humanitaire hulp< ref> De Hezbollah heeft ook milities en wapens naar Syrië gestuurd Alle drie staan onder sjiitische leiding Verloop 2011 Als reactie op het bloedig neerslaan van protesten dreigde buurland Turkije op 15 november 2011 met het stopzetten van de elektriciteitsvoorziening aan Syrië< ref> De Syrische veiligheidsdiensten doodden honderden betogers volgens de regering gewapende rebellen en sluipschutters die zich tussen demonstranten hadden verscholen en op ambtenaren en politiemannen hadden geschoten Secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon veroordeelde het geweld als "onaanvaardbaar" De opstandelingen vormden in de herfst van 2011 het Vrij Syrisch Leger om de opstand gewapend te ondersteunen Dit leger voerde in 2011 en later in 2012 aanvallen uit tegen gasleidingen en legerposten Op 17 november werd Syrië geschorst als lid van de Arabische Liga Saoedi-Arabië en Qatar hadden daartoe het voorstel gedaan de andere ministers van Buitenlandse Zaken van die Liga hadden met dat voorstel ingestemd Op 27 november 2011 legde de Arabische Liga sancties op aan Syrië omdat de regering weigerde het geweld tegen haar eigen burgers te staken 2012 President Assad beloofde democratische hervormingen en een nationale dialoog Op 12 januari 2012 kondigde hij aan dat in maart 2012 een volksraadpleging met deelname van alle stemgerechtigde Syrische burgers zou worden gehouden Dit referendum ging om voorgestelde democratische veranderingen in de grondwet van Syrië< ref> Kofi Annan werd benoemd in het conflict als speciale gezant voor de Verenigde Naties en de Arabische Liga Hij stelde een zespuntenplan op dat een einde aan het geweld moest maken en dat door Syrische autoriteiten werd aanvaard In april 2012 stuurde de VN-Veiligheidsraad volgens resolutie 2042 van die raad dertig waarnemers die moesten toezien op het staakt-het-vuren Wanneer dat werd nageleefd zou een volwaardige waarnemingsmissie worden gestuurd Op 21 april 2012 werd de VN-Toezichtsmissie voor Syrië de UNSMIS met 300 militaire waarnemers opgericht Dat geschiedde volgens resolutie 2043 Deze missie eindigde op 19 augustus 2012 In augustus 2012 werd Kofi Annan vervangen door Lakhdar Brahimi als speciaal gezant Op 29 maart nam het gehele Syrische kabinet onder druk van betogingen ontslag Op 26 april riep de VS alle Amerikaanse burgers op Syrië te verlaten Op 25 april trok het Syrische leger met tanks en pantservoertuigen de wijken van de zuidelijke stad Daraa het centrum van het verzet in De betreffende stadswijken werden geïsoleerd van de buitenwereld water en elektriciteit werden afgesloten en door de veiligheidsdiensten werden bloem en voedsel geconfisqueerd De stad werd beschoten door de militairen om de demonstraties de kop in te drukken; Op 29 april verdween de 13-jarige Hamza al-Khatib tijdens een betoging in Daraa Eind mei bleek dat hij was gemarteld en doodgeschoten Hij groeide vervolgens uit tot een symbool van de opstand onder met name soennitische betogers< ref> Vanaf 5 mei begon het leger zich geleidelijk uit de stad Daraa terug te trekken en op 8 mei bereikte het Syrische leger Tafas en ook in Tel Kalakh werd gewelddadig opgetreden waarbij het Syrische leger op mensen schoot die richting Libanon vluchtten In augustus 2012 waarschuwde Barack Obama de president van de Verenigde Staten Syrië geen chemische wapens te gebruiken Dat zou voor de Verenigde Staten een reden zijn hun leger tegen het regime van al-Assad in te zetten Soennitische deserteurs uit het Syrische leger hadden in oktober 2011 met steun van premier Erdogan in oostelijk Turkije het Vrij Syrisch Leger VSL opgericht om de opstand te ondersteunen In Soedan en andere Arabische landen protesteerden salafistisch-soennitische en andere soennitische islamisten tegen de seculiere Syrische regering uit solidariteit met de Syrische betogers en opstandelingen Op 3 oktober 2012 kwamen vijf Turkse staatsburgers in de voornamelijk etnisch Koerdische stad Ceylanpınar door mortiergranaten om het leven Deze granaten waren vanuit Syrië afgevuurd en over de grens afgezwaaid Bij wijze van vergelding beschoten de Turkse strijdkrachten enkele Syrische doelen en militaire bases van het Syrische leger In de Libanese in een maronitisch-christelijke wijk van de hoofdstad Beiroet kwamen op 19 oktober 2012 bij een zware bomaanslag acht mensen om onder wie het hoofd van de geheime dienst Volgens de autoriteiten raakten tachtig mensen gewond De Libanese autoriteiten gingen ervan uit dat deze aanslag was gericht tegen de pro-Saoedische soennitische geheime dienstchef al-Hassan Hij leidde onder meer het onderzoek naar de moord op premier Hariri in 2005 De uitkomst was dat Syrië en de pro-Iraanse sjiitische groepering Hezbollah waarschijnlijk achter die aanslag in Beiroet zaten Op 20 oktober 2012 bood premier Mikati van Libanon het ontslag van zijn regering aan na de bloedige bomaanslag van de vrijdag ervoor President Suleiman vroeg Mikati voorlopig aan te blijven Deze terroristische actie deed de spanningen in Libanon oplopen waardoor het risico op een uitbreiding van de burgeroorlog in Syrië naar Libanon werd gevreesd Libanon kent evenals Syrië een verscheidenheid aan minderheden die in het verleden al meerdere malen in interne gewapende conflicten waren verwikkeld< ref> Op 3 november 2012 reden drie Syrische tanks de Golanhoogvlakte in Israël diende daarop een klacht in bij de Veiligheidsraad< ref> Begin november 2012 ontmoetten vertegenwoordigers van de oppositie elkaar in Qatar om tot een nieuwe samenwerking te komen Dit leidde niet tot het resultaat dat de oppositie had gewenst Op 16 november 2012 kwamen in Aleppo bij een aanslag op een Syrisch-Orthodoxe kerk 20 mensen om het leven Op 28 november 2012 ontploften in Damascus twee autobommen in een district bewoond door christenen en druzen Daarbij kwamen 10 mensen om het leven en raakten er 83 mensen gewond< ref> In december 2012 was de erkenning van de Syrische Nationale Raad toegenomen Er werd nog steeds geprobeerd om via diplomatieke weg tot vrede te komen< ref> Verder werd in december 2012 duidelijk dat de Syrische burgeroorlog steeds meer tot een sektarisch conflict was geworden waarin de alawitische sjiitische minderheid in conflict was verwikkeld met de soennitische meerderheid De andere Syrische religieuze en etnische minderheden de christenen druzen Koerden en Turkomannen probeerden zich daarbij neutraal op te stellen Daarbij was er ook steeds duidelijker sprake van buitenlandse inmenging in dit conflict waarbij Irak Iran Hezbollah en Rusland de regering steunden terwijl het westen en de Arabische staten de rebellen steunden 2013 Begin januari 2013 waren er hevige gevechten bij de vliegvelden in het noorden van Syrië Deze gevechten begonnen op 2 januari In Taftanaz in de provincie Idlib vielen de opstandelingen het militair vliegveld aan dat door het Syrische leger werd gebruikt om met helikopters luchtaanvallen uit te voeren Aan dit offensief nam ook de groepering Jabhat al-Nusra deel Op 6 januari 2013 hield Assad een televisietoespraak over deze burgeroorlog Hij noemde de opstandelingen "de vijanden van God En de vijanden van God gaan naar de hel" De internationale gemeenschap reageerde afwijzend op de toespraak De opstandelingen leken weer terreinwinst te boeken< ref> De VN-hulporganisatie voor Palestijnse vluchtelingen in het Midden-Oosten de UNRWA verzocht president Abbas van Palestina om Palestijnse vluchtelingen uit Syrië op te nemen Deze waren voor de Syrische rebellen gevlucht uit hun vluchtelingenkampen omdat zij de kant van het Syrische staatshoofd Bashar al Assad hadden gekozen De Palestijnse leider in Ramallah weigerde alle Palestijnse vluchtelingen op Palestijns gebied Begin 2013 leek het er ook op dat er binnen etnische en religieuze minderheden spanningen optraden tussen voor- en tegenstanders van de regering Zo ontstonden er milities die voor of tegen de regering streden In januari en februari 2013 slaagden de rebellen erin een belangrijke dam in het noorden militaire vliegvelden en olievelden van Syrië te bezetten< ref> Er vonden bloedige zelfmoordaanslagen door het Al Nusra-front en door strijders van de Al-Tawhid Brigade van het Vrij Syrisch Leger plaats Burgers en enkele soldaten van het regeringsleger lieten het leven hierbij De gewapende oppositie pleegde in toenemende mate zelfmoordaanslagen tegen regeringsdoelen en tegen burgerdoelen Ook in Damascus namen de gevechten in hevigheid toe Eind maart 2013 veroverden de opstandelingen de stad Da'el in het zuiden Venezuela ondersteunde de Syrische regering met brandstof en door bij de Verenigde Naties ten gunste van de Syrische regering te kiezen In april en mei 2013 slaagden de opstandelingen erin verder gebied op de regering te veroveren De regering begon in mei echter met een tegenoffensief nu ook openlijk gesteund door Hezbollah Door dit tegenoffensief lukte het de regering om strategische posities terug te veroveren De Verenigde Staten en Rusland kwamen ook overeen een nieuwe vredesconferentie in Zwitserland te organiseren De oppositie kon het echter niet eens worden niet over de samenstelling van haar vertegenwoordiging en ook niet over de vraag of ze deel zou nemen aan de vredesconferentie Er vonden schermutselingen plaats in Libanon in het grensgebied maar ook in Tripoli In Libanon liepen de spanningen tussen de verschillende minderheden ook steeds verder op door de openlijke steun van Hezbollah aan de Syrische regering Hezbollah sprak nu van een existentiële strijd waarbij haar overleven afhankelijk was van het overleven van de Syrische regering Op 15 juni 2013 besloot Egypte alle diplomatieke banden met de regering-Assad te verbreken< ref> Na de revolutie in 2013 waarin president Morsi een Moslimbroeder werd afgezet werden de diplomatieke banden hersteld en de ambassades heropend In augustus vluchtten veel Syriërs naar Irak Op 21 augustus kwam de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties in een speciale zitting bijeen na een zwaar bombardement op voorsteden van de hoofdstad Damascus waarbij chemische wapens waren gebruikt De Syrische autoriteiten ontkennen hieraan schuldig te zijn Artsen zonder Grenzen noemde op 24 augustus 3600 gewonden en 355 doden Op 26 augustus op hun eerste werkdag werden de inspecteurs van de Verenigde Naties die de taak hadden vast te stellen of inderdaad chemische wapens waren gebruikt beschoten door sluipschutters De VN dienden een klacht in bij de Syrische regering en bij de oppositie Daarna ging het erom dat met name de westerse landen Syrië zouden aanvallen Met een dergelijke aanval moet duidelijk worden gemaakt dat een land dat chemische wapens inzet daarvoor wordt gestraft 28 augustus zei de NAVO-secretaris-generaal Rasmussen dat verschillende bronnen erop wezen dat het Syrische regime verantwoordelijk was voor het gebruik van de chemische wapens De Amerikaanse en de Franse regering waren daar al zeer stellig over Andere westerse landen waaronder België en Nederland maar vooral Rusland en China zeiden dat eerst de uitslagen van de proeven uitgevoerd door de inspecteurs van de Verenigde Naties moesten worden afgewacht Op 29 augustus kwam de BBC met beelden van verbrandde slachtoffers als gevolg van aanvallen met brandbommen Tijdens de top van de G20 in Sint-Petersburg stonden Obama en Poetin de president van Rusland lijnrecht tegenover elkaar over de vraag dat het westen in dit geval Syrië mocht aanvallen De ministers van Buitenlandse Zaken van de landen van de Europese Unie wezen Syrië aan als de schuldige van de met chemische wapens uitgevoerde aanvallen< ref> Al-Assad getrouwe aanhangers vormden een menselijk schild bij doelen die bij de aanvallen door de westerse landen als vergelding voor de chemische aanvallen zouden kunnen worden gekozen 10 september werd het christelijke stadje en bedevaartsoord Ma'loula door Jabhat al-Nusra en het Vrij Syrisch Leger aangevallen 11 september werden er beelden te zien dat Iraanse militairen voor de Syrische regering met de oorlog meededen< ref> 14 september kwamen de ministers Kerry van de Verenigde Staten en Lavrov van Rusland in Genève tot een akkoord over de manier waarop de chemische wapens uit Syrië zouden worden weggehaald Dat moet in 2014 gebeuren< ref> Aanvankelijk had Kerry gezegd dat Syrië nog een Amerikaanse aanval kon afwenden wanneer Syrië de chemische wapens zou inleveren Na diplomatie van Poetin stemde Syrië daarmee in Hiermee bekende Syrië over chemische wapens te beschikken De Europese landen begonnen met het opnemen van vluchtelingen Duitsland heeft gezegd in 2 jaar 5000 mensen op te nemen In vergelijking met de in het totaal meer dan 6 miljoen ontheemden gaat het om kleine aantallen Veel van hun leefden in dergelijke omstandigheden dat er onder de kinderen ziekte met name polio uitbrak< ref> In oktober waren de Verenigde Staten en Rusland het erover eens dat de vredesbesprekingen door moesten gaan Eind oktober zeiden deze inspecteurs dat de regering van Syrië geen gifgas meer zou kunnen maken De strijd ging door waardoor de situatie in Syrië steeds slechter werd Het Syrische leger en de rebellen veroverden om beurten dorpen op elkaar Op 21 oktober wordt het stadje Sadad veroverd door strijders van Jabhat al-Nusra Toen de stad op 28 oktober werd heroverd door het Syrische leger werden de lichamen van 45 vermoorde christenen gevonden Enkele kerken waren gedurende deze periode geplunderd In november zette het regeringsleger in het Qalamoun-gebergte aan de rand met de grens met Libanon op de verbinding tussen Damascus en Homs een offensief in tegen de rebellen< ref> In december heeft kennelijk het regeringsleger zogenaamde barrel bombs op Aleppo gegooid Eerder waren over het gebruik van dergelijke bommen ook al berichten in de media verschenen Boven bewoond gebied deze bommen afgooien is dermate onnauwkeurig dat het in strijd is met het internationaal humanitair recht 2014 Begin 2014 kenmerkt zich door een hevige strijd tussen Soennitische rebellen FSA en Islamitisch Front en salafisten Jabhat al-Nusra IS De salafisten profileren zich steeds vaker als voornaamste rebellengroep Dit conflict heeft ook betrekking op een strijd in Irak tussen dezelfde salafisten en de sjiitische Iraakse regering In januari kwamen berichten in het nieuws dat in de gevangenissen in Syrië sinds het begin van burgeroorlog 11000 gevangenen waren overleden Zij waren geen natuurlijke dood gestorven maar ofwel door ondervoeding ofwel door geweld omgekomen Op 14 april presenteerde Human Rights Watch een rapport waarin dit werd bevestigd< ref> Onderhandelingen tussen de regering en de rebellen in Genève hadden weinig resultaat Tot 9 februari waren 800 mensen geëvacueerd< ref> In maart heeft de Turkse luchtmacht een Syrische straaljager boven haar grondgebied neergehaald< ref> Op 7 april werd de Nederlandse jezuïet Frans van der Lugt 1938-2014 in zijn woonplaats Homs doodgeschoten Ondanks de inspanningen van de inspecteurs van de Verenigde Naties belast met het opsporen van chemische wapens werd op 12 april op de plaats Kafr Zita in het district Hama een aanval met chemische wapens uitgevoerd De Syrische staatstelevisie schreef de aanval toe aan de groepering Jabhat al-Nusra en meldde dat het om chloorgas ging maar gaf niet aan hoe zij tot die laatste conclusie kwam Sinds de aanvallen met chemische wapens in augustus 2013 zouden er al meer aanvallen met chemische wapens zijn geweest Op 2 mei werd er een akkoord bereikt tussen de Syrische regering en rebellen over de terugtrekking van de rebellen uit de stad Homs< ref> Het staakt-het-vuren zou 48 uur duren De Verenigde Naties zouden dan ook hulp leveren aan de inwoners van de stad Het regeringsleger slaagde er steeds meer in Aleppo nog in handen van de rebellen te omsingelen Het regeringsleger bombardeerde in het bezette Aleppo ziekenhuizen Artsen die in handen van het regeringsleger vielen werden vermoord Sinds een jaar eerder was het overgrote deel van de inwoners de stad ontvlucht< ref> Op 3 juni werden er presidentsverkiezingen in Syrië gehouden De rebellen deden niet mee aan de verkiezingen Diezelfde maand begonnen de militanten van de Islamitische Staat in Irak en de Levant IS hun strijd voor een kalifaat Deze strijd had internationaal een grotere invloed dan de Syrische burgeroorlog De aandacht in de pers verschoof naar de strijd tegen IS In de stad Hama vielen bij een aanslag met een autobom meer dan 30 doden Jabhat al-Nusra eiste de verantwoordelijkheid voor die aanslag op< ref> 23 juni 2014 deed de OPCW de mededeling dat de laatste chemische wapens uit Syrië waren weggehaald< ref> De invloed van de expansie van de IS en de daaruit voortkomende oorlog op het verloop van de Syrische burgeroorlog is niet duidelijk 1 oktober werd in Homs een aanslag op een school gepleegd 30 van de 39 slachtoffers waren kinderen De aanslagen vonden plaats in een wijk waar overwegend alawieten wonen een religieuze minderheid waartoe ook president Assad behoort< ref> In de tweede helft van december gaf Assad toestemming geneesmiddelen naar de door de rebellen bezette delen van Aleppo te brengen< ref> Het aantal burgerdoden in 2014 bedroeg meer dan 75000 Het leger van Assad was van oorspronkelijk 325000 tot 150000 soldaten gekrompen Daar kwam bij dat hij door de dalende olieprijzen minder kon besteden Hij heerste vooral nog in de steden op het platteland was zijn macht minder geworden Nog 40 % van het land en 65 % van de bevolking vielen onder zijn bestuur 2015 Op 18 januari kwamen bij een raketaanval van het Israëlische leger op een groep Hezbollahstrijders in de Syrische Golan zes Hezbollahstrijders en een hoge Iraanse generaal om het leven De generaal Mohammad Ali Allahdadi was ter plekke om het Syrische regime te adviseren in de strijd tegen salafistische opstandelingen Humanitaire hulp Sinds 2012 is de Nederlandse hulporganisatie Don't forget Syria actief in Syrië In april 2013 hielden de Samenwerkende Hulporganisaties een inzamelingsavond op televisie In België zamelde het consortium Syrië 1212 geld in Deze organisatie bundelt de gezamenlijke inspanning van Caritas International Handicap International Oxfam Solidariteit Dokters van de Wereld en UNICEF België< ref> Er worden tot op de dag van vandaag ruim 17 miljoen Syrische vluchtelingen opgevangen in vluchtelingenkampen in Turkije Het land heeft al meer dan 35 miljard euro aan hen besteed Sommige Syrische gewonden worden in Israëlische ziekenhuizen behandeld Nederland heeft ongeveer 250 vluchtelingen uit Syrië opgenomen In de drie jaar dat de burgeroorlog duurt zijn 34 medewerkers van de Syrische Rode Halve Maan om het leven gekomen Sinds het begin van de crisis in 2012 doneerde het Nederlandse Rode Kruis ongeveer € 25 miljoen aan de Rode Halve Maan Voor ongeveer € 27 miljoen werd aan goederen geleverd waaronder dekens ambulances en voedselpaketten Ongeveer € 39 miljoen werd voor noodhulp aan gevluchtte Syrieërs in andere landen uitgegeven Vrijwillige strijders uit België en Nederland Tot maart 2013 waren er naar schatting 100 Nederlandse en 200 Belgische vrijwillige strijders vertrokken naar Syrië zowel personen uit immigrantengroepen als tot de islam bekeerde autochtonen Eind maart verschenen ook de eerste berichten van omgekomen Nederlanders en Belgen De Nederlandse Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid NCTV Dick Schoof verhoogde de alarmfase voor de dreiging van terrorisme< ref> In België ging het vooral om jonge strijders uit Vlaanderen De burgemeesters van Vilvoorde Mechelen en Antwerpen trokken dan ook gezamenlijk aan de alarmbel en pleitten voor de intrekking van de Belgische nationaliteit bij de terugkeer van de jongeren Minister van Binnenlandse Zaken Joëlle Milquet ging in mei 2013 naar Turkije voor overleg en verscherpte de controles op de Belgische luchthavens om ervoor te zorgen dat niet nog meer strijders naar Syrië zouden gaan om daar te vechten< ref> In augustus 2013 kwam het bericht in het nieuws dat eerder een uit België afkomstige strijder was gesneuveld< ref> Sinds het begin van de Syrische burgeroorlog zijn volgens NCTV Schoof in een periode van twee jaar 169 personen uit Nederland vertrokken om in Irak en Syrië als jihadist te vechten Hiervan zouden er begin 2015 een twintigtal zijn omgekomen en een dertigtal zou zijn teruggekeerd Sinds het begin van de opmars van de Islamitische Staat ISIS is hun aantal toegenomen Het is onduidelijk dat zij Assad steunen De dader van de schietpartij in het Joods Museum van Brussel op 24 mei 2014 zou in 2013 in Syrië hebben gevochten Externe links 24 februari 2014 uitgezonden op Nieuwsuur winnaar De Tegel 2014< ref> Texel uitspraak in het Tessels en meestal ook in de standaardtaal Tessel is het grootste Nederlandse Waddeneiland Het behoort tot de provincie Noord-Holland De gemeente Texel beslaat het gehele eiland plus het onbewoonde eilandje Noorderhaaks De naam van het eiland is al terug te vinden in de historische gouw Texla De oppervlakte van de gemeente is 58596 km² waarvan het grootste gedeelte 41614 km² binnen- en buitenwater het landoppervlak is slechts ongeveer 170 km² De gemiddelde lengte van Texel is 20 km en de gemiddelde breedte 8 km Texel heeft inwoners bron CBS Van de beroepsbevolking van ruim 3500 mensen werkt ca 17% in de landbouw De eerste bewoning van Texel vond mogelijk plaats tijdens het Mesolithicum 8000-4500 v Chr; archeologen hebben daarvoor aanwijzingen gevonden Uitspraak De naam wordt doorgaans uitgesproken als Tessel; de bewoners heten Tesselaars Hiernaast wordt de naam van het eiland echter vaak door bewoners zelf ook uitgesproken als Teksel De uitspraken "Tessel" en "Teksel" worden dus naast elkaar gebruikt De uitspraak Tessel komt door een klankwet waarbij ooit het consonantcluster "ks" dat nog steeds in de oorspronkelijk Friese spelling van Texel als "x" gebruikt wordt in het Nederlands tot "s" gereduceerd werd Deze klankwet is ook opgetreden in bijvoorbeeld de woorden vos Fries Foks en wissel Fries Wiksel Geschiedenis De oudste bewoners konden geen dijken aanleggen Zij vestigden zich op de opgestuwde keileemruggen de hogere delen van het eiland Bij opgravingen vond men sporen van bewoning uit de middensteentijd 8000 4500 jaar v Chr Veel later ontstonden op deze hogere delen Den Burg De Waal Den Hoorn Oosterend en De Westen In 1415 kreeg Texel stadsrechten< ref> Tweede Wereldoorlog In november 1944 werden na oproepen en een razzia 806 Texelse mannen van 18 tot 35 jaar door de Duitse bezetter voor dwangarbeid afgevoerd naar Assen Tot eind maart 1945 moesten zij daar dwangarbeid verrichten bij antitankversperringen Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Texel bezet en in gebruik voor de Duitse kustverdediging Atlantikwall en radaropsporing met een bezetting van ongeveer 400 Duitsers Er lag ook een Georgisch infanteriebataljon dat in februari 1945 was gekomen om een Kaukasisch bataljon af te lossen Dit 822e Georgische Bataljon bestond uit krijgsgevangenen van het oostelijk front Het ging om 800 Georgiërs In de nacht van 5 op 6 april 1945 vielen zij de Duitse soldaten op Texel aan Naar schatting zijn toen 400 Duitsers omgebracht Uiteindelijk zijn in de zogenaamde Russenoorlog 565 Georgiërs 120 Texelaars en ongeveer 800 Duitsers om het leven gekomen Andere bronnen noemen 2000 gesneuvelde Duitsers De schade aan bezittingen op Texel was zeer groot Pas op 20 mei 1945 werd Texel bevrijd Texel wordt daarom ook wel Europa's laatste slagveld genoemd Er is nu een Georgische begraafplaats vernoemd naar de aanvoerder van het Georgiërs Loladze De Duitsers werden eerst begraven op een gedeelte van de algemene begraafplaats in Den Burg In 1949 gingen hun resten naar de Duitse militaire begraafplaats in Ysselsteyn gemeente Venray De 228 overlevende Georgiërs zijn naar de Sovjet-Unie teruggekeerd Geografie Plaatsen binnen de gemeente Het grootste dorp en teven de hoofdplaats van de gemeente is Den Burg midden op het eiland In het zuiden van Texel liggen Den Hoorn en 't Horntje het laatste bevindt zich aan het Marsdiep Oudeschild Oosterend en Oost bevinden zich aan de oostkant van het eiland De Koog is gelegen naast de duinen in het westen die de plaats scheiden van de Noordzee en in het noorden van de gemeente ligt De Cocksdorp Andere dorpen op Texel zijn Zuid-Eierland tussen Den Burg en De Cocksdorp en De Waal net ten oosten van Den Burg Verder zijn er nog een aantal buurtschappen namelijk Texel en Eierland Het huidige eiland Texel bestaat eigenlijk uit twee eilanden het zuidelijke Texel ontstaan door de Allerheiligenvloed van 1170 en het noordelijker gelegen Eierland In 1630 werd de Zanddijk voltooid die beide Waddeneilanden met elkaar verbond In 1835 richtte de uit Antwerpen afkomstige Nicolas Joseph De Cock samen met enkele andere heren een NV op die de kwelder tussen Eierland en Texel zou inpolderen voor agrarisch gebruik In de nieuw aangelegde polder Eierland werd in 1836 ook een dorp gesticht dat aanvankelijk Nieuwdorp heette maar dat later naar hem genoemd werd De Cocksdorp Landschap Het landschap op Texel is rijk en divers Texel heeft behalve polders brede zandstranden duinen en graslanden ook heide bos en kwelders Rond Den Hoorn in het zuiden bloeien in mei grote bollenvelden Nationaal Park Duinen van Texel beheert de zuidpunt van Texel het gebied De Duinen tussen Den Hoorn en De Koog De Dennen De Slufter en De Muy De harde kern van het eiland wordt gevormd door de Hoge Berg die ligt tussen Oudeschild en Den Burg Het is een lage stuwwal ontstaan in het Drenthestadium van het Saalien de op een na laatste ijstijd Het hoogste punt ligt op 15 meter boven NAP Ondanks de bescheiden hoogte kan men van hier af het hele eiland overzien Keileem komt hier dicht aan de oppervlakte Dit vormt een harde voor water ondoordringbare laag Rond de percelen liggen zogenaamde tuunwallen Dat zijn walletjes die uit plaggen zijn opgebouwd Deze tuunwallen vormen samen met de glooiingen van het gebied een door velen gewaardeerd landschap Het gebied is dan ook een landschapsreservaat Op een helling van de Hoge Berg liggen ook het Doolhof een bosje uit 1764 en de Zandkuil Nederlands eerste insectenreservaat Een bijzonder fenomeen is De Slufter een gebied binnen de brede duinketen aan de noordwestkant van het eiland vol kreken en geulen dat in open verbinding staat met de Noordzee Het is ontstaan na de aanleg van de Zanddijk tussen het Oude Texel en Eyerland in 1629 en verschillende mislukte pogingen westelijk hiervan de duinenrij te sluiten Bij vloed loopt een deel van De Slufter onder water en bij eb loopt het water door de geulen weer terug naar zee Daardoor is slibvorming en verzilting ontstaan en moest de vegetatie zich aanpassen Oostelijk van De Slufter ligt de Eijerlandse polder Ertussen ligt de Zanddijk Het buitendijkse natuurgebied de Schorren ligt bij het wantij Eijerland was ooit een eilandje ten noorden van Texel Het werd toen Yerland genoemd Door menselijk ingrijpen het plaatsen van zandvasthoudende beplanting oa helmgras en beschutting werden strand en duinen aan de noordwestkant van Texel verbreed Men begon daarmee in 1629 Tenslotte kon een zanddijk worden aangelegd die de twee eilanden met elkaar zou verbinden In 1846 werd de polder De Eendracht drooggelegd in 1847-1848 de Prins Hendrikpolder en in 1876 de polder Het Noorden Voortdurend moet strijd worden geleverd tegen de kracht van zee en wind Bij zware storm kunnen tientallen of zelfs honderden meters duin worden weggeslagen In 1864 was in het noorden bij De Cocksdorp de vuurtoren Eierland geplaatst op ongeveer 3 km van de zee Nu staat de zee vlak onder de toren die door een asfalthelling en verschillende aangelegde zeeweringen wordt beschermd Het strand is zich nu langzamerhand weer aan het verbreden Ook in het zuidwesten slibt voortdurend materiaal aan Aan de oostkant van Texel loopt een dijk die het eiland beschermt tegen de Waddenzee Het hele duingebied van Texel van de Hors tot aan de vuurtoren vormt het Nationaal Park Duinen van Texel In 2008 besloot de provincie Noord-Holland het duingebied van Texel aan te wijzen als aardkundig monument De status geldt voor de duinen tussen de vuurtoren bij De Cocksdorp en de zuidpunt van Texel De onthulling van het monument vond plaats op 8 oktober 2008 op de Bertusnol één van de hoogste duinpunten van het eiland Noord-Holland kent 17 Aardkundige Monumenten gebieden met unieke aardkundige waarden die planologische bescherming genieten Flora en fauna Texel is een geliefd oord voor vogelliefhebbers Op sommige dagen kan een ervaren vogelaar wel honderd verschillende soorten waarnemen Er broeden in het voorjaar vooral in de duingebieden ongeveer 80 verschillende vogelsoorten maar in totaal zijn zo'n 300 soorten op Texel waargenomen De Muy een duingebied tussen De Koog en De Slufter is een beschermd gebied; het is de broedplaats van de oudste lepelaarkolonie van Nederland Andere opvallende vogelsoorten op Texel zijn de dwergstern en de velduil De zilvermeeuw komt er in grote aantallen voor De vegetatie is rijk en gevarieerd De fauna minder vanwege de geïsoleerde ligging van het eiland Toch leven er nog hermelijnen bruine ratten 5 muizensoorten konijnen hazen kleine amfibieën als kikkers bruine kikker en heikikker rugstreeppadden en watersalamanders Vlinders op Texel oa de atalanta distelvlinder Sint-jacobsvlinder duinparelmoervlinder en sinds 1995 het groentje Duizenden insectensoorten zijn op het eiland waargenomen Cultuur Folklore Texel heeft diverse folkloristische gebruiken Op 12 december wordt Ouwe Sunderklaas gevierd Dit is een restant van het Sinterklaasfeest zoals dat werd gevierd voordat het in de 19e eeuw werd verburgerlijkt In alle dorpen wordt er gespeuld Speulen wil zeggen dat een bepaald plaatselijk nieuwsfeit van het afgelopen jaar wordt nagespeeld en in een bepaald daglicht gesteld Dat speulen gebeurt gemaskerd zodat de speulers niet te herkennen zijn De hele nacht wordt er verder gefeest waarbij er veel drank vloeit Voorheen werd er ook een dergelijk feest gevierd op 5 december ofwel Nieuwe Sunderklaas; dit is thans zo goed als verdwenen ten gunste van de pakjesavond van het vasteland Verwante feesten vindt men nog wel op de andere Waddeneilanden Op de zaterdag vóór Pinksteren wordt op Texel net als elders in Noord-Holland het Luilak-feest gevierd Bij dit feest is het de bedoeling dat de jongen de ouden wekken Vanaf 'n uur of vier in de morgen trekt de jeugd de straten op en begint daar kabaal te maken Belletjelellen met zeep de ramen bekladden en door de brievenbus schreeuwen zijn manieren om de ouden uit bed te krijgen Hoewel het feest door vandalisme een slechte naam heeft gekregen is het in oorsprong een vredelievend Germaans feest dat tot doel had het begin van de lente te vieren Volgens sommigen heeft het kabaalmaken ooit de bedoeling gehad boze geesten te verdrijven maar zeker is dit niet Het is waarschijnlijker dat het kabaal altijd al gediend heeft als wekmiddel de jongen wekken de ouden om hen de ontluikende natuur de schoonheid van de lente te tonen Erg vredig dus allemaal Het hoeft geen betoog dat het feest voor de Texelse jeugd een veel prozaïscher karakter heeft Op 30 april wordt de meierblis aangestoken Dat zijn grote vuren van afval- en snoeihout Deze vuren worden aan het begin van de avond aangestoken Sommigen poffen in dit vuur hun aardappels Ook raakt het gebruik meer in zwang om de gezichten zwart te maken met het as Volgens folkloristische deskundigen is de meierblis een restant van een Germaans gebruik om met vuren de geesten van de winter te verdrijven In 2003 waren er ongeveer 110 meierblissen op Texel Op 11 november wordt Sint Maarten gevierd Hierbij gaan kinderen met een lampion in de hand langs de huizen Er wordt aangebeld en een lied gezongen waarbij de bewoner de kinderen beloont met snoep fruit of kleingeld Verder zijn er ook de vertellingen van Sommeltjes die bij De Waal zouden wonen in de Sommeltjesberg Deze vriendelijke lieden zouden 's nachts het zilverwerk van de Texelaars komen oppoetsen Het geloof in Sommeltjes kwam ook voor op Wieringen daar echter heten de aardmannetjes Sammelkes Naast Sommeltjes waren ook andere bovennatuurlijke wezens aanwezig op het eiland althans volgens de verhalen Kinderen werden vaak bang gemaakt met verhalen over de tientóóners Deze tientóóners bleken achteraf helemaal niet zo griezelig te zijn het ging hier om gewone mensen tienteners Wel echt eng was Heintje Vaar een wezen dat zich in sloten en poelen ophield en kinderen die te dicht aan het water kwamen bij de enkels greep en onder water trok Deze Heintje Vaar was een typische boeman en verhalen over hem zijn in verschillende vormen algemeen en dus niet specifiek Tessels Dialect Een deel van de Texelaars spreekt een eigen dialect Dit dialect het Tessels wordt vooral in de buitendorpen gesproken en nauwelijks nog in Den Burg en De Koog Het Tessels lijkt sterk op het Wierings het dialect van het voormalige eiland Wieringen en beide zijn deze dialecten varianten van het West-Fries zie ook Eiland-West-Fries Zelfs met Zeeuws en West-Vlaams zijn er opvallende gelijkenissen op te merken Het Tessels is dan ook een typisch kustdialect dat als Ingvaeoons beschouwd kan worden Het dialect is conservatief de Nederlandse ij en ui klinken nog als ie en uu zoals dat in het Middelnederlands het geval was Zo wonen weune Tesselaars in een huus en wordt dat huus tegen de zee beschermd door een diek Andere kenmerken van het Tessels zijn weglating van ge- bij voltooide deelwoorden dat hei'k deen dat heb ik gedaan en het uitspreken van sk- op plekken waar het Nederlands sch heeft staan skéép schaap Verder bijzonder is dat het Tessels twee ee-klanken onderscheidt een gespannen ee als in AN beer en een ongespannen ee als in AN beek etc Het onderscheid tussen deze klanken is historisch Ook bij de oo bestaat zo'n onderscheid maar dit onderscheid is historische niet meer zuiver in het Tessels heeft de gespannen oo de overhand gekregen op de ongespannen oo De grammatica van het Tessels heeft veel gemeen met die van het Fries Volgens sommigen zou het Tessels dan ook van Oudfries zijn afgeleid Vaak wordt het dialect als een overgangsdialect tussen Fries en Hollands beschouwd Typisch Fries zijn constructies van het type hee het staan bleve waarbij bleve een voltooid deelwoord is en niet zoals in het Nederlands een infinitief hij is blijven staan Of het Tessels in de toekomst behouden zal blijven is onzeker Het Tessels begint steeds meer van haar eigenaardigheden te verliezen Het lijkt erop dat het dialect zich zal aansluiten bij de algemene omgangstaal van Noord-Holland Het dialect wordt dan vervangen door regiolect Texelse schapenkaas In de 16e eeuw en in de 17e eeuw was de Texelse schapenkaas door z'n bijzondere smaak al wereldbekend Naast de normale witte kaas werd er namelijk ook een bijzondere groene kaas gemaakt Deze kaas was groen gekleurd door een procedé waarbij schapenkeutels in een neteldoek werden gekookt om vervolgens het groene sap daarvan in de melk te laten lopen Hier werd dan de kaas van gemaakt die door het mestsap een pittige smaak kreeg en bovendien beter houdbaar was Dit bijzondere ingrediënt in combinatie met het Texelse gras waar de schapen op grazen én de ambachtelijke bereiding maakte het tot een bijzondere kaas Om redenen van hygiëne werd de kaas in de jaren dertig door de Nederlandse Keuringsdienst van Waren verboden Musea en andere bezienswaardigheden Luchtvaart & Oorlogsmuseum Texel Eijerland bij het vliegveld Het Cultuurhistorisch Museum Texel Ecomare Centrum voor Wadden en Noordzee zeehondenopvang zeevogelopvang bij De Koog Oudheidskamer Den Burg Martiem- en Juttersmuseum met de korenmolen De Traanroeier Oudeschild Overblijfselen van middeleeuwse en napoleontische forten bij Oudeschild De Georgische begraafplaats die herinnert aan de Opstand van de Georgiërs op 5 6 april 1945 Het Jac P Thijssemonument in de vijver aan de Elemert in Den Burg Schipbreuk- en Juttersmuseum Flora tussen Den Burg en De Koog Vuurtoren Eierland de vuurtoren in het noorden van Texel die sinds 2009 deels is opengesteld voor het publiek De Kaap Oosterend een kaap aan de oostkant van het eiland Monumenten In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten gemeentelijke monumenten en oorlogsmonumenten zie Lijst van rijksmonumenten op Texel Lijst van gemeentelijke monumenten op Texel Lijst van oorlogsmonumenten op Texel Kunst in de openbare ruimte In de gemeente zijn diverse beelden sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte zie Lijst van beelden op Texel Evenementen Catamaranzeilwedstrijd Ronde om Texel Volleybaltoernooi Tevoko Buitentoernooi Sun Beats voorheen Island Samba Gratis popfestival Sommeltjespop Ouwe Sunderklaas Hardloopwedstrijd Halve Marathon van Texel Texel Culinair Texel Airshow eens in de 3 jaar Texel Darts Trophy Strenderpop uitsluitend Texelse bands HavenVIStijn Economie Activiteiten Landbouw en veeteelt er worden duizenden schapen en koeien op het eiland gehouden De Tesselaar is een Texels schapenras Er worden aardappelen suikerbieten granen verbouwd en bloembollen geteeld Toerisme is een belangrijke bron van inkomsten op Texel Op het eiland is sinds begin vorige eeuw ook het Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek NIOZ gevestigd Scheepvaart In de tijd van de VOC 17e en 18e eeuw vertrokken de schepen uit Amsterdam Enkhuizen en Hoorn vanaf de rede van Texel naar de Oriënt Dit bracht veel werkgelegenheid op het eiland Zo waren er bijvoorbeeld veel loodsen nodig om de schepen veilig door het Moddergat langs de zuidpunt te leiden De rol van werkverschaffer werd later overgenomen door de walvisvaart Ook de visvangst was een belangrijke bron van inkomsten De haven van Oudeschild was het centrum van al deze activiteiten Tegenwoordig herbergt Oudeschild een vloot van ongeveer 30 noordzeekotters en enkele kleinere kotters voor de garnalenvisserij op de Waddenzee Daarnaast heeft het plaatsje een moderne jachthaven Verkeer en vervoer Veerdiensten Vanuit Den Helder wordt een geregelde veerdienst met het eiland onderhouden door de Koninklijke NV Texels Eigen Stoomboot Onderneming TESO waarvan de aandelen merendeels in handen zijn van de eilandbewoners In de zomerperiode tussen eind april en eind september is er nog tweede veerdienst van en naar Texel namelijk tussen Texel De Cocksdorp en Vlieland Deze dienst is enkel voor voetgangers en fietsers De uitbater is de rederij De Vriendschap< ref> Luchtvaart Texel heeft een eigen luchthaven Texel International Airport Dit betekent dat er rechtstreekse vluchten van en naar het buitenland kunnen plaats vinden Er zijn echter geen geregelde lijndiensten In het verleden voerde de KLM wel lijnvluchten uit tussen Texel en Schiphol Tegenwoordig wordt het vliegveld vooral gebruikt door de recreatieve luchtvaart waaronder ook parachutespringen en rondvluchten maar ook door de zakenluchtvaart Daarnaast wordt het vliegveld gebruikt voor les- politie- kustwacht- en inspectievluchten Bij die laatste worden er onder andere bruinvissen zeehonden vogels en eenden geteld vanuit de lucht Openbaar vervoer op het eiland Vanaf de jaren 40 van de 20ste eeuw rijden er in aansluiting op de veerdiensten lijnbussen op het eiland De bussen werden in eerste instantie gereden door de TESO Vanaf de jaren 60 was het niet meer mogelijk om het busvervoer zonder aanvullende overheidssubsidies uit te voeren Hiervoor was het nodig dat het busvervoer werd afgesplitst van de veerboot met als gevolg dat vanaf 1971 het busvervoer werd gereden door de Autobusonderneming Texel AOT In 1989 werd deze busmaatschappij overgenomen door de NZH Dit bedrijf is inmiddels opgegaan in Connexxion dat tot op heden de busdiensten op het eiland uitvoert Politiek In oktober 2008 was de gemeente Texel één van de Nederlandse gemeenten die getroffen werden door het faillissement van de IJslandse Landsbanki Samenstelling gemeenteraad De Texelse gemeenteraad heeft 15 raadsleden verdeeld over zeven fracties In de volgende tabel is de ontwikkeling van de Texelse gemeenteraad te zien van 1994 tot en met 2010 De volgorde in de tabel is gebaseerd op de laatste verkiezingen In de gemeenteraad van 2006-2010 waren er twee splitsingen Dhr Weijers stapte uit de CDA fractie De heren G Poster en F Kingma stapten uit de VVD Poster en Kingma richtten de nieuwe partij Texel 2010 op en kwamen bij de laatste verkiezingen met 3 zetels in de raad College van B&W Het College van Burgemeester en Wethouders is anno 2010 Burgemeester Francine Giskes D66 Wethouder Hennie Huisman VVD Wethouder Eric Hercules PvdA Wethouder Frank Kingma Texel 2010 Onderwijs Texel is het enige Nederlandse waddeneiland met een brede scholengemeenschap voor middelbaar onderwijs In Den Burg is de Openbare Scholengemeenschap De Hogeberg gevestigd die onderwijs aanbiedt voor vmbo havo en vwo Sport Elk jaar organiseert Texel de zeilwedstrijd Ronde om Texel De eerste editie werd gehouden in 1978 en gewonnen door de Duitser Sigi Lach In 2009 werd naast de Ronde om Texel ook het wereldkampioenschap slalom windsurfen georganiseerd door Texel In 2004 werd het Nederlands kampioenschap dammen voor vrouwen op Texel georganiseerd Nina Hoekman won toen de titel De profvoetballer Sieme Zijm is begonnen bij de amateurclub ZDH uit Den Hoorn op Texel Bekende inwoners en oud-inwoners Alice Blom volleybalster bij het nationaal team en het Turkse Fenerbahçe Imme Dros Nederlands jeugdboekenschrijfster Prof dr Cornelis de Jager Nederlands astronoom ereburger van Texel sinds april 2006 Willem Keesom natuurkundige en hoogleraar overleden 24 maart 1956 Jan Knippenberg ultraloper overleden 23 november 1995 Inge Lievaart dichteres overleden 2012 in Scheveningen Ingrid van Lubek internationaal triatlete Dorian van Rijsselberghe windsurfer geboren in Den Burg Jac P Thijsse onderwijzer en natuurbeschermer overleden 8 januari 1945 Jan Wolkers schrijver beeldend kunstenaar en ereburger van Texel sinds maart 2006 overleden 19 oktober 2007 Sieme Zijm ex-profvoetballer Monica Maas illustratrice van voornamelijk kinderboeken en ontwerpster Nabijgelegen gemeenten Zie ook WET-Radio commerciële radio-omroep van Texel Zomerhitte film uit 2008 opgenomen op Texel Texel waterschap over het waterschap met de gelijknamige naam Externe link Een universiteit is een onderwijsinstelling in het hoger onderwijs die ingericht is om wetenschappelijk onderwijs te bieden en wetenschappelijk onderzoek te verrichten Ze verzorgt academische opleidingen en verleent academische graden Algemeen Het woord universiteit is afgeleid van het Latijnse universitas magistrorum et scholarium wat ongeveer "gemeenschap van onderwijzers en academici" betekent De universiteiten zoals we die vandaag de dag kennen hebben hun oorsprong in de Middeleeuwen en waren de onafhankelijke opvolger van de kathedraalscholen De universiteit van Bologna was de eerste Europese universiteit en werd opgericht in 1088 in de Italiaanse stad Bologna De universiteiten kunnen worden gezien als een van de factoren waarom de Middeleeuwen in Europa succesvol verliepen ondanks alle aanvallen van buitenaf Was Noord en West Europa aan het begin van de Middeleeuwen een achtergebleven gebied aan het einde van de Middeleeuwen was ze klaar voor werelddominantie Geschiedenis Europa Al in de Klassieke oudheid waren er na het elementaire onderwijs in rekenen en schrijven hogere opleidingen die je kon volgen als je er voor wilde betalen Dat was overigens alleen weggelegd voor kinderen of gunstelingen van aristocraten en rijke kooplieden Meestal ging men in de leer bij een filosoof redenaar of grammaticus die er voor hun levensonderhoud een privé-klasje op na hielden In de tijd van het Hellenisme ontstonden er instituten die met een moderne universiteit te vergelijken zijn Bekend waren de filosofenscholen van Athene en het Mouseion van Alexandrië met de beroemde bibliotheek In de tijd van het Romeinse Rijk waren er ook soortgelijke instituten in andere streken zoals in Noord-Afrika Carthago in Italië Rome en Massilia in de Provence Het Romeinse Rijk werd in de vierde eeuw gesplitst in een oost- en westdeel en na de val van het West-Romeinse Rijk was seculier hoger onderwijs in West-Europa grotendeels verdwenen en alleen voorbehouden aan de geestelijkheid Ook in het overblijvende Oost-Romeinse Rijk verdween grotendeels de interesse in niet-godsdienstige studie Wel was daar de zogenaamde universiteit van Constantinopel volgens sommige historici meer een voortzetting van de filosofenscholen van Athene dan een moderne universiteit Verder waren in het Oost-Romeinse Rijk in Constantinopel en andere grotere steden nog steeds praktische studies zoals in rechten en medicijnen mogelijk Vooral in de vroege en hoge middeleeuwen trokken deze instituten studenten aan uit Europa maar ook uit het Midden-Oosten toen daar nog niet veel studiescholen waren Bij de expansie van de jonge islam was aanvankelijk grote belangstelling voor de vroegere Griekse wetenschap en filosofie In Bagdad Caïro Al-Azhar en Córdoba ontstonden al snel belangrijke universiteiten Vooral Córdoba trok ook veel West-Europese geleerden om er te studeren en te onderwijzen De eerste West-Europese middeleeuwse universiteiten werden opgericht naar voorbeeld van die van Córdoba in 1088 in Italië Bologna en in Frankrijk Montpellier voor de studie van rechten medicijnen en theologie Ook Parijs Oxford en Cambridge waren al snel opgericht Vervolgens werden er in heel Europa universiteiten opgericht Scandinavië volgde wat later De middeleeuwse universiteiten werden gesteund door de kerkelijke en civiele autoriteiten Volgens de kerk was de universiteit een middel om het geloof te bewaren Dit was inderdaad het geval omdat het hoofddoel van de universiteiten niet lag in de verwerving van nieuwe kennis maar in het behoud van bestaande kennis en de doctrines van de kerk De universiteiten hadden veel privileges en konden opereren als een staat binnen de staat In Europa gingen jonge mannen naar de universiteit als ze de studie van het Trivium hadden afgerond de voorbereidende richtingen grammatica retoriek en logica en het Quadrivium dat bestond uit rekenkunde meetkunde muziek en astronomie Dit was trouwens al het lesprogramma in de Romeinse tijd In de Vroegmoderne Tijd na de Middeleeuwen werden er talloze universiteiten opgericht in vrijwel alle grote steden en breidde het aantal studierichtingen zich gestaag uit Onder invloed van de verlichting vonden er tegen het einde van de achttiende eeuw vele veranderingen plaats binnen de universiteiten Onder invloed van de wetenschappelijke revolutie werd de moderne wetenschappelijke methode geïntroduceerd De experimentele methode werd meer en meer gehanteerd De exacte wetenschappen verwierven een plaats aan de universiteiten De nadruk kwam te liggen op het verwerven van nieuwe kennis Het doel was hierbij alleen kennis de nadruk lag zeker niet op de toepassingen van de kennis Het type universiteit dat ontstond noemt men de Humboldt-universiteit vernoemd naar Wilhelm von Humboldt De universiteiten zijn lang blijven fungeren volgens het model van de Humbolt-universiteit Tijdens de laatste decennia is dit model verlaten omdat er steeds meer nadruk gelegd wordt op toepassingen van kennis in de industrie en de maatschappij Hiertoe hebben de universiteiten de banden met de omgeving en de industrie sterk aangehaald Hierdoor is een nieuwe manier van wetenschap bedrijven ontstaan Buiten Europa In Azië waren ook al lange tijd universiteiten Veelal waren deze evenals in Europa gelieerd aan een bepaalde godsdienst of tempel Vooral de Tibetaanse kloosters waren vermaard om hun onderwijsmogelijkheden die getalenteerde monniken en belangstellenden daar konden gaan volgen De belangrijkste Aziatische universiteit in de Oudheid was die van Nalanda in Bihar India waar oa de bekende boeddhistische filosoof uit de 2e eeuw na Chr Nagarjuna les gaf In het middeleeuwse China was het gebruikelijk dat de bestuurlijke elite de mandarijnen een zware opleiding kregen en ter afsluiting een staatsexamen moesten afleggen Deze opleidingen waren op Taoïstische en Confuciaanse leest geschoeid Wetenschappelijk onderzoek Wetenschappelijk onderzoek wordt van oudsher uitgevoerd in faculteiten maar in toenemende mate ook binnen universitaire onderzoeksinstituten Waar universiteiten zich van oudsher vooral richtten op fundamenteel onderzoek is tegenwoordig ook een deel van het onderzoek gericht op het ontwikkelen van nieuwe toepassingen Binnen hun onderzoek werken universiteiten ook samen met andere universiteiten kennisinstellingen en bedrijven Academische gemeenschap De universiteit met al haar medewerkers en studenten vormt een academische gemeenschap Het wetenschappelijk personeel van een universiteit bestaat voor een belangrijk deel uit hoogleraren universitair hoofddocenten en universitair docenten die de vaste bezetting van het medewerkersbestand vormen Daarnaast zijn er postdoctorale onderzoekers en promovendi wetenschappelijke medewerkers met een tijdelijke aanstelling Hoogleraren en universitaire hoofddocenten combineren vrijwel in alle gevallen onderwijs en onderzoek Promovendi en postdocs concentreren zich hoofdzakelijk op het doen van onderzoek maar hebben vrijwel altijd ook een rol in het onderwijs Mannelijke medewerkers vormen de meerderheid in elke categorie wetenschappelijk personeel Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd met name bij de universitair hoofddocenten en hoogleraren Het niet-wetenschappelijke personeel bestaat onder andere uit medewerkers voor financiën personeelszaken en communicatie In de beta-faculteiten wordt daartoe ook laboratoriumpersoneel gerekend zoals analisten en instrumentmakers Soorten universiteiten Universiteiten worden vaak ingedeeld als een algemene of gespecialiseerde universiteit De algemene universiteiten doen onderzoek en bieden onderwijs dat grote delen van het volledige wetenschappelijke spectrum beslaat De gespecialiseerde universiteiten beperken zich tot specifieke deelterreinen van onderwijs en onderzoek In Angelsaksische landen worden ook hbo-instellingen als "university" aangeduid en is er dus meer verschil in niveau tussen afgestudeerden van verschillende universiteiten In het Duits is het woord "Hochschule" de verzamelnaam voor enerzijds de ook als zodanig aangeduide universiteiten en anderzijds hbo-instellingen Fachhochschulen genoemd De naam "Universiteit" is in Nederland niet wettelijk beschermd waardoor er ook opleidingsinstituten bestaan die geen universiteit in de gebruikelijke betekenis zijn maar zich wel zo noemen Corporate university bedrijfsspecifiek opleidingsinstituten Organisatie universiteit Een universiteit bestaat uit faculteiten die weer kunnen zijn onderverdeeld in leerstoelen vakgroepen departementen en studierichtingen ;Associaties in Vlaanderen Rond de vijf grote universiteiten in Vlaanderen bestaan associaties waarbij samen met hogescholen doctoraatsopleidingen worden aangeboden De Katholieke Universiteit Brussel werd opgenomen in de Associatie KU Leuven ;Bestuur en toezicht Een universiteit wordt in Nederland bestuurd door een college van bestuur bestaande uit een rector magnificus voorzitter en een derde lid Elke universiteit kent daarnaast een medezeggenschapsraad en een raad van toezicht ;Faculteit Een faculteit is een bestuurlijke eenheid binnen het hoger onderwijs Hierin zijn onderwijs- en onderzoekstaken ondergebracht Een faculteit kan weer verder zijn onderverdeeld in subfaculteiten departementen of instituten en vakgroepen Een vakgroep of leerstoel is het kleinste bestuurlijke onderdeel van een faculteit Mogelijke faculteiten hoofdstudierichtingen zijn rechten rechtsgeleerdheid economie economische wetenschappen politieke en sociale wetenschappen psychologie pedagogiek geneeskunde of medicijnen wijsbegeerte en letteren theologie en natuurwetenschappen ;Departementen en vakgroepen Een vakgroep is een coherente verzameling kennisgebieden Wordt tegenwoordig ook wel aangeduid als basiseenheid In sommige Vlaamse universiteiten gebruikt men de term "departement" ;Onderzoeksinstituten Naast de faculteiten kennen vele universiteiten onderzoeksinstituten waarbinnen delen van het onderzoek zijn ondergebracht Een deel van deze instituten valt binnen de grenzen van een faculteit maar andere instituten verrichten multidisciplinair onderzoek en doorkruisen de grenzen van meerdere faculteiten Door het bestaan van deze instituten hebben de universiteiten in organisatorische zin het karakter van een matrixorganisatie gekregen Omdat een deel van de bevoegdheden inzake het onderzoek van de faculteiten zijn overgegaan naar de instituten neemt de zeggenschap van vele faculteiten over het onderzoek geleidelijk af ;Internationale instituten Voorts zijn in Nederland en België nog diverse andere universitaire instituten gevestigd veelal vanuit het buitenland met name Verenigde Staten geadministreerd en vaak verbonden aan dan wel gehuisvest bij Nederlandse en Belgische instellingen voor Hoger en Wetenschappelijk Onderwijs ;Academisch ziekenhuis Acht van de Nederlandse universiteiten zijn verbonden met een academisch ziekenhuis Financiering Universiteiten hebben verschillende bronnen waaruit zij gefinancierd worden Directe financiering door de overheid De overheid verschaft elke universiteit een basisbudget Dit budget is per universiteit voor een groot deel gebaseerd op historische gronden en voor een klein deel gebaseerd op de prestaties van de desbetreffende universiteit op de terreinen van onderwijs en onderzoek Research Councils zoals de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek het Vlaamse Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek en de Europese onderzoeksraad verschaffen onderzoeksmiddelen voor de uitvoering van specifieke onderzoeksprojecten aan onderzoekers die zij selecteren op hun kwaliteiten Contractonderzoek Universiteiten sluiten contracten af met partijen zoals overheden bedrijven en fondsen waarin wordt vastgelegd dat de universiteit tegen een financiële tegenprestatie onderzoek uitvoert of onderwijs aanlevert voor de betrokken organisatie Collegegelden Voor de bekostiging van onderzoek kunnen universitaire onderzoekers in Nederland onderzoeksvoorstellen indienen bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek De helft van haar budget dient om onderzoek in topsectoren te ondersteunen topsectorenbeleid Als tegenreactie op dit topsectorenbeleid ontstond de beweging Science in Transition die zich zorgen maakt om de commercialisering van de wetenschap en de publicatiedruk die de kwaliteit van onderzoek in de weg zouden staan Ook het in 2013 ontstane Platform Hervorming Nederlandse Universiteit bekritiseert de privatisering in de wetenschap Zie ook Campus Hoorcollege Lijst van universiteiten Middeleeuwse universiteit Universiteit in België Universiteit in Nederland Wetenschap Wetenschapswinkel Urbanpop beter bekend als de hedendaagse r&b is een muziekgenre dat bestaat uit een combinatie van de muzikale elementen van hiphop soul en funk Het genre is afgeleid van de traditionele rhythm-and-blues dat zich meer richt op jazz gospel en blues Urbanpop kwam op na het discotijdperk van de jaren 80 Hedendaagse urbanpop heeft een typerende productiestijl waarbij voornamelijk drumcomputers prominent zijn die vaak worden aangevuld met akoestische gitaren en blaasinstrumenten Het vocale arrangement heeft meestal een soepele weelderige stijl Elektronische invloeden zijn de laatste jaren in opkomst evenals het gebruik van hiphop- of dancebeats Urbanpop-vocalisten zijn vaak bekend door veelvoudig gebruik van melisme gepopulariseerd door artiesten als Michael Jackson Stevie Wonder< ref> Geschiedenis en ontwikkeling Jaren 80 Opkomst Naarmate het discotijdperk zijn einde naderde begon een nieuwe generatie muziekproducenten met de implementatie van synthesizers en drumcomputer-beats aan Afro-Amerikaanse muziek Michael Jackson en Prince behoorden tot de eerste post-discomuzikanten die overstaken naar het nieuwe mainstreampubliek In z'n opkomstjaren was het genre enorm pop-georiënteerd Opmerkelijke artiesten uit deze begintijd zijn Luther Vandross de SOS Band Mtume Freddie Jackson DeBarge Loose Ends en Stephanie Mills Tina Turner maakte haar comeback tijdens de tweede helft van de jaren 80 terwijl Whitney Houston en Janet Jackson hun carrière bergopwaarts zagen gaan Deze drie vrouwen hebben een grote bijdrage geleverd aan de urbanpop Volgens Richard J Ripani heeft vooral het derde studioalbum van Janet Jackson Control 1986 een grote bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het muziekgenre vooral op ritmisch gebied De muziekproducenten van het album Jimmy Jam & Terry Lewis "vervaardigden een nieuw geluid dat ontstond door een sensibele combinatie van funk en disco in samenwerking met het gebruik van synthesizers percussie geluidseffecten en rap"< ref> Ripani verklaarde dat het succes van Control leidde tot de implementatie van rap in de stilistische kenmerken van het genre In dezelfde periode begon Teddy Riley met de productie van talloze urbanpop-nummers waarin hij deze vernieuwde stijl verwerkte De combinatie van urbanpop en hiphop-invloeden werd swingbeat genoemd en werd toegepast op artiesten als Bobby Brown Keith Sweat Guy Jodeci en Bell Biv DeVoe Jaren 90 Popularisering Vanaf de jaren 90 kwam de ontwikkeling van urbanpop in een stroomversnelling Mede dankzij een reeks succesvolle labeleigenaars waaronder Sean Combs Diddy ontwikkelden subgenres zich snel Combs begon zich veel op East Coast-hiphop te richten waardoor hij het hiphop-soul-genre ontwikkelde; een genre dat afstamt van swingbeat maar zich onderscheidt door zijn ruigere geluid en het veelvuldig gebruik van samples Deze stijl werd minder populair aan het eind van de jaren 90 maar kende daarna weer een opleving Tijdens het midden van de jaren 90 waren het artiesten als Michael Jackson R Kelly Janet Jackson Mariah Carey Aaliyah TLC en Boyz II Men die ervoor zorgden dat urbanpop mainstream werd Janet Jacksons vijfde album Janet bijvoorbeeld verkocht wereldwijd 20 miljoen stuks Verder hadden Mariah Carey Boyz II Men en TLC verscheidene nummer 1-hits en -albums Tegen het einde van de jaren 90 kwam het muziekgenre neo-soul in opkomst In neo-soul combineert men de soul-invloeden met hiphop Enkele opmerkelijke artiesten van dit genre zijn DAngelo Erykah Badu Lauryn Hill en Maxwell Vanaf 2000 vaagden de groepsprojecten een beetje weg uit het genre Solocarrières hadden vooral de overhand wat tot op heden nog steeds het geval is De onderstaande opsomming geeft een overzicht van een selectie van de prominente urbanpop-artiesten van tegenwoordig Chris Brown Rihanna Ne-Yo Trey Songz Keri Hilson Sommige artiesten hebben de traditionele rhythm-and-blues gecombineerd met elementen uit het urbanpop-genre waaronder pop poprock dance-pop en electropop Artiesten die deze stap gemaakt hebben zijn onder meer Christina Aguilera Chris Brown Rihanna Nelly Furtado JoJo Ashanti Anastacia P!nk Fergie Kelly Clarkson Timbaland Justin Timberlake Bronnen en referenties Het Verenigd Koninkrijk officieel het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland afgekort VK Engels United Kingdom of Great Britian and Northern Ireland afgekort UK informeel Britain is een land en een staat in West-Europa met ongeveer 6323 miljoen inwoners gelegen tussen de Noordzee en de Atlantische Oceaan In de moderne geschiedenis heeft deze staat als grote mogendheid een belangrijke rol gespeeld Het Verenigd Koninkrijk omvat in totaal vier gebieden Engeland in het zuiden 53012456 inwoners; Schotland in het noorden 5313600 inwoners; Wales in het westen 3063456 inwoners; Noord-Ierland in het noordwesten 1837938 inwoners De eerste drie Engeland Schotland en Wales vormen samen het eiland Groot-Brittannië Noord-Ierland is het noordoostelijk deel van het Ierse eiland De vier gebieden hebben nog altijd een duidelijk herkenbare culturele maar deels ook politieke identiteit die hoorbaar is in de verschillende talen en dialecten die er gesproken worden zichtbaar in onder meer vlaggen bankbiljetten en plaatsnaamborden en voor de bevolking bovendien voelbaar in recentelijk tot stand gekomen vormen van beperkt zelfbestuur in Noord-Ierland Schotland en Wales Dit alles laat onverlet dat in internationale betrekkingen alleen het soevereine Verenigd Koninkrijk een rol speelt In de strikte betekenis van onafhankelijke staat zijn de landen binnen het koninkrijk geen landen maar in een wat ruimere betekenis van begrensd gebied met een politieke identiteit wel Gebruikmakend van deze dubbele betekenis kan het Verenigd Koninkrijk worden aangeduid als vier landen in één land< ref> Groot-Brittannië het Ierse eiland de Kanaaleilanden en het eiland Man vormen samen de Britse Eilanden Hierbij kan worden opgemerkt dat het grootste deel van het Ierse eiland een zelfstandige republiek vormt die niet bij het Verenigd Koninkrijk hoort Ook de Kanaaleilanden en het eiland Man horen niet bij het Verenigd Koninkrijk al zijn ze wel Brits Kroonbezit Enkele kleinere eilandengroepen de Hebriden de Scillys de Orkneys et cetera behoren dan weer wél bij het Verenigd Koninkrijk Groot-Brittannië Hoewel het Verenigd Koninkrijk niet volledig op het eiland Groot-Brittannië ligt wordt in sommige gevallen Groot-Brittannië of de afkorting GB gebruikt waar feitelijk het Verenigd Koninkrijk bedoeld wordt Zo wordt het Verenigd Koninkrijk tijdens de Olympische Spelen vertegenwoordigd door Team GB en wordt op voertuigen de landcode GB gebruikt Deze pars pro toto wordt ook in het Nederlands gebruikt De informele Engelse term Britain wordt ook in officiële publicaties vaak gebruikt als synoniem voor het Verenigd Koninkrijk Als niet het hele koninkrijk maar slechts een of enkele landen Engeland Schotland Wales en of Noord-Ierland bedoeld wordt worden deze landen echter altijd bij naam genoemd en wordt nooit UK of Britain gebruikt De naam Britain komt ook terug in het bijvoeglijk naamwoord Brits Engels British de regering van het hele koninkrijk is de Britse regering en de nationale munt heet het Brits pond ISO-code GBP De inwoners van het koninkrijk heten gezamenlijk Britten Echter als de inwoners van de losse landen bedoeld worden wordt bijvoorbeeld Engelsen of Schotten gebruikt; een Schot met Engelsman aanduiden is niet alleen onjuist maar zal bovendien niet altijd in goede aarde vallen Geschiedenis Bestuurlijke indeling In de laatste dertig jaar zijn er in het Verenigd Koninkrijk grote veranderingen in het lokaal bestuur geweest De bestuurlijke indeling is bovendien voor elk van de landen binnen het koninkrijk weer anders geregeld Engeland kent negen bestuurlijke regio's die weer zijn onderverdeeld in 82 "stedelijke en niet-stedelijke graafschappen" counties Noord-Ierland is onderverdeeld in 26 districten Schotland is onderverdeeld in 32 raadsgebieden council areas waarvan er drie uit eilanden bestaan Buiten-Hebriden Orkney en Shetland Wales is onderverdeeld in 22 bestuurlijke gebieden de principal areas In Engeland wordt er onderscheid gemaakt tussen Groot-Londen Greater London de overige metropolitan counties Greater Manchester Merseyside met Liverpool South Yorkshire met Sheffield Tyne & Wear met Newcastle West Midlands met Birmingham en West Yorkshire met Leeds en de andere graafschappen non-metropolitan areas Het Verenigd Koninkrijk kent historisch een indeling in graafschappen Engels meervoud counties enkelvoud county De graafschappen binnen hun historische grenzen zijn nog bekend als de historische of traditionele graafschappen Graafschappen van Engeland Graafschappen van Schotland Graafschappen van Wales Graafschappen van Noord-Ierland Deze graafschappen werden in het algemeen weer onderverdeeld in districten en die waren weer verder verdeeld in gemeenten zie steden In Engeland en Wales zijn er nog bestuurlijke graafschappen maar die hebben meestal andere grenzen dan de historische graafschappen Overzeese gebiedsdelen en Brits Kroonbezit Het Verenigd Koninkrijk heeft soevereiniteit over zeventien gebieden die geen deel uitmaken van het Verenigd Koninkrijk zelf 14 Britse overzeese gebieden en drie kroonbezittingen De veertien Britse overzeese gebiedsdelen zijn Akrotiri en Dhekelia Anguilla Bermuda Brits Antarctisch Territorium Brits Indische Oceaanterritorium Britse Maagdeneilanden Falklandeilanden Gibraltar Kaaimaneilanden Montserrat Pitcairneilanden Sint-Helena Ascension en Tristan da Cunha Turks- en Caicoseilanden Zuid-Georgia en de Zuidelijke Sandwicheilanden De Britse claims op Antarctica zijn niet algemeen erkend De overzeese gebieden van Groot-Brittannië hebben een geschatte oppervlakte van 1727570 km 2 en een bevolking van ongeveer 260000 mensen Het zijn de overblijfselen van het Britse Rijk en een aantal gebieden heeft specifiek gestemd om Britse gebied te blijven Bermuda in 1995 en Gibraltar in 2002 De Britse Kroonbezittingen zijn bezittingen van de Kroon in tegenstelling tot de overzeese gebieden van het Verenigd Koninkrijk Ze omvatten de Kanaaleilanden de baljuwschappen van Jersey en Guernsey in Het Kanaal en het eiland Man in de Ierse Zee Als onafhankelijk beheerde rechtsgebieden maken zij geen deel deel uit van het Verenigd Koninkrijk of van de Europese Unie hoewel de Britse regering hun buitenlandse zaken en defensie beheert en het Britse parlement de bevoegdheid heeft om hun wetgeving te legaliseren De bevoegdheid tot wetgeving die de eilanden uiteindelijk passeren ligt bij hun eigen wetgevende vergaderingen met instemming van de Kroon Sinds 2005 wordt de Kroon vertegenwoordigd door een Chief minister als hoofd van de regering Taal De officiële taal in het gehele Verenigd Koninkrijk is het Engels ook wel Brits-Engels genoemd Naast het Engels zijn er nog andere talen officieel erkend Hieronder een overzicht met regiogebonden officiële talen Engeland Cornisch alleen in Cornwall Schotland Schots en Schots-Gaelisch Wales Welsh Noord-Ierland Ulsterschots en Iers Kroongebieden behoren officieel niet tot het Verenigd Koninkrijk maar zijn in zekere mate wel betrokken tot het land Kanaaleilanden Frans Man Manx In de meeste overzeese gebieden is de enige officiële taal het Engels De paar uitzonderingen Akrotiri en Dhekelia Grieks Pitcairneilanden Pitcairnees Opvallend daarbij is dat het Cornisch en het Manx twee voorheen officieel dode talen de laatste jaren weer opleven en opnieuw worden gesproken Demografie Bevolking De bevolking bestaat voor 91% uit Britten te weten 81% Engelsen en 96% Schotten Naast dit aantal zijn er nog grote immigrantengroepen aanwezig veelal uit Pakistan India China Ierland Australië en Bangladesh Religie Ca 607% van de bevolking is protestants ca 96% is katholiek 28% is islamitisch Voorts zijn er ca 600000 hindoes ca 400000 sikhs ca 300000 joden en ca 180000 boeddhisten De rest van de bevolking heeft géén religie Staatskerken zijn de Church of England Anglicaanse Kerk en de presbyteriaanse Church of Scotland Schotse Kerk In Wales is de Anglicaanse Kerk sinds 1920 geen geprivilegieerde staatskerk meer Er bestaat vrijheid van godsdienst De Koningin moet lidmaat zijn van de Church of England en moet bij de troonsbestijging beloven de Kerk te beschermen Wanneer hij zij in Schotland vertoeft is hij zij lid van de Schotse Kerk De zogenaamde Anglican Communion is verbonden met de Church of England De Vrije Kerken Free Churches zijn ontstaan voornamelijk uit verzet tegen staatsinmenging in kerkelijke zaken De belangrijkste ervan zijn de Methodistische Kerk de United Reformed Church en de Baptistenkerken Naast de Schotse presbyteriaanse staatskerk zijn er diverse presbyteriaanse kerken vooral in Schotland en Noord-Ierland Andere protestantse denominaties zijn onder meer de unitarische en vrije christelijke kerken de Churches of Christ in de Verenigde Staten bekend als Disciples of Christ de Free Church of England of Reformed Episcopal Church gevormd in 1844 als een direct gevolg van de Oxford Beweging de Society of Friends Quakers en de Salvation Army Leger des Heils De kerkelijke hiërarchie van de Katholieke Kerk werd in Engeland en Wales hersteld in 1850 in Schotland in 1878 In 1982 werden de diplomatieke betrekkingen met het Vaticaan volledig hersteld Vele katholieken zijn uit Ierland afkomstig Er zijn in Engeland en Wales vijf aartsbisdommen en vijftien bisdommen; Schotland telt twee aartsbisdommen en zes bisdommen; Noord-Ierland maakt deel uit van de kerkprovincie Armagh en heeft op zijn grondgebied de zetels van een aartsbisdom Armagh en vier bisdommen zie Katholieke Kerk in het Verenigd Koninkrijk In Noord-Ierland is 35% van de bevolking katholiek 29% presbyteriaans en 24% lid van de staatskerk de Church of Ireland Derry is overwegend katholiek Belfast protestants Geografie Groot-Brittannië Engeland Schotland en Wales en Noord-Ierland vormen gezamenlijk het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland gelegen op de Britse Eilanden tussen de Noordzee en de Atlantische Oceaan ten westen van Europa Wales was al een onderdeel van Engeland voordat dit land opging in het Verenigd Koninkrijk Ook een aantal kleinere eilanden hoort bij het koninkrijk Wight Isle of Wight aan de zuidkant van Engeland Lundy tussen Devon en Wales de Scilly-eilanden ten zuidwesten van Engeland Anglesey aan de noordwestkant van Wales en de eilandengroepen bij Schotland waaronder de Hebriden de Orcaden of Orkney-eilanden en de Shetlandeilanden Hoewel het eiland Man en de Kanaaleilanden waaronder Jersey Guernsey Alderney en Sark staatkundig niet tot het Verenigd Koninkrijk behoren horen zij er geografisch wel bij Steden Hoofdstad Londen Zie verder Lijst van grote Britse steden Cultuur De cultuur van het Verenigd Koninkrijk is beïnvloed door veel factoren waaronder de status als een eilandnatie de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk als een westerse liberale democratie en de status van dit land als grootmacht Daarnaast is zij beïnvloed doordat het land zelf een politieke unie is van vier landen die ieder hun eigen kenmerkende tradities gewoonten en symboliek hebben behouden Als gevolg van het Britse Rijk kan de invloed van het Verenigd Koninkrijk worden waargenomen in de taal de cultuur en de rechtsstelsels van veel van de voormalige koloniën met inbegrip van Australië Canada India Ierland Nieuw-Zeeland de Verenigde Staten en Zuid-Afrika Film Het Verenigd Koninkrijk heeft een grote invloed gehad op de geschiedenis van de film De Britse regisseurs Alfred Hitchcock en David Lean behoren tot de meest geprezen aller tijden samen met andere belangrijke regisseurs waaronder Charlie Chaplin Michael Powell Carol Reed en Ridley Scott Veel Britse acteurs hebben internationale bekendheid verkregen en werden zeer succesvol bijvoorbeeld Julie Andrews Richard Burton Michael Caine Charlie Chaplin Sean Connery Vivien Leigh David Niven Laurence Olivier Peter Sellers en Kate Winslet Enkele van de commercieel meest succesvolle filmreeksen aller tijden zijn geproduceerd in het Verenigd Koninkrijk inclusief de twee met de hoogste brutowinst Harry Potter en James Bond Ealing Studios maakt er aanspraak op de oudste continu opererende filmstudio ter wereld te zijn< ref> Ondanks een geschiedenis van belangrijke en succesvolle producties wordt de industrie vaak gekenmerkt door een debat met betrekking van het niveau van Amerikaanse en Europese invloeden Veel Britse films zijn co-producties met Amerikaanse producenten vaak met behulp van zowel Britse en Amerikaanse acteurs en de Britse acteurs spelen regelmatig in Hollywood-films Veel succesvolle Hollywood-films zijn gebaseerd op het Britse volk verhalen of gebeurtenissen zoals Titanic The Lord of the Rings en Pirates of the Caribbean Literatuur In dit geval wordt onder Britse literatuur verstaan de literatuur van het Verenigd Koninkrijk het eiland Man en de Kanaaleilanden en de literatuur uit Engeland Wales en Schotland voorafgaande aan de vorming van het Verenigd Koninkrijk De meeste Britse literatuur is in de Engelse taal In 2005 werden er ongeveer 206000 boeken uitgegeven in het Verenigd Koninkrijk en in 2006 was het Verenigd Koninkrijk de grootste uitgever van boeken in de wereld< ref> De Engelse toneelschrijver en dichter William Shakespeare wordt algemeen beschouwd als de grootste toneelschrijver aller tijden< ref> en zijn tijdgenoten Christopher Marlowe John Bunyan en Ben Jonson worden ook hoog gewaardeerd Media De in 1922 opgerichte BBC wordt door de overheid van het het Verenigd Koninkrijk gefinancierd De radio- televisie- en internetmaatschappij is de oudste en grootste omroep in de wereld Het beheert een groot aantal televisie-en radiostations in het Verenigd Koninkrijk en in het buitenland De binnenlandse diensten worden gefinancierd door een soort kijkgeldbelasting Andere grote spelers in de Britse media zijn onder meer ITV plc die 11 van de 15 regionale televisie-omroepen beheert die deel uitmaken van de ITV-netwerk en News Corporation dat tevens een aantal landelijke dagbladen bezit via News International zoals populaire tabloid The Sun en het langst bestaande dagblad The Times en tevens een groot belang heeft in de satellietomroep BSkyB Londen domineert de mediasector in het Verenigd Koninkrijk De nationale kranten en televisie en radio zijn grotendeels daar gebaseerd alhoewel Manchester ook een belangrijke centrum van de nationale media is Edinburgh en Glasgow en Cardiff zijn belangrijke centra van kranten en omroepproductie in respectievelijk Schotland en Wales De Britse uitgeverijsector heeft een gezamenlijke omzet van ongeveer 20 miljard pond en is werkgever voor ongeveer 167000 mensen In 2009 werd geschat dat individuen gemiddeld 375 uur per dag naar de televisie keken en 281 uur per dag naar de radio luisterden In dat jaar waren de belangrijkste publieke BBC zenders goed voor naar schatting door 284% de drie belangrijkste onafhankelijke kanalen voor 295% en de steeds belangrijker wordende andere satelliet-en digitale kanalen voor de resterende 421% De verkoop van kranten is sinds de jaren 1970 gedaald In 2009 las nog 42% van de mensen dagelijks een landelijk dagblad In 2010 gebruikte 825% van de Britse bevolking het internet wat het hoogste percentage was onder de top 20 van landen met het grootste totale aantal gebruikers in dat jaar Bezienswaardigheden Monumenten op de Werelderfgoedlijst Economie De munteenheid van het Verenigd Koninkrijk is de Pound Sterling £ of GBP Het pond is onderverdeeld in 100 penny's enkelvoud penny Het decimale stelsel werd ingevoerd in 1971 Voor die tijd bestond een pond uit 20 shilling en een shilling uit 12 pence waardoor het pond dus 240 pence telde Bankbiljetten worden voor Engeland en Wales uitgegeven door de Bank of England Voor Schotland en Noord-Ierland door een aantal commerciële banken Hoewel het Verenigd Koninkrijk lid is van de Europese Unie heeft het er net als Denemarken en Zweden voor gekozen voorlopig buiten de EMU te blijven Voormalig premier Gordon Brown wilde de euro pas ingevoerd zien wanneer het Verenigd Koninkrijk zijns inziens daartoe gereed is Zijn voorganger Tony Blair was ook in principe voorstander van de invoering van de euro maar heeft de beslissing daartoe steeds voor zich uit geschoven met hetzelfde argument Staatsstructuur Het Verenigd Koninkrijk is een constitutionele monarchie die sinds 1917 het Huis Windsor heet De uitvoerende macht is namens de koningin in handen van de premier en de overige ministers in diens kabinet De monarch draagt geen politieke verantwoordelijkheid om zo de eenheid en continuïteit van het staatsbestel te kunnen symboliseren Koninklijke familie Monarch sinds 1952 Elizabeth II De monarch is tevens formeel staatshoofd van de Commonwealth realms zoals Australië Canada Nieuw-Zeeland en Jamaica Ook het Verenigd Koninkrijk zelf is een Commonwealth realm Koningin Elizabeth is het hoofd van het Gemenebest van Naties Niet ieder lid van het Gemenebest erkent koningin Elizabeth II echter als staatshoofd Vele zijn oud-koloniën en nu republieken Koningin Elizabeth is ook Hoofd van de Britse Staatskerk The Church of England Anglicaanse Kerk Prins-gemaal prins Philip Troonopvolger prins Charles daarna diens oudste zoon prins William en daarna prins George Andere kinderen van koningin Elizabeth en prins Philip prinses Anne prins Andrew en prins Edward Regering Het collectief van de premier en zijn ministers staat daarom bekend als Her Majesty's Government Hare Majesteits Regering Alle ministers zijn hun politieke loopbaan begonnen als parlementsleden en blijven dit ook als ze minister worden De regering moet het vertrouwen hebben van een meerderheid van het direct gekozen deel van het parlement het Lagerhuis Er zijn wetten die voor wat betreft hun positie in de wettelijke rangorde de facto worden geacht met een grondwettelijke kracht te zijn bekleed maar het Verenigd Koninkrijk is nog steeds een van de weinige landen ter wereld waarvan hooguit gezegd kan worden dat het een ongeschreven grondwet heeft Niettemin is de parlementaire democratie diep geworteld in de samenleving waarbij traditioneel verwezen wordt naar de Magna Carta van 1215 toen voor het eerst de macht van de vorst werd ingeperkt althans op papier Het Verenigd Koninkrijk wordt tot de meest stabiele democratieën ter wereld gerekend Het is ondenkbaar dat de strijdkrachten corrigerend ingrijpen in het politieke proces Drastische wijzigingen in de politieke structuur noch langs revolutionaire noch langs legale weg zoals Frankrijk sinds 1789 regelmatig heeft gehad zijn voorgekomen sinds de Glorious Revolution van 1688 Ontwikkelingen in de bevoegdheden van de monarch de premier de ministers en de beide kamers van het parlement zijn sindsdien altijd geleidelijk gegaan Regeringen zitten bijna altijd een termijn van vier jaar uit omdat zij dankzij het kiesstelsel meestal kunnen rekenen op een comfortabele meerderheid die zelden uit meer dan één partij bestaat Dat deze comfortabele meerderheid zelden of nooit steunt op een meerderheid van de kiezers wordt niet als een ernstig probleem ervaren De personele samenstelling van de regering is echter flexibel De premier heeft veel macht meer dan bijvoorbeeld in Nederland Er hoeven geen coalitiepartners te vriend gehouden te worden; oppositiepartijen hoeven zelfs niet als toekomstige coalitiepartners te worden ontzien Spanningen in zijn of haar eigen partij kan de premier oplossen door ministers te ontslaan of over te plaatsen De ministeries van Financiën en Buitenlandse Zaken worden als de meest prestigieuze beschouwd; tijdens de troebelen in Noord-Ierland vanaf het eind van de jaren zestig toen direct bestuur vanuit Londen noodzakelijk werd fungeerde het ministerie van Noord-Ierse zaken als een soort strafbankje Twee jaar na het aantreden van een nieuwe regering vindt er daarnaast een traditionele midterm reshuffle plaats waarbij de premier alle ministers bij zich roept en hen meedeelt of ze hun baan kunnen behouden of niet De laatste keer dat een premier zelf voortijdig moest aftreden om politieke redenen was in 1990 Margaret Thatcher vanwege de impopulaire poll tax daarvoor in 1957 Anthony Eden na de Suezcrisis en daarvoor in 1940 Neville Chamberlain na het failliet van zijn appeasement-politiek en de ernstige nederlagen tegen nazi-Duitsland Dit betekende evenwel nooit een regeringscrisis met vervroegde verkiezingen; een opvolger nam het over en zat de regeringstermijn uit Winston Churchill in mei 1940 de opvolger van Neville Chamberlain hield de volgende verkiezingen pas in juli 1945 bijna 10 jaar na de vorige algemene verkiezingen net na de overwinning op nazi-Duitsland Chamberlain had het trouwens ook tussentijds overgenomen van Stanley Baldwin na het afhandelen van het aftreden van koning Edward VII en diens opvolging door George VI Wetgevende macht Het parlement gevestigd in het Palace of Westminster is het oudste ter wereld op een na alleen dat van IJsland is ouder en wordt wel eens de moeder van alle parlementen genoemd Het bestaat uit twee kamers waarvan de rollen zich in de loop der eeuwen hebben ontwikkeld het Lagerhuis en het Hogerhuis Lagerhuis Het Lagerhuis House of Commons waarvan de leden Members of Parliament of MP's telkens voor maximaal vijf jaar gekozen worden; in de praktijk is het maximaal vier jaar maar ook zelden korter al heeft de minister-president het recht op elk gewenst moment binnen de vijfjarentermijn algemene verkiezingen uit te schrijven Sinds 1945 zijn er twee vervroegde verkiezingen dat wil zeggen minder dan vier jaar na de vorige uitgeschreven in oktober 1974 en in mei 1979 Het Lagerhuis wordt als oppermachtig beschouwd omdat het met een gewone meerderheid wetten kan uitvaardigen op elk terrein en daarbij niet gebonden is aan besluiten van haar voorgangers Er is nu eenmaal geen grondwet die dit zou kunnen verhinderen Belangrijke verschillen met de Nederlandse Tweede Kamer zijn de ministers zijn ook lid van het Lagerhuis of het Hogerhuis; de regering is dus meer het uitvoerend orgaan van het parlement dan een uitvoerende macht die gecontroleerd wordt door de onafhankelijke wetgevende macht bij de twee grootste partijen is er een door de politieke leiders vastgestelde maar niet wettelijk vastgelegde rangorde tussen parlementsleden frontbenchers en backbenchers; frontbenchers zitten op de voorste rijen aan weerszijden van het gangpad tussen de regeringspartij en de oppositie de backbenchers verder naar achteren Het gangpad is twee zwaardlengten breed en dit mag tijdens zittingen nooit door parlementsleden overgestoken worden zulks om handtastelijkheden te voorkomen De premier en de ministers zijn altijd frontbenchers van de regeringspartij; bij de grootste oppositiepartij die sinds het begin van de 19e eeuw wordt aangeduid als His Her Majestys most loyal opposition zijn frontbenchers de schaduwministers die het schaduwkabinet vormen Deze concentreren zich op de portefeuille van een zittende minister om die kritisch te kunnen volgen Als de oppositiepartij de verkiezingen wint is de schaduwminister de meest waarschijnlijke kandidaat voor die portefeuille De politieke leider van de grootste oppositiepartij is de schaduwpremier Het verliezen van de verkiezingen door die partij leidt meestal tot het aftreden van de schaduwpremier die dan weer backbencher' wordt als hij tenminste gekozen is in zijn eigen district In Nederland is er in het begin van de jaren zeventig ook even sprake geweest van een schaduwkabinet met Joop den Uyl als schaduwpremier maar het is geen traditie geworden Een premier die de verkiezingen verliest verhuist meestal snel naar het Hogerhuis zie verder en wordt benoemd in de Orde van de Kousenband in plaats van een systeem van evenredige vertegenwoordiging waarin elke kiezer op een elke kandidaat van elke partij kan stemmen is er een meerderheidsstelsel waarbij het hele koninkrijk is verdeeld in 646 kiesdistricten waar elke partij hoogstens 1 kandidaat kan stellen; de kandidaat met de meeste stemmen ook al is dat minder dan 50% van de uitgebrachte stemmen in dat district wordt gekozen om het hele district in het Lagerhuis te vertegenwoordigen Het leidt meestal tot een comfortabele meerderheid in het Lagerhuis voor de grootste partij die dus een stabiele regering kan vormen; een voortijdige val van het hele kabinet is zeer zeldzaam Hogerhuis Het Hogerhuis House of Lords bestond tot voor kort deels uit adellijke personen op wie het lidmaatschap erfelijk was overgegaan zogenaamde hereditary peers deels uit life peers personen met een adellijke titel voor het leven dus niet erfelijk door de zittende regering voor het leven benoemd wegens bijzondere verdiensten voor de samenleving In de praktijk blijken donaties aan politieke partijen cash for honours nog al eens een rol te spelen Ex-premiers en bisschoppen van de Anglicaanse Kerk zijn automatisch lid In 2001 werd een begin gemaakt met modernisering van het lidmaatschapsbeleid van het Hogerhuis Omdat Hogerhuisleden niet gekozen worden ook niet indirect zoals in de Nederlandse Eerste Kamer wordt het onbehoorlijk geacht de regering echt dwars te zitten Het politieke nut van het Hogerhuis is dan ook omstreden Politieke partijen De politieke partijen in het Verenigd Koninkrijk zijn Alliance Party of Northern Ireland British National Party Conservative Party Democratic Unionist Party alleen in Noord-Ierland Green Party of England and Wales Green Party in Northern Ireland Labour Party Liberal Democrats Plaid Cymru alleen in Wales Respect Party Scottish National Party alleen in Schotland Scottish Senior Citizens Union Party alleen in Schotland Scottish Socialist Party alleen in Schotland Sinn Féin alleen in Noord-Ierland Social Democratic and Labour Party alleen in Noord-Ierland Socialist Workers' Party United Kingdom Independence Party Ulster Unionist Party alleen in Noord-Ierland In feite kent het Verenigd Koninkrijk zoals de Verenigde Staten een tweepartijenstelsel De twee grootste partijen Labour en de Conservatives Tories maken om beurten de dienst uit meestal zonder coalitiepartner Politieke cultuur De parlementaire debatcultuur wordt gekenmerkt door meer retorisch vuurwerk het uitjouwen van tegenstanders het met de vuisten op de tafels trommelen en hear hear roepen als betuiging van instemming met een andere spreker Dit alles wijkt af van de verambtelijkte sfeer in de parlementen van veel andere westerse democratieën De voorzitter van het parlement de speaker roept wel regelmatig order order maar dat heeft voornamelijk rituele betekenis De conventie om elkaar steevast aan te spreken als right honourable friend als het leden van de eigen partij zijn en right honourable gentleman lady leden van andere partijen ook bij de felste debatten steekt daarbij wat ongerijmd af Valt iemand uit zijn rol door een tegenstander bijvoorbeeld you snivelling git te noemen dan is dat nieuws Televisiecamera's worden pas sinds de jaren tachtig toegelaten; sommige politici onder wie Margaret Thatcher waren beducht voor ondermijning van het gezag van het parlement vanwege de schijnbaar chaotische gang van zaken tijdens de zittingen Britse politici komen relatief vaak wegens seksschandalen in opspraak niet zozeer omdat zij zich in zedelijk opzicht ernstiger misdragen dan in andere landen maar omdat privé en politiek in de Britse cultuur minder gescheiden zijn De boulevardpers die zeer grote oplagen haalt maakt hier veel werk van Het beruchtste naoorlogse seksschandaal was de Profumo-affaire in 1963 Al eeuwenlang goed ontwikkelde aspecten van het publieke debat zijn satire en cartoons Politici en leden van het koninklijk huis worden over het algemeen harder aangepakt dan in andere landen waar vrijheid van meningsuiting grondwettelijk gegarandeerd is Politici worden geacht dit met stoïcijnse onverschilligheid te ondergaan wat niet altijd lukt Spitting Image is niet toevallig een Britse televisieproductie die wereldwijde verbreiding en navolging heeft gekregen zij het van kortere duur en soms in wat gekuiste vorm Het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie Alhoewel het Verenigd Koninkrijk reeds sinds 1973 lid is van de EEG en vervolgens van de Europese Unie bleef een groot deel van de publieke opinie steeds sceptisch of negatief ten aanzien van het afstaan van bevoegdheden aan Europese instellingen Het wantrouwen tegenover "Brussel" zit bij veel Engelsen diep geworteld terwijl Schotten doorgaans meer pro-Europees zijn De Britse premier David Cameron beloofde de Britse kiezers dat hij in 2017 een referendum over de EU zal organiseren Zijn coalitiepartner vicepremier Nick Clegg is daarentegen een overtuigd voorstander van Europese samenwerking Sport In Engeland en Schotland hebben zich veel sporten en spelen ontwikkeld die wereldwijd verbreid zijn Voetbal is nog altijd de belangrijkste sport Andere populaire sporten zijn rugby golf en cricket De wereldwijde verbreiding van dat laatste beperkt zich tot het Britse Gemenebest De binnensporten snooker en darts worden wel veel gespeeld in Engelse pubs waarbij grote toernooien als nationale en wereldkampioenschappen ervan een overvloed aan zendtijd krijgen in de Britse media maar ze slaan in het buitenland nauwelijks aan Niet-Engelse dartkampioenen als de Nederlanders Raymond van Barneveld en Michael van Gerwen vormen daarbij een uitzondering en er zijn ook wel enkele topsnookerspelers buiten het Verenigd Koninkrijk en het Britse Gemenebest maar niet zo veel Ook bowls is een typisch Britse precisiesport Vissen Pisces zijn in het water levende gewervelde dieren die in de regel ademhalen met kieuwen De meeste vissen zijn koudbloedig maar sommige grotere soorten vertonen warmbloedige trekjes Vissen komen over de hele wereld voor Er zijn ruim 32000 bekende soorten< ref> in meer dan 500 families onderverdeeld en er wordt met regelmaat een nieuwe soort ontdekt De vis heeft ook een belangrijke cultuurhistorische en symbolische betekenis Indeling Vissen zijn op vele manieren in te delen taxonomie grootte giftigheid hoe ze eruitzien waar ze van afstammen hoe ze zich voeden de manier van voortplanten levensduur voortbewegen zicht in welk milieu ze leven en naar gebruik door de mens Milieu Ingedeeld naar milieu onderscheiden we zoetwatervissen komen voor in plassen beken rivieren en andere stromen; brakwatervissen komen voor in mangroves en overgangsgebieden tussen zee en rivieren; zoutwatervissen komen voor in zeeën en saline milieus Daarnaast zijn er anadrome vissen bijvoorbeeld zalm die opgroeien in zout water en zich voortplanten in zoet water Katadrome vissen zijn vissen die zich in zee voortplanten en opgroeien in zoet water zoals de paling Taxonomie Omdat in de moderne biologie de vissen als een parafyletische groep worden opgevat is de aanduiding vissen eerder een wat vage verzamelnaam dan een taxonomische aanduiding Sommige waterdieren lijken op vissen zijn in het verleden ooit bij de vissen ingedeeld of heten zelfs vis terwijl ze beter in andere groepen in te delen zijn Denk bijvoorbeeld aan de walvissen maar hetzelfde geldt ook voor de primitieve rondbekken en lancetvisjes Lange tijd werden de vissen als één grote groep gezien Pisces maar tegenwoordig zijn de vissen verdeeld in twee klassen; de kwastvinnigen waartoe de longvissen behoren en de straalvinnigen de grootste groep die alle andere soorten bevat Er zijn nog wel meer groepen maar behalve de kraakbeenvissen zijn deze allemaal uitgestorven zoals de placodermen De kaakloze vissen Agnatha zoals de rivierprik worden als aparte groep naast alle andere vissen gezien Een cladistische stamboom illustreert de grote verscheidenheid aan diergroepen die als vis gerangschikt kunnen worden Van deze stamboom worden alleen de tetrapoda niet als vissen te boek gesteld Dit zijn alle bekende gewervelde landdieren als amfibieën reptielen vogels en zoogdieren De recente eigenlijke vissen behoren allemaal tot de superklasse Gnathostomata echte gewervelden en vallen in twee hoofdgroepen uiteen de kraakbeenvissen klasse Chondrichthyes de beenvisachtigen Osteichthyes maar dan zonder de viervoeters Het voornaamste verschil tussen deze twee grote groepen is dat het skelet van de kraakbeenvissen geen echt been bevat maar slechts uit kraakbeen bestaat Binnen de beenvissen nemen weer twee groepen een bijzondere plaats in Coelacanthimorpha Coelacanten of Kwastvinnigen met maar enkele vertegenwoordigers de Coelacanth Latimeria chalumnae en Latimeria menadoensis Dipnoi Longvissen met zeven soorten De reden voor hun bijzondere positie is dat zij nauwer verwant zijn aan de meestal op het land levende viervoeters dan de andere beenvissen Voortbeweging De langzaamste vissen zijn de zeepaardjes De langzaamste van deze de Hippocampus zosterae bereikt ongeveer vijf meter per uur Onder de snelste sprinters zijn de Pacifische zeilvis en de zwarte marlijn Beide zijn waargenomen in bij een snelheid van meer dan 110 kilometer per uur Voor de zeilvis staat dat gelijk aan 12 tot 15 keer zijn eigen lengte per seconde De wahoo is waarschijnlijk de snelste vis voor zijn grootte hij bereikt een snelheid van 19 lichaamslengtes per seconde wat gelijk staat aan 78 kilometers per uur De blauwvintonijn is in staat om constant met hoge snelheid te zwemmen Een aantal soorten springt tijdens het zwemmen zwevend boven het water Vliegende vissen hebben ongewoon grote borstvinnen waarmee ze korte zweefvluchten boven het oppervlakte van het water kunnen maken om te ontsnappen aan jagers Meestal glijden ze ongeveer vijftig meter maar ze kunnen opwaartse luchtstromen gebruiken aan de voorrand van de golven om afstanden van meer dan vierhonderd meter te overbruggen Wandelende vissen zijn vaak amfibische en kunnen zich ook over land verplaatsen gedurende een langere tijd De slijkspringer is waarschijnlijk de best aangepaste vis deze kan meerdere dagen buiten het water verblijven en klimt zelfs in mangroves zij het ​​slechts tot bescheiden hoogtes Er zijn ook een aantal vissoorten die kunnen "lopen" op de zeebodem maar niet op het land Een voorbeeld hiervan is de vliegende poon Anatomie bij beenvissen Lichaam Vissen hebben over het algemeen een langwerpig zijwaarts afgeplat lichaam en een huid die bedekt is met schubben Er zijn zeer veel uitzonderingen sommige vissen lijken op slangen of zijn juist heel plat of bol Alle vissen hebben vinnen aan de combinatie en vorm van de vinnen valt vaak af te lezen tot welke groep een vis behoort Skelet Het skelet is relatief licht en bestaat uit een wervelkolom met daaraan de graten de vinstralen en vindragers de botten van de bekkengordel en de lendengordel de schedel de kaakbeenderen de kieuwbogen en de kieuwdeksels De graten in het voorste gedeelte van het lichaam zijn gepaard en omhullen gedeeltelijk de buikholte De kaken zijn bij beenvissen uitstulpbaar waardoor deze vissen heel gemakkelijk voedsel naar binnen kunnen zuigen Visvlees Het grootste gedeelte van het lichaam bestaat eigenlijk uit twee grote lichaamsspieren die via de huid en de wervelkolom de staartvin aandrijven Deze lichaamsspieren zijn vaak voor het grootste gedeelte wit en opgebouwd uit segmenten die met elkaar door myosepten zijn verbonden Aan de buitenkant van de lichaamsspier vlak onder de huid zit rood spierweefsel dat een groot uithoudingsvermogen heeft Als vissen kalm zwemmen gebruiken ze alleen de rode spiervezels in noodsituaties gebruiken ze ook de witte spiervezels Dit is de reden dat vissen vrij snel vermoeid raken als ze voor een sleepnet uitvluchten of als ze gehaakt zijn door een hengelaar Er zijn echter ook veel vissen met alleen rode spiervezels als zalm wilde karper en tonijn die dan ook niet zo snel vermoeid raken Het witte visvlees dient voor een groot gedeelte ook om de stroomlijn van het lichaam te optimaliseren Visvlees bevat weinig bindweefsel en is dus nooit taai Het percentage vet kan enorm variëren 05 40% per soort en per seizoen Vanwege het grote percentage onverzadigde vetzuren is visvlees erg gezond maar ook erg bederfelijk Inwendige organen Het andere gedeelte van het lichaam is de buikholte met daarin de inwendige organen Vlak onder de ruggengraat aan de achterkant bevindt zich de nier Daaronder bevinden zich de gonaden de dragers van de geslachtscellen Deze organen kunnen soms wel 30% van het visgewicht vertegenwoordigen en bevatten dan veel vet Het spijsverteringskanaal bestaat uit de slokdarm de maag niet bij karperachtigen de voordarm en de einddarm De zwemblaas ligt vooraan boven in het lichaam onder de ruggengraat en is een uniek orgaan bij beenvissen Hij wordt van gas voorzien door de gasklier en is bij volwassen vissen vaak niet meer verbonden met het darmstelsel Door de aanwezigheid van een zwemblaas kan de vis zonder verdere zwembewegingen in het water blijven zweven Verder heeft de vis een lever en een alvleesklier die vaak tot één orgaan versmolten zijn hepatopancreas een galblaas en een milt Het hart bevindt zich niet in de buikholte maar vlak onder de kieuwen Bek De bek van een vis heeft een bepaalde stand bovenstandig de bek wijst naar boven eindstandig de bek wijst naar voren onderstandig de bek wijst naar beneden Bij de bek hebben veel vissen baarddraden Vinnen Een van de eigenschappen die vissen kenmerken is het bezit van vinnen in plaats van poten Vinnen dienen om te zwemmen zowel om snelheid te maken als te sturen Het aantal vinnen verschilt per groep vissen Rondbekken hebben twee eenvoudige vinnen een rugvin en een staartvin Daarentegen hebben haaien gewoonlijk een gepaarde rug- buik- en borstvin daarnaast een staartvin en een aarsvin Sommige vissoorten hebben in de loop der evolutie bepaalde vinnen verloren Sommige soorten haaien of de poon hebben zulke sterke vinstralen dat ze op de borstvinnen over de bodem kunnen lopen Zeepaardjes hebben een heel kleine rugvin die razendsnel als een propeller beweegt Mesvissen bewegen zich juist voort met de lange aarsvin Kieuwen Op enkele soorten na halen alle vissen de benodigde zuurstof uit het water door middel van kieuwen deze zitten aan weerszijden achter de kop De vis leidt het water door de kieuwen door eerst de mondholte te vergroten door met gesloten kieuwspleten en iets geopende bek de mondbodem naar beneden te bewegen en de voorkant van de kieuwdeksels naar buiten te bewegen Door flapjes achter de lippen wordt het water tegengehouden als de vis de mondbodem weer omhoog beweegt en de mondholte verkleint Het water wordt dan door de kieuwzeef benige aanhangsels van de ophanging van de kieuwen langs de rode kieuwlamellen gevoerd en verdwijnt het via de kieuwspleet Vissen als ansjovis sardine en makreel creëren een waterstroom langs de kieuwen door simpelweg de bek en de kieuwen te openen en continu te blijven zwemmen De kieuwlamellen zijn voorzien van zeer kleine secundaire lamellen waar het bloed in een richting stroomt tegengesteld aan de waterstroom Door dit tegenstroomprincipe kan het bloed maximaal van zuurstof worden voorzien Huid De huid van vissen bestaat uit een opperhuid bedekt met slijm de epidermis en een lederhuid dermis met daartussen de schubben die ontspringen in de lederhuid Voor de kleuren van vissen zijn chromatoforen verantwoordelijk De lederhuid bevat gewoonlijk chromatoforen die guaninekristallen bevatten die verantwoordelijk zijn voor een witte leucoforen of een spiegelende laag iridoforen De spiegelende laag zorgt ook vaak voor iriserende kleuren doordat de spiegelende lagen alle van dezelfde dikte zijn en er interferentie ontstaat bij bepaalde golflengtes Verder bevat de huid chromatoforen met zwarte kleurstof de melanoforen waarin de kleurstof zich kan concentreren of uitspreiden onder invloed van hormonen en bevat ze chromatoforen met gele en rode kleurstoffen xanthoforen en erythroforen Door middel van de melanoforen kan de vis snel van kleur veranderen en zich aanpassen aan de ondergrond Ook de opperhuid bevat vaak chromatoforen Schubben zijn vooral bij beenvissen goed ontwikkeld Toch zijn ook hier uitzonderingen zoals het zeepaardje en de meerval Haaien en roggen hebben geen echte schubben maar een leerachtige huid die voorzien is van vele kleine harde insluitingen tandschubben Zintuigen Veel vissoorten hebben kleine gaatjes in sommige schubben op de flanken en de kop of poriën in de huid bij soorten zonder schubben Dit wordt de zijlijn genoemd Dit zintuig stelt vissen in staat drukveranderingen in het water waar te nemen Zo kunnen vissen in troebel water en in het donker zwemmen zonder zich aan allerlei dingen te stoten De zijlijn stelt vissen ook in staat om te anticiperen op naderende roofvissen omdat deze het water in beweging brengen en daardoor voor drukveranderingen zorgen Vooral bij vissoorten die in diepe zeeën en oceanen leven is de zijlijn goed ontwikkeld Het zijlijnorgaan kan ook fungeren als een orgaan dat veranderingen in elektrische velden waarneemt Vooral haaien zijn erg gevoelig voor elektrische velden en gebruiken ze om ingegraven platvissen te vinden door de kleine spanningen veroorzaakt door de spieren van de prooi Ook het evenwichtsorgaan de smaak en de reuk zijn bij veel vissen goed ontwikkeld Daarnaast beschikken veel soorten over een goed gehoor Hierdoor kunnen ze met elkaar communiceren over zeer grote afstanden Vissen met een goed gehoor als meerval en karper gebruiken de zwemblaas als een soort van trommelvlies Met het orgaan van Weber dat bestaat uit een aantal verbonden botjes wordt de trilling van de zwemblaas overgedragen naar het middenoor Tenslotte kunnen soorten die op goed verlichte plaatsen leven goed zien De ogen zelf kunnen nauwelijks bewegen en oogleden ontbreken De lens in het oog kan door een spiertje dichterbij het netvlies worden getrokken om zo voorwerpen op verschillende afstanden te kunnen waarnemen Vissen zijn altijd wat bijziend omdat scherpe waarneming op grotere afstand in het water niet zo zinvol is vanwege het beperkte blikveld Ook tastorganen als baarddraden komen voor bij de vissen deze worden gebruikt om de bodem af te speuren op zoek naar prooidieren De baardraden worden ook gebruikt als smaakorgaan vaak in combinatie met wat smaakgevoelige velden op huid en vinnen Voortplanting Vissen planten zich meestal voort door middel van eieren maar er zijn ook wel eierlevendbarende soorten waarbij de jongen in de moeder tot ontwikkeling komen Bij de meeste vissen vindt de paring plaats doordat het mannetje en het vrouwtje respectievelijk het sperma en de eicellen tegelijkertijd afgeven en de eitjes in het water worden bevrucht Dit wordt paaien genoemd Er zijn echter ook soorten als de guppy en zwaarddragers waarbij de eitjes inwendig worden bevrucht en volledig ontwikkelde jongen ter wereld komen Visseneitjes zijn over het algemeen klein en doorzichtig evenals de larve Ook na het uitkomen is de larve nog verbonden met een dooiermassa die als voedsel dient tot te larve in staat is zelf voedsel op te nemen Dit wordt het dooierzakstadium genoemd Vislarven verschillen in zeer veel opzichten van de juveniele vissen en daarom wordt ook bij vissen van een metamorfose gesproken onder meer de aanleg van vinnen schubben en typerende kaken van beenvissen Voor de aanleg van de zwemblaas moet de vislarve ook de mogelijkheid hebben om aan het wateroppervlak lucht te happen De larven zijn doorzichtig door het ontbreken van schubben met guanine Het voedsel van de vislarven is over het algemeen zoöplankton maar de larven van de paling en andere leptocehali leven van "marine snow" een laag dood organisch materiaal op een bepaalde diepte in de eerste honderden meters van de oceaan De dynamiek van de voortplanting bij de meeste commercieel gevangen vissen is fundamenteel anders dan die van de landdieren De meeste vissen produceren enorme hoeveelheden nakomelingen tienduizenden per kg lichaamsgewicht die vervolgens een fase doormaken van zeer hoge mortaliteit veroorzaakt door voedselgebrek wanneer de dooierzak is opgebruikt en de vislarven zelf naar voedsel moeten zoeken Het resultaat is dat het aantal nakomelingen niet zeer sterk afhangt van de grootte van de ouderpopulatie maar sterk beïnvloed wordt door de beschikbaarheid van geschikt voedsel tijdens de eerste opgroeifase De voedselbeschikbaarheid hangt sterk af van de grillige interacties van zoöplankton en fytoplankton en de vislarven zelf Als de vissen een bepaalde grootte hebben bereikt en hun metamorfose hebben voltooid neemt de mortaliteit sterk af tot een betrekkelijk constante waarde Opvallend is dat veel vissoorten betrekkelijk voedselarme zones zoals de Sargassozee bij paling bovenlopen van rivieren bij zalm onbereikbare zandstranden bij de grunion of op ondergelopen weilanden bij de snoek uitkiezen om te paaien Blijkbaar is het negatieve effect van predatie in voedselrijke gebieden nog groter dan de kans op voedselgebrek bij de larven Het resultaat van dit proces wordt in de visserijbiologie van de gematigde zones een jaarklasse genoemd Deze jaarklassen vormen het uitgangspunt van de visserij en de grootte van deze jaarklassen bepaalt hoeveel vis er beschikbaar is voor de visserij Als er sprake is van rekrutering-overbevissing dan is er een invloed zichtbaar van de grootte van de ouderpopulatie op de grootte van de jaarklasse jonge vis die in dat jaar geboren is Rekrutering-overbevissing is de meest serieuze vorm van overbevissing omdat het bestand op deze manier snel in een neerwaartse spiraal terecht komt Een probleem is dat het moeilijk is aan te tonen omdat door bovengenoemde redenen de jaarklassen ook door toevalsfactoren zeer laag kunnen uitvallen Vermoed wordt dat op dit ogenblik de paling uitsterft door depensatie dit houdt in dat het paaiproces wordt verstoord doordat er te weinig ouderdieren zijn voor een succesvolle paai< ref> Het verhaal bij haaien of vissen met broedzorg is fundamenteel anders omdat de biologie van deze soorten vergelijkbaar is met die van zoogdieren en vogels en het wegvangen van vrouwelijke exemplaren het aantal uiteindelijke nakomelingen van de soort beïnvloedt Hierdoor moet met deze visserij veel voorzichtiger worden omgegaan Broedzorg Sommige vissen produceren miljoenen eitjes maar soorten die de jongen verzorgen leggen kleinere aantallen tot enkele honderden Broedzorg kan ver gaan bij vissen; bij veel soorten worden de jongen agressief verdedigd tegen mogelijke vijanden Muibroeders broeden de eitjes na het afzetten verder uit in de bek of laten de jongen bij gevaar snel in de bek zwemmen zodat ze veilig zijn Er zijn zelfs koekoeksvissen die de eitjes door andere vissen laten verzorgen en waarvan de jongen niet zelden de eitjes of nakomelingen van de gastheer ongemerkt oppeuzelen Stekelbaarzen maken een heus nest van kleine stukjes materiaal die met een stof geproduceerd door de nieren aan elkaar worden geplakt Het mannetje waaiert regelmatig met de borstvinnen over de ingang van het nest waardoor de eitjes van een constante zuurstofaanvoer worden voorzien Ook vissoorten als de snoekbaars en meerval maken primitieve nesten die worden bewaakt door het mannetje Zalmen en forellen graven kuilen in grindbodems waar de eieren tussen het grind betrekkelijk veilig kunnen opgroeien Verschillende vissoorten maken een schuimnest dat op het water drijft zoals veel leden van de labyrintvisachtigen de kieuwspleetalen de bladvissen en de pantsermeervallen Ook de kafuesnoek en de sidderaal maken een schuimnest Bij de zeepaardjes neemt het mannetje de eitjes over in een buidel waar de verdere ontwikkeling zich voltrekt Rode lijst Op de Rode Lijst van de IUCN uit 2012 staan 2041 vissoorten die worden bedreigd< ref> Inbegrepen zijn soorten zoals kabeljauw Cyprinodon diabolis coelacanten en de witte haai Doordat vissen onder water leven zijn ze moeilijker te bestuderen dan de op land levende dieren en planten zodat informatie over de vispopulaties vaak ontbreekt Vooral zoetwatervissen lijken echter bedreigd omdat ze vaak leven in relatief kleine wateren De gehele wilde populatie van de Noord-Amerikaanse woestijnvis Cyprinodon diabolis leeft bijvoorbeeld in een poel van slechts 20 vierkante meter< ref> Commerciële visserij Vissen worden op grote schaal commercieel gevangen vooral zeevis; rond het jaar 2000 werd er wereldwijd circa 100 miljoen ton vis per jaar gevangen Op sommige vissen wordt zoveel gevist dat de toekomst van deze soorten op het spel staat Een voorbeeld is de paling waarbij ook op intrekkende jonge dieren glasaaltjes genoemd wordt gevist die direct voor consumptie worden verkocht Bij het opvoeren van de visserijinspanning treedt al gauw overbevissing op met als bekend voorbeeld de kabeljauw die hierdoor op veel plaatsen bijna uitgeroeid is Bij een verstandig beheer is de visserij een goede en goedkope methode om natuurlijke hulpbronnen ten nutte te maken jammer genoeg is het tot op heden maar zelden gelukt om op een rationele manier van deze hulpbron gebruik te maken en hebben alle vispopulaties in meer of mindere mate te lijden onder overbevissing Dit is te wijten aan het karakter van de visserij waardoor elke visser een voor zichzelf een zo groot mogelijk deel van de aanwezige vissen wil vangen Hetzelfde geldt voor staten die zichzelf ook het liefst een zo groot mogelijk visserijquotum toekennen Overbevissing leidt naast het gevaarlijk afnemen van het bestand van veel vissoorten tot een enorme energieverspilling doordat steeds verder uitgevaren moet worden met grotere netten die met zwaardere motoren gesleept moeten worden om toch nog genoeg vis te vangen Deze extra inspanning komt ook weer tot uiting in de prijs van de vis Door verruiming van de technische mogelijkheden waarbij vooral sonar een grote rol speelt is het voor vissers mogelijk geworden scholen vis te lokaliseren Daardoor worden scholen vis extra kwetsbaar want zelfs de laatste school vis laat zich zo nog vangen Ook de vissoorten van de open oceaan zoals de marlijn worden sterk bedreigd door overbevissing met "long lines" In het zoete water treedt ook snel overbevissing op maar is de visserij vaak beter te reguleren Vaak wordt het nodig geacht de visserij te verbeteren door het uitzetten van gewenste soorten of uitheemse soorten met gunstige eigenschappen Door het sleutelen aan deze zoetwaterecosystemen treden nogal eens ongewenste effecten op Het bekendste voorbeeld is het uitzetten van de nijlbaars in het Victoriameer maar ook onbedoelde introductie van parasieten en visziekten kan grote problemen geven Visteelt Visteelt komt meer en meer in de belangstelling omdat door bevolkingsgroei en een toenemend welvaartsniveau de vraag naar vis toeneemt De traditionele visserij kan door de beperkte productiviteit van de zeeën oceanen en zoet water nauwelijks aan deze groeiende vraag voldoen de totale visvangst blijft beperkt tot zo een 90 miljoen ton Erg bekend is de teelt van zalm in kooien op zee Veel soorten van visteelt maken ook gebruik van vismeel in het voer waardoor er netto eigenlijk minder vis beschikbaar komt maar wel in door de markt gewenste soorten en maten Niet alle teelten maken gebruik van vismeel en in de meeste teelten wordt geprobeerd het gebruik van vismeel te verminderen Het vismeel wordt over het algemeen geproduceerd van pelagische vis als ansjovis en sardine- achtige soorten die in enorme hoeveelheden miljoenen tonnen in opwellingszones van de oceaan worden gevangen Ongeveer een derde van de totale visvangst wordt gebruikt voor de productie van vismeel waarvan een steeds groter gedeelte naar de visteelt gaat Berekeningen laten zien dat bij een efficiënte zalmteelt ongeveer 4 kilo wilde vis nodig is om 1 kg zalm te produceren< ref> De klassieke visteelt vindt plaats op vijvers waarbij door beheer bemesting en in geschikte hoeveelheden uitzetten van jonge vis een snelle groei gerealiseerd kan worden door het optimaal benutten van het ecosysteem Een voorbeeld hiervan is de klassieke karperteelt in Oost-Europa ook in China wordt deze methode nog veel toegepast vaak met een combinatie van chinese karpersoorten met verschillende voedselvoorkeuren Er zijn ook intensieve teelten waarbij de vis met kunstmatig voer opgroeit Het water met de daarin opgeloste zuurstof wordt continu aangevoerd en de afvalstoffen worden continu afgevoerd Bij recirculatiesystemen wordt het afgevoerde water door biologische afbraak afvangen van mest en beluchting weer geschikt gemaakt voor de aanvoer Een recent systeem is de "biofloc" Dit zijn vijvers waarbij intensief belucht wordt en zeer veel voedingsstoffen aan het water worden toegevoegd het giftige ammoniak dat de vissen uitscheiden wordt door heterotrofe bacteriën gebruikt als stikstofbron en als koolstofbron wordt bijvoorbeeld rijstmeel gebruikt Deze bacteriën dienen weer als voedselbron voor grotere organismen die op hun beurt weer door de vissen als voedsel worden benutDe naam biofloc slaat op de aggregaten van bacteriën wormen en eencelligen die vlokken in het water vormen Dit systeem kan in potentie erg productief zijn maar is ook moeilijk onder controle te houden Het oogmerk is de visteelt rendabeler te maken en minder afhankelijk van hoogwaardig visvoer Sportvisserij Het vangen van vis vissen genoemd kan ook als recreatieve bezigheid en sport worden beoefend Waar vroeger de gevangen vis werd meegenomen voor consumptie is de praktijk tegenwoordig vaak dat de gevangen vis direct wordt teruggezet het zogenaamde "catch and release" Ook bij de sportvisserij grijpt de mens vaak regulerend in door het uitzetten van jonge vis en of gebiedsvreemde vis met de gewenste eigenschappen Ook worden predatoren uitgezet dan wel verwijderd om de visserij te bevorderen In Ierland zijn op veel meren grote snoeken verwijderd om de stand van salmoniden te bevorderen het zogenaamde "pike culling" In veel gebieden vertegenwoordigt de sportvisserij een grotere economische waarde dan de commerciële visserij zodat commerciële overbevissing tot nog grotere schade leidt dan alleen de verminderde visserijopbrengst In veel gebieden is de sportvisserij naast het sportduiken ook al een belangrijke vorm van eco-toerisme Consumptie Vissen worden gevangen voor consumptie Het vangen van vis is een belangrijke vorm van voedselwinning en de basis van een belangrijke industrietak Op culinair vlak worden sommige andere waterdieren ook tot vis gerekend zoals oesters en garnalen De typische vislucht is niet kenmerkend voor verse vis die naar zeewier of komkommer bij salmoniden ruikt Vislucht wordt veroorzaakt door aminen die bij eiwitafbraak worden gevormd Vette vis is door het hoge gehalte aan meervoudig onverzadigde vetzuren ook erg gevoelig voor vetoxidatie waardoor het vet snel ranzig kan worden wat ook onprettige geuren oplevert Deze oxidatie kan worden voorkomen door het roken van de vis Vis is erg bederfelijk en daarom wordt verse vis wordt meestal bewaard op ijs Andere veelgebruikte conserveringsmethoden zijn drogen roken zouten en diepvriezen Soms wordt ook levende vis aangeboden Aquarium Vissen worden ook wel in een aquarium gehouden met als doel ze te bestuderen of zich voort te laten planten Siervissen worden voor decoratieve doeleinden gehouden Het zijn dan vaak felgekleurde tropische vissen Meestal uit zoetwater afkomstig Er zijn ook zeeaquaria Zie ook Ichtyologie Lijst van vissen Lijst van tropische zoetwateraquariumvissen Lijst van zoetwatervissen in de Lage Landen Lijst van vissen Nederlandstalig Literatuur Peter S Maitland 1978 Elseviers gids van de zoetwatervissen Agon Elsevier ISBN 90-10-02012-6 Muus Nielsen Dahlstrom en Nyström 1999 Zeevissen van Noord- en West-Europa Schuyt & Co ISBN 90-6097-510-3 WAM van Emmerik HW de Nie 2006 De zoetwatervissen van Nederland Ecologisch bekeken Vereniging Sportvisserij Nederland Bilthoven ISBN 90-810295-1-7 Externe links Informatie over 38 vissoorten in Nederlandse wateren Het Vrij Syrisch Leger Arabisch ‏الجيش السوري الحر al-Ǧaiš as-Sūrī al-Ḥurr is een leger dat tijdens de opstand in Syrië van 2011-2012 werd opgericht door de gedeserteerde kolonel Riad al-Asaad die naar Turkije was gevlucht Op 29 juni 2011 verklaarde Al-Asaad via YouTube dat hij en andere militairen de wapens op zouden nemen tegen het Syrische bewind van president Bashar al-Assad met het doel om demonstranten te beschermen tegen het regeringsleger Terwijl de internationale gemeenschap slechts Jabhat al-Nusra als terroristische organisatie beschouwt wordt het gehele Vrije Syrische Leger door de Syrische regering van president Assad alsook door de Volksrepubliek China Venezuela Brazilië en Rusland beschouwd als een terroristische organisatie De Verenigde Staten Europese Unie en Saoedi-Arabië beschouwen hen echter als rebellen in de opstand tegen een alleenheerser Tekenen van verzet Al voor 29 juni 2011 waren er in Syrië tekenen dat de opstand tegen Assad niet bloedeloos verliep Gewapende demonstranten en militairen die overliepen naar de oppositie bevochten elkaar reeds toen in de straten van onder andere Homs Daraa en al-Rastan Reeds voor de officiële aankondiging van de oprichting van het Vrije Syrische Leger waren er tekenen dat er op sommige plekken in Syrië gevochten werd tussen regering en oppositie Vooral in de steden Homs en Daraa waar de protesten vanaf het begin een vrij massaal karakter kenden werd gevochten Vermoedelijk was dit het geval omdat regeringstroepen die naar deze steden werden gezonden om de demonstraties neer te slaan weigerden op burgers te schieten en deserteerden In de begindagen van het Vrije Syrische Leger waren de deserteurs vooral bezig om demonstranten te beschermen soldaten van het regeringsleger in hinderlagen te lokken en zich te verbergen voor de geheime dienst van president Assad Van een georganiseerd oppositieleger was nauwelijks sprake en ook de Syrische Nationale Raad erkende het Vrije Syrische Leger niet als haar gewapende militie in Syrië Blokkades belegeringen en hinderlagen Vanaf september 2011 namen de acties van het Vrije Syrische Leger toe In veel steden braken gevechten uit tussen het leger en de rebellen In de noordelijke provincie Idlib was voor het eerst sprake van door de oppositie bestuurd grondgebied Begin september trokken regeringstroepen op naar de stad al-Rastan ten noorden van Homs die volgens berichten al meer dan een week in handen van de oppositie was Zeven dagen werd er gevochten in de straten van de stad waarbij het Vrije Syrische Leger naar eigen zeggen 17 tanks vernietigde Uiteindelijk moest het VSL zich echter terugtrekken onder druk van het regeringsleger Terwijl de strijd om al-Rastan woedde nam de invloed van de VSL in andere delen van het land toe In Homs vielen verschillende wijken in handen van het Vrije Syrische Leger en er werden controleposten opgezet in de straten Aan de Turkse grens namen gedeserteerde militairen een groot deel van de bergachtige Jabal-al-Zawiya over Er waren ook meldingen van vuurgevechten en doden in Daraa Zabadani Douma Hama Latakia Deir-el-Zor en Sadq In Damascus zelf viel het VSL een luchtmachtbasis aan en beschoot een aantal gebouwen in het centrum met granaten Offensieve operaties Vanaf januari 2012 ging het Vrije Syrische Leger op verschillende plekken in het offensief gegaan De steden Zabadani Douma Homs grotendeels en Daraa vielen in handen van de gewapende oppositie Het leger van Assad zet echter steeds zwaardere wapens in Tegen november 2012 was de stad Homs weer vrijwel geheel in handen van het Syrische leger Vanaf januari 2012 kreeg de strijd meer het karakter van straatgevechten in de grote steden Grote delen van Homs waaronder de wijken Bab-Amr Al-Quasr en Inshaat vielen in handen van het Vrije Syrische Leger dat ondanks zijn lichte bewapening de troepen van Assad buiten wist te houden Op de grens met Libanon bevestigden nieuwsmannen van BBC en CNN dat de stad Zabadani in handen van het VSL was In het noorden controleerden de gedeserteerde militairen delen van de provincie Idlib waaronder het platteland rondom de stad zelf Rondom Damascus nam de activiteit van het FSA ook toe de voorstad Douma viel in handen en gevechten braken uit in de buitenwijken Saqba en Harasta Het Syrische leger zette uiteindelijk ruim 2000 militairen in om deze steden te heroveren en het VSL moest zich terugtrekken uit Douma In Homs begon het regeringsleger begin februari met het beschieten van de stadswijken terwijl Zabadani door tanks en gevechtsvoertuigen werd omsingeld en beschoten Ook vielen erndelen van Aleppo in handen van het Vrije Syrische Leger waaronder delen van de wijken Salaheddine en Hanano Deze gingen echter bij een tegenoffensief verloren van het Syrische regeringsleger weer verloren Het VSL controleert nog grote wijken van centraal zuidelijk en noordoostelijk Aleppo geheel of gedeeltelijk De rebellen vechten ook tegen de regeringstroepen in het stadscentrum Van een georganiseerd Vrij Syrisch Leger was in de loop van 2012 echter steeds minder sprake VSL is een verzamelnaam geworden van een groot aantal brigades en milities die ideologieën aanhangen van gematigd tot extreem Islamitisch Een voorbeeld van de laatste is de Jabhat al-Nusra dat buiten elke militaire hiërarchie valt en eigenmachtig de Sharia ofwel het standrecht toepast Nadat gewapende steun van westerse landen uitbleef liepen vele strijders van het Vrije Syrische Leger in de loop van 2012 en 2013 over naar al-Nusra en de Islamitische Staat die de leidende rol in de oppositie tegen president Assad overnamen Mensenrechtenorganisaties beschuldigen naast Assad Al-Nusra en de Islamitische Staat ook de nog overgebleven VSL-strijdgroepen van grootschalige mensenrechtenschendingen nu geen van de oorlogvoerende partijen zich veel van de humanitaire noden lijkt aan te trekken De walvishaai Rhincodon typus is de grootste bestaande kraakbeenvis Walvishaaien vormen een bedreigde diersoort Niettemin wordt er in ontwikkelingslanden nog wel op gevist In de hele wereld zijn er slechts 1000 geregistreerde exemplaren Uiterlijk De gemiddelde walvishaai meet ongeveer 8 m maar er zijn er gevonden die wel 15 m lang waren Zo'n groot exemplaar weegt ongeveer 15 ton Vrouwtjes zijn gemiddeld groter dan mannetjes De walvishaai heeft een brede en platte kop De bek bevindt zich vooraan niet onderaan de kop zoals bij veel andere haaien en is net zo breed Hij bevat 300 rijen kleine tanden in totaal zo'n 3000 Deze lijken echter geen functie te hebben zie onder Opvallend zijn de drie richels die aan beide zijden langs een groot deel van het lichaam lopen Aan de bovenkant is de walvishaai donkergrijs van kleur met grote witte tot lichtgele stippen en horizontale en verticale strepen Deze strepen zijn een even uniek kenmerk als de vingerafdruk voor een mens Dit vergemakkelijkt het werk van onderzoekers De onderzijde van het lichaam is wit De walvishaai heeft aan elke kant vijf kieuwopeningen De huid is tot 10 cm dik Leefgebieden Walvishaaien komen in alle wereldzeeën voor in het gebied tussen 30-40 graden noorderbreedte en 30-40 zuiderbreedte maar in de oostelijke Atlantische Oceaan slechts tot de archipel Kaapverdië In de Middellandse Zee vindt men ze ook niet Sporadisch zijn de grote vissen ook in aquaria te bewonderen zoals in het New York museum of aquatic habits Er wordt vermoed dat ze migreren maar daarover bestaat nog erg veel onduidelijkheid Er zijn maar weinig plekken ter wereld waar ze met regelmaat komen Eén daarvan is Ningaloo Reef in West-Australië Veel walvishaaien verblijven daar elk jaar rond maart de tijd dat er erg veel voedsel is Een andere locatie waar ze met regelmaat verschijnen is het water voor de kust van Donsol in de Filipijnse provincie Sorsogon net als in de Rode Zee en bij Tofo in Mozambique Op deze en andere plekken is er veel belangstelling van toeristen voor ze Er zijn vaak strikte regels ten aanzien van de benadering van walvishaaien Walvishaaien worden zowel in de open oceaan als nabij de kust aangetroffen Soms worden ze zelfs in lagunes gezien Ze zwemmen vaak vlak onder de waterspiegel en lijken water te prefereren dat een oppervlaktetemperatuur heeft van tussen de 21 en 25 graden met daarbij een opwaartse stroom van kouder water van zo'n 17 graden Vergeleken met andere haaien zwemmen ze erg langzaam niet sneller dan ongeveer 5 km per uur Hierbij bewegen ze hun hele lichaam niet slechts hun staart zoals veel andere haaien doen Walvishaaien worden zelden in groepen gezien Voortplanting De walvishaai kan tussen de 80 en 110 jaar oud worden Pas rond hun dertigste zijn ze geslachtsrijp wat naast hun geringe snelheid een belangrijke oorzaak is van het feit dat ze met uitsterven bedreigd worden Lang werd aangenomen dat ze eieren leggen In 1953 werd in de Golf van Mexico een walvishaai-ei gevonden met een lengte van 36 cm Recenter is echter duidelijk geworden dat de eieren al in het moederlichaam uitkomen met andere woorden dat walvishaaien eierlevendbarend zijn Dat zou betekenen dat het gevonden ei geaborteerd moet zijn geweest Er kunnen honderden jongen per keer geboren worden Deze zijn zo'n 40 60 cm lang Zoals alle haaien zorgen walvishaaien na de geboorte niet voor hun jongen Voeding De walvishaai voedt zich door met zijn bek open te zwemmen en na de bek weer gesloten te hebben het water te filteren met speciale structuren bij zijn kieuwen Hierin blijven plankton krill kleine vissen en pijlinktvissen hangen Het zeewater verlaat het lichaam weer door de kieuwen De walvishaai kan per uur ongeveer 6000 liter water verwerken< ref> Er zijn onderzoekers die beweren dat walvishaaien soms ook op een stofzuigerachtige manier eten waarbij ze ook wel verticaal in het water hangen Door zijn voedselbehoefte vormt hij voor bijna geen van de andere zeedieren een bedreiging Door hun afmetingen hebben volwassen walvishaaien zelf ook weinig natuurlijke vijanden Soms worden ze het slachtoffer van een groep orka's Bedreigd De walvishaai wordt door het IUCN als "kwetsbaar" beschouwd In de gebieden waar de walvishaaien voorkomen wordt er jacht op ze gemaakt Een gevangen walvishaai brengt veel geld op Het vlees wordt gegeten en de vinnen worden gebruikt voor de soep Ook de huid wordt voor een relatief hoge prijs verkocht Uit de lever haalt men een stof die gebruikt wordt voor de scheepsbouw Relatie met de mens Walvishaaien zijn voor mensen relatief ongevaarlijk Het grootste gevaar bestaat uit de gigantische staart waarmee wel mensen gewond raakten als ze te dichtbij kwamen Er wordt ook geld aan de dieren verdiend door toeristen in de buurt te brengen en ze met de dieren te laten zwemmen een vorm van ecotoerisme Met name de jongen laten zich relatief makkelijk benaderen waardoor het fotograferen van deze vissen niet moeilijk is De Wikimedia Foundation Inc WMF is een internationale organisatie zonder winstoogmerk die zich inzet voor de verspreiding van vrije kennis De organisatie doet dit door middel van verschillende projecten waarvan de internetencyclopedie Wikipedia het bekendste is De zetel van de Wikimedia Foundation is in San Francisco Projecten De Wikimedia Foundation is de overkoepelende organisatie van onder andere de volgende projecten websites met vrije licentie Wikipedia encyclopedie WikiWoordenboek Wiktionary woordenboek met betekenissen vertalingen etymologie en uitspraak Wikiquote collectie van citaten en spreekwoorden Wikibooks handleidingen en vrije boeken Wikisource bronteksten Wikidata database Wikimedia Commons centrale opslagplaats voor mediabestanden van de projecten Wikimedia Incubator opstarten van nieuwe wiki's binnen Wikimedia Wikinews nieuwsbron Wikispecies catalogus van alle soorten levende wezens Wikivoyage wereldwijde reisgids Wikiversiteit Wikiversity verzameling van vrije onderwijsprojecten Meta-Wiki internationale website voor onderlinge samenwerking voor de projecten van Wikimedia Wikimania een jaarlijkse internationale conferentie Oprichting De oprichting van de organisatie werd op 20 juni 2003 officieel meegedeeld door Jimmy Wales de directeur van Bomis Inc en medeoprichter van Wikipedia De naam "Wikimedia" is bedacht door Sheldon Rampton in een WikiEN-l-mailinglist posting in maart 2003 Organisatie en financiering De Board of Trustees het bestuur van de Wikimedia Foundation is verantwoordelijk voor het beleid op het gebied van fondsenwerving en aanwending van gelden< ref> Het bestuur bestaat uit zeven leden De Wikimedia Foundation heeft in diverse landen lokale afdelingen "chapters" geheten Omdat Wikimedia een non-profit-organisatie is komen haar inkomsten bijna uitsluitend uit donaties en subsidie Landelijke verenigingen Wikimedia is verbonden aan een internationaal netwerk van geassocieerde organisaties De landelijke verenigingen in het Engels chapter ondersteunen de Wikimedia Foundation en de vrijwilligers binnen een bepaald geografisch gebied Zij doen dat op verschillende manieren door het steunen van de fondsenwerving het organiseren van nationale en lokale evenementen en activiteiten en het verspreiden van het gedachtegoed van Wikimedia vrije kennis Zij bieden ook de gemeenschap en mogelijke partners een aanspreekpunt dat in staat is te voldoen aan specifieke nationale behoeften De verenigingen zijn organisaties zonder enige juridische controle of verantwoordelijkheid voor de websites van de Wikimedia Foundation en omgekeerd Bronnen Externe links Wikipedia is een vrije meertalige internetencyclopedie die door meerdere auteurs op vrijwillige basis wordt geschreven De naam Wikipedia is een samentrekking van wiki en encyclopedia De website is onderdeel van de Wikimedia Foundation een in de Verenigde Staten gevestigde organisatie zonder winstoogmerk Onder de paraplu van de Wikimedia Foundation bevinden zich diverse meertalige projecten waarvan Wikipedia het oudste en bekendste is Wikipedia werd in 2001 opgericht door de Amerikaanse ondernemer Jimmy Wales samen met zijn medewerker Larry Sanger In 2003 droeg Wales zijn rechten op de naam Wikipedia de website zelf en de servers waarop deze draaide over aan de Wikimedia Foundation een stichting die hij oprichtte om het behoud en de verdere ontwikkeling van Wikipedia langdurig mogelijk te maken De stichting leeft bijna uitsluitend van donaties en heeft ongeveer honderdvijftig betaalde medewerkers Wikipedia zelf wordt echter door vrijwilligers beheerd en geschreven Algemeen De artikelen in deze encyclopedie worden geacht een neutraal standpunt uit te dragen Wikipedia is in principe door iedereen te bewerken Dat is ook een van de redenen dat Wikipedia geen garantie voor de juistheid en evenwichtige kwaliteit van de informatie kan geven Daarnaast is door het open karakter van het project de kans op vandalisme altijd aanwezig De Nederlandstalige versie is te vinden op nlwikipediaorg Zij telde in januari 2015 ruim 18 miljoen artikelen en nam hiermee de derde plaats in op de lijst van Wikipedia's voor verschillende talen op volgorde van aantal artikelen na de Engelstalige 47 miljoen artikelen en de Zweedstalige versie 19 miljoen artikelen en op gelijke hoogte met de Duitstalige In totaal waren er in februari 2015 op heel Wikipedia meer dan 34 miljoen artikelen te vinden in 288 verschillende talen Voorgeschiedenis Over de documentering van de menselijke kennis wordt al vele jaren nagedacht Onder andere de bibliograaf Paul Otlet bedenker van de Universele decimale code wijdde zijn leven aan de vraag hoe gegevens en kennis toegankelijk gemaakt kunnen worden in een Universeel Boek of een vernuftig kaartsysteem met behulp van een machinaal systeem Later streefde Herbert George Wells naar een World Brain een samenvatting van alle kennis op microfilm Ook Vannevar Bush dacht dat de toekomst van volledige documentatie lag in een systeem met microfilm Memex In 1960 begon Ted Nelson met zijn Project Xanadu dat gebruikmaakte van hypertekst Encarta van Microsoft was de eerste encyclopedie op CD-ROM die gebruikmaakte van hyperlinks Wikipedia is een modern antwoord en maakt gebruik van de nieuwe mogelijkheden van www internet en software voor samenwerking Opzet Wikipedia is opgezet in de vorm van een wiki Dat is een website die door de bezoekers kan worden veranderd Voor Wikipedia is een apart programma ontworpen Tegenwoordig is deze software MediaWiki een opensourcesoftware-project dat zeer actief is en ook gebruikt wordt door de andere projecten van de Wikimedia Foundation en door diverse andere projecten en bedrijven Groei De oorspronkelijke en verreweg de grootste van de Wikipedia's is de Engelstalige Met deze encyclopedie is gestart op 15 januari 2001 Het oorspronkelijke doel was te komen tot minimaal 100000 artikelen maar toen dat aantal was bereikt ging de groei nog volop door Vanaf de zomer van 2001 zijn er naast de oorspronkelijke Engelstalige vele andere Wikipedias gestart waaronder deze Nederlandstalige en het aantal neemt nog steeds toe Na de Engelstalige zijn de Duits- Frans- Nederlands- en Zweedstalige Wikipedias qua aantal artikelen het grootst De Nederlandstalige Wikipedia staat volgens dit criterium in juli 2014 op de derde plaats Opgemerkt moet worden dat dit slechts iets over het aantal artikelen zegt en nog niets over de grootte of de gemiddelde kwaliteit van de artikelen Wel zijn op de Wikipedia's met het hoogste aantal artikelen ook vaak de langste artikelen te vinden Er zijn ook Wikipedias opgekomen in veel minderheidstalen en dialecten Zo bevatte de Wikipedia in het Zazaki begin 2010 ongeveer 2800 artikelen Een aantal van deze Wikipedias bleken over onvoldoende gebruikers te beschikken die artikelen wilden toevoegen in die taal en die weinig levensvatbare projecten zijn inmiddels weer gesloten De meeste opslagcapaciteit is nodig voor de afbeeldingen en andere media die op Wikipedia gebruikt worden Op 15 januari 2009 maakte Wikizine melding van het feit dat er 48 terabyte opslagruimte beschikbaar is gekomen voor Wikimedia Commons Op dat moment werd daar 5 terabyte van gebruikt Kenmerken van het project Wikipedia is een echte wiki hetgeen betekent dat elke inhoudelijke pagina door iedere willekeurige bezoeker bewerkt kan worden Wikipedia is de eerste serieuze algemene digitale encyclopedie waarbij met dit concept gewerkt wordt In vergelijking met andere concepten om informatie te verzamelen heeft dit tot gevolg dat Wikipedia daar waar het actuele informatie betreft in het algemeen zeer snel bijgewerkt is Daar is het concept ook naar genoemd wikiwiki betekent in het Hawaïaans snel Kenmerkend voor het project en het succes ervan is tevens het feit dat de inhoud deels rechtenvrij is Alle tekst en media worden door Wikipedia door middel van de GFDL-licentie vrijgegeven en beschikbaar gesteld voor het publiek Eenieder is daarmee gerechtigd de inhoud kosteloos te verspreiden en of te wijzigen terwijl niemand de toegang tot een uit Wikipedia overgenomen en eventueel gewijzigde inhoud kan worden onthouden Wikipedia presenteert zich daarbij uitdrukkelijk als een encyclopedie en niet als een woordenboek discussieforum of webportaal Voor woordenboekinformatie is overigens het zusterproject Wiktionary in het leven geroepen Geschiedenis van Wikipedia Het project begon met een conversatie tussen twee internetvrienden Larry Sanger hoofdredacteur van Nupedia en Ben Kovitz een computerprogrammeur en bèta-wetenschapper op de avond van 3 januari 2001 in San Diego Californië Kovitz had al eerder te maken gehad met een ander soort wikiproject en toen hij het basisconcept aan Sanger uitlegde zag deze onmiddellijk dat het wikiformat uitstekend geschikt zou zijn voor het opzetten van een opener minder formeel project dan Nupedia Vier maanden daarvoor hadden Sanger en zijn baas Jimmy Wales president-directeur van Bomis Inc al eens verschillende mogelijkheden besproken om naast Nupedia een opener aanvullend project te beginnen Het kostte Sanger dus niet veel moeite om Wales over te halen een wiki voor Nupedia op te zetten Nupedias eerste wiki ging online op 10 januari 2001 Van de kant van de auteurs en redacteuren van Nupedia kwam echter het nodige protest tegen het plan om Nupedia zo nauw te associëren met een webpagina gebaseerd op het wikiconcept Daarom kreeg het nieuwe project per 15 januari de naam Wikipedia' en een eigen onafhankelijk adres op het web Deze datum werd later uitgeroepen tot Wikipediadag Heel wat deelnemers kwamen in één klap binnen via publicatie van Slashdot in maart en juli Ook andere publicaties trokken deelnemers zoals die op Kuro5hin Zoekmachines vooral Google en andere portals dirigeren dagelijks honderden potentiële deelnemers naar Wikipedia Op 12 februari 2001 werd de eerste mijlpaal van 1000 artikelen pagina's al overschreden; daarna groeide het met circa 1000 per maand en intussen al met ongeveer 40000 per maand Op 19 juni 2001 startte de Nederlandstalige Wikipedia en ruim twee jaar later op 3 augustus 2003 verscheen op de Nederlandstalige Wikipedia het 10000ste artikel Gezamenlijk werd hierover een persbericht opgesteld De maanden direct hierna nam het bezoek en het aantal medewerkers toe In de maanden augustus september 2003 werd een internationale logowedstrijd gehouden Het logo van Paul Stansifer werd met grote meerderheid verkozen Daarna werd dit aangepast tot een grijze versie op basis van hetzelfde idee In 2006 riep de psycholoog Dolph Kohnstamm in het NRC Handelsblad gepensioneerde deskundigen op hun bijdrage te leveren aan de Nederlandstalige wikipedia die hij een grote toekomst toedichtte< ref> Vanaf 2005 beginnen bewerkers op Wikipedia steeds meer samen te werken met culturele instellingen en andere organisaties om meer materiaal beschikbaar te krijgen voor het gebruik op Wikipedia Er wordt samengewerkt met onder andere musea galeries archieven en bibliotheken om zo meer specialistische informatie en vooral ook beeldmateriaal om meer artikelen hiervan te kunnen voorzien In Nederland leverde bijvoorbeeld het Tropenmuseum meer dan 8000 afbeeldingen over de Marrons Suriname en Indonesië het Nationaal Archief in Den Haag en Spaarnestad Photo te Haarlem doneren ruim 1100 fotos van Nederlandse politici en belangrijke gebeurtenissen in Nederland en het Amsterdam Museum doneerde in 2011 zijn digitale collectie van 55000 fotos Vanaf 2010 wordt de samenwerking tussen Wikipedia en culturele instellingen verder geïntensiveerd met de aanstelling van een Wikipedian in Residence bij de instellingen zelf om hun materiaal te ontsluiten via Wikipedia< ref> Op 15 januari 2015 kreeg de Wikipediagemeenschap de Erasmusprijs toegekend In het najaar van 2015 zal de prijs uitgereikt worden aan vertegenwoordigers van de gemeenschap< ref> Knelpunten Vandalisme Wikipedia heeft net als andere wiki's te kampen met vandalisme Er komen geleidelijk aan steeds doeltreffender hulpmiddelen beschikbaar om vandalisme te bestrijden Onzichtbaar vandalisme en hoaxen blijken echter hardnekkiger te zijn Door subtiele wijzigingen beperkte weglatingen of wijziging van de opmaak kan een heel andere wending aan een artikel worden geven Ook kan iemand natuurlijk per ongeluk foutieve informatie toevoegen Wanneer niemand doorheeft dat de informatie onjuist is kan die maandenlang op Wikipedia blijven staan Zo zijn er gevallen bekend van artikelen over niet-bestaande personen waar wel maandenlang een artikel over voorkwam In het artikel Slag om Stalingrad heeft bijvoorbeeld van 17 april 2004 tot 9 maart 2007 bijna 3 jaar onafgebroken foutief gestaan dat deze slag op 28 juni begon terwijl verderop in het artikel wel de goede datum vermeld stond Klonen Inmiddels bestaan er veel klonen ook wel mirrors of spiegelsites genoemd van Wikipedia dat wil zeggen sites die de inhoud van Wikipedia letterlijk overnemen Een belangrijk neveneffect van Wikipediaklonen is dat ze ervoor zorgen dat informatie op het internet steeds eenzijdiger wordt Het is inmiddels geen zeldzaamheid dat vijf van de eerste tien zoekresultaten op Google allemaal hetzelfde artikel bevatten op verschillende sites Foutieve informatie kan op deze manier razendsnel over internet worden verspreid Critici van Wikipedia zien dit als een zorgelijke ontwikkeling Willekeurige verhoudingen in de grootte van artikelen Dale Hoiberg voormalig hoofdredacteur van de Encyclopædia Britannica heeft opgemerkt dat er in Wikipedia sprake is van een systematische fout Sommige onderwerpen krijgen in relatie tot hun belang buitensporig grote artikelen Daarbij speelt natuurlijk het probleem dat iedereen zelf mag uitmaken wat belangrijk is Er bestaan vele artikelen over individuele sporters informatica en popcultuur terwijl onderwerpen als natuurwetenschap taal kunst en Afrika soms ondervertegenwoordigd zijn Zo is bijvoorbeeld het artikel over stripfiguren Casper en Hobbes op de Engelstalige Wikipedia langer dan dat over William Shakespeare Dit is het gevolg van toevalligheden die elk moment weer kunnen veranderen Als een gebruiker met veel kennis over een bepaald onderwerp actief wordt dan is er een gerede kans dat daar ook veel over geschreven wordt Gevolgen voor traditionele encyclopedieën Wikipedia wordt als gratis naslagwerk soms gezien als een oneerlijke concurrent voor traditionele encyclopedieën Nicholas Carr viel in The amorality of Web 20 2005 Web 20 is amoreel websites met gebruikersbijdragen als Wikipedia aan omdat ze beroepsschrijvers die volgens hem superieur zijn het brood uit de mond kunnen stoten want "gratis wint altijd van kwaliteit" Carr schreef "De geestdriftige visioenen van Web 20 gaan er stilzwijgend vanuit dat de amateur de overhand krijgt Maar ik kan me niets vreselijkers voorstellen" Censuur Wikipedia zou censuur willen vermijden Zo werd op de Duitstalige Wikipedia geweigerd om de naam van een overleden hacker te verwijderen toen de familie daarom vroeg Ook werd een platenhoes niet verwijderd nadat een Britse organisatie die hoes als kinderpornografie bestempelde waardoor in grote delen van het Verenigd Koninkrijk Wikipedia niet meer bereikbaar was In 2009 werd desondanks wel informatie verwijderd over de ontvoering van David S Rohde door de Taliban omdat volgens de New York Times zijn leven in gevaar kon komen door het bekendmaken van de ontvoering Kwaliteit T Bayer gaf in 2012 een van verschillende onderzoeken die uitwezen dat de Engelse en Duitse Wikipedia gemiddeld betrouwbaar waren Duitstalige wikipedia Een vergelijking in september 2004 van de Duitstalige Wikipedia en twee andere Duitstalige encyclopedieën Brockhaus en Encarta door het computertijdschrift c't viel in het voordeel van Wikipedia uit Engelstalige wikipedia In 2005 publiceerde het natuurwetenschappelijke tijdschrift Nature de resultaten van een vergelijkend onderzoek naar de kwaliteit van artikelen in de Engelse Wikipedia WP en de Encyclopædia Britannica Universitaire deskundigen bogen zich over natuurwetenschappelijke teksten zonder te weten uit welke encyclopedie ze kwamen In 42 paren van overeenkomstige artikelen uit beide encyclopedieën vonden ze zowel in WP als in EB totaal acht ernstige fouten Gemiddeld bevatte een WP-artikel vier en een EB-artikel drie foutjes weglatingen of misleidende beweringen Nature concludeerde dat hoewel de schrijfstijl van de Brittanica veel beter was de Wikipedia op natuurwetenschappelijk gebied bijna net zo goed was als de Britannica Orlowski formuleerde het als volgt de kwaliteit van informatie in deze artikelen was in Wikipedia daarmee 31 procent minder dan in de Britannica In maart 2006 publiceerde de Encyclopædia Britannica onder de titel "Fatally Flawed" een weerlegging van de onderzoeksresultaten van Nature< ref> Literatuur Wikipedia De Wijsheid van de Zwerm 2012 Wikipedia The Missing Manual uitg O'Reilly 2008 ISBN 978-0-596-51516-4 Good faith collaboration The culture of Wikipedia MIT Press 2010 ISBN 978-0-262-01447-2 Zie ook Encyclopedie Internetencyclopedie QRpedia een systeem om via QR-codes Wikipedia-artikelen via mobiele apparaten toegankelijk te maken Externe link Een zeezender is een vanuit internationale wateren opererende radiozender op een schip fort of kunstmatig eiland In het geval van het REM-eiland is er ook sprake van het uitzenden van televisieprogramma's Geschiedenis Europa In Europa zonden tussen 1958 en 1990 een hele reeks zeezenders hun programma's uit vanaf een schip een kunstmatig eiland of een voormalig marinefort in de Noordzee buiten de territoriale wateren Het uitzenden vanaf een schip onder vreemde vlag kon niet verboden worden maar medewerking aan dergelijke zenders verbieden gebeurde wel In 1962 was medewerking aan zeezenders al verboden in de Scandinavische landen en in België In 1962 gaf de Raad van Europa aan de aangesloten landen het advies om een wet uit te vaardigen die medewerking verbood aan radiostations die buiten de territoriale wateren uitzonden In 1964 werd het uitzenden van in de zeebodem verankerde objecten onmogelijk gemaakt door een noodwet in Nederland zie REM-eiland Op 13 juli 1965 werd het Verdrag van Straatsburg van kracht waarin medewerking aan uitzendingen vanuit internationale wateren vanaf vaar- en vliegtuigen verboden werd In 1967 werd dit verdrag geratificeerd door Groot-Brittannië en in 1974 door Nederland Spanje deed dit niet waarna de zeezenders Radio Mi Amigo en Radio Caroline twee zenders op één schip hun hoofdkwartier per 1 september 1974 naar Spanje verplaatsten Zeezenders Europa Scandinavië De eerste zeezender in Europa was Radio Mercur die in 1958 begon met Deense en enige tijd later ook met Zweedse programmas Skånes Radio Mercur Skåne is het zuidelijk deel van Zweden vanaf het schip Cheetah verankerd in de Sont noordelijk van Kopenhagen Een groter schip de Cheetah II nam in 1961 de uitzendingen over Na reparaties keerde de Cheetah I terug met op Denemarken gerichte uitzendingen; de Cheetah II verzorgde de Zweedse programmas Toen de Cheetah I in 1962 in een storm schade had opgelopen en gerepareerd moest worden legde de Deense overheid er beslag op maar de uitzendingen werden vanaf een ander schip Lucky Star voortgezet De Cheetah I werd verkocht en ging verder als Radio Syd met op Zweden gerichte uitzendingen Op 31 juli 1962 werd in Scandinavië antizeezenderwetgeving van kracht; Radio Mercur stopte maar Radio Syd bleef nog uitzenden tot 1966 later vanaf de Cheetah II In dat jaar diende het schip tijdelijk als onderkomen van Radio Caroline South nadat het schip van Caroline zelf in een storm op de kust was gelopen Radio Nord zond vanaf 1961 vanaf een schip voor de Zweedse kust bij Stockholm uit maar stopte reeds een jaar later in verband met genoemde wetgeving Het schip diende later als basis voor Radio Atlanta en Radio Caroline België en Nederland In Nederland begon Radio Veronica in 1960 vanaf het schip de MV Borkum Riff een voormalig Duits lichtschip voor de kust van Noordwijk met radioprogramma's Later werd een positie voor de kust van Scheveningen gekozen om storing te voorkomen In de loop van 1964 werd dit schip vervangen door de MV Norderney een voormalige trawler In 1964 werden vanaf het zogeheten REM-eiland een platform voor de kust van Noordwijk aan Zee televisie- en radio-uitzendingen verzorgd als TV Noordzee maar de Nederlandse marine maakte daaraan al na 4 maanden een eind In 1966 werd vanaf het schip de Laissez Faire dat verankerd lag voor de kust van Frinton-on-Sea bij Harwich Radio Dolfijn gelanceerd een Nederlandstalige easylisteningzender die ook de Engelse zender Britain Radio als zusterstation aan boord had In 1967 werd de zender omgedoopt tot de eerste Nederlandse popzender Radio 227 die binnen enkele maanden 35 miljoen mensen in de Benelux tot zijn luisteraars kon rekenen Met de komst van de Engelse antipiratenwet kwam er op 31 juli van dat jaar een vroegtijdig einde aan dit populaire station In 1970 kreeg Veronica gezelschap van RNI Radio Northsea International In 1971 kwamen er ook uitzendingen in het Nederlands onder de naam Radio Noordzee Internationaal dus werkelijke concurrentie voor Veronica tot wetgeving in 1974 beide zenders het zwijgen oplegde De bomaanslag op het schip Mebo II van Radio Noordzee RNI van 15 mei 1971 was daartoe mede de aanleiding Radio Atlantis zond eerst uit vanaf de MV Mi Amigo 1973 maar in 1974 vanaf een eigen zendschip de MV Jeanine voor de kust van Knokke Radio Mi Amigo en Radio Caroline zonden vanaf 1974 uit vanaf het zendschip MV Mi Amigo toen nog voor de kust van Nederland Na 31 augustus 1974 was er één zeezender die zou doorgaan Radio Caroline samen met Radio Mi Amigo In de zomer van 2006 gingen Radio Waddenzee en Radio Seagull vanaf het voormalige Engelse lichtschip LV8 met een ligplaats in Harlingen als eerste officieel erkend zendschip ooit met uitzendingen op de middengolf 1602 kHz van start Groot-Brittannië Op Goede Vrijdag 27 maart 1964 begon Radio Caroline vanaf een schip voor de kust van Zuidoost-Engeland uit te zenden kort daarop gevolgd door Radio Atlanta Na enige maanden fuseerden beide zenders; de oorspronkelijke Caroline voer naar de Ierse Zee om bij het eiland Man als Radio Caroline North het noordelijk deel van Engeland te bestrijken; de Atlanta bleef liggen en verzorgde onder de naam Radio Caroline South uitzendingen voor het zuidelijk deel van Engeland Eind 1964 verscheen Radio London ten tonele Was Caroline een veredeld "Light Programme" van de BBC Radio London "Big L" kwam met een Amerikaans "format" De dj's waren opgeleid bij radiostation KLIF in Dallas Radio London klonk veel professioneler dan Caroline en werd in korte tijd net zo populair Maar de spoeling werd dun Er kwamen nog meer zeezenders voor de Engelse kust te liggen sommige uitzendend vanaf schepen andere vanaf militaire forten in zee Op 15 augustus 1967 maakte ook in Groot-Brittannië wetgeving een einde aan vrijwel alle zenders alleen Caroline ging nog tot maart 1968 door verdween toen eveneens uit de ether maar keerde enkele jaren later terug In de jaren tachtig zond Radio Caroline met veel ups-and-downs nog steeds programma's uit Eveneens aan boord van het nieuwe zendschip Ross Revenge het oude zendschip Mi Amigo vh Radio Nord was ten slotte gezonken was Radio Monique een Nederlandstalig station gehuisvest Radio Caroline kreeg zelfs nog concurrentie van een nieuwe zender Laser 558 die op Amerikaanse leest geschoeid was Zeezenders buiten Europa Ook buiten Europa is er offshore radioactiviteit geweest Zo was er Radio Free America vanaf het schip Columbus voor de kust van New Jersey VS maar het was geen lang bestaan beschoren In Nieuw-Zeeland was er Radio Hauraki dat in de jaren 1966 tot 1970 het monopolie op radio-uitzendingen doorbrak Uitzendingen werden verzorgd vanaf het zendschip TIRI 1 en TIRI 2 Radio Hauraki kreeg een officiële zendvergunning toegewezen in Auckland De uitzendingen stopten vanaf het zendschip op 1 juni 1970 en startten op 26 september 1970 wettelijk vanaf land Vanaf het schip Peace gelegen voor de kust van Israël in de Middellandse Zee zond The Voice of Peace programma's uit met het doel de vrede te bewerkstelligen in het Midden-Oosten en de Joden met de Arabieren te verzoenen De eigenaar was Abie Nathan van Joodse afkomst De uitzendingen begonnen in 1973 Radio périphérique In Frankrijk kende men een vergelijkbaar fenomeen hoewel er ook grote verschillen waren de zogenaamde periferieke radio radio périphérique Daarmee werden radiostations bedoeld waarvan de zendinstallaties niet op Franse bodem mochten staan Tussen 1945 en 1981 gold er in Frankrijk een staatsmonopolie voor radiozenders Zenders die dus geen eigendom van de staat waren mochten niet vanaf Franse bodem uitzenden Het verschil met zeezenders is dat de Franse staat deze zenders wel toestond kantoor te houden op Franse bodem en er soms zelfs een minderheidsbelang in nam om er meer controle op uit te kunnen oefenen De verdwenen zender Radio Andorra heeft de meeste moeilijkheden met de Franse staat gehad en daardoor bijna op natuurlijke wijze affiniteit gekregen met de zeezenders uit de Noordzee Als deze verdwijnen stelt Radio Andorra meerdere malen zendtijd ter beschikking aan oud-medewerkers van zendschepen zo zond Radio Caroline International korte tijd uit vanuit Andorra Nadat de beide schepen van Radio Caroline vanuit de Engelse wateren naar de Amsterdamse haven waren gesleept in maart 1968 In de jaren 70 hebben nog diverse landpiraten legaal via de Korte Golf uitgezonden vanuit Andorra op 6205 khz waar RNI ook uitzond waaronder WMR Weekend Music Radio van Gerard Van Dam die later achter de Zeezender Radio Delmare zat Externe links