Het jaar 1862 is het 62e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 24 De vorstendommen Walachije en Moldavië worden samengevoegd tot Roemenië 31 Beëdiging Tweede Kabinet Thorbecke ;februari 4 Konstantin von Tischendorf vindt de Codex Sinaiticus een 4e eeuwse Bijbeluitgave in het Katharinaklooster in de Sinaï 16 Amerikaanse Burgeroorlog Ulysses S "Unconditional Surrender" Grant neemt het strategisch gelegen Fort Donelson in Tennessee in ;maart 11 Koning Wilhelm I van Pruisen ontslaat het liberale 'ministerie van het nieuwe tijdperk" maart tot juni De Schiereilandveldtocht in de Amerikaanse Burgeroorlog eindigt in een nederlaag van de noordelijke legers ;april 7 De Slag bij Shiloh wordt de bloedigste veldslag uit de geschiedenis van de Verenigde Staten 20 Uitvinding van het pasteuriseren door Louis Pasteur en Claude Bernard ;mei 5 De Mexicaans generaal Ignacio Zaragoza verslaat de Fransen in de Slag bij Puebla 7 Enschedese stadsbrand 800 huizen zijn verwoest 140 huizen blijven staan moatmansteun 31 In de Slag bij Fair Oaks wordt voor het eerst de Gatling gun gebruikt een voorloper van de mitrailleuse ;juni 5 Frankrijk vestigt zijn gezag in Cochin China Zuid-Vietnam Het is de eerste Franse kolonie in Indochina ;juli 10 Canonisatie van de HH Paulus Miki en gezellen "de 26 martelaren van Nagasaki" ;augustus 9 Première van de opera Béatrice et Bénédict van Hector Berlioz in Baden-Baden 28-30 augustus De Tweede Slag bij Bull Run in Virginia wordt wederom een Zuidelijke overwinning ;september 1 Met de Slag bij Chantilly eindigt de Veldtocht in Noord-Virginia 17 Na de tactisch onbesliste zeer bloedige Slag bij Antietam in Maryland trekt het leger van generaal Lee zich terug 23 Otto von Bismarck wordt premier minister van Pruisen ;oktober 23 Koning Otto I van Griekenland doet onder druk troonsafstand ;december 13 De Slag bij Fredericksburg in Virginia is een fiasco voor het Noordelijke leger van Ambrose Burnside ;exacte datum onbekend Joseph Lister gebruikt voor het eerst antiseptica bij operaties Station Echt gebouwd en geopend Muziek Jacques Offenbach schrijft de operette Jacqueline Premiere 12 april Edvard Grieg speelt drie van de Vier Stücke für das Pianoforte zijn opus 1 als examenstuk Literatuur Jules Verne schrijft Le comte de Chanteleine Victor Hugo schrijft Les Misérables 25 april eerste uitvoering van Halte Hulda van Bjørnstjerne Bjørnson Beeldende kunst Bouwkunst Geboren ;januari 2 Michail Doliwo-Dobrowolski Russisch uitvinder overleden 1919 29 Frederick Delius Brits componist overleden 1934 ;maart 17 Silvio Gesell Duits handelaar financieel theoreticus en sociaal hervormer overleden 1930 25 May Morris Engels handwerkster en ontwerpster overleden 1938 ;april 2 Pieter Hofstede Crull Nederlands jurist overleden 1925 ;mei 19 Michail Nesterov Russisch kunstschilder overleden 1942 26 Arend Anne van der Feltz Procureur-generaal in Amsterdam overleden 1940 ;juli 2 William Henry Bragg Engels natuurkundige overleden 1942 14 Gustav Klimt Oostenrijks Hongaars symbolistisch schilder overleden 1918 16 Ida Wells Amerikaans burgerrechtenactiviste overleden 1931 17 Oscar Levertin Zweeds schrijver literatuurhistoricus en literatuurcriticus overleden 1906 ;augustus 6 Armand Rassenfosse Belgisch kunstschilder en graficus overleden 1934 5 Joseph Merrick Engels schrijver overleden 1890 22 Claude Debussy Frans impressionistisch componist overleden 1918 25 Louis Barthou Frans politicus overleden 1934 29 Maurice Maeterlinck Belgisch schrijver overleden 1949 ;september 2 Alphons Diepenbrock Nederlands componist overleden 1921 27 Louis Botha Zuid-Afrikaans generaal en premier overleden 1919 ;oktober 10 Arthur De Greef Belgisch componist en pianist overleden 1940 13 Calixto Contreras Mexicaans militair overleden 1918 19 Auguste Lumière Frans pionier in de fotografie overleden 1954 ;november 15 Gerhart Hauptmann Duits schrijver overleden 1946 20 Georges Palante Frans filosoof en anarchist overleden 1925 20 Willem Vliegen Nederlands socialistisch politicus overleden 1947 28 Maria Antonia van Bragança Portugese prinses overleden 1959 ;december 6 Paul Adam Frans romanschrijver overleden 1920 12 Bruce Ismay Brits scheepmagnaat overleden 1937 23 Henri Pirenne Waals-Belgisch geschiedkundige overleden 1935 Overleden ;januari 10 Sam Colt 47 Amerikaans wapenfabrikant oprichter van Colt's Manufacturing Company 18 John Tyler 71 tiende president van de Verenigde Staten 27 Paulus Jozef Nardini 40 Duits zalige en geestelijke ;februari 27 Gabriël van de Moeder van Smarten 23 Italiaans monnik en heilige ;maart 1 Peter Barlow 85 Brits natuur- en wiskundige ;april 5 Barend Cornelis Koekkoek 58 Nederlands romantisch schilder 6 Albert Sidney Johnston 59 Zuidelijk generaal sneuvelt in Slag bij Shiloh ;juli 24 Martin Van Buren 79 achtste president van de Verenigde Staten ;augustus 28 Albrecht Adam 76 Duits kunstschilder ;september 8 Ignacio Zaragoza 33 Mexicaans generaal ;november 13 Ludwig Uhland 75 Duits dichter literatuurwetenschapper jurist en politicus 17 Maria Margaretha van Os 83 Nederlands kunstschilderes ;exacte datum onbekend Petrus de Raadt ±66 Nederlands onderwijzer pedagoog en oprichter van het onderwijsinstituut Noorthey Weerextremen in België 24 november laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag -42 °C november november met hoogste relatieve vochtigheid 95 % normaal 867 % Bron KMI met aanvullingen < small> Het jaar 1948 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 1 De douane-overeenkomst van de Benelux treedt in werking 1 In Suriname wordt de poenale sanctie officieel afgeschaft 1 De Britse Spoorwegen worden genationaliseerd 24 Nederland De politieke partij VVD wordt opgericht 26 Sadamichi Hirasawa pleegt een overval op een bank in Tokio waarbij 12 bankbedienden met cyaankali vermoord worden 27 Een Japanse veerboot loopt voor de kust van Japan op een mijn uit de Tweede Wereldoorlog Hierbij komen 235 opvarenden om het leven 30 Moord op Mahatma Gandhi ;februari 4 Onafhankelijkheid van Ceylon 8 Busongeval te Weerst in de Belgische provincie Luik Er zijn 24 doden te betreuren 20 Communistische door de Sovjet-Unie gesteunde staatsgreep in Tsjecho-Slowakije de Praagse Coup 25 Een van de sprekers bij de herdenking van de Februaristaking in Amsterdam de sociaaldemocraat Ko Suurhoff vergelijkt de praktijken in nazi-Duitsland met de Stalin-terreur in de jaren 1930 in de Sovjet-Unie De Communistische Partij van Nederland is furieus ;maart 10 Tijdens een zijwaartse tewaterlating van een kustvaarder in het Winschoterdiep bij de Bodeweswerf kapseist het schip en komt één man om 15 Voor het eerst wordt de meest prestigieuze culturele prijs in Hongarije uitgereikt de Kossuth-prijs 17 Oprichting van het Pact van Brussel door Frankrijk het Verenigd Koninkrijk Nederland België en Luxemburg als reactie op de communistische machtsovername in Praag Doel is samenwerking op defensiegebied 23 In Parijs wordt de Citroën 2CV "Lelijke Eend" ten doop gehouden ;april 7 Oprichting Wereldgezondheidsorganisatie 9 Colombiaans presidentskandidaat Jorge Eliécer Gaitán wordt vermoord Start van bloedige onlusten 13 Aanval op konvooi Hadassah Bij de aanslag werden 79 mensen door de Arabische aanvallers gedood waaronder veel Joodse verpleegsters 19 In de Ridderzaal te Den Haag brengt een brede vertegenwoordiging van de Nederlandse vrouwen een hulde aan Eleanor Roosevelt De voorzitter van de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties is in Nederland voor de ontvangst van een eredoctoraat van de Universiteit Utrecht 22 De Zionisten in Palestina bezetten Haifa ;mei 12 Koningin Wilhelmina maakt bekend dat zij na haar gouden regeringsjubileum zal terugtreden 14 15 In de nacht van 14 op 15 mei voorafgaand aan het einde van het Brits mandaat over Palestina op 15 mei wordt in een vergadering van de Joodse Nationale Raad in het Museum van Tel Aviv de nieuwe staat Israël uitgeroepen door David Ben-Gurion de eerste premier van het land In de weken en maanden van oorlog die daarop volgen vertrekt het merendeel der Arabieren uit het Joodse gedeelte of wordt verdreven De meeste van de vroegere Arabische bewoners van Palestina worden stateloze vluchtelingen Als reactie hierop vluchten of migreren honderdduizenden Joden uit Arabische landen in het Midden-Oosten 23 De Vlaamse bokser Cyriel Delannoit onttroont in het Heizelstadion te Brussel voor 20000 toeschouwers regerend Europees kampioen middengewicht Marcel Cerdan Egyptische luchtmacht bombardeert Tel Aviv en omgeving Ook andere Arabische landen vallen Israël aan Israël slaat snel terug Begin van de eerste oorlog tussen diverse Arabische landen waaronder Egypte Syrië en Jordanië en Israël 26 De parlementsverkiezingen in de Unie van Zuid-Afrika leveren een overwinning op voor de Herenigde Nasionale Party HNP van Daniel François Malan en de Afrikanerparty AP van Nicolaas Havenga Beide partijen zijn voorstander van een apartheidspolitiek 28 Het Arabisch Legioen bezet Oost-Jeruzalem De bewoners van de joodse wijk worden verjaagd en de synagoges verwoest 28 Nederland koopt een vliegkampschip in Engeland de Venerable Het wordt omgedoopt tot Karel Doorman ;juni 8 Explosie in munitiebunker Diogenes aan de Koningsweg in het Nederlandse Schaarsbergen 5 doden 10 Het Deense passagiersschip København loopt in het Kattegat op een mijn uit de Tweede Wereldoorlog en zinkt waarbij ca 240 mensen het leven verliezen 21 In de westelijke bezettingszones van Duitsland wordt de Reichsmark vervangen door de D Mark 23 De Sovjet-Unie kondigt in een reactie een eigen munt aan voor de oostzone waarop de geallieerden weer verklaren dat deze niet in de westelijke zones zal gelden 22 De Nederlandse regering schaft de melkdistributie af 24 De Sovjetmaatregelen worden verscherpt ter beperking van het verkeer tussen Oost- en West-Berlijn Blokkade van Berlijn 26 Op grote schaal worden door de Amerikanen en later ook door de Britten vliegtuigen ingezet voor een luchtbrug naar de Westerse enclave Koude Oorlog 26 Het Verenigd Koninkrijk sluit zich aan bij de luchtbrug op Berlijn 28 In Tukai Japan zijn aardspleten aardverschuivingen en modderuitbarstingen het gevolg van een aardbeving die veel schade aanricht 29 Opening van de Olympische Spelen in Londen de eerste Spelen na de Tweede Wereldoorlog ;juli 1 Verkeersvliegtuig van de lijn Milaan-Brussel nabij Keerbergen even buiten Brussel neergestort 8 doden 11 De Amerikaanse Senaat neemt een motie aan van de Republikein Vandenberg en de Democraat Connally die het mogelijk maakt om in vredestijd militaire bondgenootschappen te sluiten 26 In België wordt vrouwenkiesrecht ingevoerd juli In het Verenigd Koninkrijk wordt de National Health Service opgericht gezondheidszorg komt beschikbaar voor elke Brit ;augustus 14 Sluitingsceremonie van de Olympische Spelen in Londen 23 In Amsterdam wordt de Wereldraad van Kerken opgericht ;september 4 Abdicatie van Koningin Wilhelmina 6 Inhuldiging van Juliana als Koningin der Nederlanden 18 De communistische partij van Indonesië PKI bezet de stad Madiun op Oost-Java Sukarno stuurt de Siliwangidivisie ernaar toe 28 De Nederlandse dienstplichtige militair Jan "Poncke" Princen loopt over naar de rebellen ofwel het leger van de Republik Indonesia ;oktober 20 Het KLM-vliegtuig "Nijmegen" verongelukt tijdens een nachtlanding op het Schotse vliegveld Prestwick Alle 40 inzittenden komen om het leven ;november 1 november Dr H J van Mook wordt op zijn verzoek ontslagen als Gouverneur-generaal van Nederlands-Indië In zijn plaats wordt Dr L J M Beel benoemd tot Hoge Vertegenwoordiger van de Kroon 5 Een windhoos trekt toevallig precies over de windmeter op Vlieland resultaat is een windstoot van 202 km h de hoogste windstoot ooit in Nederland gemeten ;december 1 President José Figueres Ferrer schaft het leger van Costa Rica af 10 Ondertekening van de Universele verklaring van de rechten van de mens 11 De liberale partijen in de verschillende Duitse bezettingszones worden samengebracht in de Freie Demokratische Partei met Theodor Heuss als voorzitter 15 Beijing valt in handen van de communistisch Chinese troepen 15 De Britse prins Charles wordt gedoopt door de aartsbisschop van Canterbury 23 De Japanse oud-premier Hideki Tojo ter dood veroordeeld wegens oorlogsmisdaden wordt in Tokio opgehangen 25 De laatste Russische troepen verlaten Noord-Korea ;zonder datum In de Amerikaanse staat Californië wordt de Hell's Angels Motorcycle Club opgericht Leden van het eerste uur waren vooral ex-soldaten die zich ontgoocheld als ze waren afkeerden van de burgerlijke normen en waarden Stichting van Noord-Korea en Zuid-Korea Succesvolle première van de musical "Kiss me Kate" van Cole Porter Otis Barton bereikt met een bathysfeer een diepte van 1360 meter Het automerk Porsche begint met het produceren van zijn eerste auto onder eigen naam de Porsche 356 Muziek Premières 13 januari Benjamin Brittens bewerking van Henry Purcells Chaconne in g mineur 26 januari Twee kinderliedjes van Witold Lutosławski 1 april Symfonie nr 1 van Witold Lutosławski te beluisteren op de radio; 6 april eerste publieke uitvoering 13 juni Frank Bridges There is a willow grows aslant a brook wordt uitgevoerd in een bewerking van Benjamin Britten tijdens Brittens eigen Aldeburgh Festival 2 september Serenade in G majeur van Ernest John Moeran 4 november Een overlevende uit Warschau van Arnold Schönberg 12 december McKonkey's Ferry van George Antheil 31 december Symfonie nr 5 van George Antheil Literatuur De Amerikaans-Britse dichter Thomas Stearns Eliot ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur HWJM Keuls ontvangt de Tollensprijs TS Eliot schrijft Notes Towards a Definition of Culture Simon Vestdijks romans Pastorale 1943 geschreven in 1945 en De redding van Fré Bolderhey geschreven in 1946 worden gepubliceerd Publicatie van Anna Blamans boek Eenzaam avontuur Gerard Reve publiceert De avonden Beeldende kunst Bouwkunst Geboren ;januari 1 Dick Quax Nieuw-Zeelands atleet 2 Penney de Jager Nederlands danseres bekend van Toppop 2 Leo Duyndam Nederlands wielrenner overleden 1990 3 Martin Rushent Engels muziekproducent overleden 2011 7 Kenny Loggins Amerikaans zanger 9 Donald Fagen Amerikaans zanger en toetsenist 9 Jan Tomaszewski Pools voetballer 14 Carl Weathers Amerikaans acteur 16 John Carpenter Amerikaans regisseur 16 Gregor Gysi Duits politicus 16 Ali Lazrak Marokkaans-Nederlands politicus 16 Cliff Thorburn Canadees snookerspeler 19 Frits Spits Nederlands radiomaker en televisiepresentator 24 Eddy Monsels Surinaams atleet 24 Per Unckel Zweeds politicus overleden 2011 27 Sjef Hensgens Nederlands atleet 27 Braz Paschoalin Braziliaans politicus overleden 2010 28 Mikhail Baryshnikov Russisch balletdanser 28 Heinz Flohe Duits voetballer 28 Charles Taylor Liberiaans krijgsheer en president 29 Nelleke van der Krogt Nederlands televisepresentatrice ;februari 2 Tsai Chih Chung Taiwanees cartoonist striptekenaar en filmproducent 3 Henning Mankell Zweeds schrijver 4 Alice Cooper Amerikaans muzikant 5 Elco Brinkman Nederlands politicus CDA 5 Violet Falkenburg Nederlands radio- en tv-presentatrice 6 Adolfo Yllana Filipijns geestelijke en apostolische nuntius 7 Yvonne Habets Nederlands journaliste en televisiepresentatrice overleden 2007 8 Dan Seals Amerikaans zanger overleden 2009 13 Kitten Natividad Mexicaans-Amerikaans pornoactrice en exotisch danseres 13 Maarten Sikking Nederlands hockeydoelman overleden 2009 14 Wally Tax Nederlands zanger en componist overleden 2005 19 Pim Fortuyn Nederlands politicus hoogleraar en publicist overleden 2002 19 Tony Iommi Brits gitarist Black Sabbath 21 Christian Vander Frans musicus en drummer Magma 23 Sugar Lee Hooper Nederlands zangeres overleden 2010 24 Walter Smith Schots voetballer en voetbalcoach 24 Tim Staffell Brits zanger en basgitarist 28 Conny Braam Nederlands anti-apartheidsactivist journalist en schrijfster 28 Steven Chu Amerikaans natuurkundige Nobelprijswinnaar en minister 29 Johnny Delgado Filipijns acteur overleden 2009 29 Ken Foree Amerikaans acteur ;maart 1 Slobodan Mitrić Joegoslavisch geheim agent 4 Shakin' Stevens Brits zanger 5 Jan van Beveren Nederlands voetbaldoelman overleden 2011 5 Eddy Grant Brits zanger 5 Richard Hickox Engels dirigent overleden 2008 5 Jacques Kloes Nederlands zanger 8 Mel Galley Brits gitarist Whitesnake overleden 2008 10 Rubén Glaria Argentijns voetballer 11 George Kooymans Nederlands gitarist en zanger Golden Earring 11 Jan Schelhaas Brits toetsenist 12 James Taylor Amerikaans zanger en tekstschrijver 14 Gregorio Honasan Filipijns militair en politicus 14 James Nachtwey Amerikaans fotojournalist 14 Bernd Stange Oost-Duits voetballer en voetbalcoach 19 Martine Bijl Nederlands zangeres en actrice 19 Henning Gravrok Noors musicus 20 Pamela Sargent Amerikaans feministe sciencefiction-auteur en redacteur 22 Andrew Lloyd Webber Brits musicus en componist 24 Lee Oskar Deens mondharmonicaspeler 25 Bonnie Bedelia Amerikaans actrice 26 Steven Tyler Amerikaans zanger Aerosmith 29 Carlo Petrini Italiaans voetballer en voetbalcoach overleden 2012 31 Benjamin Diokno Filipijns econoom en minister 31 Rhea Perlman Amerikaans actrice ;april 1 Jimmy Cliff Jamaicaans reggaezanger 2 Alfred Lagarde Nederlands diskjockey overleden 1998 3 Jaap de Hoop Scheffer Nederlands politicus secretaris-generaal van de NAVO 3 Carlos Salinas Mexicaans president 3 Hans-Georg Schwarzenbeck Duits voetballer 4 Abdullah Öcalan leider van de Koerdische beweging in Turkije 6 Winnie Sorgdrager Nederlands juriste en politica D66 8 Wim Plekkenpol Nederlands sportjournalist politicus en voetbaltrainer 10 Aimé Anthoni Vlaams acteur 12 Joschka Fischer Duits politicus 12 Marcello Lippi Italiaans voetballer en voetbalcoach 13 Kune Biezeveld Nederlands predikante en theologe overleden 2008 19 Boet van Dulmen Nederlands motorcoureur 24 Eddie Hart Amerikaans atleet 24 Peter Koene Nederlands folkmuzikant overleden 2013 27 Josef Hickersberger Oostenrijks voetballer en voetbalcoach 27 Kate Pierson Amerikaans zangeres The B-52's 28 Ferry de Groot Nederlands radiomaker maakte samen met André van Duin de Dik Voormekaar Show ;mei 1 Robert Pintenat Frans voetballer en voetbalcoach overleden 2008 2 Josip Katalinski Bosnisch voetballer en voetbaltrainer overleden 2011 4 ZAK pseudoniem van Jacques Moeraert Belgisch cartoonist 4 George Tupou V koning van Tonga overleden 2012 5 Jomanda Nederlands medium 5 Bella Hage Nederlands wielrenster 5 Bill Ward Brits drummer Black Sabbath 6 Klaas Tammes Nederlands politicus en acteur 8 Mirna van der Hoeven Nederlands atlete 9 Hubert Fermina Nederlands-Antilliaans verpleegkundige bestuurder en politicus 11 Jeannot Moes Luxemburgs voetbaldoelman 12 Berny Boxem-Lenferink Nederlands atlete 12 Steve Winwood Brits zanger en toetsenist 13 Desiderio Navarro Cubaans kunst- en cultuurcriticus 14 Bob Woolmer Engels cricketspeler en -coach overleden 2007 15 Dario Baldan Bembo Italiaans componist en zanger 18 Linda van Dyck Nederlands actrice 19 Grace Jones Brits-Jamaicaans fotomodel zangeres en actrice 21 Leo Sayer Brits zanger 22 Nico Jan Wijsman Nederlands politicus overleden 2006 24 Sacha Bulthuis Nederlands actrice overleden 2009 24 James Cosmo Schots acteur 26 Tony Goossens Belgisch voetballer 26 Stevie Nicks Brits zangeres onder andere Fleetwood Mac 27 Gábor Presser Hongaars musicus 28 Wil Hartog Nederlands motorcoureur won in 1980 de TT van Assen 28 Alexander Sakkers Nederlands politicus VVD en burgemeester van Eindhoven 31 John Bonham Brits drummer Led Zeppelin overleden 1980 ;juni 1 Paul Wuyts Vlaams acteur overleden 2012 3 Jan Reker Nederlands voetbaltrainer en voetbalbestuurder 6 Rocco Buttiglione Italiaans politicus en politicoloog 15 Paul Michiels Belgisch zanger 16 Eduardo Retat Colombiaans voetballer en voetbaltrainer 18 Freddy De Kerpel Belgisch bokser 19 Nick Drake Brits zanger en songwriter overleden 1974 19 Phylicia Rashad Amerikaans actrice 22 Franciszek Smuda Pools voetbaltrainer 25 Manuel Bento Portugees voetbaldoelman overleden 2007 25 Marc Brillouet Vlaams radiopresentator 26 Tjan Gobardhan Surinaams politicus 26 Paul Severs Vlaams zanger 28 Kathy Bates Amerikaans actrice 29 Sean Bergin Zuid-Afrikaans jazz-musicus en bandleider overleden 2012 30 Kars Veling Nederlands politicus ChristenUnie ;juli 2 Józef Skrzek Pools rockmuzikant 4 Jeremy Spencer Brits gitarist Fleetwood Mac 10 Rik Felderhof Nederlands programmamaker 12 Susan Blu Amerikaans stemactrice en dialoogregisseuse 13 Fred Bischot Nederlands voetballer 14 Josine van Dalsum Nederlands actrice overleden 2009 15 James Reilly Amerikaans soapschrijver overleden 2008 16 Lars Lagerbäck Zweeds voetbaltrainer 17 Ron Asheton Amerikaans gitarist overleden 2009 18 Jan Becaus Belgisch VRT-journalist en nieuwsanker 18 Cesar Zuiderwijk Nederlands drummer Golden Earring 19 Alexandru Neagu Roemeens voetballer overleden 2010 20 Barry Lynn Amerikaans predikant en activist 21 Lars Hollmer Zweeds muzikant overleden 2008 21 Cat Stevens Brits zanger 23 Freddy Heirman Belgisch voetballer en voetbaltrainer 27 Henny Vrienten Nederlands muzikant onder andere Doe Maar 30 Jean Reno Amerikaans acteur 30 Carel Struycken Nederlands acteur ;augustus 4 Mark Verstraete Vlaams acteur 5 Ray Clemence Engels voetballer 8 Hilbrand Nawijn Nederlands politicus LPF 8 Salim Seghers Vlaams zanger 13 Kathleen Battle Amerikaans sopraan 15 Jorge Carrascosa Argentijns voetballer 16 Barry Hay Nederlands zanger van Golden Earring 19 Tipper Gore Amerikaans schrijfster fotografe en vrouw van Al Gore 20 Robert Plant Brits zanger van Led Zeppelin 23 Gastón Castro Chileens voetbalscheidsrechter 24 Jean-Michel André Jarre Frans synthesizerspeler 24 Alexander McCall Smith Schots jurist en schrijver 25 Henk Tjon Surinaams toneelschrijver en theatermaker overleden 2009 29 Tara Singh Varma Nederlands politicus GroenLinks 30 Lewis Black Amerikaans komiek 30 Pjotr Latysjev Russisch gouverneur-generaal overleden 2008 ;september 1 James Rebhorn Amerikaans acteur overleden 2014 2 Christa McAuliffe Amerikaans astronaute overleden 1986 3 Levy Mwanawasa derde president van Zambia 2002-2008 overleden 2008 4 Michael Berryman Amerikaans acteur 4 Marian Soutendijk-van Appeldoorn Nederlands politica en rechter 11 John Martyn Brits singer-songwriter en gitarist overleden 2009 12 Jean-Louis Schlesser Frans autocoureur 12 Abdulqawi Yusuf Somalisch rechter 13 Clyde Kusatsu Amerikaans acteur 14 Olaf Wijnants Nederlands acteur 17 John Ritter Amerikaans acteur overleden 2003 19 Jeremy Irons Brits acteur 19 Julius Sang Keniaans atleet overleden 2004 23 Forrest Church Amerikaans theoloog en predikant in het Unitaristisch Universalisme overleden 2009 26 Olivia Newton-John Australisch zangeres en actrice 27 Gus Pleines Nederlands popmuzikant overleden 2007 29 Joe Dizon Filipijns priester en activist overleden 2013 29 Theo Jörgensmann Duits musicus 30 Henk Spaan Nederlands journalist en televisieprogrammamaker ;oktober 2 Trevor Brooking Engels voetballer 2 Avery Brooks Amerikaans acteur 2 Donna Karan Amerikaans mode-ontwerpster 2 Enrique Marín Chileens voetbalscheidsrechter 6 Gerry Adams Noord-Iers politicus leider van Sinn Féin 6 Hoàng Văn Phong Vietnamees minister 6 Frances Tomelty Brits actrice ex-vrouw Brits zanger Sting 8 Claude Jade Frans actrice overleden 2006 8 Johnny Ramone Amerikaans gitarist overleden 2004 8 Jack Spijkerman Nederlands cabaretier televisie- en radiopresentator 9 Jackson Browne Amerikaans zanger en liedjesschrijver 10 Meir Sheetrit Israëlisch politicus en bestuurder 13 Herman Franke Nederlands criminoloog en schrijver overleden 2010 15 Chris de Burgh Brits zanger 15 Renato Corona Filipijns rechter 17 Robert Jordan Amerikaans fantasy-auteur overleden 2007 17 Margot Kidder Amerikaans actrice 18 Hans van Zetten Nederlands sportverslaggever 20 Benno Baksteen Nederlands voormalig gezagvoerder van de KLM 20 Piet Hein Donner Nederlands politicus CDA 20 Alexandre Léontieff president van Frans-Polynesië overleden 2009 22 Franky Douglas Nederlands jazz-gitarist en componist 22 Francine Peyskens Belgisch atlete 22 Lévi Weemoedt Nederlands schrijver en dichter 23 Theo Vishnudatt Surinaams politicus 24 Merho Vlaams striptekenaar Kiekeboe 24 Robert Ouko Keniaans atleet 25 Michael Cox Engels biograaf en romanschrijver overleden 2009 29 Frans de Waal Nederlands bioloog 31 Matti Yrjänä Joensuu Fins schrijver overleden 2011 31 Michael Kitchen Engels acteur ;november 1 Charles Picqué Belgisch politicus 1 Eddy Stibbe Nederlands eventing ruiter 2 Rachel Frederix Belgisch omroepster en schrijfster 3 Lulu Brits zangeres 4 Amadou Toumani Touré Malinees politicus 5 William Daniel Phillips Amerikaans natuurkundige en Nobelprijswinnaar 6 Glenn Frey Amerikaans zanger en gitarist Eagles 7 Martin Šimek Tsjechisch-Nederlands tenniscoach presentator cartoonist en columnist 9 Bille August Deens film- en televisieregisseur 9 Raymond Heerenveen Nederlands atleet 9 Luiz Felipe Scolari Braziliaans voetballer en voetbalcoach 10 Vincent Schiavelli Amerikaans acteur overleden 2005 14 Prins Charles Prins van Wales en Brits troonopvolger 15 Teodoro Locsin jr Filipijns politicus en journalist 16 Arie Haan Nederlands voetballer en voetbaltrainer 16 Robert Lange Zuid-Afrikaans muziekproducent 18 Joe Corrigan Engels voetballer 20 Barbara Hendricks Amerikaans sopraan 20 Gunnar Nilsson Zweeds autocoureur overleden 1978 20 Kenjiro Shinozuka Japans rallyrijder 21 Deborah Shelton Amerikaans actrice en Miss USA 22 Radomir Antić Joegoslavisch voetballer en voetbaltrainer 27 James Avery Amerikaans acteur overleden 2013 28 Furio Cardoni Luxemburgs voetballer 28 Agnieszka Holland Pools filmregisseuse en scenarioschrijfster 30 Errol Alibux Surinaams politicus ;december 1 Errol Snijders Surinaams politicus 1 Guy Tunmer Zuid-Afrikaans autocoureur overleden 1999 2 Antonín Panenka Tsjecho-Slowaaks voetballer 3 Ozzy Osbourne Brits zanger onder andere Black Sabbath 6 Keke Rosberg Fins autocoureur 9 Marleen Gorris Nederlands regisseuse 9 Jan Lenferink Nederlands televisiepresentator 12 Tom Wilkinson Engels acteur 14 Boudewijn Maria Ignatius Büch Nederlands schrijver broer van Menno Buch overleden 2002 14 Peeter Kreitzberg Estisch politicus en wetenschapper 17 Craig Safan Amerikaans componist van filmmuziek 18 Ed Kemper Amerikaans seriemoordenaar 18 Liliane Saint-Pierre Vlaams zangeres 20 Alan Parsons Brits musicus en producer 21 Samuel L Jackson Amerikaans acteur 21 Willem Vermeend Nederlands politicus PvdA minister van Sociale Zaken en lid algemeen bestuur VNO-NCW 23 Susan Lucci Amerikaans actrice 25 Merry Clayton Amerikaans zangeres 27 Klaas Balk Nederlands wielrenner 27 Gérard Depardieu Frans acteur 28 Dick de Boer Nederlands voetballer en voetbaltrainer 28 Gerrard Verhage Nederlands regisseur overleden 2008 31 Donna Summer Amerikaans zangeres overleden 2012 ;exacte datum onbekend Patricia Ariza Colombiaans dichteres en acteur Rupert Hine Brits muzikant en producer uit het Synthpop-tijdperk Omara Khan Massoudi Afghaans museumdirecteur Cildo Meireles Braziliaans beeldhouwer en installatie- en conceptueel kunstenaar Evert van Milligen Nederlands accountant bestuurder en politicus Farroukh Qasim Tadzjieks toneelspeler -schrijver en -regisseur overleden 2010 Ken Yeang Maleisisch architect Overleden ;januari 1 Jan Willem Landré 73 Nederlands componist 8 Richard Tauber 56 Oostenrijks zanger 13 Ans van Dijk Joods-Nederlands Jodenverraadster 29 Tomislav II van Kroatië 47 30 Mahatma Gandhi 78 Indiaas politicus 30 Orville Wright 76 Amerikaans vliegtuigpionier ;februari 2 Bevil Rudd 53 Zuid-Afrikaans atleet 5 Johannes Blaskowitz 64 Duits generaal 9 Jan Prins 72 Nederlands dichter en vertaler 11 Sergej Eisenstein 50 Russisch filmregisseur Pantserkruiser Potjomkin 17 Jacques Hoogveld 63 Nederlands atleet ;maart 4 Antonin Artaud 51 Frans toneelschrijver en acteur 18 Gerardus Huysmans 45 Nederlands politicus ;april 15 Manuel Roxas 56 Filipijns politicus 21 Aldo Leopold 61 Amerikaans ecoloog en natuurbeschermer 24 Manuel Ponce 65 Mexicaans componist 24 Jāzeps Vītols 84 Lets componist ;mei 19 Seakle Greijdanus 77 Nederlands theoloog 25 Witold Pilecki 47 Pools beroepsmilitair en verzetsman ;juni 6 Louis Lumière 83 Frans uitvinder van de film 9 Marie-Elisabeth Belpaire Vlaams schrijfster ;juli 5 Petrus Josephus Mattheus Aalberse 77 Nederlands staatsman en katholiek-sociaal denker 6 René de Labarrière 49 Frans militair 11 John Anderson 41 Amerikaans atleet 15 John Pershing Amerikaans generaal tijdens WO1 21 Arshile Gorky Russisch schilder 23 Marie Baron 40 Nederlands zwemster 23 DW Griffith 73 Amerikaans filmregisseur The Birth of a Nation ;augustus 4 Mileva Marić 72 wiskundige en eerste vrouw van Albert Einstein 16 Babe Ruth 52 Amerikaans honkballer ;september 6 Gerrit Hendrik Kersten 66 Nederlands politicus theoloog en predikant 17 Folke Bernadotte 53 Zweeds diplomaat en kleinzoon van koning Oscar II van Zweden vermoord 26 Gregg Toland 44 Amerikaans cameraman ;oktober 1 Manopakorn Nithithada 64 Thais politicus 18 Walther von Brauchitsch 67 Duits veldmaarschalk 21 Koene Dirk Parmentier 44 Nederlands piloot bij de KLM omgekomen bij vliegramp te Prestwick 21 G J Sas 56 generaal-majoor Nederlands militair attaché te Washington en in 1939 en 1940 Nederlands militair attaché te Berlijn omgekomen bij vliegramp te Prestwick 22 August Hlond 67 Pools geestelijke 24 Franz Lehár 78 Oostenrijks-Hongaars componist en dirigent 26 Prof dr C A Verrijn-Stuart Nederlands staatsrechtkundige 31 Cissy van Marxveldt 58 Nederlands kinderboekenschrijfster Setske de Haan ;november 12 Umberto Giordano 81 Italiaans componist 19 Mannes Francken 60 Nederlands voetballer 21 Béla Miklós 58 Hongaars generaal en staatsman 28 George Horine 58 Amerikaans atleet ;december 13 Frans Drion 74 Nederlands Kamerlid 30 Han van Meegeren 59 Nederlands kunstschilder en vervalser ;exacte datum onbekend Medard Tytgat ±77 Vlaams kunstschilder Weerextremen in België januari Januari met hoogste gemiddelde windsnelheid 57 m s normaal 4 m s 5 maart Maximumtemperatuur tot 181 °C in Ukkel en 214 °C in Rochefort 17 juli In 30 dagen 278 mm neerslag in Maredsous Anhée tussen 18 juni en 17 juli 28 november Temperatuurcontrast 152 °C op de Baraque Michel Jalhay op de hoogplateaus en 92 °C in Rochefort in een vallei december December met hoogste zonneschijnduur 114 uur normaal 52 uur Bron KMI met aanvullingen < small> 2 april is de 92ste dag van het jaar 93ste in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 273 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 2007 Invoer van het rookverbod in openbare gelegenheden en op de werkvloer in Wales 2012 Metrostation Zalmplaat in Rotterdam wordt voor een paar maanden gesloten vanwege werkzaamheden 1900 Het socialistische dagblad Het Volk verschijnt voor het eerst in Nederland 1973 Het Veronica schip loopt door storm vast op het strand van Scheveningen 1991 Het eerste nummer van het Rotterdams Dagblad verschijnt de opvolger van Het Vrije Volk en het Rotterdams Nieuwsblad 2005 Het actualiteitenprogramma Twee Vandaag wordt abrupt onderbroken voor een extra NOS Journaal waarin bericht wordt dat Paus Johannes Paulus II zou zijn overleden Presentator Karel van de Graaf is vooraf niet hiervan op de hoogte gebracht en nadat dit extra Journaal na enkele minuten zonder enig nieuws gebracht te hebben wordt beëindigd zien de kijkers een zichtbaar ernstig geïrriteerde Van de Graaf in beeld 1367 Slag van Nájera 1982 Aanval op de Falklandeilanden door Argentinië 1840 De Republiek Los Altos wordt geannexeerd door Guatemala 2009 De regeringsleiders van de G20-landen komen bijeen voor de G20-top in Londen 1285 Giacomo Savelli wordt de nieuwe paus en noemt zich Paus Honorius IV 1899 Priesterwijding van Eugenio Pacelli in Rome door aartsbisschop Francesco di Paola Cassetta 1956 In de wedstrijd Feyenoord-De Volewijckers maakt Henk Schouten negen doelpunten 1978 In Buenos Aires verliest Nederland in de finale van het WK hockey met 3-2 van Pakistan 1981 Bernard Hinault wint de zestiende editie van Nederlands enige wielerklassieker de Amstel Gold Race 2005 Aaron Peirsol scherpt zijn eigen wereldrecord op de 100 meter rugslag aan tot 5317 seconden 1827 Joseph Dixon produceert voor het eerst potloden op industriële schaal 1845 Léon Foucault en Hippolyte Fizeau maken de eerste foto van de zon 1979 De Europese Vogelrichtlijn treedt in werking Geboren 742 Karel de Grote keizer van West-Romeinse Rijk overleden 814 1527 Abraham Ortelius Vlaams geograaf overleden 1598 1713 Onno Zwier van Haren Nederlands schrijver overleden 1779 1725 Giacomo Casanova Italiaans avonturier overleden 1798 1787 Alexandre Daminet Belgisch politicus overleden 1856 1798 August Heinrich Hoffmann von Fallersleben Duits schrijver overleden 1874 1805 Hans Christian Andersen Deens schrijver van sprookjes overleden 1875 1827 William Holman Hunt Engels kunstschilder overleden 1910 1840 Émile Zola Frans auteur overleden 1902 1842 Domenico Savio Italiaans heilige overleden 1857 1862 Pieter Hofstede Crull Nederlands jurist overleden 1925 1868 Eduard Jacobs Nederlands cabaretier overleden 1914 1879 Alexander Moisiu Albanees acteur overleden 1935 1884 Gösta Adrian-Nilsson Zweeds kunstschilder overleden 1965 1894 Ru Cleveringa Nederlands rechtsgeleerde overleden 1980 1896 Oscar van Rappard Nederlands atleet overleden 1962 1911 Maurice Quaghebeur Belgisch politicus overleden 1975 1914 Alec Guinness Brits acteur overleden 2000 1915 Siewert de Koe Nederlands verzetsstrijder overleden 1944 1916 Menachem Porush Israëlisch rabbijn journalist en politicus overleden 2010 1919 Delfo Cabrera Argentijns atleet overleden 1981 1922 Dino Monduzzi Italiaans bisschop en kardinaal overleden 2006 1925 George MacDonald Fraser Brits schrijver overleden 2008 1926 Jack Brabham Australisch autocoureur overleden 2014 1927 Ferenc Puskás Hongaars voetballer overleden 2006 1928 Jan Blaauw Nederlands politieman en publicist 1928 Jean Jadot Belgisch voetballer overleden 2007 1928 Gino Munaron Italiaans autocoureur overleden 2009 1928 Paul Römer Nederlands cameraman en televisieregisseur overleden 2007 1928 Piet Römer Nederlands acteur overleden 2012 1929 Frans Andriessen Nederlands politicus 1932 Edward Egan Amerikaans kardinaal-aartsbisschop van New York overleden 2015 1933 György Konrád Hongaars schrijver 1934 Paul Cohen Amerikaans wiskundige overleden 2007 1934 Els Pelgrom Nederlands kinderboekenschrijfster 1938 Martine Franck Belgisch fotografe overleden 2012 1939 Marvin Gaye Amerikaans zanger overleden 1984 1940 Mike Hailwood Brits motor- en autocoureur overleden 1981 1943 Larry Coryell Amerkiaans fusion-gitarist 1943 Gabriël Kindt Belgisch politicus 1944 Maurits Wynants Vlaams historicus overleden 2005 1946 Sue Townsend Engels schrijfster overleden 2014 1947 Emmylou Harris Amerikaans zangeres 1948 Alfred Lagarde Nederlands radiopresentator overleden 1998 1949 Leoni Sipkes Nederlands politica en bestuurder 1949 Paul Van Cauwenberge Belgisch professor en rector 1951 Henk van Leeuwen Nederlands voetballer 1951 Jukka Vakkila Fins voetballer en voetbalcoach 1954 Gregory Abbott Amerikaans muzikant en zanger 1955 Catherine ten Bruggencate Nederlands actrice 1955 Charles Urbanus jr Nederlands honkballer 1956 Josien Elzerman Nederlands zwemster 1956 Dany Vandenbossche Belgisch politicus overleden 2013 1959 Gelindo Bordin Italiaans atleet 1959 Brian Goodell Amerikaans zwemmer 1960 Linford Christie Brits atleet 1961 Christopher Meloni Amerikaans acteur 1961 Manouk van der Meulen Nederlands actrice 1964 Goran Karan Kroatisch zanger 1964 Nadezhda Wijenberg Russisch-Nederlands atlete 1966 Vjatsjeslav Jekimov Russisch wielrenner 1966 Teddy Sheringham Engels voetballer 1967 Erik van Trommel Nederlands artiest en televisiepresentator 1968 Carlos Batres Guatemalteeks voetbalscheidsrechter 1971 Francisco Arce Paraguayaans voetballer en voetbalcoach 1971 Todd Woodbridge Australisch tennisser 1972 Lidewij Benus Nederlands actrice 1973 Roselyn Sánchez Puertoricaans actrice en model 1975 Brian van Loo Nederlands voetbaldoelman 1977 Marc Raquil Frans atleet 1977 Róger Suárez Boliviaans voetballer 1979 Kevin Nai Chia Chen Taiwanees autocoureur 1979 Cho Yoon-jeong Zuid-Koreaans tennisster 1980 Carlos Salcido Mexicaans voetballer 1981 Thomas Kortbeek Nederlands atleet 1982 Marco Amelia Italiaans voetballer 1982 Jeremy Bloom Amerikaans freestyleskiër American Football-speler en model 1982 Jess Donckers Belgisch model 1982 David Ferrer Spaans tennisser 1982 Tomas Vaitkus Litouws wielrenner 1983 Félix Borja Ecuadoraans voetballer 1983 Paul Capdeville Chileens tennisser 1983 Niels Kerstholt Nederlands shorttracker 1983 Milan Stepanov Servisch voetballer 1984 Beorn Nijenhuis Nederlands schaatser 1985 Matthew Antoine Amerikaans skeletonracer 1985 Stéphane Lambiel Zwitsers kunstschaatser 1986 Ibrahim Afellay Nederlands-Marokkaans voetballer 1986 Moses Aliwa Oegandees atleet 1987 Kim Kintziger Luxemburgs voetballer 1989 Billy Morgan Brits snowboarder 1990 Twan Burg Nederlands schaker 1990 Miralem Pjanić Bosnisch-Luxemburgs voetballer 1992 Jesper Arts Nederlands atleet 1992 Jelena Lasjmanova Russisch atlete 1993 Lesley de Sa Nederlands voetballer 1993 Keshorn Walcott atleet uit Trinidad en Tobago 1995 Sergej Revjakin Russisch voetballer Overleden 1335 Hendrik van Karinthië 70 koning van Bohemen 1621 Cristofano Allori 43 Italiaans kunstschilder 1672 Pedro Calungsod 17 of 18 Filipijns heilige 1803 Hieronymus van Alphen 56 Nederlands dichter 1864 Hildegard van Beieren 38 prinses van Beieren 1872 Samuel Morse 80 Amerikaans uitvinder en schilder 1879 Alphonse della Faille de Leverghem 69 Vlaams politicus 1881 Johannes Tavenraat 72 Nederlands kunstschilder 1914 Paul Heyse 84 Duits schrijver en Nobelprijswinnaar 1922 Hermann Rorschach 37 Zwitsers psycholoog 1952 Alex Benno 79 Nederlands acteur en cineast 1953 Hugo Sperrle 68 Duits veldmaarschalk 1961 August Defresne 67 Nederlands schrijver en regisseur 1965 Jens Hundseid 81 Noors politicus 1966 CS Forester 66 Engels schrijver 1970 Johannes Berg-Hansen 88 Noors zanger en dirigent 1971 Willy Lages 69 Duits oorlogsmisdadiger 1972 Franz Halder 87 Duits generaal 1973 Joseph-Charles Lefèbvre 80 Frans kardinaal-aartsbisschop van Bourges 1974 Georges Pompidou 62 Frans president 1975 Mark Light 64 Amerikaans autocoureur 1976 Carlo Grano 88 Italiaans curiekardinaal 1982 Hannes de Boer 82 Nederlands atleet 1987 Buddy Rich 69 Amerikaanse jazzdrummer 1991 Hendrik Roelof de Zaaijer 90 Nederlands jurist 1995 Hannes Alfvén 86 Zweeds natuurkundige en Nobelprijswinnaar 1998 Gerrit Jan van Ingen Schenau 54 Nederlands bewegingswetenschapper en uitvinder 1998 Rob Pilatus 32 Duits zanger 2004 Herman 13 de eerste genetisch gemanipuleerde stier ter wereld 2005 Paus Johannes Paulus II 84 Pools geestelijke na een 26-jarig pontificaat 2006 Nina Schenk von Stauffenberg 92 weduwe van de Duitse kolonel Claus Schenk von Stauffenberg 2007 Henry Lee Giclas 96 Amerikaans sterrenkundige 2007 Tadjou Salou 32 Togolees voetballer 2007 George Sewell 82 Engels acteur 2008 Miel Vanattenhoven 63 Vlaams radioproducer en concertorganisator 2011 Jef Burm 87 Vlaams acteur 2011 Piet Zonneveld 83 Nederlands dirigent en accordeonist 2012 Jimmy Little 75 Australisch zanger en acteur 2012 Fatma Neslişah 91 Ottomaans prinses 2013 Jesús Franco 82 Spaans filmregisseur 2013 Fred 82 Frans stripauteur 2013 Jane Henson 78 Amerikaans poppenspeelster 2013 Barry Mealand 70 Brits voetballer 2013 Maria Redaelli 113 oudste persoon in Europa 2013 Luc Van Aelst 46 Belgisch journalist 2013 Robert Ward 95 Amerikaans componist muziekpedagoog en dirigent 2015 Jacques Kloes 67 Nederlands zanger 2015 Manoel de Oliveira 106 Portugees filmregisseur 2015 Robert H Schuller 88 Amerikaans televisiedominee 2015 Steve Stevaert 60 Belgisch politicus Viering herdenking Pasen in 1589 1600 1673 1679 1684 1741 1747 1752 1809 1820 1893 1899 1961 1972 2051 2056 Rooms-katholieke kalender Heilige Franciscus van Paola † 1507 Vrije Gedachtenis Heilige Ebba van Coldingham † 870 Heilige Maria van Egypte † c 421 Heilige Pedro Calungsod † 1672 Zalige Nicolaas Tsjarnetskyj † 1959 Zalige Johannes Ziatyk † 1952 Zalige Gregorius Lakota † 1950 31 maart is de 90ste dag van het jaar 91ste dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 275 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1931 Een aardbeving vernietigt Managua in Nicaragua tweeduizend mensen komen om 1986 Een Mexicana Boeing 727 op weg naar Puerto Vallarta vat vlam en stort neer in de bergen ten noordwesten van Mexico-Stad 166 mensen komen om 1994 In Alphen aan den Rijn wordt het themapark Archeon geopend 1998 Child Focus wordt opgericht in België 2002 Na een grote aardbeving in de Taiwanese plaats Taipei storten twee hijskranen van de 56ste verdieping van de Taipei 101 naar beneden Vijf mensen komen om het leven 2012 Na 12 jaar wordt de laatste aflevering van de Britse versie van De Zwakste Schakel uitgezonden 1993 Acteur Brandon Lee overlijdt tijdens een ongeluk op de set van de film The Crow 1866 De Spaanse marine bombardeert de haven van Valparaíso Chili 1943 Bombardement op het westen van Rotterdam 326 doden en vierhonderd gewonden 1991 Kroaten en Kroatische Serviërs raken slaags in Plitvice het sluipende begin van de oorlog in Kroatië 307 Na de echtscheiding van zijn vrouw Minervinia trouwt Constantijn de Grote met Fausta de dochter van de gepensioneerde Romeinse keizer Maximianus 1909 Servië accepteert Oostenrijks gezag over Bosnië en Herzegovina 1917 De Verenigde Staten nemen de Maagdeneilanden over na betaling van $25 miljoen aan Denemarken 1948 Het Amerikaanse congres keurt het Marshallplan goed 1949 Newfoundland wordt deel van Canada 1959 De 14e dalai lama Tenzin Gyatso steekt de grens over naar India en krijgt daar politiek asiel 1991 Einde van het Warschaupact 2005 Paul Wolfowitz wordt aangesteld als president van de Wereldbank 2005 Prins Albert neemt de bestuurlijke taken van Monaco over van zijn zieke vader Prins Reinier III 1829 Kardinaal Francesco Saverio Castiglioni wordt gekozen tot Paus Pius VIII 1997 Martina Hingis lost Steffi Graf na achttien weken af als de nummer één op de wereldranglijst der proftennissters; de Zwitserse moet die positie na tachtig weken afstaan aan haar Amerikaanse collega Lindsay Davenport 2004 Zwemster Lisbeth Lenton scherpt in Sydney het wereldrecord op de 100 meter vrije slag aan tot 5366 De mondiale toptijd was sinds 2000 met 5377 in handen van Inge de Bruijn 1889 De Eiffeltoren wordt ingehuldigd 1909 De kiel van de Titanic wordt gelegd 1966 De Sovjet-Unie lanceert Loena 10 de eerste ruimtesonde die in een baan om de maan komt 1970 Explorer 1 komt na 12 jaar terug in de atmosfeer Geboren 250 Constantius I Chlorus keizer van het Romeinse Keizerrijk overleden 306 1499 Paus Pius IV overleden 1565 1504 Goeroe Angad tweede goeroe van het sikhisme overleden 1552 1519 Hendrik II koning van Frankrijk overleden 1559 1596 René Descartes Frans wiskundige en filosoof overleden 1650 1621 Andrew Marvell Engels dichter overleden 1678 1675 Paus Benedictus XIV overleden 1758 1723 Frederik V van Denemarken koning van Denemarken en Noorwegen overleden 1766 1732 Joseph Haydn Oostenrijks componist overleden 1809 1757 Gustaf Mauritz Armfelt Zweeds diplomaat overleden 1852 1809 Edward FitzGerald Engels schrijver en vertaler overleden 1883 1809 Nikolaj Gogol Russisch schrijver overleden 1852 1811 Robert Bunsen Duits chemicus overleden 1899 1819 Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst Duits politicus overleden 1901 1850 Charles Walcott Amerikaans paleontoloog overleden 1927 1860 Teodoro Sandiko Filipijns politicus overleden 1939 1870 James Middleton Cox Amerikaans politicus overleden 1957 1884 Teodoro Kalaw Filipijns schrijver bestuurder en politicus overleden 1940 1885 Jules Pascin Frans Amerikaans kunstschilder overleden 1930 1890 Benjamin Adams Amerikaans atleet overleden 1961 1890 William Lawrence Bragg Engels natuurkundige overleden 1971 1892 Stanisław Maczek Pools generaal overleden 1994 1900 Henry hertog van Gloucester overleden 1974 1903 Harold Blackham Engels humanist overleden 2009 1908 Red Norvo Amerikaans jazzmuzikant overleden 1999 1909 Piet Jongeling Nederlands journalist verzetsstrijder politicus en kinderboekenschrijver overleden 1985 1914 Octavio Paz Mexicaans schrijver overleden 1998 1920 Jan van Herpen Nederlands radiomaker en publicist overleden 2008 1920 Marga Minco Joods-Nederlands journaliste en schrijfster 1923 Jacques Félix Frans poppenspeler overleden 2006 1926 Sydney Earle Chaplin Amerikaans acteur overleden 2009 1927 César Chávez Mexicaans-Amerikaans vakbondsleider en burgerrechtenactivist overleden 1993 1927 Roel de Wit Nederlands politicus en natuurbeschermer overleden 2012 1932 Silvio Cesare Bonicelli Italiaans bisschop overleden 2009 1934 Richard Chamberlain Amerikaans acteur 1934 Kamala Das Indiaas schrijfster overleden 2009 1934 Koenraad Tinel Belgisch beeldhouwer en tekenaar 1935 Herb Alpert Amerikaans trompettist 1937 Willem Duyn Nederlands zanger overleden 2004 1939 Zviad Gamsachoerdia Georgisch schrijver president en wetenschapper overleden 1993 1939 Volker Schlöndorff Duits filmregisseur 1940 Freddy Derby Surinaams politicus en vakbondsleider overleden 2001 1940 Harvey Naarendorp Surinaams diplomaat en politicus 1943 Matthijs Röling Nederlands kunstenaar 1943 Christopher Walken Amerikaans acteur 1944 Sjaak Hubregtse Nederlands neerlandicus en publicist overleden 2007 1944 Malcolm Roberts Brits zanger overleden 2003 1946 Saskia Noorman-den Uyl Nederlands politicus 1946 Klaus Wolfermann Duits atleet 1948 Benjamin Diokno Filipijns econoom en minister 1948 Al Gore Amerikaans vicepresident 1948 Thijs van Leer Nederlands fluitist 1948 Rhea Perlman Amerikaans actrice 1950 András Adorján Hongaars schaker 1950 Mia De Vits Belgisch politicus 1950 Mohamed Fellag Algerijns komiek acteur en schrijver 1950 Pedro Infante jr Mexicaans zanger en acteur overleden 2009 1955 Hiroshi Aoshima Japans componist muziekpedagoog en dirigent 1955 Lieneke le Roux Nederlands actrice 1955 Angus Young Australisch gitarist 1956 Kevin Cogan Amerikaans autocoureur 1958 Tony Cox Amerikaans acteur 1958 Rik Hoogendoorn Nederlands acteur 1960 Jeroen Hermkens Nederlands lithograaf 1963 Judith de Bruijn Nederlands televisiepresentatrice 1964 Monique Knol Nederlands wielrenster 1964 Caroline Tensen Nederlands televisiepresentatrice 1966 Roger Black Brits atleet 1966 Peter Motte Vlaams schrijver 1966 Tommy Werner Zweeds zwemmer 1967 Cobus Bosscha Nederlands radiopresentator 1967 Ľubomír Luhový Slowaaks voetballer 1968 Muriel Bats Vlaams actrice 1970 Martin Drent Nederlands voetballer 1970 Mei Li Vos Nederlands politica 1971 Martin Atkinson Engels voetbalscheidsrechter 1971 Ewan McGregor Brits acteur 1971 Matteo Trefoloni Italiaans voetbalscheidsrechter 1972 Sietse Fritsma Nederlands politicus 1972 Renate van der Zalm Nederlands televisiepresentatrice 1974 Ronald Gram Nederlands atleet 1974 Stefan Olsdal Zweeds bassist gitarist en toetsenist Placebo 1974 Jani Sievinen Fins zwemmer 1976 Monique de Wilt Nederlands atlete 1977 Domenico Fioravanti Italiaans zwemmer 1977 Zoltán Gyimesi Hongaars schaker 1978 Jérôme Rothen Frans voetballer 1978 Vivian Schmitt Duits pornoactrice en model 1978 Tony Yayo Amerikaans hiphopartiest 1978 Nikos Zakos Grieks autocoureur 1979 Alexis Ferrero Argentijns voetballer 1979 Resit Schuurman Nederlands voetballer 1980 César Campaniço Portugees autocoureur 1980 Peter Kuipers Munneke Nederlands weerman 1981 Thomas Chatelle Belgisch voetballer 1981 Maarten van der Weijden Nederlands openwaterzwemmer 1982 Ruud Kras Nederlands voetballer 1982 David Poisson Frans alpineskiër 1983 Karel Zelenka Tsjechisch-Italiaans kunstschaatser 1984 Martins Dukurs Lets skeletonracer 1985 Ivana Hudziecová Tsjechisch kunstschaatsster 1987 Nordin Amrabat Nederlands-Marokkaans voetballer 1987 Humpy Koneru Indiaas schaakster 1987 Martijn Teerlinck Nederlands muzikant en dichter overleden 2013 1987 Tim Vleminckx Belgisch voetballer 1988 Thomas De Corte Belgisch voetballer 1988 Edith Miklos Roemeens alpineskiester 1989 Cor Gillis Belgisch voetballer 1989 Katrin Müller Zwitsers freestyleskiester 1990 Jemma Lowe Brits zwemster 1991 Rodney Sneijder Nederlands voetballer Overleden 1567 Filips I van Hessen 62 landgraaf van Hessen 1621 Filips III van Spanje 43 koning van Spanje 1670 Jacob Westerbaen 70 Nederlands dichter 1727 Isaac Newton 84 Brits natuurkundige filosoof wiskundige en alchemist 1837 John Constable 60 Engels schilder 1855 Charlotte Brontë 38 Brits schrijfster 1860 Évariste Huc 46 Frans missionaris 1877 Antoine Cournot 75 Frans wiskundige econoom en filosoof 1892 Pieter Frederik van Os 83 Nederlands kunstschilder 1894 Pavel Jablotsjkov 46 Russisch elektrotechnicus 1908 Lodewijk Dommers 71 Nederlands bestuurder en ondernemer 1914 Christian Morgenstern 42 Duits dichter 1917 Emil Adolf von Behring 63 Duits arts 1920 Lothar von Trotha 71 Duits generaal 1934 Franziskus Ehrle 88 Duits curiekardinaal 1938 Willem Kloos 78 Nederlands dichter 1944 Salo Landau 40 Joods-Nederlands schaker 1945 Jean Mesritz 27 Nederlands verzetsstrijder 1946 Francisco Largo Caballero 76 Spaans politicus 1969 Carlos Francisco 57 Filipijns kunstenaar 1974 Karl Hohmann 65 Duits voetballer en trainer 1976 Auke Adema 68 Nederlands marathonschaatser 1978 Romain Gijssels 71 Belgisch wielrenner 1980 Jesse Owens 66 Amerikaans atleet 1986 Kees Bastiaans 76 Nederlands kunstschilder 1993 Brandon Lee 28 Amerikaans vechtsportacteur 1994 Léon Degrelle 87 Belgisch politicus 1995 Selena Quintanilla 23 Amerikaans zangeres 2003 Tommy Seebach 53 Deens muzikant en producer 2005 Justiniano Montano 99 Filipijns politicus 2006 Gerhard Potma 38 Nederlands zeiler 2007 Paul Watzlawick 85 Oostenrijks-Amerikaans psycholoog filoloog en communicatiewetenschapper 2008 Jules Dassin 96 Frans-Amerikaans filmregisseur 2009 Raúl Alfonsín 82 Argentijns politicus 2009 Jarl Alfredius 66 Zweeds journalist 2009 Marga Barbu 80 Roemeens actrice 2009 Michael Cox 60 Engels schrijver 2009 Ryunosuke Kaneda 80 Japans acteur 2010 Yves Baré 71 Belgisch voetballer en voetbaltrainer 2011 Willem Cordia 70 Nederlands havenondernemer en investeerder 2011 Claudia Heill 29 Oostenrijks judoka 2011 Albert Liénard 73 Belgisch minister 2014 Frankie Knuckles 59 Amerikaans house-dj en -producer 2014 John van Nielen 52 Nederlands voetballer 2015 Ad den Besten 92 Nederlands dichter vertaler en essayist Viering herdenking Pasen in 1619 1630 1641 1652 1709 1720 1771 1782 1793 1839 1850 1861 1872 1907 1918 1929 1991 2002 2013 2024 Zwolle Monument aan de Meppelerstraatweg herdenking van vijf inwoners van Zwolle en Zwollerkerspel die hier op 31 maart 1945 door de bezetter zijn gefusilleerd Rooms-Katholieke kalender Heilige Benjamin van Perzië † 424 Heilige Cornelia † c 300 Heilige Balbina van Rome † c 130 Heilige Amos Heilige Aldo van Hasnon † einde 8e eeuw Hendrik Werner † 1844 3 april is de 93ste dag van het jaar 94ste in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 272 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1860 De eerste rit van de Pony Express vertrekt vanuit St Joseph Missouri 1885 De motor van Gottlieb Daimler wordt gepatenteerd in Duitsland 1892 Het eerste sundae-ijsje wordt gedocumenteerd 1955 In Sclessin bij Luik breekt brand uit in Cinema Rio Hierbij vallen 39 doden waarvan 22 kinderen 1976 Het eenentwintigste Eurovisiesongfestival vindt plaats in Nederland en wordt gewonnen door de groep Brotherhood of Man met het liedje Save your kisses for me 1977 De landen van de Benelux en Frankrijk gaan voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog weer over op de zomertijd 1996 Nadat hij 18 jaar bombrieven verstuurde wordt eindelijk de Unabomber Theodore Kaczynski gearresteerd 1941 Hongaarse en Duitse soldaten trekken Joegoslavië binnen 1942 Tweede Wereldoorlog Japanse troepen vallen Amerikaanse en Filipijnse troepen aan te Bataan 1969 De Vietnamoorlog de VS maakt openbaar dat ze de oorlog hier zullen Vietnamiseren zodat Zuid-Vietnam zelf de oorlog tegen Noord-Vietnam kan afronden 1982 Falklandoorlog de VN eist dat Argentinië zich van de Falklandeilanden terugtrekt Argentinië wijst dit af en het Verenigd Koninkrijk kiest ervoor om oorlog te verklaren 2003 Bij aanvallen op een aantal Congolese dorpen komen enkele honderden mensen om het leven; de identiteit van de daders is onbekend 1043 Kroning van koning Eduard de Belijder van Engeland 1922 Jozef Stalin wordt de eerste secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie 1948 De Amerikaanse president Harry S Truman tekent het Marshallplan 1952 Koningin Juliana houdt voor het Amerikaans Congres een pleidooi voor de wereldvrede 1960 Einde van de monarchie in Cambodja hersteld in 1993 1974 De ouders van de ontvoerde Patricia Hearst ontvangen een bandje waarop zij verklaart zich te hebben aangesloten bij haar ontvoerders het Symbionese Bevrijdingsleger 1979 Wilfried Martens wordt premier van België 1990 Petar Mladenov wordt president van Bulgarije 1990 Koning Boudewijn wil de abortuswet niet tekenen en stapt voor een dag op als koning De enige dag in de Belgische geschiedenis zonder koning 1990 De wet betreffende de uittreding van deelrepublieken uit de Sovjet-Unie wordt goedgekeurd door de nationaliteitenkamer een van de twee kamers van de Opperste Sovjet 2008 Voormalig VVD-politica Rita Verdonk begint haar eigen politieke beweging Trots op Nederland 1841 Oprichting van het Apostolisch vicariaat Batavia in Nederlands-Indië 1846 Oprichting van het Apostolisch vicariaat Centraal-Afrika 1876 Paus Pius IX creëert twee nieuwe kardinalen 1981 Rowdy Gaines scherpt in Austin het wereldrecord op de 100 meter vrije slag aan tot 4936 Het oude record 4944 stond sinds 14 augustus 1976 op naam van zijn Amerikaanse landgenoot en collega-zwemmer Jonty Skinner 2005 Tom Boonen wint in eigen land de 89ste editie van de Belgische wielerklassieker de Ronde van Vlaanderen 2005 In Amsterdam prolongeert rugbyclub Castricum de Nederlandse titel door in de finale van de play-offs met 27-12 te winnen van de Haagsche RC 265 De bouw van de stadsmuren van Verona begint 1966 De Russische Loena 10 brengt voor de eerste keer een ruimtesonde in een baan om de maan 1973 Lancering van ruimtestation Saljoet 2 1973 Eerste gesprek door een mobiele telefoon 1984 Rakesh Sharma wordt de eerste Indiase ruimtevaarder 1986 – IBM toont hun eerste draagbare computer de PC Convertible 2007 De TGV behaalt een nieuw snelheidsrecord van 5748 km h Geboren 1245 Filips de Stoute koning van Frankrijk overleden 1285 1367 Hendrik IV koning van Engeland overleden 1413 1593 George Herbert Engels priester en dichter overleden 1633 1744 of 1745 Denis Fonvizin Russisch toneelschrijver overleden 1792 1769 Christian Günther von Bernstorff Pruisisch politicus overleden 1835 1797 Barthélemy Dumortier Belgisch politicus en botanicus overleden 1878 1823 William M Tweed Amerikaans politicus overleden 1878 1846 Alfons Van Hee Belgisch priester overleden 1903 1860 Frederik van Eeden Nederlands schrijver overleden 1932 1863 Henry Van de Velde Belgisch schilder overleden 1957 1873 Marc Sangnier Frans jurist theoloog en filosoof overleden 1950 1880 Jorge Brown Argentijns voetballer overleden 1936 1881 Alcide de Gasperi Italiaans staatsman overleden 1954 1883 Frits Van den Berghe Belgisch schilder overleden 1939 1899 Cees Laseur Nederlands acteur en regisseur overleden 1960 1905 Georges Lemaire Belgisch wielrenner overleden 1933 1905 Manuel Pelegrina Argentijns voetballer overleden 1992 1906 Julius Caesar de Miranda Surinaams jurist en politicus overleden 1956 1908 Willy den Turk Nederlands zwemster overleden 1937 1909 Gustav Czopp Nederlands journalist en acteur overleden 1944 1913 Per Borten Noors premier overleden 2005 1913 Willem Jacob Verdenius Nederlands classicus overleden 1998 1915 Piet de Jong Nederlands minister-president 1915 Paul Touvier Frans oorlogsmisdadiger overleden 1996 1917 Erik Hazelhoff Roelfzema Nederlands verzetsstrijder oorlogspiloot radiomedewerker en schrijver overleden 2007 1918 Mary Anderson Amerikaans actrice overleden 2014 1919 Hugh FitzRoy Brits hertog overleden 2011 1920 John Demjanjuk Oekraïens verdachte van oorlogsmisdaden overleden 2012 1920 Nida Senff Nederlands zwemster overleden 1995 1924 Doris Day Amerikaans actrice en zangeres 1923 Edgar Elder Amerikaans autocoureur overleden 1995 1923 Chuck Weyant Amerikaans autocoureur 1924 Marlon Brando Amerikaans acteur overleden 2004 1924 Henk Schultink Nederlands hoogleraar taalwetenschap 1926 Virgil Grissom Amerikaans ruimtevaarder overleden 1967 1930 Helmut Kohl Duits bondskanselier 1931 Jiří Laburda Tsjechisch componist en muziekpedagoog 1931 Héctor Terán Terán Mexicaans politicus overleden 1998 1933 Nel Garritsen Nederlands zwemster overleden 2014 1934 Jane Goodall Engels antropologe en biologe 1938 Bas Maliepaard Nederlands wielrenner 1939 Lino Brocka Filipijns filmregisseur overleden 1991 1940 Tol Hansse Nederlands zanger componist cabaretier en kunstschilder overleden 2002 1943 Richard Manuel Canadees pianist zanger en componist overleden 1986 1944 Robert Goebbels Luxemburgs politicus 1945 Wim Deetman Nederlands politicus 1947 Theo Pahlplatz Nederlands voetballer 1948 Jaap de Hoop Scheffer Nederlands politicus 1948 Carlos Salinas Mexicaans president 1948 Hans-Georg Schwarzenbeck Duits voetballer 1949 Jan Keizer Nederlands zanger 1952 Charles Ducal Belgisch schrijver 1953 Pieter Aspe Belgisch schrijver 1953 Huub van der Lubbe Nederlands dichter en zanger 1954 Rakhshan Bani-Etemad Iraans filmmaker 1954 Nico Landeweerd Nederlands waterpoloër 1956 Judie Tzuke Brits zangeres en componiste 1957 Brigitte De Man Vlaams actrice 1957 Martine van Os Nederlands televisiepresentatrice 1958 Alec Baldwin Amerikaans acteur 1958 Bavo Galama Nederlands cabaretier 1958 Francesca Woodman Amerikaans fotografe overleden 1981 1960 Arjen Anthony Lucassen Nederlands componist en gitarist 1961 Eddie Murphy Amerikaans acteur 1963 Dave Askew Engels darter 1963 Roelof Hemmen Nederlands nieuwslezer en journalist 1963 Adriaan Jaeggi Nederlands columnist dichter essayist en schrijver overleden 2008 1963 Nasrin Sotoudeh Iraans advocate en mensenrechtenverdedigster 1964 Bjarne Riis Deens wielrenner 1970 Roberto Moreno Salazar Panamees voetbalscheidsrechter 1970 Leon Vlemmings Nederlands voetballer en voetbaltrainer 1972 Yasmine Kherbache Belgisch politica 1976 Nicolas Escudé Frans tennisser 1976 Anne-Marie Jung Nederlands actrice 1977 Véronique De Kock Vlaams presentatrice en model 1978 Tommy Haas Duits tennisser 1979 Živilė Balčiūnaitė Litouws atlete 1979 Stephanie De Croock Belgisch atlete 1981 Niu Jianfeng Chinees tafeltennisster 1982 Sambegou Bangoura Guinees voetballer 1982 Karol Beck Slowaaks tennisser 1982 Sofia Boutella Frans danseres model en actrice 1982 Ruben Schaken Nederlands voetballer 1982 Cobie Smulders Canadees actrice en fotomodel 1983 Greg Nottrot Nederlands toneelregisseur en acteur 1983 Anay Tejeda Cubaans atlete 1984 Jonathan Blondel Belgisch voetballer 1984 Selina Gasparin Zwitsers biatlete 1984 Maxi López Argentijns voetballer 1985 Jari-Matti Latvala Fins autocoureur 1985 Leona Lewis Engels zangeres 1985 Tomi Nybäck Fins schaker 1986 Amanda Bynes Amerikaans televisie-actrice 1987 Martyn Rooney Brits atleet 1988 Tim Krul Nederlands voetbaldoelman 1988 Lorca Van De Putte Belgisch voetbalster 1989 Zsuzsanna Jakabos Hongaars zwemster 1990 Sotiris Ninis Griekse voetballer 1990 Dorothea Wierer Italiaans biatlete 1991 Roland Bergkamp Nederlands voetballer 1991 Blair Evans Australisch zwemster 1992 Joelia Jefimova Russisch zwemster Overleden 1287 Paus Honorius IV paus van 1285 tot 1287 1682 Bartolomé Murillo 64 Spaans kunstschilder 1769 Gerhard Tersteegen 71 Duits protestants dichter en mysticus 1862 James Clark Ross 61 Brits marineofficier en ontdekkingsreiziger 1882 Jesse James 34 Amerikaanse bandiet 1897 Johannes Brahms 63 Duits componist en pianist 1935 Ernst-Aleksandr Joll 32 Estisch voetballer 1936 Bruno Hauptmann 40 Amerikaans misdadiger 1941 Arie Keppler 64 Nederlands woningbouwhervormer eerste directeur van de Gemeentelijke Woningdienst Amsterdam 1941 Pál Teleki 61 Hongaars geograaf en politicus 1942 René Lunden 39 Belgisch bobsleeër 1945 Abraham de Korte 49 Nederlands verzetsstrijder 1950 Kurt Weill 50 Duits componist 1961 Eliseo Mouriño 33 Argentijns voetballer 1962 Ernst Grünfeld 68 Oostenrijks schaker 1962 SH de Roos 84 Nederlands letterontwerper 1963 Alma Richards 73 Amerikaans atleet 1971 Joe Valachi 67 Amerikaans crimineel 1972 Paul Gilson 76 Belgisch componist 1972 Ferde Grofé 80 Amerikaans componist en arrangeur 1979 Jan Marginus Somer 79 Nederlands militair en verzetsstrijder 1982 Warren Oates 53 Amerikaans acteur 1984 Jack Middelburg 32 Nederlands motorcoureur 1985 Helmut Niedermayr 69 Duits autocoureur 1986 Peter Pears 75 Engels tenor 1991 Graham Greene 86 Brits schrijver 1991 Jo Teunissen-Waalboer 71 Nederlands atlete 1993 Klaas Schenk 86 Nederlands schaatscoach 1995 Marion Tinsley 68 Amerikaans checkers-speler 2002 Frank Tovey 45 Brits muzikant 2003 Karel Boumans 81 Vlaams stripauteur 2005 Jef Eygel 72 Belgisch basketballer 2005 Ger Harmsen 82 Nederlands filosoof en historicus 2006 Marion Eames 86 Welsh romanschrijfster 2006 Frédérique Huydts 38 Nederlands actrice 2006 Ida Vos 74 Joods-Nederlands dichteres en schrijfster 2007 Robin Montgomerie-Charrington 81 Brits autocoureur 2007 Nina Wang 69 Chinees ondernemer 2008 Hrvoje Ćustić 25 Kroatisch voetballer 2008 Hanny van den Horst 83 Nederlands journaliste 2012 Xenia Stad-de Jong 90 Nederlands atlete 2012 Chief Jay Strongbow 83 Amerikaans worstelaar 2012 José María Zárraga 81 Spaans voetballer 2013 Ralph Brown 84 Brits beeldhouwer 2013 Harry Johnson 67 Jamaicaans muzikant en producer 2013 Herman van Raalte 91 Nederlands voetballer 2013 Jan Remmers 90 Nederlands voetballer en voetbalcoach 2014 Harry Gasser 76 Filipijns televisiepresentator en nieuwslezer 2014 Virginie Korte-van Hemel 84 Nederlands politica 2014 Pierre Mathieu 70 Nederlands volleybalcoach 2015 Bob De Richter 65 Belgisch weerman 2015 Diet Kloos-Barendregt 90 Nederlands oratoriumzangeres en verzetsstrijdster Viering herdenking Pasen in 1611 1616 1695 1763 1768 1774 1825 1831 1836 1904 1983 1988 1994 2067 Rooms-Katholieke kalender Heilige Richard van Chichester † 1253 Heilige Agape van Thessalonica † 304 Zalige Alexandrina di Letto 1458 Het jaar 529 is het 29e jaar in de 6e eeuw volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen Byzantijnse Rijk 7 april De Codex Justinianus Corpus Juris Civilis verschijnt Het boekwerk over het Romeinse recht wordt geschreven door de jurist Tribonianus in opdracht van keizer Justinianus I Het vervangt de Codex Theodosianus en vormt de latere basis voor de wetgeving in West-Europa Europa Koningin Amalasuntha ontvangt in Ravenna een delegatie van Gotische edelen die erop aandringen dat ze haar zoon Athalarik niet een opvoeding geeft naar Romeinse traditie maar een scholing met Gotische militaire achtergrond De Academie van Athene opgericht door de Griekse wijsgeer Plato in 387 vChr wordt door Justinianus I gesloten Hij ontneemt de heidense leraren de bevoegdheid om les te geven De meeste professoren emigreren naar Perzië Benedictus van Nursia sticht het klooster van Monte Cassino in Campagna Hij schrijft de "Regula Benedicti" een kloosterregel voor westerse monniken van de Benedictijnse Orde Judea Zomer De Samaritaanse onafhankelijkheidsoorlog mislukt; duizenden Samaritanen worden door de Byzantijnen gedeporteerd en als slaaf afgevoerd Tijdens de opstand wordt de Geboortekerk in Bethlehem door brand verwoest Religie Concilie van Orange Augustinus' genadeleer wordt aanvaard en het pelagianisme verworpen Geboren Overleden Theodosius de Cenobiarch monnik en stichter van een kloostergemeenschap 6 april is de 96ste dag van het jaar 97ste in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 269 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1580 Een aardbeving in het Nauw van Calais 60 op de schaal van Richter zorgt voor veel schade in Frankrijk en Engeland maar ook in het huidige België In Oudenaarde vallen verscheidene doden en gewonden door vallend puin 1963 De NV Nederlandse Gasunie wordt opgericht 1988 De politie arresteert Ferdi Elsas de moordenaar van Ahold-topman Gerrit Jan Heijn en vindt op zijn aanwijzingen het stoffelijk overschot van Heijn in de bossen bij Renkum 1987 In de Barentszzee vliegt de Russische atoomonderzeeër Komsomolets in brand en zinkt 2005 In de Amsterdam ArenA houdt Nederland de grootste rampenoefening ooit 2005 In het Zoetermeers familiedrama vermoordt een man zijn echtgenote en twee dochters 2009 Bij een aardbeving in de omgeving van L'Aquila in de Italiaanse regio Abruzzen vallen meer dan 275 doden Er zijn zeker 1500 gewonden De beving met een kracht van 63 op de schaal van Richter beschadigt duizenden gebouwen 2012 Een F A-18 Hornet-jachtbommenwerper van de Amerikaanse marine stort op een appartementencomplex nabij Virginia Beach in de staat Virginia Er vallen vijf gewonden waaronder de twee piloten die zich met hun schietstoel hebben gered en Cultuur 1990 In het Rijksmuseum Amsterdam spuit een 31-jarige geesteszieke inwoner van Den Haag zwavelzuur op Rembrandts beroemde schilderij De Nachtwacht 1999 In Londen gaat de musical Mamma Mia! in première 1971 Platenmaatschappij Rolling Stones Records gaat van start 1974 In Brighton Engeland wint ABBA het 19e Eurovisiesongfestival met het liedje Waterloo 402 Slag bij Pollentia Stilicho verslaat de Visigoten onder leiding van koning Alarik I 1572 Alva verliest Vlissingen aan de Watergeuzen 1672 Frankrijk valt de Nederlanden aan Zie rampjaar Hollandse Oorlog 1890 De Fransen nemen Ségou in en veroveren daarmee het dal van de Niger 1917 De Verenigde Staten verklaren Duitsland de oorlog zie Eerste Wereldoorlog 1941 Duitse troepen vallen Joegoslavië en Griekenland binnen 1945 Koningsbergen valt in Russische handen en wordt Kaliningrad 1945 Op Texel komt een Georgische eenheid in opstand tegen de Duitsers 1945 Amerikaanse mariniers komen ondanks massale tegenstand aan land bij Okinawa 1994 Het vliegtuig van president Juvénal Habyarimana Rwanda en president Cyprien Ntaryamira Burundi wordt neergeschoten Belgische para's worden door een woedende menigte die hen verantwoordelijk acht vermoord De daarop volgende Rwandese genocide van Tutsi en Hutu kon wellicht voorkomen worden door de VN blauwhelmen maar de internationale vredesmacht trekt zich terug Er komen ruim 800000 mensen om 2003 Amerikaanse troepen in Irak Golfoorlog 2003 nemen bij vergissing een groep bestaande uit Koerdische strijdkrachten en Amerikaanse special forces onder vuur 1127 Brugge krijgt stadsrechten 1320 De Schotse onafhankelijkheidsverklaring de Declaration of Arbroath wordt door Schotse edelen verstuurd aan paus Johannes XXII 1577 Filips II ondertekent de Unie van Brussel 1652 Jan van Riebeeck sticht een verversingsstation bij Kaap de Goede Hoop Dit station groeit uit tot Kaapstad en is het begin van de Europese kolonisatie van Zuid-Afrika 1782 Rama I wordt koning van Thailand Begin van de thans regerende Chakri-dynastie 1814 Napoleon doet afstand van de troon 1924 De fascisten behalen bij parlementsverkiezingen in Italië de absolute meerderheid 1981 Mark Eyskens wordt premier van België 2002 José Manuel Barroso wordt premier van Portugal 2007 In Epcot wordt de attractie Gran Fiesta Tour Starring The Three Caballeros geopend 2010 In Walibi Holland wordt de attractie Speed of Sound geopend 1818 Paus Pius VII creëert één nieuwe kardinaal 1830 De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen ook Mormonen genoemd wordt officieel georganiseerd 1835 Paus Gregorius XVI creëert twee nieuwe kardinalen 1964 De Pietà van Michelangelo verlaat voor het eerst sinds 1499 de Sint-Pietersbasiliek in Rome om te worden verscheept naar de Wereldtentoonstelling in New York 1896 In Athene beginnen de eerste moderne Olympische Spelen 1912 De Duitse zwemmer Kurt Bretting verbetert in Brussel het wereldrecord op de 100 meter vrije slag tot 1024 Het oude record 1028 stond sinds 15 april 1910 op naam van de Amerikaan Charles Daniels 1946 Oprichting van de Noorse omnisportvereniging Drøbak Frogn IL na een fusie van Drøbak BK 1920 en Frogn IL 1934 1986 Adrie van der Poel wint de wielerklassieker de Ronde van Vlaanderen 2008 Stijn Devolder wint de Ronde van Vlaanderen 1869 Eerste octrooi op een plastic celluloid 1909 De Amerikaanse ontdekkingsreiziger Robert Peary bereikt vermoedelijk de Noordpool samen met Matthew Henson en vier Inuit Ooqueh Ootah Egingwah en Seeglo 1938 Ontdekking van teflon door Roy Plunkett 1965 Vanaf Cape Kennedy wordt Early Bird gelanceerd de eerste commerciële communicatie-satelliet 2010 General Motors stopt met de productie van de Hummer Geboren 1483 Rafaël Italiaans schilder en architect overleden 1520 1773 James Mill Schots econoom filosoof theoloog overleden 1836 1809 Charles van Beveren Vlaams kunstschilder overleden 1850 1812 Alexander Herzen Russisch filosoof overleden 1870 1826 Gustave Moreau Frans schilder overleden 1898 1828 Cromwell Fleetwood Varley Engels elektrotechnicus overleden 1883 1851 Guillaume Bigourdan Frans astronoom overleden 1932 1852 Emil Jellinek Oostenrijks-Hongaars consul overleden 1918 1853 Cyriel Van den Bussche Belgisch politicus overleden 1930 1864 Samuel van den Bergh Nederlands ondernemer overleden 1941 1878 Erich Mühsam Duits auteur overleden 1934 1890 Anthony Fokker Nederlands vliegtuigbouwer overleden 1939 1893 Robert Noorduyn Nederlands-Amerikaans vliegtuigbouwer overleden 1959 1901 Zalige Petrus Joris Frassati overleden 1924 1901 Willem Pelemans Belgisch componist overleden 1991 1903 Harold Eugene Edgerton Amerikaans professor en uitvinder overleden 1990 1904 Kurt Georg Kiesinger West-Duits bondskanselier overleden 1988 1906 Alberto Zorrilla Argentijns zwemmer overleden 1986 1909 Stella Agsteribbe Nederlands gymnaste overleden 1943 1909 Hermann Lang Duits autocoureur overleden 1987 1911 Feodor Felix Konrad Lynen Duits biochemicus en Nobelprijswinnaar overleden 1979 1912 Tommy Hinnershitz Amerikaans autocoureur overleden 1999 1915 Dr MLJ Vaessen Nederlands grondlegger creatieve therapie 1917 Leonora Carrington Brits-Mexicaans kunstenares en schrijfster overleden 2011 1920 Jack Cover Amerikaans natuurkundige overleden 2009 1920 Edmond H Fischer Zwitsers-Amerikaans biochemicus en Nobelprijswinnaar 1920 Meinte Walta Nederlands kunstschilder overleden 2002 1925 Helga Deen Nederlands schrijfster overleden 1943 1926 Ian Paisley Noord-Iers politiek leider van de protestanten overleden 2014 1928 James Watson Amerikaans biochemicus 1928 Peter Townsend Brits socioloog overleden 2009 1929 Liliane Brekelmans-Gronert Nederlands oprichtster van het Liliane Fonds overleden 2009 1929 André Previn Amerikaans dirigent pianist en componist 1934 Anton Geesink Nederlands judoka overleden 2010 1934 Guy Peellaert Belgisch schilder tekenaar en fotograaf overleden 2008 1936 Edgardo Storni Argentijns aartsbisschop overleden 2012 1937 Merle Haggard Amerikaans muzikant en country-zanger 1939 Cor Veldhoen Nederlands voetballer overleden 2005 1941 Ad Willemen Nederlands beeldend kunstenaar overleden 2013 1942 Barry Levinson Amerikaans regisseur scenarist acteur en producer 1947 Oswaldo Piazza Argentijns voetballer en voetbalcoach 1947 John Ratzenberger Amerikaans acteur 1948 Winnie Sorgdrager Nederlands juriste en politica 1949 Patrick Hernandez Frans zanger 1949 Horst Ludwig Störmer Duits natuurkundige en Nobelprijswinnaar 1951 Anne Kirk Schots dartster 1951 Marty van de Tillaar Nederlands voetballer 1954 Lea Alaerts Belgisch atlete 1957 Maurizio Damilano Italiaans snelwandelaar 1959 Ovidiu Foisor Roemeens schaker 1959 Joël Smets Belgisch motorcrosser 1959 Pietro Vierchowod Italiaans voetballer en voetbalcoach 1960 Eric Hoekstra Fries-Nederlands taalkundige vertaler schrijver dichter literatuurcriticus en columnist 1961 Mouna Goeman Borgesius Nederlands actrice 1964 Juliet Cuthbert Jamaicaans atlete 1964 René Eijkelkamp Nederlands voetballer en voetbaltrainer 1965 Frank Black Amerikaans zanger 1965 Amedeo Carboni Italiaans voetballer 1965 Rica Reinisch Oost-Duits zwemster 1965 Lieve Slegers Belgisch atlete 1966 Hans Spekman Nederlands politicus 1967 Kenichi Suzuki Japans atleet 1970 Deborah Compagnoni Italiaans alpineskiester 1970 Stefan Schmid Duits atleet 1971 Martin Hansson Zweeds voetbalscheidsrechter 1971 Robin Seymour Iers wielrenner 1972 Ami James Amerikaans tatoeageartiest 1972 Jo Van Daele Belgisch atleet 1973 Edith van Dijk Nederlands marathonzwemster 1974 Robert Kovač Kroatisch voetballer 1974 Joseph Rosa Merszei Macaus autocoureur 1974 Krasimir Vasiliev Bulgaars wielrenner 1975 Zach Braff Amerikaans acteur 1976 Candace Cameron Amerikaans actrice 1978 Daphny van den Brand Nederlands mountainbikester en veldrijdster 1978 Stijn Meert Belgisch voetballer 1979 Lord Frederick Windsor lid van de Britse koninklijke familie 1980 Tanja Poutiainen Fins alpineskiester 1980 Brooke Pratley Australisch roeister 1981 Robert Earnshaw Welsh voetballer 1982 Wim De Decker Belgisch voetballer 1983 Diora Baird Amerikaans actrice en model 1983 James Wade Engels darter 1984 Mads Christensen Deens wielrenner 1984 Siboniso Gaxa Zuid-Afrikaans voetballer 1986 Isabella Laböck Duits snowboardster 1987 Robin Haase Nederlands tennisser 1989 Stefano Coletti Monegaskisch autocoureur 1989 Tom Dillmann Frans autocoureur 1989 Olivier ter Horst Nederlands voetballer 1989 Rigard van Klooster Nederlands schaatser en baanwielrenner 1995 Antoinette de Jong Nederlands schaatsster Overleden 432 Celestinus I paus van de Rooms-katholieke Kerk 885 Methodius 59 Grieks-Byzantijnse academicus en aartsbisschop van het Groot-Moravische Rijk 1147 Frederik II van Zwaben 57 hertog van Zwaben 1199 Richard I 41 koning van Engeland 1490 Matthias Corvinus 47 koning van Hongarije 1520 Rafaël 37 Italiaans schilder en architect 1528 Albrecht Dürer 56 Duits schilder tekenaar en graveur 1606 John Stow Brits historicus 1829 Niels Henrik Abel 26 Noors wiskundige 1907 Willem Johan Lucas Grobbée 84 Nederlands politicus 1943 Johan Benders 36 Nederlands verzetsstrijder 1949 Aaltje Noordewier-Reddingius 80 Nederlands klassiek zangeres 1956 Pio Valenzuela 86 Filipijns politicus en revolutionair leider 1957 Pierina Morosini 26 Italiaans fabrieksarbeidster zalige en beschermheilige 1960 Louis Marie Rollin Couquerque 90 Nederlands jurist 1961 Jules Bordet 90 Belgisch immunoloog en microbioloog 1961 Adrianus Johannes Dresmé 84 Nederlandse beeldhouwer 1961 Knut Lindberg 79 Zweeds atleet 1968 Julio César Benítez 27 Uruguayaans voetballer 1971 Igor Stravinsky 88 Russisch-Frans-Amerikaans componist 1972 Heinrich Lübke 77 West-Duits bondspresident 1974 Willem Dudok 89 Nederlands architect 1980 John Collier 78 Brits schrijver 1991 David Lean 83 Engels filmregisseur 1992 Isaac Asimov 72 Amerikaans schrijver en biochemicus 1994 Juvénal Habyarimana 57 Rwandees president 1998 Rudy Dhaenens 36 Belgisch wielrenner 1998 Tammy Wynette 55 Amerikaans countryzangeres 1999 Red Norvo 91 Amerikaans jazzmuzikant 2000 Habib Bourguiba 96 Tunesisch politicus 2005 Gerard Peters 84 Nederlands wielrenner 2005 Prins Reinier III van Monaco 81 Monegaskisch staatshoofd 2007 Luigi Comencini 90 Italiaans regisseur 2008 Jeu Sprengers 69 Nederlands sportbestuurder 2008 Gerrard Verhage 60 Nederlands regisseur 2009 JMS Careless 90 Canadees historicus 2009 Andrzej Stelmachowski 83 Pools politicus 2012 Larry Canning 86 Brits voetballer 2012 Fang Lizhi 76 Chinees natuurkundige en dissident 2012 Hilde Sacré 73 Vlaams actrice 2013 Bigas Luna 67 Spaans regisseur 2013 Miguel Poblet 85 Spaans wielrenner 2013 Adriaan van Veldhuizen 81 Nederlands politicus 2013 Celso Yegros 77 Paraguayaans bisschop 2014 Mary Anderson 96 Amerikaans actrice 2014 Mickey Rooney 93 Amerikaans acteur 2015 James Best 88 Amerikaans acteur 2015 Anna De Guchtenaere 110 Belgisch oudste persoon 2015 Dave Ulliott 61 Brits professioneel pokerspeler 2015 Gertrude Weaver 116 Amerikaans oudste persoon ter wereld Viering herdenking In het Romeinse Rijk viert men de Megalensia ter ere van Cybele Het feest duurt van 4 april tot 10 april Pasen in 1586 1597 1608 1670 1681 1692 1738 1749 1760 1806 1817 1828 1890 1947 1958 1969 1980 2042 2053 Nationale feestdag in Thailand 1782 Rama I tot koning gekroond Rooms-katholieke kalender Heilige Wineboud † 621 Heilige Celestina Zalige Notker † 912 Heilige Marcellin † 413 Heilige Sixtus I † 125 Heilige Petrus Martyr † 1252 Heilige Brychan van Brecknock † c 500 Zalige Pierina Morosini † 1957 7 april is de 97ste dag van het jaar 98ste in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 268 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1906 Uitbarsting van de Vesuvius 1934 Een door een aardverschuiving veroorzaakte tsunami in het Tafjord Noorwegen kost aan 40 mensen het leven 2005 Andreas Grassl alias Pianoman wordt door de politie in Sheerness Kent; Engeland opgepakt terwijl hij er verward en gekleed in een nat pak door de straten dwaalde 2010 In België is de eerste editie van de nationale Dag van de Kaas 2011 Op een school in Rio de Janeiro vindt voor het eerst in de geschiedenis van Brazilië een schietpartij op een school plaats waarbij 12 doden vallen 1988 De eerste wereldwijde No Smoking Day 1990 De veerboot Scandinavian Star brandt uit onderweg tussen Noorwegen en Denemarken 158 mensen komen daarbij om 1970 Filmlegende John Wayne goed voor meer dan 200 films wint zijn eerste en enige Oscar voor zijn rol in True Grit 2000 André Hazes weigert een Edison in ontvangst te nemen 1862 De Slag bij Shiloh wordt de bloedigste veldslag uit de geschiedenis van de Verenigde Staten 1920 Franse troepen bezetten het Duitse Ruhrgebied 1939 Italië valt Albanië binnen 1941 De Nederlandse hulpmijnenveger Maria R Ommering raakt tijdens een veegactie in Milford Haven beschadigd door een exploderende mijn 1945 Het Japanse marineschip de Yamato zinkt in een strijd tegen de US Navy 1994 10 Belgische para's worden in Rwanda vermoord 2003 In de Golfoorlog bereiken de Amerikanen het centrum van Bagdad 529 De Codex Justinianus zie Corpus Juris Civilis komt gereed 1953 Dag Hammarskjöld wordt gekozen tot secretaris-generaal van de VN 1992 Het vliegtuig van Yasser Arafat verongelukt in de woestijn van Libië waarbij drie mensen omkomen maar Arafat zelf slechts lichtgewond raakt 2000 D66-leider Thom de Graaf pleit voor modernisering van de monarchie 1914 De Vereeniging tot stichting en exploitatie van vakantie-oorden in Nederland "Zomers Buiten" wordt opgericht in Amsterdam 1971 Beate Uhse opent haar eerste buitenlandse seksshop in de Amsterdamse Kalverstraat 1987 In Washington DC gaat het Nationale Museum Voor Vrouwen in de Kunst open 1997 In het Disneyland Park te Anaheim wordt de attractie Captain EO gesloten 2011 In de Efteling wordt de attractie Raveleijn geopend 1655 Kardinaal Fabio Chigi wordt gekozen tot Paus Alexander VII 1788 Paus Pius VI creëert één nieuwe kardinaal 1966 Oprichting van de Chileense voetbalclub Club Deportivo O'Higgins 1968 Jim Clark verongelukt op de Hockenheimring Baden-Württemberg 1973 Eddy Merckx wint de achtste editie van de Amstel Gold Race 1980 Tracy Austin lost Martina Navrátilová na 31 weken af als de nummer één op de wereldranglijst der proftennissters De Amerikaanse moet die positie na twee weken weer afstaan aan haar Tsjechisch-Amerikaanse collega 1998 Hockeyclub 's-Hertogenbosch wint de landstitel in de Nederlandse hockeyhoofdklasse door titelverdediger Amsterdam in de derde wedstrijd van finale van de play-offs met 2-1 te verslaan 2001 Het Nederlands Davis Cup Team wint in 's-Hertogenbosch het beslissende dubbelspel tegen Duitsland en plaatst zich daarmee voor het eerst in de tennisgeschiedenis voor de halve finale in de wereldgroep 1521 Ferdinand Magellaan bereikt het Filipijnse eiland Cebu 1906 Kurt Wegener en Alfred Wegener landen na met een luchtballon 52 uur in de lucht gebleven te zijn; een record 1948 De Wereldgezondheidsorganisatie WHO wordt opgericht door de Verenigde Naties 1959 In Los Alamos wordt voor het eerst een kernreactor toegepast voor de productie van elektriciteit 2001 Lancering 2001 Mars Odyssey een ruimtesonde van de NASA die zich in een baan rond Mars bevindt 2006 Eerste registratie van een eu-domein Geboren 1613 Gerrit Dou Nederlands kunstschilder overleden 1675 1629 Juan II van Oostenrijk Spaans veldheer en staatsman overleden 1679 1652 Paus Clemens XII Lorenzo Corsini overleden 1740 1727 Michel Adanson Frans botanicus natuurvorser en mycoloog overleden 1806 1743 Hans Conrad Escher vom Luchs senior Zwitsers politicus overleden 1814 1770 William Wordsworth Engels dichter overleden 1850 1871 Epifanio de los Santos Filipijns wetenschapper auteur jurist en kunstenaar overleden 1928 1878 Jozef Bittremieux Vlaams priester en theoloog overleden 1950 1890 Paul Berth Deens voetballer overleden 1969 1891 Ole Kirk Christiansen Deens ontwerper overleden 1958 1892 Julius Hirsch Duits-joods voetballer overlijdensdatum onbekend officieel 1945 1896 Frits Peutz Nederlands architect overleden 1974 1902 Eduard Ellman-Eelma Estisch voetballer overleden 1941 1908 Percy Faith Amerikaans componist en orkestleider overleden 1976 1911 Hervé Bazin Frans schrijver overleden 1996 1912 Jack Lawrence Amerikaans songwriter overleden 2009 1914 Leopold Vermeiren Vlaams jeugdboekenschrijver overleden 2005 1915 Billie Holiday Amerikaans jazz-zangeres overleden 1959 1918 Fia van Veenendaal-van Meggelen Nederlands politicus overleden 2005 1919 Edoardo Mangiarotti Italiaans schermer overleden 2012 1920 Ravi Shankar Indiaas sitar-speler overleden 2012 1921 Bienvenido Tantoco sr Filipijns ondernemer en ambassadeur 1922 Hugo Strasser Duits klarinettist en orkestleider 1924 Johannes Mario Simmel Oostenrijkse auteur overleden 2009 1924 Harry Touw Haagse moppentapper overleden 1994 1925 Jan van Roessel Nederlands voetballer overleden 2011 1928 James Garner Amerikaans acteur overleden 2014 1928 Alan J Pakula Amerikaans filmregisseur overleden 1998 1929 Bob Denard Frans militair politiefunctionaris geheime dienstmedewerker en huurlingenleider overleden 2007 1930 Joop Koopman Nederlands presentator overleden 2011 1930 Yves Rocher Frans eigenaar van het cometicabedrijf en -merk Yves Rocher overleden 2009 1930 Andrew Sachs Duits-Brits acteur en komiek 1932 Jacques Vandersichel Vlaams televisiejournalist overleden 2012 1933 Wayne Rogers Amerikaans acteur 1934 Ian Richardson Schots acteur overleden 2007 1935 Bobby Bare sr Amerikaans zanger songwriter en tv-host 1935 Jorge Griffa Argentijns voetballer 1935 Louis Proost Belgisch wielrenner overleden 2009 1936 Luis Beltran Filipijns journalist overleden 1994 1938 Freddie Hubbard Amerikaans musicus overleden 2008 1939 Francis Ford Coppola Amerikaans filmregisseur filmproducer scenarioschrijver en wijnboer 1939 David Frost Engels televisiejournalist overleden 2013 1939 Satur Ocampo Filipijns activist politicus en journalist 1939 Vaçe Zela Albanees zangeres overleden 2014 1940 Jan W Morthenson Zweeds componist 1942 Edda Barends Nederlands actrice 1943 Joaquim Agostinho Portugees wielrenner overleden 1984 1943 André Landzaat Nederlands acteur 1944 Gerhard Schröder Duits bondskanselier 1945 Hans van Hemert Nederlands muziekproducent en liedjesschrijver 1946 Colette Besson Frans atlete overleden 2005 1946 Elly Zuiderveld-Nieman Nederlands zangeres 1946 Stan Winston Amerikaans special-effects- en make-up artiest overleden 2008 1947 Charles Pitts Amerikaans blues- en soulgitarist overleden 2012 1947 Michèle Torr Frans zangeres 1949 John Oates Amerikaans zanger van het duo Hall & Oates 1949 Patricia Paay Nederlands zangeres 1949 Nelly Sindayen Filipijns journalist overleden 2009 1951 Janis Ian Amerikaans zangeres en songwriter 1951 Hugo van Krieken Nederlands radiopresentator overleden 2009 1954 Jackie Chan Hongkongs-Chinees acteur 1956 Kees Prins Nederlands acteur 1959 Cees Dekker Nederlands natuurkundige 1959 Jean-Marie Wampers Belgisch wielrenner 1960 Peter Blok Nederlands acteur 1960 James "Buster" Douglas Amerikaans bokser 1961 Brigitte van der Burg Nederlands politica 1961 Troels Rasmussen Deens voetballer 1961 Igor Rausis Lets schaker 1962 Andy Hampsten Amerikaans wielrenner 1963 Bernard Lama Frans-Guyaans voetbaldoelman 1964 Russell Crowe Nieuw-Zeelands acteur 1967 Bodo Illgner Duits voetballer 1968 Duncan Armstrong Australisch zwemmer 1968 Aleš Čeh Sloveens voetballer en voetbalcoach 1970 Leif Ove Andsnes Noors pianist 1971 Paul Dogger Nederlands tennisser 1971 Francky Vandendriessche Belgisch voetballer 1973 Joshua Chelanga Keniaans atleet 1973 Marco Delvecchio Italiaans voetballer 1973 Jeanine Hennis-Plasschaert Nederlands politicus 1974 Tygo Gernandt Nederlands acteur 1978 Duncan James Brits-Nederlands zanger 1981 Stijn Stijnen Belgisch voetballer 1982 Cynthia Reekmans Belgisch model 1983 Manuel Cardoso Portugees wielrenner 1983 Franck Ribéry Frans voetballer 1986 Alexandre Aulas Frans wielrenner 1986 Christian Fuchs Oostenrijks voetballer 1987 Martín Cáceres Uruguayaans voetballer 1987 Arjen van der Meulen Nederlands zwemmer 1987 Eelco Sintnicolaas Nederlands atleet 1988 Bryon Wilson Amerikaans freestyleskiër 1989 Franco Di Santo Argentijns voetballer 1989 Sylwia Grzeszczak Pools zangeres en pianiste 1989 Danny Post Nederlands voetballer 1989 Teddy Riner Frans judoka 1990 Nickel Ashmeade Jamaicaans atleet 1992 Alexis Jordan Amerikaans actrice en zangeres 1995 Tiril Sjåstad Christiansen Noors freestyleskiester 1999 Conner Rayburn Amerikaans acteur Overleden 1498 Karel VIII van Frankrijk 27 Frans koning 1614 El Greco 72 Grieks kunstschilder 1625 Adriaan van den Spiegel 47 Vlaams arts 1648 Robert Roberthin 48 Duits dichter 1668 William Davenant 62 Engels schrijver 1719 Johannes Baptist de la Salle 67 Frans rooms-katholieke en heiligverklaarde geestelijke 1753 Andreas Masius 58 Nederlands katholiek priester diplomaat en rechtsgeleerde 1758 Joachim Wilhelm von Brawe 20 Duits toneelschrijver 1783 Ignaz Holzbauer 71 Oostenrijk componist 1789 Abdül-Hamid I 64 27e Sultan van het Osmaanse Rijk 1845 Julie Clary 73 vrouw van Jozef Bonaparte 1849 Josef Franz Karl Amrhyn 49 Zwitsers politicus 1852 Cornelis Richard Anton van Bommel 62 Belgisch bisschop van Luik 1875 Georg Herwegh 57 Duits dichter 1891 PT Barnum 80 Amerikaans showman en circus-impresario 1901 Achille Villa 82 Frans politicus en bankier 1921 Karel Antonie Godin de Beaufort 71 Nederlands politicus 1933 Karel Stefan van Oostenrijk 72 aartshertog van Oostenrijk 1947 Henry Ford 83 Amerikaans autofabrikant 1958 Asgar Karamat Ali 51 Surinaams politicus 1960 Nicolas Kettel 34 Luxemburgs voetballer 1961 Jesús Guridi 74 Spaans componist 1965 Piet in 't Hout 86 Nederlands kunstschilder 1966 Walt Hansgen 46 Amerikaans autocoureur 1968 Jim Clark 32 Brits autocoureur 1969 Rik Luyten 37 Belgisch wielrenner 1971 Charles Pahud de Mortanges 74 Nederlands ruiter 1975 Jan Boon 92 Nederlands kunstenaar 1975 IJsbrand Hendrik de Zeeuw 52 Nederlands politicus en burgemeester 1982 Brenda Benet 37 Amerikaans actrice 1982 Stig Lindberg 65 Zweeds kunstenaar en industrieel ontwerper 1985 Carl Schmitt 96 Duits filosoof en rechtsgeleerde 1986 Leonid Kantorovitsj 74 Russisch econoom 1990 Ronald Evans 56 Amerikaans astronaut 1993 Max Croiset 80 Nederlands acteur en regisseur 1994 Evert Hartman 56 Nederlands schrijver 1998 Jos De Saeger 86 Belgisch politicus 2000 Heinz Burt 57 Brits basgitarist The Tornados en zanger 2002 Georges Van Coningsloo 61 Belgisch wielrenner 2002 Conny Vandenbos 65 Nederlands zangeres 2004 Helderheid 25 Nederlands rapper 2005 Cliff Allison 73 Brits autocoureur 2006 Helen Barbara Kruger 92 Amerikaans modeontwerpster 2007 Marià Gonzalvo 85 Spaans voetballer 2007 Johnny Hart 76 Amerikaans striptekenaar 2007 Brian Miller 70 Engels voetballer 2007 Barry Nelson 89 Amerikaans filmacteur 2008 Hajé Schartman 71 Nederlands winkelier en politicus 2009 Jack Wrangler 62 Amerikaans pornoacteur theaterproducent en -regisseur 2011 Bruce Cowan 85 Australisch politicus 2011 Hugh FitzRoy 92 Brits hertog 2011 Hedzer Rijpstra 91 Nederlands burgemeester en commissaris van de Koningin in Friesland 2012 Ignace Moussa I Daoud 81 Syrisch-katholiek patriarch en kardinaal 2012 Mike Wallace 93 Amerikaans journalist televisiepresentator en mediapersoonlijkheid 2013 Les Blank 77 Amerikaans documentairemaker 2013 William Esposo 64 Filipijns journalist en columnist 2013 Johannes Jäcker 80 Duits voetbaldoelman 2013 Andy Johns 61 Amerikaans muziekproducent 2013 Neil Smith 59 Australisch basgitarist 2014 Peaches Geldof 25 Brits televisiepresentatrice journaliste en model 2014 Frans van der Lugt 75 Nederlands geestelijke 2014 Hans Reeringh 72 Nederlands politicus 2014 Josep Maria Subirachs 87 Spaans schilder en beeldhouwer 2014 Emilio Yap 88 Filipijns zakenman bankier mediamagnaat en filantroop Viering herdenking In het Romeinse Rijk viert men de Megalensia ter ere van Cybele Het feest duurt van 4 april tot 10 april Pasen in 1602 1613 1624 1697 1765 1776 1822 1833 1844 1901 1912 1985 1996 2075 In 1948 is 7 april aangewezen als de jaarlijkse Wereldgezondheidsdag en wordt door 191 leden van de Wereldgezondheidsorganisatie gevierd om belangrijke onderwerpen over algemene gezondheid van wereldwijd belang te benadrukken België herdenking van gesneuvelden bij vredesoperaties naar aanleiding van de genocide in Rwanda in 1994 rooms-Katholieke kalender Heilige Johannes Baptista de La Salle † 1719 Gedachtenis Heilige Herman-Jozef van Steinfeld † 1241 Heilige Brenach van Wales † c 6de eeuw Heilige Aibert van Crespin † 1140 Zalige Ralph Ashley † 1606 Zalige Assunta Maria Liberta Pallotta † 1905 Al-Shabaab Arabisch الشباب "De Jeugd" is een islamistische terroristische organisatie die actief is in Somalië Al-Shabaab is ook bekend onder de namen Ash-Shabaab Hizbul Shabaab Arabisch voor Jongerenpartij en Popular Resistance Movement in the Land of the Two Migrations PRM De organisatie ontstond in 2004 en maakte tot 2006 als jeugdorganisatie deel uit van de Unie van Islamitische Rechtbanken UIR De UIR was een groep van shariarechtbanken die in eerste instantie rust wilde brengen in Somalië door de seculiere krijgsheren te bestrijden en de orde te herstellen De orde die de UIR nastreefde was gebaseerd op de Koran In 2006 had de UIR een groot deel van Somalië in handen waarna de UIR het naast de krijgsheren ook opnam tegen de Somalische overgangsregering en buurland Ethiopië Dit mislukte waarna Al-Shabaab zich afsplitste van de UIR Al-Shabaab wil in Somalië net als voorheen de UIR een islamitische staat vestigen gebaseerd op de Koran Ontstaan Al-Shabaab gold tot 2006 als een min of meer onafhankelijke jeugdbeweging onder de UIR De organisatie opereerde vrijwel zelfstandig en werd gezien als de revolutionaire garde van de UIR Al-Shabaab was militanter dan de UIR en raakte betrokken bij gewelddadige incidenten zoals plunderingen van dorpen het mishandelen van te uitdagend geklede burgers ontvoering van journalisten en de moord op gewonde Juba Vallei Alliance soldaten in het ziekenhuis In de tweede helft van 2006 had de UIR een groot deel van Somalië in handen waaronder belangrijke steden als Jowhar Kismayo Beledweyne en de hoofdstad Mogadishu Alleen de noordelijke regio’s die zich al van Somalië hadden afgescheiden Puntland Somaliland en enkele gebieden in het zuiden van Somalië werden niet door de UIR gecontroleerd Vanaf december 2006 verloor de UIR snel terrein na nederlagen in gevechten met troepen van de internationaal erkende Somalische overgangsregering en het Ethiopische leger Het christelijke Ethiopië was Somalië binnengevallen omdat zij de overgangsregering steunde en een moslimstaat als buurland niet zagen zitten Tijdens de neergang van de UIR gingen zo'n 3000 leden van de jongerenorganisatie van de UIR Al-Shabaab ondergronds Al-Shabaab richtte zich op de guerrillastrijd en vormde een rebellenleger De rebellen richtten hun aanvallen op de Somalische overgangsregering op het Ethiopische leger en later op Afrikaanse vredestroepen van de Afrikaanse Unie De UIR trok zich na de nederlaag terug uit Somalië en vestigde zich in ballingschap in Eritrea Na vredesbesprekingen sloot de gematigde vleugel van de UIR zich aan bij de overgangsregering de voormalige leider van de UIR Sharif Sheikh Ahmed werd op 31 januari 2009 president van Somalië De meer radicale delen van de UIR waaronder Al-Shabaab verwierpen de vrede Ze zetten de strijd voort samen met andere militante islamitische organisaties en met hulp van buitenlandse moedjahedienstrijders Andere militante UIR-leden richtten de PRM op deze PRM wordt gezien als ‘officiële opvolger’ van de UIR De PRM en Al-Shabaab werken nauw samen Organisatie Al-Shabaab wil net als voorheen de UIR een islamitische staat vestigen in Somalië Als eerste stap ziet Al-Shabaab de invoering van de sharia Geschat wordt dat Al-Shabaab tussen de 3000 en 7000 actieve leden heeft Al-Shabaab wordt min of meer formeel geleid door Sheik Mohamed Mukhtar Abdirahman ook wel bekend als ‘Abu Zubeyr’ of ‘Moktar Ali Zubeyr’ Geografisch gezien is Al-Shabaab verdeeld in drie groepen de regio Bay en Bokool geleid door Abu Mansur de zuidelijke regio samen met Mogadishu en als derde Puntland en Somaliland in het noorden Als vierde regio wordt de Juba Vallei genoemd deze wordt geleid door Hassan Abdillahi Hersi ook wel ‘Turki’ genoemd Turki is geen lid van Al-Shabaab maar onderhoudt wel stevige banden met de organisatie Volgens de Verenigde Naties opereren de regionale groepen in belangrijke mate zelfstandig hetgeen regelmatig aanleiding is voor interne frictie Binnen de regio’s zit de organisatie hiërarchisch in elkaar De strijders worden getraind in Somalië en Eritrea Het vermoeden bestaat dat Al-Shabaab deels gefinancierd wordt met geld afkomstig van de Somalische piraterij Andere financiers zijn onder andere extreme moslimorganisaties in Iran Libië en Egypte en Somaliërs in het buitenland Ook Eritrea wordt ervan verdacht Al-Shabaab te financieren en te bewapenen De Somalische leden van Al-Shabaab behoren hoofdzakelijk tot de Somalische Hawiye clan Hoewel Al-Shabaab niet veel leden telt is het toch een machtige organisatie in Somalië Dit heeft Al-Shabaab te danken aan het feit dat Somalië al vanaf 1991 geen centrale regering meer heeft en door samenwerking met krijgsheren die ze ten tijde van de UIR bestreden Banden met Al Qaida Al-Shabaab claimt zelf banden te hebben met Al Qaida algemeen wordt aangenomen dat deze banden niet zeer sterk zijn Er zijn wel persoonlijke contacten tussen leden van Al Qaida en Al-Shabaab maar nog geen organisatorische Wel hebben beide groepen dezelfde ideologie Vooral Al-Shabaab wil de banden met Al Qaida aanhalen in september 2008 bracht Al-Shabaab een video uit waarin een leider van de organisatie trouw zweert aan Osama bin Laden In februari 2009 verscheen een videoboodschap van de tweede man van Al Qaida Ayman al-Zawahiri waarin hij Al-Shabaab prijst en zegt dat Al-Shabaab de jihad tegen de Verenigde Staten zal winnen Terreurorganisatie Al-Shabaab rekruteert jihadisten in Somalië en het buitenland in haar strijd tegen ‘de vijanden van de islam’ In Somalië worden burgers gedwongen zich aan te sluiten bij Al-Shabaab In het buitenland rekruteert Al-Shabaab binnen de Somalische diaspora onder andere in de Verenigde Staten en Engeland De organisatie wordt gezien als terroristische organisatie door de Verenigde Staten Noorwegen en Zweden Al-Shabaab komt voor op de Amerikaanse terreurlijst Tactiek In het begin 2006 bediende Al-Shabaab zich van klassieke guerrillamethoden zelfmoordaanslagen gewapende overvallen en moordaanslagen Ze richtte zich daarbij op de Somalische overgangsregering en iedereen die in de ogen van Al-Shabaab deze regering steunde zoals het Ethiopische leger het vredesleger van de Afrikaanse Unie buitenlandse hulpverleners en buitenlandse media De strijd concentreerde zich vooral in en rond Mogadishu Gedurende de strijd tussen Al-Shabaab en het Ethiopische leger in de stad in augustus 2007 ontvluchtten 400000 burgers de stad In 2008 veranderde Al-Shabaab haar tactiek ze probeerde Somaliërs voor zich te winnen Leden van Al-Shabaab bezochten dorpen en deelden voedsel en geld uit Ook richtte Al-Shabaab mobiele shariarechtbanken in waar criminelen snel veroordeeld werden en waar men probeerde lokale disputen rond onder andere eigendom op te lossen In Zuid-Somalië zette Al-Shabaab meer en meer politieke tactieken in zo ging men in gesprek met clanoudsten om hen ervan te overtuigen dat ze goede bedoelingen hadden Deze tactiek had succes en in februari 2009 controleerde Al-Shabaab het grootste deel van het zuiden van Somalië In een aantal dorpen werd de sharia ingevoerd Ondertussen ging Al-Shabaab ook door met terreuraanslagen een zelfmoordaanslag door Al-Shabaab kostte in februari 2009 elf vredessoldaten uit Burundi het leven Na het vertrek van Ethiopië in 2009 In januari 2009 trok het Ethiopische leger zich terug uit Somalië hiermee verdween de grootste tegenstander van Al-Shabaab van het toneel Nadat de Ethiopiërs Somalië verlieten richtte Al-Shabaab zich op de in Somalië aanwezige Afrikaanse vredesmacht De aanvallen op de vredessoldaten kostten ook veel burgers het leven hierdoor neemt de steun van de bevolking af De Verenigde Staten wil zich zo min mogelijk bemoeien met de chaos in Somalië omdat elk ingrijpen van het Westen de burgers van Somalië in de armen van radicale moslims lijkt te drijven In mei 2009 heeft de president van Somalië Sharif Sheikh Ahmed de invoering van de sharia goedgekeurd Dit deed hij om de rebellen tegemoet te komen De rebellen lieten zich echter niet apaiseren en zeiden de strijd voort te zetten zolang er nog buitenlandse mogendheden in het land zijn De militie van Al-Shabaab heeft inmiddels tientallen graven verwoest van islamitische geestelijken van de Soefirichting Volgens militieleider Ali Mohamed Husein aanbidden de mensen deze graven terwijl alleen Allah aanbeden mag worden De Somali ontkennen dat de graven worden aanbeden ze worden geëerd Op 29 maart 2010 gingen honderden vrouwen de straat op om te demonstreren tegen de grafschennis door Al-Shabaab In december 2010 ging de organisatie Hizbul Islam die bestond uit vier groepen die afkomstig waren uit de Unie van Islamitische Rechtbanken samen met Al-Shabaab Keniaans offensief In oktober 2011 verklaarde het Keniaanse leger de oorlog aan Al-Shabaab Kenia beschuldigt Al-Shabaab van ontvoeringen van westerse toeristen en medewerksters van Artsen zonder Grenzen Op 17 oktober werd begonnen met luchtaanvallen op posities van Al-Shabaab in het zuiden van Somalië Kort daarna staken honderden Keniaanse militairen in colonnes de grens over De aanval vindt plaats in samenwerking met Somalische regeringstroepen Als antwoord hierop dreigde Al-Shabaab met een invasie in buurland Kenia wanneer de troepen zich niet terug zouden trekken< ref> Op 18 oktober werden weer bombardementen uitgevoerd door Keniaanse vliegtuigen op bases van Al-Shabaab Op 21 september 2013 werd met granaten en geweren een aanslag uitgevoerd op het winkelcentrum Westgate in de Keniaanse hoofdstad Nairobi Al-Shabaab claimde de aanvallen waarbij minstens zestig burgers gedood werden< ref> De aanval zou een represaille zijn voor het Keniaanse offensief van 2011 In juni 2014 werden er in Kenia verschillende aanslagen gepleegd Er vielen tientallen doden Mogelijk was Al-Shabaab voor deze aanslagen verantwoordelijk Kenyatta de president van Kenia veronderstelde dat het om plaatselijk geweld ging Op 22 november 2014 werd een Keniaanse bus gekaapt en naar Somalië gereden waarop 28 van de 60 inzittenden werden gedood omdat ze geen moslims waren Ook deze aanslag werd door Al-Shabaab geclaimd waarop het Keniaanse leger in een vergeldingsactie volgens vicepresident Ruto ruim 100 strijders doodde De Amerikaanse Burgeroorlog Engels American Civil War ook wel War Between the States was een vier jaar durend conflict van 1861 tot 1865 in de Verenigde Staten tussen de Noordelijke Staten de Unie enerzijds en de Zuidelijke Staten de Confederatie anderzijds In vele staten vonden bloedige veldslagen en veldtochten plaats De oorlog begon met een aanval op Fort Sumter op 12 april 1861 De slag om Bull Run op 21 juli 1861 was de eerste grote veldslag De oorlog was feitelijk voorbij na de overgave van generaal Robert E Lee na de slag om Appomattox begin april 1865 De laatste veldslag werd geleverd op 13 mei 1865 bij Palmito Ranch in Texas In juni gaf het Zuiden zich over en wonnen de Noordelijken Er vielen naar schatting 618000 doden en 500000 gewonden Oorzaken Diverse oorzaken lagen aan de basis de politieke spanningen tussen de federale regering en de deelstaten tussen Republikeinen en Democraten economische spanningen tussen het industriële Noorden en het agrarische Zuiden of het protectionisme versus de vrijhandelsgedachte en de sociale spanningen tussen de zuidelijke slavernij en het grootgrondbezit versus de Noordelijke kleine boeren Slavernij In de Zuidelijke Staten werkten slaven in de suikerrietteelt op katoen- en tabaksplantages Die leverden de katoen voor de Engelse textielindustrie en sommigen wensten slaven en plantages in de nieuw te ontginnen staten Niettemin kwam de slavernij in een slecht daglicht te staan De Act Prohibiting Importation of Slaves verbood sinds 1808 de invoer van nieuwe slaven uit Afrika Verkoop van binnen de VS geboren slaven was nog wel mogelijk Slavenbezitters waren daardoor vaak aangewezen op de natuurlijke aanwas van hun bestand en dwongen ze vrouwen om kinderen te produceren In 1819 zorgde een regeling ervoor dat staten boven 36°30' breedtegraad geen slaven mochten houden Staten die eronder lagen konden slaven houden Vanaf 1830 verscheen in het Noorden van de VS het blad Liberator met propaganda voor het abolitionisme Het werkte de Zuiderlingen zodanig op de zenuwen dat zij de jacht openden op de abolitionisten en hun geschriften verbrandden Het blokkeerde bovendien alle politieke mogelijkheden niemand wilde zijn vingers aan het probleem branden Het Britse Rijk schafte de slavernij in 1833 af na kritiek uit religieuze én economische hoek Zo stelde Adam Smith dat een vrije arbeider productiever was dan een slaaf en dat ondernemers met slaven niet innoveren Toen de slavernij in het Noorden in 1860 niet meer voorkwam was het omdat het systeem er niet rendeerde De Underground Railroad Het Noorden vond de slavernij steeds meer moreel verwerpelijk De Quakers zetten de Underground Railroad op om weglopers te helpen Dit geheime ontsnappingsnetwerk gebruikte codetaal uit het spoorwegjargon Een conducteur was een helper onderweg en een station een veilige plaats Slaven reisden vooral s nachts en per boot omdat de pakkans op de rivieren lager was Premiejagers achtervolgden hen als bloedhonden langs honderden kilometers lange vluchtroutes die meestal in noordwestelijke richting liepen naar vrije staten Wie naar het Noorden vluchtte kreeg de raad om de Poolster te volgen De Railroad leidde tot politieke confrontaties In 1850 stelde de Fugitive Slave Law' hulp aan weglopers strafbaar en verplichtte het ze terug te sturen Niettemin bleef de Railroad bestaan tot ergernis van het Zuiden Aanval op Harpers Ferry De gewelddadige abolitionistische aanslag onder leiding van John Brown op het nationale munitiedepot in Harpers Ferry in 1859 werd door Noord en Zuid veroordeeld De poging om aan wapens te komen voor een slavenopstand verscherpte echter de spanning tussen beide De negerhut van Oom Tom Het idee dat de oorlog ontstond om de slavernij af te schaffen is te nuanceren Die gedachte vindt haar oorsprong bij Abraham Lincoln die Harriet Beecher Stowe ervan beschuldigde dat ze met de novelle De negerhut van Oom Tom de oorlog veroorzaakte De wet van 1850 inspireerde haar tot het schrijven over de onmenselijke slavernij maar de afschaffing was een gevolg van de burgeroorlog geen oorzaak Het conflict betrof aanvankelijk een uit de hand gelopen twist over de uitbreiding van de slavernij naar de nieuw te vormen staten de zogeheten territories Naarmate de VS zich westelijk uitbreidden kwam de vraag of deze staten slaven mochten hebben De Noordelijken voelden niets voor de uitbreiding De Democraten meenden dat bezitters van slaven hun eigendom overal naar toe konden nemen Een militaire beslissing In 1862 vond Lincoln de afschaffing van de slavernij een middel om buitenlandse inmenging in de oorlog te voorkomen Engeland en Frankrijk hielden al decennialang geen slaven meer en uitten kritiek op de slavernij in de VS De afschaffing zou het hun moreel onmogelijk maken om de kant van het Zuiden te kiezen Met dat doel tekende Lincoln een presidentieel bevel De Emancipatieproclamatie besloot dat alle slaven uit opstandige gebieden vrij waren Lincoln sloeg twee vliegen in een klap hij was af van de buitenlandse dreiging én hij breidde de troepensterkte van zijn leger dat onder druk stond uit met 200000 gemotiveerde zwarten Het is tegen deze achtergrond dat Lincoln een voorstel naar het Congres stuurde voor het eerste amendement aan de grondwet in bijna zeventig jaar een amendement dat de slavernij afschafte Met dit amendement in het vooruitzicht riepen leiders van de vrije zwarte gemeenschap alle zwarten op om zich massaal op te geven voor de legerdienst De inspanningen van Frederick Douglass op dit gebied zijn beroemd Begin 1864 kwamen de eerste gekleurde compagnieën onder de wapens en al spoedig werden zwarten langs de hele linie ingezet – tot ontsteltenis van de Zuidelijken die zwarte soldaten na overgave niet krijgsgevangen namen maar afslachtten Lincoln zadelde zichzelf op met een ander probleem De burgerbevolking van het Noorden vreesde dat de vrijgelaten slaven zouden concurreren op hun arbeidsmarkt Hiermee nam Lincoln een onpopulaire maatregel tijdens een toch al onpopulaire oorlog Economie Rond 1860 voelden de Zuidelijke Staten zich economisch achtergesteld Het Noorden was het geïndustrialiseerde centrum van de Verenigde Staten Metaalnijverheid weverijen slachterijen wapenindustrie wetenschap en industrie brachten er rijkdom In het Noorden draaiden 110000 fabrieken met 13 miljoen werknemers het Zuiden telde 18000 fabrieken met 110000 werknemers Het Noorden bezat 32000 km 22000 mijl aan spoorweginfrastructuur het Zuiden 14400 km 9000 mijl In 1860 produceerde het Noorden 470 stoomlocomotieven tegen 17 in het Zuiden De omschakeling in het Noorden naar een oorlogsproductie verliep vlotter het Noorden produceerde 32 keer meer wapens dan het Zuiden en had daarmee zo'n 97 procent van de wapenindustrie in handen Het Noorden was bovendien moderner democratischer en liberaler Vergeleken met het Noorden was het Zuiden slecht bedeeld De agrarische economie van het pseudoaristocratische Zuiden was feodaal en traditiegetrouw er werd wat graan en tarwe verbouwd maar de economische zwaargewichten waren de schatrijke grootgrondbezitters die met slaven katoen en tabak teelden Behalve de algemene scheefgroei tussen Noord en Zuid verdeelde het Noorden zijn welvaart beter De industrie bracht banen voor de kleine man In het Zuiden kon de landloze kiezen tussen marginaliteit een knechten- of soldatenbestaan De wanverhouding in de welvaart kwam er hoofdzakelijk door de eenzijdige Zuidelijke economie en haar afhankelijkheid van de voedselimport uit het Westen de import van industrieproducten en gebruiksvoorwerpen uit het Noorden en de kredietverstrekking uit het Noordoosten De uitvoer van de Zuidelijke productie verliep via New York dat een deel van de winst opstreek Demografie vertegenwoordiging en belasting De demografische evolutie beïnvloedde de politieke inspraak en de belastingdruk in het Zuiden Hoger opgeleiden en burgers die in staat waren om te verhuizen trokken noordwaarts Daar groeide de bevolking aan tot 21 miljoen tegenover een Zuidelijke populatie van negen miljoen waaronder vier miljoen slaven Het inwonersaantal van een staat bepaalde het aantal afgevaardigden in het Congres De Senaat was voor het Zuiden belangrijk daar namen voor iedere staat steeds twee senatoren plaats wat het evenwicht bewaarde tussen de slavenstaten en de vrije staten In 1820 en 1850 splitsten staten in twee om die balans te bewaren Het Zuiden aanvaardde de federale belasting van een bedrag per blanke maar wenste geen belasting per slaaf Het compromis van 1784 dat slaven voor het bepalen van de vertegenwoordiging en de belasting voor 60% meetelden vormde nog een bron van ergernis States Rights Een andere factor die de verhoudingen op de proef stelde was de strijd tussen de onafhankelijkheidszin van de staten versus de invloed van de federale overheid De Zuidelijke Staten wensten onafhankelijkheid van de overheid en wantrouwden elke vorm van "overheid" Aanleiding Aanleiding was de verkiezing op 6 november 1860 van de vrijzinnige Republikein Abraham Lincoln tot president Die voerde een neutrale campagne om geen aanstoot te geven aan voor- of tegenstanders van de slavernij Zijn wens om de uitbreiding van de slavernij naar het Westen te vermijden was voor de Zuidelijken te radicaal Daarnaast werd hij uitsluitend met stemmen uit het Noorden Californië en Oregon verkozen waardoor het Zuiden de verkiezing als een aanval ervoer Op 20 december scheidde de eerste zuidelijke staat South Carolina zich af Op 6 februari 1861 sloten Mississippi Florida Alabama Georgia Louisiana en Texas zich aan en verenigden ze zich in de Geconfedereerde Staten van Amerika met een eigen grondwet en de vestiging van hun hoofdstad in Montgomery in Alabama Op 9 februari verkozen zij Jefferson Davis tot president De 18e werd hij officieel ingezworen Dit vond het Noorden onder leiding van machteloze James Buchanan onduldbaar Op 4 maart legde Lincoln de eed af als 16e president en in zijn inaugurele rede verwierp hij de afscheidingen Hij riep de afvalligen op om de banden van Unie te herstellen en stuurde hulp naar het federale fort Sumter voor de haven van Charleston Escalatie Het herstel van de Unie werd geweigerd Om hun weigering kracht bij te zetten beschouwde Zuid-Carolina Fort Sumter als een ongewenste bezetting De militie van Zuid-Carolina ging over tot belegering Op 12 april vuurde die het eerste schot op het fort en bleef vuren tot de overgave In de volgende dagen voegden Virginia Arkansas Tennessee en Noord-Carolina zich bij de Geconfedereerde Staten De volgende staten scheidden zich achtereenvolgens af South Carolina 20 december 1860 Mississippi 9 januari 1861 Florida 10 januari 1861 Alabama 11 januari 1861 Georgia 19 januari 1861 Louisiana 26 januari 1861 Texas 1 februari 1861 Virginia 17 april 1861 Arkansas 6 mei 1861 Tennessee 7 mei 1861 North Carolina 21 mei 1861 Niet alle slavenhoudende staten gingen bij de Confederatie Een aantal staten op de Noord-Zuidgrens deden dit niet omdat de tabakscultuur door erosie achteruitging en de slavernij er in belang afnam Missouri en Kentucky hadden twee gescheiden overheden één van de Union en één van de Confederatie West Virginia scheidde zich af van Virginia en werd op 20 juni 1863 formeel als aparte staat toegelaten tot de Unie In Maryland waren anti-Unierellen geweest in onder meer in de grootste stad Baltimore Lincoln had troepen vanuit het noorden gestuurd en er was een staat van beleg afgekondigd en de meeste prominente voorstanders voor afscheiding waren opgepakt waardoor het voor de staat onmogelijk was geworden om zich bij de Confederatie aan te sluiten Delaware bleef bij de Unie maar op 18 februari 1865 vlak voor de overgave van de Confederatie stemde Delaware tegen de afschaffing van de slavernij Pas op 12 februari 1901 ratificeerde het het 13de amendement van de Grondwet Sterktes en zwaktes Tegenover elkaar stonden elf staten met negen miljoen inwoners waarvan vier miljoen slaven en 23 staten met 22 miljoen inwoners Het Noorden was niet alleen numeriek sterker het had ook de voordelen van een industrie en een vloot die de Zuidelijke havens blokkeerde Het Zuiden had betere militairen en rekende op Engelse en Franse steun De Franse en Engelse regering waren voor het Zuiden maar kozen openlijk geen partij omdat de publieke opinie Noordelijk gezind was Engeland was voor zijn industrie en bevolking afhankelijk van de toevoer van de katoen uit het Zuiden en het graan uit het Noorden en bleef officieel neutraal Ondershands steunde Engeland het Zuiden met de levering de bemanning en de bewapening van de kapersschepen Alabama Florida Georgia en Shenandoah De Noordelijken waren verontwaardigd over de handelwijze van Engeland Lincoln miste aanvankelijk goede militaire leiders waardoor hij de eerste twee jaar nederlaag op nederlaag leed Het verklaart tegelijk de lange duur van de oorlog Het secessionisme Het secessionisme – de beweging om zich af te scheiden werd niet door het hele Zuiden gedragen Sam Houston de gouverneur die Texas de Unie binnenloodste noemde de afscheiding van zijn staat de meest trieste dag van zijn leven Hij trad af en verliet de politiek Het Westen van Tennessee verzette zich eveneens tegen de afscheiding Het verst gingen Winston County en de Noordelijke counties van Virginia Zij scheidden zich af en in 1863 kwamen de Noordelijke counties van Virginia bij de Unie als de staat West Virginia Anti-oorlogssentiment In het Noorden groeide na verloop van tijd een anti-oorlogssentiment Het begon toen het de Unie slecht verging en de doden zich zonder resultaat opstapelden Tussen 1862 en 1864 waren er in de Unie oorlogsprotesten en oproepen om het Zuiden te laten gaan Het feit dat er in het Noorden vele mensen woonden die niet tegen slavernij waren en het vrijlaten van slaven wilden verhinderen uit angst voor hun baan maakte de zaak soms erger met als hoogtepunt de opstanden in New York in het Ierse Five Peaks district Mildere Noorderlingen die een vreedzame oplossing nastreefden werden "Copperheads" genoemd Verloop Verwachting De verwachting in het Noorden was dat een grote bloedige slag de oorlog in negentig dagen zou beëindigen Die slag werd de Eerste Slag bij Bull Run op 21 juli 1861 De Noordelijken begonnen onder majoor-generaal Irvin McDowell voortvarend tegen de troepen van Zuidelijke generaals Joseph E Johnston en PGT Beauregard De hele voormiddag leek de 90-dagenvoorspelling realistisch Tegen de middag lokte Beauregard de Noordelijken in een val en nam het initiatief over Tegen het einde van de dag vluchtten de Noordelijken richting Washington DC en werd het duidelijk dat de oorlog lang zou duren Het Zuiden vierde de overwinning door de hoofdstad te verplaatsen naar de net-bijgevoegde staat Virginia naar Richmond net aan de grens met de Verenigde Staten Die namen geschrokken en uit angst dat staten de Unie zouden verlaten op 25 juli de Crittenden-Johnson Resolutie aan die Lincolns mantra bevestigde de oorlog ging om behoud van de Unie niet om het einde van de slavernij Het Anacondaplan Na het verlies bij Bull Run schakelde Lincoln over op de planning voor een lange oorlog Zijn oog viel op een plan van majoor-generaal Winfield Scott het Anacondaplan Dit behelsde de omsingeling van het Zuiden en de afsluiting ervan voor de rest van de wereld Scott was realistischer dan de Zuidelijke patriotten die de mond vol hadden van heldhaftige vrijheidsstrijd Scott wist dat het Zuiden niet kon overleven zonder toevoerlijnen Zijn Anacondaplan bestond uit de verovering van de loop van de Mississippi en Tennessee het blokkeren van de Zuidelijke zeehavens om na de verzwakking Richmond in te nemen Het plan werd in grote lijnen aanvaard en begin 1862 begon de uitvoering Tot bij de overgave van Robert E Lee in 1865 en het einde van de oorlog bleef dit plan de leidraad van alles wat het Noorden deed Ondanks de effectiviteit van de blokkade slaagde de Confederatie met generaal Josiah Gorgas uit Pennsylvania erin haar legers de oorlog door te voorzien van wapens en munitie Om het plan uit te voeren splitste het leger van de Verenigde Staten zich op in een Westelijk leger onder generaal HW Halleck en een reusachtig Oostelijk leger Army of the Potomac 500000 man groot Het Oostelijk front tot 1863 Het bevel werd toegekend aan generaal George B McClellan Hij bereidde het voor om te strijden aan de overkant van de rivier de Potomac tegen Robert E Lee en zijn nieuwe Army of Northern Virginia en om op te trekken richting Richmond George B McClellans training was uitmuntend en beroemd zijn bevel in het veld minder Hij treuzelde maanden voordat hij in de zomer van 1862 optrok Daarna liet hij zich in de luren leggen door PGT Beauregard die hem met een list overtuigde dat zijn divisie enorm was Het duurde weken voordat McClellan omzichtig omtrok en bij Richmond uitkwam Daar wachtte Lee en diens leger op volle sterkte hem op The Army of the Potomac werd spectaculair door Lee verslagen Een groot deel van McClellans troepen werd onder het commando gebracht van generaal John Pope – die een verpletterende nederlaag opliep bij de Tweede Slag bij Bull Run in augustus 1862 De twee Zuidelijke overwinningen maakten Lee overmoedig Hij besloot over te gaan tot een campagne op het grondgebied van de Verenigde Staten in september 1862 The Army of Northern Virginia trok op 5 september de Potomac over en leverde een bloedige slag met The Army of the Potomac bij Sharpsburg in Pennsylvania de Slag bij Antietam McClellan won omdat hij toevallig in het bezit kwam van Lees plan McClellan wachtte te lang om Lee definitief te verslaan waarop Lincoln McClellan verving door generaal Ambrose Burnside Burnside was niet van plan McClellans fouten te herhalen en Lincolns furie over zich af te roepen Hij trok de Potomac over en begon direct aan te vallen beginnend met de inname van het stadje Fredericksburg in Virginia De Slag bij Fredericksburg in december 1862 liep uit op een ramp door Burnsides roekeloosheid en dom uitgekozen plaatsen Hij werd vervangen door generaal Joseph Hooker Hooker trok met zijn enorme leger voorzichtig in een wijde beweging ten westen van Richmond De meesterverkenner JEB Stuart waarschuwde Lee voor het nakende groter leger Lee nam een gewaagde onorthodoxe beslissing hij splitste zijn troepen in twee en liet een deel rond the Army of the Potomac trekken Bij Chancellorsville in mei 1863 viel hij vanuit twee zijden tegelijk aan Het overrompelde Hooker Die raakte in paniek was niet meer in staat het commando te voeren en blies de aftocht Hij werd vervangen door McClellan Die verviel in zijn oude gewoonten en Lincoln zette hem als bevelvoerder definitief aan de kant Het commando van the Army of the Potomac ging naar de standvastige weinig fantasievolle en vasthoudende generaal George Meade Meade was geen man die risico's nam maar slaagde erin Lees leger een gevoelige nederlaag toe te brengen bij de Slag bij Gettysburg begin juli 1863 Op 4 juli blies Lee de aftocht uit de Verenigde Staten Meade weigerde Lee te achtervolgen en te vernietigen waarop Lincoln het commando toekende aan luitenant-generaal Ulysses S Grant die voor het eerst op het Oostelijke strijdtoneel verscheen Het Westelijk front tot 1863 In tegenstelling tot de campagnes ten oosten van de Mississippi slaagde de Unie erin om in het westen het initiatief te nemen en te houden Dit begon met de inname van New Orleans door de vloot van admiraal David G Farragut in januari 1862 De rest van het jaar was Farragut bezig zijn vloot de rivier op te werken richting Vicksburg Op 6 februari 1862 was er de inname van Fort Henry in Tennessee door brigadegeneraal Ulysses S Grant dat gedurende de rest van de oorlog bezet zou blijven Daarna viel een deel van Missouri in federale handen en Nashville in Tennessee volgde begin 1862 Daarmee was de Mississippi ten noorden van Vicksburg in Noordelijke handen Grant besefte de noodzaak van een totale oorlog tegen het Zuiden en de vernietiging van de troepen hiervan Die filosofie leidde tot overwinningen bij Fort Henry Fort Donelson de Slag bij Shiloh en de uiteindelijke inname van Vicksburg op 4 juli 1863 Daar ontmoetten de legers van admiraal David G Farragut en de inmiddels tot generaal-majoor gepromoveerde Ulysses S Grant elkaar Nu was de hele rivier in handen van de Noordelingen en werd het Zuiden in twee gesplitst Het inzicht van generaals als Grant en William T Sherman in de manier waarop de moderne oorlog werkte zorgde dat ze snel het Zuidelijke verzet braken in het noordwesten van de Geconfedereerde Staten van Amerika Lincoln merkte Grant op als een overwinnaar en gaf hem de rang luitenant-generaal en het commando over alle VS-troepen Grant zou zich richtten op Lee in het oosten Generaal-majoor William T Sherman nam het westen voor zijn rekening Sherman in het Oosten van 1863 tot 1865 Net als Grant geloofde Sherman in de totale oorlog om te overwinnen Hij nam zich voor ten oosten van de Mississippi te winnen door het te beroven Dat betekende dat de steden knooppunten van spoorlijnen handelsposten en gronden met gewassen kortom alles met tactische of strategische waarde in Georgia en South Carolina doel werd Sherman trok op van Chattanooga de laatste slag die hij samen met Grant leverde richting Atlanta de hoofdstad van Georgia Hij bereikte de stad in mei 1864 na een wrede slag- en strooptocht zonder zich iets van de klassiek-strategische problemen van verbinding aan te trekken Sherman inspireerde zo de latere voorstanders van de bewegingsoorlog Rond Atlanta leverde Sherman slag met de confederale generaal John Bell Hood die Atlanta moest verdedigen en behouden als knooppunt van zuidelijke spoorlijnen Hood slaagde niet en op 1 september evacueerde hij Hij hoopte Sherman mee te lokken maar die bombardeerde de stad op 7 september wat leidde tot de overgave Sherman evacueerde de stad en brandde ze plat Op 11 november begon Sherman aan zijn mars naar de zee en trok een spoor van vernietiging door Georgia Al wat hij niet mee kon nemen werd verwoest De mars voerde hem tot Savannah dat hij op 10 december innam Bij de zee zette Sherman zijn vernietigende campagne verder door via South Carolina en North Carolina richting Virginia en bereikte de zuidflank van Lees Army of Northern Virginia Sherman voegde zijn leger in juni 1865 bij dat van Grant net op tijd om de overgave van Lee mee te maken Grant versus Lee Hoewel Grant al op 17 maart 1864 het commando kreeg over de legermachten van de Unie begaf hij zich persoonlijk in de strijd in het Oosten na de Slag bij Gettysburg Generaal Meade behield het officiële commando van het Army of the Potomac het praktische commando ging naar Grant hij koos het leger van Meade als hoofdkwartier Grant richtte zich op het laatste deel van het Anacondaplan de inname van Richmond Grant splitste een deel van zijn leger af en richtte een nieuw op het Army of the Shenandoah Het kwam onder bevel van een derde bekwame aanvoerder generaal Philip Sheridan Die moest Early verslaan en Shenandoah onbruikbaar maken Sheridan begreep dat een Zuidelijke cavalerie-overval op het Noorden via de Shenandoah het moest hebben van snelheid en lichte bepakking Hun proviand zouden ze dus aan de vallei onttrekken In augustus 1864 stroopte Sheridan de vallei tussen een aantal slagen met het leger van Early door De tactiek zou Sherman daarop in Georgia toepassen Het resultaat was dat de Shenandoah zo leeg was zo beschreef Sheridan het dat een kraai die de Shenandoah over wilde steken zijn eigen proviand mee moest nemen Ontdaan van het voordeel trok Earlys troepenmacht zich terug tot bij Lee Sheridan liet hem niet los voegde zijn troepen bij het Army of the Potomac' en achtervolgde hij Early en dwong hem tot overgave in maart 1865 Intussen richtte Grant zich op Lee in Richmond Om de stad te bereiken lanceerde hij in het oosten flankerende bewegingen om rond Lee heen te trekken Niet erg ver genoeg wat tot spectaculaire veldslagen leidde de Slag in de Wildernis en de Slag bij Spotsylvania Court House zijn namen uit deze Wildernis-campagne De twee legers trokken rollebollend over elkaar om Richmond heen en kwamen bij Petersburg waar een negen maanden durend beleg volgde Lees Army of Northern Virginia weerstond de druk niet In maart 1865 doorbrak Grant Lees lijnen en stootte door naar Richmond Lee trok zich terug en probeerde te hergroeperen in de wouden van Virginia Dit mislukte doordat Lee erachter kwam dat zijn Army of Northern Virginia omsingeld was door het leger van Grant en dat van Sherman Omsingeld door de overmacht kon Lee kiezen vechten tot de laatste man of zich overgeven Lee tekende op 9 april 1865 te Appomattox Court House de overgave van the Army of Northern Virginia aan the Army of the Potomac Met de overgave van Lee – meer dan wie het gezicht van de Geconfedereerde Staten van Amerika – stortte de vechtlust van de confederatie in en gaven de confederale strijdkrachten zich massaal over Tot 13 mei 1865 waren er schermutselingen en tegen juni 1865 was er geen confederaal leger meer De confederale marine gaf de strijd in november op Oorlogschronologie 1861 januari 1861 Zuid-Carolina Mississippi Florida Alabama Georgia Louisiana en Texas trekken zich terug uit de Unie februari 1861 De Zuidelijken stellen een regering aan en schrijven een grondwet april 1861 Virginia Arkansas Noord-Carolina en Tennessee verlaten de Unie 12 april 1861 Aanval op Fort Sumter 21 juli 1861 Slag om Bull Run eerste veldslag 1862 maart 1862 Een eerste treffen tussen twee monitors draait uit op een patstelling Mei-augustus 1862 Generaal George McCellan voert de Unionisten aan in de Schiereilandveldtocht in Virginia september 1862 Tijdens de Slag bij Antietam vallen 16000 doden de Unie wint 1863 januari 1863 De Emancipatieproclamatie van Lincoln schaft de slavernij af in de geconfedereerde staten Ongeveer 180000 zwarten nemen dienst in het Unie-leger maart 1863 De Unie stelt de dienstplicht in voor alle blanke mannen tot 45 jaar Wie een plaatsvervanger kan inhuren of 300 dollar betaalt ontsnapt aan de conscriptie Het leidt tot dienstplichtrellen in New York op 13 juli mei 1863 Bij de Slag bij Chancellorsville sneuvelen 30000 soldaten waaronder de legendarische generaal Thomas Jackson Zijn dood was een tegenslag voor de Confederatie Na zijn verwonding door een van zijn eigen soldaten zei generaal Lee "Hij verloor zijn linkerarm ik mijn rechterarm" Daarna staken de Unionisten de Mississippi over en belegerden de Confederatie rond Vicksburg De overgave ervan bezorgde hen de controle over de rivier juli 1863 Generaal George Meade zegeviert in de slag bij Gettysburg De slag wordt gezien als de grootste slag in deze oorlog 21 augustus 1863 Slachtpartij in Lawrence Kansas door William Quantrill november 1863 Overwinning van de Unie in de slag bij Chattanooga Tennessee 19 november 1863 Lincoln houdt een korte memorabele toespraak van 266 woorden de Gettysburg Address bij de wijding van het Soldier's National Cemetery in Gettysburg in Pennsylvania 1864 Juni 1864 Lincoln stuurt Grant naar het oosten als opperbevelhebber september 1864 Sherman neemt Atlanta in 1865 april 1865 Lee geeft zich over in Appomattox en ondertekent het officiële einde van de oorlog 14 april 1865 De Zuidelijke patriot John Wilkes Booth vermoordt Lincoln Daarna wordt Andrew Johnson de 17de president 26 april 1865 Booth wordt gevonden in een tabaksschuur en gedood 13 mei 1865 Slag bij Palmito Ranch Texas De zogeheten Black Codes beknotten in het Zuiden de rechten van de voormalige slaven Veldslagen- en gevechtengalerij Gevolgen De gevolgen waren vreselijk op alle vlakken sociaal-economisch was het Zuiden een ruïne De strijd kostte het leven aan 360000 Noorderlingen en aan 258000 Zuiderlingen De verwoesting zou een haat creëren die een eeuw later nog voelbaar was Dat de oorlog voor een cesuur in de geschiedenis van het Zuiden zorgde bewijst de naamgeving van het antebellum als periode De Latijnse term betekent voor de oorlog en romantiseert de majestueuze plantages hun welvarende en verfijnde levenswijze in de twintigste eeuw bejubeld in de roman Gone with the Wind van Margaret Mitchell Heropbouw van het Zuiden Het was Lincolns bedoeling om met de bezetting het verwoeste Zuiden her op te bouwen en de kloof te dichten Hij noemde dit de Reconstructie Na de moord op Lincoln liep die onder president Andrew Johnson vast De bezettingsmacht probeerde een democratisch bestuur met gelijke rechten voor de voormalige slaven Noordelijke ondernemers en idealistische onderwijzers werden als carpetbaggers gewantrouwd en gehaat door de Zuidelijke blanken met het succes van de Ku Klux Klan als gevolg Men deelt de geschiedenis van heropbouw in drie fasen in De Presidential Reconstruction tussen 1865 en 1866 waarbij de president de Zuidelijke Staten overtuigt zich opnieuw aan te sluiten bij de Unie; De Radical Reconstruction van 1866 tot 1873 waarbij het congres het veertiende en vijftiende amendement stemde en de ex-slaven burgerrechten en stemrecht gaf De Military Reconstruction Act van 1867 deelde het Zuiden op in vijf districten bestuurd door een generaal De staten in deze districten nam de Unie op in 1868 en 1870 De Redemption tussen 1873 en 1877 als de extreem racistische zuiderlingen opnieuw controle krijgen over hun Zuiden en er de Republikeinen verslaan Na tien jaar grepen de Zuidelijke Staten de controverse rond de presidentsverkiezing van Rutherford B Hayes aan om van de Reconstructie af te komen en de democratisering terug te draaien De verhouding Noord-Zuid De oorlog had ingrijpende gevolgen voor Amerika Nu nog voelen zuiderlingen zich benadeeld door de opgelegde Reconstructie na de slavenvrijheid De vooroorlogse tegenstellingen werden niet opgelost maar afgelost door nieuwe variaties Het politieke economische en industriële zwaartepunt van het land bleef in het Noorden De Noordelijke trek van blanken en zwarten bleef Aanvankelijk trokken ze naar de slachthuizen van Chicago om er te werken in de verwerkende vee-industrie in het cowboy-tijdperk van 1870 tot 1900 later zwerven ze richting Detroit voor de automobielindustrie Californië en New York trokken eveneens mensen aan De Zuidelijke Staten raakten in verval of bleven steken in de agrarische economie die de welvaart oneerlijk bleef verdelen Plantage-eigenaren gingen failliet uit onvermogen om over te stappen op werk zonder slaven Tegelijk raakten steden in verval Verrezen in het Noorden gebouwen van steen en later staal in het Zuiden werd alles haastig opgetrokken uit hout dat te lijden had van weer en wind omdat onderhoud onbetaalbaar was Atlanta dat was verwoest door Sherman werd herbouwd maar gleed af tot een gehucht New Orleans behield als havenstad wat grandeur Richmond werd mijnwerkershoofdstad en niet de wereldstad van voorheen In Texas gingen zaken beter toen men er olie vond De rechten van de deelstaten waar het Zuiden zo op hamerde maakten plaats voor federale macht met de ratificatie van het twaalfde amendement in 1865 en met een amendement over de federale inkomstenbelasting in 1916 De afgenomen invloed werd weerspiegeld in het Congres en het Witte Huis – bijna tachtig jaar lang kwamen alle prominenten uit het Noorden of Westen De Verenigde Staten waren veranderd van een statenbond in een bondsstaat De verhouding blank-zwart Na de burgeroorlog namen het Congres en de staten het 13e amendement op de Grondwet aan met de afschaffing van de slavernij Hoewel zwarten niet langer gedwongen konden worden om arbeid te verrichten werd hen niet toegestaan om onderdeel te worden van de maatschappij in het Zuiden Hun dagelijkse leven werd moeilijker dan voor de oorlog zwarten mochten geen contact hebben met blanken en mochten alleen voor blanken werken Ze werden tegengehouden om politiek te spreken en te stemmen door de stembusbelasting en later toen dit ongrondwettelijk werd door de discriminerende Jim Crow-wetgeving Dit stelsel breidde uit de raciale segregatie in het Zuiden waarbij de twee "rassen" apart leefden apart in restaurants en later in bussen verschillende toiletten drinkfonteintjes liften winkels scholen woonwijken Deze situatie duurde tot de jaren 60 toen alles verbazingwekkend veranderde In dat decennium kwam de Civil Rights Movement op gang en begonnen een economische verjonging en de opbloei van het gebied gedreven door de economie van de tijd Lyndon B Johnson werd de eerste Zuidelijke president in bijna honderd jaar De daaropvolgende verandering duurde tot ongeveer 1985 Hoewel in het Zuiden discriminatie regelmatig voorkomt is het niveau tegenwoordig vergelijkbaar met de rest van het land Ook de Ku Klux Klan is op zijn retour in het Zuiden Texas Virginia Tennessee Florida en Georgia behoren tot de rijkere staten Atlanta is een wereldstad en thuisbasis van Coca-Cola en CNN Sinds 1964 waren er meer Zuidelijke presidenten dan uit andere regios Abraham Lincoln Zowel publiek als privaat liet Lincoln weten slavernij immoreel te vinden Afschaffen van de slavernij was geen militair doel toen de oorlog uitbrak maar werd dat pas nadat Lincoln middels de Emancipatieproclamatie van 1862 de slaven in rebellerende staten "voor altijd vrij" verklaarde Binnen Lincolns Republikeinse partij waren drie stromingen De radicalen die slaven wilden emanciperen De conservatieven die hoopten op een afschaffing omdat ze ervan overtuigd waren dat zwarten minderwaardig waren en dat hun aanwezigheid in Amerika niet wenselijk was Hun streven naar de afschaffing koppelden ze aan hun terugkeer naar Afrika De staat Liberia kent hierdoor zijn oorsprong De gematigden zoals Lincoln die de slavernij verafschuwden maar beducht waren voor de gevolgen van de emancipatie Lincolns kijk veranderde geleidelijk in 1862 Op 13 maart werd het vanuit militair oogpunt verboden om weglopers of "contrabands" terug te geven Lincolns voorstel om de vrijlating van slaven te compenseren aan slavenhouders in de grensstaten werd afgewezen op 12 juli 1862 Hét argument voor de afschaffing van de slavernij werd het in beslag nemen van vijandelijke middelen uit militaire noodzaak De vier miljoen slaven waren van belang voor de oorlogsvoering We must free the slaves or be ourselves subdued klonk het Ongewild werd Lincoln een icoon van het abolitionisme Voor de bevrijde zwarten gold hij bijna als een heilige Dit werd versterkt door zijn wederopbouwplan en de herintegratie Reconstruction van het Zuiden Het feit dat hij acht maanden voor de ratificatie van zijn amendement vermoord werd werkte het beeld van de visionaire president in de hand Chronologie van de nasleep 1866 april 1866 Het congres stemt voor de Civil Rights Act als reactie op de Black codes van het Zuiden mei 1866 Veteranen richten de Ku Klux Klan op De zogeheten Black Codes in het Zuiden blijven de rechten van de voormalige slaven beknotten 1867 Als reactie op de Black Codes reageert de regering met de Reconstruction Acts die de Zuidelijke onder militair bestuur plaatst en hen dwingt de rechten toe te kennen aan de zwarten 1868 Het veertiende amendement kent burgerrechten toe aan slaven 1870 Het vijftiende amendement geeft voormalige slaven stemrecht 1876 De Jim Crow-wetten draaien de antidiscriminatiewetten van de reconstructie terug Een nieuw type oorlog De betekenis van deze oorlog is niet alleen vanuit het sociaal-politieke perspectief van belang om zijn gevolgen De burgeroorlog betekent ook een historisch keerpunt in militair-industrieel opzicht omdat hij de overgang markeert van een agrarische strijd naar een industriële oorlog In deze oorlog veranderde de technologie de tactiek Wapenconstructie De wapenconstructie verbeterde de warmte-afvoer het herladen en de precisie In 1863 introduceerde de Unie de "Minié-kogel" Dit Frans kogeltype draaide en was dus stabieler en accurater Fabrikanten zoals Colt en Winchester ontwierpen meerlader met tot vijftien patronen tegelijk De confederale soldaten zeiden dat de Noordelijken op maandag konden laden en de hele week door konden blijven schieten De Gatling gun was een voorloper van de mitrailleur De introductie van de trein liet toe om zware wapens snel te vervoeren Bijzondere was de introductie van de Ironclads de eerste ijzeren stoomslagschepen Hoewel verschillende marines al experimenteerden met ijzeren schepen waren de Amerikanen de eersten die stoommachines gebruikten voor de voortstuwing Bekend is het Unie-schip de USS Monitor een gepantserd schip met ijzer over een eikenhouten romp met de allereerste geschutskoepel Dit schip leverde op 8 en 9 maart 1862 de eerste slag tussen twee ijzeren schepen met de CSS Virginia en won nipt Hierdoor waren alle vloten ter wereld verouderd Trein en telegraaf De modernisering van de oorlog vond niet alleen plaats in directe strijd Ook om het slagveld veranderde de context Om de Eerste Slag bij Bull Run bij het begin van de oorlog 1861 te bereiken marcheren de manschappen naar het slagveld en kwamen de officieren te paard Huifkarren paarden of muilezels voeren kanonnen met moeite aan Later werden de zuidelijke spoorlijnen doelwit van Noordelijke troepen wat de Zuidelijke legers langzamer maakte en vermoeide Hun tegenstanders bleven fit dankzij de trein die rantsoenen wapens munitie en zware kanonnen transporteerde Een neveneffect was dat de Noordelijke moraal tegen het einde van de oorlog redelijk bleef zeker bij de legers van Grant en Sherman terwijl het moreel van de Zuidelijken na 1863 afbrokkelde Een ander voordeel van de trein was dat gewonden betere medische zorg kregen dokters konden makkelijker hun richting uitkomen gekwetsten raakten sneller afgevoerd Daarnaast maakte de telegraaf een planning op afstand mogelijk Deed Grant iets dan wist Lincoln het de volgende dag Naast de militaire berichten rapporteerden journalisten voor het eerst wist men dagelijks wat er gebeurde en wie er sneuvelde Oorlog in steden Een andere nieuwe ontwikkeling was de komst van de guerrillamilities zoals de Zuidelijke Bushwhackers en de Noordelijke Jayhawkers én de oorlog in de stad hoewel steden eerder belegerd werden werden in de burgeroorlog voor het eerst steden gebombardeerd en vonden er gevechten plaats De schaal zou in de Eerste Wereldoorlog vergroten De stadsoorlog was een gevolg van de "totale oorlog" van Grant en Sherman Militair had het Noorden gewonnen maar het Zuiden gaf niet op Niet alleen de militaire macht van de tegenstander moest breken maar alles wat die macht in stand hield infrastructuur steden en de burger In de burgeroorlog terroriseerde men voor het eerst massaal burgers om de vijand tot overgave te dwingen De tactiek is sindsdien verboden door de Conventie van Genève Herinneringen Monumenten Het African American Civil War Memorial in Washington DC huldigt 209145 Afrikaans-Amerikaanse soldaten en matrozen die vochten voor de Unie Laatste overlevenden De laatst overlevende unie-veteraan Albert Woolson stierf op 2 augustus 1956 op 109-jarige leeftijd en de laatste geconfedereerde-veteraan John Salling overleed op 112-jarige leeftijd op 16 maart 1958 Mogelijk is Confederatie-strijder Walter W Williams de allerlaatst gestorven veteraan Hij werd geboren op 14 november 1842 in Itawamba County Mississippi en stierf als 117-jarige op 19 december 1959 Auteurs en tijdgenoten Walt Whitman 1819-1892 Herman Melville 1819-1891 Mark Twain 1835-1910 Henry James 1843-1916 Edgar van Westphalen de jongste broer van Jenny de vrouw van Karl Marx emigreerde naar de VS en streed tot verwondering van Marx en zijn vrouw aan de zijde van de confederatie Muziek "When Johnny comes marching home" is een lied van Patrick Gilmore met als thema het verlangen naar de terugkeer van vrienden en familie uit de oorlog De melodie wordt onder meer gebruikt bij "The Ants Go Marching One By One" De folktraditional "The Yellow Rose of Texas" ca 1836-1858 werd populair tijdens de oorlog vooral onder de cavalerie Hedendaagse cultuur Gejaagd door de wind is een boek van Margaret Mitchell uit 1936 Gone with the Wind is de Amerikaanse film uit 1939 onder regie van Victor Fleming Het is een verfilming van het gelijknamige boek North and South is een miniserie uit 1985 gebaseerd op de bestseller trilogie van John Jakes De Blauwbloezen is een humoristische stripreeks van Louis Salvérius en Raoul Cauvin met meestal een historisch correcte achtergrond North & South is een strategie- en actiespel voor onder meer de Atari ST Het spel uit 1989 is gebaseerd op de strip De Blauwbloezen Zie ook Militairen PGT Beauregard Don Carlos Buell Ambrose Burnside David G Farragut Nathan Bedford Forrest Josiah Gorgas Ulysses S Grant John Bell Hood Joseph Hooker Thomas "Stonewall" Jackson Robert E Lee James Longstreet Daniel McCallum George McClellan George Meade Winfield Scott Robert G Shaw William T Sherman Philip Sheridan JEB Stuart Veldslagen campagnes en belegeringen Antietam 1e Bull Run 2e Bull Run Chancellorsville Cold Harbor Fort Donelson Fort Henry Fort Sumter Fredericksburg Gettysburg Petersburg Shiloh Vicksburg de Wildernis Shermans Mars naar de Zee Overig Mason-Dixonlijn Lijst van generaals in de Amerikaanse Burgeroorlog Lijst van schepen van de Geconfedereerde Staten & Vlag van de Geconfedereerde Staten van Amerika Externe links Bibliografie Crawford R '' Dover Publications 1977 French M Een vrouwelijke geschiedenis van de wereld Kritak Meulenhoff Amsterdam 1995 Gabriel M Liefde en kapitaal Karl en Jenny Marx en de geboorte van een revolutie Bert Bakker Amsterdam 2012 Mc Pherson James M Battle cry of freedom The Civil War era New York Ballantine Books 1988 Schulte Nordholt JW Amerikaanse burgeroorlog In Van Caenegem Ed Ea Grote Winkler Prins Encyclopedie Deel 2 Elsevier Brussel 1979 Tindall GB & Shi DE America A narrative history New York Norton 1997 van Os M & Potjer M Een kennismaking met de geschiedenis van de nieuwe tijd Bussum Coutinho 2003 Het Atlantisch orkaanseizoen 1911 was relatief inactief met slechts zes tropische stormen in de Noord Atlantische Oceaan van augustus tot en met oktober Drie van deze stormen groeiden uit tot een orkaan waarvan twee de categorie 2 status bereikten volgens de hedendaagse schaal van Saffir-Simpson Verder waren er drie tropische depressies inclusief één waarmee het seizoen startte in februari en één die het einde van het seizoen vormde en die verdween in december De stormdata zijn voornamelijk gebaseerd op HURDAT de orkaandatabase voor het Atlantisch gebied waarvan de gegevens uit de periode 1911 1914 grondig zijn gereviseerd in 2005 De meeste stormen hadden direct invloed op het land Een in westelijke richting bewegende orkaan doodde eind augustus zeventien mensen en veroorzaakte zware schade in Charleston South Carolina en omgeving Een paar weken eerder leed de omgeving van Pensacola Florida onder een storm in de Golf van Mexico die windsnelheden van 130 km h produceerde boven land De vierde storm van het seizoen sloeg toe op de kust van Nicaragua waarbij tien personen de dood vonden en een enorme hoeveelheid schade het gevolg was Samenvatting seizoen De Atlantische orkanendatabase HURDAT kent officieel zes tropische stormen uit het seizoen 1911 Daarvan bereikten er slechts drie de status van orkaan dat wil zeggen dat de windsnelheid 119 km h of meer bedroeg De derde orkaan van het seizoen was de meest intense storm met een minimum luchtdruk in het centrum van 972 hPa Slechts een week na het oplossen hiervan vormde zich alweer een nieuwe orkaan met windsnelheden gelijk aan de vorige maar met een onbekende luchtdruk Drie zwakke tropische depressies ontwikkelden zich maar bereikten niet het niveau van een tropische storm De eerste vormde zich in februari en de derde in december De eerste storm die de intensiteit van een tropische storm bereikte was op 4 augustus en de laatste tropische storm van het jaar loste op op 31 oktober Aan het begin van de 20e eeuw waren de moderne voorspellingsmethoden en documentatie er nog niet De orkanendatabase uit deze tijd is soms incompleet of niet correct en nieuwe stormen worden continu toegevoegd als onderdeel van een voortdurende revisie van de Atlantische orkanen De periode van 1911 tot en met 1914 is herzien in 2005 Twee tot dan toe onbekende tropische stormen werden geïdentificeerd aan de hand van gegevens uit historische weerkaarten en scheepsrapportages Tevens werd deze informatie gebruikt om de data van reeds bekende stormen te corrigeren en aan te vullen Aangezien tropische stormen en orkanen in deze periode nog geen naam kregen zijn ze genummerd in chronologische volgorde Tijdlijn seizoen 1911 ImageSize width800 height200 PlotArea top10 bottom80 right20 left20 Legend columns3 left30 top58 columnwidth270 AlignBars early DateFormat dd mm yyyy Period from01 02 1911 till01 01 1912 TimeAxis orientationhorizontal ScaleMinor gridblack unitmonth increment1 start01 02 1911 Colors idcanvas valuegray088 idGP valuered idTD valuergb0380731 legendTropische_depressie_TD__<39_mph_0–62_km h idTS valuergb0098096 legendTropische_storm__39–73_mph_63–117 km h idC1 valuergb11080 legendCategorie_1__74–95_mph_119–153_km h idC2 valuergb1091046 legendCategorie_2__96–110_mph_154–177_km h idC3 valuergb1076025 legendCategorie_3__111–130_mph_178–209-km h idC4 valuergb1056013 legendCategorie_4__131–155_mph_210–249_km h idC5 valuergb1038038 legendCategorie_5__>156_mph_>250_km h Backgroundcolors canvascanvas BarData barsetHurricane barMonth PlotData barsetHurricane width10 alignleft fontsizeS shift4-4 anchortill from19 02 1911 till20 02 1911 colorTD text"TD" from22 05 1911 till24 05 1911 colorTD text"TD" from04 08 1911 till12 08 1911 colorTS text"Tropische Storm 1" from08 08 1911 till14 08 1911 colorC1 text"Orkaan 2" from23 08 1911 till28 08 1911 colorC2 text"Orkaan 3" from03 09 1911 till12 09 1911 colorC2 text"Orkaan 4" from15 09 1911 till20 09 1911 colorTS text"Tropische Storm 5" from26 10 1911 till31 10 1911 colorTS text"Tropische Storm 6" from11 12 1911 till13 12 1911 colorTD text"TD" barMonth width15 aligncenter fontsizeS shift0-20 anchormiddle colorcanvas from01 02 1911 till01 03 1911 textFebruari from01 03 1911 till01 04 1911 textMaart from01 04 1911 till01 05 1911 textApril from01 05 1911 till01 06 1911 textMei from01 06 1911 till01 07 1911 textJuni from01 07 1911 till01 08 1911 textJuli from01 08 1911 till01 09 1911 textAugustus from01 09 1911 till01 10 1911 textSeptember from01 10 1911 till01 11 1911 textOktober from01 11 1911 till01 12 1911 textNovember from01 12 1911 till01 01 1912 textDecember TextData pos57030 text"Van de" pos61730 text"schaal van Saffir-Simpson" < timeline> Cyclonen Tropische storm 1 De eerste tropische storm van het seizoen 1911 vormde zich op 4 augustus boven het zuiden van Alabama in de Verenigde Staten Hij werd geïdentificeerd als tropische storm door de typerende kenmerken het ontbreken van een bijbehorend front en de aanwezigheid van een gesloten circulerend centrum De storm gaf hevige regenval op Bermuda maar er werd geen stormachtige wind gerapporteerd Pas bij de revisie van de Atlantische orkaandatabase in 2005 werd hij erkend als tropische storm Orkaan 2 Op 8 augustus vormde zich een tropische depressie voor de zuidwestkust van Florida die zich westwaarts verplaatste Vroeg op de volgende dag nam haar intensiteit toe en werd ze een tropische storm die begon te versnellen in noordwestelijke richting Toen de storm de Golfkust van de Verenigde Staten naderde bereikte zij een maximale continue windsnelheid die werd geschat op 130 km h wat overeenkomt met de status van categorie 1 op de hedendaagse schaal van Saffir-Simpson Na het aan de kust komen bij de grens van Alabama en Florida zwakte hij af en boog af naar het westen Gedurende de avond van 11 augustus bereikte de wind een snelheid van 130 km h in Pensacola waar de luchtdruk daalde naar 1007 hPa Na een tijdelijke afname van de wind door het in de nabijheid passeren van het oog van de storm verslechterden de omstandigheden opnieuw De totale regenval veroorzaakt door de storm bedroeg 114 mm De wind vernielde telefoon- en telegraaflijnen De scheepvaart leed zware verliezen waarbij vele aken op de kust werden geblazen De orkaan verspreidde grote hoeveelheden hout langs de kust Door de orkaan kwamen een onbekend aantal mensen om het leven maar ondanks de schade werd de storm in de Monthly Weather Review van augustus 1911 beschreven als een storm met minder gevolgen dan verwacht en met een geschatte schade in Pensacola van $12000 1911 USD $280000 2011 USD Mobile Alabama rapporteerde een windsterkte van 56 km h en geen schade Orkaan 3 Ruim een week na het oplossen van de vorige orkaan ontwikkelde de derde storm van het seizoen zich op 23 augustus en trok langzaam in westnoordwestelijke richting Na het bereiken van de orkaanstatus bewoog de storm zich naar het noordwesten en bereikte enige dagen later zijn maximale windsnelheid van 155 km h; een luchtdruk van 972 hPa werd gerapporteerd Hij ging over in een tropische depressie op 29 augustus en trok nog enige tijd over land verder totdat hij daar na een paar dagen oploste De orkaan van relatief kleine omvang veroorzaakte wijdverbreid schade tussen Savannah en Charleston South Carolina Savannah zelf had slechts lichte schade alhoewel het centrum van de storm vlakbij langstrok Langs de kust van Georgia veroorzaakte hevige regenval vele verzakkingen bij de spoorwegen Gewassen vee en wegen in de regio werden zwaar getroffen In Charleston werd een windsnelheid geschat van 171 km h dit nadat een anemometer na een laatste rapportage van 151 km h defect raakte De hoeveelheid regen bedroeg 124 mm over een periode van drie dagen De storm duurde meer dan 36 uur en veroorzaakte zware schade In totaal werden 17 personen gedood door de orkaan en de financiële schade in Charleston werd geschat op $1& miljoen 1911 USD $235 miljoen 2011 USD Orkaan 4 De volgende storm vormde zich ruim ten oosten van de Kleine Antillen op 3 september en bewoog zich westwaarts De status van tropische storm werd een dag later bereikt De storm vertraagde en boog af naar het zuidwesten naderde de noordkust van Colombia en bewoog vervolgens weer weg van het land en zwol aan tot een orkaan Hij nam vervolgens verder toe in kracht categorie 2 alvorens Nicaragua te treffen op 10 september Na snel te zijn afgezwakt tot een tropische storm trok de storm verder naar het westen over Centraal-Amerika en vervolgens kort over de Grote Oceaan Hij verdween kort daarna Gegevens over deze storm zijn schaars zodat de chronologische gegevens in de orkanendatabase beperkt zijn Tropische storm 5 De vijfde officiële tropische storm van het jaar was onbekend totdat hij werd gevonden tijdens recente herbeoordeling van de weergegevens Hij toonde enige hybride karakteristieken en zou daardoor mogelijk de status van subtropische cycloon krijgen volgens het huidige classificatieschema Op 15 september vormde de storm zich boven het midden van de Atlantische Oceaan en bewoog zich in eerste instantie westwaarts Hij werd geleidelijk krachtiger terwijl hij draaide in noordwestelijke richting en op 19 september overging in een frontale depressie ten zuidoosten van New England Het systeem werd vervolgens opgenomen door een veel krachtiger front afkomstig uit het noordwesten Tropische storm 6 De laatste storm werd op 1 oktober voor het eerst waargenomen als een storing in de buurt van Puerto Rico in de Caraïbische Zee Tropische depressies Aanvullend op de zes officieel erkende tropische stormen en orkanen werden er in het seizoen nog drie tropische depressies geïdentificeerd De eerste ontwikkelde zich in februari vanuit een trog van lage luchtdruk op de Atlantische Oceaan en bewoog zich westwaarts Er bestaat een twijfelachtige rapportage van een schip over dit systeem met windsnelheden van 80 km h Door een gebrek aan ondersteunend bewijs wordt het systeem niet als tropische storm erkend De depressie loste op tegen 21 februari De tweede depressie evolueerde uit een frontale depressie in midden eind mei en werd een tropische depressie op 22 mei ten noordoosten van Bermuda Zij hield nog drie dagen en kronkelde rond in hetzelfde gebied voordat ze werd opgenomen in een andere niet tropische storm De hedendaagse documentatie van dit systeem wordt ook belemmerd door een gebrek aan gegevens Op 11 december vormde de derde tropische depressie zich in de buurt van de Turks- en Caicoseilanden Ze bewoog westwaarts en bevond zich de volgende dag net ten noorden van Cuba Het systeem begon af te zwakken op 13 december en verdween kort daarna Bashar Hafiz al-Assad Arabisch ‏بشار حافظ الأسد Damascus 11 september 1965 is sinds 17 juli 2000 de president van Syrië Hij volgde zijn vader Hafiz al-Assad op die tot zijn overlijden op 10 juni 2000 Syrië 29 jaar had geregeerd Hij is ook secretaris-generaal van de Ba'ath-partij Bashar al-Assad werd gekozen tot president in 2000 en herkozen in 2007 met 998 en in 2014 met 887 procent van de stemmen Politiek Bashar volgt een iets milder aandoende politiek ten opzichte van de buurstaten waaronder Israël en Jordanië Uit Libanon trok hij onder plaatselijke druk daadwerkelijk de Syrische bezettingstroepen terug die sinds 1990 het Libanon van na de Libanese Burgeroorlog controleerden Bashar al-Assad wilde in januari 2004 de vredesbesprekingen met Israël die in 2000 mislukt waren voortzetten en werd door zijn formele Israëlische ambtgenoot Moshe Katsav in Jeruzalem uitgenodigd om deze vredesbesprekingen effectief voort te zetten Zowel de Syrische president als de Israëlische premier Ariel Sharon voelden echter weinig voor het voorstel Assad stelde zich begin 2003 neutraal op tijdens de Amerikaanse inval in Irak ondanks aantijgingen dat hij pro-Iraaks was Begin 2005 trok hij zijn troepen terug uit Libanon als gevolg van de internationale druk na de moord op de Libanese oud-premier Rafik Hariri Hiermee kwam een einde aan decennialange Syrische bezetting Nadat eind 2010 in Tunesië demonstraties begonnen en daarbij Ben Ali werd verjaagd verspreidden de demonstraties zich door de hele regio waaronder Syrië Volgens de oppositie werd er door de regering op vreedzame demonstranten geschoten In reactie op de demonstraties kondigde Assad hervormingen aan er werd een nieuwe grondwet aangenomen waarin niet langer stond dat de Ba'ath-partij een Arabisch nationalistische en socialistische partij de staat en de samenleving leidt maar dat er ook andere politieke partijen mochten worden gevormd die niet lid zijn van het Nationaal Progressief Front NPF Wel mochten partijen niet gebaseerd zijn op religie of etnische basis Vervolgens werden er in 2012 parlementsverkiezingen gehouden waarbij ook partijen die geen lid van het NPF waren zetels wonnen De rebellen beschouwden deze verkiezingen als oneerlijk De demonstraties ontaardden al snel in een burgeroorlog waarbij het Syrische Arabische Leger van president Assad en pro-Assad-milities de rebellen door de regering gezien als "terroristen" met grof geweld bestreden Volgens critici van Assad worden hierbij ook burgerdoelen in alle delen van het land onder meer in de plaatsen Daraa en Hama aangevallen Syrië en zijn bondgenoten Rusland Volksrepubliek China en Iran schreven de opstand en het geweld toe aan een jihad door intolerante islamisten en salafistische terroristen streng-wahabitische monarchieën zoals Qatar en Saoedi-Arabië Frankrijk wapenleveranties vanuit de Verenigde Staten de NAVO Israël en Turkije Assad verklaarde in november 2012 tegenover het Russische televisiestation RT dat er in Syrië geen sprake is van een burgeroorlog maar van pogingen tot buitenlandse inmenging door regionale en internationale grootmachten salafistisch extremisme en van terrorisme tegen de staat Hij verklaarde nooit onder buitenlandse druk afstand te zullen doen van het presidentschap tenzij na algemene vrije verkiezingen onder de Syrische bevolking in 2014 President Assad verklaarde tegenover de Georgisch-Russische journaliste in Syrië te willen blijven leven en ook sterven Tevens verklaarde hij de weg van onderhandelingen met geweldloze oppositiepartijen en geleidelijke democratische transitie te willen volgen om zo niet de weg vrij te laten voor islamistische extremisten en "imperialistische" plannen met het Midden-Oosten en de belangrijke en olierijke Arabische wereld In 2014 werden er presidentsverkiezingen gehouden waarbij ook andere kandidaten dan Assad mochten meedoen Assad zelf won de verkiezingen met 887% van de stemmen Leiders van de Groep van Zeven spraken van een schertsvertoning De Russische autoriteiten daarentegen spraken van een legitieme overwinning Ook Afghanistan Algerije Armenië Wit-Rusland Brunei Cuba Guyana Iran Nicaragua Zuid-Afrika Palestina Noord-Korea en Venezuela feliciteerden Assad Op 16 juli dat jaar werd Assad beëdigd voor een derde termijn Persoonlijk Bashar al-Assad werd geboren in een alawitische familie in Damascus en studeerde na een geneeskundige opleiding aan de Universiteit van Damascus en een carrière als arts in het leger oogheelkunde in Londen maar in verband met de voorbereiding voor de opvolging van zijn vader voltooide hij die postdoctorale studie niet In december 2000 huwde hij de investeerster en bankier Asma al-Assad een soennitische moslima en dochter van een Brits-Syrische cardioloog die werd geboren in een invloedrijke soennitische familie uit de stad Homs Assad en Asma hebben drie kinderen geboren in 2001 2003 en 2004 Robert Bob De Richter 8 mei 1949 – Antwerpen 3 april 2015 was jarenlang weerman bij de Vlaamse openbare zender VRT Biografie Toen in maart 1987 de leemte die Armand Pien achterliet moest opgevuld worden werden vier presentatoren aangenomen Georges Küster Bob De Richter Frank Deboosere en diens vrouw Hilde Simons Hilde Simons werd na zes maanden in de zomer van 1988 opgevolgd door Peggy De Meyer In 1993 verdween Bob De Richter van het scherm Bob De Richter was politiek actief voor spa in de stad Mortsel Hij was er gemeenteraadslid fractieleider schepen en voorzitter In 2010 stapte hij uit de actieve politiek maar bleef wel in het bestuur zetelen Op 28 juni 1995 kwam hij als opvolger van Marcel Colla in de Kamer van Volksvertegenwoordigers waar hij tot 1999 zetelde In 2015 overleed op 65-jarige leeftijd na een langdurige ziekte Hij liet een echtgenote en drie kinderen na Botanischer Garten München-Nymphenburg is de naam van een botanische tuin in de Duitse stad München De botanische tuin heeft een oppervlakte van 22 hectare Er worden circa 14000 plantensoorten gekweekt Inrichting Buitenafdeling Er is een tuingedeelte waarin het voorjaar bolgewassen bloeien als botanische tulpen irissen krokussen en narcissen In een ander gedeelte groeien water- en moerasplanten Er zijn kleine broeikassen waarin vleesetende planten worden gehouden Ook zijn er bogen waarop klimplanten worden gekweekt Er zijn bloembedden waarin pioenrozen worden gekweekt In het buitengedeelte bevindt zich een arboretum waarin winterharde bomen en struiken uit de hele wereld worden gekweekt De planten zijn gerangschikt naar verwantschap Er worden onder andere Fagus-soorten tulpenboom en magnolias gehouden Daarnaast is er een grote collectie coniferen In het arboretum vinden s zomers beeldententoonstellingen plaats Ten westen van het arboretum bevindt zich het alpinum alpentuin met alpiene planten van over de gehele wereld De planten in deze tuin zijn op geografische herkomst gerangschikt De tuin kent hoogteverschillen en kronkelige paden die langs rotsblokken en rotsplanten voeren In de tuin is ook een gedeelte gereserveerd voor planten die van nature in Beieren voorkomen Hierin bevinden zich planten die voorkomen in de laaglandwouden van Beieren Onder meer eiken haagbeuken en voorjaarsbloemen als Turkse lelie Lilium martagon anemonen en leverbloemen worden hier gecultiveerd Er zijn een heidetuin en een gedeelte met veen in de botanische tuin aanwezig In het rosarium worden allerlei soorten rozen gekweekt Er zijn grote collecties rododendrons en varens in de tuin aanwezig Een gedeelte van de tuin is gereserveerd voor nutsgewassen en medicinale planten Deze zijn uitgeplant in de van een kruidentuin bekende rechte symmetrische vakken Talloze planten als wereldwijd bekende cultuurplanten exotische nutsgewassen staan gerangschikt volgens toepassing Graansoorten die als sinds mensenheugenis worden gekweekt maar ook graansoorten die sinds recentere datum worden toegepast worden hier gekweekt Gewassen uit de komkommerfamilie en asperges worden hier gehouden Daarnaast zijn er vele kruiden en specerijen te bewonderen Veel nutsgewassen zijn voorzien van bordjes die informeren over herkomst cultuur en gebruik In de zuidoostelijke hoek van de botanische tuin bevindt zich een concentrische systeemtuin In deze tuin bevinden zich circa 1600 winterharde planten die zijn gerangschikt op verwantschappen volgens de meest recente wetenschappelijke inzichten De planten zijn geordend op familie en grotere eenheden In het centrum van de tuin bevinden zich de bloemplanten die het eerst in de evolutie zijn ontstaan In de periferie bevinden zich de planten die het verst ontwikkeld en gespecialiseerd zijn Kassencomplex Naast de buitenafdeling beschikt de botanische tuin over een kassencomplex van 4500 m² In het Großes Kakteenhaus is een droog landschap dat kenmerkend is voor de Nieuwe Wereld nagebouwd Hier worden onder meer succulenten als cactussen en agaven gehouden Aan de rand van dit kasgedeelte bevinden zich paradijsvogelbloemen Strelitzia reginae uit Zuid-Afrika In het Orchideenhaus worden orchideeën en andere planten uit vochtige streken gehouden Op boomstammen groeien talloze epifyten Ook worden hier Heliconia-soorten gehouden In het Palmenhaus worden palmen uit het tropische regenwoud gehouden Ook groeien er planten uit de aronskelkfamilie In het Nutzpflanzenhaus worden nutsgewassen gekweekt Er worden onder meer voedselgewassen specerijen houtleverende gewassen en vezel- en verfplanten gehouden Onder andere ananas bananen cacaoboom katoenplant mahonie orleaanboom papaja pinda suikerriet en vanille-orchidee groeien hier Het Victoriahaus is een kas met in de zomer een vochtig en heet klimaat In het midden van deze kas bevindt zich een groot rechthoekig waterbekken In het waterbekken worden tropische waterlelies gehouden In februari wordt hier Victoria amazonica uitgezaaid die vervolgens in de hoogzomer bloeit Ook in het water groeit de heilige lotus die niet uitgezaaid wordt maar waarvan de wortelstokken worden overwinterd Aan de wanden groeien in de zomer klimplanten In de winter ziet het Victoriahaus er heel anders uit als deze wordt gebruikt als koude kas om planten uit koudere streken met eenmediterraan klimaat te overwinteren In het Wasserpflanzenhaus worden waterplanten gehouden Er worden moerasplanten en mangroveplanten gehouden De waterhyacint en de watersla zijn enkel van de planten die hier zijn te bewonderen In het Karnivorenhaus en het Kannenpflanzenhaus worden vleesetende planten als zonnedauw vetblad Nepenthes en venusvliegenval gehouden In het Afrika- und Madagaskarhaus worden succulenten uit Afrika en Madagaskar gehouden waaronder planten uit de wolfsmelkfamilie en aloë's In het Kleines Succulentenhaus worden kleine succulenten gehouden als Lithops kleine cactussen en Welwitschia In het Mexicohaus groeien planten die van nature in Mexico voorkomen Hieronder bevinden zich cactussen agaven en planten uit de bromeliafamilie Bromeliaceae de vetplantenfamilie Crassulaceae en de peperfamilie Piperaceae In het Bromelien und Araceenhaus groeien planten uit de bromeliafamilie de aronskelkfamilie Araceae de familie Musaceae en de familie Marantaceae In het Cycadeenhaus groeien palmvarens Cycadales In het Baumfarnhaus und Geweihfarnpavilion groeien onder meer boomvarens en hertshoornvarens In het Gesnerienhaus groeien planten uit de familie Gesneriaceae Het Kalthaus is een koude kas waarin s winters planten uit streken met een mediterraan klimaat overwinteren Hieronder zijn planten uit het Middellandse Zeegebied Zuid-Afrika Centraal-Chili Australië en Tasmanië s Zomers groeien hier planten die in Europa als kamerplant worden gehouden waaronder knolbegonia's Brugmansia Fuchsia pantoffelplanten Calceolaria en Pelargonium Alpengarten auf dem Schachen Naast de tuin in München valt ook de Alpengarten auf dem Schachen onder het bestuur van de botanische tuin Dit is een alpentuin die zich bevindt op 1850 m hoogte in het Wettersteingebergte op de berg Schachen Deze alpentuin is tussen begin juli en het midden van september geopend Er groeien planten uit hooggebergten als de Alpen en de Himalaya De tuin wordt bemand door personeel van Botanischer Garten München-Nymphenburg Wetenschappelijk onderzoek In de botanische tuin vindt wetenschappelijk onderzoek plaats Studenten van de Ludwig-Maximilians-Universität München worden er onderwezen in de botanie Er zijn verscheidene gerenommeerde botanici verbonden aan de botanische tuin waaronder directrice Susanne Renner en hoofdconservator Günter Gerlach De botanische tuin is lid van Botanic Gardens Conservation International een non-profit organisatie die botanische tuinen samen wil brengen in een samenwerkend netwerk om te komen tot het behoud van de biodiversiteit van planten BestandBotanic Garden Munich Nymphenburg Alpine sectionjpeg|Alpinum BestandBotanischer Garten Hauptgebäude3jpg BestandBotanischer Garten See2jpg BestandBotanischer Garten17jpg BestandBotanischer Garten Café2jpg BestandBotanischer Garten9jpg BestandBotanischer Garten20jpg BestandBotanischer Garten Bachjpg BestandBotanischer Garten Hauptgebäude ajpg BestandBotanischer Garten Pavillionjpg BestandBotanischer Garten16jpg BestandBotanischer Garten14jpg < gallery> Externe links Een burgeroorlog is een oorlog waarbij de strijdende partijen deel uitmaken van hetzelfde land of rijk Burgeroorlogen worden vaak uitgevochten om religieuze etnische of politieke redenen maar soms is het eenvoudigweg een strijd tussen twee rivaliserende groepen De strijd kan gepaard kan gaan met slachtingen of zelfs genocide volkerenmoord Ook door de vaak lang aanslepende strijd is de tol aan mensenlevens van de gemiddelde burgeroorlog hoog Voorbeelden van bekende burgeroorlogen zijn de Amerikaanse Burgeroorlog de Russische Burgeroorlog de Chinese Burgeroorlog de Ierse Burgeroorlog en de Spaanse Burgeroorlog Zie voor een vollediger overzicht Lijst van burgeroorlogen Er is een geschiedkundige discussie over de vraag of sommige oorlogen in de Middeleeuwen en vroegmoderne tijd als burgeroorlogen bijvoorbeeld over godsdienstkwesties kunnen worden beschreven zoals De Honderdjarige Oorlog in Frankrijk 1337-1453 De Tachtigjarige Oorlog in de Nederlanden 1568-1648 De Dertigjarige Oorlog in Duitsland 1618-1648 Zie ook Lijst van burgeroorlogen | |- | |- | |} Het Byzantijnse Rijk kortweg Byzantium of Oost-Romeinse Rijk Grieks Βασιλεία Ρωμαίων Basileía Rhōmaíōn "Romeinse Rijk"; ook wel Romania Grieks Ῥωμανία Rhōmanía was een keizerrijk dat in de late oudheid en de daaropvolgende middeleeuwen een groot deel van het oostelijke Middellandse Zeegebied besloeg met als hoofdstad Constantinopel Inleiding Wat nu het Oost-Romeinse Rijk wordt genoemd was de overgebleven oostelijke helft van het Romeinse Rijk nadat het westelijke deel zie West-Romeinse Rijk uiteindelijk ten onder ging door onder andere de Grote Volksverhuizing en interne instabiliteit tijdens de 5e eeuw Hoewel de cultuur de religie en de taal van het rijk overwegend Grieks waren beschouwden de Byzantijnen zichzelf als inwoners van het Romeinse Rijk en zagen hun heersers zich niet alleen als de opvolgers van de Romeinse keizers maar zelfs als een ononderbroken continuering hiervan Het rijk vormde lange tijd een buffer tussen West-Europa en het Arabische Rijk en Centraal-Aziatische rijken als de Seltsjoeken en Mongolen Het Byzantijnse Rijk had een grote invloed op de cultuur en kennis in West-Europa Zo werd via de Byzantijnen de wetenschap in de Oudheid voor zover die bewaard gebleven was bij de Byzantijnen en ook bij de Arabieren opnieuw geïntroduceerd in Europa Vanaf 1204 het jaar dat de kruisvaarders Constantinopel plunderden en het rijk definitief op zijn retour raakte kwam er een grote uittocht op gang van Byzantijnse intellectuelen en kunstenaars naar het steeds welvarender wordende Europa Met name voor Italië betekende dit een belangrijke stimulans voor de renaissance In de laatste eeuwen van zijn bestaan was het rijk geslonken tot een klein gebied in West-Anatolië en Griekenland vooral door verliezen aan de Turkse Ottomanen In 1453 kwam er definitief een einde aan het Byzantijnse Rijk toen Constantinopel door de Ottomaanse sultan Mehmet II werd veroverd Geschiedenis korte versie 330 – 650 verwijdering van Westers christendom Constantinopel was in 330 gesticht waarna het politieke centrum van het Romeinse Rijk hierheen werd verplaatst In 395 deelde Theodosius I het Rijk administratief op in een oostelijk deel bestuurd vanuit Constantinopel en een westelijk deel bestuurd aanvankelijk vanuit Rome In de periode 457-518 werd het Byzantijnse Rijk geschokt door verscheidene ketterse bewegingen De Byzantijnse heersers probeerden afscheidingstendensen van Egypte en Syrië te ondervangen door een monofysitisch-gezind beleid te voeren Justinianus I 527-565 veroverde Italië Zuid-Spanje en gebieden in Noord-Afrika Na 568 verliest Byzantium het grootste deel van Italië aan de Longobarden Zuid-Spanje aan de Visigoten en de Afrikaanse gebieden aan de Arabieren Onder Herakleios 610-641 veroveren de Arabieren Armenië Syrië Palestina en Byzantijns Egypte De keizerlijke Byzantijnse macht groeide naar absolutisme 650 – 867 iconoclasme Byzantium weerstond het opkomende Bulgaarse rijk in Europa maar verloor vanaf 754 het exarchaat Ravenna aan de Franken die er de Pauselijke Staat creëerden Byzantium hield de Arabieren buiten Klein-Azië maar verloor in 826 wel Kreta aan de Arabieren De beeldenstrijd oftewel iconoclasme 726-843 had het rijk zowel innerlijk verdeeld als uiterlijk verzwakt en had de banden met de kerk van Rome zeer geschaad Het herstel van de orthodox-christelijke eenheid 843 en daaropvolgende culturele opleving herstelden de inwendige kracht van het Byzantijnse Rijk 867 – 1057 bloeiperiode Basileios I 867-886 veroverde gebied tot aan de bovenloop van de Eufraat en een deel van Zuid-Italië Basileios II 976-1025 vernietigde het Bulgaarse Rijk en bekeerde Kiev-Rusland tot het Byzantijnse christendom Byzantiums politiek-religieuze zelfstandigheid liep via het schisma van Photios I van Constantinopel in 867 en het Oosters Schisma van 1054 uit op een diepe breuk met het pauselijke Rome Midden elfde eeuw drongen de Seldjoekse Turken door tot in Klein-Azië Hongaren en Petsjenegen ageerden aan de Donau Normandische vorsten in Zuid-Italië 1057 – 1453 verval Sociaal-economisch takelt het rijk af De contacten met het Westen brengen meer haat op dan baat Het bondgenootschap met Venetië vergt een hoge prijs De Kruistochten leiden in 1204 tot inneming van Constantinopel door de Latijnen die er een Latijns keizerrijk stichten het Byzantijnse Rijk valt terug op Epirus Trebizonde en Nicea In 1261 wordt vanuit Nicea een kernrijk met Byzantium als hoofdstad hersteld Financieel verzwakt sociaal en religieus nutteloos in het geweer schrompelt het rijk daarna langzaam ineen Rond 1350 hebben de Osmaanse Turken heel Klein-Azië veroverd en ook in Europa dringen volken op zoals de Bulgaren en de Serviërs Begin 15de eeuw knabbelen de Turken ook aan het Europese grondgebied van de Byzantijnen totdat ze in 1453 uiteindelijk de hoofdstad Constantinopel veroveren Geschiedenis lange versie De Tetrarchie De 3e eeuw stond voor het Romeinse Rijk in het teken van drie crises aanvallen van buitenaf burgeroorlogen en een zwakke economie Langzamerhand werd Rome steeds minder belangrijk als centrum van het eens zo machtige Romeinse Rijk De crisis van de 3e eeuw maakte de tekorten zichtbaar van het regeringsstelsel dat Augustus had ingesteld om het immense Rijk te kunnen besturen Zijn opvolgers hadden weliswaar enige aanpassingen doorgevoerd maar de gebeurtenissen van die tijd maakten duidelijk dat een nieuw meer gecentraliseerd en uniform systeem nodig was Diocletianus was verantwoordelijk voor een nieuw bestuurssysteem de tetrarchie Constantijn de Grote en zijn opvolgers Constantijn verplaatste in 330 de hoofdstad van het Romeinse Rijk naar Byzantium dat werd omgedoopt tot Nova Roma Nieuw Rome maar al snel Constantinopel stad van Constantijn werd genoemd Constantinopel lag zeer gunstig ten opzichte van de handelsroutes tussen Oost en West was een ideale uitvalsbasis om de Donaugrens te kunnen bewaken en lag dichterbij het oostelijk front waar een bittere strijd werd geleverd tegen de Sassaniden Ook introduceerde Constantijn belangrijke veranderingen in de burgerlijke en religieuze grondwet Constantijn begon daarnaast aan de bouw van grote verdedigingsmuren om de stad die door de eeuwen heen uitgebreid en herbouwd zouden worden Volgens de Ierse historicus John Bagnell Bury leidde de stichting van Constantinopel tot een permanente scheiding tussen de Oostelijke Griekse en Westelijke Latijnse helft van het Rijk en was daarmee beslissend voor het verloop van de geschiedenis van Europa Constantijn breidde de administratieve hervormingen van Diocletianus verder uit Hij stabiliseerde de munteenheid de gouden solidus die hij introduceerde werd een munt van hoge waarde en stabiliteit en voerde veranderingen door in het leger Constantijn deelde de administratieve verantwoordelijkheden op door de praefectus praetorio die zowel militaire als civiele functies bekleedde te vervangen door regionale praefecti die alleen nog civiele autoriteit hadden In de loop van de 4e eeuw ontstonden hieruit vier grote secties en de scheiding van civiele en militaire zaken zou tot in de 7e eeuw blijven bestaan Het christendom werd onder de heerschappij van Constantijn niet de officiële staatsreligie maar had wel de keizerlijke voorkeur aangezien de keizer het christendom steunde met privileges zo hoefden geestelijken geen belasting te betalen werden christenen bevoordeeld bij regeringsposten en kregen bisschoppen juridische macht Constantijn stelde het principe in dat de keizer zelf geen kerkelijke conflicten moest beslechten maar in plaats daarvan een concilie bijeen zou moeten roepen Zowel het Eerste Concilie van Arles als het Eerste Concilie van Nicea werd door Constantijn zelf bijeengeroepen De daden van Constantijn leidden in 395 uiteindelijk tot de definitieve splitsing van het Romeinse Rijk De erfelijke troonopvolging was inmiddels zo stevig doorgedrongen dat toen Theodosius I stierf hij het keizerschap aan allebei zijn zoons doorgaf Arcadius in het Oosten en Honorius in het Westen Theodosius was de laatste keizer die over beide helften van het Rijk zou heersen Vroege geschiedenis In de 3e en 4e eeuw bleven het Oost-Romeinse Rijk de moeilijkheden die het westelijke deel van het Rijk troffen veelal bespaard vooral dankzij de diep gewortelde stedelijke cultuur en betere financiële middelen Hierdoor kon men invallers vaak afkopen met schattingen en barbaarse huursoldaten aannemen Gedurende de 5e eeuw werd het Westen overspoeld door vijandelijke legers terwijl het Oosten hiervan gespaard bleef Theodosius II versterkte de muren van Constantinopel verder waardoor het zo goed als onmogelijk werd de stad in te nemen; het zou tot 1204 duren totdat de muren voor het eerst door vijandelijke troepen zouden worden ingenomen Theodosius betaalde de Hunnen van Attila 300 kilo goud om hem met rust te laten Hij gaf handelaren in Constantinopel die met barbaren handelden zelfs voordelen Zijn opvolger Marcianus weigerde nog langer de Hunnen te betalen Maar Attila had zijn zinnen toen al op het Westen gezet Na zijn dood in 453 viel zijn rijk uit elkaar en Constantinopel begon goede relaties met de overblijvende Hunnen op te bouwen Uiteindelijk zouden zij als huursoldaten voor de Byzantijnen vechten Na de val van Attila was de werkelijke macht in het Rijk in handen van de Alaanse generaal Aspar Leo I wist de invloed van Aspar in te perken door de barbaren in Isaurië het zuiden van Anatolië meer macht te geven Aspar en zijn zoon Ardabur werden daar tijdens een opstand in 471 vermoord Zodoende werd Constantinopel bevrijd van de invloed van barbaarse leiders Leo was ook de eerste keizer die zijn kroon niet van een militaire leider ontving zoals de Romeinse traditie was maar van de patriarch van Constantinopel Deze verandering werd blijvend en in de middeleeuwen verdrong de religieus getinte kroning de oude militaire vorm volledig In 468 had Leo geprobeerd om Noord-Afrika te heroveren op de Vandalen maar hij faalde Tegen die tijd was het West-Romeinse Rijk reeds geslonken tot Italië en de landen ten zuiden van de Donau tot de Balkan de Angelen en Saksen waren Britannia binnengevallen in 410; Spanje werd vanaf 417 langzaam door de Visigoten en de Sueben ingenomen; de Vandalen hadden Africa in handen en de Franken Bourgondiërs Bretons Visigoten en enkele Romeinse achterblijvers streden om Gallië en Theodorik de Grote zou Italië tot 526 leiden In 466 huwelijkte Leo zijn dochter Ariadne uit aan de Isauriër Tarasicodissa als een van de voorwaarden van de alliantie met de Isauriërs Tarasicodissa nam de naam Zeno aan en toen Leo in 474 stierf volgde Zeno en Ariadnes zoon Leo II hem op waarbij Zeno als regent optrad Toen Leo II in datzelfde jaar stierf werd Zeno keizer Al vroeg in Zeno’s regeerperiode in 476 kwam het Westelijk Rijk ten einde toen Odoaker Romulus Augustulus afzette als keizer en weigerde hem te vervangen door een nieuwe keizer Om Italië terug te krijgen kon Zeno alleen maar onderhandelen met de Ostrogoten van Theodorik die zich hadden gevestigd in Moesië Hij stuurde Theodorik naar Italië als magister militum per Italiam meester van het leger voor Italië Na de val van Odoaker in 493 bestuurde Theodorik Italië zelf en stond slechts formeel gezien onder het gezag van Zeno Theodorik was de machtigste Germaanse koning van zijn tijd maar zijn opvolgers misten zijn kwaliteiten en hun Italiaanse koninkrijk raakte rond 530 in verval Zeno werd in 475 afgezet door Basiliscus de generaal die de invasie van Noord-Afrika onder Leo I had geleid maar twintig maanden later had hij de troon alweer heroverd Een andere Isauriër Leontios I zorgde echter voor nieuwe problemen toen hij als tegenkeizer werd gekozen De macht van de Isauriërs eindigde echter toen Anastasius I aan de macht kwam in 491 en hen na een lange oorlog versloeg in 498 Anastiasius ontpopte zich als een energieke hervormer en kundig bestuurder Hij perfectioneerde Constantijns muntstelsel door een definitief gewicht vast te stellen voor de koperen follis de munt die het meest gebruikt werd voor alledaagse transacties Het belastingstelsel werd ook gewijzigd en hij schafte de gehate chrysargyron-belasting af De schatkist bevatte aan het einde van zijn regeerperiode de enorme hoeveelheid van 320000 pond goud Justinianus I en zijn opvolgers Justinianus I besteeg de Byzantijnse troon in 527 en dit luidde een periode in van Byzantijnse gebiedsuitbreiding in voormalig Romeins territorium Hij was de zoon van een Illyrische boer maar had waarschijnlijk tijdens de ambtsperiode van zijn oom Justinus I ook al enige macht Door historici wordt hij vaak de laatste Romeinse keizer genoemd aangezien zijn moedertaal het Latijn was en vanwege zijn pogingen om het Westen en Oosten te herenigen De heerschappij van Justinianus begon met oorlog voeren Van Lazica tot de Arabische Woestijn waren er verschillende campagnes aan het Perzische front In 532 sloot Justinianus een vredesverdrag met Khusro I waarmee hij instemde met het betalen van een jaarlijkse schatting aan de Sassaniden In datzelfde jaar overleefde hij een opstand in Constantinopel bekend als het Nika-oproer die eindigde in de dood van dertigduizend opstandelingen Deze overwinning verstevigde de macht van Justinianus De veroveringen in het westen begonnen in 533 toen Justinianus zijn generaal Belisarius met een klein leger van ongeveer 15000 man uitzond om de voormalige provincie Africa te heroveren op de Vandalen De Vandaalse Oorlog werd verrassend gemakkelijk gewonnen maar het duurde nog tot 548 voordat de plaatselijke stammen volledig waren onderworpen De uitbraak van een grote pestepidemie in het gehele Middellandse Zeegebied gedurende de jaren 541-543 kwam de veroveringsplannen van Justianus niet ten goede Mede hierdoor slaagden de Ostrogoten erin zich onder Totila te herenigen Op 17 december 546 heroverden zij Rome; Belisarius werd uiteindelijk door Justinianus in 549 teruggeroepen Door de komst van een nieuw leger bestaande uit 35000 man en onder leiding van de Armeense eunuch Narses in 551 keerden de kansen van de Goten Totila werd verslagen en gedood in de Slag bij Taginae en zijn opvolger Teia werd eveneens verslagen in de Slag van Mons Lactarius oktober 552 Ondanks het hardnekkige verzet van de Goten en invasies van de Franken en Allemannen kwam de oorlog op het Italische schiereiland tot een einde In 551 zocht Athanagild een Visigotische edelman hulp bij Justinianus om tegen de koning in opstand te komen De keizer zond een leger uit onder leiding van Liberius die zich ondanks zijn hoge leeftijd bewees als een waardig legeraanvoerder Het Byzantijnse Rijk zou in het bezit blijven van een kleine strook van de Spaanse kust tot de heerschappij van Herakleios De Romeins-Perzische oorlogen in het oosten werden in 561 beëindigd toen Justinianus en Khusro een vijftigjarige vrede overeenkwamen Rond 560 had Justinianus op vrijwel alle fronten overwinningen behaald behalve op de Balkan dat geplaagd werd door invallen van de Slaven In 559 werd het Rijk binnengevallen door Kutriguren en Slaven Justinianus riep Belisarius wederom naar het front maar zodra het grootste gevaar was geweken nam hij zelf weer de leiding Het nieuws dat Justinianus zijn Donauvloot aan het versterken was maakte de Kutriguren zenuwachtig en ze stemden dan ook in met een verdrag dat hen een veilige doortocht terug over de rivier verzekerde Justinianus zou algemeen bekend worden door zijn baanbrekende wetgeving In 529 herzag een commissie onder leiding van Johannes de Cappadociër het antieke Romeins recht en creëerde het Corpus Iuris Civilis een verzameling van wetten die bekend kwam te staan als de Codex Justinianus Justiniaanse Codex In de Digesten Pandectae voltooid onder leiding van Tribonianus in 533 werd orde en systeem gebracht in de tegenstrijdige regels van de grote Romeinse juristen en in een handboek de Institutiones waren instructies voor wetsscholen te vinden Het vierde boek de Novellae bestond uit een verzameling van keizerlijke bevelschriften afgekondigd tussen 534 en 565 Door zijn kerkelijke beleid kwam Justinianus in aanvaring met de joden heidenen en verscheidene christelijke sektes Hiertoe behoorde onder andere de manicheeërs nestorianen monofysieten en arianen Om het heidendom zo veel mogelijk uit te bannen besloot Justinianus om de beroemde filosofenschool van Athene in 529 te sluiten Gedurende de 6e eeuw was de traditionele Grieks-Romeinse cultuur nog steeds volop aanwezig in het Oost-Romeinse Rijk De christelijke cultuur begon de oude cultuur echter steeds meer te overheersen Er werden veel hymnes geschreven onder andere door Romanos Melodos In de tussentijd waren architecten bezig om de nieuwe Kerk van de Heilige Wijsheid te voltooien de Hagia Sophia die een oude kerk verving die in het Nika-oproer verloren was gegaan Justinus II volgde Justinianus in 565 op en weigerde nog langer schattingen aan de Perzen te betalen Intussen waren de Longobarden Italië binnengevallen en aan het eind van de eeuw hadden de Byzantijnen nog maar een derde van Italië in handen Tiberius I Constantijn kwam aan de macht nadat Justinus krankzinnig was geworden Tiberius besloot om schattingen aan de Avaren te betalen terwijl hij militair ingreep tegen de Perzen En hoewel zijn generaal Mauricius succesvol was op het oostelijk front vielen de Avaren ondanks de schatting toch aan Ze namen Sirmium in 582 in terwijl de Turken aan de oevers van de Donau verschenen Mauricius die inmiddels keizer was geworden sloot vrede met de Perzische Sjah Khusro II waarmee hij toegang tot Armenië verkreeg en was er tegen 602 erin geslaagd de Avaren en Slaven over de Donau te drijven Dynastie der Herakliden het Oost-Romeinse Rijk wordt het slinkende Byzantijnse Rijk Na de moord op Mauricius door Phocas maakte Khusro gebruik van de situatie om de Romeinse provincie Mesopotamia te heroveren Phokas een zeer impopulaire heerser die door Byzantijnse bronnen zonder uitzondering omschreven wordt als tiran kreeg te maken met complotten die waren opgezet door de senaat In 610 werd hij afgezet door Herakleios die vanaf Carthago met een icoon voor op zijn schip naar Constantinopel voer Nadat Herakleios de troon had bestegen wisten de Sassaniden diep tot in Klein-Azië door te dringen en bezetten eveneens Damascus en Jeruzalem waarna ze het Ware Kruis wegvoerden naar Ctesiphon De tegenaanval van Herakleios nam de vorm aan van een heilige oorlog waarin een afbeelding van Christus werd gebruikt als militaire standaard Iets vergelijkbaars vond plaats toen Constantinopel werd ontzet tijdens het beleg door de Avaren in 626 en de overwinning werd opgedragen aan de iconen van de Maagd die door Patriarch Sergius I van Constantinopel in een processie over de stadsmuren werden geleid Het leger van de Sassaniden werd in de Slag van Ninive in 627 beslissend verslagen en in 629 werd het Ware Kruis door Herakleios in ere hersteld tijdens een ceremonie in Jeruzalem De oorlog had zowel van de Byzantijnen als de Sassaniden veel geëist en beide volken waren dan ook kwetsbaar voor de aanvallen van de Arabieren het daaropvolgende jaar De Byzantijnen werden verpletterend verslagen in de Slag bij de Jarmuk in 636 en Ctesiphon viel in 634 Herakleios was de eerste keizer die de traditionele Latijnse titel Augustus verving door het Griekse Basileus Βασιλεύς Tegelijkertijd zien we een verschuiving van Latijn naar Grieks in officiële documenten Herakleios probeerde de doctrine die uit het concilie van Chalcedon waren gekomen te verenigen met het monofysitisme door het monotheletisme voor te stellen een compromis tussen de twee In 638 vond de nieuwe doctrine haar weg in de narthex van de Hagia Sophia als onderdeel van de tekst ‘’Ekthesis’’ die tevens verdere discussie over het probleem verbood Inmiddels waren Syria en Palestina gebieden waar het monofysitisme goed wortel had geschoten in de handen van de Arabieren gevallen en Egypte volgde in 642 De tegengestelde doctrines van de Byzantijnse heersers en de lokale bevolking kunnen bijgedragen hebben aan de acceptatie en dus het minder sterke verzet tegen de Arabieren Herakleios slaagde erin een dynastie te vestigen en zijn nakomelingen wisten met enkele onderbrekingen de troon vast te houden tot 711 Hun heerschappij werd gekenmerkt door grote dreiging van buitenaf zowel vanuit het oosten als het westen wat resulteerde in enorm gebiedsverlies interne onrust en culturele veranderingen De Arabieren die Syria en de Levant nu geheel onder controle hadden voerden geregeld strooptochten uit tot ver in Anatolië en belegerden tussen 674 en 678 zelfs Constantinopel De Arabische vloot werd uiteindelijk verdreven door het gebruik van Grieks vuur waarna een vredesverdrag van dertig jaar tussen het Rijk en het kalifaat werd getekend De invallen in Anatolië gingen echter onverminderd door en brachten een proces op gang waarbij de bevolking van steden zich terugtrok op een veel kleinere vesting binnen de stadsmuren of in haar geheel verhuisde naar een nabijgelegen fort De leemte die ontstond door het wegvallen van de oude civiele instellingen werd opgevuld door het themata-stelsel wat inhield dat Anatolië werd onderverdeeld in provincies die door verschillende legers werden bezet en die civiele autoriteit hadden en alleen ondergeschikt waren aan de keizer Het stelsel had waarschijnlijk al zijn wortels in ad-hocmaatregelen van Herakleios maar groeide in de 7e eeuw uit tot een compleet nieuw systeem van keizerlijk bestuur De overplaatsing van gigantische aantallen soldaten van de Balkan om tegen de Perzen en Arabieren in het oosten te vechten zette de deur open voor de Slavische volkeren om langzaam maar zeker zuidwaarts te trekken waardoor na Anatolië ook op de Balkan veel steden inkrompen tot kleine versterkte nederzettingen Rond 670 werden de Bulgaren ten zuiden van de Donau gedreven door de komst van de Khazaren en in 680 werden Byzantijnse legers die deze nieuwe vestigingen hadden moeten verdrijven verslagen Het jaar erop tekende Constantijn IV een verdrag met de Bulgaarse Kan Asparoech en kreeg het Eerste Bulgaarse Rijk soevereiniteit over enkele Slavische stammen die eerst in ieder geval in naam de Byzantijnse heerschappij hadden erkend In 687-688 leidde Justinianus II een succesvolle expeditie tegen de Slaven en Bulgaren Het feit echter dat hij zich van Thracië een weg naar Macedonië had moeten vechten wees erop dat de Byzantijnse macht in het noorden van de Balkan flink was afgenomen Eigenlijk was Constantinopel de enige stad die relatief onaangetast bleef ondanks een bevolkingsafname na twee pestuitbraken De keizerlijke hoofdstad had echter met zijn eigen problemen te kampen zowel op politiek als religieus gebied Constans II zette het monotheïstische beleid van zijn grootvader Herakleios voort waardoor hij te maken kreeg met aanzienlijke tegenstand van zowel leken als geestelijken De spraakmakende opponenten van deze opstandelingen Maximus Confessor en Paus Martinus I werden gearresteerd naar Constantinopel overgebracht voor het gerecht gedaagd gemarteld en verbannen Constans werd zeer impopulair in de hoofdstad en verplaatste zijn residentie naar Syracuse Sicilië waar hij tenslotte werd vermoord door een lid van zijn hofhouding De Senaat werd gedurende de 7e eeuw steeds belangrijker en kwam veelvuldig met de keizers in conflict De laatste keizer der Herakliden Justinianus II probeerde de macht van de stedelijke aristocratie te breken door haar extra belastingen te laten betalen en buitenstaanders op administratieve posten te benoemen Hij werd in 695 afgezet en vluchtte eerst naar de Khazaren en daarna naar de Bulgaren In 705 keerde hij terug naar Constantinopel vergezeld door een Bulgaars leger onder leiding van Tervel van Bulgarije Hij hernam zijn positie op de troon en begon terreur uit te oefenen ten opzichte van zijn vijanden In 711 werd hij weer van de troon gestoten wederom met steun van de stedelijke aristocratie Daarmee kwam er een eind aan de Heraklidische dynastie De 7e eeuw was een periode van radicale veranderingen Het Rijk dat zich eens had uitgestrekt van Spanje tot Jeruzalem was nu niet veel meer dan Anatolië Chersonesos en enkele kleine gebieden in Italië en de Balkan De gebiedsverliezen gingen samen met een culturele verschuiving; de stadscultuur was geheel ontwricht geraakt klassieke literaire genres werden ingewisseld voor theologische verhandelingen en in de beeldende kunst deed een nieuwe abstracte stijl zijn intrede Het feit dat het Rijk zich überhaupt staande wist te houden is redelijk verrassend zeker gezien de complete ineenstorting van het Sassanidische Rijk door de Arabische expansie Tijdig ingezette militaire hervormingen maakten het alsnog mogelijk om de druk van buitenaf te weerstaan en legden een basis voor de ‘wederopstanding’ van het rijk tijdens de daaropvolgende dynastie Isaurische dynastie en het iconoclasme Leo III wist de aanval van de Arabieren in 718 af te slaan en behaalde een belangrijke overwinning tegen hen in 740 Ook reorganiseerde hij de themata in Anatolië Zijn opvolger Constantijn V Kopronymos boekte enkele belangrijke overwinningen in het noorden van Syrië en wist de kracht van Bulgarije te ondermijnen In het begin van de 9e eeuw wisten de Arabieren Kreta in te nemen en vielen met succes Sicilië binnen Op 3 september 863 behaalde generaal Petronas een grote overwinning op de emir van Malatya In Bulgarije was Kroem aan de macht gekomen en wederom begon dit land een bedreiging te vormen voor het Byzantijnse Rijk Kroems zoon Omoertag sloot in 814 echter vrede met de Byzantijnen De 8e en 9e eeuw werden gedomineerd door religieuze onrust vanwege het iconoclasme Iconen werden verboden door Leo III en Constantijn V wat in het gehele Rijk leidde tot opstanden van de aanhangers van de iconenverering Door de inzet van keizerin Irene kwam het Tweede Concilie van Nicea tot stand en in 787 werd besloten dat iconen vereerd mochten worden maar niet aanbeden Men zegt dat Irene een huwelijk probeerde te regelen tussen Karel de Grote en haarzelf maar volgens Theophanes werd dit door Aëtios een van haar minnaars voorkomen In 813 herstelde Leo V de Armeniër het iconoclasme maar in 843 draaide keizerin Theodora II dit met de hulp van patriarch Methodios I van Constantinopel weer terug Het iconoclasme zorgde ervoor dat oost en west nog verder van elkaar vervreemdden Macedonische dynastie en de heropleving Het Byzantijnse Rijk bereikte zijn nieuwe hoogtepunt onder de heerschappij van de Macedonische keizers van Armeense en Griekse oorsprong op het einde van de 9e de 10e en het begin van de 11e eeuw toen het Rijk controle over de Adriatische Zee Zuid-Italië en alle gebieden van tsaar Samuel van Bulgarije verkreeg Vanwege de hernieuwde veiligheid breidden de steden zich uit groeide de bevolking in aantal en steeg de productie waardoor de vraag naar goederen toenam en de handel een impuls kreeg Op cultureel gebied was er een aanzienlijke verbetering in scholing Teksten uit de oudheid werden zorgvuldig bewaard en met veel geduld overgeschreven De Byzantijnse kunst bloeide en mozaïeken sierden de vele nieuwe kerken Hoewel het Rijk nu aanzienlijk kleiner was dan ten tijde van Justinianus was het sterker omdat de gebieden dichter bij elkaar lagen en een grote politieke en culturele cohesie vertoonden Interne ontwikkelingen Traditioneel werd de Byzantijnse renaissance aan Basileios I 867-886 de grondlegger van de Macedonische dynastie toegeschreven maar tegenwoordig worden meestal zijn voorganger Michaël III 842-867 en de raadgever van zijn vrouw Theoktistos genoemd Vooral Theoktistos zorgde ervoor dat de hofcultuur werd gestimuleerd en daarnaast wist hij met een voorzichtig financieel beleid de goudreserves van het Rijk te vergroten De komst van de Macedonische dynastie viel samen met interne ontwikkelingen die de religieuze eenheid van het Rijk versterkten De iconoclasten zagen hun aanhang afnemen waardoor de religieuze strijd die het Rijk de vorige eeuwen zo uitgeput had tot een einde kwam Ondanks enkele tactische nederlagen ging het onder Basileios' opvolgers op administratief wetgevend cultureel en economisch gebied steeds beter vooral onder Romanos I Lekapenos 920-944 Het thematasysteem bereikte in deze periode zijn definitieve vorm De Kerk begon het beleid van de keizer te steunen en de macht van de grootgrondbezitters werd beperkt om de kleine boeren die een belangrijk deel uitmaakten van de militaire kracht van het Rijk te beschermen Deze goede omstandigheden droegen bij aan het vermogen van de keizers om oorlog te voeren tegen de Arabieren Oorlogen tegen de Moslims Rond 867 had het Rijk zijn positie in zowel het oosten als het westen gestabiliseerd en het succes van de defensieve militaire structuur stelde de keizers in staat om te beginnen met het heroveren van de verloren gebieden in het oosten De heroveringen begonnen met wisselend succes Zo werd de herovering van Kreta gevolgd door een verpletterende nederlaag op de Bosporus terwijl de keizers de verdere verovering van Sicilië door de Arabieren 827-902 niet konden tegenhouden Met het huidige Tunesië als uitvalbasis stichtten de Aghlabiden op Sicilië het islamitische Emiraat Sicilië De moslims wisten Palermo te veroveren in 831 Messina in 842 Enna in 859 Syracuse in 878 Catania in 900 en de laatste Griekse vesting Taormina in 902 Deze tegenslagen werden gecompenseerd door een succesvolle expeditie tegen Damietta in Egypte 856 de overwinning op de Emir van Melitene 863 de bevestiging van de Byzantijnse macht over Dalmatia 867 en de veroveringen van Basileios I die probeerde om de Eufraat weer tot grensrivier te maken vanaf 870 De dreiging van de Arabieren was tussentijds afgenomen door onderlinge burgeroorlogen en de opkomst van de Turken in het oosten De Arabieren kregen echter steun van de sekte der Paulicianen die een grote aanhang kreeg in de oostelijke provincies van het Byzantijnse Rijk Omdat ze door de Byzantijnen werden vervolgd vochten ze vaak aan de zijde van de Arabieren Er waren enkele campagnes voor nodig maar uiteindelijk werden de Paulicianen door Basileios I onderworpen In 904 werd het Rijk opgeschrikt toen de een na grootste stad Thessaloniki werd geplunderd door Arabieren onder leiding van een Byzantijnse rebel De Byzantijnen antwoordden met de verwoesting van de Arabische vloot in 908 en het plunderen van Latakia in Syrië twee jaar later Ondanks deze wraakacties waren de Byzantijnen er niet in geslaagd een definitieve slag toe te brengen aan de Arabieren die een verpletterende nederlaag toebrachten aan de keizerlijke troepen een vloot van 112 dromons en 75 pamphyloi met 43000 man die in 911 Kreta probeerden te heroveren De situatie aan de Arabische grenzen bleef verre van stabiel en de strategie van de Byzantijnen wisselde vaak tussen aanvallen en verdedigen De Varjagen die Constantinopel in 860 voor het eerst hadden aangevallen vormden een nieuwe uitdaging In 941 verschenen ze op de Aziatische kust van de Bosporus maar ze werden dit keer verpletterd een bewijs dat het Byzantijnse leger aanzienlijk was verbeterd sinds 907 toen alleen diplomatie de Varjagen had kunnen terugdrijven De overwinnaar van de Varjagen was de beroemde generaal Johannes Kourkouas die in het offensief bleef met belangrijke overwinningen in Mesopotamië 943 die ten slotte uitmondden in de herovering van Edessa 944 wat extra bijzonder was omdat het de terugkeer van het Kleed van Edessa betekende naar Constantinopel De soldatenkeizers Nikephoros II Phokas 963-969 en Johannes I Tzimiskes 969-976 breidden het Rijk uit tot ver in Syrië versloegen de emirs van noordwest-Irak en heroverden Kreta en Cyprus Op een gegeven moment bedreigden de legers van Johannes I zelfs het ver naar het zuiden gelegen Jeruzalem Het Emiraat van Aleppo en zijn buren werden vazallen van het Rijk in het oosten waar het Kalifaat van de Fatimiden de grootste bedreiging vormde Na vele campagnes wist Basileios II de laatste Arabische dreiging neer te slaan door 40000 ruiters naar Romeins Syrië te sturen Met een overvloed aan middelen en overwinningen dankzij de Bulgaarse en Syrische campagnes plande Basileios een expeditie tegen Arabisch Sicilië Na zijn dood in 1025 werd de expeditie uiteindelijk rond 1040 uitgevoerd waarna ze resulteerde in de verovering van het eiland Oorlogen tegen de Bulgaren De relatie met de Heilige Stoel van Rome bleef moeilijk gevoed door de kwestie van de religieuze suprematie in het recentelijk gekerstende Bulgarije Dit leidde tot een invasie door de machtige tsaar Simeon I van Bulgarije in 894 maar die werd afgeslagen met behulp van de Byzantijnse diplomatie die de hulp inriep van de Hongaren De Byzantijnen werden echter verslagen in de Slag bij Bulgarophygon 896 en werden verplicht een jaarlijkse schatting te betalen aan de Bulgaren In 912 wist Simeon de Byzantijnen zelfs te dwingen hem de kroon van ‘’’basileus’’’ van Bulgarije te geven en de jonge keizer Constantijn VII te laten trouwen met een van zijn dochters Toen een opstand in Constantinopel zijn dynastieke project dwarszat viel hij Thracië binnen en veroverde Adrianopel Een grote expeditie geleid door Leo Phokas en Romanos I eindigde in 917 wederom in een bloedbad onder de Byzantijnen die de Slag bij Anchialos verloren Het jaar daarop konden de Bulgaren in het noorden van Griekenland optrekken tot aan Korinthe Adrianopel ging in 923 wederom verloren en in 924 belegerde het Bulgaarse leger zelfs Constantinopel De hachelijke situatie in de Balkan veranderde pas na Simeons dood in 927 Onder de heerschappij van Basileios II 976-1025 werden de Bulgaren die sinds hun komst in de Balkan drie eeuwen daarvoor vrijwel dit hele gebied op de Byzantijnen hadden veroverd onderwerp van jaarlijkse campagnes van het Byzantijnse leger De oorlog duurde bijna twintig jaar maar uiteindelijk werden de Bulgaren totaal verpletterd in de Slag bij Kleidion Het Bulgaarse leger werd gevangengenomen en men zegt dat 99 van de 100 man blind gemaakt werden en de honderdste man één oog behield opdat hij zijn kameraden naar huis kon voeren Toen tsaar Samuel de overblijfselen van zijn eens zo machtige leger zag stierf hij door de schok In 1018 gaf het Bulgaarse Rijk zich over waarna het werd ingelijfd bij het Byzantijnse Rijk Met deze verbazingwekkende overwinning herstelde het rijk de grens aan de Donau die niet meer in Byzantijnse handen was geweest sinds keizer Herakleios In die tijd kregen de Byzantijnen er ook een nieuwe bondgenoot bij in het nieuwe rijk der Varjagen te Kiev vanwaar de keizer een belangrijk huurlingenleger de beroemde Varangische Garde ontving in ruil voor het huwelijk tussen de zus van Basileios Anna en Vladimir van Kiev Gedurende deze periode was de Byzantijnse prinses Theophanu de vrouw van keizer Otto II regentes van het Heilige Roomse Rijk waardoor de Byzantijnse cultuur naar het westen verspreid kon worden Triomf Het Rijk strekte zich nu uit van Armenië in het oosten tot Calabrië Zuid-Italië in het westen Veel successen waren behaald van de verovering van Bulgarije en de annexatie van delen van Georgië en Armenië tot de totale vernietiging van een Egyptisch leger voor de poorten van Antiochië Maar zelfs deze overwinningen waren niet genoeg; Basileios achtte de bezetting van Sicilië door de Arabieren een schande Hij had dan ook een herovering gepland van het eiland dat 300 jaar in het bezit was geweest van het Rijk van ongeveer 550 tot 900 maar zijn dood in 1025 maakte een einde aan dit project De 11e eeuw was ook zeer belangrijk vanwege ontwikkelingen op religieus gebied In 1054 bereikte de relatie tussen het Grieks sprekende oosten en het Latijn sprekende westen een dieptepunt Toen drie afgevaardigden van de paus een bul van excommunicatie op het altaar van de Hagia Sophia plaatsten was dit Oosters Schisma naast een formele scheiding van instituten ook een culminatie van een eeuwenlange verwijdering tussen oost en west Hoewel de splitsing vooral ging over religieuze doctrines zo weigerde het oosten de filioque-doctrine te erkennen waren er al eeuwen problemen over bestuur en politiek geweest De formele scheiding van de Byzantijnse Orthodoxe Kerk en de Westerse Rooms-katholieke Kerk zou grote gevolgen hebben voor de toekomst van Byzantium Crisis en fragmentatie Byzantium belandde al snel in een moeilijke periode wat voor een belangrijk deel werd veroorzaakt door het ondermijnen van het thematasysteem en het verwaarlozen van het leger Nikephoros II Johannes I en Basileios II hadden de militaire divisies τάγμα tagmata bataljons omgevormd van een defensief ingesteld burgerleger met een snel reactievermogen tot een beroepsleger dat vooral uit huurlingen bestond Huurlingen waren echter duur en toen de dreiging van een invasie in de 10e eeuw afnam nam ook de behoefte van grote garnizoenen en dure fortificaties af Basileios II had een goedgevulde schatkist achtergelaten maar zijn opvolging verwaarloosd Geen van zijn directe opvolgers had enig militair of politiek talent en het bestuur van het Rijk kwam meer en meer in handen van de ambtenarij Pogingen om de Byzantijnse economie uit het slop te trekken mislukten en zorgden alleen maar voor een hogere inflatie en een zwakkere munt Het leger werd nu als een onnodige onkostenpost en een politieke bedreiging gezien Er werden dan ook steeds meer buitenlandse huurlingen op contractbasis aangenomen Tegelijkertijd werd het Rijk geconfronteerd met nieuwe ambitieuze vijanden In de Zuid-Italiaanse provincies kregen de Byzantijnen te maken met de Normandiërs die daar in het begin van de 11e eeuw voet aan wal zetten De gecombineerde troepenmacht van Melus van Bari een Lombardische edelman die zich een eigen rijk trachtte te verwerven en de Normandiërs werd verslagen in de slag bij Cannae in 1018 en twee decennia later zond Michaël IV een expeditie uit om Sicilië op de Arabieren te heroveren Hoewel de expeditie aanvankelijk een succes was werd Sicilië niet heroverd vooral vanwege het feit dat Georgios Maniakes de commandant van de Byzantijnse troepen werd teruggeroepen omdat hij zich al te ambitieus toonde Doordat het conflict tussen Byzantium en Rome dat zou eindigen in het Oosters Schisma in 1054 zich in die tijd voortsleepte konden de Normandiërs langzaam maar zeker steeds verder in Byzantijns Italië oprukken In Klein-Azië zou zich echter de grootste ramp voordoen De Seltsjoeken waren voor het eerst in 1065 en 1067 de Byzantijnse grens in Armenië overgestoken Deze noodtoestand gaf vrij baan aan de militaire aristocratie in Anatolië om in 1068 een van hen Romanos IV tot keizer te kiezen In de zomer van 1071 ondernam Romanos een enorme campagne in het oosten tegen de Seltsjoeken Bij Manzikert werd Romanos verrassend verslagen door Alp Arslan en tevens door hem gevangengenomen Alp Arslan behandelde hem echter met respect en legde geen strenge eisen aan de Byzantijnen op In Constantinopel vond in die periode een coup plaats ten gunste van Michaël VII Doukas die al snel verzet op stuitte van Nikephoros Bryennios en Nikephoros Botaneiates Rond 1081 hadden de Seltsjoeken vrijwel heel Anatolië in handen van Armenië in het oosten tot Bithynië in het westen waarna zij hun hoofdstad stichtten in Nicea De Komnenen en de Kruisvaarders Alexios I en de Eerste Kruistocht Na de ramp van Manzikert herstelde het Byzantijnse Rijk zich gedeeltelijk door de inzet van de Komnenen De eerste keizer in deze dynastie was Isaäk I 1057-1059 en de tweede Alexios I Meteen in het begin van zijn regeerperiode moest Alexios het hoofd bieden aan een massale inval van de Normandiërs geleid door Robert Guiscard en zijn zoon Bohemund I de Guiscard die Dyrrhachium en Korfoe veroverde en zelfs het beleg opsloeg voor Larissa in Thessalië Door de dood van Robert in 1085 verdween het Normandische probleem voor de Byzantijnen tijdelijk naar de achtergrond Het jaar daarop stierf de Seltsjoekse sultan en viel het sultanaat uiteen als gevolg van onderlinge rivaliteit In 1088 vroeg en kreeg Alexios militaire steun van Robrecht I de Fries Graaf van Vlaanderen in de vorm van 500 ridders; hun diensten als huurling werden door de Byzantijnen zeer op prijs gesteld Alexios wist de Petsjenegen te verslaan door ze te verrassen en compleet weg te vagen in de Slag bij Levounion op 28 april 1091 Nu de stabiliteit in het westen was teruggekeerd kon Alexios zijn aandacht richten op de economische problemen en de verzwakte verdediging van het Rijk Hij had echter nog niet genoeg manschappen om de verloren gebieden in Anatolië te heroveren en op te rukken tegen de Seltsjoeken Op de Synode van Piacenza in 1095 spraken de afgevaardigden van Alexios met Paus Urbanus II over de moeilijke omstandigheden van de christenen in het oosten en zeiden dat zonder de hulp van het Westen ze onder moslimheerschappij zouden moeten blijven lijden Urbanus zag hierin de mogelijkheid om zowel de macht van West-Europa te vergroten als de pauselijke invloedssfeer uit te breiden Op 27 november 1095 riep Urbanus de Synode van Clermont bijeen en vroeg alle aanwezigen om het Kruis op te pakken en op een gewapende pelgrimstocht te gaan om Jeruzalem en het Oosten te heroveren voor het Christendom De reactie in West-Europa was overweldigend Alexios had gerekend op hulp in de vorm van Westerse huurlingen van het kaliber van de 500 Vlaamse ridders reeds in zijn dienst maar was totaal onvoorbereid op de immense en ongedisciplineerde stoet die al snel de Byzantijnse grenzen bereikte Alexios werd er bepaald niet geruster op toen hij vernam dat vier van de acht leiders van de kruistocht Normandiërs waren waaronder ook Bohemund Maar aangezien de kruistocht door Constantinopel moest trekken kon de keizer in ieder geval enige invloed uitoefenen Hij verplichtte de leiders te zweren dat ze alle steden en gebieden die ze op de Turken zouden veroveren op hun weg naar het Heilige Land terug zouden geven aan de Byzantijnen In ruil daarvoor verstrekte hij gidsen en een militair escort Alexios slaagde erin om enkele belangrijke steden en eilanden en feitelijk een groot deel van West-Anatolië terug te krijgen Desalniettemin waren de kruisvaarders van mening dat hun belofte niet meer gold omdat Alexios hen niet had geholpen tijdens het beleg van Antiochië in feite was hij wel degelijk richting Antiochië vertrokken maar hij werd door Stefanus II van Blois ervan overtuigd dat het beleg al gefaald had en hij daarom maar beter om kon keren Bohemund die zichzelf tot Vorst van Antiochië had uitgeroepen begon zelfs een oorlog tegen de Byzantijnen Maar in 1108 stemde hij uiteindelijk met het Verdrag van Devol in en werd daarmee een vazal van Alexios Hiermee was de Normandische dreiging voorlopig van de baan Alexios hervormde het leger en de marine maar wist dit alleen te realiseren door de goudwaarde terug te brengen tot een derde van de oorspronkelijke waarde en door extra belastingen te heffen Het aanbod van soldaten van eigen bodem was zo goed als gestopt met het verdwijnen van hun militaire vestingen Alexios koos voor een alternatieve bron van inheemse soldaten door landgoederen pronoia te schenken in ruil voor militaire verplichtingen Ook trachtte hij kerkelijke landgoederen rendabeler te maken door het beheer ervan te schenken aan leken Johannes II Manuel I en de Tweede Kruistocht Alexios zoon Johannes II Komnenos volgde zijn vader in 1118 op en zou tot 1143 aan de macht blijven Johannes was een vrome en gedreven keizer die koste wat kost de schade van de slag bij Manzikert ongedaan wilde maken Johannes werd geroemd om zijn vroomheid en zijn opvallend milde en rechtvaardige regime en was een uitzonderlijk voorbeeld van een moreel hoogstaande heerser in een tijd dat wreedheid de norm was Om deze reden is hij wel eens de Byzantijnse Marcus Aurelius genoemd Gedurende zijn 25-jarige heerschappij sloot Johannes in het Westen een verbond met het Heilige Roomse Rijk wist hij de Petsjenegen definitief te verslaan in de slag bij Beroia en leidde hij persoonlijk vele campagnes tegen de Turken in Anatolië Door Johannes campagnes verschoof het machtsevenwicht in het Oosten fundamenteel doordat hij de Turken in de verdediging drong en talrijke steden vestingen en dorpen over het hele schiereiland heroverde Hij wist de Hongaren en Serviërs gedurende de jaren twintig van de 12e eeuw tot staan te brengen en in 1130 trok hij samen met keizer Lotharius III van het Heilige Roomse Rijk op tegen de Normandische koning Rogier II van Sicilië Tijdens het laatste deel van zijn regering richtte Johannes zich op het Oosten en wist de Danisjmenden van Melitene te verslaan en heroverde geheel Cilicië terwijl hij Raymond van Poitiers prins van Antiochië dwong de Byzantijnse suzereiniteit te erkennen In een poging om zijn rol als leider in de christelijke wereld te demonstreren trok Johannes richting het Heilige Land aan het hoofd van een gecombineerde troepenmacht van Byzantijnen en kruisvaarders Ondanks zijn grote fanatisme werden Johannes' dromen de bodem ingeslagen door de verraderlijkheid van de kruisvaarders In 1142 keerde Johannes terug om zijn recht op Antiochië op te eisen maar hij stierf in de lente van 1143 als gevolg van een jachtongeluk Raymond viel Cilicië binnen maar hij werd verslagen en gedwongen om in Constantinopel genade te vragen aan de nieuwe keizer Johannes had zijn vierde zoon Manuel I Komnenos als opvolger aangewezen Manuel begon een agressieve campagne tegen zijn buren in zowel het oosten als het westen In Palestina sloot hij een bondgenootschap met het Koninkrijk Jeruzalem en zond een grote vloot om deel te nemen aan de invasie van Egypte dat door de Fatimiden werd geregeerd Manuel versterkte zijn positie als soeverein over de Kruisvaardersstaten met zijn hegemonie over Antiochië en Jeruzalem die werd vastgesteld in een overeenkomst met Reinoud van Châtillon prins van Antiochië en Amalrik I koning van Jeruzalem In een poging om de Byzantijnse macht over de havensteden in het zuiden van Italië te herstellen zond hij in 1155 een expeditie uit maar door interne problemen werd dit doel niet bereikt Ondanks deze militaire tegenslag wisten Manuels legers met succes in 1167 het Koninkrijk Hongarije binnen te vallen en versloegen zij de Hongaren in de slag bij Sirmium Rond 1168 had Manuel bijna de gehele oostelijke Adriatische kust in handen Manuel sloot verscheidene pacten met de Paus en christelijke koninkrijken in het Westen en wist met succes de enorme troepenmacht van de Tweede Kruistocht door zijn land te begeleiden Hoewel een blijvende alliantie tussen de Paus en de Byzantijnen door onoverkomelijke meningsverschillen een onhaalbare zaak was was Paus Innocentius III onmiskenbaar positief over Manuel toen hij tegen Alexios III zei dat hij zijn gedenkwaardige voorganger zou moeten imiteren In het oosten kreeg Manuel in 1176 echter een flinke nederlaag te verwerken in de slag bij Myriokephalon tegen de Turken De verliezen werden echter snel hersteld en het jaar erop wisten de troepen van Manuel de Turken een nederlaag toe te brengen Johannes Vatatzes die door de keizer naar het oosten was gezonden om de Turkse invasie tot staan te brengen bracht niet alleen troepen mee vanuit de hoofdstad maar wist onderweg zijn leger flink uit te breiden; een teken dat het Byzantijnse leger nog steeds sterk was en dat het defensieve programma in het westen van Anatolië nog steeds succesvol was Heropleving in de 12e eeuw Johannes en Manuel voerden een actieve militaire politiek en gaven aanzienlijke bedragen uit aan belegeringen en stadsversterkingen; grootschalige fortificaties stonden centraal in hun militaire beleid Ondanks de nederlaag bij Myriokephalon resulteerde het beleid van Alexios Johannes en Manuel in aanzienlijke gebiedsuitbreidingen en stabiele grenzen in Anatolië en de Balkan Van ongeveer 1081 tot 1180 wist het Komneense leger de veiligheid van het rijk in stand te houden waardoor de Byzantijnse beschaving kon opbloeien Dit stelde de westelijke provincies in staat om een economische wederopstanding te bereiken die tot het einde van de eeuw zou doorzetten Men beweert dat Byzantium tijdens de Komnenen sinds de tijd van de Perzische invasies in de 7e eeuw nooit meer zo welvarend was geweest Gedurende de 12e eeuw groeide de bevolking en een grote hoeveelheid grondgebied werd in landbouwgrond omgezet Archeologisch materiaal uit zowel Europa als Anatolië toont aan dat de steden aanzienlijk uitbreidden en dat nieuwe plaatsen werden gesticht Ook de handel bloeide zo openden Venetië Genua en andere steden hun Aegeïsche havens voor de Byzantijnse handel vervoerden ze goederen van de Kruisvaarderstaten en Egypte naar het westen en handelden via Constantinopel met het Byzantijnse Rijk Op artistiek terrein was er een wederopstanding van de mozaïek en regionale scholen in architectuur begonnen verschillende stijlen te ontwikkelen die door vele culturen werden beïnvloed Gedurende de 12e eeuw verschaften de Byzantijnen een voorbeeld van vroeg humanisme als een wedergeboorte van interesse in klassieke auteurs In de werken van Eustathius van Thessaloniki komt het Byzantijns humanisme het nadrukkelijkst tot uiting Verval en versnippering Dynastie der Angeloi en de Derde Kruistocht {| class"toccolours" style"float right; margin-left 1em; margin-right 2em; font-size 85%; backgroundc6dbf7; colorblack; width30em; max-width 40%;" cellspacing"5" | style"text-align left;" | Wat voor een brief dan ook aan de Keizer Alexios III werd voorgelegd voor zijn handtekening hij tekende onmiddellijk; het maakte niet uit of de brief een betekenisloze brij van woorden was of dat de smekeling dringend verzocht dat hij over land mocht zeilen of de zee omploegen of dat bergen naar het midden van de zee verplaatst zouden moeten worden of zoals een verhaal vertelt dat Athos op de top van de Olympus gezet moest worden |- | style"text-align left;" | ''Nicetas Choniates |}Na de dood van Manuel op 24 september 1180 kwam zijn elfjarige zoontje Alexios II Komnenos op de troon Hoewel hij zeer onbekwaam was was het vooral vanwege het regentschap van zijn moeder Maria van Antiochië en haar Frankische afkomst dat zijn regeerperiode zeer impopulair was Uiteindelijk zou Andronikos I Komnenos een kleinzoon van Alexios I een opstand leiden tegen zijn jongere familielid Door gebruik te maken van zijn knappe uiterlijk en zijn immense populariteit bij het leger kon hij in augustus 1182 richting Constantinopel marcheren waar hij vervolgens de Latijnen afslachtte Nadat hij zijn potentiële rivalen uit de weg had geruimd liet hij zich tot medekeizer kronen in september 1183 vermoordde Alexios II en nam zelfs zijn twaalfjarige vrouw Agnes van Frankrijk voor zichzelf Deze onorthodoxe opvolging verzwakte de dynastieke continuïteit en solidariteit die de basis vormden voor de macht van de Byzantijnse staat De nieuwe keizer was een man van enorme tegenstrijdigheden knap en welbespraakt maar ook bekend om zijn uitspattingen Energiek bekwaam en vastberaden als hij was werd Andronikos als een echte Komneen beschouwd Hij was echter ook in staat tot angstaanjagende gewelddadigheden en wreedheden Andronikos begon zijn heerschappij goed; vooral de maatregelen die hij trof om de regering te hervormen worden door historici geroemd Andronikos was vastbesloten om de corruptie uit te roeien De verkoop van ambten stopte; de selectie werd gebaseerd op verdiensten in plaats van vriendjespolitiek en ambtenaren ontvingen voortaan een redelijk honorarium om de verleiding tot omkoping terug te dringen In de provincies zorgden deze hervormingen voor snelle en opvallende verbeteringen Andronikos pogingen om belastinginners en andere ambtenaren van het rijk die de bevolking onderdrukten in toom te houden verlichtte het lot van de mensen Zijn pogingen om de macht van de adelstand aan te pakken verliepen echter moeizamer De aristocraten waren woedend over zijn beleid en of dat nog niet genoeg was werd Andronikos steeds onvoorspelbaarder Zo werden executies en geweld steeds normaler en zijn heerschappij veranderde in een nachtmerrie Het lijkt er zelfs op dat hij de hele aristocratie wilde wegvagen Doordat de keizer steeds gewelddadigere maatregelen trof om heerschappij te consolideren mondde de strijd tegen de aristocratie uit in een ware slachting Ondanks zijn militaire achtergrond wist Andronikos niet veel te bereiken tegen Isaäk Komnenos die Cyprus had ingenomen Béla III van Hongarije die de Kroatische gebieden wist te veroveren en Stefan Nemanja die de onafhankelijkheid van Servië uitriep Deze problemen vielen echter allemaal in het niet vergeleken met de invasie van Willem II van Sicilië die met 300 schepen en 80000 manschappen in 1185 de Byzantijnen aanviel Andronikos bracht een kleine vloot van 100 schepen op de been om de hoofdstad te verdedigen maar voor de rest kon de bevolking hem vrij weinig schelen Hij werd uiteindelijk door Isaäk II Angelos die een keizerlijke aanslag op zijn leven had overleefd van de troon gestoten toen Isaäk II naar de Hagia Sophia optrok met de hulp van het volk de macht overnam en Andronikos vermoordde Het bewind van Isaäk II en nog meer dat van zijn broer Alexios III zorgde voor een verdere ineenstorting van wat nog over was van de gecentraliseerde macht van de Byzantijnse overheid en de verdedigingswerken in het rijk Hoewel de Normandiërs nog wel uit Griekenland werden verdreven begonnen de Bulgaren in 1186 een opstand die zou leiden tot het Tweede Bulgaarse Rijk Het wanbeleid tijdens de Derde Kruistocht toonde duidelijk de Byzantijnse zwakte onder de Angeloi aan Toen Richard Leeuwenhart Cyprus veroverde op Isaäk Komnenos weigerde hij het eiland terug te geven aan het Byzantijnse Rijk En toen keizer Frederik I Barbarossa Iconium veroverde nam Isaäk geen enkel initiatief Het beleid van de Angeloi werd gekarakteriseerd door de verkwisting van belastinggeld en een slecht fiscaal beheer De Byzantijnse macht was aanzienlijk afgenomen en het groeiende machtsvacuüm in het hart van het rijk zorgde voor het langzaam uiteenvallen van het rijk Er zijn aanwijzingen dat enkele Komneense opvolgers al vóór 1204 een semi-onafhankelijke staat hadden opgezet in Trebizonde Volgens Alexander Vasiliev de dynastie der Angeloi hoewel Grieks in origine versnelde de achteruitgang van het rijk al verzwakt van buiten en onverenigd van binnen De Vierde Kruistocht In 1198 riep Paus Innocentius III zijn onderdanen door middel van legaten en encyclieken op tot een nieuwe kruistocht Het doel was om Ajjoebidisch Egypte te veroveren dat nu het centrum van de islamitische macht in de Levant was Het kruisvaardersleger dat in de zomer van 1202 in Venetië arriveerde was kleiner dan waar op was gerekend en daarnaast was er niet genoeg geld om de Venetiaanse reders te kunnen betalen die de kruisvaarders naar Egypte zouden verschepen De Venetiaanse Doge Enrico Dandolo had echter andere belangen dan de paus en de kruisvaarders omdat commercieel gezien Egypte voor veel inkomsten zorgde voor Venetië De kruisvaarders stemden ermee in om in plaats van de achterstallige betalingen te doen de Venetianen te hulp te schieten met de inname van de christelijke havenstad Zara een vazalstad van Venetië die in opstand was gekomen en zichzelf in 1186 onder Hongaarse protectie had geplaatst De stad viel na een kort beleg in november 1202 Paus Innocentius die van het plan op de hoogte was maar wiens veto was genegeerd wilde de kruistocht niet in gevaar brengen en schonk absolutie aan de kruisvaarders maar niet aan de Venetianen Na de dood van Theobald III van Champagne kwam het leiderschap van de kruistocht in de handen van Bonifatius I van Monferrato een vriend van de Hohenstaufen Filips van Zwaben Zowel Bonifatius als Filips was in de Byzantijnse keizerlijke familie getrouwd Filips' zwager Alexios Angelos was zelfs Europa rondgetrokken om hulp te zoeken en had contact gelegd met de kruisvaarders Alexios bood aan om de Oosters-orthodoxe Kerk met Rome te herenigen en de kruistocht te financieren met 200000 zilveren marken en alle goederen die nodig waren om in Egypte te komen Innocentius was op de hoogte van plannen om de kruistocht naar Constantinopel te verplaatsen en verbood een aanval op de stad maar de Pauselijke brief kwam te laat want de vloot had Zara al verlaten Alexios III had geen voorbereidingen getroffen om de stad te verdedigen en de Venetiaanse vloot kon de wateren rond Constantinopel op 24 juni 1203 dan ook zonder veel verzet binnenvaren {| class"toccolours" style"float left; margin-left 1em; margin-right 15em; font-size 85%; backgroundc6dbf7; colorblack; width25em; max-width 40%;" cellspacing"5" | style"text-align left;" |Geen van jullie zou het aldus moeten wagen om aan te nemen dat het is toegestaan om het land der Grieken te nemen en te plunderen zelfs al zijn zij ongehoorzaam aan de Heilige Stoel of op de grond van het feit dat dat de keizer van Constantinopel zijn broer heeft afgezet en zelfs verblind en de keizerlijke troon voor zichzelf heeft genomen En zelfs omdat deze zelfde keizer en de mannen onder zijn heerschappij hebben gezondigd zowel in deze als andere zaken is het niet aan jullie hun fouten te veroordelen noch hebben jullie het teken van het kruis aangenomen om deze inbreuk te bestraffen; echter jullie hebben jezelf de plicht opgelegd de beledigingen aan het kruis te wreken |- | style"text-align left;" | Innocentius III aan Bonifatius I van Monferrato Boudewijn I van Constantinopel en Lodewijk van Champagne Ferentino 20 juni 1203 |} Toen Alexios IV in november 1203 aankondigde dat hij zijn beloften niet kon nakomen omdat het rijk geen geld meer had hij was erin geslaagd ongeveer de helft van de beloofde 200000 zilveren marken te betalen maar hij kon zijn belofte om de huur van de Venetiaanse vloot te betalen niet nakomen verklaarden de kruisvaarders hem de oorlog Ondertussen groeide de interne weerstand tegen Alexios IV en op 25 januari 1204 doodde een van zijn hovelingen Alexios Doukas hem en besteeg de troon als Alexios V; Isaäk stierf vlak daarna waarschijnlijk een natuurlijke dood De kruisvaarders en de Venetianen waren woedend over de moord op hun medestrijder en ze bereidden de aanval op de Byzantijnse hoofdstad voor Ze besloten dat twaalf kiesmannen zes Venetianen en zes kruisvaarders een Latijnse keizer moesten kiezen De stad werd uiteindelijk op 13 april 1204 ingenomen Constantinopel werd drie dagen lang geplunderd vele vrouwen verkracht en iedereen die zich hiertegen verzette of gewoon in de weg liep afgeslacht Vele onbetaalbare iconen relikwieën en andere objecten doken later in West-Europa op de meeste in Venetië Volgens Choniates werd zelfs een prostituee op de troon van de patriarch gezet Toen Innocentius III over het gedrag van de kruisvaarders hoorde verketterde hij ze in duidelijke taal Maar de situatie lag buiten zijn macht vooral nadat zijn legaat op eigen initiatief de kruisvaarders van hun eed om naar het Heilige Land te gaan had ontslagen Toen de orde was hersteld kozen de kruisvaarders en Venetianen een nieuwe keizer hun leider Boudewijn van Vlaanderen Niet alle voormalige Byzantijnse gebieden kwamen echter onder deze Latijnse keizer zo bleven de Byzantijnen in Nicea Trebizonde en Epirus aan de macht Ondergang Het rijk in ballingschap Na de plundering van Constantinopel in 1204 door de Latijnse kruisvaarders werden drie erfgenamen van Byzantijnse Rijk gesticht het Keizerrijk Nicea het Keizerrijk Trebizonde en het Despotaat Epirus Epirus en Nicea stonden vanwege hun nabijheid er het beste voor om Constantinopel te heroveren Het Niceaanse rijk moest de eerste paar decennia echter een zware strijd leveren om te kunnen overleven en halverwege de 13e eeuw was een groot deel van Zuid-Anatolië verloren gegaan De verzwakking van het sultanaat Rûm na de Mongoolse invasie van 1242-1243 zorgde voor een versplintering in Anatolië waar veel Beyliks en ghazi's hun eigen vorstendommen stichtten waardoor de Byzantijnse macht in Anatolië verder afnam Uiteindelijk zou een van de Beys Osman I een rijk opzetten dat Byzantium voorgoed zou overmeesteren De Mongoolse invasie zorgde er echter ook voor dat Nicea tijdelijk was verlost van aanvallen van de Seltsjoeken waardoor het zijn middelen in kon zetten tegen het Latijnse Keizerrijk en het rivaliserende Epirus in het noorden Herovering van Constantinopel Het Keizerrijk Nicea gesticht door de dynastie der Laskariden slaagde erin Constantinopel in juli 1261 te heroveren en Epirus te verslaan Dit leidde tot een kortdurende wederopstanding van de Byzantijnen onder Michaël VIII maar het door oorlog geplaagde rijk was slecht opgewassen tegen zijn omringende vijanden Om zijn campagnes tegen de Latijnen te kunnen voortzetten haalde Michaël troepen uit Anatolië en legde de bevolking zeer hoge belastingen op die op veel weerstand stuitten Gigantische bouwprojecten werden gestart om de schade van de Vierde Kruistocht te repareren maar geen van deze initiatieven droeg bij aan de veiligheid van de boeren in Anatolië die regelmatig te maken kregen met plundertochten van ghazi's In plaats van zijn bezittingen in Anatolië veilig te stellen koos Michaël ervoor om zijn Rijk uit te breiden wat slechts een tijdelijk succes bleek Om een nieuwe plundering van de hoofdstad door de Latijnen te voorkomen dwong hij de Orthodoxe Kerk zich te onderschikken aan Rome wederom slechts een tijdelijke oplossing die kwaad bloed zette bij het volk De inzet van Andronikos II en diens kleinzoon Andronikos III waren de laatste serieuze pogingen om Byzantium in zijn oude glorie te herstellen Het gebruik van huurlingen door Andronikos II zou echter vaak juist tegen hem werken waaronder de Catalaanse Compagnie die het platteland ruïneerde Rond 1390 viel Philadelphia de laatste Byzantijnse vesting in Anatolië in de handen van de Turken Een andere grote hinderpaal om het rijk weer te kunnen herstellen was dat de handelsroutes waar Byzantium eeuwenlang zijn inkomsten voor een groot deel vandaan haalde sinds het kortstondige Latijnse keizerrijk beheerst werden door Genua en Venetië Deze rivalen van de Byzantijnen controleerden nu de belangrijkste havens in de Middellandse en Zwarte zee die voorheen onder Byzantijns gezag stonden Dit betekende een aanzienlijke vermindering van belastinginkomsten Aldus kon Byzantium niet meer rekenen op onder andere duurbetaalde huurlingen om de strijdkrachten op peil te houden In de 14e eeuw werd het rijk ook nog eens door burgeroorlog geteisterd aangezien de opvolger van Andronikos III veel te jong was en de rivaliteit tussen diens regenten het rijk nog verder verscheurde De provincies in Azië werden uiteindelijk alle aan de Turken verloren terwijl de Serviërs en Bulgaren de overgebleven gebieden in Europa veroverden Een tijd lang overleefde het rijk alleen maar omdat de Turken van Anatolië simpelweg te verdeeld waren om aan te kunnen vallen Onder Osman I werden de Turken echter verenigd in het nieuwe Ottomaanse Rijk dat de Byzantijnen slechts een handvol havensteden liet De situatie werd nog slechter toen Byzantium werd getroffen door een aardbeving bij Gallipoli in 1354 waardoor het fort aldaar werd vernietigd en de Turken de dag daarop Europa in konden trekken Tegen de tijd dat de Byzantijnse burgeroorlog was afgelopen hadden de Ottomanen de Serviërs overwonnen en tot vazal gemaakt Na de Slag op het Merelveld heersten de Ottomanen over het grootste gedeelte van de Balkan De Keizers vroegen het westen om hulp maar de Paus wilde er alleen over nadenken wanneer de Oosters-Orthodoxe Kerk weer zou worden samengevoegd met de Katholieke Kerk De Kerkhereniging werd overwogen en keizer Johannes V bekeerde zich ook daadwerkelijk tot het Katholicisme maar de orthodoxe bevolking en geestelijkheid wilden niets van de Romeinse overheersing en de Latijnse liturgie weten Een aantal westerse huurlingen arriveerden om de Christelijke verdediging van Constantinopel te ondersteunen maar de meeste westerse heersers hadden hun eigen problemen en deden niets terwijl de Ottomanen stukje bij beetje de laatste Byzantijnse gebieden innamen Door het uitblijven van buitenlandse hulp en de voortdurende interne Griekse verdeeldheid werd het Byzantijnse Rijk eigenlijk niet meer dan een vazal van de Ottomanen De elite van Constantinopel zag in de laatste eeuwen het verval steeds meer om zich heen grijpen en veel Byzantijnse kooplieden maar ook intellectuelen handwerkslieden en kunstenaars vertrokken uit de stad naar welvarender oorden zoals Italië Constantinopel werd hierdoor langzamerhand steeds meer ontvolkt en verwaarloosd De populatie van de stad was zo ernstig teruggevallen dat de stad tegen het einde van het Rijk niet meer was dan een paar losse dorpjes gescheiden door velden Op 2 april 1453 begon de sultan met 80000 man het beleg van de stad Ondanks een verwoede poging om de stad te behouden werden de ver in de minderheid zijnde christelijke troepen ongeveer 7000 waarvan 2000 buitenlandse huurlingen verslagen en viel Constantinopel na een beleg van twee maanden op 29 mei 1453 De laatste Byzantijnse keizer Constantijn XI werd voor het laatst gezien toen hij zijn keizerlijke mantel afwierp en zich in de strijd wierp nadat de muren van zijn stad waren ingenomen Nasleep Mehmet II ging verder met het veroveren van de laatste Griekse ministaten en zo vielen in 1460 Mystras en in 1461 Trebizonde De neef van de laatste keizer Constantijn XI Andreas Palaeologus had de nu symbolische titel van Byzantijns Keizer geërfd en gebruikte deze van 1465 tot zijn dood in 1503 Tegen het einde van de 15e eeuw had het Ottomaanse Rijk een stevige greep op Anatolië en de Balkan gekregen Mehmet II voerde naast titels als kalief en sultan ook die van Romeins keizer en ook zijn opvolgers zagen zichzelf tot de val van de Ottomanen in het begin van de 20e eeuw als de werkelijke opvolgers van het Byzantijnse Rijk Ondertussen hadden de Donauvorstendommen veel orthodoxe vluchtelingen opgevangen waaronder ook leden van de Byzantijnse adel Vlak voor zijn dood had Ivan III groothertog van Moskou de titel van beschermheer van de Orthodoxe Kerk aangenomen Hij was met de zus van Andreas Sophia Palaeologus getrouwd wier kleinzoon Ivan IV de eerste tsaar van Rusland zou worden Hun opvolgers hingen de idee aan dat Moskou de echte opvolger was van Rome en Constantinopel Het idee dat het Russische keizerrijk het Derde Rome was werd in leven gehouden tot de Russische Revolutie van 1917 Cultuur Economie De Byzantijnse economie was eeuwenlang een van de meest geavanceerde in Europa en het Middellandse Zeegebied Vooral Europa kon tot in de late middeleeuwen bij lange na niet tippen aan de economische macht van de Byzantijnen Constantinopel was een belangrijke schakel in het handelsnetwerk dat zich in verschillende periodes uitstrekte over bijna heel Eurazië en Noord-Afrika niet in het minst doordat de stad het westelijke scharnierpunt was in de zijderoute Er wordt door sommige wetenschappers wel betoogd dat tot de komst van de Arabieren in de 7e eeuw het Rijk de grootste en machtigste economie ter wereld had De veroveringen van de Arabieren zorgden echter voor een ommekeer en luidden een periode van achteruitgang en stagnatie in De hervormingen van Constantijn V rond 765 waren het begin van een herstel dat tot 1204 duurde Een van de grondvesten van de Byzantijnse economie was de handel Textiel moet veruit het belangrijkste exportproduct zijn geweest; zijde werd zeker vanuit Egypte geïmporteerd en werd onder andere naar Bulgarije en het Westen geëxporteerd De staat had de volledige controle over de binnenlandse maar ook de buitenlandse handel en behield zijn monopolie op het uitgeven van munten De regering had de formele controle over de rentepercentages en reguleerde de gildes en corporaties De keizer en zijn regering grepen in bij crises om de bevoorrading van de hoofdstad veilig te stellen en de prijs van graan laag te houden De regering hief ook vaak belasting op winsten en bracht het terug in circulatie door middel van salarissen van ambtenaren of in de vorm van publieke werken Van de 10e tot en met de 12e eeuw werd het Byzantijnse Rijk terecht geassocieerd met grote luxe en de talloze handelaars en andere reizigers uit de hele bekende wereld die in die eeuwen Constantinopel aandeden waren overdonderd na het zien van de rijkdommen in de hoofdstad Dit alles veranderde na de komst van de Vierde Kruistocht die een economische ramp was De hoofdstad werd niet alleen grondig geplunderd maar de Venetianen en Genuezen namen ook de handelsroutes over in de Middellandse en Zwarte zee die ze consolideerden tijdens de periode van het Latijnse keizerrijk De byzantijnen slaagden er niet meer in na de herovering van Constantinopel deze voorheen vitale slagaders van de Byzantijnse economie te controleren De Paleologen deden wel pogingen de overige economie te stimuleren maar het Rijk kon geen volledige controle meer krijgen over de buitenlandse noch de binnenlandse economische mechanismen Geleidelijk verloor het zijn invloed op de handel de prijsmechanismen en de uitvoer van edelmetalen en volgens sommigen zelfs de muntslag Wetenschap geneeskunde en rechtspraak De geschriften uit de Klassieke oudheid werden in Byzantium constant bestudeerd Dat is ook de reden dat de Byzantijnse wetenschap gedurende haar hele bestaan nauw verbonden was met de klassieke filosofie en metafysica Hoewel de Byzantijnen een enkele keer een belangrijke doorbraak behaalden in de wetenschap of meer praktische disciplines als de architectuur de constructie van de Hagia Sophia of in militaire techniek bv het beroemde Grieks vuur een vroeg soort vlammenwerper wisten Byzantijnse geleerden na de 6e eeuw maar weinig nieuwe ontdekkingen te doen in termen van het ontwikkelen van nieuwe theorieën of het uitbreiden van de ideeën van klassieke auteurs Gedurende deze periode werden astronomie en wiskunde onderwezen in leerscholen in Constantinopel en in andere grotere Byzantijnse steden zoals Trebizonde; geneeskunde trok echter de aandacht van de meeste geleerden Weinig bekend is dat Constantinopel al sinds 425 een vroege vorm van een universiteit had de zogenaamde universiteit van Constantinopel Deze universiteit was hierdoor bijna 600 jaar ouder dan de eerste universiteiten in Italië Ze was officieel gesticht door Theodosius II en hij en zijn opvolgers zorgden voor financiële ondersteuning tot in de 15e eeuw Constantinopel viel Volgens enkele vage verhalen van middeleeuwse Griekse chroniqueurs zou in deze universiteit en bijbehorende bibliotheek een aanzienlijk deel van de bibliotheek van Alexandrie bewaard zijn gebleven In het rechtswezen waren het de hervormingen van Justinianus I bekend als de Codex Justinianus die een duidelijk effect hadden op de rechtsgeleerdheid in geheel Europa De latere Ecloga van Leo III beïnvloedde het ontstaan van rechtsinstituten vooral in de Slavische wereld In de laatste eeuwen van het rijk waren het Byzantijnse geleerden die persoonlijk en via geschriften oud Griekse grammaticale en literaire studies naar Italië brachten Religie Volgens Joseph Raya zijn de Byzantijnse cultuur en de Orthodoxe precies dezelfde Het overleven van het Rijk in het oosten zorgde ervoor dat de keizer een belangrijke rol speelde in de Kerk De Byzantijnse staat had vanuit vroeger de administratieve en financiële macht over religieuze bezigheden meegekregen en behield deze ook bij de Christelijke Kerk De Byzantijnse gedachte dat de keizer een boodschapper van Jezus was werd de wereld in gestuurd door Eusebius van Caesarea De rol van de keizer was vooral het overbrengen van het christendom op heidenen en het zorgen voor de administratie en financiën van de religie De keizerlijke rol werd echter nooit via wetten vastgelegd Met de neergang van Rome en de verdeeldheid in de andere oostelijke patriarchaten werd de Kerk van Constantinopel van de 6e tot en met de 11e eeuw het allerrijkste en had ze de meeste invloed van allemaal Zelfs toen het Rijk bijna was verwoest had de Kerk nog nooit zoveel invloed gehad zowel binnen als buiten de keizerlijke grenzen Zoals Georg Ostrogorsky verwoordde Het patriarchaat van Constantinopel bleef het middelpunt van de Orthodoxe wereld met ondergeschikte Stoelen en aartsbisschoppen in Anatolië de Balkan nu verloren Byzantijnse gebieden de Kaukasus Rusland en Litouwen De Kerk bleef het stabielste element in het Byzantijnse Rijk Kunst en literatuur De Byzantijnse kunst is vrijwel volkomen gericht op religie Byzantijnse kunst werd via handel en veroveringen naar Italië en Sicilië gebracht waar ze in licht gewijzigde vorm tot de 12e eeuw standhield en een belangrijke bijdrage leverde aan de kunst van de Italiaanse renaissance Via de uitbreiding van de Orthodoxe kerk beïnvloedden de Byzantijnen ook de Oost-Europese kunst met name die van Rusland Invloeden van de Byzantijnse architectuur vooral in religieuze gebouwen zijn terug te vinden van Egypte en Arabië tot Rusland en Roemenië De Byzantijnse literatuur kan verdeeld worden in vier verschillende culturele elementen de Griekse de Christelijke de Romeinse en de Oosterse Het wordt ook vaak in vijf verschillende groepen verdeeld historische en analytische werken encyclopedieën en essays en seculiere poëzie De overige twee groepen zijn de ecclesiastische en theologische stukken en volkspoëzie Van de twee- a drieduizend Byzantijnse boeken die bewaard zijn gebleven gaan slechts 330 over seculaire poëzie geschiedenis wetenschap en pseudowetenschap Hoewel de bloeiperiode van de seculiere literatuur rond de 9e tot de 12e eeuw ligt werd de religieuze literatuur veel eerder ontwikkeld< ref> Regering en het bestuursapparaat {| | | |} De Byzantijnse keizer was een absolute vorst en hij werd beschouwd als iemand die was aangewezen door God Tegen het einde van de 8e eeuw werd het bestuursapparaat aan het hof grondig hervormd waarvan het themata systeem het belangrijkste was Een thema was een gebied waarin één persoon de strategos de macht had over militaire en civiele zaken Hoewel het woord Byzantijns vaak in negatieve zin werd gebruikt in de betekenis van een overgereglementeerde corrupte en versteende bureaucratie was het Byzantijnse bestuursapparaat instaat om zichzelf te hervormen wanneer de situatie in het Rijk daarom vroeg Het Byzantijnse systeem maakte gebruik van titels en predicaten waarmee de rang werd aangegeven en waardoor het keizerlijke bestuursapparaat zeer geordend overkomt op hedendaagse onderzoekers Ambtenaren waren strikt geordend om de keizer heen en alleen de keizer kon hen promoveren Hoewel er administratieve banen waren lag de uiteindelijke macht toch bij individuen in plaats van departementen In de achtste en 9e eeuw was de makkelijkste weg naar een aristocratenstatus via het bestuursapparaat maar vanaf de 9e eeuw kwam de civiele aristocratie in conflict met de adellijke aristocraten Volgens sommige studies naar de Byzantijnse overheid werd de politiek van de 11e eeuw gedomineerd door de rivaliteit tussen de civiele en militaire aristocratie Gedurende deze periode zorgde Alexios I Komnenos voor enkele hervormingen onder andere het opzetten van nieuwe predicaten en departementen Diplomatie Na de val van Rome was het belangrijk dat het Byzantijnse Rijk relaties onderhield met zijn velen buren Wanneer deze landen een formeel politiek instituut wilden opzetten waren ze afhankelijk van Constantinopel De Byzantijnse diplomatie wist de omringende landen in een netwerk te krijgen van internationale relaties Dit netwerk draaide om het sluiten van verdragen het verwelkomen van de nieuwe heerser in de familie der koningen en het overnemen van de Byzantijnse cultuur waarden en instituten De Byzantijnen zagen diplomatie als een vorm van oorlog voeren maar dan met andere middelen Het Skrinion Barbaron Bureau der Barbaren was de eerste inlichtingendienst ter wereld en verzamelde informatie over de vijanden van het rijk van elk denkbare bron De Byzantijnen maakten gebruiken van een aantal diplomatieke vaardigheden Zo bleven ambassades een aantal jaren in de hoofdstad of werd een lid van een andere Koninklijke Huis uitgenodigd om een tijd in Constantinopel door te brengen niet alleen als een mogelijke gijzelaar maar ook om hem te kunnen gebruiken wanneer de politieke omstandigheden van zijn plaats van herkomst veranderden Een andere tactiek die vaak werd gebruikt was om de bezoekers te overweldigen met luxe Taal Aangezien het Rijk een voortzetting was van het Romeinse Rijk was het Latijn de officiële taal van het ambtelijke apparaat en het keizerlijke hof Dit bleef zo tot de 6e eeuw toen het werd vervangen door het Grieks volgens sommige historici was dit het echte begin van het Byzantijnse Rijk Zodoende werd het Grieks steeds meer gebruikt in alle lagen van de bevolking Maar zelfs daarna werd het Latijn nog regelmatig bij ceremoniële gebeurtenissen gebruikt Zo werden de laatste munten met een Latijnse inscriptie in de 11e eeuw geslagen en vulgair Latijn werd door minderheden in het hele Rijk nog steeds gesproken wellicht de voorloper van het Vlach en de Balkanromaanse talen Met uitzondering van het keizerlijke hof was het Grieks echter al ver voor de val van Rome eeuwenlang de voornaamste taal in de oostelijke Romeinse provincies Oost-Romeinse Rijk geweestFergus Millar ''A Greek Roman Empire Power and Belief under Theodosius II 408-450 Sather Classical Lectures Vol 64 Berkeley University of California Press 2006 Pp 279 ISBN 0-520-24703-5< ref> Dit was de erfenis van het hellenisme toen na de verovering van het Perzische Rijk door Alexander de Grote Grieks de algemene taal van handel en cultuur werd in het oostelijke middellandse zeegebied en zelfs ver daarbuiten Het Grieks was zelfs al vroeg in het Romeinse Rijk de taal van de Kerk de wetenschap en de kunsten geweest het Grieks was ook nog steeds de lingua franca voor de handel tussen de provincies en met andere landen Een tijd lang was er sprake van tweetaligheid binnen het Grieks waarbij het Koinè de alledaagse taal was en een variant op het Attisch werd gebruikt in de literatuur< ref> Het Koinè veranderde langzaam maar zeker in het Byzantijns Grieks het standaard dialect van het Rijk Er bestonden echt veel meer talen in het multi-etnische Rijk en sommige hiervan kregen een beperkte officiële status in hun provincies Aan het begin van de middeleeuwen werden het Syrisch en Aramees het meeste gebruikt door de welgeschoolde klassen in de uiterst oostelijke provincies Koptisch Armeens en Georgisch werden belangrijk bij de welgeschoolde klassen in respectievelijk Egypte Armenië en Georgië Door contacten met de Slaven Vlachen en de Arabieren werden het Slavisch Vlachs en Arabisch belangrijke talen in het Rijk in zijn invloedssfeer Buiten deze talen die in grote gebieden werden gesproken waren er nog de handelssteden zoals Constantinopel waar bijna elke taal uit de middeleeuwen op een bepaald punt in de geschiedenis werd gesproken zelfs Chinees door Chinese reizigers die de stad via onder andere de zijderoute bereikten Zodra de neergang van het Rijk begon en steeds minder bezocht werd door buitenlanders werden de bewoners steeds meer cultureel verbonden en werd het Grieks een synoniem voor hun identiteit en religie Byzantijns erfgoed Byzantium beschermde als enige stabiele en langdurige staat in Europa gedurende de middeleeuwen West-Europa voor de verwoestingen die door de strijdmachten uit het oosten werden aangericht Het Byzantijnse Rijk schermde de rest van Europa af terwijl het zelf constant werd aangevallen door Perzen Arabieren Seltsjoeken en de Ottomanen De Byzantijns-Arabische oorlogen worden bijvoorbeeld door sommige historici gezien als een belangrijke factor voor de opkomst van Karel de GrotePirenne Henri Mediaeval Cities Their Origins and the Rivival of Trade Princeton NJ 1925 ISBN 0-691-00760-8 See also Mohammed and Charlemagne London 1939 Dover Publications 2001 ISBN 0-486-42011-6< ref> en een grote stimulans voor het feodalisme en de economie van West-Europa Ook bewaarde de Byzantijnen de kennis uit de oudheid waardoor deze doorgegeven kon worden waarmee het Byzantijnse Rijk een belangrijke pijler was voor de Renaissance Maar de invloed was niet alleen groot op Europa maar ook op het Midden-Oosten Zo namen de Arabieren het gebruik van koepels over en gebruikten ze in hun moskeeën De oudste islamitische bouwwerken zoals de grote moskee van Damascus en de Al-Aksa moskee in Jeruzalem zijn onmiskenbaar Byzantijns van stijl omdat de jonge islamitische rijken toen veelal de hulp van Byzantijnse architecten en bouwvakkers zochten voor monumentale bouwwerken In de hele verdere middeleeuwen waren veel architecten kunstenaars artsen en geleerden aan Islamitische hoven van Byzantijnse afkomst De latere Ottomanen namen zelfs vrijwel de gehele staatsorganisatie over Eeuwenlang werd de term Byzantijns door Westerse historici gebruikt als een voorbeeld van decadente politiek en ingewikkelde bureaucratie en werd de Byzantijnse beschaving en haar erfgoed in Zuidoost Europa als negatief ervaren De Byzantijnse cultuur religie politiek en filosofisch werden als tegenpool van het Westen beschouwd Evenzo werd tot de 20e eeuw de term Oosters in de context van Oosterse en Westerse cultuur gebruikt voor culturen die sterk waren beïnvloed door het Byzantijnse Rijk de Arabieren en Ottomanen werden hier ook enigszins mee bedoeld Het slechte imago van de term in West-Europa was een van de redenen voor de Grieken om de nieuwe Griekse staat Griekenland te noemen en niet Byzantium Hiermee grepen ze terug op het hellenisme en konden ze rekenen op steun van onder meer Groot-Brittannië en Frankrijk Vanaf de 20e 21e eeuw wordt er echter minder vooringenomen naar het Rijk gekeken waardoor het meer tot zijn recht komt en de invloeden op het Westen worden erkend Als gevolg hiervan heeft het complexe karakter van de Byzantijnse cultuur steeds meer aandacht gekregen en wordt het objectiever behandeld dan voorheen en zelfs steeds meer gewaardeerd en bewonderd Trivia Naamgeving Het begrip Byzantijnse Rijk is de benaming voor het oostelijk deel van het Romeinse Rijk die door moderne historici is bedacht om het klassieke Romeinse rijk van het middeleeuwse te kunnen onderscheiden De term Byzantijns komt van de oude benaming voor Constantinopel Byzantium Byzantium was een voormalige Griekse kolonie en nadat het de hoofdstad van het Oost-Romeinse Rijk werd onder Constantijn werd het omgedoopt tot Constantinopel Vanaf die tijd werd nog zelden gesproken over Byzantium met uitzondering van historische en poëtische geschriften De term werd voor het eerst in 1557 door Hieronymus Wolf gebruikt in zijn werk Corpus Historiæ Byzantinæ Lange tijd was de term vooral populair onder Franse auteurs Vanaf de geboorte van de huidige Griekse staat werd de term Byzantijns door de gehele Westerse wereld overgenomen De inwoners van dit rijk zagen zichzelf echter als Romeinen en dus niet als Byzantijnen Gedurende het ruim duizendjarige bestaan stond het rijk eenvoudigweg bekend als Het Romeinse Rijk Ook omringende landen en rijken zoals de Perzen Arabieren Europeanen en Russen noemden het Romeins en het werd als een grote belediging beschouwd om het rijk Grieks te noemen omdat dat stond voor heidens De taal en cultuur behalve de christelijke godsdienst was echter in feite toch Grieks en overgenomen van de hellenistische koninkrijken die heersten rond de oostelijke Middellandse Zee en in Zuid-Italië vóór de Romeinse verovering van deze gebieden Latijn bleef echter de ambtelijke taal tot 610 toen het Grieks ook de officiële taal van het hof werd Begin en einde van het Rijk Naast de sinds de 19e eeuw gemeengoed geworden benaming Byzantijnse Rijk staat het Rijk ook bekend als het Oost-Romeinse Rijk hoewel deze naam meestal alleen gebruikt wordt wanneer er wordt gesproken over het Rijk voor de val van het West-Romeinse Rijk in 476 Voor de mensen van die tijd was het Rijk gewoon een Griekse voortzetting van het Romeinse Rijk De verschuiving van de macht naar het oosten maakte dat het Latijn ondergeschikt raakte aan het Grieks De inwoners van het Byzantijnse Rijk zagen zichzelf ook als Romeinen en de keizers waren ook een continue opvolging van de Romeinse keizers Het is daarom moeilijk te zeggen wanneer het Byzantijnse Rijk precies begon Tegenwoordig wordt de Romeinse keizer Constantijn I 306-337 als eerste Byzantijnse Keizer beschouwd Hij stichtte Constantinopel als "Nieuw Rome" in 330 en verplaatste de Romeinse hoofdstad van Rome naar Constantinopel Anderen menen dat het Rijk begon met Theodosius I 379-395 toen het christendom de overhand kreeg ten koste van de Romeinse religie Ook het jaar 395 wordt als beginjaar naar voren geschoven omdat na de dood van Theodosius I de scheiding tussen oost en west permanent werd Anderen menen dat het pas in 476 was dat het Byzantijnse Rijk ontstond in dat jaar werd de laatste West-Romeinse keizer afgezet waardoor alleen het Oost-Romeinse Rijk nog over was Hoe dan ook het was een geleidelijk proces dat al voor 330 in gang was gezet Al voor die tijd werd de Griekse cultuur steeds belangrijker met name door de rijkdommen die zich in het oosten bevonden Ook het christendom was al lange tijd aan populariteit aan het winnen Dan bestaat er ook nog een groep die van mening is dat de veronderstelde verschillen tussen het Romeinse en Byzantijnse Rijk kunstmatig zijn In de loop der tijd heeft iedere staat en of cultuur zich geleidelijk aangepast aan veranderende omstandigheden en invloeden van interne en externe aard Zo evolueerde ook het Romeinse Rijk tot het Byzantijnse Rijk zonder dat je kunt zeggen dat op het ene moment het Romeinse tijdperk ophield en het Byzantijnse begon Zie ook in vergelijking de verschillen tussen het Romeins Koninkrijk de Romeinse Republiek en het Romeinse Keizerrijk Deze groep zegt dan ook dat het Romeinse Rijk van 753 vChr tot 1453 heeft geduurd Over het einde van het Rijk is minder discussie Algemeen wordt de val van Constantinopel in 1453 als het einde gezien hoewel de Grieken nog wel enkele kleine gebieden in handen hadden totdat Mystras in 1460 in Ottomaanse handen viel en Trebizonde in 1461 Opvolgers van het Byzantijnse Rijk Zowel Rusland als Griekenland claimen opvolger van het Byzantijnse Rijk te zijn De Russische tsaren en de Ottomaanse sultans zagen zich als opvolgers van de Byzantijnse en Romeinse keizers Rusland als opvolger Na de val van Constantinopel in 1453 beschouwden de Russische tsaren zich als de wettelijke opvolgers van het Oost-Romeinse Byzantijnse Rijk onder meer wegens de dynastieke banden met de Byzantijnse aristocratie en als beschermers van de Orthodoxe Kerk Ze beschouwden Moskou als het Derde Rome Griekenland als opvolger Het huidige Griekenland Ελλάδα is volgens sommigen de enige rechtstreekse erfgenaam van het Byzantijnse Rijk Na de onafhankelijkheidsstrijd tegen de Turken vanaf 1821 verkozen de Grieken volgens hen echter om hun land niet Byzantijns of Romeins te noemen en wel om twee redenen< ref> Ten eerste bleef de vroegere Byzantijnse hoofdstad Constantinopel onder Turkse heerschappij Ten tweede kozen ze voor de naam Ελλάδα Hellas uit strategische redenen om op steun te kunnen rekenen van het Westen In de 19e eeuw was er in het Westen immers een grote belangstelling voor de Griekse wereld van de Klassieke Oudheid terwijl het middeleeuwse Byzantijnse Rijk eerder onbekend en dus onbemind was Ottomaanse Rijk als opvolger Hoewel hij geen christen was zag de Ottomaanse sultan Mehmet II zich ook als nieuwe Romeinse keizer In zijn ogen was de islam niet tegenstrijdig met het christendom maar een vervolmaking ervan Mehmet II liet zich "Romeins keizer" noemen en probeerde Romeins gebied zoals Italië te veroveren Otranto kwam onder Ottomaans bewind in 1480 om zodoende het Romeinse Rijk weer te herenigen Hoewel hij in het begin successen boekte liep de tocht uiteindelijk uit op een mislukking Daarna waren de Ottomaanse sultans een stuk spaarzamer met het gebruik van de Romeinse keizerstitel Zie ook Byzantijns-Seltsjoekse oorlogen Byzantijns-Ottomaanse oorlogen Romeins-Perzische oorlogen Keizers van Byzantium Grieks-orthodoxe Kerk Geschiedenis van Griekenland Ottomaanse Rijk Externe links Veel unieke bronnen over het Byzantijnse Rijk teksten en afbeeldingen in Dumbarton Oaks Verwijst door naar veel elektronische teksten Verwijst door naar verscheidene online bronnen Biografieën over veel Romeinse en Byzantijnse keizers Ondersteund door de Universiteit van Wenen Online bronnenboek onderhouden door Paul Stephenson Bronnen voor middeleeuwse militaire geschiedenis inclusief verscheidene vertaalde bronnen over Byzantijnse oorlogen Verscheidene primaire bronnen over de Byzantijnse geschiedenis door Lars Brownworth van The Stony Brook School; audio colleges Kaarten van het Romeinse en Byzantijnse Rijk gedurende hun bestaan Een christen is een aanhanger van het christendom of in meer strikte zin een volgeling van Jezus Christus Een vrouwelijke christen werd vroeger wel christin genoemd Ontstaansgeschiedenis De term christen werd voor het eerst gebruikt in Antiochië nadat in Jeruzalem een vervolging was uitgebroken tegen aanhangers van Christus waar ook de latere apostel Paulus toen Saulus aan meedeed De vervolgden vluchtten weg en raakten verstrooid tot in Fenicië Cyprus en Antiochië Turkije Daar kwam toen ook een groot aantal Grieken tot geloof die daarna een jaar lang onder leiding van Barnabas en de intussen bekeerde Paulus onderwezen werden in wat het christelijk geloof inhield In die tijd begonnen de mensen deze gelovigen christenen te noemen Een Bijbels gezichtspunt op de geschiedenis van de eerste christenen is voor zover het de verspreiding naar Syrië Turkije Griekenland en Italië betreft te vinden in het Bijbelboek Handelingen Christenen en religieuze regels Een christen gelooft dat hij God dient om hem te eren en niet om daarmee vergeving en genade te verdienen Er zijn in het christendom geen verplichte gebedstijden hoewel sommige kerkgenootschappen en kloosterorden ook gebeden hebben zoals het Angelus op vastgelegde tijdstippen of de zondagsplicht of met uitzondering van enkele groeperingen spijswetten De handreikingen voor het leiden van een goed leven zijn onder meer de Tien geboden en de "vrucht van de Geest" zoals beschreven in hoofdstuk 5 van het Bijbelboek Galaten Rooms-katholieken kennen onder andere nog de vijf geboden van de Heilige Kerk Volgens de meeste stromingen en interpretaties van het christendom is de mens zondig van natuur en geneigd tot alle kwaad Christenen beschouwen de kruisdood van Jezus als een verlossende daad waardoor zonden indien er sprake is van oprecht berouw worden vergeven Dat wil niet zeggen dat christenen geloven dat daarmee alles is toegestaan Een christen probeert na zijn bekering uit liefde voor God in navolging van Jezus in harmonie met zijn medemens te leven Er is onder christenen echter wel discussie over de vraag wat dit navolgen van Jezus precies inhoudt Uit de Bijbel blijkt dat die discussie al vanaf het begin is gevoerd De eerste generatie christenen bestond namelijk hoofdzakelijk uit Joden terwijl de tweede generatie al aanzienlijk meer niet-Joden telde Onder beide groeperingen ontstond in die tijd verwarring over de vraag of de nieuwe niet-Joodse christenen zich nu ook aan alle joodse wetten dienden te houden Onder meer in hoofdstuk 15 van het Bijbelboek Handelingen wordt beschreven hoe de apostelen de gemoederen trachten te sussen als er een discussie gaande is over de spijswetten en de besnijdenis Petrus meende met Jakobus dat niet-Joodse christenen niet te zwaar belast moesten worden met wetten en voorschriften waar zelfs de Joden niet aan konden voldoen Hand1510 Na hierover overeenstemming binnen de kring der apostelen te hebben bereikt schrijft men een brief ter bemoediging aan de niet-Joodse christengemeenten in Antiochië Syrië en Cilicië Het belangrijkste citaat Hand152829 In overeenstemming met de heilige Geest hebben wij namelijk besloten u geen andere verplichtingen op te leggen dan wat strikt noodzakelijk is onthoud u van offervlees dat bij de afgodendienst is gebruikt van bloed van vlees waar nog bloed in zit en van ontucht Als u zich hier aan houdt doet u wat juist is Het ga u goed Christenen en anderen Christenen en joden Het christendom is ontstaan uit het Palestijnse en het Hellenistische Jodendom van de eerste eeuw Van meet af aan was er wrijving tussen de twee godsdiensten al werd de eerste Messiaanse gemeente nog als sekte binnen het Jodendom gezien Zij hielden de Tora net als veel Messiasbelijdende Joden in de eenentwintigste eeuw doen en de zogenaamde Messiaanse Beweging In 70 en in 132 deden de christenen niet mee met de opstanden tegen de Romeinen De eeuwen daarna werden beide minderheden bij tijd en wijle vervolgd door de Romeinse overheid Vanaf 325 is het Romeinse en het Byzantijnse Rijk gekerstend Christenen werden bevoordeeld en Joden zijn vanaf die tijd periodiek ernstig vervolgd door christenen Voorbeelden zijn de Kruistochten zowel bij het begin van de tocht in Duitsland als bij de aankomst in Jeruzalem; de Reconquista in de 15e eeuw in Spanje de pogroms in Rusland het latente kerkelijke antisemitisme dat de nazi's in de kaart speelde alsook vervolgingen in andere landen Na de Tweede Wereldoorlog tot op heden ondersteunen overwegend christelijke landen joodse cultuurgemeenschappen in deze landen alsook de joodse staat Israël op diplomatiek militair cultureel en economisch vlak Men spreekt in de 20e en 21e eeuw ook veelal van de joods-christelijke cultuur als basis voor het Westen Deze ontwikkelingen hebben mede een toename van islamitisch extremisme tot gevolg waarbij extreem islamitische propaganda de christenen en joden een samenzwering wordt toegedicht Deze samenzwering zou de invasies in Afghanistan en Irak alsook ondersteuning van dictators in de islamitische wereld tot gevolg hebben Christenen en moslims De geschiedenis van christenen en moslims kenmerkt zich sinds het ontstaan van de islam met name door oorlogen in de volgende hoofdfasen Circa 620 630 AD verovering van het Arabisch Schiereiland door Mohammed Circa 630 660 AD verovering van het noorden van het hedendaagse Egypte en Libië ten koste van Byzantium en de Kopten alsook verovering van Perzië beide door het kalifaat Rashidun Hiermee werd ook het Zoroastrisme vrijwel tot niets teruggebracht Circa 660 750 AD verovering van Centraal-Azië en het noorden van het hedendaagse Algerije Tunesië Marokko en zuiden van Spanje door het Omajjadenkalifaat Het nestorianisme werd hiermee tot vrijwel niets teruggebracht Circa 1000 1500 AD verovering van Byzantium door het Ottomaanse rijk het hedendaagse Turkije Armenië zuiden van Rusland en de Balkan De Byzantijnse Oosters-orthodoxe Kerk werd daarmee tot vrijwel niets teruggebracht en werd voortgezet als de Russisch-orthodoxe Kerk De uitbreiding van het Ummayadis kalifaat werd tegengehouden door de Franken in de slag bij Poitiets in 732 AD De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk werd meerdere malen tegengehouden door Europese christelijke legers het beleg van Wenen in 1529 AD en het beleg van Wenen in 1683 AD Spanje werd op de moslims heroverd door de christelijke Spanjaarden tijdens de reconquista van ongeveer 800 tot 1500 AD Tijdens de middeleeuwen werden door christelijke Europese landen kruistochten ondernomen in het Heilige Land Tijdens de 19e 20e en 21e eeuw werd het Ottomaans Rijk langzaam maar zeker ontmanteld waardoor Balkanstaten zich als onafhankelijke christelijke staten konden vestigen De 20e en 21e eeuw kenmerkten zich echter door een toename van onderdrukking en vervolging van christenen in islamistische landen vrijwel het gehele Midden-Oosten maar ook in Zuidoost Azië Indonesië en in Afrika in Noord-Soedan In het overwegend islamitische noorden van Nigeria worden de christenen vaak aangevallen door extremistische moslims zoals de Boko Haram-sekte Landen met aanzienlijke minderheden christenen in het Midden-Oosten aan het begin van de 20e eeuw Libanon Irak Syrië Turkije hebben vrijwel allen vrijwel geen christenen als inwoner meer of maken op dit moment een proces van vervolging van christenen door extremistische moslims door Zuid-Soedan is bijvoorbeeld mede het product van vervolging van christenen door moslims Christenen en hindoes Christenen en hindoes hebben tot het kolonialisme van de 17e 18e 19e en 20e eeuw weinig interactie gekend Met uitzondering van de kleine christelijke gemeenschappen in India Thomaschristenen Syro-Malabar-katholieke Kerk en Malankara Jacobitisch-Syrisch-Christelijke Kerk die ontstonden tijdens de eerste eeuw AD was er tot de komst van de Portugezen en andere Europese mogendheden vrijwel geen interactie Christenen en boeddhisten Christenen en boeddhisten hebben tot het kolonialisme van de 17e 18e 19e en 20e eeuw weinig interactie gekend Met uitzondering van het nestorianisme die ontstonden vanaf de eerste eeuw AD was er tot de komst van de Portugezen en andere Europese mogendheden vrijwel geen interactie Door bekeringen ontstonden in China Japan en Zuid-Korea en andere overwegend boeddhistische landen echter christelijke minderheden Christenen en communisme kapitalisme Hoewel er zeker een doctrine van verzet uit de christelijke leer te halen valt wordt christenen vaker voorgehouden dat ze de overheid moeten gehoorzamen Christenen zijn daarom nogal eens behoudend ook op sociaal-economisch gebied Met name het revolutionaire socialisme en het communisme zagen daardoor en door de geschriften van Karl Marx christenen vaak als klassevijand en vervolgde hen in de 21e eeuw alleen nog in China Noord-Korea en Vietnam Het kapitalisme en het christendom hebben traditioneel weinig spanningen vergeleken met bijvoorbeeld de vervolging van christenen in communistische landen met name in de 20e eeuw en in islamistische landen sinds het ontstaan van de islam Het christendom staat in veel kapitalistische samenlevingen echter wel ernstig onder druk door verregaande secularisatie Niet-christenen over christenen Over christenen is in de loop der tijd op verschillende manieren gedacht Zo dachten de Romeinen aan het begin van onze jaartelling dat christenen kannibalen warenIn werkelijkheid werd tijdens gezamenlijke maaltijden met het breken van brood en het drinken van wijn het deelgenoot worden aan Jezus bloed en gekruisigde lichaam gesymboliseerd Tegenwoordig vinden deze maaltijden nog steeds plaats in de vorm van de eucharistie in de katholieke en orthodoxe kerken en het heilig avondmaal in de protestantse kerken Christenen zijn in de loop der tijden verschillend beoordeeld De negatieve aspecten van dit handelen kruistochten heksenjacht inquisitie hebben altijd veel aandacht gekregen hoewel sommige daarvan onderdrukking en vervolging van andersdenkenden zwaar onderbelicht zijn Dit geldt eveneens voor een aantal positieve aspecten zoals zorg voor zwakkeren en armoedebestrijding Met name evangelische christenen menen in Christus een schat te hebben gevonden die ze niet voor zichzelf mogen houden Deze missionaire opstelling botst vaak met het post-modernisme dat in de ontwikkelde westerse samenlevingen dominant is Daar komt bij dat met name het orthodoxe calvinisme nogal eens de indruk wekt haar normen bijvoorbeeld inzake de zondag te willen opleggen aan andersdenkenden Dit maakt christenen niet altijd populair waardoor scheldwoorden ontstonden als christenhond Zie ook Christelijke visies op het jodendom Joodse visies op het christendom Christenfundamentalisme Excommunicatie Heiden Ketter Citrusvruchten zijn vruchten van bomen of struiken van het plantengeslacht Citrus Het geslacht Citrus is reeds duizenden jaren in cultuur De teelt ervan wordt reeds vermeld in Chinese kronieken van 2200 jaar voor onze jaartelling Als gevolg van deze eeuwenlange cultivatie zijn er vandaag de dag dan ook duizenden cultivars De vrucht bestaat uit een aantal lagen De schil bestaat uit zeer veel olieklieren waarin ontvlambare etherische oliën zitten opgeslagen De laag daaronder die ook nog tot de schil wordt gerekend is wit en vezelig De binnenkant is het eetbare gedeelte Hier worden sapzakjes gevormd die veel suikers organische zuren en vitamine C bevatten Citrusvruchten kunnen direct worden gegeten maar ook als smaakmaker worden gebruikt Verder worden ze vaak tot sap geperst Er bestaan vele kruisingen en cultivars De meeste citrusvruchten zijn erg sappig en bevatten veel vitamine C De bomen groeien alleen in warme landen zoals in Spanje Griekenland Italië en Israël De bomen groeien grofweg ongeveer tussen 40° aan beide zijden van de evenaar In Nederland wordt Citrus ook wel geteeld als kuipplant Herkomst De bakermat van alle citrusfruit ligt in Zuidoost-Azië en archeologische aanwijzingen voor de teelt van citrusfruit zijn er al uit 2100 v Chr De knobbelige sukadecitroen is de onbekendste van de drie oercitrussen maar is toch de eerste citrusvrucht die het Midden-Oosten en het Middellandse Zeegebied bereikte De sinaasappel werd in de 16e eeuw door de Portugezen in Europa geïntroduceerd De mandarijn kwam in 1805 In tegenstelling tot wat vroeger werd beweerd zijn er maar drie echte citrussoorten de pompelmoes of Citrus grandis de mandarijn of Citrus reticulata en de sukadecitroen of cedraat Citrus medica De sinaasappel is bijvoorbeeld in feite geen aparte soort maar een kruising Zon kruising blijft bij citrusvruchten lang in stand Uit pitten van citrusvruchten groeit van nature meestal geen kruising van vader en moeder maar een kloon van de moeder Door die vreemde vorm van stekken kunnen ook moderne gekweekte rassen oeroud blijken wat het moeilijk maakt om de stamboom van citrusvruchten te achterhalen De status van geslachten als Fortunella dan gaat het over kumquat en Poncirus is omstreden Volgens de Flora of China is het niet zinnig om deze als aparte geslachten te beschouwen en zijn Fortunella en Poncirus synoniemen van Citrus Soorten Citrusvruchten zijn Bergamot Citrus bergamia gebruikt als smaakmaker in Earl greythee Citroen Citrus limon Limoen Citrus aurantiifolia Mandarijn of tangerine Citrus reticulata Belangrijke rassen die tot de mandarijn behoren zijn Clementine SRA63 Meyer citroen Citrus × meyeri citroen x mandarijn Cleopatra Citrus reshni Common Citrus deliciosa Dancy Citrus tangerina Fairchild Citrus tangerina Honey Kinnows Murcott is ontstaan uit een soortskruising King of Siam is ontstaan uit een soortskruising Citrus nobilis Ponkan Royal Satsuma Wase Citrus unshiu Satsuma Qwari Citrus unshiu Temple is ontstaan uit een soortskruising Citrus temple Mauritius papeda Citrus hystrix Pompelmoes Citrus maxima Grapefruit Citrus × paradisi Pomelo kruising tussen grapefruit en pompelmoes Sweetie kruising tussen grapefruit en pomelo Tangelo verzamelnaam voor kruisingen tussen mandarijn en grapefruit of pompelmoes Minneola Orlando Ugli eventueel gekruist met een zure sinaasappel Sinaasappel Citrus sinensis Sukade de schil van de vrucht van de sukadeboom Citrus medica Zure sinaasappel Citrus aurantium pomerans bittersinaasappel Yuzu Amanatsu Citrus × natsudaidai een kruising tussen Citrus maxima en Citrus reticulata die alleen in Kumamoto in het zuiden van Japan wordt geteeld Chinese kumquat Citrus japonica synoniem Fortunella margarita Calamondin Citrus × microcarpa kruising tussen Chinese kumquat en mandarijn Fylogenie De mogelijkheid om met DNA-sequencing onderzoek te doen naar verwantschappen tussen taxa en aan de hand daarvan stambomen op te stellen hebben aan het licht gebracht dat veel van de tot nu toe als soort erkende citrussen in feite een kruising zijn Dat geldt onder andere voor Citrus aurantium en Citrus sinensis Zodra de fylogenie van het genus definitief is uitgezocht zullen de wetenschappelijke namen moeten worden aangepast of voor conservering met een ander type moeten worden voorgedragen Externe link Common law is een systeem van wet- en rechtsvorming op basis van gewoonterecht Het bestaat nog steeds in het Verenigd Koninkrijk en sommige van zijn vroegere kolonies In de Middeleeuwen werd in Engeland en het Duitse Keizerrijk recht gesproken op basis van gewoonterecht In tegenstelling tot in het Franse koninkrijk werd het Romeins recht daar niet overgenomen droit écrit In Engeland zochten bijvoorbeeld juristen de gemeenschappelijke rechtsregels common law op Ook de rechters reisden rond en lieten zich voor informatie over het plaatselijke gewoonterecht en feitenrelaas bijstaan door een comité van plaatselijke bewoners de jury Het onderscheidt zich van andere rechtssystemen doordat het ontstaat vanuit wat men gebruikelijk acht en wat de rechtspraak aan uitspraken en dus wetsvorming oplevert Sinds de Franse Revolutie afschaffing van het Ancien Régime is in de meeste Europese landen de wetgeving en rechtsvorming gebaseerd op het oude Romeinse rechtssysteem waarbij de wet is vastgelegd in wetboeken codificatie het continentaal recht of civil law Het common law-systeem onderscheidt zich nochtans op een aantal punten van continentaal recht In veel gevallen vindt ook juryrechtspraak plaats waarbij de jury de feiten interpreteert en de rechter het recht toepast De rechter is echter veel lijdelijker dan in een civil law-land hij moet reageren op de verzoeken moties van de advocaten en mag niet op eigen initiatief ingrijpen Ook in het Nederlandse civiele recht is de rechter lijdelijk maar hij moet toch een aantal beslissingen ambtshalve nemen De beslissingen van de common law-rechter zijn dan ook vaak procesrechtelijk hij zorgt als een scheidsrechter dat het proces eerlijk verloopt Omdat rechters derhalve geen eigen materiële uitspraken doen maar slechts moties van advocaten overnemen en in de VS volgens sommigen soms gekozen of benoemd worden op grond van de achternaam en niet op grond van prestaties zegt men ook wel "The A-grade-students will teach the law the B-grade-students will practise the law and the C-grade-students will become judges" Common law betekent niet dat wetgeving afwezig is Waar wetgeving bestaat wordt deze echter in tegenstelling tot een continentaal rechtsstelsel zo restrictief mogelijk geïnterpreteerd Bij terreinen waar het legaliteitsbeginsel een grote rol speelt zoals belasting- en strafrecht zal wetgeving echter een dominante rol spelen Common law moet niet worden verward met het "commune recht" waarmee het gemeenschappelijke Romeinse privaatrecht wordt bedoeld waar de meeste Europese rechtsstelsels op zijn gebaseerd Het Engelse common law-systeem is door Engelse kolonisten meegenomen en is met name in delen van Afrika in India Australië en de Verenigde Staten leidraad voor het nationale rechtsstelsel Het Corpus Iuris Civilis is een verzameling van wetten en rechtskundige uitspraken betreffende burgerlijk recht samengesteld in opdracht van de Romeinse Keizer Justinianus tussen 529 en 534 en gold in die tijd als het Burgerlijk Wetboek Het Corpus Iuris Civilis bracht veel bronnen samen die tot dan toe de wetten leges vormden zoals besluiten van de senaat senatus consulta en keizerlijke decreten maar ook rechtszaken en de meningen en interpretaties van juristen responsa prudentum Het Corpus Iuris Civilis zou een grote rol gaan spelen in met name de Westerse rechtsgeschiedenis De bestudering van het Corpus Iuris Civilis doorheen de Middeleeuwen alsook de rationeel geordende structuur van het Corpus zijn een belangrijke bron geweest voor het continentaal Europese recht Ook het huidige Nederlandse privaatrecht grijpt qua inhoud nog steeds terug op het Romeins recht zoals te vinden in het Corpus Iuris Civilis De betiteling Corpus Iuris Civilis stamt overigens pas uit de zestiende eeuw Tribonianus quaestor sacri palatii minister van justitie onder keizer Justinianus leidde het redactiewerk hij was voorzitter van de commissie van compilatoren compilareplunderen roven plagiëren Het Corpus Iuris Civilis werd uitgegeven in drie delen Codex Justinianus Digesten en Instituten Eerdere schriftelijk vastgelegde verzamelingen van Romeins recht waren de Twaalftafelenwet uit de vijfde eeuw voor Christus en de Codex Theodosianus gemaakt in opdracht van keizer Theodosius II Codex Justinianus 529 Het woord codex betekende destijds simpelweg boek en een codex kon dus ook niet-juridische inhoud bevatten Vooral door de Codex Justinianus kreeg het woord ‘codex’ sindsdien echter vooral de betekenis van wetboek De Codex Justinianus bestaat uit een aantal keizerlijke verordeningen constitutiones die voornamelijk golden ten tijde van Hadrianus Deze werden verkregen uit de Codex Theodosianus en enkele verordeningen die waren beschreven in particuliere werken zoals de Codex Gregorianus en de Codex Hermogenianus De Codex het eerste deel van het Corpus Iuris Civilis kwam gereed op 7 april 529 Digesten of Pandectae 533 In 530 begon een commissie aan het samenstellen van de Pandekten of Digesten Deze commissie begon met het op schrift stellen en ordenen van de juristengeschriften iets wat honderd jaar eerder ten tijde van Theodosius II ook al geprobeerd was Ze zijn uiteindelijk uitgegeven in 533 en bevatten het werk van Romeinse juristen en enkele andere bronnen edicten Institutiones 533 De Instituten of Elementen bestaan uit vier leerboeken waarin de grondbeginselen van het Romeins recht overzichtelijk uiteengezet werden De Instituten van Justinianus zijn gebaseerd op de Instituten van de jurist Gaius uit de tweede eeuw Op 30 december 533 werd dit leerboek ook wetboek en verkregen de Instituten samen met de Digesten de kracht van wet Ze dienden vooral als leerboek voor studenten rechtswetenschappen Codex repetitae praelectionis 534 De Codex werd in herziene versie opgesteld omdat na de uitvaardiging van de Digesten en de Instituten de Codex van 529 verouderd bleek te zijn Formeel was de herziening echter niet nodig De Digesten namelijk waren als één keizerlijke constitutie uitgevaardigd Krachtens de regel lex posterior derogat legi priori de latere wet zet de eerdere wet opzij golden de Digesten boven eventueel verouderde constituties die in de Codex waren opgenomen Het is mogelijk dat Tribonianus de Codex slechts aanpaste zodat deze onder zijn leiding zou zijn uitgevaardigd In de eerste samenstellingscommissie was hij namelijk slechts een onopvallend lid geweest Novellae Constitutiones 534 De Novellen zijn later toegevoegd maar vormen officieel geen onderdeel van het Corpus Iuris Civilis Nederlandse vertaling Het Corpus Iuris Civilis is in vele talen vertaald Inmiddels is er ook een uitgave met een Nederlandse vertaling verschenen in een kolommeneditie Deze uitgave geeft de originele tekst naast de Nederlandse vertaling De twaalfdelige reeks is in november 2011 voltooid De uitgave geschiedt onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en wordt gepubliceerd door Amsterdam University Press Externe links Yves Lassard Alexandr Koptev Keuze 12 links in het scherm geeft Corpus Iuris Civilis in het Latijn; keuze 18 Engelse vertalingen keuze 17 deel II Franse vertalingen Middeleeuwse miniaturen van de wetteksten met uitleg in het Nederlands David A Ulliott Kingston upon Hull 4 april 1954 6 april 2015 was een Engels professioneel gokker pokerspeler en voormalig crimineel Hij won onder meer het $2000 Holdem Pot Limit-toernooi van de World Series of Poker 1997 goed voor $180310- prijzengeld en het $10000 No Limit Holdem Championship van de World Poker Tour Fourth Annual Jack Binion World Poker Open 2003 goed voor $589175- Ulliott won officieel $6218294- in live pokertoernooien cashgames niet meegerekend< ref> Hij droeg vanaf 1997 de bijnaam Devilfish wat ook te lezen stond op twee boksbeugelachtige ringen die hij tijdens het spelen droeg Ulliotts autobiografie DEVILFISH The Life & Times of a Poker Legend verscheen in 2010 WSOP & WPT Ulliott won in 1997 zijn eerste titel op de World Series of Poker WSOP en in 2003 zijn eerste toernooi op de World Poker Tour WPT Hij miste grote kansen op meer titels op deze prestigieuze pokerevenementen Zo werd hij tweede in het $3000 Holdem Pot Limit-toernooi van de World Series of Poker 1998 in het $2000 No Limit Holdem-toernooi van de World Series of Poker 2000 en in zowel het $1500 Omaha pot limit- als het $2000 Texas Holdem pot limit-toernooi van de World Series of Poker 2001 Daarnaast werd Ulliott ook nog derde in het $1500 No Limit Holdem-toernooi van de World Series of Poker 2005 en in het $5000 Pot Limit Omaha-toernooi van de World Series of Poker 2007 Op de WPT kwam hij het dichtste bij nog een titel in het $ 15000 No Limit Hold'em-toernooi van de Doyle Brunson Five Diamond World Poker Classic 2007 waarin hij derde werd Toernooizeges Naast zijn WPT- en WSOP-titels won Ulliott verschillende andere prestigieuze pokertoernooien zoals onder meer het FF5000 Pot Limit Omaha-toernooi van de Euro Finals of Poker 1998 goed voor $30399- de Late Night Poker Series 1 Frand Final 1999 $62540- het FF5000 Pot Limit Omaha Spring Tournament 2000 $29435- het FF5000 Pot Limit Omaha Winter Tournament 2000 $34735- het FF5000 Pot Limit Omaha Winter Tournament 2001 $24293- het L1000000 No Limit Holdem 10th Torneo Di Poker 2001 $30303- het FF10000 Pot Limit Omaha Championship Summer Tournament 2001 $53013- de £500 Pot Limit 7 Card Stud European Poker Championships 2001 $36611- het $1000 Pot Limit Omaha-toernooi van de The Third Annual Jack Binion World Poker Open 2002 $123772- het £1250 No Limit Hold'em British Open 2004 $162250- het €10000 2nd European Hall of Fame Challenge No Limit Hold'em-toernooi van de Euro Finals of Poker 2005 $50091- het €300 No Limit Hold'em-toernnoi van de The French Open 2005 $48330- de 888com Poker Nations Cup 2006 $16667- de $2000 No Limit Hold'em Fifth Annual Five Diamond World Poker Classic 2006 $266160- het $1000 No Limit Hold'em Gold Strike World Poker Open 2007 $109192- het €750 No Limit Hold'em-toernooi van het PartyPoker Irish Poker Championship 2009 $46330- het €5000 No Limit Hold'em Diamond Championship van de Euro Finals of Poker 2009 $186382- Criminele activiteiten Ulliott zat tussen zijn twintigste en dertigste levensjaar regelmatig vast in gevangenissen voor het overtreden van de wet Zijn 21e verjaardag maakte hij mee in een cel in Leeds nadat hij was opgepakt wegens het kraken van kluizen van lokale bedrijven Een misdrijf dat hij pleegde met een groep kompanen en een waarin hij nog verschillende keren terugviel Daarnaast zat hij ook vast voor geweld en voor een overval Nadat Ulliott zijn tweede echtgenote Amanda Ashby ontmoette beloofde hij haar op het rechte pad te blijven Sindsdien zijn er geen aanwijzingen geweest dat hij zich hier niet aan gehouden heeft Overleden In februari 2015 werd darmkanker bij hem ontdekt waaraan hij een paar maanden later op 61-jarige leeftijd overleed Hij liet zes kinderen achter De goddelijke komedie La Divina Commedia is een epos van de Florentijnse dichter Dante Alighieri geschreven in de eerste helft van de 14e eeuw Het behoort tot de erkende meesterwerken van de wereldliteratuur en tot de grootste culturele prestaties van de middeleeuwen Dante beschrijft in de Komedie zijn fictieve reis door het hiernamaals hel louteringsberg en hemel Hij is zowel auctor auteur als actor acteur in zijn eigen gedicht dat lange tijd Il Dante genoemd werd Aanvankelijk noemde Dante zijn magnum opus simpelweg Mijn komedie; het was Boccaccio die het in 1360 zijn huidige eretitel gaf In de middeleeuwen was een komedie een verhaal dat goed afliep in tegenstelling tot een tragedie Met "komedie" wordt hier dus niet aangeduid dat het werk humoristisch zou zijn Achtergrond en structuur Achtergrond Dante schreef De goddelijke komedie in een periode dat Italië zich in een overgangsfase bevond tussen de middeleeuwen en de renaissance Dit wordt duidelijk weerspiegeld in de Komedie zowel middeleeuwse als klassieke thema's komen sterk naar voren Dantes werk is door en door christelijk en staat in een traditie van fictieve reizen door het hiernamaals maar tegelijk is het werk doorspekt met klassieke figuren zoals Vergilius die Dante letterlijk en figuurlijk voorgaat in Inferno Dantes bewondering voor het Romeinse keizerrijk dat hij als voorbeeld voor zijn eigen tijd zag komt hier naar voren Vergilius was de schrijver van de Aeneis het epische stichtingsverhaal van Rome Dit laatste werk was ook een belangrijke inspiratiebron voor de Komedie citaten en parafrases uit de Aeneis komen veelvuldig voor In Dantes tijd heerste er een strijd in Italië tussen de welfen Guelfi aanhangers van de paus en de ghibellijnen Ghibellini aanhangers van de Duitse keizer Na de overwinning van de Welfen in Florence in 1289 splitste die partij zich in de Witte en de Zwarte Welfen Dante zelf behoorde tot de keizergezinde Witte Welfen Hij was ervan overtuigd dat een sterke keizer de politieke aspiraties van de paus kon breken en Europa zo vrede en voorspoed zou brengen In 1302 werd Dante door de Zwarte Welfen nadat zij de macht gegrepen hadden bij verstek veroordeeld tot verbanning uit Florence Hij zag zijn geboortestad nooit meer terug en schreef De goddelijke komedie in ballingschap waarschijnlijk tussen 1308 en zijn dood in 1321 Structuur De Komedie is een epos in drie delen getiteld Inferno Hel Purgatorio Louteringsberg of Vagevuur en Paradiso Paradijs Elk deel bevat 33 canti "zangen" van elk ongeveer 100 terzinen drieregelige verzen Daarnaast is er een inleidend canto bij Inferno waarmee het totale aantal op 100 komt Het gehele werk is geschreven in een inventief soort gekruist rijm De eerste en derde regel van elke terzine rijmen op elkaar; de tweede regel rijmt op de eerste en derde regel van de volgende terzine Het rijmschema wordt dus ABA BCB CDC enz Een voorbeeld Inferno 1 1-6 Vita 1 rijmt op smarrita 3 oscura 2 op dura 4 en paura 6 Forte rijmt weer op de laatste woorden van verzen 7 en 9 enz De indeling van De goddelijke komedie is niet toevallig tot stand gekomen; zoals veel middeleeuwse werken staat het bol van getallensymboliek De terzinen en de drie delen canticas of lofzangen verwijzen naar de Drievuldigheid 33 het aantal canti per deel verwijst naar de leeftijd waarop Christus stierf Ook 100 het totaal aantal canti en het aantal terzinen per canto werd gezien als een volmaakt heilig getal vandaar het extra inleidende canto Taal De Komedie is geschreven in het Italiaans meer specifiek in het Florentijnse dialect en is daarmee één van de eerste grote werken in de Italiaanse volkstaal; in Dantes tijd werd nog meestal het Latijn gebruikt als schrijftaal Dantes keuze voor de volkstaal speelde een belangrijke rol in de erkenning van het Florentijns als standaard-Italiaans een status die het nog steeds heeft Wereldbeeld In het geocentrische ptolemeïsche wereldbeeld van de Komedie is de aarde bolvormig waarbij één halfrond bewoond is en het andere bijna volledig bestaat uit zee Jeruzalem is het middelpunt van het bewoonde halfrond Binnen in de aarde onder het bewoonde deel bevindt zich de hel een trechtervormige grot ontstaan toen God de opstandige engel Lucifer uit de hemel smeet Dit alles moet hebben plaatsgevonden voor de schepping van de mens Lucifer belandde precies midden in de aarde en is dus in feite het centrum van het universum De symboliek die hierin schuilt is dat Lucifer het meest aardse wezen in het heelal is en het verst verwijderd van de hemel De Louteringsberg bevindt zich midden in het zeehalfrond diametraal tegenover Jeruzalem en is gevormd uit de aarde die omhoogkwam bij het vormen van de hel Dante bereikt de berg door dwars door de aarde te lopen klimmen door een soort tunnel met een ingang in het diepste punt van de hel Om bij deze ingang te komen moet Dante over Lucifers harige lijf klimmen Op de top van de Louteringsberg bevindt zich het aards paradijs waaruit ooit Adam en Eva werden verdreven Deze plaatsing is opvallend aangezien het aards paradijs in de middeleeuwse traditie in het verre oosten werd geplaatst De hemel bestaat in Dantes visie uit een negental kringen of sferen rondom de aarde Het verhaal Dante neemt de lezer mee op een tocht door het hiernamaals Het verhaal van zijn reis speelt in de paasweek van het jubeljaar 1300 en de eerste etappe die hij aflegt voert hem de diepte van de aarde in door de hel Inferno waar hij naast mythologische figuren ook bekende en machtige mensen uit Toscane tegenkomt Vervolgens beklimt hij de Louteringsberg Purgatorio waar hij eveneens met vroegere hoogwaardigheidsbekleders spreekt Zij worden gelouterd alvorens toegang te verkrijgen tot de hemel Paradiso Tijdens zijn tocht door de hel en over de louteringsberg wordt Dante terzijde gestaan door zijn favoriete dichter Vergilius een Romein die leefde ten tijde van keizer Augustus Vergilius vergezelt Dante door de hel voorbij Lucifer zelf over de Louteringsberg tot aan de poorten van de hemel waar hij zijn volgende gids Beatrice ontmoet Beatrice is gebaseerd op Beatrice Portinari een meisje dat Dante tijdens zijn jeugd twee keer had ontmoet en dat hij nooit meer had vergeten Beatrice begeleidt Dante door de hemel tot aan het goddelijke licht Deel I Inferno Hel Proloog Op Goede Vrijdag van het jaar 1300 is Dante 35 jaar oud "Op het midden van ons levenspad" canto 11De aanhef van het gedicht is volgens Christinus Kops mogelijk een zinspeling op een episode uit Jesaja XXXVIII v 10 waar Koning Ezechias zegt "Op de helft mijner dagen zal ik gaan naar de poorten van de onderwereld"< ref> Hij is verdwaald in een donker woud dat een allegorie is voor een diepe persoonlijke crisis en mogelijk voor het beramen van zelfmoord; in canto 13 worden de zelfmoordenaars gestraft in een woud Hij wordt belaagd door wilde dieren die symbool staan voor zijn zonden een panter symboliseert de lust een leeuw de hoogmoed en een wolvin de hebzucht Hij wordt gered door zijn jeugdliefde Beatrice en Vergilius canto 2 die hem de weg wijzen Vergilius en Dante betreden de hel door een poort met daarop een negenregelige spreuk waarvan de laatste regel beroemd is geworden "Laat varen alle hoop gij die hier binnentreedt" Lasciate ogni speranza voi ch'intrate; canto 3 Indeling van de hel De hel is ingedeeld in negen kringen De buitenste kringen worden bevolkt door overledenen die zich schuldig gemaakt hebben aan incontinentia het onvermogen om hun driften en lusten te bedwingen de binnenste door de geweldplegers en bedriegers De scheiding tussen deze twee groepen wordt gevormd door de muren van de stad Dis die het binnenste van de hel insluiten en de rivier de Styx die daaromheen stroomt In de aller-diepste krocht van de hel het Giudecca "Judasput;" tevens een Italiaans woord voor Joodse wijk zit Lucifer gevangen in het ijs Het zal de moderne lezer opvallen dat slechts weinig van de straffen die zondaars in de hel ondergaan met vuur te maken hebben In de middeleeuwen werd de hel echter zelden voorgesteld als alleen een hete plek; marteling met kou werd ook vaak beschreven Geheel in overeenstemming met deze voorstelling plaatst Dante Lucifer in een meer van ijs Ook wordt in de hel veelal gebruikgemaakt van contrapasso's blijkt uit de beschrijvingen Inferno is erg politiek van aard Dante plaatst veel van zijn politieke tegenstanders inclusief enkele pausen maar ook sommige van zijn medestanders in de hel De verkopers van kerkelijke ambten de simonisten bevinden zich in de achtste cirkel Voorbij de poort is een gebied waarin zich de overledenen bevinden die tijdens hun leven geen keuze hebben gemaakt tussen goed en kwaad Zij bevinden zich nog niet in de echte hel maar zijn gedoemd eeuwig als gekken rond te rennen achter een banier aan onderwijl geplaagd door wespen Verdoemde zielen worden de rivier de Acheron overgezet door Charon de veerman van de doden uit de Griekse mythologie Deze weigert de levende Dante over te zetten Dante raakt echter bewusteloos bij een aardbeving en wordt wakker op de andere oever Limbo voorgeborchte De eerste kring is het limbo of voorgeborchte canto 4 Hier bevinden zich de deugdzame heidenen waaronder Vergilius Omdat zij niet gedoopt zijn hebben ze geen toegang tot de hemel Echter ze worden niet gekweld door duivels omdat ze geen kwaad verricht hebben; hun straf is een eeuwig leven in duisternis verstoken van de goddelijke liefde In het limbo bevinden zich onder anderen Averroes Cicero Euclides Homerus Ovidius Socrates Plato en Saladin maar ook mythische figuren als Aeneas Het limbo is ook Vergilius' gebruikelijke verblijfplaats die hij voor de gelegenheid mag verlaten om Dante de weg te wijzen De bijbelse aartsvaderen zoals Adam Abraham Koning David verbleven aanvankelijk in het limbo maar zijn er door Christus vandaan gehaald Koning Minos onmatigen In de tweede kring staat koning Minos klaar om de zielen die binnenkomen te berechten en ze tot de juiste kring te veroordelen canto 5 Ook in de Griekse mythologie werd Minos gezien als een van de drie rechters van de onderwereld In deze kring woedt een eeuwige storm die de zielen voortblaast van de wellustigen die hun erotische verlangens niet konden beheersen; oa Francesca da Rimini Cleopatra VII en koningin Dido van Carthago Overigens pleegden de laatste twee zelfmoord maar ze zijn blijkbaar niet bij de zelfmoordenaars in de zevende kring geplaatst In de derde kring waar het eeuwig regent bevinden zich de vraatzuchtigen die bewaakt en gemarteld worden door Cerberus canto 6 In de vierde kring duwen de hebzuchtigen en de verkwisters zware lasten zinloos heen en weer canto 7 Vgl Sisyphus De vijfde kring bevat de moerassige Styx waarin de agressievelingen elkaar tot in eeuwigheid bevechten De wrokkigen liggen onder water De stad van Dis geweldplegers Phlegyas brengt Dante en Vergilius over de Styx canto 8 Nadat een engel de poort geopend heeft canto 9 komen ze in de stad van Dis een van de Latijnse namen van de god Hades waar de geweldplegers gestraft worden Het eerste deel van Dis de zesde kring van de hel is een grafveld met brandende open graven waarin de ketters liggen oa Epicurus in canto 10 In de zevende kring lijden de geweldplegers Deze kring is onderverdeeld in drie delen In het eerste deel bevinden zich degenen die geweld hebben gepleegd tegen anderen canto 12; hetzij lichamelijk hetzij tegen het bezit van een ander Zij liggen in een kolkende bloedrivier de Phlegeton en worden bewaakt door centauren In de Phlegeton ligt oa Attila de Hun Nessus brengt de dichters de rivier over Het volgende deel is een woud bestaande uit in bomen veranderde zelfmoordenaars die geweld tegen zichzelf gepleegd hebben canto 13 Hun zonde is dat zij hun door God gegeven leven niet gewaardeerd hebben Ze worden gestraft door harpijen die hun scherpe klauwen in de takken zetten waarbij de bomen bloeden Als Dante een tak van een struik afbreekt spreekt deze tegen hem Dit is gebaseerd op een scène in de Aeneis waar een struik die op een graf groeit bloedt en spreekt namens de dode na het afbreken van een tak Andere zelfmoordenaars die tevens verkwisters waren rennen door het bos opgejaagd door jachthonden die hen willen verscheuren De zelfmoordenaars verschillen in één belangrijk opzicht van de andere zondaars op de jongste dag zullen de andere gekwelde zielen hun lichaam weer gaan bewonen wat hun pijnen verhevigt De lichamen van de zelfmoordenaars zullen echter aan hun nieuwe boomlichamen worden opgehangen In het derde deel lijden de godslasteraars die geweld plegen tegen God de sodomieten die geweld plegen tegen de natuur en de woekeraars die geweld plegen tegen de kunst canto 14-17 Zij rennen rond in een woestijn terwijl vuur op hun hoofden regent Een van de sodomieten is Dantes vriend en leermeester Brunetto Latini die Dante voorspelt dat hij verbannen zal worden De malebolge bedriegers De achtste kring van de hel heet de malebolge Italiaans voor "buidels van het kwaad" De dichters bereiken deze kring die een diepe en steile afgrond vormt vliegend op de rug van de draak Geryones Er zijn tien "buidels" kloven voor tien soorten bedriegers Verleiders en koppelaars lopen in tegengestelde richting door de eerste malebolgia letterlijk opgezweept door duivels canto 18 De vleiers baden in drek in de tweede kloof De derde kloof is gevuld met simonisten waaronder paus Nicolaas III canto 19 Deze paus die op zijn kop in een gat in de grond zit waar alleen zijn brandende voeten uitsteken herkent Dante niet en vraagt of zijn opvolger misschien is gearriveerd Bedoeld wordt Dantes vijand paus Bonifatius VIII die in 1300 nog in leven was Nicolaas voorspelt ook de latere komst van paus Clemens V naar deze regionen Beiden zullen bovenop Nicolaas gestapeld worden net als onder hem een hele stapel zondige pausen begraven is In de vierde kloof lopen magiërs heksen en zieners rond waaronder Tiresias canto 20 Hun hoofd is achterstevoren op hun nek gezet De vijfde kloof bevat een bad van kokend pek gevuld met corrupte politici en ambtenaren canto 21-22 Ook worden zij belaagd door duivels met hooivorken In de zesde kloof lopen de huichelaars rond in loden pijen die aan de buitenkant een gouden glans vertonen canto 23 Kajafas en andere leden van het Sanhedrin die Christus naar Pontius Pilatus zonden zijn aan de grond genageld in een kruishouding De dieven lijden in de zevende kloof canto 24-25 Zij ontbranden spontaan waarna ze weer uit hun as herrijzen en ze worden belaagd door slangen Eén dief versmelt met een vuurspuwende slang tot een draakachtig wezen De kwade raadgevers branden in de achtste kloof canto 26-27 Onder hen is Odysseus die de Trojanen bedroog met het Paard van Troje de Trojanen zijn volgens de Aeneis de stamvaders van de Romeinen In de negende kloof lijden de schismatici onder wie Mohammed en Ali canto 28-29 De stichting van de islam werd beschouwd als een splitsing in het christendom omdat Mohammed volgens de middeleeuwers eerst een christelijke priester zou zijn geweest De splitsers worden verminkt Mohammeds romp wordt opengereten net als Ali's hoofd door een duivel met een zwaard Vervolgens maken ze een rondgang door de hele kloof waarbij hun wonden helen tot ze weer bij de duivel uitkomen De tiende en laatste kloof is de verblijfplaats van alchemisten en vervalsers canto 29-30 Zij lijden aan gruwelijke kwalen Cocytus verraders Voorbij de malebolge ligt de Cocytus de negende kring en daarmee het diepste punt van de hel Om er te komen moet Dante een gebied passeren waar een groep reuzen geketend zit als straf voor hun opstand tegen God canto 31 Deze reuzen zijn gebaseerd op zowel de mythologische giganten en titanen als op de bijbelse nefilim De reus Antaios tilt Dante en Vergilius omlaag naar het bevroren meer waarin de verraders vastzitten Het is verdeeld in vier delen genoemd naar beruchte verraders Caina naar Kaïn de broedermoordenaar uit Genesis verraders van familie canto 32 Antenora naar Antenor verrader van de Trojanen tijdens de Trojaanse oorlog landverraders canto 33 Dante schopt een verrader van de Welfen in het gezicht Ook een Ghibellijnse verrader blijkt hier te zijn Ptolemaea naar Ptolemaeus landvoogd van Jericho in I Makkabeeën verraders van gasten Giudecca of Judecca naar Judas verraders van hun meester canto 34 Meest prominente aanwezigen zijn Judas verrader van Christus; Brutus en Cassius verraders van Julius Caesar; en Lucifer verrader van God Lucifer ooit een zesvleugelige serafijn is nu een driekoppige harige reus Door met zijn zes vlerken te wapperen veroorzaakt hij de kille wind die de Cocytus in ijs verandert en in zijn drie bekken verslindt hij Judas Brutus en Cassius De dichters klimmen over Lucifers lijf naar een spelonk die naar de andere kant van de aarde leidt Deel 2 Purgatorio Louteringsberg Dante en Vergilius beklimmen de Louteringsberg die een eiland aan de andere kant van de aarde vormt zie Wereldbeeld boven Op deze berg die vergelijkbaar is met het vagevuur worden de boetzamen gelouterd van hun zonden voor ze het paradijs mogen betreden Overigens was het bestaan van zoiets als het vagevuur nog geen kerkelijk dogma in Dantes tijd maar het idee leefde sterk in het volksgeloof Purgatorio is het meest persoonlijke deel van de Komedie Op een gegeven moment merkt Dante bijvoorbeeld op dat hij de Louteringsberg weer zal zien en er nog veel tijd zal moeten doorbrengen Purgatorio is een allegorie voor Dantes eigen loutering die hem terugbracht op het "rechte pad" la diritta via Inferno 13 Aan de voet van de Louteringsberg ontmoet Dante Cato de jongere die de toegang tot het eiland beheert canto 1 Hoewel Cato de aartsvijand van Dantes held Julius Caesar was en hij zelfmoord heeft gepleegd bevindt hij zich niet in de hel Waarschijnlijk is dit omdat hij ook in de Aeneis als rechter in de onderwereld optreedt In canto 2 arriveert een sloep met zielen onder wie Dantes vriend Casella die gedichten van hem op muziek had gezet Opvallend is dat hij al een tijd dood is en pas naar hier komt na het ontvangen van een aflaat; Dante beschouwde de handel in aflaten als simonie Aan de voet van de berg bevinden zich vier groepen zondaars die maar moeten wachten tot zij toegelaten worden Dit zijn de geëxcommuniceerden canto 3 zij die laat tot berouw kwamen canto 4 zij die geen absolutie ontvangen hebben canto 5 en heersers die te veel tijd aan wereldse zaken besteed hebben canto 7-8 Pas in canto 9 komt Dante op de werkelijke Louteringsberg aan door een poort die bewaakt wordt door een engel De Louteringsberg bestaat uit zeven omgangen die corresponderen met de zeven hoofdzonden Dit zijn van beneden naar boven De hovaardigen hoogmoedigen canto 10-12 Zij gaan gebukt met zware lasten om nederigheid te leren Dante verwacht hier na zijn dood tijd te moeten doorbrengen Van de afgunstigen zijn de ogen dichtgenaaid canto 13-15 De toornigen lopen rond in een dikke rook symbool voor de verblindende woede die hun leven gekenmerkt heeft canto 15-17 De tragen rennen continu rond canto 18-19 De hebzuchtigen onder wie paus Adrianus V liggen op hun buik in het stof canto 19-21 In canto 21 komt Dante de dichter Publius Papinius Statius tegen die hem informeert over het hoe en wat van de loutering Statius' bekering tot het christendom is hoogstwaarschijnlijk een verzinsel van Dante De onmatigen eten en drinken niet canto 22-24 De wellustigen branden in een muur van vuur canto 25-27 Dante zelf moet ook door dit vuur lopen als straf voor zijn eigen onkuisheid Voor elke omgang ziet Dante een voorbeeld van de deugd die de zondaars op die omgang bijgebracht moet worden hetzij als een reliëf in de bergwand hetzij in een visioen Het aards paradijs Dante steekt de rivier de Lethe over en ontmoet een vrouw genaamd Matelda Onbekend is of zij een historische of allegorische figuur voorstelt Dante neemt afscheid van Vergilius Vergilius mag als heiden niet het paradijs betreden Allegorisch neemt Dante afscheid van de ratio die hem niet verder kan leiden; vanaf nu is Beatrice personificatie van de goddelijke liefde zijn gids Deze gang van zaken is een symbolische persoonlijke afrekening met Dantes vroegere enthousiasme voor filosofie vooral voor Averroes waarin Dante in zijn jeugd geïnteresseerd is geweest Averroës' idee van de dubbele waarheid van filosofie en van theologie verwerpt hij in lijn met de visie van de kerk De rede brengt hem tot hier maar verlossing kan hij alleen vinden door zijn geloof Deel 3 Paradiso Paradijs Waar Inferno politiek van thema was en Purgatorio persoonlijk is Paradiso vooral theologisch Dante voltooit zijn loutering door het ware geloof te accepteren verbeeld door Beatrice Dantes lichaam is tijdelijk ijl gemaakt door zijn tocht over de Louteringsberg zodat hij vanaf het aards paradijs met Beatrice ten hemel kan stijgen Hij passeert de dampkring en de "vuurkring" de schil van vuur die volgens Ptolemaeus de aarde omgeeft canto 1-2 Buiten de vuurkring bevinden zich negen hemelkringen elk bevolkt door een ander type engelen Dit laatste idee is ontleend aan Pseudo-Dionysius' De coelesti hierarchia In canto 3 stijgt Dante op naar de hemel van de maan die bestierd wordt door "gewone" engelen en ontmoet hij de eerste hemelbewoners met uitzondering van Beatrice In tegenstelling tot de zielen in de hel en op de louteringsberg hebben de hemelingen geen menselijke gedaante meer Gewoonlijk verblijven zij allen in de hoogste hemel maar ze dalen af om Dante onderweg te ontmoeten De negen hemelkringen zijn De kring van de maan De kring van Mercurius De kring van Venus De kring van de zon De kring van Mars De kring van Jupiter De kring van Saturnus De kring van de vaste sterren Het primum mobile of "eerste bewegende" Hierbuiten bevindt zich het empyreum van Gr πυρ pyr of pur "vuur" waarin zich God en de zielen van de deugdzamen bevinden De zaligen zitten in een soort amfitheater in de vorm van een roos Dantes leidsman in het empyreum is Bernard van Clairvaux Hij ziet Maria Jezus en uiteindelijk God zelf Een van de personen die Dante in de hemel ontmoet is zijn voorvader Cacciaguida die hem in canto 17 zijn verbanning uit Florence voorspelt Constateringen Opvallend is het groot aantal "actuele" verwijzingen dat Dante in zijn boek gebruikt Politieke tegenstanders van Dante de pausgezinde Ghibbelijnen en Zwarte Welfen die verantwoordelijk waren voor zijn verbanning in 1302 worden doorgaans in de hel geplaatst Sommige Witte Welfen familieleden en vrienden van Dante worden in de hemel geplaatst Dante was echter eerlijk genoeg om medestanders die hij als zondaars beschouwde ook in de hel te plaatsen Het is daarom onmogelijk de Divina Commedia niet ook als een politiek pamflet te lezen De belangrijkste strijd daarbinnen is zoals gezegd die tussen de Welfen en de Ghibbelijnen die culmineert in de plaatsing van paus Bonifatius VIII Dantes politieke tegenstander in een van de laagste kringen van de hel Ook de functie van zijn begeleiders is symbolisch Vergilius Beatrice en Maria staan achtereenvolgens voor geloof hoop en liefde de drie hoofddeugden binnen de katholieke kerk Zo kan Dante de hoofddeugden een personificatie geven waarbij de keuze voor Beatrice als personificatie van een hoofddeugd opvallend is aangezien zij geen persoon van betekenis was in de maatschappij van die tijd en dus puur door Dante om persoonlijke redenen gekozen wordt Nederlandse vertalingen De Komedie De Hel Het Vagevuur en Het Paradijs vertaling door Dr Jan Conrad Hacke van Mijnden Het laatste deel kwam uit in 1873 Een vertaling op rijm in terzinen en met metrum Door hem in privé uitgegeven in 100 exemplaren per boek De boeken zijn geïllustreerd met pentekeningen van Gustave Doré De goddelijke komedie De Hel 1874 vertaling van Mr Joan Bohl De goddelijke komedie Het Vagevuur 1880 vertaling van Mr Joan Bohl De goddelijke komedie Het Paradijs 1884 vertaling van Mr Joan Bohl De goddelijke comedie 1906-1908 vertaling van JK Rensburg met noten en pentekeningen van Gustave Doré De goddelijke komedie 1923 vertaling van Albert Verwey Dante's goddelike komedie 1930 vertaling Christinus Kops OFM Vertaling met behoud van metrum waar mogelijk ook rijm Met noten De goddelijke komedie 1932 vertaald door Betsy van Oyen-Zeeman met een inleiding van BH Molkenboer OP Divina Commedia met Nederlandse vertaling 3 delen1940 Frederica Bremer De goddelijke komedie 1987 vertaling Frans van Dooren Verhalend proza met noten Mijn komedie Hel 1999 vertaald geannoteerd en ingeleid door Jacques Janssen De goddelijke komedie 2000 vertaling van Ike Cialona en Peter Verstegen Athenaeum-Polak & Van Gennep Een vertaling op rijm met behoud van metrum Geen elisie niet d'oude vrijwel geen inversies omkering van object-subject Met overname van commentaren uit een groot aantal bronnen en de oorspronkelijke Italiaanse tekst Alle pentekeningen van Gustave Doré Een eerste druk verscheen in 2000 precies 700 jaar na de periode waarin het verhaal zich afspeelt de Goede week van 1300 De Goddelijke Komedie 2005 vertaald en geannoteerd door Rob Brouwer inleiding van Ronald de Rooy Primavera Pers Trivia De eerste geïllustreerde uitgave uit 1481 van De goddelijke komedie is in het bezit van de Bibliotheca Philosophica Hermetica in Amsterdam In 1995 bracht de metalband Iced Earth een album uit dat gebaseerd was op De goddelijke Komedie getiteld Burnt Offerings het bevat een 16 minuten lang lied getiteld "Danté's inferno" dat het hele eerste deel van de komedie bevat namelijk de hel In 2006 bracht de Braziliaanse thrashmetalband Sepultura een conceptalbum uit op basis van De goddelijke komedie getiteld Dante XXI de Amerikaanse componist Robert W Smith schreef een compositie voor orkest The Divine Comedy Symphony Nr 1 EA games heeft het spel en de daarvan afgeleide animatiefilm Dantes Inferno gebaseerd op het eerste deel Inferno' van De goddelijke komedie Drs P Heinz Polzer publiceerde in 2003 Mijn Reis met Dante door de Hel geschreven vanuit het standpunt van Vergilius en gepresenteerd als een vertaling uit het Latijn Het dichtwerk volgt vrij nauwkeurig het relaas van Dante en telt 220 onzijnen elf-regelige verzen in terzinestructuur een vorm die door Drs P werd ontworpen Zie ook Dante Alighieri Lijst van verwijzingen naar De goddelijke komedie Externe links op de site van Project Gutenberg van Christinus Kops 1929-1930 op dbnl] in de Nederlandse vertaling van JK Rensburg 1908 op de site van dbnl met illustraties van Gustave Doré op de site van Project Gutenberg Democratie is een bestuursvorm Het Nederlandse woordHet woord Democratie wordt vaak gebruikt in een verkeerde context Zo spreekt men vaak over democratische prijzen terwijl bedoeld wordt dat er goedkope goederen worden aangeboden Mochten de prijzen democratisch zijn dan zouden de aanwezige klanten vooraf mogen stemmen over de prijzen van de goederen En dit is vrijwel steeds niet het geval In essentie wordt het woord dus soms fout gebruikt< ref> stamt af van de Griekse woorden dèmos "volk" en krateo "heersen regeren" en betekent dus letterlijk "volksheerschappij" Dit houdt in dat het volk zelf stemt over de wetten zoals in het oude Athene of het volk verkiest vertegenwoordigers die de wetten maken zoals in België en Nederland In een democratie is de voltallige bevolking soeverein en is alle autoriteit gebaseerd op de minstens theoretische instemming van het volk Deze bestuursvorm is gebaseerd op het menselijke gelijkheidsideaal Als iedereen vrij en gelijk in rechten en plichten geboren is zoals in het eerste artikel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens staat dan heeft ook niemand méér recht dan een ander om bepaalde wetten vast te stellen of beslissingen te nemen Het implementeren van die theorie in de politieke praktijk is vaak niet eenvoudig en kent vele aspecten Zo stelde Tocqueville dat vrijheid en gelijkheid op gespannen voet met elkaar staan Een te grote vrijheid gaat ten koste van de gelijkheid maar andersom geldt hetzelfde Ook waarschuwde hij voor de tirannie van de meerderheid Niet alleen kunnen minderheden zo in de verdrukking komen en hun toevlucht zoeken in geweld ook de meerderheid zelf kan hier het slachtoffer van worden Zakaria stelt dat in West-Europa de rechtsstaat en de bescherming van vrijheid voorafging aan verkiezingen waarbij het grootste deel van de bevolking is betrokken waardoor een liberale democratie kon ontstaan In landen waar deze bescherming ontbreekt zou de kans groot zijn op een onvrije democratie Geschiedenis De oudst bekende democratie was die van Clisthenes in Athene in de Griekse oudheid hoewel die nog niet sterk leek op wat wij ons tegenwoordig bij het woord democratie voorstellen Zo mochten vrouwen slaven en metoiken vreemdelingen "medebewoners" in Athene niet meebeslissen Bestanddelen Om van een democratisch proces te kunnen spreken dienen de volgende vier fundamentele elementen aanwezig te zijn recht van initiatief; elke deelnemer moet vrij zijn om een initiatief te kunnen nemen en een wetsvoorstel of wetswijziging in te dienen; recht op spreken; elke deelnemer moet in gelijke mate de kans hebben de andere deelnemers te informeren en met hen van gedachten te wisselen over het voorstel dat ter tafel ligt; stemrecht; elke deelnemer moet de gelegenheid hebben een stem over het voorstel te kunnen uitbrengen Een overeengekomen meerderheid van de stemmen bepaalt of het voorstel al dan niet aangenomen wordt; gelijkheid; elke deelnemer dient gelijk te zijn aan een ander in het democratisch proces zowel in deelneming tijdens het stemmen alsook door gelijkwaardig vertegenwoordigd te zijn Voor elk van deze vier elementen kunnen specifieke richtlijnen gelden Definities Democratie is onder meer Wij hebben een staatsvorm die niet een kopie is van de instellingen van onze naburen In plaats van anderen na te bootsen zijn wij juist een voorbeeld voor hen Onze staatsvorm heet een democratie omdat ze in handen is van velen en niet van enkelen In persoonlijke geschillen verzekeren onze wetten gelijk recht aan allen en de publieke opinie eert een ieder die zich door iets onderscheidt in het openbare leven boven anderen niet om de klasse waartoe hij behoort maar om zijn waarde alleen Armoede is voor niemand die de staat van nut kan zijn een beletsel hoe gering zijn aanzien ook is Perikles' lijkrede Perikleous logos epitaphios zoals ze is vastgelegd door Thoukydides II 37Dit is mogelijk de oudst geattesteerde definitie van democratie Deze was opgenomen in het eerste ontwerp van het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa maar werd door Ierland afgewezen zeer tegen de zin van Griekenland en Cyprus< ref> Het universele recht om deel te nemen aan de politieke macht dat wil zeggen het recht van alle burgers om te stemmen en te participeren in de politiek Een land is democratisch als het volk het recht heeft zijn eigen regering te kiezen in periodieke geheime verkiezingen met verschillende partijen op basis van algemeen en gelijk stemrecht voor volwassenen Francis Fukuyama Een staatsvorm waarin een vertegenwoordiging van het volk de hoogste macht heeft en een overwegende invloed heeft op het regeringsbeleid Instituut voor Publiek en Politiek Regering van het volk door het volk voor het volk Abraham Lincoln Een regering waar we zonder bloedvergieten van af kunnen bijvoorbeeld via algemene verkiezingen; dat wil zeggen de maatschappelijke instellingen leveren middelen waarmee de heersers kunnen worden afgezet door de overheersten en de sociale tradities waarborgen dat deze instellingen niet eenvoudig door de machthebbers zijn te vernietigen Karl Popper Voor een uitgebreide historische bloemlezing over wat vele denkers zoal onder "democratie" hebben verstaan zie Arne Naess Jens A Christophersen & Kjell Kvalø Democracy ideology and objectivity Soorten democratie Er kan onderscheid gemaakt worden tussen vele vormen van democratie Sommige naties zoals Zweden kennen slechts een enkel huis van afgevaardigden Anderen als Nederland hebben een huis van afgevaardigden en een senaat Deze beide vormen komen voor zonder president Denemarken met een huis en Italië met huis en senaat dan wel met een president Finland met een huis en Frankrijk met huis en senaat Sommige naties hebben een kiessysteem dat voor een deel indirect is waarbij niet de stemmers maar de afgevaardigden een vertegenwoordiger kiezen Zo kiezen in Duitsland de directgekozen afgevaardigden de indirectgekozen president Een representatieve democratie is de term voor vertegenwoordigers die door middel van een selectieproces zijn gekozen Dit is in de meeste Westerse landen het geval Directe democratie Directe democratie is de oorspronkelijke vorm van democratie zoals gevonden bij de oude Grieken Directe democratie is een vorm van beslissing waarbij de uitkomst door een meerderheid bepaald wordt Dat kan handig zijn maar ook tot een beslissingsproces leiden waarbij de ene beslissing door de andere beslissing opgevolgd wordt zonder dat er voldoende over nagedacht is Bij het begin van de 21e eeuw zijn verschillende methodes ontstaan waardoor iedereen kan stemmen via internet of gsm wat een vorm van directe democratie is Het is echter ook een vorm waarbij de meerderheid het voor het zeggen heeft en er het gevaar dreigt van de tirannie van de meerderheid Directe democratie in de moderne betekenis van het woord duidt op instrumenten waarbij opnieuw de deelnemers direct de uitkomst beïnvloeden zonder de omwerking van een parlement Voorbeelden zijn het bindend referendum en het volksinitiatief In een systeem zonder vertegenwoordigers zoals bijvoorbeeld aangehangen door Akiva Orr is er geen rol weggelegd voor politieke partijen en een parlement Rousseau was een groot voorstander van de directe democratie De Volksvergadering is een vorm van directe democratie die onder andere toegepast werd en wordt in Athene de Ekklesia Zwitserland de Landsgemeinde Noord-Amerika de Town-meeting en het voormalige Joegoslavië het bedrijfsradenstelsel Volksraadplegingen en plebiscieten worden ook wel eens tot vormen van directe democratie gerekend maar door hun niet-bindende karakter behoren zij niet specifiek tot deze categorie Representatieve democratie Representatieve democratie wordt ook wel parlementaire democratie genoemd De representatieve democratie ontstond als praktische oplossing bij het groeien van het aantal mensen binnen de democratie het was praktisch niet mogelijk dat iedereen direct over elk onderwerp meebesliste De meeste westerse democratieën zijn parlementaire en daarmee representatieve democratieën Er zijn verschillen in kiesstelsels Sommige landen verdelen zich in districten die elk een winnaar als afgevaardigde sturen terwijl andere landen alle zetels rondom de tafel gelijkelijk verdelen naar de uitslag van de algehele uitslagen In een representatieve democratie draagt het volk een aantal nauwkeurig gedefinieerde bevoegdheden voor een beperkte tijd over aan een aantal afgevaardigden die het volk representeren en de wil van het volk uitvoeren Deze bevoegdheden bevinden zich onder andere op het terrein van de wetgevende macht Na een aantal jaren worden nieuwe verkiezingen gehouden Deze overdracht van macht dient nauwkeurig bewaakt te worden om te voorkomen dat de overdracht definitieve karaktertrekken krijgt De reeds genoemde verkiezingen na een aantal jaren waarbij een afgevaardigde zijn bevoegdheden worden afgenomen is hier een van Vrijheid van pers is een tweede Elementen uit de directe democratie zoals een referendum kunnen ook een tegenwicht vormen Particratie Een representatieve democratie waarin direct-democratische besluitvorming wordt bemoeilijkt is een particratie de politieke partijen hebben de macht Met uitzondering van Zwitserland zijn de Europese democratieën particratieën Particratie wordt vaak verward met de democratie Een particratie komt voornamelijk tot uiting in de partijdiscipline waarbij in de praktijk alle verkozenen die behoren tot eenzelfde partij in het parlement over alle onderwerpen unaniem stemmen Representatieve democratie is in alle landen waarin representatieve democratie wordt toegepast geëvolueerd tot particratie Michels noemde dit de ijzeren wet van de oligarchie Deze wet stelt dat alle organisatievormen onafhankelijk van het democratische of autocratische gehalte in het begin onvermijdelijk oligarchisch worden Particratieën kunnen bijgevolg worden gezien als een vorm van misbruik van delegatie in representatieve democratie Aangezien alle representatieve democratieën particratieën zijn geworden worden beide termen als synoniemen van elkaar gebruikt Waarom is dit een vorm van misbruik? Er zijn heel wat publicaties die de efficiëntie van representatieve democratie vergelijken met de efficiëntie van directe democratie Bijvoorbeeld prof Lars Feld in Duitsland prof Kirchgasser in Zwitserland en prof Matsusaka in USA vergeleken de efficiëntie van representatieve democratie en particratie door het vergelijken van de kosten van een bepaalde dienst als functie met de hoogte van de drempel voor het houden van een financieel referendum voor die dienst Uit die gegevens blijkt dat hoe hoger de drempel is hoe hoger de kosten van die dienst zijn Democratie en verkiezingen Verkiezingen dienen altijd vrij te zijn Hiervoor dienen verkiezingen aan een aantal voorwaarden te voldoen iedere volwassene moet kunnen stemmen beperkingen waardoor belangrijke delen van de bevolking niet aan de verkiezingen kunnen deelnemen geven een uitslag die niet representatief is voor de wensen van de bevolking; er moeten verschillende politieke partijen zijn waaruit gekozen kan worden binnen een eenpartijstelsel is er geen garantie dat deze partij voldoende ruimte voor alle wensen uit de bevolking biedt; de verkiezingen moeten geheim zijn door de keuze van elke kiezer geheim te houden hoeft de kiezer geen vrees te koesteren voor maatregelen wanneer hij niet op de winnaar van de verkiezingen gestemd heeft; de verschillende partijen moeten voldoende toegang tot de media hebben gehad wanneer alleen de huidige regerende partij of coalitie mediaruimte krijgt ontstaat een zeer ongebalanceerde situatie De Atheense democratie was overwegend een directe democratie Er bestond een aantal magistraatsfuncties met aanzienlijke macht Deze functies werden niet toegewezen door te kiezen maar door te loten Verkiezing zag men als oligarchisch alleen met loting had elke burger een even grote kans een functie te bekleden Er bestonden controles en mogelijkheden om iemand af te zetten wanneer bleek dat een door loting gekozen magistraat zijn functie niet goed uitvoerde Ook in Italiaanse stadstaten in de Middeleeuwen werd een deel van de magistraten door loting gekozen Ook in later tijd onder meer Jean-Jacques Rousseau Charles de Montesquieu werden verkiezingen met oligarchie geassocieerd De laatste staat waar magistraten door loting werden gekozen Venetië hield in 1797 op te bestaan en sindsdien is democratie altijd vormgegeven door middel van verkiezingen Volgens sommige politicologen bevatten verkiezingen nog steeds een oligarchisch element Kiezers zijn geneigd personen te kiezen die een of meerdere eigenschappen vertonen die als positief beschouwd worden en bovendien zeldzaam zijn Verder zijn ze geneigd op mensen te stemmen die op een of andere manier opvallen of bekend zijn Hierdoor heeft niet iedere kandidaat a priori even veel kans om gekozen te worden Verder zijn rijke personen of personen met rijke bondgenoten beter in staat een verkiezingscampagne te voeren en mensen te mobiliseren dan mensen die minder geld hebben Democratie en scheiding der machten Een belangrijk maar geen cruciaal kenmerk van een democratie is dat zij in haar instellingen en wetten vele uiteenlopende waarborgen kent tegen een ongezonde machtsconcentratie Wetgevende uitvoerende en rechterlijke macht kunnen worden onderscheiden Dit staat bekend als de trias politica De wetgevende macht wordt gevormd door het parlement De uitvoerende macht wordt gevormd door de regering die de wetten ten uitvoer brengt in beleid De rechterlijke macht moet de andere twee machten in evenwicht houden Ze krijgt hiervoor een zeer onafhankelijke positie In vele democratische staten is de band tussen wetgevende en uitvoerende macht sterker dan die tussen de rechterlijke macht en de andere twee Oorspronkelijk kwam dit idee van de Franse baron de Montesquieu en het past dan ook bij uitstek in een bestuurssysteem waar de macht in handen is van een elite Door die elite in drie delen op te splitsen hoopte hij de vrijheid van het volk dus door een soort verdeel en heers techniek te beschermen Overigens was de Montesquieu geen onvoorwaardelijke voorstander van democratie Democratie hieronder verstond hij directe democratie zag hij als geschikt voor stadstaten; voor grotere territoriale staten gaf hij de voorkeur aan meer autocratische regeringsvormen De pers wordt in democratische landen soms wel de vierde macht of vijfde macht genoemd vanwege haar cruciale rol bij het informeren van de burgers Democratie en het communisme In sommige communistische geregeerde landen gebruikte men het begrip democratie in de officiële naam van enkele landen zoals de Duitse Democratische Republiek en de Democratische Volksrepubliek Korea Als er al verkiezingen waren werden deze in andere landen echter niet beschouwd als vrije verkiezingen Soms werden verkiezingen uitgelegd als een bedreiging niet voor de leiders maar voor het volk Bij verkiezingen hebben sommige individuen met slechte bedoelingen de mogelijkheid om zich kandidaat te stellen Als deze kandidaat onverhoopt het volk achter zich krijgt en zo de macht grijpt kan hij het bestuur omverwerpen en alleenheersen in het nadeel van het volk In theorie zou de leider dus nieuwe kandidaten moeten zoeken die het goed menen met het volk en dezelfde goede bedoelingen delen met de huidige leider In veel landen worden de kandidaten dan ook vaak bij verkiezingen voorgedragen door de machthebbers tegenkandidaten ontbreken en vaak wordt bijvoorbeeld het publiekelijk uitleg geven over hoe men tegen de gestelde kandidaten kan stemmen bestraft Tegen de voorgestelde kandidaat stemmen was in communistische landen van het voormalig Oostblok echter wel mogelijk Kritiek op democratie In de loop der millennia zijn er veel tegenstanders van de democratie geweest Zo was Plato tegenstander van de democratie omdat democratie volgens hem leidt tot dictatuur In plaats daarvan stelde hij een regering van een verlichte filosoof-koning voor Bovendien vinden sommigen dat een democratie niet voldoende de rechten van burgers kan garanderen Een meerderheid van de bevolking kan immers instemmen met het schenden van die rechten John Stuart Mill waarschuwde ook voor een Tirannie van de Meerderheid Vaak wordt de machtsovername in Duitsland door Hitler gebruikt als voorbeeld van de gevaren van democratie Hitler kreeg echter van het parlement en van de bevolking door manipulatie en intimidatie de benodigde tweederdemeerderheid voor zijn Ermächtigungsgesetz waarmee hij dictatoriale bevoegdheden verwierf Uit dat parlement waren de communisten toen trouwens al oa door geweld verdreven Volgens anderen leidt een democratie juist weer tot anarchie Anarchie zal een tegenreactie oproepen de behoefte aan wetten en sterke sturing een dictator Verder menen sommigen dat het volk simpelweg te dom is om te regeren en dat het bestuur beter overgelaten kan worden aan mensen die er verstand van hebben Mensen die deze argumentatie gebruiken noemen democratie wel ochlocratie regering door de massa Ook op religieus gebied zijn er uitspraken gedaan tegen de democratie Een voorbeeld is hiervan de uitspraak die ds J Lohuis deed bij zijn afscheidspreek in een PKN-gemeente in Scherpenisse De overheid is Gods dienaresse maar ik ben tegen een democratie Het is mijn diepste overtuiging dat de democratie een uitvinding van de duivel is We moeten immers door God geregeerd worden Eendrachtbode Een overvloed aan democratie wordt door sommigen ook als nadelig gezien De macht van de kiezer zou dan te ver doorgeschoten zijn en juist dit teveel aan democratie zou de democratie in diskrediet brengen Een voorbeeld hiervoor is de staat Californië in de Verenigde Staten waar burgemeesters politiechefs en gouverneurs direct worden gekozen Bovendien kan elke burger zelf een wetsvoorstel indienen een wetswijziging voorstellen en zelfs een referendum uitschrijven om een bestuurder naar huis te sturen een vorm van directe democratie Dit kan tot gevolg hebben dat bestuurders constant bezig zijn met hun eigen populariteit en geen impopulaire keuzes meer durven te maken ook al kunnen die van essentieel belang zijn Een gevolg is dat er vooral beslissingen worden genomen met effect op de korte termijn om zodoende de publieke opinie te kunnen beïnvloeden Een ander nadelig gevolg heeft te maken met het feit dat bij een referendum geen rekening hoeft worden te gehouden met afwegingen die bestuurders wel moeten maken Er hoeft immers alleen maar voor of tegen gestemd te worden Dit is een van de belangrijkste redenen dat veel Amerikaanse staten torenhoge schulden hebben opgebouwd De Amerikaanse burgers vinden namelijk dat er meer geld moet worden vrijgemaakt voor publieke doelen scholen brandweer etc maar tegelijkertijd mag er niet meer belasting betaald worden Wat er nu gebeurt is dat er wetsvoorstellen via referenda ingediend worden die de politiek dwingen meer geld uit te geven aan bijvoorbeeld scholen Dit moet natuurlijk betaald worden zonder dat er meer belasting wordt geheven wat ertoe leidt dat de schuldenlast alsmaar groeit Een ander punt van kritiek op referenda is dat het argument dat de burger er meer macht door zou krijgen in de praktijk lang niet altijd opgaat Om referenda in te dienen moeten veel handtekeningen ingezameld worden wat een dure bezigheid is In de VS zijn het dus in plaats van individuele burgers vooral grote belangengroepen de referenda indienen; deze belangengroepen willen in het algemeen alleen hun particuliere belangen behartigen Winston Churchill zei tegen critici van de democratie Democracy is the worst form of government except for all those others that have been tried Democratie is de slechtste regeringsvorm op alle andere methoden die al geprobeerd zijn na Hij was zelf ook geen onverdeeld voorstander gelet op zijn even bekende uitspraak The best argument against democracy is a five-minute conversation with the average voter Het beste argument tegen democratie is een gesprek van vijf minuten met de gemiddelde kiezer Democratie en mensenrechten Volgens Hans-Hermann Hoppe in zijn boek "Democracy The God that failed" zijn Democratie en mensenrechten nauw met elkaar verbonden Democratie dient zich te beperken tot die onderwerpen die in de contractuele relatie van het individu met de maatschappij zijn overeengekomen Bij gebrek aan een expliciet sociaal contract in de huidige samenleving worden de genomen beslissingen door een individu vaak gezien als een schending van wat deze persoon meent dat de contractuele relatie is Vandaar de definitie van democratie "Democratie is twee wolven en een schaap die beslissen wat ze vanmiddag gaan eten" Publiekekeuzetheorie Publiekekeuzetheorie is een tak van de economie die het gedrag in de besluitvorming van kiezers politici en ambtenaren bestudeert vanuit het perspectief van de economische theorie Één bestudeerd probleem is dat elke kiezer weinig invloed heeft en derhalve een rationele onwetendheid kan hebben in politieke kwesties Hierdoor kunnen lobbygroepen subsidies en voor hun gunstige reguleringen verwerven die schadelijk kunnen zijn voor de samenleving Het staat ter discussie of lobbygroepen meer of minder invloed hebben in een non-democratie E-democracy De komst van Internet leidde tot veel speculatie over nieuwe vormen van directe democratie Digitale gemeenschappen zouden als Griekse Agora kunnen functioneren elektronisch stemmen kan misschien de gang naar de stembus overbodig maken en zo hopelijk leiden tot een hogere opkomst e-mailbombardementen zouden stakingen en demonstraties misschien overbodig maken Maar privacykwesties anonimiteit en digitale tweedeling leiden tot controverse in het e-democracydebat Daarnaast is veel ophef ontstaan over de oncontroleerbaarheid van het digitale stemmen het is op afstand niet mogelijk om te controleren of er sprake is van een "vrije keuze" achter de computer Nochtans is in landen met een zeer hoogstaande democratie zoals Zwitserland reeds jaren het schriftelijk stemmen voor iedereen ingevoerd zonder dat dit in de praktijk problemen geeft; in sommige opzichten is dit vergelijkbaar met stemmen via de computer thuis Zie ook Demarchie Oligarchie Economische democratie Democratie-index van The Economist Democratisch tekort De Bondsrepubliek Duitsland Duits Bundesrepublik Deutschland kortweg Duitsland Duits Deutschland is een land in Centraal-Europa Het heeft een grondgebied van 357022 km² en grenst in het noorden aan de Oostzee de Noordzee en Denemarken in het oosten aan Polen en Tsjechië in het zuiden aan Oostenrijk en Zwitserland en in het westen aan Frankrijk Luxemburg België en Nederland Duitsland heeft met inwoners de grootste bevolking van alle landen in de Europese Unie De hoofdstad en grootste stad van het land is Berlijn De Duitse natiestaat ontstond in 1867 met de oprichting van de Noord-Duitse Bond In 1870 1871 traden enkele Zuid-Duitse staten toe De huidige naam van de staat Bondsrepubliek Duitsland dateert van 1949 Sinds 1 januari 1957 maakte ook het Saarland weer deel uit van Duitsland en in 1990 kwam de Duitse hereniging tot stand van de oude Bondsrepubliek Duitsland West-Duitsland en de Duitse Democratische Republiek Oost-Duitsland In dat jaar traden de zes Oost-Duitse deelstaten toe tot de Bondsrepubliek Als voorganger van de Duitse natiestaat kunnen de Duitse Bond 1815-1866 en het Heilige Roomse Rijk worden gezien dat bijna duizend jaar bestond De Duitse geschiedenis begint in zekere zin reeds in de 1e eeuw vChr toen al sprake was van Germanië een gebied dat bewoond werd door vooral Germaanse stammen De Bondsrepubliek Duitsland is een federatie van zestien deelstaten in het Duits Bundesländer of Länder enkelvoud Land geheten Het is een federale republiek en een belangrijk lid van de economische politieke en militaire organisaties in Europa en de wereld Het land is onder andere lid van de Europese Unie en de eurozone de VN de NAVO en de G8 Duitsland is daarnaast de belangrijkste handelspartner van Nederland en België en was in 2008 de derde economie naar nominaal bnp de grootste exporteur en de op twee na grootste importeur ter wereld Geografie Duitsland ligt in de westelijke helft van Centraal-Europa in het noorden grenzend aan de Oostzee de Noordzee en Denemarken in het oosten aan Polen en Tsjechië in het zuiden aan Oostenrijk en Zwitserland en in het westen aan Frankrijk Luxemburg België en Nederland Oude beschrijvingen noemen Duitsland het land tussen de zee en de Alpen Het land kan in drie belangrijke geografische gebieden worden verdeeld de Duitse Laagvlakte in het noorden de centrale Duitse middengebergten en in het zuiden de Alpen Het klimaat is gematigd al is er wel aanzienlijke variatie Bijna twee derde van de bossen van het land bestaat uit naaldbomen de rest is hoofdzakelijk beukenbos Duitsland heeft tamelijk weinig bodemschatten De landbouwgrond is meestal erg vruchtbaar Op het Duitse grondgebied liggen 16 deelstaten in het Duits officieel Länder enkelvoud Land vaak in de vorm Bundesländer geheten Ze hebben vele bevoegdheden en ook medezeggenschap op het federaal niveau Noord-Duitsland Bij het noorden telt men naast Hamburg en Bremen die eigen deelstaten zijn ook de deelstaten Nedersaksen Sleeswijk-Holstein en vaak ook het voormalig Oost-Duitse Mecklenburg-Voor-Pommeren Het Noorden ligt aan Noordzee en Oostzee en wordt onder meer door de rivieren Eems Ems Wezer Weser Elbe en de Oder doorstroomd Het land is plat Noord-Duitse Laagvlakte en relatief dunbevolkt De grootste stad is Hamburg met 17 miljoen inwoners; het is ook een belangrijk industrieel centrum en heeft een belangrijke haven In mindere mate geldt hetzelfde voor Bremen en Kiel Het noorden is zwaar gecultiveerd ondanks de slechte grond De gewassen uit deze streek zijn onder andere tarwe rogge gerst haver aardappels en suikerbieten Melkvee wordt veel gefokt vooral in Sleeswijk-Holstein Varkensvlees rundvlees en kip zijn andere veeproducten In het algemeen is het noorden van Duitsland op het oosten na het economisch zwakste deel van Duitsland West-Duitsland Noordrijn-Westfalen NRW dat aan Nederland en België grenst is de deelstaat met de meeste inwoners 18 miljoen en wordt meestal als het westen van Duitsland aangeduid Verder kan men ook Rijnland-Palts Hessen en het kleine Saarland bij het westen tellen De grootste stad is Keulen Köln met rond één miljoen inwoners belangrijk is ook de NRW-hoofdstad Düsseldorf met zijn grote luchthaven en natuurlijk het Ruhrgebied met in totaal meer dan vijf miljoen inwoners Al deze steden liggen in NRW noemenswaard zijn verder ook de Rijnland-Paltse hoofdstad Mainz en vooral Frankfurt am Main in Hessen West-Duitsland is grotendeels een heuvelachtig gebied met de Rijn en de Moezel als hoofdrivieren De Rijn stroomt tussen Bingen en Bonn door een steile kloof Dit gedeelte van de Rijnvallei is beroemd om zijn mooie landschap wijngaarden en kastelen Langs de noordelijke rand van de Rijnvallei liggen de industriële gebieden van Duitsland waaronder het Ruhrgebied dat wél door grote werkloosheid wordt geteisterd De zuidelijke sectie van het Rijnland dat de Eifel en Hunsrück-bergen bevat is grotendeels landbouwgrond en heeft beroemde wijngaarden vooral in de vallei van de Moezel Oost-Duitsland Vóór 1945 begreep men onder Oost-Duitsland vooral het oude Pruisen ten oosten van de rivier de Elbe Daarna was het begrip eerst voorbehouden aan de verloren Ostgebiete die nu grotendeels in Polen liggen Nu bedoelt men er het grondgebied van de voormalige DDR dus de deelstaten Brandenburg Saksen Saksen-Anhalt Thüringen en het onder Noord-Duitsland al vermelde Mecklenburg-Voor-Pommeren mee De deelstaat en Duitse hoofdstad Berlijn omvat met zijn westerse helft ook een gebied dat tussen 1945 en 1990 nauw met de Bondsrepubliek was verbonden Berlijn met zijn nu 34 miljoen inwoners ligt trouwens maar 60 kilometer van de Poolse grens In het zuiden van het oosten zijn de industriële centra gevestigd dicht bij de Elbe-rivier en zijn zijrivieren De belangrijkste steden zijn hier Leipzig Dresden Chemnitz Halle en Erfurt Zuid-Duitsland In het zuiden liggen de twee grote deelstaten Beieren en Baden-Württemberg München de Beierse hoofdstad is de grootste stad in het zuiden met 13 miljoen inwoners en een belangrijk economisch en cultureel centrum Stuttgart is de hoofdstad van Baden-Württemberg In het algemeen is het zuiden het rijkste gedeelte van Duitsland Door het zuiden stromen de rivieren de Donau Iller Lech Isar Neckar en de Main Het hoogste punt is de Zugspitze 2963 m in de Beierse Alpen Verder bestaat het gebied uit plateaus en beboste bergen bijvoorbeeld het Zwarte Woud de hooglanden van Zwaben en het Bohemer Woud Het gebied rondom het Bodenmeer is een populair toeristengebied De belangrijkste landbouwproducten van het gebied zijn fruit tarwe gerst en zuivelproducten Klimaat Noord- en Midden-Duitsland kennen zachte zomers en frisse vochtige winters In het zuiden en de bergketens zoals het Harzgebergte het Zwarte Woud en Beieren zijn de zomers veel warmer de winters veel kouder en valt er veel sneeuw Steden Er zijn vele grote Duitse steden de meesten in het Zuiden en Westen De vijftien grootste zijn Geschiedenis Vóór de natiestaat Terwijl in andere streken van West-Europa enkele gecentraliseerde staten ontstonden zoals Engeland Frankrijk of Spanje bleef het Heilige Roomse Rijk van de Duitse natie in de middeleeuwen en daarna een soort confederatie statenbond De Duitse keizer had betrekkelijk weinig macht en de modernisering in de vroege moderne tijd gebeurde op het niveau van de enkele landen Vele streken liepen wat betreft ontwikkeling achter ten opzichte van elders De keizer werd door de vorsten van sommige landen gekozen de keurvorsten Vanaf de 15e eeuw kwamen alle keizers uit de dynastie Habsburg die toen Oostenrijk regeerde Naast Oostenrijk en Beieren in het Zuiden werd later ook Pruisen een van de belangrijkste Duitse staten In het tijdperk van de Franse revolutie en Napoleon 1789-1815 veranderde Duitsland ingrijpend onder meer door het verkleinen van het aantal Duitse staten van ruim 350 naar enkele tientallen Vooral in het Zuiden werden enkele middelgrote staten gevormd Een groot deel van West- en Noord-Duitsland werd door Frankrijk geannexeerd een ander maakte deel uit van de Rijnbond feitelijk een Franse satellietstaat Na 1815 vormden de meeste Duitstalige maar ook niet-Duitstalige gebieden de Duitse Bond die net als het oude Rijk geen bondsstaat maar een statenbond was Het voornaamste orgaan van de Bond was de Bondsvergadering ook Bondsdag genoemd een congres van afgevaardigden van de enkele vorsten Onder hen was trouwens ook de koning van Nederland in zijn functie als groothertog van Luxemburg later ook Limburg Bij de opkomende liberale en nationale beweging was de Bond weinig geliefd hij diende in hun zicht voornamelijk als instrument van de vorsten om de persvrijheid en de oprichting van politieke partijen te onderdrukken In maart 1848 na een nieuwe revolutie in Frankrijk ontstonden onrusten in Duitsland Bang voor een gewelddadige revolutie beloofden vele Duitse vorsten grondwetten en gekozen parlementen voor zover die nog niet bestonden Voor het eerst kozen de Duitsers een nationale vergadering Ze kwam in Frankfurt bij elkaar daarom Frankfurter Nationalversammlung en moest Duitsland een nationale grondwet geven De oude machten konden het roer wel keren en de revolutie in 1849 onderdrukken; de Pruisische koning nam de keizerkroon uit handen van de revolutionairen niet aan Vele verworvenheden in de enkele staten werden teruggedraaid Toch maakte de democratische ervaring indruk; bijvoorbeeld het algemeen kiesrecht van 1848 1849 was het voorbeeld voor de latere natiestaat Oprichting en ontwikkeling van de natiestaat De Duitse Bond werd hersteld maar in 1858 1859 kwam er weer beweging in de ontwikkeling naar een Duitse natiestaat Het lukte de Pruisische minister-president Otto von Bismarck om in de jaren 1860 de Bond los te breken een groot deel van de nationale beweging te winnen en met de rechtse liberalen samen te werken Na de Duitse Oorlog tegen Oostenrijk in 1866 richtte Pruisen met de Noord-Duitse staten in 1867 de Noord-Duitse Bond op Dit was de eerste Duitse natiestaat Nog tijdens de Frans-Duitse oorlog van 1870 1871 traden de Zuid-Duitse staten behalve Oostenrijk en Liechtenstein tot de Noord-Duitse Bond toe Bij een nauwelijks veranderde grondwet nam de Bond de naam Duits Rijk aan Pruisen maakte qua grondgebied en inwonersaantal twee derde van Duitsland uit Het Duitse Keizerrijk was een moderne federale rechtsstaat met aristocratische én democratische elementen Wetten kwamen tot stand door de toestemming van de Rijksdag het gekozen nationaal parlement en de Bondsraad het orgaan van de vorsten De Pruisische koning was de voorzitter van de Bondsraad met de titel Duitse keizer De keizer stelde de rijkskanselier in die de facto de regeringsleider was Omdat de liberalen in de Rijksdag sterk waren later ook katholieken en sociaaldemocraten was de politiek van rijkskanselier Bismarck moderner dan verwacht Vanaf 1884 verwierf Duitsland ook koloniën vooral in Afrika Tijdens het Keizerrijk vonden de hoogtijdagen van de industriële revolutie in Duitsland plaats Naast verschillende liberale katholieke socialistische en pacifistische stromingen ontstonden ook antisemitische en hypernationalistische Rond 1900 was Duitsland één van de meest ontwikkelde landen en was het Duits na het Frans en het Engels één van de belangrijkste talen van de wereld Het politieke stelsel bleef echter achter de regering werd niet door het parlement bepaald Tijdperk der wereldoorlogen De Europese grootmachten Groot-Brittannië Frankrijk Rusland en Duitsland concurreerden om politieke en militaire macht en economische en culturele invloed op de aarde Er ontstond een wapenwedloop; uit Duits perspectief spanden de andere grootmachten samen om Duitsland einzukreisen Groot-Brittannië ging een alliantie met Frankrijk aan Om de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog wordt nog steeds gestreden In de crisis na de moord op de Oostenrijkse kroonprins die tot de oorlog leidde was het de houding van het toenmalige Duitsland dat een oorlog binnenkort sowieso te verwachten was en nu gunstiger moest uitkomen dan een paar jaar later De oorlog duurde vier jaar doordat zowel Duitsland en de andere centrale machten alsook de geallieerden op een gunstig moment wachtten om een vredesvoorstel naar eigen voordeel te presenteren Duitsland wilde in West- en Oost-Europa land heroveren en de kans leek gunstig nadat begin 1918 Rusland was verslagen In de loop van de zomer werd echter duidelijk dat nu de verse troepen uit Amerika het Europees strijdtoneel hadden bereikt De Duitse militaire leiding liet de politiek in september weten dat een overwinning onmogelijk was Op 11 november 1918 moest Duitsland tegenover Frankrijk het Britse Rijk en andere landen capituleren De overwinnaars legden het land zware boetes op en namen het niet alleen alle buitenlandse koloniën af maar ook tien procent van het eigen grondgebied moest worden afgestaan aan buurlanden het meest aan Frankrijk Elzas-Lotharingen en het heropgerichte Polen voornamelijk West-Pruisen en Posen In 1918 1919 werd Duitsland een republiek Weimarrepubliek genaamd De zware lasten die het land van buiten opgelegd waren het niet goed werkende politieke systeem de sociale onrust en de wereldwijde economische crisis maakten in 1933 de weg vrij voor de overname van het land door de nationaalsocialisten onder leiding van Adolf Hitler De door het Derde rijk begonnen Tweede Wereldoorlog werd de grootste catastrofe in de Duitse geschiedenis en leidde in 1945 tot de totale bezetting van het land door de geallieerde Russische Britse Amerikaanse en Franse strijdkrachten Vrijwel alle grote en middelgrote steden lagen in puin en de gehele industrie en infrastructuur was in de loop van de oorlog verwoest De gebieden ten oosten van de Oder-Neissegrens werden aan Polen en de Sovjet-Unie toegewezen en de Duitse bevolking werd uit deze gebieden en de rest van Oost-Europa verdreven waarbij velen omkwamen De overlevenden van deze in totaal ruim 15 miljoen mensen werden opgenomen in de rest van Duitsland Na de Tweede Wereldoorlog De geallieerde bezettingsmachten konden in de naoorlogse jaren niet tot overeenstemming komen om Duitsland als eenheid te besturen Politiek raakte Duitsland in 1946 gesplitst door de gedwongen fusie van de sociaaldemocratische Sozialdemokratische Partei Deutschlands met de communistische KPD tot Sozialistische Einheitspartei Deutschlands SED in de Sovjet-zone Ook over de noodzakelijke geldhervorming konden de bezettingsmachten niet tot overeenstemming komen De invoering van de D-Mark in de westelijke bezettingszones in 1948 werd door de Sovjet-Unie beantwoord met de Blokkade van Berlijn In november 1948 splitste de Sovjet-Unie het bestuur van Berlijn en stelde een eigen magistraat in voor Oost-Berlijn Op 23 mei 1949 kwam in de westelijke bezettingszones de Bondsrepubliek Duitsland tot stand een parlementaire democratie De hoofdstad van de Bondsrepubliek werd Bonn aan de rivier de Rijn In de oostelijke bezettingszone van Duitsland richtten op 7 oktober van dat jaar de communisten met hulp van de Sovjet-bezetters een dictatuur op Duitse Democratische Republiek DDR geheten Al voor de oprichting van de DDR werd de Sovjet-zone door grensmaatregelen van het Westen afgesloten Wel bleef de grens tussen West-Berlijn dat door Westerse troepen bezet bleef en Oost-Berlijn open Nadat ongeveer 3 miljoen Duitsers vooral via Berlijn uit de DDR naar het Westen waren gevlucht bouwde het Oost-Duitse regime in 1961 de Berlijnse Muur Tijdens de jaren vijftig voltrok zich in de Bondsrepubliek het zgn Wirtschaftswunder waarbij de steden de industrie en economische infrastructuur weer werd hersteld Dat werd mogelijk gemaakt door het Marshallplan van de Verenigde Staten en de inspanningen van de Duitsers zelf Met de Verdragen van Parijs die in 1955 van kracht werden werd de soevereiniteit van de Bondsrepubliek bekrachtigd en werd het toegestaan zich te herbewapenen en lid te worden van de NAVO omdat de Bondsrepubliek onmisbaar was als westerse bondgenoot in de Koude Oorlog Anders dan de twee andere grote Europese mogendheden het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk heeft het nooit nucleaire wapens ontwikkeld De Bondsrepubliek was samen met de oude aartsvijand Frankrijk een van de initiatiefnemers van de ontwikkeling die tot de Europese Unie leidde Wel werd Duitsland opnieuw het economische zwaartepunt van Europa mede doordat de tijdens de oorlog totaal verwoestte industrie en infrastructuur op de meest moderne wijze weer werd herbouwd aanvankelijk met hulp van het Marshallplan Ook de grote en goed opgeleide bevolking was een belangrijk voordeel ten opzichte van de buren En de vlak na de oorlog begonnen koude oorlog maakte het noodzakelijk voor het westen dat Duitsland zo sterk mogelijk werd als bondgenoot tegen het vijandelijke Warschaupact In 1989 viel het communisme in Oost-Europa met als symbolisch hoogtepunt de val van de Muur op 9 november 1989 De opening van de grenzen tussen de twee Duitslanden leidde uiteindelijk tot de hereniging op 3 oktober 1990 Het heeft de Bondsrepubliek Duitsland veel moeite gekost de twee delen van Duitsland ook in maatschappelijk en economisch opzicht te verenigen Nog altijd maakt het voormalige Oosten in economisch opzicht een minder florissante ontwikkeling door dan het westen van Duitsland Demografie Bevolking Duitsland heeft inwoners waarvan circa 67 procent een religie heeft en 33 procent niet Met bijna 31 procent 2546 miljoen mensen 31 december 2007 vormen de katholieken de grootste groep Zij wonen hoofdzakelijk in het zuiden en het westen Sinds het begin van de jaren zeventig van de twintigste eeuw zijn miljoenen gastarbeiders uit andere landen vooral voormalig Joegoslavië Griekenland Turkije en Italië naar Duitsland gekomen om er te werken Hieronder zijn er thans ongeveer 33 miljoen moslims hoofdzakelijk Turken en Koerden In totaal zijn er zeven miljoen buitenlanders waarmee de bevolking in totaal uitkomt op 817 miljoen 915% van de bevolking is Duits Na de Verenigde Staten Duitsland is de tweede meest populaire migratie bestemming in de wereld< ref> Religie Ongeveer 30 procent 248 miljoen in Duitsland Cijfers over de kerkgang laten zien dat 42 procent van de bevolking 's zondags een katholieke kerk en 12 procent een EKD-kerk bezoekt in 2007 Er is een kleine joodse minderheid van 02 procent meestal recente immigranten uit Oost-Europa en Rusland 38% is Moslim Meer dan de helft van de bevolking in het gebied van de voormalige DDR en in de noordelijke deelstaat Hamburg hangt geen godsdienst aan De katholieke en evangelische kerken en de synagogen worden gefinancierd door een bijzondere kerkbelasting op basis van de inkomstenbelasting Daaraan is alleen door uittreden uit de kerkgemeenschap te ontkomen Veel kerken kampen met groot verlies van leden en daardoor financiële problemen Taal De taal die in Duitsland wordt gesproken is hoofdzakelijk Duits Deze Germaanse taal is nauw verwant aan het Nederlands Engels en de Noord-Europese talen Duits wordt ook in Oostenrijk Zwitserland en andere aan Duitsland grenzende landen gesproken maar het Duits heeft nergens zoveel sprekers als in Duitsland zelf Naast het Standaardduits ook Hochdeutsch genoemd zijn er dialecten De belangrijkste grens daarbij is die tussen de Noord- en de Zuid-Duitse dialecten In het noorden werd oorspronkelijk Nederduits Platt gesproken De dialecten van het zuidwesten waarbij taalkundig ook het Zwitserduits hoort verschillen van de rest Vrijwel alle Duitsers spreken Duits De Denen Friezen zigeuners en Sorben zijn de inheemse niet-Duitssprekende minderheden Vanwege een recente immigratie wordt in Duitsland ook veel Turks en Russisch gesproken Politiek Politiek systeem De Bondsrepubliek Duitsland is met haar grondwet van 23 mei 1949 een democratisch-parlementaire bondsstaat De grondwet kan door een tweederdemeerderheid in Bondsdag en bondsraad gewijzigd worden Enkele artikelen waarin de basisprincipes van de grondwet zoals de federale structuur van de staat de democratische sociale en rechtsprincipes van de staat en de onschendbaarheid van de menselijke waarde van het individu zijn van iedere wijziging uitgesloten Het Duitse parlement heet Bondsdag Deutscher Bundestag en wordt normaliter elke vier jaar door de volwassene Duitsers gekozen Het kiessysteem voor de Bondsdag baseert in principe op evenredige vertegenwoordiging maar heeft ook kenmerken van het meerderheidsstelsel Een kiesdrempel van vijf procent zorgt ervoor dat heel kleine partijen buiten het parlement blijven De Bondsdag vergadert in het historische gebouw van de Rijksdag in Berlijn Er zijn minimaal 598 volksvertegenwoordigers vanwege het kiessysteem zijn het meestal iets meer De huidige Bondsdag gekozen in 2013 telt 631 leden de president van de Duitse Bondsdag is de christendemocraat Norbert Lammert De Bondsdag is het machtigste orgaan in het politieke stelsel het stemt over wetten het kiest de regeringsleider de bondskanselier gedeeltelijk de bondspresident en de bondsrechters het controleert de regering en de geheime diensten en het beslist over volkenrechtelijke verdragen en over de militaire inzet van het leger De Duitse bondspresident Bundespräsident der Bundesrepublik Deutschland is het staatshoofd Hij representeert de republiek Verder tekent hij wetten en benoemt de regeringsleden Hij heeft ook een minder belangrijke rol bij de verkiezing van een nieuwe regeringsleider die echter in principe wordt gekozen door de Bondsdag In de dagelijkse politiek is hij nauwelijks betrokken maar hoe hij zijn ceremoniële functies vervult is aan hem zelf Hoewel van hem wordt verwacht dat hij boven de partijen staat mag hij politieke opvattingen uitdrukken De bondspresident wordt elke vijf jaar verkozen door een speciaal orgaan de bondsvergadering die enkel voor dit doel samenkomt De bondsvergadering bestaat uit alle Bondsdagleden en een even groot aantal van vertegenwoordigers van de deelstaatparlementen Een bondspresident kan aansluitend aan zijn eerste ambtsperiode één keer worden herkozen De bondsregering Bundesregierung bestaat uit de bondskanselier Bundeskanzler en de bondsministers De bondskanselier wordt door de Bondsdag gekozen de bondsministers door de bondskanselier In de praktijk echter moet de bondskanselier aan de wensen van zijn partij en de coalitiepartijen voldoen echt uitzoeken kan hij niet meer dan twee drie ministers De regering ook Bundeskabinett genoemd werkt volgens drie principes Ministerprincipe Iedere minister kan over zaken beslissen die met zijn eigen ministerie te maken hebben Kollegiaalprincipe Over zaken die meerdere ministeries betreffen beslist het kabinett Kanseliersprincipe Volgens art 65 van de grondwet heeft de bondskanselier de Richtlinienkompetenz Over zaken die hij zeer belangrijk vindt kan hij alleen beslissen In de praktijk gebruikt de kanselier dit recht nauwelijks omdat het tot grote ontevredenheid van het kabinett zou leiden Toch is de positie van de kanselier sterker dan die van regeringsleiders in veel andere landen Federaal systeem Tot de Bondsrepubliek horen Länder deelstaten niet officieel maar vaker te horen is Bundesländer Sinds 1990 zijn het zestien daarvoor waren het tien plus West-Berlijn dat een speciale status had De grondwet bepaalt waarover de bond alleen waarover de bond en de deelstaten samen en waarover alleen de deelstaten kan kunnen beslissen Een deelstaat heeft een grondwet een parlement en een regering zoals een volwaardige staat De deelstaatsregeringen sturen vertegenwoordigers naar de bondsraad Bundesrat Dit orgaan wordt niet als federale parlementskamer beschouwd maar heeft wel die functie wetten die ook tot de competentie van de Länder horen moeten ook door de bondsraad worden goedgekeurd De bondsraad telt 69 leden Elk land heeft afhankelijk van de grootte van zijn bevolking drie tot zes stemmen die echter in blok uitgeoefend moeten worden Omdat in veel deelstaatsregeringen niet dezelfde partijen zitten als in de bondsregering is het vaak moeilijk om een toestemming van de bondsraad te krijgen Baden-Württemberg Beieren Bayern Berlijn Berlin Brandenburg Bremen Hamburg Hessen Mecklenburg-Voor-Pommeren Mecklenburg-Vorpommern Nedersaksen Niedersachsen Noordrijn-Westfalen Nordrhein-Westfalen Rijnland-Palts Rheinland-Pfalz Saarland Saksen Sachsen Saksen-Anhalt Sachsen-Anhalt Sleeswijk-Holstein Schleswig-Holstein Thüringen Partijen Partijen bestaan in Duitsland sinds de jaren 1860 Al in het Keizerrijk vervulden ze in het parlement een belangrijke functie sinds 1918 komen ook de regeringsleden uit haar rijen Van 1933 tot 1945 waren in Duitsland alle partijen behalve de nationaalsocialistische verboden De meeste huidige partijen werden dus in 1945 opnieuw gesticht De grootse partij is de christendemocratische CDU die in Beieren zelf niet optreedt maar het veld overlaat aan haar zusterpartij CSU Samen vormen ze één fractie in de Bondsdag De meeste bondskanseliers en bondspresidenten waren lid van de CDU CSU die samen ook die Union worden genoemd De andere grote partij is de sociaaldemocratische SPD die deze naam al sinds 1891 heeft Deze twee partijen de ene centrum-rechts en de andere centrum-links worden vanwege hun grootte Volksparteien genoemd Nog in 1980 kregen CDU CSU en SPD samen ruim negentig procent van de stemmen Sindsdien werden kleinere partijen belangrijker De liberale FDP bestaat sinds 1945 1948 en was in veel bondsregeringen vertegenwoordigd In 1983 haalden de ecologisch-alternatieve Die Grünen de Bondsdag-kiesdrempel voor de eerste keer Door de hereniging kwam in 1990 een linkssocialistische partij erbij de voormalige communistische partij van de DDR Sinds 2007 heeft ze na een fusie met een linkse SPD-afsplitsing de naam Die Linke Defensie De Duitse strijdkrachten worden de Bundeswehr genoemd ze bestaat sinds 1955 en omvat de drie Teilstreitkräfte Heer landmacht Bundesmarine en Luftwaffe luchtmacht Vanaf begin was de Bundeswehr een leger met dienstplichtigen maar in 2011 werd de dienstplicht opgeschort De Bundeswehr had de langste tijd gedurende de Koude Oorlog een kleine half miljoen soldaten en in 2011 nog ongeveer een kwart miljoen Sinds de vroege jaren 90 is de Bundeswehr ook buiten het NAVO-gebied actief onder meer in Afghanistan De hoogste rang binnen het leger heeft de Generalinspekteur als adviseur van de bondsregering Het militair opperbevel heeft wel de federale minister van defensie in oorlogstijd de bondskanselier Economie Duitsland bezit op technologisch vlak de op drie na sterkste economie van de wereld na de VS China en Japan maar structurele markteisen waaronder de substantiële brutokosten voor het in dienst nemen van nieuwe werknemers hebben werkloosheid tot een langdurig persistent probleem gemaakt Een vergrijzende bevolking gecombineerd met hoge werkloosheid bemoeilijkt de handhaving van de wettelijke sociale zekerheid de lasten voor werkhebbenden zijn onevenredig hoog geworden De modernisering en integratie van de Oost-Duitse economie blijft een kostbaar lange-termijnprobleem Verkeer en vervoer De grote steden van Duitsland beschikken over internationale vliegvelden; zie lijst van luchthavens in Duitsland Duitsland heeft een prima wegennet van autosnelwegen en autowegen; zie wegen in Duitsland Ook is er een prima spoorwegnet voor vervoer per trein Cultuur Zoals in veel andere landen van Europa had de cultuur van de Romeinen ook in Duitsland een grote invloed al was slechts het deel ten westen van de Rijn en ten zuiden van de Donau geruime tijd door de Romeinen bezet Sinds de Middeleeuwen kwamen er nieuwe impulsen uit Duitsland zelf bijvoorbeeld door Albertus Magnus in de wijsbegeerte Cinema De Duitse cinema bestaat al zo lang als het medium film bestaat al sinds het einde van de 19e eeuw In 1895 gaven de broers Max en Emil Skladanowsky hun eerste voorstelling met de door hen ontwikkelde filmprojector genaamd Bioskop waarbij voor het eerst een filmvoorstelling werd gegeven met een betalend publiek Daarmee was de bioscoop geboren De jaren na de Eerste Wereldoorlog vormden de hoogtijdagen van de Duitse cinema De stomme films uit deze periode waren meestal expressionistische films zoals Das Cabinet des Dr Caligari 1920 Nosferatu eine Symphonie des Grauens 1921 en Metropolis 1927 Ook deed het genre Bergfilm zijn intrede waarin te zien was hoe de hoofdpersonen zich moesten redden in de harde natuur van de bergen Halverwege de jaren 20 deed de nieuwe zakelijkheid zijn intrede in de filmwereld Hierbij werden seksualiteit schandalen en mensen die ten onder gingen op het witte doek gebracht zoals in Die Büchse der Pandora 1929 en Der blaue Engel 1930 Deze laatste was ook de eerste Duitse film met geluid en werd zowel in het Duits als in het Engels opgenomen De film maakte van Marlene Dietrich direct een internationale ster Tegenwoordig kijken de Duitsers net als de meeste Europeanen vooral naar Amerikaanse films Belangrijke uitzonderingen waren Lola rennt 1998 en Der Schuh des Manitu 2001 Per jaar vinden er een kleine 150000 bioscoopbezoeken plaats in bijna vijfduizend filmtheaters Literatuur De geschreven Duitse literatuur bestaat sinds de 8e eeuw Vaak ging het echter om vertalingen uit het Latijn of Frans of om korte verhalen De eerste belangrijke Duitse roman is van 1668 Der abenteuerliche Simplicissimus Als de klassieke tijd van de Duitse literatuur gelden de jaren rond 1800 met Johann Wolfgang von Goethe en Friedrich Schiller Wetenschap De 19e eeuw zag de politieke eenwording van Duitsland maar ook een groei van wetenschappelijke en culturele uitingen Rond 1900 was Duitsland een van de meest vooraanstaande landen op die gebieden Daarvan getuigden in de volgende jaren onder meer de vele Nobelprijzen voor Duitsers bijvoorbeeld voor Wilhelm Conrad Röntgen natuurkunde 1901 Emil von Behring geneeskunde 1901 en de historicus Theodor Mommsen literatuur 1902 Veel moderne uitvindingen hebben meer dan één uitvinder; belangrijk voor de ontwikkeling van de auto waren Carl Benz en Gottlieb Daimler voor de tv Paul Nipkow en Karl Ferdinand Braun en voor de telefoon Philipp Reis Het isolement tijdens de Eerste Wereldoorlog de emigratie vanwege het nationaalsocialisme sinds 1933 en de onzekere situatie na 1945 waren grote tegenslagen voor de Duitse cultuur en wetenschap De gevolgen zijn gedeeltelijk nog steeds te voelen Ondanks brain-drain naar de VS is de Duitse bijdrage aan cultuur en wetenschap van de wereld wel nog groot De Duitse gezondheidszorg is een van de meest geavanceerde in de wereld hetgeen tot uiting komt in de zeer lage kindersterfte hoge levensverwachting en het hoge percentage van succesvolle operaties Architectuur Volgens een rondvraag van het Deutsche Tourismusverband en meinestadtde is de Dom van Keulen de populairste bezienswaardigheid van Duitsland Op plaats twee staat slot Neuschwanstein en op plaats drie de Frauenkirche te Dresden In de Tweede Wereldoorlog heeft Duitsland veel gebouwen verloren; deels zijn ze weer opgebouwd zoals het historische centrum van Münster Vooral in kleinere stadjes zijn veelal historische ensembles uit de middeleeuwen bewaard het meest bekend is misschien Rothenburg ob der Tauber Bij de natuurlandschappen van Duitsland gaat het om grote bossen vaak in de middelgebergtes zoals het Beierse Woud en om de waddenzee zoals het Niedersächsisches Wattenmeer Externe links crossmediaal meertalig Duitsland-portaal Eindhoven Brabants Eindhovuh is een gemeente in het zuiden van Nederland in het zuidoosten van de provincie Noord-Brabant De gemeente Eindhoven omvat naast de gelijknamige stad Eindhoven tevens het dorp Acht Eindhoven is de vijfde gemeente van Nederland naar inwonertal De gemeente telt inwoners bron CBS op een grondgebied van 8884 km² De gemeente Eindhoven maakt deel uit van de stadsregio SRE Samenwerkingsverband Regio Eindhoven en het stedelijk netwerk BrabantStad De agglomeratie Eindhoven niet te verwarren met het samenwerkingsverband bestaande uit onder andere de gemeenten Eindhoven Veldhoven Best Nuenen en Geldrop-Mierlo telt bijna 440000 inwoners op een oppervlakte van ongeveer 540 km² In het SRE wonen ongeveer 700000 mensen De stad Eindhoven bereikte op 15 februari 1999 het inwoneraantal van 200000 De stad groeit nog steeds de prognose is dat het aantal inwoners in 2020 zal zijn gestegen naar 231000 Naam Geschiedenis De stad Eindhoven ontstond in een moerasdelta van vijf riviertjes de Dommel de Gender de Laak de Tongelreep en de Rungraaf Zij kreeg in 1232 stadsrechten en marktrecht van hertog Hendrik I van Brabant Eindhoven moet gezien worden als een gestichte en niet geleidelijk gegroeide nederzetting binnen de stedenpolitiek van Hendrik I Op de plaats van het oude kasteel uit de vijftiende eeuw ligt nu villa Ravensdonck dichtbij het augustijnenklooster Mariënhage In 1583 werd na het Beleg van Eindhoven de omwalling weer afgebroken Binnen de wallen lag de middeleeuwse St-Catharinakerk die in 1860 werd afgebroken en werd vervangen door de huidige neogotische kerk De huidige kerk uit 1867 werd ontworpen door Pierre Cuypers en valt op door een koor naar het westen Tussen 2004 en 2006 werd het koor van de middeleeuwse St-Catharinakerk met de daarin en eromheen begraven stoffelijke overblijfselen opgegraven onder leiding van de Eindhovense stadsarcheoloog Nico Arts Ten gevolge van de industriële ontwikkeling trokken de Eindhovense fabrieken rond 1900 steeds meer werknemers aan Dat waren onder meer de textielfabrieken van Elias De Haes de Bara afgeleid van Baekers en Raymakers tabaksverwerkers Mignot & De Block Henri van Abbe en Lurmans stoomlederfabriek Gebroeders Keunen de Koninklijke lucifersfabrieken Mennen & Keunen sigarenkistmaker Brüning en de gloeilampenfabriek Philips vanaf 1891 De stad had economisch profijt van de fabrieken en fabrikanten In 1920 ontstond de huidige gemeente Eindhoven toen ook wel Groot-Eindhoven genaamd uit een fusie van de oorspronkelijke gemeente Eindhoven die niet veel meer dan de huidige binnenstad omvatte met de omliggende gemeenten Strijp Woensel Gestel Tongelre en Stratum Sindsdien zijn er enkele kleinere annexaties en grenscorrecties geweest waarbij een deel van de voormalige gemeente Geldrop en later een deel van de gemeente Veldhoven werden toegevoegd het laatste voor de bouw van de Vinexwijk Meerhoven In het interbellum was er een groot woningtekort voor de vele arbeiders Dit was ook zo voor de omliggende gemeenten Op 18 september 1944 werd Eindhoven bevrijd door de geallieerden De bevrijding was onderdeel van Operatie Market Garden De bevrijding wordt nog elk jaar gevierd met de Lichtjesroute Volgens de gegevens van het Joods Historisch Museum leefden er vóór de oorlog ongeveer 430 joden en in 1950 200 Na de Tweede Wereldoorlog heeft de autofabriek DAF hoewel vóór de oorlog opgericht fors bijgedragen aan de expansie In 2003 gaven ruim 9500 bedrijven in de regio werk aan bijna 130000 mensen Demografie 70% van de Eindhovense bevolking is autochtoon 17% is niet-Westers allochtoon en 13% is Westers allochtoon Geografie Bestuurlijke indeling De huidige gemeente is ontstaan op 1 januari 1994 toen een gedeelte van Veldhoven waaronder het vliegveld bij Eindhoven werd gevoegd Hier werden enkele bedrijventerreinen en woonwijken gebouwd Het gehele gebied wordt Meerhoven genoemd en valt onder het stadsdeel Strijp Ook het kerkdorp Acht en gehuchten als Bokt en Riel vallen onder de gemeente Eindhoven ieder bij hun eigen stadsdeel De grootste verandering deed zich echter voor in 1920 toen de kleine gemeente Eindhoven niet veel groter dan het centrum met zijn voormalige wallen de buurgemeenten Woensel Strijp Stratum Tongelre en Gestel annexeerde Na die annexatie bedroeg het inwonertal ongeveer 45000 ervoor ongeveer 4000 Op 15 februari 1999 bereikte Eindhoven het inwonertal van 200000 Klimaat In Eindhoven staat een van de tien meetstations van het KNMI Cultuur en recreatie Uitgaansleven Na sluitingstijd van de winkels kent Eindhoven een levendig uitgaansleven Uitgaan kan in talrijke gelegenheden van danscafés grand-cafés en discotheken tot bruine kroegen Centraal gelegen ligt de Markt met voornamelijk grand-cafés en grote terrassen Aan de zuidkant van het centrum liggen het Stratumseind de langste caféstraat van Nederland met meer dan 50 aaneengesloten danscafés kroegen en discotheken en de Stratumsedijk in het verlengde van het Stratumseind Op de Stratumsedijk bevinden zich onder meer enkele gayclubs Bij het station op het Stationsplein zijn grand-cafés terrassen restaurants een discotheek en een bioscoop te vinden net als in de Dommelstraat een uitgaansgebied aansluitend op het Stationsplein met enkele cafés veel restaurants en een discotheek Op het einde van die straat is poppodium de Effenaar te vinden In het gebied De Bergen ten westen van het centrum liggen onder meer het Wilhelminaplein met vooral bruine kroegen vaak met liveoptredens en terrassen en de Grote Berg en de Kleine Berg met onder meer bruine kroegen cafés grand-cafés en restaurants Architectuur Eindhoven telt meer dan 140 rijksmonumenten waaronder een groot aantal historische bouwwerken Het gebied de Bergen is een Eindhovense wijk die nog in zijn oude staat is maar ook op andere plaatsen in de stad zijn bezienswaardige historische panden te bezoeken Met name de industriële revolutie die aanvankelijk door textiel- sigaren- en luciferfabrieken en later voornamelijk door Philips in de stad teweeg is gebracht is de moeite van het verdiepen waard Andere hoogtepunten zijn de Catharinakerk 1867 en de Heilig Hart of Paterskerk 1898 Het hoogste gebouw van Eindhoven is de Admirant een woontoren van 105 meter hoog die naast het eerste gloeilampenfabriekje van Philips staat Een andere plaats waar "oud en nieuw" samenkomen is bijvoorbeeld het Van Abbemuseum met een zeer moderne aanbouw Ook op andere gebieden van moderne architectuur is er veel te zien in Eindhoven zoals het Evoluon Eindhoven heeft in het nieuwe millennium veel ondernomen op het vlak van hoogbouw De Regent was in 1999 het eerste gebouw dat zich serieus voor Nederlandse begrippen weliswaar hoogbouw kan noemen maar daarna zijn er in de stad onder meer de Kennedytoren kantoren de Vestedatoren Porthos en De Admirant alle voornamelijk woningen verrezen In oktober 2006 werd bekendgemaakt dat er op de locatie van het Postkantoor ten oosten van het centraal station een woontoren van 125 meter zal verrijzen en Eindhovens nieuwste hoogste zal worden Bouwprojecten die in uitvoering zijn zijn onder meer het voormalige Philipsfabrieksterrein Strijp-S 27 hectare groot dat omgebouwd wordt tot een gebied om te wonen te werken en te recreëren De laatste oplevering hiervan staat gepland voor 2020 Tevens is een 25 meter hoge "Blob" gebouwd bij het 18 septemberplein Minder bekend is dat er in de binnenstad van Eindhoven ook nog een handvol panden van voor 1800 te vinden is Deze zijn meestal verborgen achter nieuwere gevels of zijn dusdanig verbouwd dat het pand niet meer als oud oogt Voorbeelden hiervan zijn Rechtestraat 49 Rechtestraat 14 en Stratumseind 49 Monumenten Verschillende delen van Eindhoven zijn een beschermd stadsgezicht Het Witte Dorp Philipsdorp Villapark Den Elzent en Villapark Tongelre Verder zijn er in Eindhoven meer dan honderd rijksmonumenten en een aantal oorlogsmonumenten zie Lijst van rijksmonumenten in Eindhoven gemeente Lijst van oorlogsmonumenten in Eindhoven Parken Behalve de vele te bezichtigen bouwwerken kent Eindhoven veel parken en plantsoenen Eindhoven is de groenste stad van de grootste vijf steden van Nederland maar ook nog de groenste gemeente van de vijf grootste Brabantse steden Ongeveer een derde van alle openbare ruimte in Eindhoven is "groen" De oppervlakte groen berekend per woning is bijna 100 m² Enkele grote parken in Eindhoven zijn het Stadswandelpark de Genneper Parken het Philips van Lenneppark het Philips de Jongh Wandelpark en het Henri Dunantpark Ook om de Karpendonkse Plas is er een groen gebied Verder loopt door Eindhoven De Dommel ook wel Dommelzone genoemd In Gestel is dit een groenzone met meerdere vijvers Ook vindt men hier veel wandel- en fietsroutes Het is een vrij groot gebied dat tussen Eindhoven Aalst Noord-Brabant en Veldhoven ligt Kunst in de openbare ruimte In en om de parken is er veel kunst te zien Zo zijn er meer dan 30 moderne kunstuitingen te bewonderen in het stadswandelpark Verder zijn er verspreid over de stad nog vele kunstwerken te zien zoals de Flying Pins aan de zuidkant van de Kennedylaan die door de kunstenaars Claes Oldenburg en Coosje van Bruggen als bowlingbaan werd beschouwd Daarnaast zijn er ook enkele standbeelden te bewonderen zoals op de Markt waar het beeld staat van Jan van Hooff vervaardigd door Auke Hettema in 1992 Daar bevindt zich ook een beeld van Frits Philips gemaakt door Kees Verkade Het standbeeld van de vader van Frits Philips Anton Philips staat voor het station Musea Er is nog meer kunst in de open lucht te zien in het Historisch Openluchtmuseum Eindhoven Het museum ligt in de Genneper Parken en is een openluchtmuseum met de ijzertijd en de middeleeuwen van Brabant als thema Dit museum trekt na het Van Abbemuseum de meeste bezoekers Het Van Abbemuseum is een museum voor moderne kunst en vormgeving dat werken van onder meer Picasso Kandinsky Chagall en Mondriaan in de collectie heeft Van ongeveer dezelfde tijd zijn de automobielen van DAF die te vinden zijn in het DAF Museum en de gloeilampen van Philips in het Philips Gloeilampenfabriekje anno 1891 Naast het Philips Gloeilampenfabriekje ligt het museum Centrum Kunstlicht in de Kunst In de Steentjeskerk zit Museum Kempenland een streekmuseum over volkskunde schilderkunst en beeldhouwkunst van Noord-Brabantse kunstenaars In het voormalige gebouw van het Kantongerecht van wederopbouwarchitect Jo Kruger is het Designhuis gevestigd een podium en ontmoetingsplaats op het gebied van design en innovatie Het beheer en presentatie van de collectie wordt nu verzorgd door Eindhoven Museum< ref> Een klein museum is het Inkijkmuseum aan de Dommelstraat dat wisselende tentoonstellingen biedt die door de ramen bezichtigd kunnen worden In totaal trekken de Eindhovense musea ongeveer 186000 bezoekers Theater en muziek Met het Parktheater beschikt Eindhoven over één van de grotere theaters van Nederland Dit theater dankt zijn naam aan zijn ligging direct naast het Stadswandelpark Het heeft drie zalen waarvan de grootste zaal geschikt is voor maximaal 950 bezoekers Jaarlijks trekt het theater ongeveer 300000 bezoekers Een andere locatie op het gebied van onder meer cultfilms en toneel is het Plaza Futura Ook op muziekgebied kent Eindhoven diverse locaties voor deze kunstuiting Natuurlijk kan dat in het al eerder genoemde theater maar met de Effenaar een poppodium en Muziekcentrum Frits Philips herbergt Eindhoven twee locaties die in het teken staan van muziek Beide muziekcentra trekken jaarlijks meer dan 150000 bezoekers In het centrum bevindt zich ook het TAC Temporary Art Centre een culturele broedplaats welke ruimte biedt aan tegen de 80 ateliers en een podium vormt voor onder andere muziek beeldende kunst theater en film Bovendien worden het beursgebouw het Klokgebouw en het Philips Stadion gebruikt voor muziekoptredens Evenementen Elk jaar vinden er diverse evenementen plaats in Eindhoven bijvoorbeeld in augustus Park Hilaria In het najaar zijn er onder meer de Lichtjesroute in oktober wordt jaarlijks de Dutch Design Week georganiseerd en in november vindt het internationale lichtfestival GLOW plaats in Eindhoven In de winter verandert Eindhoven in Eindhoven Winterstad Op sportgebied is de Marathon Eindhoven een van de grootste evenementen De gemeente Eindhoven heeft een apart budget voor evenementen Veel evenementen in Eindhoven worden opgezet door stichting City Dynamiek Eindhoven City Dynamiek Eindhoven is een samenwerkingsverband tussen de gemeente en vertegenwoordigers van private partijen zoals onder meer horeca en detailhandel Economie Bedrijven Eindhoven heeft veel industrie gekend namelijk textielindustrie sigarenindustrie hoedenfabricage en luciferfabricage Deze hebben zich vanaf het begin van de 19e eeuw ontwikkeld maar de meeste fabrieken in deze sectoren zijn na de Tweede Wereldoorlog verdwenen De textielindustrie kwam op vanuit de gilden en de aanwezigheid van waterkracht en ook de hoedenindustrie kent wortels die teruggaan tot de 18e eeuw Voorts speelde de aanwezigheid van huisnijverheid goedkope arbeidskrachten en dito grond een belangrijke rol Vanaf 1891 kwam Philips op en ook de vrachtwagenfabrikant DAF heeft vanaf ongeveer 1930 veel bijgedragen aan de werkgelegenheid van Eindhoven Sedert omstreeks 1980 heeft Philips zich grotendeels uit Eindhoven teruggetrokken hoewel de kenniscentra van Philips Lighting en Philips Research in Eindhoven zijn gebleven Toeleveringsbedrijven en verzelfstandigde onderdelen van Philips hebben in Eindhoven en omgeving echter veel nieuwe werkgelegenheid gebracht met name op het gebied van hoogwaardige technologie Het grootste van deze bedrijven is ASML te Veldhoven dat chipmachines maakt Ook de VDL Groep is voortgekomen uit een toeleveringsbedrijf van Philips Technologie Vandaag de dag fungeert Eindhoven als het centrum van technologie in het zuiden van Nederland Van al het geld dat besteed wordt in Nederland aan ontwikkeling en onderzoek gaat een derde naar Eindhoven en omgeving De leus van de gemeente leading in technology is hierop gebaseerd In de regio Zuid-Oost Brabant bestaat de stichting Brainport Brainport is een samenwerkingsverband tussen bedrijven kennisinstellingen en overheden en wordt gevormd door de gemeenten in Zuid-Oost Brabant De grootste uitgaven en meeste patentaanvragen komen vanuit Eindhoven voornamelijk Philips Tevens is in Eindhoven de High Tech Campus Eindhoven gevestigd waar bedrijven als Philips en IBM letterlijk naast elkaar zitten In 2011 werd de regio Eindhoven door het Intelligent Community Form uitgeroepen toe "slimste regio ter wereld" Winkelen Vooral in het centrum in de binnenstad zijn veel winkels Het winkelgebied in het centrum beslaat de volgende delen De Demer Rechtestraat Vrijstraat Hermanus Boexstraat Hooghuisstraat Nieuwstraat en de pleinen 18 Septemberplein Catharinaplein en Markt maken deel uit van het kernwinkelgebied daar waar de grotere winkelketens zich vooral gevestigd hebben Grote overdekte winkelcentra in de binnenstad zijn de Heuvel Galerie direct naast de Markt en het in 2005 heropende winkelcentrum Piazza aan het 18 Septemberplein Een nieuw winkelgebied in het centrum is Rond de Admirant met de Nieuwe Emmasingel Hier staat de Blob een futuristisch gebouw aan de kop van het 18 Septemberplein De Bergen is een buurt direct naast het bovengenoemde kernwinkelgebied Hier zijn vooral antiek- en speciaalzaken te vinden Dit gebied is vanuit het kernwinkelgebied te bereiken via de Vrijstraat of Hooghuisstraat Buiten het centrum is in het stadsdeel Woensel Noord het Winkelcentrum Woensel te vinden Met 160 winkels is dit gebied het grootste wijk-winkelcentrum buiten de Randstad Veel multiculturele winkels zijn te vinden op de Kruisstraat en de Woenselse Markt Media Wat betreft de gedrukte media is het Eindhovens Dagblad een dagblad dat verschijnt in Samenwerkingsverband Regio Eindhoven Behalve een binnenlands en buitenlands katern richt de krant zich op de regionale nieuwsvoorziening De oplage van de krant bedraagt ruim 110000 exemplaren De hoofdredactie van het blad is gevestigd in Eindhoven Naast het Eindhovens Dagblad heeft Eindhoven nog enkele wekelijkse huis-aan-huis bladen "Groot Eindhoven" waar onder meer het nieuws van de gemeenteraad wordt vermeld en "de Trompetter" Beide bladen verschijnen midweeks Huis-aan-huisbladen welke in het weekeinde verschijnen zijn "dé Weekendkrant" en het "ZondagsNieuws" Voorts is er regionale radio en regionale televisie verzorgd door Omroep Brabant Deze omroep is gevestigd in Son Daarnaast is er de commerciële regionale tv-zender Brabant10 die uitzendt vanuit Breda De officiële stadszender van Eindhoven is Studio040 met uitzendingen via radio en televisie Onderwijs Terugkerende evenementen zijn de introductieweken van de verschillende hogere scholen en studentenverenigingen en universiteit allen gericht op de nieuwe studenten Dankzij onder meer de studenten van de Technische Universiteit TU e de Fontys Hogescholen en de Design Academy heeft Eindhoven een relatief jonge bevolking Hieronder is een overzicht van de belangrijkste onderwijsinstellingen in de stad te vinden Basisonderwijs In Eindhoven wordt het basisonderwijs grofweg verdeeld over twee besturen Voor het christelijke onderwijs is het SKPO Stichting Katholiek en Protestants Onderwijs Eindhoven eo verantwoordelijk Ongeveer 38 basisscholen zijn aangesloten bij SKPO Voor het openbaar en algemeen toegankelijk onderwijs is SALTO Scholen voor Algemeen Toegankelijk Onderwijs in Eindhoven verantwoordelijk Tot SALTO behoren ongeveer 25 scholen waar naast de openbare scholen ook vier Jenaplanscholen en twee Montessorischolen zijn aangesloten Tevens heeft Eindhoven een islamitische basisschool een Vrije school en een evangelische basisschool Voortgezet onderwijs In het schooljaar 2013 2014 telde Eindhoven 17 middelbare scholen voor vmbo- havo- en vwo-niveau Elf van deze scholen zijn rooms-katholiek de overige zijn openbaar of protestants gericht Veel van de leerlingen komen uit Eindhoven zelf of uit een van de omliggende kernen Middelbaar beroepsonderwijs Eindhoven heeft tal van MBO-instellingen die vooral leerlingen uit de regio Zuidoost-Brabant en Noord-Limburg aantrekken Veel instellingen zijn in de jaren 90 samengegaan in het Regionaal opleidingencentrum ROC Met ingang van het schooljaar 2013 2014 is de naam ROC Eindhoven veranderd naar Summa College Het Summa College Eindhoven heeft meer dan 150 opleidingen op 20 gebieden zoals de autobranche ICT economie en welzijn Tevens heeft het Summa College een montessori-college Naast het Summa zijn er in Eindhoven nog enkele specialistische opleidingen zoals bij De Rooi Pannen op het gebied van horeca toerisme recreatie en brood & banket Sint Lucas Eindhoven gericht op de grafische sector en Helicon voor middelbaar agrarisch onderwijs Hoger beroepsonderwijs In Eindhoven zijn via Fontys verschillende soorten hoger beroepsonderwijs te volgen voor bachelor- en mastergraden Fontys in Eindhoven biedt onderwijs op het gebied van Bedrijfsmanagement en Logistiek Economie Engineering Gezondheidszorg Communicatie ICT Mens en Maatschappij Natuurwetenschappen Onderwijs Lerarenopleidingen en Sport In Eindhoven heeft de opleiding verschillende vestigingen maar de meeste opleidingen zijn gevestigd aan de Rachelsmolen Tevens is in Eindhoven de Design Academy gevestigd Deze opleiding is een wereldwijd bekend instituut gevestigd in de voormalige Philips-fabrieken De Witte Dame in het centrum van Eindhoven De opleiding richt zich op industriële vormgeving en is een bacheloropleiding Daarnaast zijn er in Eindhoven nog enkele particuliere hbo-instellingen Wetenschappelijk onderwijs Eindhoven beschikt over een universiteit de Technische Universiteit Eindhoven TU e Ze is gesticht op 15 juni 1956 door de Nederlandse overheid Sinds haar stichting heeft ze haar eigen campus in het centrum van Eindhoven ten noorden van het centraal station Met 7500 studenten 250 hoogleraren 600 promovendi 200 postdocs en 3000 overige werknemers is de TU e de op een na kleinste universiteit van Nederland na Wageningen De Technische Universiteit Eindhoven heeft negen faculteiten te weten Biomedische Technologie Bouwkunde Electrical Engineering Industrial Design Scheikundige Technologie Technische Natuurkunde Industrial engineering & Innovation sciences Werktuigbouwkunde en Wiskunde & Informatica De TU e was in 2006 de beste universiteit van de Benelux volgens het Britse Times< ref> Naast deze universiteit beschikt Eindhoven ook over een studiecentrum van de Open Universiteit Eindhoven is een van de locaties van het European Institute of Innovation and Technology EIT< ref> Er zijn twee Knowledge and Innovation Communitys KICs actief Innoenergy Sustainable Energy en EIT ICT Labs Information and Communication Technology Deze zijn gevestigd op de High Tech Campus Eindhoven Volksgezondheid en sport Gezondheidszorg In de stad zijn twee grote ziekenhuizen te vinden te weten het Catharinaziekenhuis in stadsdeel Woensel-Noord en het Máxima Medisch Centrum centraal gelegen ten noorden van het universiteitsterrein In het Catharinaziekenhuis is tevens de huisartsenpost gevestigd voor huisartsen uit Aalst-Waalre Best Eindhoven Heeze Leende Nuenen Oirschot en Son en Breugel Verder zijn er zoals vanzelfsprekend tal van kleinere gezondheidscentra en apothekers te vinden Bij de huisartsenpost is ook een apotheek gevestigd die altijd "buiten kantooruren" geopend is In Eindhoven zit tevens een Gemeentelijke gezondheidsdienst GGD Brabant Zuid-Oost met onder andere een ambulancedienst De meldkamer Brabant Zuid-Oost van 1-1-2 is tevens in Eindhoven gevestigd Tevens is een Geestelijke gezondheidszorg gevestigd in Eindhoven GGzE voor Eindhoven en de Kempen Sport Eindhoven is een stad waar sport op alle niveaus de ruimte krijgt Op internationaal en nationaal topniveau heeft Eindhoven onder meer voetbalclub PSV met het Philips Stadion In dit stadion worden naast voetbalwedstrijden ook speciale evenementen georganiseerd zoals het Europees kampioenschap voetbal 2000 en de UEFA-Cup finale 2006 Voetbalclub FC Eindhoven speelt anno 2015 in de Eerste divisie De vereniging werd in 1954 landskampioen Daarnaast staat de zwemsport in Eindhoven aan de internationale top met het Pieter van den Hoogenband Zwemstadion als onderkomen dat voldoet aan alle internationale topmaatstaven In 2008 vond er het EK Zwemmen plaats waarbij meerdere wereldrecords werden gezwommen door onder andere Marleen Veldhuis Veldhuis is samen met Pieter van den Hoogenband het boegbeeld voor de zwemsport in Eindhoven Een andere topsportlocatie is de Kunstijsbaan van IJssportcentrum Eindhoven met zowel langebaanschaatsen alsmede een ijshockeyhal Jarenlang speelde de nationale ijshockeytop in Eindhoven en in 2008 speelde het de nationale bekerfinale Het langebaanschaatsen had naast de marathonrijders in 2004 de nationale en internationale top op bezoek bij het Nederlandse kampioenschappen schaatsen allround 2004 Verder wordt het internationale topniveau gespeeld bij hockeyclub Oranje Zwart en zijn er sporadisch tennisevenementen zoals de Daviscup gespeeld in het Indoor-Sportcentrum Maarten van der Weijden uit Eindhoven werd in 2008 wereldkampioen openwaterzwemmen op de 25 km Op de 5 km werd hij derde en op de tien km kwalificeerde hij zich voor de Olympische Spelen in Peking door op een vierde plek te eindigen Op diezelfde Olympische Spelen won Maarten van der Weijden zelfs de gouden medaille Dit nadat in 2001 bij van der Weijden leukemie werd geconstateerd Op nationaal niveau speelt Eindhovense Schaakvereniging Deze schaakvereniging werd landskampioen schaken in de voormalige Hoofdklasse in seizoen 1984-1985 Het jaar daarop speelde de schaakvereniging Europa Cup voor schaakteams waarin het de derde ronde haalde Anno 2008 speelt de schaakvereniging in de Eerste Klasse KNSB Een andere schaakvereniging Woensel Lichttoren Combinatie speelt in seizoen 2011-2012 in de Promotieklasse NBSB Verkeer en vervoer Autosnelwegen rondom Eindhoven Amsterdam Utrecht 's-Hertogenbosch Eindhoven Maastricht Eindhoven Son Veghel Uden Oss Nijmegen Arnhem Apeldoorn Zwolle Eindhoven Tilburg Breda Roosendaal Bergen op Zoom Goes Middelburg Vlissingen Antwerpen Eindhoven Venlo Eindhoven Helmond Eindhoven Valkenswaard Hasselt Luchthaven Eindhoven heeft een eigen luchthaven Vliegbasis Eindhoven die tevens wordt gebruikt voor civiele luchtvaart als Eindhoven Airport Het vliegveld bestaat sinds 1932 toen het een geheel civiel vliegveld was In april 1939 werd het vliegveld gevorderd vanwege de algemene mobilisatie Na de oorlog werd het een gecombineerd civiel en militair vliegveld In de jaren 90 is het vliegveld een paar kilometer verhuisd en is op de originele locatie een woonwijk verrezen waar het originele luchthavengebouw nog dienst doet als wijkcentrum van Meerhoven Eindhoven Airport is voor 51% eigendom van Schiphol Group de gemeente Eindhoven en de provincie Noord-Brabant zijn elk voor 245% aandeelhouder De grond is eigendom van de Koninklijke Luchtmacht Eindhoven Airport handelde in 2014 39 miljoen passagiers af< ref> Spoorwegen Eindhoven telt twee treinstations Eindhoven hier stoppen zowel intercitytreinen als sprinters Eindhoven Beukenlaan hier stoppen sprinters Er zijn studies over een derde treinstation ter hoogte van de wijk Acht station Eindhoven Acht Tevens is er een apart perron bij het Philips Stadion waar voetbalsupporters van bezoekende clubs direct vanuit de trein het stadion ingeleid worden Deze wordt enkel gebruikt bij voetbalwedstrijden van PSV waarbij de tegenstander een verplichte treincombibezoekregeling heeft Het station Eindhoven ligt op de trajecten Maastricht Alkmaar Schagen Heerlen Schiphol en Venlo Den Haag Centraal allen 2x per uur tussen Utrecht en Sittard 4x per uur Zonder overstappen is het dan mogelijk om vanuit Eindhoven op desbetreffende eindstations en tussenliggende intercitystations te komen Het traject Maastricht-Alkmaar wordt in de spits doorgetrokken tot Schagen Sprinters rijden vanuit Eindhoven naar 's-Hertogenbosch Nijmegen Tilburg Universiteit Deurne en Weert alle 2x per uur tot Boxtel 4x per uur op zon- en feestdagen en in de latere avonduren soms 1x uur Tevens rijden er in de nacht van vrijdag op zaterdag en zaterdag op zondag nachttreinen naar Rotterdam en Utrecht Tussen Utrecht en Rotterdam rijden dan ook nachttreinen met tussenstops in Amsterdam Schiphol en Den Haag waardoor Eindhoven dan op het landelijke net is aangesloten Bussen Het stads- en streekvervoer in en om Eindhoven valt onder het concessiegebied SRE enkele lijnen vallen onder de concessie Meierij De OV-autoriteit is het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven SRE en niet de provincie Noord-Brabant zoals de overige concessiegebieden Het vervoer wordt verzorgd door Hermes enkele lijnen van Arriva doen Eindhoven ook aan Inwoners van Eindhoven kunnen tot een leeftijd van 12 jaar en vanaf 65 jaar na 9 uur 's morgens gratis gebruikmaken van het stadsvervoer Naast de gewone stadsbussen rijdt in Eindhoven sinds enkele jaren ook een geheel nieuw voertuig de zogenaamde Phileas een vorm van Hoogwaardig Openbaar Vervoer Politiek en bestuur College van burgemeester en wethouders Heden Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2014-2018 wordt gevormd door een coalitie van PvdA SP D66 en GL De coalitie heeft 26 van de 45 zetels Het college bestaat uit acht personen en wordt voorgezeten door de burgemeester De portefeuilleverdeling is als volgt Rob van Gijzel PvdA burgemeester wettelijke taken integrale veiligheid en handhaving juridische zaken communicatie externe betrekkingen burgerzaken Tevens is de burgemeester voorzitter van de Stichting Brainport voorzitter van het SRE en korpsbeheerder Yasin Torunoglu PvdA wethouder van Wonen Wijken Ruimte en Burgerparticipatie Staf Depla PvdA wethouder van Economie Werk en inkomen en Beroepsonderwijs Bianca van Kaathoven SP wethouder actieve stad diversiteit en vergunningen Jannie Visscher SP wethouder van Jeugd Onderwijs en Verkeer en vervoer Mary-Ann Schreurs D66 wethouder van Innovatie en design Duurzaamheid en Cultuur Marco van Dorst D66 wethouder van Ruimtelijke ordening en Financiën Lenie Scholten GL wethouder Zorg en WIJeindhoven 2010-2014 Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2010-2014 werd gevormd door een coalitie van PvdA VVD D66 en GL De coalitie had 28 van de 45 zetels Het college bestond uit zeven personen en werd voorgezeten door de burgemeester De portefeuilleverdeling was als volgt Rob van Gijzel PvdA burgemeester wettelijke taken integrale veiligheid en handhaving juridische zaken communicatie externe betrekkingen burgerzaken Tevens is de burgemeester voorzitter van de Stichting Brainport voorzitter van het SRE en korpsbeheerder Yasin Torunoglu PvdA wethouder van wonen wijken ruimte en burgerparticipatie PvdA Mary-Ann Schreurs D66 wethouder van innovatie cultuur en openbare ruimte Lenie Scholten GL wethouder van jeugd welzijn en zorg Staf Depla PvdA wethouder van financiën dienstverlening en organisatie Joost Helms VVD wethouder van mobiliteit milieu sport en evenementen Monique List VVD wethouder van economie werk en beroepsonderwijs Monique List verving per 1 maart 2012 Henk Brink die om gezondheidsredenen aftrad als wethouder van economie werk en beroepsonderwijs< ref> Yasin Torunoglu verving per 26 maart 2013 Mary Fiers die aftrad na problemen rond een verhuisproject van woonwagens naar het Orgelplein in Eindhoven 2006-2010 Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2006-2010 werd gevormd door een coalitie van PvdA CDA en SP De coalitie had ten tijde van de samenstelling 27 van de 45 zetels Het college bestond uit vijf personen en werd voorgezeten door de burgemeester De portefeuilleverdeling was als volgt de wethouders zijn gerangschikt op basis van waarnemend burgemeesterschap Rob van Gijzel PvdA burgemeester wettelijke taken openbare orde en veiligheid mediazaken en communicatie juridische zaken internationale zaken burgerzaken Tevens is de burgemeester voorzitter van de Stichting Brainport voorzitter van het SRE en korpsbeheerder Marriët Mittendorff CDA wethouder van jeugd en gezin Mary Fiers PvdA wethouder van wonen en ruimte Hans-Martin Don SP wethouder van maatschappelijke zorg financiën personeel en organisatie Erik van Merrienboer PvdA wethouder van mobiliteit milieu economie en stadsdeelgericht werken Burgemeestersreferendum Van Gijzel heeft de taak van burgemeester van Eindhoven op 8 april 2008 overgenomen van Gerrit Braks die als interim-burgemeester heeft gediend sinds het opstappen van Alexander Sakkers op 1 september 2007 Op 23 januari 2008 werd er een burgemeestersreferendum gehouden om de opvolger van Sakkers aan te wijzen Er waren twee kandidaten beide van de PvdA Rob van Gijzel oud-Tweede Kamerlid en Leen Verbeek toenmalig burgemeester van Purmerend Alhoewel Van Gijzel met 685 procent van de stemmen het referendum won werd het niet rechtsgeldig verklaard omdat de opkomst met 246 procent onder de dertig procent was gebleven De gemeenteraad moest daarom enkele dagen later op 28 januari 2008 de burgemeester kiezen 25 raadsleden kozen voor Van Gijzel en 18 voor Verbeek waardoor eerstgenoemde aan de Kroon werd voorgedragen en vervolgens benoemd Van Gijzel is geboren en getogen in Eindhoven Coalitiesamenstelling vanaf 1986 In het verleden werd het College van B&W naast de burgemeester gevormd door de volgende coalities van partijen College 1986-1990 PvdA 2 wethouders CDA 2 VVD 1 Vanaf 14-12-1987 CDA 3 wethouders PvdA 3 College 1990-1994 CDA 3 wethouders PvdA 2 D66 1 College 1994-1998 CDA 2 wethouders D66 1 PvdA 1 VVD 1 OAE 1 College 1998-2002 PvdA 2 wethouders CDA 2 VVD 1 College 2002-2006 Leefbaar Eindhoven 2 wethouders CDA 2 GL 1 D66 1 College 2006-2010 PvdA 2 wethouders CDA 1 SP 1 College 2010-2014 PvdA 2 wethouders VVD 2 D66 1 GL 1 College 2014-heden PvdA 2 wethouders D66 2 SP 2 GL 1 Gemeenteraad De laatste gemeenteraadsverkiezing was op 19 maart 2014 De opkomst bedroeg 449% en leverde de volgende zetelverdeling in de gemeenteraad op Eén fractielid van de PvdA heeft zich later afgesplitst en is de partij Eindhoven Nu begonnen Voor de gevormde coalitie heeft dit geen consequenties gehad< small> Eén fractielid van de PvdA heeft zich later afgesplitst en is Fractie Petra Sodenkamp begonnen Voor de gevormde coalitie heeft dit geen consequenties gehad< small> Twee fractieleden van de SP hebben zich later afgesplitst en zijn de Fractie Breed Beweging Linksom begonnen Voor de gevormde coalitie heeft dit geen consequenties gehad< small> Agglomeratie Eindhoven kent negen buurgemeenten In het noorden is de snelweg de fysieke en bestuurlijke barrière tussen Eindhoven enerzijds en Best en Son en Breugel anderzijds Aan de oostkant is de Dommel de scheidslijn met Nuenen ca en de Gijzenrooise Zegge de scheiding met Geldrop-Mierlo Aan de zuidkant loopt de gemeente Eindhoven over in de gemeente Heeze-Leende bij de Leenderheide waarbij de autosnelweg de scheiding weergeeft net als bij Waalre Aan de zuidwestkant ligt Veldhoven aangebouwd tegen Eindhoven en daarvan grotendeels gescheiden door de autosnelweg De grenzen in het westen met Eersel en in het noordwesten met Oirschot lopen via respectievelijk Eindhoven Airport en het noordelijker gelegen landelijk gebied Een overzicht met de buurgemeenten in "kompasvorm" is hiernaast te zien De agglomeratie is gelegen in een landelijke streek op de rand van de Kempen aan de westkant en de Peel aan de oostkant Eindhoven en zijn buurgemeenten werken al jaren nauw samen Vanaf de jaren 60 van de twintigste eeuw werd er aangedrongen op de vorming van een formeel stadsgewest om tot gezamenlijk beleid en bestuurlijke coördinatie binnen de agglomeratie te komen In augustus 1976 werden de gemeenten middels een speciale wet verenigd in één bestuurlijk orgaan het openbaar lichaam Agglomeratie Eindhoven Door nieuwe wettelijke regelingen in het binnenlands bestuur brokkelde de structuur van de Agglomeratie echter af en het openbaar lichaam werd op 1 januari 1986 weer opgeheven De adviescommissie Krachtig bestuur in Brabant heeft in 2013 in het rapport Veerkrachtigbestuur in Zuidoost-Brabant de aanbeveling gedaan om Zuidoost-Brabant her in te delen De regio zou moeten bestaan uit de twee kerngemeenten Eindhoven en Helmond waarbij beide gemeenten uitgebreid worden met omliggende gemeenten Stedenbanden Eindhoven heeft jumelages met Białystok Polen Bydgoszcz Polen Chinandega Nicaragua Emfuleni Zuid-Afrika Gedaref Soedan Minsk Wit-Rusland Tevens heeft Eindhoven een nauwe band met Bayeux in het Noord-Franse Normandië dit vanwege het feit dat Bayeux door dezelfde Britse troepen waren bevrijd die Eindhoven binnentrokken Tweede Wereldoorlog Die stad kent een Boulevard d'Eindhoven waaraan onder meer een camping en het gemeentelijk zwembad liggen Uit Bayeux komt elk jaar het bevrijdingsvuur ter nagedachtenis aan de Tweede Wereldoorlog dat vanaf 18 september op het Stadhuisplein in Eindhoven brandt Op die datum werd Eindhoven in 1944 bevrijd Eindhoven kent ook een Bayeuxlaan die loopt van de Boutenslaan naar de kruising met de Locatellistraat en de Antoon Coolenlaan Wapen en vlag Het wapen van Eindhoven bestaat uit twee delen Het linkerdeel is een rode leeuw op een zilveren vlak het rechterdeel drie zilveren hoorns boven elkaar op een rood vlak Het wapen combineert de leeuw van het wapen van de hertog van Brabant met de hoorns op het wapen van de heer van Cranendonk een zijtak van de adellijke familie Van Horne Het vroegst bewaard gebleven wapen staat op een zegelring uit 1355 Het huidige wapen werd in 1923 vastgelegd Voor 1923 werd hetzelfde wapen gevoerd maar de kleurstelling hiervan volgde de zogenaamde rijkskleuren azuur en goud Het college van Burgemeesters en Wethouders heeft op 14 oktober 1927 de vlag vastgesteld De kleuren werden rood en wit de kleuren van de gemeente In de vlag is de letter "E" te herkennen Aan de stok kwamen twee gelijke banen een rode en een witte verwijzend naar het wapen Aan de witte baan zitten vijf gelijke horizontale banen van rood en wit die de gemeenten Woensel Tongelre Stratum Gestel en Strijp voorstellen die samen met Eindhoven sinds 1920 één gemeente vormden De vlag is ontworpen door architect Louis Kooken Tevens heeft Eindhoven toentertijd een standaard vastgesteld Deze is hetzelfde als de vlag met uitzondering van de linkerbovenhoek waar het wapenschild staat Bekende en prominente Eindhovenaren De Nederlandse prinses Beatrix voerde de adellijke titel Barones van Eindhoven Koning Willem-Alexander heeft sinds de troonswisseling de titel Baron van Eindhoven Zie Titels Nederlandse koninklijke familie Externe links Een etniciteit is een sociaal-culturele identiteit die een bepaalde groep mensen of een aantal bevolkingsgroepen verbindt Het concept etniciteit wortelt in het gegeven dat de leden van bepaalde bevolkingsgroepen zich identificeren met gezamenlijke kenmerken zoals nationaliteit stamverwantschap religie taal cultuur of geschiedenis en de daaraan ontleende normen en waarden Het gemeenschappelijke "erfgoed" en de solidariteitsbeleving op grond daarvan vormen de etniciteit Het woord komt van Grieks ethnikos "behorende tot een ethnos dat is volk Dit woord duidde aanvankelijk op groepen mensen die in politiek gebruiken en godsdienst met elkaar verbonden waren Definities van etniciteit De laatste decennia is het statisch definiëren van etnische groepen ook wel etniciteiten genoemd op basis van culturele eigenschappen in onbruik geraakt om plaats te maken voor een dynamisch definiëren van de relaties tussen etnische groepen inter-group relations en de etnische grenzen die tussen verschillende etnische groepen ervaren en gehanteerd worden ethnic boundaries die het verschil aangeven tussen wij en zij Verschillen tussen etnische groepen zijn namelijk soms moeilijk te herleiden tot culturele kenmerken omdat etnische groepen altijd onder invloed van elkaar staan Etnische zelf-definities komen altijd tot stand door het maken van onderscheid ten opzichte van andere groepen en het beklemtonen van onderlinge overeenkomst Etniciteit geeft daarom ook vaak impliciet aan wat men niet wil zijn Alleen zeer geïsoleerde en inmiddels nauwelijks meer voorkomende etniciteiten definiëren zichzelf vanzelfsprekend zonder zich daarbij af te zetten tegenover een buitenwereld van andere etniciteten of nationaliteiten Antropoloog Fredrik Barth gaf in zijn invloedrijke werk Ethnic Groups and Boundaries The Social Organization of Culture Difference een benadering van etniciteit waarin etnische groepen zelf categorieën van ascriptie en identificatie zijn en dus het kenmerk hebben interactie tussen mensen te organiseren Alle andere kenmerken van etnische groepen moeten aan dit eerste kenmerk gerelateerd worden Hoofdzaak bij een onderzoek naar etnische groepen moet niet de samenstelling van de groepen zijn en hun geschiedenis maar de etnische grenzen en het handhaven van die grenzen Volgens Barth is het een misvatting te stellen dat de cultuurdragende eigenschap van een etnische groep hun voornaamste kenmerk is Antropoloog Thomas Eriksen legde uit waarom ascriptie en identificatie zo belangrijk zijn "Deze benadering van etniciteit bepleit een focus op dat wat sociaal effectief is in interetnische relaties Barth bekijkt de etnische groep voornamelijk in termen van sociale organisatie Daaruit volgt dat etnische groepen gedefinieerd moeten worden van binnenuit vanuit het perspectief van haar leden … Barth definieert etniciteit als categoriale ascripties die individuen classificeert op basis van hun basisidentiteit Omdat lidmaatschap van een etnische groep door de leden zélf moet worden erkend om sociaal effectief te zijn is dit criterium cruciaal voor Barth" "This approach to ethnicity advocates a focus on that which is ‘Socially Effective’ in inter-ethnic relations and Barth regards the ethnic group chiefly in terms of social organisation It follows that ethnic groups must be defined from within from the perspective of their members … Barth defines ethnicity as categorical ascriptions which classify individuals in terms of their basic most general identity Since ethnic membership must be acknowledged by the agents themselves in order to be socially effective this is the crucial criterion for Barth" Beide wetenschappers zijn typisch voor de anglo-amerikaanse benaderingswijze die zich sinds het einde van de 19de eeuw richtte op pre-moderne volken met name die in de gekolonialiseerde Derde Wereld Deze ook wel antropologie genoemde wetenschap is echter niet goed toepasbaar op de etniciteit in Europa Om de historische betekenis van etniciteit in de Europese verhoudingen te kunnen begrijpen moet men een uitgangspunt zoeken in de filosofische benadering van Johann Gottfried Herder Zie etnisch nationalisme Etniciteit herkenbaar in ras taal en religie Als regel heeft iedere etniciteit een eigen taal ontwikkeld maar soms onderscheidt een etniciteit zich primair door religie In de westerse moderne tijd kan men daarbij de Ieren als voorbeeld nemen die tegelijk met het verlaten van hun eigen taal voor hun identiteit hun religie primair bepalend lieten worden Het komt ook voor dat bepaalde sociale en beroepsgroepen zich als etniciteit hebben ontwikkeld Soms kan een ras bepalend zijn maar dan als afgeleide namelijk door selectie binnen de groep en zelden als oorzaak van het ontstaan van de groep Ras kan zowel in metafysische zin zoals in het geval van de Joden als in objectief-fysische zin zoals in het geval van negroïden in de westerse wereld bepalend worden Ten slotte kunnen deze kenmerken en dan elkaar versterkend tegelijk voorkomen De componenten van rassisme en etniciteit verhouden zich een relatie van dynamische spanning Het is in Nederland gebruikelijk om de reikwijdte van het begrip ’’etnisch’’ als een administratieve categorie te beperken tot de identiteit van immigranten en hun nakomelingen uit de voormalige kolonies uit Afrika en uit Azië Daarmee is het begrip etniciteit versmald tot van oorsprong buitenlander uit de niet-westerse wereld en wijkt het begrip af van de betekenissen die buiten Nederland gelden De wetenschappelijke waarde van een begrip met zoveel variatie is gering en het gebruik ervan vereist telkens opnieuw een nadere definiëring Relatie tussen nationaliteit en etniciteit Nationaliteit en etniciteit komen vaak overeen en worden daarom vaak verward maar beide concepten hebben toch een duidelijk verschil Men kan ze het beste begrijpen als op elkaar aansluitende dus gefaseerde begrippen Nationalisme was een beweging die in de negentiende eeuw opkwam en werd geleid door een intellectuele elite Voor haar was de moderne nationaliteit de basis van een modern staatsburgerschap Zij wilden de verschillende culturen zo men wil etniciteiten en sociale lagen binnen de staat verbroederen en homogeniseren door het verspreiden van één nationale standaardtaal en één historische identiteit op grond waarvan zich vervolgens onderlinge herkenning en solidariteit zouden kunnen ontwikkelen als voorwaarden voor een democratische uitdrukkelijk nationale rechtsstaat In wezen was het de dominante etniciteit binnen de staat die zich tot nationaliteit ontwikkelde en vervolgens andere etniciteiten absorbeerde De ontwikkeling van de heterogene bevolking van Frankrijk tot ‘la grande nation’ is daarvan het voorbeeld Vanuit het Île-de-France werden de regio’s vanaf de 15de eeuw in één staatkundig verband niet zonder dwang en geweld geharmoniseerd In dit grotere Frankrijk vond eerst een adellijke elite elkaar en vervolgens kwam in 18de eeuw een burgerlijke nationale elite naar voren die de adel onttroonde en in de Franse Revolutie ‘de Fransman’ schiep als de ‘citoyen’ de bewuste staatburger die in een gelijkwaardige positie aan het politieke proces van de staat ging nemen Deze Fransman werd zelfs als universeel model gezien voor de politiek geëmancipeerde individu en de Franse revolutionairen beschouwden daarom alle mede-revolutionairen in de buurlanden ook als ‘Fransen’ en in de verovering van die staten zagen zij daarom geen bezetting maar een bevrijding Dit Franse universalisme was dubbelzinnig en kon daarom geen stand houden en de individuele emancipatie zou in de 19de eeuw in elke Europese staat een eigen nationaal programma gaan volgen In 1919 na de Eerste Wereldoorlog kregen de nationaliteiten een eigen staat en werden zij staatsnaties die het succesvolle programma van het ontstaan van de Franse natie gingen navolgen maar dat leidde tot een veelvoud van elkaar bestrijdende nationalismen en was mede een oorzaak van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog Na 1945 streefden de bevrijde staten ernaar om etnicteiten die zich nationaal niet wilden laten assimileren van hun staatsgebied te verwijderen enkee tientallen miljoenen werde toen etnisch dan wel nationaal gezuiverd Zie ook etnische zuivering en staatsnationalisme Een voorbeeld waarbij het Franse model mislukte is Hongarije Het Habsburgse Koninkrijk Hongarije slaagde er in de negentiende eeuw in om zowel etnische Hongaren Magyaren als Szeklers een bevolkingsgroep van de Hongaarse minderheid in Roemenië zich onderdeel te laten voelen van de Hongaarse natie Maar ook de bovenlagen van tal van andere volken die in dit koninkrijk leefden Slowaken Duitsers Joden Roemenen namen bewust de Hongaarse taal en cultuur over en werden aldus nationale Hongaren De verdere ontwikkeling van de Hongaarse natie werd een halt toegeroepen door de ontbinding van het koninkrijk en de verdeling van haar grondgebied over nieuwe nationale staten in het Verdrag van Trianon 1920 Daarnaast bestaat er een etnische groep Csángós die eeuwenlang in Roemenië vlak buiten het Hongaarse Rijk heeft geleefd bij wie onder Roemeens gezag geen Hongaars nationaal bewustzijn tot ontwikkeling kon komen De laatste jaren zijn echter de banden tussen de Csángós en de Hongaren aangehaald en ontwikkelde zich bij een deel van hun alsnog een Hongaars nationaal bewustzijn In het geval van Nederland hebben de Friezen het langst een etnisch karakter behouden en dat bewust willen vormgeven met wat genoemd werd de Friese Beweging De meeste Friezen gingen zich echter na de oprichting van Koninkrijk der Nederlanden als etniciteit onderdeel van de moderne Nederlandse natie voelen Het vormgeven van de politieke identiteit van een Friese natie bleef die van een minderheid waarnaast een breder grondvlak onder de Friezen etnicitet bleef bestaan in een eigen regionaal-culturele identiteit die zich met name uitte in het gebruik en de cultivering van een eigen standaard-taal Lange tijd hebben vele rooms-katholieken zich in de zuidelijke provincies afgewend gehouden van de ontwikkeling van een Nederlands natie en men zou daar kunnen spreken van een religieuze etniciteit die zich vormde in de eeuw van Verzuiling Zij ontwikkelde een eigen religieuze identiteit binnen en in het begin nog tegenover die van de Nederlandse nationaliteit De aanmelding in de jaren zestig van de 19de eeuw voor de militaire verdediging van een vreemde staat namelijk de Pauselijke-kerkelijke staat tegen de Italiaanse eenwording is van die houding een pregnant voorbeeld In katholiek-intellectuele kringen verbreedde de identiteit zich tot een Groot-Nederlandse en greep daarmee terug op de gezamenlijke geschiedenis met de zuidelijke Nederlanden Vlaanderen van vóór de Reformatie Hierin wordt duidelijk dat het Nederlandse natiebegrip nooit een eenduidig concept was maar bestond uit verschillende elkaar sceptisch of zelfs vijandig bejegenende varianten Dit heeft de Nederlandse nationale identiteit een losser karakter gegeven dan de nationale identiteiten van andere landen zoals met name Duitsland en Frankrijk Het wordt verdedigd dat er binnen de Nederlandse nationateit een etnische groep "Marokkaanse Nederlander" bestaat Mensen die een bewust Nederlandse nationale identiteit willen beleven boven een etnische identiteit als Marokkaan of specifieker als Berber Problematisch is dat de Marokkaanse etniciteit dan tegelijk ook een nationaliteit is immers de betrokkenen hebben twee nationaliteiten De discussie hierover is niet alleen juridisch van aard maar ook gepolitiseerd Daarnaast zijn er Marokkanen die zich primair tot de Marokkaanse natie voelen behoren en de Nederlandse nationaliteit als een formaliteit beschouwen Voor de meesten geldt tussen deze uitersten een dynamische middenpositie Dynamisch omdat die positie kan verschuiven in de persoonlijke ontwikkeling maar ook kan wisselen tussen de sociale ruimtes waarin men verkeert beroep familie geloof politiek Analoog hiermee kan van Turkse Nederlander gesproken worden hoewel daarbij aangetekend moet worden dat de Turken een veel sterker gevormd nationaliteitsbesef hebben dat zich moeilijk als Turkse etniciteit ondergeschikt laat maken aan een andere in dit geval Nederlandse natie Voor de Turkse Koerden is dat weer niet het geval omdat zij zowel in Nederland als ook in Turkije een etnische-nationale status willen innemen De Vlamingen behoren tot de Nederlandse maar dan in ruime zin etniciteit in België terwijl zij formeel deel uitmaken van de Belgische natie ‘Nederlands’ is in dit geval dus niet identiek met de Nederlandse nationaliteit en past beter in het Groot-Nederlandse concept Dat de cultuur- en standaardtaal van de Vlamingen Nederlands is maakt hen nog niet tot Nederlanders Daarom kan men om verwarring te voorkomen beter spreken van een Vlaamse etniciteit waarbinnen de taal Nederlands met inbegrip van de Vlaamse streektalen is Na de stichting van het Koninkrijk België waren deze Vlaamse identiteit en ook de Nederlandse taal ondergeschikt gemaakt aan de Belgische nationaliteit die zich primair in het Frans uitdrukte Die Belgische nationale identiteit is sinds enkele decennia echter steeds meer verzwakt en de Vlaamse etniciteit heeft zich juist nationaal geëmancipeerd De eindfase een eigen Vlaamse nationale staat ligt echter nog in het verschiet Niettemin voelt een groeiend deel van de Vlamingen zich al behoren tot een Vlaamse natie Het grootste deel neemt nog een middenpositie in naast een afnemend deel dat primair zijn Belgische nationale identiteit wil blijven benadrukken Vooral politiek links en kosmopolitisch georiënteerde Vlamingen willen juist die Begische identiteit weer gaan bevestigen als een protest tegen wat zij ervaren als het nationalistisch karakter van de Vlaamse identiteit Zie ook Nationalisme Staatsnationalisme etnisch nationalisme etnische zuivering Volk De Europese Unie EU is een uit 28 Europese landen bestaand statenverband De EU vindt haar oorsprong in de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en de Europese Economische Gemeenschap in 1958 gevormd door zes landen België de Bondsrepubliek Duitsland Frankrijk Italië Luxemburg en Nederland In de jaren erna groeide de EU in omvang door de toelating van nieuwe lidstaten en in macht door het uitbreiden van haar zeggenschap Het Verdrag van Maastricht vormde in 1993 de huidige Europese Unie De laatste aanpassing aan de constitutionele basis was in 2009 met het in 2007 ondertekende Verdrag van Lissabon De EU opereert via een systeem van onafhankelijke supranationale instituten en door de lidstaten intergouvermenteel gemaakte besluiten Belangrijke instituten van de Europese Unie zijn onder andere de Europese Commissie de Raad van de Europese Unie de Europese Raad het Europese Hof van Justitie en de Europese Centrale Bank Het Europees Parlement wordt iedere vijf jaar gekozen door inwoners van de unie De EU heeft een gemeenschappelijke interne markt ontwikkeld via een gestandaardiseerd rechtssysteem dat in alle lidstaten geldt Binnenin het Schengengebied bestaande uit EU- en niet-EU-staten zijn paspoortcontroles afgeschaft Het EU-beleid richt zich op het vrij laten bewegen van arbeid goederen diensten en kapitaal het uitvaardigen van wetgeving op het gebied van justitie en binnenlandse zaken en het aanhouden van een gemeenschappelijk beleid op het gebied van handel landbouw visserij en regionale ontwikkeling Een monetaire unie de eurozone is gevestigd in 1999 en bestaat sinds januari 2014 uit 18 landen De EU heeft permanente diplomatieke vestigingen over de wereld en wordt vertegenwoordigd in de Verenigde Naties de WTO de G8 en de G20 In 2012 werd aan de Europese Unie de Nobelprijs voor de Vrede toegekend die werd uitgereikt op 10 december 2012 en namens de EU in ontvangst genomen door Herman Van Rompuy Martin Schulz en José Manuel Barroso Geschiedenis Na de Tweede Wereldoorlog vatte het idee kiem dat Europese integratie de enige manier was om af te rekenen met het vergaande nationalisme dat het continent tot dan toe geteisterd had Jean Monnet Robert Schuman en Konrad Adenauer presenteerden in een toespraak in 1950 het zogenaamde Schumanplan Een jaar later werd de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal EGKS opgericht door het tekenen van het Verdrag van Parijs door België de Bondsrepubliek Duitsland West-Duitsland Frankrijk Italië Luxemburg en Nederland De EGKS bleek zo succesvol dat in 1957 besloten werd tot een verdere integratie Het Verdrag van Rome getekend door dezelfde zes landen richtte de Euratom en de Europese Economische Gemeenschap op In 1967 werden de drie organisaties door tekening van het Fusieverdrag samengevoegd waarna ze verder werkten onder de naam Europese Gemeenschappen EG Dit leidde tot de oprichting van de Commissie de Raad en het Parlement In 1973 werden Denemarken Ierland en het Verenigd Koninkrijk lid van de EG Griekenland werd lid in 1981 Spanje en Portugal in 1986 In 1990 traden de deelstaten uit de voormalige DDR toe tot de Bondsrepubliek en daarmee ook tot de EG Het Verdrag van Maastricht getekend in 1992 betekende de oprichting van de Europese Unie Het legde de basis voor verdere vormen van samenwerking op het gebied van buitenlands en veiligheidsbeleid op juridisch en intern vlak en in de vorming van de Economische en Monetaire Unie De Verdragen van Schengen zorgden voor een Europese interne markt In 1995 werden Oostenrijk Finland en Zweden lid van de EU De euro werd ingevoerd in 2002 In 2004 werden tien nieuwe landen lid van de EU Cyprus Estland Hongarije Letland Litouwen Malta Polen Slovenië Slowakije en Tsjechië In 2007 kwamen Bulgarije en Roemenië erbij waarna de EU 27 lidstaten telde Om te zorgen dat de Unie na deze uitbreiding goed bestuurbaar bleef werd in 2007 het Verdrag van Lissabon getekend Op 1 juli 2013 trad Kroatië toe tot de Unie Daarmee kwam het totale aantal lidstaten op 28 te staan Tijdlijn Tijdlijn met daarin de evolutie van de structuur van de Europese Unie Geografie Lidstaten Sinds 1 juli 2013 omvat de Europese Unie 28 lidstaten een grondgebied van 4381376 km² en ongeveer 507 miljoen inwoners Indien men de Europese Unie als één land beschouwt neemt zij qua grondgebied de zevende plek in op de wereldranglijst en qua bevolkingsaantal na China en India de derde Onderstaande tabel geeft een overzicht van de huidige leden en sinds wanneer deze lid zijn van de EU of haar voorgangers ¹ exclusief en ² exclusief en ³ exclusief en maar inclusief Overzeese gebiedsdelen Een aantal lidstaten van de Europese Unie bezit overzeese gebiedsdelen De zogenaamde ultraperifere regio's maken integraal deel uit van de Europese Unie Tot deze gebieden behoren de Canarische eilanden de Franse overzeese departementen de Franse overzeese gemeenschap Saint-Martin en de Portugese eilandengroepen de Azoren en Madeira artikel 349 van het verdrag betreffende de werking van de Europese Unie Een andere status is de status van landen en gebieden overzee waartoe onder meer Aruba Curaçao Sint Maarten zelfstandige landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden en Caribisch Nederland behoren Toekomstige uitbreidingen Volgens het EU-verdrag kan iedere Europese staat lid worden van de EU mits alle andere lidstaten hiermee instemmen Dit principe van unanimiteit betekent dat één huidige lidstaat de toetreding van een kandidaat-lidstaat kan blokkeren De criteria waaraan de lidstaten moeten voldoen staan beschreven in de Criteria van Kopenhagen Onderdeel van deze criteria is het volledig overnemen van het acquis communautaire Er zijn vijf kandidaat-lidstaten Instellingen Instellingen De zeven instellingen van de Europese Unie zijn Het Europees Parlement is de volksvertegenwoordiging van de Unie en bestaat uit 766 parlementariërs die om de vijf jaar worden verkozen Het deelt samen met de Raad de wetgevende macht van de EU Het kan Europese wetten richtlijnen verordeningen aannemen wijzigen of verwerpen Het Parlement beslist samen met de Raad over de Europese begroting De benoeming van alle leden van de Commissie dus inclusief de voorzitter en de hoge vertegenwoordiger moet worden goedgekeurd door het Parlement voordat ze aan de slag kunnen De Europese Raad ook wel Europese top genoemd bestaat uit de regeringsleiders van de 28 lidstaten De Europese Raad geeft de nodige impulsen voor de ontwikkeling van de Unie en bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten De Raad van de Europese Unie ook wel Raad van Ministers of kortweg Raad genoemd varieert van samenstelling afhankelijk van welk onderwerp besproken wordt Hij bestaat uit de betreffende ministers van alle 28 lidstaten De Raad oefent samen met het Parlement de wetgevingstaak en de begrotingstaak uit Ook oefent hij zekere beleidsbepalende en coördinerende taken uit De Raad besluit meestal met gekwalificeerde meerderheid van stemmen De Europese Commissie is de uitvoerende tak van de EU en bestaat uit 28 eurocommissarissen één uit elke lidstaat De Commissie is de enige instelling die nieuwe wetten kan voorstellen het zogenaamde recht van initiatief Ook controleert ze of de lidstaten de Europese regelgeving wel goed naleven De Commissie werkt onafhankelijk van de belangen van de lidstaten de eurocommissarissen moeten in het Europees belang werken Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft de rechterlijke macht Het controleert of de Europese wetten correct worden nageleefd Het zorgt ervoor dat de Europese wetten worden geïnterpreteerd en toegepast worden in elke lidstaat De Europese Centrale Bank die samen met de nationale Centrale Banken het Europees Stelsel van Centrale Banken vormt De Europese Rekenkamer controleert de financiën van de Europese Unie Andere instanties Andere instanties zijn< ref> De Europese Investeringsbank met daarin inbegrepen het Europees Investeringsfonds Het Comité van de Regio's vertegenwoordigt het regionaal belang en heeft enkel een raadgevende functie Het Europees Economisch en Sociaal Comité adviseert voor het economisch en sociaal beleid hoofdzakelijk de relaties tussen werkgevers en werknemers De Europese Ombudsman die klachten over wanbeleid van EU-instellingen onderzoekt Agentschappen Er is ook een groot aantal EU-lichamen vaak ingesteld door tweedegraads wetgeving die een speciaal doel voor ogen hebben Deze lichamen worden de agentschappen van de Europese Unie genoemd< ref> Budget De Europese Unie heeft een begroting van circa 130 miljard euro per jaar gefinancierd door afdrachten uit de lidstaten De EU-uitgaven vinden ook grotendeels plaats in en onder verantwoordelijkheid van de lidstaten De Europese Rekenkamer beoordeelt jaarlijks of deze uitgaven volgens de regels en dus rechtmatig zijn gedaan Voor 2012 was dit oordeel nog nooit positief geweest omdat er te veel fouten werden gemaakt bij de besteding door de lidstaten en er onvoldoende controle op de besteding werd geconstateerd Zo'n driekwart van de inkomsten van de EU bestaan uit bijdragen door de lidstaten De rest zijn eigen middelen De eigen inkomsten zijn invoerrechten die door de EU-landen worden geheven op producten die afkomstig zijn van landen buiten de EU landbouwheffingen op goedkopere landbouwproducten die van buiten de EU worden geïmporteerd en een vast percentage van de btw-opbrengst van de lidstaten< ref> De bijdragen van de lidstaten zijn gerelateerd aan de omvang van de nationale economie het bruto nationaal inkomen BNI De BNI-afdracht van elke lidstaat is van twee factoren afhankelijk De begroting van de EU mag geen tekort hebben De BNI-afdracht is daarom variabel en dekt het verschil tussen alle uitgaven en de eigen middelen van de EU Het aandeel van het BNI van de lidstaten in het EU-totaal wordt gehanteerd als verdeelsleutel Het Nederlandse aandeel in het totale EU-BNI is iets minder dan 5% en Nederland betaalt dus iets minder dan 5% van het berekende verschil De Europese Unie gaf in 2011 zo'n 130 miljard euro uit Dat is circa 1% van het bruto binnenlands product van de 27 landen samen Ter vergelijking het nationale budget van Frankrijk is ongeveer 800 miljard euro In tegenstelling tot de nationale begrotingen mag de Europese Unie geen begrotingstekort hebben Alle uitgaven moeten door de inkomsten worden gedekt Ruim 40% van de totale begroting van de EU gaat naar de agrarische sector en plattelandsontwikkeling Dat is daarmee de grootste uitgavenpost op de begroting Een andere belangrijke uitgavenpost van de EU wordt gevormd door de zogenoemde structuur- en cohesiefondsen Deze fondsen voor duurzame groei hebben tot doel de onderlinge economische verschillen tussen de regio’s te verkleinen en de economische structuur in de EU te verbeteren Bij dit laatste spelen de aanleg van infrastructuur plattelandsontwikkeling en bevordering van de werkgelegenheid een rol van betekenis Het geld gaat voornamelijk naar arme regio's in de EU maar ook naar rijkere landen bijvoorbeeld voor de herstructurering van oude industriegebieden en scholing De verdeling in 2011 was als volgt Te zien valt dat de kosten van de EU-administratie ongeveer 7% van de begroting uitmaken Dit betreft de salarissen van de Europese ambtenaren vertaal- en huisvestingkosten Het totale personeelsbestand van de EU is 40000 vergelijkbaar met dat van één ministerie in veel lidstaten Rechtssysteem Verdragen De EU is gegrondvest op twee verdragen het Verdrag van Maastricht en het Verdrag van Rome Latere verdragen hebben daarop voortgebouwd Bij het Verdrag van Lissabon zijn deze twee verdragen geamendeerd en hernoemd naar respectievelijk Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie Daarnaast is er nog een apart verdrag voor Euratom Wetgevingsprocedures Er is een aantal manieren waarop de Commissie het Parlement en de Raad tot Europese wetgeving komen waarvan de belangrijkste de gewone wetgevingsprocedure is Zoals boven reeds vermeld is de Commissie de enige instelling met initiatiefrecht Nieuwe wetsvoorstellen moeten vervolgens door het Parlement en de Raad worden goedgekeurd Sinds het Verdrag van Lissabon heeft ook de burger initiatiefrecht Dit houdt in dat één miljoen burgers afkomstig uit een significant aantal lidstaten de Commissie kunnen vragen een voorstel te doen als het tenminste om een bevoegdheid van de EU gaat De precieze werking van dit initiatiefrecht moet nog verder worden uitgewerkt Rechtsinstrumenten De Europese Unie kent een aantal rechtsinstrumenten waarvan de belangrijkste de Europese verordening en de Europese richtlijn zijn Een verordening heeft directe rechtskracht terwijl een richtlijn eerst in nationale wetgeving moet worden doorgevoerd Mensenrechten Voor de EU geldt het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie Tevens is in het op 1 december 2009 inwerking getreden Verdrag van Lissabon vastgelegd dat de Europese Unie zal toetreden tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens EVRM artikel 6 lid 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie Dit maakt het aan EU-zijde mogelijk om toe te treden tot het EVRM De Raad van Europa moest echter wel wijzigingen doorvoeren in het EVRM om de toetreding door de EU mogelijk te maken In april 2013 is er na drie jaar onderhandelen een ontwerpverdrag betreffende de toetreding door de EU tot het EVRM gepresenteerd< ref> Dit verdrag moet worden geratificeerd door de EU de lidstaten van de EU en de lidstaten van de Raad van Europa De lidstaten van de EU zijn alle individueel al lidstaat van de Raad van de Europa en dus partij bij het EVRM Verhouding tussen de EU en de lidstaten Bevoegdheidstoedeling De EU volgt het beginsel van bevoegdheidstoedeling hetgeen betekent dat ze enkel optreedt op de beleidsonderwerpen die de lidstaten de EU hebben toegedeeld Bevoegdheden die niet aan de Unie zijn toegedeeld behoren toe aan de lidstaten De bevoegdheden van de Europese Unie ten opzichte van de lidstaten zijn in het Verdrag van Lissabon expliciet vastgelegd Ze worden ingedeeld in drie categorieën Exclusieve bevoegdheden enkel de EU kan op deze domeinen optreden De lidstaten kunnen enkel nog de beslissingen van de EU uitvoeren Gedeelde bevoegdheden Zowel de EU als de lidstaten kunnen wetgevend optreden Indien de EU wetgeving in deze sectoren uitvaardigt hebben de EU-regels wel voorrang op de nationale wetten die eventueel al bestonden De meeste EU-bevoegdheden zijn van dit type Ondersteunende coördinerende en aanvullende bevoegdheden zoals de naam het zegt mag de EU het beleid van de lidstaten in deze sectoren ondersteunen aanvullen of coördineren De lidstaten behouden echter altijd de volledige wetgevende vrijheid De EU mag op deze gebieden geen harmonisatie tussen de verschillende nationale stelsels nastreven Meestal nemen dit type bevoegdheden de vorm aan van een financiële bijdrage vanwege de EU Subsidiariteit en evenredigheid De EU werkt volgens het subsidiariteitsbeginsel Volgens dit beginsel komt de Unie alleen in actie als Europese samenwerking doeltreffender is dan eigen initiatieven van de afzonderlijke EU-landen behalve als het gaat om onderwerpen waarvoor de EU exclusief bevoegd is Sinds het Verdrag van Lissabon is hier ook een rol voor de nationale parlementen weggelegd Elk nationaal parlement kan aangeven of en waarom het een bepaald voorstel in strijd vindt met dit beginsel In dat geval treedt een tweeledig mechanisme in werking< ref> Als één derde van de nationale parlementen het voorstel strijdig vindt met het subsidiariteitsbeginsel moet de Commissie het opnieuw in overweging nemen Zij kan het voorstel dan handhaven wijzigen of intrekken Als een meerderheid van de nationale parlementen het voorstel strijdig vindt maar de Commissie voet bij stuk houdt treedt een bijzondere procedure in werking De Commissie moet duidelijk maken waarom maar het Europees Parlement en de Raad besluiten uiteindelijk of zij de wetgevingsprocedure willen voortzetten of niet Een nationaal parlement kan ook naar het Hof van Justitie stappen als het meent dat een wet in strijd is met het subsidiariteitsbeginsel Volgens het evenredigheidsbeginsel dient het optreden van de Unie niet verder te gaan dan wat nodig is om de doelstellingen van de Verdragen te verwezenlijken Rechtspositie De lidstaten van de Europese Unie hebben in de loop van de tijd een aanzienlijke hoeveelheid soevereiniteit overgedragen aan de Europese Unie De Europese Unie heeft als zodanig meer macht dan welke andere niet-soevereine regionale organisatie ook Op verschillende terreinen begint de EU te lijken op een bondsstaat of een statenbond De Unie blijft echter gebaseerd op verdragen tussen lidstaten waaruit volgt dat de Unie slechts bestaat vanuit de wil van de lidstaten Een lidstaat kan zich binnen twee jaar terugtrekken uit de Unie en wijzigingen aan de verdragen moeten door alle lidstaten individueel worden geratificeerd In dit opzicht lijkt de Europese Unie het meest op een statenbond die in tegenstelling tot een bondsstaat niet soeverein is en dus ook slechts bestaat bij de gratie van de lidstaten Een statenbond in de traditionele zin van het woord heeft echter veel meer macht vooral op het gebied van buitenlandse zaken en defensie De meeste mensen classificeren de Europese Unie daarom als een structuur sui generis een unieke vorm van samenwerking tussen landen Sinds de oprichting bij het Verdrag van Maastricht bezit de Unie rechtspersoonlijkheid Dit machtigt de Unie overigens geenszins wetgevend of anderszins op te treden buiten de bevoegdheden die de lidstaten haar in de verdragen hebben toegedeeld Intergouvernementalisme en supranationalisme Binnen de EU bestaat een spanningsveld tussen intergouvernementele en supranationale tendensen Intergouvernementalisme is een methode van besluitvorming in internationale organisaties waarbij de macht bij de lidstaten ligt en beslissingen met unanimiteit genomen moeten worden Afgevaardigden van de regeringen of van gekozen vertegenwoordigingen hebben uitsluitend adviserende of uitvoerende functies De meeste internationale organisaties hebben tegenwoordig een intergouvernementele grondslag Supranationalisme is een andere methode van besluitvorming Hier ligt de macht bij onafhankelijke afgevaardigden van de regeringen of van gekozen vertegenwoordigingen Lidstaten hebben nog steeds macht maar moeten deze delen met andere instanties Bovendien worden beslissingen nu bij meerderheid van stemmen genomen Het kan dan ook gebeuren dat een lidstaat gedwongen door andere lidstaten een beslissing tegen zijn wil moet uitvoeren Beide vormen van besluitvorming hebben aanhangers binnen de EU Voorstanders van supranationalisme redeneren dat dit het proces van integratie kan versnellen Wanneer beslissingen de unanieme goedkeuring van alle betrokken regeringen vereisen kan het jaren duren voor een besluit valt als het er al ooit van komt Voorstanders van intergouvernementalisme argumenteren dat supranationalisme de soevereiniteit en het democratisch gehalte van afzonderlijke staten in gevaar brengt en menen dat de legitimiteit van gemeenschappelijke besluiten alleen afgeleid kan worden van de legitimiteit van de nationale regeringen Frankrijk is traditioneel een voorstander van een intergouvernementele EU geweest Dit geldt ook voor eurosceptische landen als het Verenigd Koninkrijk en Denemarken Landen als België Duitsland en Italië neigen meer naar de supranationale benadering In de praktijk balanceert de EU tussen beide extremen Deze balans is echter een moeizaam compromis dat vaak tot ingewikkelde besluitvormingsprocedures leidt Onderwijs en onderzoek Onderwijs is een van de gebieden waarin de EU enkel een ondersteunende rol heeft Het beleid is vooral gericht op het stimuleren van uitwisselingen het meest zichtbaar in het ERASMUS-programma Het is een initiatief van de Europese Commissie voor het hoger onderwijs in de EU Doel is om uitwisseling onder Europese studenten en docenten staf te bevorderen Sinds de oprichting in 1987 hebben zo’n 2 miljoen studenten van het programma gebruikgemaakt< ref> Er wordt ook steun verleend aan het Bolognaproces dat echter een initiatief van de Raad van Europa is en niet van de EU Op het gebied van onderzoek wordt bijvoorbeeld meegewerkt aan ITER een fusiereactor die in de EU wordt gebouwd De Unie heeft waarneemstatus in CERN heeft afspraken met ESA en werkt samen met ESO maar deze organisaties staan verder los van de EU Economie Binnen de EU wordt gestreefd naar economische integratie van de lidstaten Zo heeft de EU een gemeenschappelijke markt en is er gemeenschappelijke munt tussen de 17 landen van de eurozone 170 van de 500 grootste bedrijven ter wereld hebben hun hoofdzetel in de EU< ref> Cijfers uit 2003 Blauw voor het grootste groen voor het kleinste van de vergeleken blokken< small> Bron CIA World Factbook 2004 IMF WEO Database< small> De interne markt De EU heeft gezorgd voor een Europese interne markt De interne markt omvat een ruimte zonder binnengrenzen waarbinnen economische productiefactoren goederen personen diensten en kapitaal zich vrijelijk kunnen bewegen De Europese Unie vormt samen met IJsland Liechtenstein en Noorwegen verenigd in de Europese Vrijhandelsassociatie de Europese Economische Ruimte EER Ook Zwitserland heeft bilaterale afspraken met de EU De Unie omvat ook een douane-unie Dit houdt in dat er geen heffingen zijn in het verkeer tussen lidstaten onderling en dat er een gemeenschappelijk douanetarief is voor betrekkingen met derde landen De euro De euro is de munteenheid van de Economische en Monetaire Unie een groep van 18 EU-lidstaten die de euro als betaalmiddel hebben ingevoerd Daarnaast wordt de euro nog in vijf andere Europese landen gebruikt Daarmee is de euro het dagelijkse betaalmiddel van zo'n 330 miljoen Europeanen De euro functioneert als de op een na grootste reservemunt en is de op een na vaakst verhandelde munt ter wereld De Europese Centrale Bank in Frankfurt is verantwoordelijk voor het monetair beleid binnen de eurozone De euro heeft het geldverkeer binnen de Europese Unie aanzienlijk vereenvoudigd; waar vroeger met minstens een tiental verschillende valutawaarden gerekend werd geldt er nu één Justitiële en politiële samenwerking Ook op justitieel en politieel vlak wordt samengewerkt Zo wordt er in het kader van Europol samengewerkt tussen de verschillende politiemachten er is een Europese Politieacademie en de mogelijkheid tot een Europees aanhoudingsbevel Eurojust is een samenwerkingsverband tussen aanklagers Frontex houdt zich bezig met de buitengrens Er bestaat een Schengen Informatie Systeem Ontwikkeling Landbouw Het landbouwbeleid was een van de eerste domeinen waar de bevoegdheden volledig op het Europese niveau lagen In de beginjaren van het Europese landbouwbeleid werd een systeem van prijssteun opgezet producenten van landbouwproducten kregen voor hun producten gegarandeerde minimumprijzen Overschotten werden opgekocht Dit systeem werkte goed om na de Tweede Wereldoorlog vanuit een tekortsituatie naar zelfvoorziening te evolueren Maar dit systeem botste al snel tegen zijn limieten aan grote overschotten en uit de hand lopende budgettaire kosten Naar deze overschotten werd ook wel verwezen aan de hand van de begrippen boterberg melkplas en wijnzee In de jaren 90 en 2000 werden daarop hervormingen uitgewerkt Tegenwoordig is de steun die boeren krijgen gekoppeld aan bepaalde voorwaarden inzake milieu voedselveiligheid en dierenwelzijn en is de steun niet meer direct gerelateerd aan de geproduceerde hoeveelheid Sinds deze hervormingen is het Europese landbouwbeleid ook conform de regels van de Wereldhandelsorganisatie die in 1995 werd opgericht Energie De EU importeert 82% van het aardolie-verbruik 57% van het aardgas-verbruik en 9748% van uranium-verbruik Vooral de afhankelijkheid van Russische energie wordt als bedreigend gezien Zie ook Russisch-Oekraïens gasconflict 2006 Wit-Russisch-Russisch gasconflict en Nord Stream Infrastructuur De EU tracht de infrastructuur tussen de lidstaten te verbeteren bijvoorbeeld door de aanleg en verbetering van trans-Europese Netwerken TEN Het gaat hier dan om vervoers- telecommunicatie- en energie-infrastructuur Een ander Europees netwerk is het satellietnavigatiesysteem Galileo Het wordt gebouwd door de Europese Unie in samenwerking met de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA Het is gepland om in 2013 operationeel te zijn Er zullen in totaal zo'n 30 satellieten gelanceerd worden Galileo wordt vooral gebouwd om de Europese afhankelijkheid van de Verenigde Staten te verkleinen de VS hebben namelijk de volledige controle over het global positioning system gps Ook zou het Galileo-systeem veel nauwkeuriger worden dan de Amerikaanse tegenhanger< ref> Een ander project is Single European Sky Het Europese luchtruim is namelijk sterk gefragmenteerd; elk land organiseert zijn eigen luchtverkeersleiding Veel vliegtuigen volgen dan ook niet hun kortste weg naar hun bestemming bijvoorbeeld ook omdat ze rond een militair gebied moeten vliegen Single European Sky moet tot een hogere efficiëntie leiden een vermindering van de CO2< sub>-uitstoot en een verlaging van de kosten voor de passagiers Regionaal beleid Op dit moment bestaan er grote economische verschillen tussen de meer en minder welvarende regios van de EU zeker na de recente uitbreiding Tussen de rijkste en armste regio zit zelfs zon factor 10 verschil De Europese Unie probeert deze verschillen te verkleinen door middel van bijvoorbeeld de Structuurfondsen en het Cohesiefonds Buitenlandse betrekkingen Buitenlandse zaken Lidstaten vormen hun eigen buitenlands beleid De Unie kan initiatief nemen als het wenselijk is met één stem te spreken Er is een hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid Deze stroomlijnt het optreden van de Unie naar buiten toe zich baserend op unanieme besluiten van de lidstaten< ref> De hoge vertegenwoordiger wordt bijgestaan door de Europese dienst voor extern optreden Defensie Militaire bevoegdheden zijn een nationale aangelegenheid Lidstaten kunnen op vrijwillige basis civiele en militaire middelen ter beschikking van de EU stellen voor gemeenschappelijke operaties Binnen de EU wordt er steeds meer gestreefd naar een gemeenschappelijk defensiebeleid onder andere door de oprichting van het Europees Defensieagentschap Dit zou kunnen leiden tot een gemeenschappelijke defensie Dit doel wordt ook kenbaar gemaakt in de preambule van het Verdrag betreffende de Europese Unie Lidstaten zijn ook verplicht elkaar te helpen in het geval dat een van hen wordt aangevallen Eventueel kunnen een groep van lidstaten in het kader van nauwere samenwerking besluiten tot een verdergaande samenwerking op het gebied van defensie Een voorbeeld van een huidige Europese militaire operatie is Operatie Atalanta die als doel heeft de piraterij voor de Somalische kust te stoppen Het gaat om de eerste militaire operatie op zee voor de Europese Unie Ontwikkelingssamenwerking De Unie is de grootste donor van nood- en ontwikkelingshulp in de wereld Bevolking De Europese Unie heeft in totaal een inwonersaantal van ongeveer 500 miljoen Ter vergelijking er zijn 710 miljoen Europeanen op het hele continent Er is een bevolkingsgroei in de EU dit vooral doordat er in de meeste lidstaten een netto immigratie aanwezig is De Europese Unie bevat 73% van de totale wereldbevolking Toch bedekt de EU maar 3% van de landoppervlakte Met een bevolkingsdichtheid van 114 inw km² is de EU namelijk een van de dichtst bevolkte regio’s van de wereld Eén derde van de inwoners van de EU leeft in metropolen van meer dan één miljoen mensen Tachtig procent leeft in stedelijk gebied Er zijn 16 steden met een inwonersaantal van meer dan één miljoen Talen De 24 officiële talen van de instituten van de Europese Unie zijn Alle besluiten van de instellingen worden vertaald in alle officiële talen Europese burgers hebben daarnaast het recht zich te wenden tot de Europese instellingen in een van de officiële talen en hebben het recht in dezelfde taal antwoord te krijgen Naast de 24 officiële verdragstalen worden er ook veel regionale minderheidstalen gesproken Religie De Europese Unie is een seculier orgaan zonder formele relaties met wat voor religie dan ook en zonder vermelding van religie in huidige of voorgestelde verdragen Tijdens discussies omtrent de ontwerptekst van de Europese Grondwet en later het Verdrag van Lissabon waren er voorstellen om naar het christendom en of God te verwijzen in de inleiding van de tekst Dit idee kreeg echter veel oppositie en zodoende werd het niet aangenomen De oppositie tegen de inleiding zoals hij zonder vermelding van religies was geworden werd mede veroorzaakt doordat de Oudheid en de Verlichting wel genoemd werden waardoor de preambule volgens sommigen geen recht deed aan de geschiedenis en bronnen van de Europese beschaving Het probleem is opgelost door de preambule te schrappen De gedachte om te verwijzen naar jodendom en christendom komt voort uit het gegeven dat het christendom de dominante religie was in alle en nog steeds is in de meeste lidstaten van de Europese Unie Het christendom in de Europese Unie kan ruwweg verdeeld worden in het rooms-katholicisme een brede hoeveelheid protestantse kerken vooral in Noord-Europa en de oosters-orthodoxe Kerk vooral in Zuidoost-Europa Andere religies vooral de islam en het jodendom komen ook voor Er leven in de Europese Unie ruwweg meer dan een miljoen joden en 13 miljoen moslims Cultuur Elk jaar wordt door het Europees Parlement een culturele hoofdstad van Europa gekozen Het doel hiervan is de rijkdom de verscheidenheid en de gemeenschappelijke kenmerken van de Europese culturen tot hun recht te laten komen en ertoe bij te dragen dat de burgers van de Europese Unie elkaar beter leren kennen Zie ook Europese Unie van A tot Z Externe links Frankrijk officieel de Franse Republiek Frans République française is een land in West-Europa en qua oppervlakte het op twee na grootste Europese land Frankrijk ligt tussen het Kanaal de Atlantische Oceaan en de Golf van Biskaje in het westen België en Luxemburg in het noorden Duitsland Zwitserland en Italië in het oosten en Spanje Andorra de Middellandse Zee en Monaco in het zuiden Ook het eiland Corsica in de Middellandse Zee behoort tot Frankrijk alsook vele overzeese gebieden Frankrijk maakt aanspraak op een deel van Antarctica Adélieland Inclusief overzeese gebieden heeft het land een oppervlakte van 674843 km² en een bevolkingsaantal van ongeveer 654 miljoen inwoners januari 2010< ref> Frankrijk vanwege de zeshoekige vorm ook wel l'Hexagone genoemd is naar oppervlakte het grootste land binnen de Europese Unie De hoofdstad is Parijs dat ook verreweg de grootste stad van het land is Sinds het Verdrag van Verdun in 843 kent Frankrijk dat zijn naam dankt aan de Franken in zijn geschiedenis enige continuïteit als bestuurlijke en culturele eenheid Frankrijk is daarmee de oudste nog bestaande geopolitieke factor in de Europese machtsverhoudingen De Franse culturele identiteit kan als ruim 2000 jaar oud beschouwd worden omdat de Romeinse invloed zo beslissend is geweest De landsgrenzen liggen sinds de Vrede van Nijmegen in 1678 redelijk vast en vallen voor een groot deel samen met natuurlijke grenzen Tegenwoordig is Frankrijk een gedecentraliseerde eenheidsstaat en een democratische semi-presidentiële republiek Het land is lid van grote en belangrijke internationale organisaties zoals de Europese Unie de Verenigde Naties de Veiligheidsraad permanent met vetorecht de NAVO de G8 de OESO en de WTO Frankrijk was een van de initiatiefnemers van de Economische en Monetaire Unie die in 2002 leidde tot de invoering van de euro als wettig betaalmiddel in een groot aantal lidstaten van de Europese Unie waaronder Frankrijk In 1960 werd Frankrijk na de Verenigde Staten de Sovjet-Unie en het Verenigd Koninkrijk de vierde mogendheid met kernwapens Frankrijk behoort tot de 20 meest ontwikkelde landen ter wereld Geschiedenis Frankrijks culturele identiteit werd rond 50 vChr bepaald door de verovering van het Keltische Gallië door Romeinse legers onder bevel van Julius Caesar De Latijnse cultuur overleefde de val van het Romeinse Rijk al ontstond er een door Germanen gedomineerd Frankisch Rijk Frankrijk kent sinds de deling in 843 van dit rijk en het ontstaan van West-Francië enige bestuurlijke continuïteit met Parijs als machtscentrum en is daarmee de oudste geopolitieke entiteit in Europa Sinds de Vroege Middeleeuwen is het door de omvang van het grondgebied en van de bevolking altijd een factor van belang geweest in de Europese machtsverhoudingen De landsgrenzen kregen bij de Vrede van Nijmegen in 1678 ongeveer de vorm die ze sinds 1945 weer hebben en vallen grotendeels samen met natuurlijke grenzen In de 17e 18e en begin 19e eeuw was Frankrijk de grootste mogendheid op het Europese continent Onder het bewind van Napoleon ging dit gepaard met spectaculaire veroveringen die echter tussen 1812 en 1815 weer geheel verloren gingen Frankrijk heeft zich sinds ongeveer 1300 uitdrukkelijker dan andere West-Europese landen ontwikkeld tot een centralistische natiestaat die in de 19e eeuw tot volle wasdom kwam Vandaag de dag hebben de 92 departementen waarin het moederland is verdeeld erg weinig autonomie ten opzichte van de regering in Parijs Vanaf de Vroegmoderne Tijd heeft het land ook grote internationale culturele invloed al is die in de afgelopen decennia wat verminderd In de loop van de 19e eeuw werd Frankrijk overvleugeld door het Britse Rijk als grootste koloniale en maritieme mogendheid en bleef nogal achter in industriële ontwikkeling en bevolkingsgroei bij oude en nieuwe rivalen de Britten de Duitsers en de Amerikanen maar deed vooral vanaf de Conferentie van Berlijn in 1885 wel volop mee in de Europese wedijver in koloniale expansie Zowel economische culturele als ook raciale motieven speelden hierin een rol Tegelijkertijd ontwikkelde Frankrijk zich net als andere landen in West-Europa tot een parlementaire democratie met algemeen stemrecht Hierbij werd in de loop van de 19e eeuw wel herhaaldelijk van regeringsvorm gewisseld tussen keizerrijk koninkrijk en republiek Sinds 1871 is het een republiek gebleven In de 20e eeuw werd Frankrijk ten gevolge van twee wereldoorlogen die voor Frankrijk uitliepen op Pyrrusoverwinningen genoodzaakt vanaf 1945 tussen de twee supermachten een nieuwe rol te zoeken als middelgrote moderne Europese mogendheid zonder koloniale ambities Dit ging gepaard met aanzienlijke industriële ontwikkeling een eigen nucleaire afschrikkingsmacht een leidende rol in het naoorlogse Europese integratieproject met behoud van een zelfstandige militaire rol zowel in de eigen postkoloniale invloedssfeer als binnen de NAVO Van de NAVO was Frankrijk vanaf 1966 alleen nog maar politiek lid dat wil zeggen zonder dat de Franse strijdkrachten deel uitmaakten van de geïntegreerde commandostructuur In maart 2009 besloot Frankrijk daarin weer terug te keren Het verlies van wereldwijde culturele invloed vooral ten gevolge van het Angelsaksische overwicht is een bron van nationale zorg Geografie Ruimtelijke indeling De historisch gegroeide 39 provincies van Frankrijk werden na de Franse Revolutie afgeschaft waarvoor in het Europese deel van Frankrijk 95 departementen in de plaats kwamen De departementen zijn later gegroepeerd in 22 regio's zie verderop Deze provincies weerspiegelen de natuurlijke fysisch-geografische structuur van Frankrijk en behouden ondanks moderne bestuurlijke centralisatie hun traditionele culturele diversiteit Het hart van Noord-Frankrijk is de provincie Île-de-France Het gebied wordt omringd door de provincies Champagne en Lotharingen Lorraine in het oosten; Artesië Artois Picardië Frans-Vlaanderen en Normandië in het noordwesten en het noorden; Bretagne Maine en Anjou in het westen; en Touraine Orléanais Nivernais en Bourgondië Bourgogne in het zuiden Het verdere zuiden bestaat uit Berry en Bourbonnais Tussen de Vogezen en de Rijn ligt de Elzas Het zuidelijk deel van Centraal-Frankrijk wordt gekenmerkt door de ruwe bergen en gedoofde vulkanen van het Centraal Massief één van de belangrijkste natuurgebieden van het land Het bestaat uit de provincies Marche Limousin Auvergne en Lyonnais De Rhône scheidt het Centraal Massief van de Alpen De Alpen vormt de bergketen met de hoogste bergen van het land Ten oosten van de Rhône liggen Savoie Dauphiné en de Provence Een deel van de kust van de Provence vormt de zeer toeristische Franse Rivièra Het zuidwestelijke deel van Frankrijk is opgedeeld in 3 regios Languedoc-Roussillon Midi-Pyrénées en Aquitanië In het zuiden van de regios liggen de Pyreneeën Aquitanië en Midi-Pyrénées worden gedomineerd door de stroomgebieden van de grote rivieren Garonne Dordogne en Adour Klimaat Het klimaat varieert aanzienlijk Er zijn drie verschillende klimaatzones Vochtig zeeklimaat met vaak frisse zomers bijvoorbeeld ten westen van de lijn Bayonne-Rijsel Frans Lille Semilandklimaat of tussenliggend klimaat met strenge winters en warme zomers bijvoorbeeld in de Elzas Lotharingen langs het Rhônedal en in de gebergten Alpen Pyreneeën Centraal Massief Mediterraan klimaat met zachte winters en hete zomers in het zuiden Natuur Frankrijk is na Rusland en Oekraïne het grootste land van Europa en naar West-Europese begrippen tamelijk dunbevolkt; de bevolkingsdichtheid is ca 1 4 van die van Nederland Er is veel natuurschoon in een enorm afwisselend landschap met veel verschillende klimaten en subklimaten Frankrijk is een geliefd vakantieland voor de Fransen zelf en voor veel buitenlandse toeristen In de Alpen de Pyreneeën en het Centraal Massief wordt veel geskied In bijna alle departementen zijn er diverse natuurgebieden met nationale parken zoals Armorique Camargue Nationaal park Les Écrins Grands Causses regionaal natuurpark Monts d'Ardèche Nationaal Park Cevennen Nationaal park Mercantour Parc National de la Vanoise en Verdon regionaal natuurpark Rivieren Er zijn in Frankrijk verschillende grote rivieren zoals de Seine die dwars door Parijs stroomt De langste rivier is de Loire die met zijn 1012 km geheel door Frans grondgebied stroomt Een stuk van de Rijn vormt een natuurlijke grens met Duitsland De Maas en de Schelde ontspringen in Noord-Frankrijk en monden via België en Nederland uit in de Noordzee De Moezel ontspringt in de Vogezen en stroomt via de Franse noordgrens naar Duitsland waar die uitmondt in de Rijn De Rhône ontspringt in Zwitserland en mondt in de Camargue uit in de Middellandse Zee Verder zijn er talloze kleinere rivieren die geheel op Frans grondgebied liggen de Garonne de Dordogne de Saône de Ardèche de Somme de Drance de Arve de Giffre de Lot en vele anderen Steden De grootste steden van Frankrijk zijn na Parijs 2220140 inwoners in 2008 respectievelijk Marseille 851420 Lyon 474946 Toulouse 439553 en Nice 344875 Parijs 12 punten Lyon 3 en Marseille 1 staan op de wereldstedenlijst Onder de tien grootste Franse steden is Nice de enige die geen hoofdstad van een regio is Reims met 180842 inwoners de 12e stad van het land is de grootste gemeente die ook geen departementshoofdstad préfecture is De dertien grootste Franse steden zijn Bevolking Tegen het einde van de jaren '90 waren er 40 Franse steden die meer dan 100000 inwoners hadden maar slechts Parijs had er meer dan één miljoen Ongeveer 75% van de bevolking woont in stedelijke gebieden Daarom wordt er in Frankrijk verschil gemaakt tussen stedelijk gebied en met name Parijs en het platteland Tot het eind van de Tweede Wereldoorlog was de bevolkingsgroei van Frankrijk een van de laagste van Europa maar in naoorlogse decennia kwam daar verandering in Frankrijk heeft net als andere Europese landen door immigratie uit armere landen een grote etnische diversiteit gekregen Een grote toevloed van hoofdzakelijk Noord-Afrikaanse immigranten heeft een groot effect gehad op diverse Franse steden in het bijzonder Parijs en Marseille Talen Het Frans is de nationale taal van Frankrijk die bij uitsluiting van alle andere gebruikt wordt voor bestuur en rechtspraak Er is daarnaast een aantal regionale talen en dialecten maar het gebruik daarvan daalt Sinds 1994 is er echter een versoepeling opgetreden in het beleid ten aanzien van minderheidstalen die wettelijk is vastgelegd in de wet-Toubon Elzassisch een Duits dialect wordt gesproken in de Elzas en voor een deel in Lotharingen Een klein aantal Fransen in Frans-Vlaanderen spreekt Frans-Vlaams eigenlijk een variant van het West-Vlaams en dus een Nederlands dialect In het uiterste westen van Bretagne wordt het Bretons gesproken maar in het openbare leven speelt het een verwaarloosbare rol In het zuiden van Frankrijk worden verschillende varianten van het Occitaans gesproken In het zuidoosten spreekt men verschillende varianten van het Arpitaans Catalaans wordt gesproken in het oostelijke deel van de Pyreneeën het Baskisch in het westelijke deel van de Pyreneeën en Corsicaans wordt gesproken op het eiland Corsica Religie Het katholicisme is veruit de grootste godsdienst in Frankrijk dat door 64% van de bevolking volgens de website van de Franse Katholieke Kerk wordt aangehangen zie Katholieke Kerk in Frankrijk Verder geeft deze website aan dat 5% daadwerkelijk regelmatig naar de kerk gaat en 50% van de bevolking niet regelmatig gaat maar toch katholiek is De op een na grootste groep zijn de niet-gelovigen met 27% Na de herroeping van het Edict van Nantes in 1685 door Lodewijk XIV was het katholicisme staatsgodsdienst Sinds de scheiding van Kerk en staat in 1905 heeft de staat geen enkele bemoeienis meer met de hiërarchie van de Kerk in Frankrijk De Katholieke Kerk heeft in Frankrijk achttien kerkprovincies en in totaal 93 bisdommen Ongeveer 2% van de bevolking is protestants Na de Bartholomeusnacht 1572 was de kracht van het protestantisme in Frankrijk gebroken zie hugenoten Door een wet van 1802 werden de protestantse kerken erkend Als gevolg van immigratie uit Azië Turkije en Noord-Afrika in de 20e eeuw heeft Frankrijk daarnaast een grote moslimbevolking gekregen 3 tot 5 miljoen ongeveer 10% Verder zijn er nog joden die de grootste joodse gemeenschap in Europa vormen circa 483500 2010 Zo'n 284000 daarvan wonen in Parijs Politiek Bestuur Frankrijk is een democratische republiek De president van de Franse Republiek wordt sinds 2002 voor vijf jaar gekozen voorheen was dat zeven jaar De president heeft sinds de invoering van de Vijfde Republiek in 1958 veel macht vergeleken met andere westerse democratieën omdat die regeringen kan benoemen en ontslaan en de uitvoerende macht sterk staat tegenover de wetgevende macht De president heeft geen vertrouwensvotum van het parlement nodig want hij zij wordt via landelijke verkiezingen direct gekozen en kan zonder zelf af te treden het parlement een maal voortijdig ontbinden en vervroegde parlementsverkiezingen uitschrijven De president heeft nog altijd samen met de bisschop van het Catalaanse Urgell het opperbestuur over Andorra Uit dien hoofde draagt hij de uit de middeleeuwen daterende titel vorst prince van Andorra De Franse volksvertegenwoordiging bestaat uit de Nationale Vergadering of Assemblée Nationale 577 zetels en de Senaat Sinds 15 mei 2012 is François Hollande president van Frankrijk Bestuurlijke indeling Sinds 2011 is Frankrijk opgedeeld in 27 regio's waarvan 22 in het Europese deel die op hun beurt weer zijn onderverdeeld in departementen arrondissementen kantons en op het laagste niveau gemeenten waarvan Frankrijk er 36796 telt Er zijn 5 overzeese departementen départements d'outre-mer DOM die ook elk apart het statuut van een regio hebben Frans-Guyana Guadeloupe Martinique Mayotte en Réunion deze zijn — op Mayotte na — alle afgebeeld op de achterkant van de eurobankbiljetten onderaan links naast de Canarische Eilanden Frankrijk bezit ook nog andere overzeese gebieden die echter geen deel uitmaken van de Europese Unie Clipperton Saint-Barthélemy Saint-Pierre en Miquelon en Sint-Maarten in Noord-Amerika de Franse Zuidelijke en Antarctische Gebieden in de Indische Oceaan en Frans-Polynesië Nieuw-Caledonië en Wallis en Futuna in Oceanië Deze afhankelijke gebieden hebben verschillende officiële statuten en een verschillende hoeveelheid eigen bevoegdheden Defensie De Franse strijdkrachten hebben een zeer lange geschiedenis met grote invloed op de wereldgeschiedenis Zij omvatten een landmacht een marine een luchtmacht en een militair politiekorps De Franse president is de opperbevelhebber van de strijdkrachten De belangrijkste doelstellingen zijn de verdediging van het Franse territorium de bescherming van de Franse belangen en de bewaring van mondiale stabiliteit Met 779450 manschappen in 2006 259050 permanent 419000 reservisten en 101400 bij de Rijkswacht heeft Frankrijk de op een na grootste strijdmacht van Europa na Duitsland en 20e van de wereld Ze beschikt ook over het op twee na grootste budget en heeft de op twee na grootste nucleaire strijdmacht na de Verenigde Staten en Rusland Ook beschikt Frankrijk over het Frans Vreemdelingenlegioen waarin voornamelijk buitenlanders worden opgenomen Het vreemdelingenlegioen werd in 1831 onder Lodewijk Filips I van Frankrijk opgericht en heeft ongeveer 5600 soldaten 1741 onderofficieren en 413 officieren President Sarkozy kondigde in 2008 aan dat het Franse leger kleiner en mobieler moet worden en met beter materieel uitgerust dient te zijn voor de strijd tegen het terrorisme Cultuur De Franse cultuur doet zich gelden in de literatuur architectuur muziek film toneel en beeldende kunst Er zijn veel schouwburgen musea en bioscopen Er worden diverse landelijke en plaatselijke evenementen gehouden Het propageren van de Franse taal en cultuur in het land zelf en in de wereld is een serieuze staatszaak Het Institut de France heeft een coördinerende taak voor alle culturele en wetenschappelijke activiteiten Eén van de onderdelen van dit instituut is de Académie française die al sinds 1635 officieel waakt over de zuiverheid van de Franse taal De 40 leden van dit gezelschap worden onsterfelijken genoemd en hun benoeming door coöptatie heeft goedkeuring nodig van de President van de Republiek Eens in de twee of drie jaar wordt er ergens in de Franstalige wereld een Sommet de la Francophonie gehouden waarbij vaak de president zelf acte de présence geeft Het begrip Franstalige wereld wordt hierbij ruim uitgelegd; zo werd de conferentie in 2002 in Roemenië gehouden en in 1997 in Vietnam Daarnaast zijn er Radio France Internationale het televisiekanaal TV5 Monde dat in Nederland gedeeltelijk met Nederlandse ondertiteling is te ontvangen en de satellietnieuwszender France 24 In Amsterdam is daarnaast het Maison Descartes gevestigd dat op allerlei manieren de Franse cultuur propageert naar het Nederlandse publiek In Frankrijk zelf wordt de eigen cultuur onder andere belicht in een aantal van de vele musea die het land rijk is De wisselwerking tussen cultuur en politiek wordt in Frankrijk vanzelfsprekender gevonden dan in bijvoorbeeld Nederland Intellectuelen zijn de afgelopen honderd jaar opgekomen als een serieus genomen maatschappelijke groepering; voor hen geldt meer dan in Nederland dat ze in het publieke debat persoonlijk moreel gezag genieten Toen in 1949 de toneelschrijver en draaideurcrimineel Jean Genet levenslang dreigde te krijgen werd hem gratie verleend dankzij een petitie aan de president van een groot aantal prominente kunstenaars en schrijvers op initiatief van Jean Cocteau Ook wees president De Gaulle eens de suggestie af dat Jean-Paul Sartre gearresteerd moest worden wegens zijn protest tegen de oorlog in Algerije met het argument Voltaire arresteer je niet Intellectuelen kunnen soms gesprekspartners van gekozen machthebbers zijn tot de president toe Als een prominente schrijver of kunstenaar overlijdt is het gebruikelijk dat het staatshoofd daar publiekelijk commentaar op levert; politici zouden hun prestige ondermijnen als zij zich onwetend of onverschillig zouden tonen ten aanzien van kunst en cultuur Het staat ook erg goed om een boek geschreven te hebben over politiek over geschiedenis of zelfs met literaire pretenties Toen Jacques Attali een gunsteling van president Mitterrand in 1990 benoemd werd tot president van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling meende hij zich daar te kunnen profileren als schrijver filosoof meer dan als financieel expert Officiële feestdagen in Frankrijk Gastronomie De Franse keuken is wereldwijd bekend en geliefd en draagt ook bij aan het zelfbeeld van de Fransen Er zijn diverse streekgerechten Franse gerechten zijn oa bouillabaisse en cassoulet De Franse wijn uit verschillende wijnstreken en Franse kaas wel 400 soorten zijn erg bekend Wetenschap en onderwijs Het Institut de recherche pour le développement IRD is een Frans onderzoeksinstituut dat onderzoek verricht en wetenschappelijke programma's aanstuurt met betrekking tot de relatie tussen de mens en zijn omgeving Verplicht onderwijs is er voor kinderen van 6 tot 16 jaar Dit bestaat uit het basisonderwijs école élémentaire en voortgezet onderwijs collège Tot het 15e jaar daarna nog minstens één jaar naar school in het algemeen vormend technisch of beroepsonderwijs Daarna volgt hoger onderwijs Vooral de Grandes Ecoles een soort super-universiteiten zijn zeer competitief van aard; deze zijn in de napoleontische tijd ingesteld met de uitdrukkelijke bedoeling een bestuurlijke elite te creëren Het onderwijsniveau in Frankrijk is hoog Er zijn universiteiten in onder andere Parijs Nantes Lyon Toulouse Marseille Bordeaux Rijsel Frans Lille Montpellier Straatsburg Rennes Grenoble en Nancy Onderwijs in Frankrijk begint bij het kleuteronderwijs écoles maternelles Media De publieke omroep in Frankrijk wordt georganiseerd door het staatsbedrijf France Télévisions De bekendste zenders zijn France 2 en France 3 De bekendste commerciële zender van het land is TF1 Publieke radiozenders vallen onder Radio France De bekendste zenders zijn France Inter en France Info Daarnaast kent het land een aantal commerciële zenders Tot 1981 gold er in het land een officiëel staatsmonopolie op radio Voor commerciële zenders was het tijdens dat monopolie alleen mogelijk om uit te zenden indien de zendinstallatie buiten het land stond Deze zenders zijn de zogenaamde radios périphériques Voorbeelden hiervan waren Radio Luxembourg tegenwoordig RTL Radio Monte Carlo RMC Europe 1 en het verdwenen Radio Andorra Vergeleken met andere ontwikkelde landen besteden de Fransen maar weinig tijd aan het lezen van kranten Dit is vooral toe te schrijven aan de populariteit van de omroepen De best verkopende landelijke dagbladen zijn Le Monde centrum-links Libération links en Le Figaro rechts met circa 300000 exemplaren per dag en L'Équipe met voornamelijk sportverslaggeving Het landelijke dagblad France Soir opgericht in 1944 moest in december 2011 de papieren editie definitief opgeven In juli 2012 kwam er een doorstart met een uitsluitend digitale editie De laatste jaren is er een doorbraak van gratis kranten Metro 20 Minutes en Direct Plus met een oplage van 650000 exemplaren Het grootste bereik heeft het regionale dagelijkse Ouest France met meer dan 750000 exemplaren Circa 50 andere regionale kranten hebben ook hoge verkoopcijfers De sector weekbladen is sterk en divers met meer dan 400 weekbladen verspreid over het land Franse kranten Journal des débats 1789-1944 Le Dauphiné Libéré La Dépêche du Midi Toulouse Le Figaro Parijs L'Indépendant Perpignan en Roussillon Libération Parijs L'Humanité Midi Libre Le Monde Parijs Le Monde diplomatique Le Progrès de Lyon Lyon Le Républicain Lorrain Metz Sud-Ouest Bordeaux en Aquitaine La Voix du Nord Rijsel Lille L'Yonne Républicaine Auxerre Persagentschap Agence France Presse Franse tijdschriften zijn onder andere Le Nouvel Observateur L'Express Sport Frankrijk is op het gebied van wielrennen voetbal rugby en pétanque in Nederland bekend als jeu de boules een gerenommeerd land Bekende Franse sportwedstrijden zijn het tennistoernooi Roland Garros de wielerronde Tour de France en wielerklassieker Parijs-Roubaix Frankrijk is tevens het thuishonk van parkour en horseball twee nieuwe sporten met een toenemende populariteit Economie Grondvesten Frankrijk is één van de belangrijkste economische mogendheden van de wereld en is de initiatiefnemer van de G8 een nog steeds uitbreidend intergouvernementeel forum van rijke industrielanden De landbouw speelt een grotere rol dan in de economieën van de meeste andere industrielanden wat gedeeltelijk te verklaren is uit de betrekkelijk lage bevolkingsdichtheid en uit het belang dat aan het platteland wordt toegekend voor de nationale identiteit Een groot deel van de waarde van totale landbouwexport komt uit vee voort vooral rundvee varkens gevogelte en schapen De bergstreken en Noordwest-Frankrijk zijn de belangrijkste veegebieden De belangrijke gewassen van het land zijn tarwe suikerbieten graan gerst en aardappels In het noordwesten is het ideaal om vroeg in het jaar groenten te kweken vanwege het zachte klimaat De grond in het Centraal Massief is minder vruchtbaar Fruitteelt is belangrijk in het zuiden Frankrijk is een van de belangrijkste producenten van wijn in de wereld De bekendste wijngaarden zijn in Bourgondië Champagne de valleien van de Rhône en van de Loire en het gebied van Bordeaux De centra van de wijnhandel zijn Bordeaux Reims Dijon en Cognac Belangrijke industrieën van Frankrijk zijn machines chemische producten auto's metalen vliegtuigen elektronische apparatuur en voedsel vooral Franse kaas De geavanceerde technologische industrieën groeien eveneens Parijs is beroemd vanwege zijn luxegoederen Naast Parijs zijn de belangrijkste industriële steden Metz en Straatsburg in het noordoosten; in het noorden Roubaix Robaais en Rijsel Frans Lille; in het zuidoosten Lyon en Grenoble; in het zuiden Marseille Toulouse Nice en Nîmes; in het westen Bordeaux en Nantes Het toerisme is een belangrijke economische sector Bekende toeristenregios zijn Normandië en Bretagne in het noorden en de Provence en de Côte dAzur in het zuiden Ook de Franse Alpen en Dordogne en kastelen van de Loire zijn geliefd bij toeristen Meer dan de helft van de handel vindt plaats met andere leden van de Europese Unie Japan de Verenigde Staten en China zijn ook belangrijke handelspartners De belangrijkste uitvoerproducten zijn machines en vervoersapparatuur chemische producten levensmiddelen landbouwproducten ijzer- en staalproducten textiel en kleding Belangrijke importproducten zijn ruwe olie machines en apparatuur landbouwproducten chemische producten en ijzer- en staalproducten Kernenergie levert 75% van alle elektriciteit op uit Frankrijk Anders dan in veel andere westerse landen is dit nauwelijks omstreden; vermindering van de afhankelijkheid van import van olie waarvan Frankrijk zelf niets heeft wordt heel belangrijk gevonden De belangrijkste havens zijn Marseille Le Havre Duinkerke Rouen Cherbourg Brest Saint-Nazaire Nantes Bordeaux en Toulon De overheid had voorheen meerderheidsaandelen in veel handelsbanken enkele industrieën en het telefoonsysteem Er is recente beweging naar privatisering geweest hoewel de energieproductie openbaar vervoer en de defensie-industrieën nog door de overheid gecontroleerd worden Vervoer In het Franse wegennet wordt op belangrijke wegen tol péage geheven Frankrijk heeft een uitgebreid spoorwegnet waaronder een netwerk van hogesnelheidslijnen voor de TGV dat zich sinds 1981 vanuit Parijs in alle windrichtingen en ook naar het buitenland vertakt Via de Kanaaltunnel is er ook een spoorverbinding met Groot-Brittannië De Société Nationale des Chemins de fer Français afkorting SNCF is de Franse nationale spoorwegmaatschappij Luchthavens zijn er onder andere in of bij Parijs Lyon Nice en Marseille Toerisme In 2013 werd Frankrijk bezocht door 847 miljoen buitenlandse toeristen verantwoordelijk voor 327% van de totale hoeveelheid overnachtingen in het land Dat betekent dat het land de meeste toeristen heeft ontvangen ter wereld hoewel zij in 2012 in de Verenigde Staten en in Spanje meer geld uitgaven In dat jaar was de sector goed voor 7% van het BNP In 2011 was de totale omzet van het toerisme in Frankrijk 141 miljard euro De meest bezochte regios zijn Île-de-France Parijs Rhône-Alpes en Provence-Alpes-Côte d'Azur in die volgorde Hoewel de sector tijdens de economische crisis een kleine stilstand heeft gekend is er een duidelijke groeiende tendens De enige groep bezoekers die terugloopt zijn Nederlanders die hun vakantie op campings doorbrengen -43% hoewel met 13% van de overnachtingen het nog steeds de belangrijkste klantenkring van de open lucht hotellerie is gevolgd door de Duitsers 64% Britten 62% en de Belgen 39% Niet alleen neemt het aantal toeristen toe ook blijven ze langer in het land gemiddeld 71 nacht in 2013 Hoewel het meest bezochte land ter wereld door buitenlanders is toerisme in Frankrijk voornamelijk een binnenlandse aangelegendheid Van de Fransen zelf is 751% op vakantie gegaan in 2013 en 887% van deze vakanties waren in eigen land Fransen zelf zijn verantwoordelijk voor 673% van alle overnachtingen in het land De regio Rhône-Alpes werd het meest bezocht gevolgd door Provence-Alpes-Côte d'Azur De favoriete bezigheden daarbij waren wandelen het bezichtigen van een stad of dorp en winkelen De populairste bestemmingen waren in 2003 de Eiffeltoren 62 miljoen bezoekers het Louvre 57 miljoen bezoekers het Kasteel van Versailles 28 miljoen bezoekers het Musée d'Orsay 21 miljoen bezoekers het Arc de Triomphe 12 miljoen bezoekers Centre Pompidou 12 miljoen bezoekers en Mont Saint-Michel 1 miljoen bezoekers Zie ook Frankrijk van A tot Z Werelderfgoed in Frankrijk Napoleontische oorlogen Franse-koloniale Rijk Franse Republiek Eerste Franse Republiek Tweede Franse Republiek Derde Franse Republiek Vierde Franse Republiek Vijfde Franse Republiek Marianne embleem Externe links Garissa Somalisch Gaarisa is een Keniaanse stad in de provincie Kaskazini-Mashariki Het is de hoofdstad van de gelijknamige provincie en van het gelijknamige district De rivier de Tana met haar bron in het Aberdare-gebergte stroomt door de stad Geografie en klimaat Het landschap van Garissa een dor woestijnland Het klimaat is zeer warm doordat de stad op een verhoogd plateau ligt ver weg van de doorgaans koelere kustgebieden De gemiddelde dagelijkse temperatuur ligt boven de 33°C 91°F 's Nachts zakt de temperatuur naar aangenamere waarden Demografie Garissa telt 119696 inwoners 2009 De bevolking van Garissa komt voornamelijk uit Somalië en werd al dan niet in overeenstemming met de eigen wil ingeschreven in Kenia De grootste bevolkingsgroep zijn de Somaliërs die voornamelijk tot de Ogaden-Darod clan behoren Verder zijn er een klein aantal etnische minderheidsstammen Officiële talen zijn Engels en Swahili Middelen van bestaan Garissa is als handelscentrum de commerciële spil van het district Garissa De veeteelt in een belangrijke poot onder de stedelijke economie De afkomstige producten worden zowel in de regio zelf afgezet als geëxporteerd naar diverse overzeese gebieden Er is een hoge werkeloosheidsgraad onder de beroepsbevolking 15-64 jaar 284% 1999 Bestuur Garissa als hoofdstad van het Garissa district is zowel de zetel van het Landsgouvernement Garissa als van het districtsbestuur Het district bestaat uit zes kiesdistricten Biashara Bulla Jamhuri Market Mashambani en Stadium Alle zes behoren tot het Dujis stemdistrict dat in totaal uit 13 kiesdistricten bestaat Wildpark Het Bour-Algi Giraffe reservaat 5km zuidelijk van Garissa is het thuisland van veel bedreigde diersoorten waaronder de Rothschildgiraffe de Somalische giraffe de Gerenuk Grevys Zebras en andere planteneters als de Kirks Dikdiks kleine Koedoe het knobbelzwijn en de waterbok Ook bedreigde Afrikaanse wilde honden lopen hier rond In het nieuws Op 1 juli 2012 komen bij een aanval op twee kerken door de islamitische rebellenbeweging al-Shabaab 17 mensen om er zijn 45 gewonden Een groep van zeven aanvallers gooide granaten naar de kerken en openden daarna het vuur In 2013 wordt door een onbekende waarschijnlijk een lid van al-Shabaab op de pastoor van de Pentecostal Church en zijn metgezel pastoor Abdi Welli geschoten Deze laatste is een lokaal bekende christelijke bekeerling en wordt vermoord terwijl de pastoor zwaar gewond raakt Het stadje komt wederom op 2 april 2015 in het nieuws door een terreurdaad van al-Shabaab Ditmaal is de Garisha universiteitcampus het doelwit en werden 147 studenten en universtiteitmedewerkers vermoord minstens 80 mensen raakten gewond Een gastheer of waard is in de biologie een organisme dat een ander organisme draagt In de regel heeft een gastheer geen voordeel bij de samenwerking maar heeft ook niet altijd last van zijn gast die soms alleen gebruikmaakt van een gastheer om zich te vervoeren van de ene naar de andere locatie Een voorbeeld hiervan zijn parasitaire mijten die wel eens op insecten gevonden worden Ze laten zich slechts vervoeren naar bijvoorbeeld het nest of een mesthoop om over te springen op een andere gastheer die soms wel geparasiteerd wordt Bastaardschorpioenen een groep van 1 à 2 millimeter lange spinachtigen laten zich enkel en alleen verplaatsen middels andere insecten en verspreiden zich op deze manier Tussen gastheer en gast kunnen verschillende relaties bestaan bijvoorbeeld parasitisme wat schadelijk is voor de gastheer of symbiose waarbij beide partijen profiteren In het laatste geval is er niet altijd sprake van gastheer en gast bij commensalisme werken twee verschillende organismen weliswaar samen maar kunnen ook makkelijk zonder elkaar Parasieten echter zouden niet bestaan zonder gastheer en hebben soms zelfs verschillende gastheren nodig voor hun ontwikkeling Zo hebben veel lintwormen achtereenvolgens twee andere zelfs drie gastheren Teken hebben 1 tot 3 gastheren en kunnen zodoende ziekten overbrengen van de ene gastheer naar de andere Het bijzondere aan teken is dat ze zowel een made-achtig larve-stadium kennen als een nimf-stadium van nog niet geslachtsrijpe maar sterk gelijkende nimfen Zie ook Waardplant Gastheer persoon De Geconfedereerde Staten van Amerika Engels Confederate States of America CSA vaak kortweg de Confederatie Engels Confederacy genoemd was een bondsstaat ook al was het volgens de naam een statenbond bestaande uit zuidelijke staten die zich van de Verenigde Staten van Amerika hadden afgescheiden De Confederatie bestond van 1861 tot 1865 De afscheiding leidde tot de Amerikaanse Burgeroorlog die door de Confederatie werd verloren waarna de zuidelijke staten onder politieke curatele kwamen te staan door middel van de Reconstructie Deelstaten De volgende staten scheidden zich af Hierbij moet worden opgemerkt dat Missouri en Kentucky twee gescheiden overheden hadden; een van de Union unie en een van de Confederatie en hiermee van beide statenbonden lid waren South Carolina 20 december 1860 Mississippi 9 januari 1861 Florida 10 januari 1861 Alabama 11 januari 1861 Georgia 19 januari 1861 Louisiana 26 januari 1861 Texas 1 februari 1861 Virginia 17 april 1861 Arkansas 6 mei 1861 Tennessee 7 mei 1861 North Carolina 21 mei 1861 Motieven Op 6 november 1860 werd Abraham Lincoln vooral dankzij het dichtbevolkte noorden tot president gekozen Hij zou pas vanaf 4 maart 1861 in functie komen en zittend president James Buchanan was machteloos Het zuiden kon dus zijn gang gaan in de afscheiding De officiële stichting was 4 februari 1861 Een dag later werd Jefferson Davis benoemd tot de eerste president Het behoud van slavernij was de belangrijkste reden voor de afscheiding De afgescheiden staten schreven dit zelf in de verklaringen die ze toen verspreidden Later meenden sommigen dat er ook belangrijke politieke en economische motieven speelden en dat deze zelfs belangrijker waren maar moderne historici verwijzen deze theorie naar de prullenmand Na de secessie liepen de spanningen verder op Dit leidde na de aanval van troepen van de CSA op Fort Sumter tot de Amerikaanse Burgeroorlog Betrekkingen Hoewel er met Europese staten Frankrijk Engeland onderhandelingen gevoerd werden werd de Confederatie slechts door één land de facto erkend het Duitse hertogdom Saksen-Coburg en Gotha Reeds door een aantal Europese staten benoemde consuls met name die van het Verenigd Koninkrijk werden niet teruggetrokken na de afscheiding van de zuidelijke staten De hertog van Saksen-Coburg en Gotha benoemde echter een consul in een zuidelijke staat na de afscheiding en men kan dit dus opvatten als een diplomatieke erkenning Hoofdstad De voorlopige hoofdstad van de Confederatie was van 4 februari 1861 tot 29 mei 1861 Montgomery in Alabama Men wilde uiteindelijk net als in de Verenigde Staten een confederaal district creëren dat niet bij enige staat zou horen en waarbinnen de hoofdstad zou liggen Dit zou een vierkant van 10 bij 10 mijl moeten zijn Atlanta Georgia en Opelika Alabama waren de oorspronkelijke kandidaten maar uiteindelijk werd Richmond in Virginia de hoofdstad Ook dit was als een tijdelijke oplossing bedoeld Hoewel de stad kwetsbaar dicht bij de Unie was gelegen koos men de stad nou juist om deze reden om een vastberaden en krachtige indruk te wekken en om andere grensstaten aan te moedigen eveneens toe te treden tot de Confederatie Bovendien had Virginia van alle staten de beste infrastructuur en numeriek de grootste blanke bevolking Kort voor het einde van de Confederatie waren er plannen om de regering verder naar het zuiden te verplaatsen maar door de overgave van Robert E Lee de militaire opperbevelhebber van de Confederatie en de zoon van een held van de onafhankelijkheidsstrijd is het hier nooit toe gekomen Regering en politiek Grondwet De grondwet van de Geconfedereerde Staten van Amerika aangenomen op 11 maart 1861 leek sterk op die van de Verenigde Staten van Amerika Er waren echter enkele belangrijke verschillen anders dan de grondwet van de VS was slavernij grondwettelijk verankerd Wel handhaafden de CSA het verbod op wereldwijde handel in slaven Volgens de CSA was slavernij een van de motoren van de economie; anders dan de grondwet van de VS was de autonomie van de staten nauw omschreven States' rights in de grondwet van de CSA; De grondwet van de CSA kende net als de grondwet van de VS ook een economische clausule De grondwet van de CSA verbood echter anders dan de grondwet van de VS importheffingen In de grondwet van de CSA staat expliciet dat de staten een federale regering vormen maar dat de soevereiniteit van de deelstaten niet geschonden wordt Bij de opstelling van de grondwet werden vele radicale voorstellen gedaan Zo zouden bijvoorbeeld alleen slavenstaten lid mogen worden van de Confederatie Deze voorstellen haalden de definitieve versie echter niet De mogelijkheid voor lidstaten tot afscheiding van de Confederatie werd niet genoemd in de grondwet De zuidelijken vonden dat dit het recht van iedere staat was en wanneer dit recht in de nieuwe grondwet vermeld zou worden zou hun eerdere afscheiding van de Verenigde Staten de Unie als zwak ervaren worden Uitvoerende macht Net als de Verenigde Staten van Amerika kenden de Geconfedereerde Staten van Amerika een scheiding der machten Aan het hoofd van de regering van de Geconfedereerde Staten stond een voor zes jaar gekozen president herverkiezing was mogelijk Net als in de Verenigde Staten was de president van de CSA naast staatshoofd ook regeringsleider De enige president die de CSA kenden was Jefferson Davis uit de staat Mississippi; de Confederatie werd in de burgeroorlog verslagen voordat hij zijn termijn kon beëindigen Zijn plaatsvervanger was vicepresident Alexander Stephens uit de staat Georgia Een uniek machtsmiddel van de geconfedereerde president was de mogelijkheid om een wet met een veto af te wijzen Het congres kon echter met een tweederdemeerderheid het veto naast zich neer leggen net zoals het congres van de Verenigde Staten Het kabinet bestond naast de president en vicepresident uit zes ministers De ministersposten waren gelijk aan die van de VS alleen kenden de CSA geen minister van Binnenlandse Zaken Dit was niet verwonderlijk aangezien dit de rol van de centrale overheid te veel zou beïnvloeden Alle ministers waren partijloos maar behoorden tot aan de afscheiding tot de Democratische Partij Democratic Party Wetgevende macht De wetgevende macht van de CSA lag in handen van het Congres van de Geconfedereerde Staten van Amerika Congress of the Confederate States of America en telde net als haar tegenhanger in de VS twee kamers Huis van Afgevaardigden van de Geconfedereerde Staten van Amerika House of Reprensentatives of the Confederate States of America Voorzitter Speaker Thomas Stanley Bocock 18 februari 1862 18 maart 1865 Senaat van de Geconfedereerde Staten van Amerika Senate of the Confederate States of America Voorzitter Speaker Alexander Hamilton Stephens 18 februari 1862 18 maart 1865 Tot de instelling van het Congres op 18 februari 1862 was er een Voorlopig Congres van de Geconfedereerde Staten van Amerika Provisional Congres of the Confederate States of America met als voorzitter Speaker Howell Cobb uit de staat Georgia Het Voorlopig Congres bestond van 4 februari 1861 tot 17 februari 1862 Het Huis van Afgevaardigden werd door de inwoners van de Zuidelijke staten via algemeen enkelvoudig kiesrecht kiesrecht voor vrije mannen; slaven hadden vanzelfsprekend geen kiesrecht gekozen De parlementen van de staten kozen ieder ook twee senatoren die zitting hadden in de Senaat Politieke kopstukken Jefferson Davis Mississippi president Alexander Stephens Georgia vicepresident Robert Toombs Georgia minister van Buitenlandse Zaken eerste Leroy Pope Walker minister van Oorlog George W Randolph minister van Oorlog maart-november 1862 John C Breckinridge minister van Oorlog voormalig vicepresident van de VS onder James Buchanan Judah P Benjamin procureur-generaal en later minister van Oorlog en minister van Buitenlandse Zaken Stephen R Mallory minister van Marine Christopher G Memminger minister van Financiën John H Reagan Texas minister van Posterijen Howell Cobb voorzitter van het Voorlopige Congres Militaire kopstukken Robert E Lee Virginia generaal opperbevelhebber van de geconfedereerde strijdkrachten Albert Sidney Johnston Mississippi generaal Joseph E Johnston Virginia generaal Braxton Bragg North Carolina generaal PGT Beauregard Louisiana generaal James Longstreet Alabama luitenant-generaal Thomas J "Stonewall" Jackson Virginia luitenant-generaal Nathan Bedford Forrest Tennessee luitenant-generaal John Bell Hood Texas luitenant-generaal Wade Hampton South Carolina luitenant-generaal William J Hardee Georgia luitenant-generaal JEB Stuart Virginia generaal-majoor Tijdlijn 20 december 1860 South Carolina scheidt zich af van de Unie 4 februari 1861 Zeven afgescheiden staten vormen Confederate States of America Februari 1861 Een grondwetcommissie maakt een voorlopige grondwet en kiest de leden van een voorlopige regering 1 maart 1861 De nieuwe grondwet wordt aangenomen 14 februari 1862 Arizona wordt als geconfedereerd territorium gevormd 18 februari 1862 Een definitief parlement wordt gevormd 5 januari 1863 Jefferson Davis roept in een speech op tot het opnieuw tot slaaf maken van vrije zwarten 13 maart 1865 Geconfronteerd met tekort aan troepen besluit de Confederatie zwarte troepen in te zetten in de oorlog 18 maart 1865 Het geconfedereerde congres gaat voor de laatste keer met reces 2 april 1865 Jefferson Davis en het grootste deel van zijn kabinet vluchten uit hoofdstad Richmond Virginia 3 april 1865 De Unie verovert Richmond 9 april 1865 Generaal Robert E Lee geeft zich over aan generaal Ulysses S Grant van de Unie wat het einde van de Confederatie betekent 2 maart 1867 De eerste Act of Reconstruction wordt aangenomen Verwijzingen Zie ook Amerikaanse Burgeroorlog Jefferson Davis Abraham Lincoln Geneeskunde is het interdisciplinaire vakgebied dat zich richt op de invloed die ziektes of afwijkingen hebben op het menselijk functioneren zowel fysiek als psychisch met als doel het herstellen van de gezonde toestand het verzachten van symptomen of het voorkomen preventie van ergere pathologie Mensen die bekwaam zijn in dit vak worden arts of geneesheer genoemd De medische wetenschap is het geheel aan kennis op medisch farmacologisch en biologisch terrein dat de geneeskunde mogelijk maakt Basis De kennis van de moderne geneeskunde wordt tegenwoordig verworven volgens natuurwetenschappelijke methoden van onderzoek Dit noemt men wel evidence-based medicine Met andere woorden geneeskunde dient gebaseerd te zijn op bewijs Dit wil zeggen dat er gezocht wordt naar een logisch verband tussen oorzaak en gevolg dat de onderzoeken door iedereen identiek moeten kunnen herhaald worden met identieke resultaten in identieke omstandigheden Het behandelen gebeurt met bewezen werkzame therapie ook weer evidence-based Deze therapie kan onder andere toediening van geneesmiddelen heelkunde chirurgie bestraling of revalidatie of psychotherapie inhouden Deze methodiek is zeker nog niet op alle aspecten van de moderne westerse geneeskunde van toepassing sommigen schatten dat bij toepassing van de criteria voor evidence-based medicine ca 20-30 procent van de geneeskunde werkelijk evidence-based mag worden genoemd< ref> Het leveren van hard bewijs van werkzaamheid van een methode of behandeling is in de geneeskunde meestal helemaal niet eenvoudig Geschiedenis van de geneeskunst Geneeskunst is al eeuwenoud Sinds Claudius Galenus 150 n Chr werd in de westerse wereld algemeen verondersteld dat ziekten veroorzaakt werden door een onbalans in de vier lichaamssappen te weten slijm bloed zwarte en gele gal gebaseerd op de vier elementen water vuur aarde en lucht en de vereniging van hun eigenschappen; warm koud nat en droog de zogenoemde humorenleer Therapieën tegen ziekten waren vooral gebaseerd op het weer in harmonie brengen van deze lichaamssappen zoals door middel van aderlaten braken of laxatie Tot aan de 18e eeuw bestonden geneeskundige handelingen nog voornamelijk hieruit en uit primitieve operaties botzetting en wondbehandelingen Het ontstaan van de moderne geneeskunst wordt in de 19e eeuw geplaatst Vooral door de ontwikkeling in de chemie laboratorium onderzoek mede door het hernieuwde gebruik van de microscoop en meer klinisch onderzoek werden oude ideeën van het ontstaan van ziekten vervangen door bacteriologie en virologie Enkele pioniers Avicenna vooraanstaand medicus Hippocrates van Kos en de Eed van Hippocrates observatie medische ethiek Claudius Galenus Andreas Vesalius anatomische kennis Ambroise Paré vermaard chirurg Paracelsus pionier in de chemische geneeskunde Antoni van Leeuwenhoek microscopist William Harvey ontdekte de bloedsomloop Ignaz Semmelweis grondlegger van de antiseptische methode Rudolf Virchow grondlegger van de moderne ziekteleer Louis Pasteur ontdekker van bacteriën vaccins Robert Koch bacteriële infectieziekten Lijst van beroemde artsen Het medisch proces Globaal sterk vereenvoudigd en zeer in het kort Iemand die een afwijking in zijn gezondheid meent te bespeuren komt bij een arts die een anamnese zal afnemen vragen wat de klachten zijn waar ze zitten hoe lang de patiënt zoals de hulpvrager nu wordt genoemd er al last van heeft etc; en ook wat de verwachtingen van de patiënt zijn ten aanzien van de arts met betrekking tot het probleem bv geruststelling genezing klachtenverlichting uitsluiten van een ernstige aandoening een verklaring dat hij ziek thuis mag blijven een medicijn een operatie Daarna verricht de arts zo nodig lichamelijk onderzoek en of ander hulponderzoek bijvoorbeeld bloedonderzoek röntgenfoto's echografie en probeert al nadenkend pratend en onderzoekend een of meer hypothesen op te stellen die de klachten kunnen verklaren en die hypothesen te testen meestal door te trachten ze te bevestigen een heuristische strategie die voornamelijk op patroonherkenning is gebaseerd Uiteindelijk blijft er meestal 1 hypothese over de diagnose Daarmee wordt het mogelijk de vooruitzichten prognose te bepalen en eventueel een behandeling in te stellen Diagnosen blijven overigens meestal hypothesen en zijn lang niet altijd juist Het verloop van de behandeling en de ziekte kan eventueel worden vervolgd Uiteindelijk is de patiënt genezen houdt een beperking over aan de ziekte of komt te overlijden Ziekten De meeste ziektebeelden binnen de geneeskunde worden mondiaal gerangschikt in de ICD-10 Dit is een uitgave van de WHO waarin allerlei mogelijke diagnosen zijn geclassificeerd in geordend systeem Het systeem is aanvankelijk ontstaan als een classificatie van doodsoorzaken Deze indeling is tamelijk grof wordt ongeveer om de tien jaar herzien en loopt natuurlijk altijd een aantal jaren achter bij de werkelijke stand van de wetenschap Praktisch nut heeft de ICD aan het ziekbed niet; het is een statistisch instrument om het vóórkomen van ziektes in verschillende landen te kunnen vergelijken waarbij men dan maar moet hopen dat in die landen identieke definities worden gehanteerd Iedere mogelijke ziekte kan worden ondergebracht in minstens een van de volgende categorieën infectieziekten bijvoorbeeld tuberculose of AIDS neoplasmata nieuwvormingen dus benigne of maligne tumoren ziekten van het bloed de bloedvormende organen beenmerg en het immuunsysteem anemie leukemie of sarcoïdose endocriene ziekten voedings-gerelateerde ziekten en stofwisselingsziekten bijvoorbeeld diabetes mellitus ondervoeding of albinisme psychische ziekten en gedragsstoornissen bijvoorbeeld depressie of ADHD ziekten van het zenuwstelsel bijvoorbeeld multiple sclerose of de ziekte van Huntington ziekten van het oog bijvoorbeeld glaucoom of staar ziekten van het oor en het evenwichtsorgaan bijvoorbeeld middenoorontsteking of de ziekte van Menière ziekten van het hart en het vaatstelsel bijvoorbeeld hartinfarct of spataderen ziekten van het ademhalingsstelsel bijvoorbeeld COPD of longontsteking ziekten van het spijsverteringskanaal bijvoorbeeld maagzweer of galstenen ziekten van de huid en het onderhuidse weefsel bijvoorbeeld psoriasis of doorligplekken ziekten van de spieren de botten en het bindweefsel bijvoorbeeld zweepslag osteoporose of SLE ziekten van het urinewegsysteem en de geslachtsorganen bijvoorbeeld blaasontsteking geslachtsziekten ziekten van de zwangerschap de geboorte en het kraambed bijvoorbeeld HELLP-syndroom zwangerschapsvergiftiging schouderdistocie of kraamvrouwenkoorts ziekten van de pasgeborene bijvoorbeeld hyperbilirubinemie aangeboren misvormingen aangeboren afwijkingen en chromosoomafwijkingen bijvoorbeeld spina bifida klompvoetje of Down-syndroom klachten symptomen laboratoriumafwijkingen en klinische afwijkingen niet anders gespecificeerd bijvoorbeeld onbegrepen koorts of hoofdpijn letsel vergiftigingen of andere gevolgen van externe oorzaken bijvoorbeeld onderkoeling koolstofmonoxidevergiftiging of caissonziekte externe oorzaken van overlijden en permanente schade bijvoorbeeld auto-ongelukken of automutilatie of medische complicaties factoren die de gezondheid beïnvloeden bijvoorbeeld contact met infecties nieuwe ziekten nog niet anders gespecificeerd bijvoorbeeld SARS inmiddels gewoon een infectieziekte Geneesmiddelen Geneesmiddelen of medicijnen farmaca zijn chemische verbindingen die op cellen inwerken en die gebruikt worden in de therapie de preventie en de diagnostiek Geneesmiddelen kunnen synthetisch bv paracetamol of natuurlijk zijn Natuurlijke geneesmiddelen worden bereid uit grondstoffen afkomstig van planten bv morfine of schimmels bv penicillines Daarnaast bestaan er homeopathische en fytotherapeutische middelen In Nederland en in vele andere landen mogen veel medicijnen vooral sterk werkzame of potentieel gevaarlijke alleen door een arts worden voorgeschreven Een tweede categorie geneesmiddelen kan vrij zonder recept van een arts in een apotheek worden gekocht en een derde soort kan ook bij de drogist en de supermarkt maar nooit via zelfbediening worden aangeschaft Welke medicijnen in welke categorie vallen wordt bij wet bepaald en kan van land tot land enigszins verschillen Alternatieve geneeswijzen Specialismen in Nederland De opleiding tot arts bestaat in Nederland uit een gedeelte van vier jaar dat afgesloten wordt met een doctoraalexamen Daarna volgt nog een gedeelte van twee jaar welke bestaat uit het volgen van verschillende stages coassistentschappen in allerlei specialismen als coassistent Sommige opleidingen zijn overgestapt op het bachelor-master systeem Uiteindelijk sluit de student de opleiding af met het afleggen van het artsexamen Na succesvolle afronding verkrijgt hij zijn artsenbul en wordt geregistreerd in het BIG-register als basisarts Daarmee kan men echter nog weinig beginnen Er volgt eerst nog een specialisatie bijvoorbeeld als huisarts internist longarts oogarts etc Pas na die specialisatie is men daadwerkelijk geneeskundig voldoende geschoold om volledig zelfstandig patiënten te behandelen De studie inclusief specialisatie duurt in totaal negen tot twaalf jaar Door sommige universiteiten is het curriculum gewijzigd waardoor studenten al in hun vierde jaar in de kliniek stages volgen Dit is bijvoorbeeld het geval op de Rijksuniversiteit Groningen de Universiteit van Utrecht al in het derde jaar en de Vrije Universiteit In Nederland zijn er drempels bij het inschrijven voor de opleiding geneeskunde omdat er minder opleidingsplaatsen dan aanmelders zijn De overheid hanteert daarom een numerus fixus instroombeperking geregeld via de Dienst Uitvoering Onderwijs De meeste plaatsen werden vergeven door middel van een gewogen loting maar op enkele universiteiten Rotterdam Amsterdam UvA en VU en sinds 2009 ook Groningen bestond al de mogelijkheid om via decentrale selectie een opleidingsplaats te bemachtigen Vanaf 2015 is er geen gewogen loting meer en hanteren alle universiteiten de decentrale selectie In Groningen zij-instroom geneeskunde Utrecht SUMMA en Maastricht A-KO is er de mogelijkheid om via zij-instroom of een ander verkort traject arts te worden Bij de SUMMA en A-KO wordt naast de opleiding tot arts ook opgeleid tot klinisch onderzoeker Om toegelaten te worden tot de SUMMA 40 plaatsen per jaar en de A-KO 55 plaatsen per jaar moet de kandidaat een kennistoets en een serie interviews afleggen Deze interviews gaan in op de motivatie en communicatieve vaardigheden van de onderzochte Binnen de moderne geneeskunde bestaan er meer dan 700 specialismen waarvan er in Nederland een dertigtal gangbaar zijn Na zijn basisopleiding volgt nagenoeg elke arts een opleiding tot enig specialisme Daarin kunnen drie hoofdrichtingen worden onderscheiden de eerstelijns curatieve zorg de sociale geneeskunde en de klinische specialismen Enkele specialismen zijn niet officieel erkend De Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering van de Geneeskunst KNMG formuleert de opleidingseisen en beheert de registers voor de diverse specialismen Registratie van de arts in een van deze registers is een waarborg voor de kwaliteit van diens opleiding De eerstelijns curatieve zorg kent drie specialismen huisartsgeneeskunde verpleeghuisgeneeskunde en arts voor verstandelijk gehandicapten De sociale geneeskunde richt zich onder meer op de gezondheid van specifieke groepen binnen de bevolking Tot de sociale geneeskunde worden gerekend de specialismen arbeid en gezondheid – bedrijfsgeneeskunde maatschappij en gezondheid en verzekeringsgeneeskunde De forensische geneeskunde vormt een aparte subdiscipline binnen de geneeskunde en maakt tevens deel uit van de forensische wetenschap De klinische specialismen vindt men doorgaans terug in het ziekenhuis Zij kunnen zich onder andere bezighouden met een specifiek orgaan bijvoorbeeld oogheelkunde orgaansysteem bijvoorbeeld gastro-enterologie of met systemische ziekten bijvoorbeeld reumatologie Zij kunnen zich ook toespitsen op een bepaalde levensfase bijvoorbeeld neonatologie geriatrie op de gevolgen van niet te genezen aandoeningen bijvoorbeeld revalidatiegeneeskunde of op een aspect van het menselijk gedrag bijvoorbeeld seksuologie Tenslotte zijn er de zogenaamde ondersteunende specialismen die zich bezighouden met laboratoriumonderzoek voor de diagnostiek en de behandeling zoals medische microbiologie klinische chemie en pathologie pathologische anatomie De in Nederland erkende klinische specialismen zijn ;beschouwend dermatologie interne geneeskunde waaronder cardiologie gastro-enterologie klinische geriatrie longziekten en tuberculose reumatologie en medische oncologie kindergeneeskunde klinische neurofysiologie neurologie psychiatrie en revalidatiegeneeskunde ;ondersteunend anesthesiologie klinische genetica klinische chemie medische microbiologie nucleaire geneeskunde oncologie pathologie radiologie en radiotherapie ;snijdend heelkunde KNO-heelkunde neurochirurgie gynaecologie kaakchirurgie oogheelkunde orthopedie plastische chirurgie algemene chirurgie thoraxchirurgie en urologie Binnen deze specialismen bestaan nog tal van kennisgebieden zoals de hepatologie binnen de inwendige geneeskunde Niet erkende specialismen zijn onder meer tropengeneeskunde sportgeneeskunde allergologie en militaire gezondheidszorg Specialisaties in België In Vlaanderen maken de studenten geneeskunde na het zesde jaar een keuze huisartsengeneeskunde sociale geneeskunde verzekeringsgeneeskunde schoolgeneeskunde wetenschappelijk onderzoek prespecialisatie kindergeneeskunde psychiatrie orthopedie oogheelkunde enz In Vlaanderen staat de studie open voor al wie een diploma secundair onderwijs of gelijkwaardig bezit én slaagt in een toelatingsproef De proef gaat over kennis van wetenschappen en de vaardigheid informatie te verwerken< ref> De erkenning van een geneeskundige specialisatie gebeurt door middel van de vermelding ervan in een Koninklijk Besluit Dit wordt in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd De in België erkende geneeskundige specialisaties dragen de titel van geneesheer-specialist in de desbetreffende specialisatie Erkende specialisaties in België Anesthesie-reanimatie - Arbeidsgeneeskunde - Cardiologie - Dermato-venereologie - Endocrino-Diabetologie - Functionele en professionele revalidatie van gehandicapten - Fysische geneeskunde - Gastro-enterologie - Geriatrie - Gynaecologie en verloskunde - Heelkunde - Intensieve zorgen - Inwendige geneeskunde - Klinische biologie - Mond- kaak- en aangezichtschirurgie - Nefrologie - Neurochirurgie - Neurologie - Neuropsychiatrie - Nucleaire geneeskunde - Nucleaire in vitro geneeskunde - Oftalmologie - Orthopedie - Otorinolaryngologie - Pathologische anatomie - Pediatrie - Pediatrische neurologie - Plastische reconstructieve en esthetische heelkunde - Pneumologie - Psychiatrie - Radiotherapie-Oncologie - Reumatologie - Revalidatie - Röntgendiagnose - Stomatologie - Urgentiegeneeskunde - Urologie Zie ook Reguliere geneeskunde Gezondheid van A tot Z Farmacie Een gerandomiseerd onderzoek met controlegroep Engels RCT voor Randomized Controlled Trial is een type wetenschappelijk onderzoek in de biowetenschappen vooral in de geneeskunde waarbij getracht wordt de vraag te beantwoorden of een bepaalde behandeling interventie werkzaam of zinvol is Hiervoor wordt een bepaalde methode gebruikt de te testen behandeling wordt uitgevoerd bij een interventiegroep en vergeleken met een controlegroep Een controlegroep is een vergelijkbare groep proefpersonen of proefdieren met dezelfde klacht of hetzelfde probleem maar die met een placebo of met een ander middel wordt behandeld Soms wordt zelfs gebruikgemaakt van drie of meer groepen bijvoorbeeld naast de testgroep ook groepen die ofwel een placebo of een vergelijkbaar ander middel of in het geheel geen behandeling krijgen Om te zorgen dat er bij het indelen van de groepen geen verschil optreedt tussen de groepen waardoor de kans op succes van de behandeling kan worden beïnvloed moet bovendien de toewijzing van de proefpersonen of proefdieren aan de verschillende groepen door het lot aselect worden bepaald Dit is de betekenis van het woord gerandomiseerd in de titel Anders zou namelijk degene die selecteert zich door onbewuste factoren kunnen laten leiden Dergelijke selectie-effecten kunnen zeer subtiel zijn zelfs het met de hand vangen van willekeurige ratten uit een kooi geeft bijvoorbeeld al duidelijke selectie-effecten waarbij tamme dikke of trage dieren meer kans hebben te worden gepakt Indien enigszins mogelijk moet een dergelijk onderzoek ook nog dubbelblind worden uitgevoerd alleen als noch de arts noch de patiënt weet welke van de twee behandelingen iemand krijgt kan worden uitgesloten dat de verwachtingen van een van beiden het resultaat beïnvloeden Een nieuw geneesmiddel heeft tegenwoordig eigenlijk alleen kans op registratie als in RCT's aangetoond is dat het inderdaad werkzaam is Andere vormen van onderzoek kunnen een stimulans voor nader onderzoek vormen maar leveren vrijwel nooit een hard bewijs In toenemende mate is er kritiek op de RCTs omdat ondanks de schijnbaar onbevooroordeelde opzet ervan het toch voor financiers van dergelijk onderzoek mogelijk blijkt de uitkomsten van dat onderzoek te beïnvloeden Evidence-based medicine verwordt zo tot een marketinginstrument van de farmaceutische industrie Zie ook Patiënt-controleonderzoek Placebo middel Evidence-based medicine Cochrane review Publicatiebias Een gijzeling is wederrechtelijke vrijheidsberoving van een persoon de gegijzelde waarbij deze bedreigd wordt met het doel iets van derden gedaan te krijgen Gijzeling als misdrijf moet worden onderscheiden van civiele gijzeling en van gijzeling als gerechtelijke dwangmaatregel Motieven van gijzelingen De oorzaak of het doel van een gijzeling kan variëren de politie onderscheidt de volgende soorten gijzelingen Gijzelingen met een psychologische achtergrond Men doelt hiermee op de psychologische achtergrond van de gijzelnemer Deze raakt dermate gefrustreerd of wanhopig ergens over dat hij iemand gijzelt Criminele gijzelingen De gijzeling dient als hulpmiddel bij het plegen van een misdaad of als hulpmiddel om na het plegen een misdrijf te ontsnappen of als hulpmiddel voor een gedetineerde om te ontsnappen Een voorbeeld van het eerste is een bankovervaller die betrapt wordt en het personeel gegijzeld houdt of een gijzeling waarbij losgeld wordt geëist van een vermogende familie Politieke gijzelingen Hierbij dient de gijzeling als hulpmiddel om een politiek doel te bereiken Een bekend voorbeeld is de gijzeling in het Doebrovkatheater in Moskou waarbij de Tsjetsjeense gijzelnemers terugtrekking van de Russische troepen uit hun land eisten Een politieke gijzeling wordt beschouwd als een vorm van terrorisme Gijzeling geldt over het algemeen als een uiterst riskante actie ongeacht het motief De gijzelnemer komt meestal terecht in een uitzichtloze situatie waarin hij met zijn gijzelaars wordt belegerd Zo niet dan zal alles worden gedaan om hem op te sporen Eventuele sympathie bij het publiek wordt meestal verspeeld omdat de meeste mensen een dergelijke gewelddadige actie waarbij bovendien onschuldigen de dupe worden afkeuren Politie en antiterreureenheden zullen daarbij niet aarzelen de gijzelnemers te doden indien zich de kans voordoet bijvoorbeeld door middel van een sluip- of scherpschutter Of het doel door middel van gijzeling kan worden afgedwongen is twijfelachtig meestal weigert men zelfs maar met gijzelnemers te onderhandelen Wanneer dit gebeurt kan een gijzelnemer besluiten de gijzelaars te doden maar hiermee verslechtert hij wel zijn eigen positie hij raakt zijn machtsmiddel kwijt en verspeelt nog meer sympathie En zelfs wanneer de eisen ingewilligd worden zal er een moment komen dat men de gijzelaars moet laten gaan een gouden kans om de beloften terug te draaien en de gijzelnemers alsnog te arresteren of te doden Geschiedenis Eeuwen geleden was het gebruikelijk om de kinderen van leiders van een vazalstaat te gijzelen om zo een verzekering te hebben dat de vazallen niet in opstand zouden komen Zij werden doorgaans vorstelijk behandeld en kregen de beste opleidingen en woonruimte die maar te krijgen was Desalniettemin stonden ze onder toezicht en werden ze zonder pardon gedood wanneer hun ouders in opstand kwamen of anderszins ongehoorzaam waren In de 1e eeuw vChr woonden vele buitenlandse prinsen in Rome om deze reden Ook in het Verre Oosten was dit gebruik bekend zoals blijkt uit de geschiedenis van prins Naresuan van Siam Gijzeling was eveneens onderdeel van oorlogvoering In de Frans-Pruisische Oorlog kwam het veelvuldig voor dat de Duitsers na overgave van een stad de burgemeester en eventueel een aantal lokale magistraten gijzelden Op deze manier werd gehoorzaamheid afgedwongen van de bevolking tot er genoeg troepen beschikbaar waren om de stad daadwerkelijk te bezetten Soms werd op deze wijze voedsel van de bevolking afgeperst Ook werden gijzelaars wel eens meegenomen met belangrijke treintransporten door bezet gebied zodat eventuele sabotages of overvallen tevens zouden resulteren in de dood van de gegijzelden De Duitsers rechtvaardigden hun acties met het verweer dat men zo de troepen beschermde tegen vijandigheden van niet-militairen Naar internationaal recht is gijzeling niet rechtmatig en een oorlogsmisdaad Gijzeling als misdrijf Wettelijke situatie in België Het Belgische Strafwetboek artikel 347bis definieert gijzeling als Gijzeling wordt gestraft met een gevangenisstraf van 20 tot 30 jaar In sommige gevallen is er strafverlaging indien de gijzelaars binnen de vijf dagen worden vrijgelaten; in sommige gevallen is er strafverzwaring gijzelaar is minderjarig Gijzeling en oorlog Gijzelingen zijn eveneens al eeuwen onderdeel van de oorlogsvoering Tegenwoordig worden zij als een misdrijf of daad van terrorisme gezien Na de oorlog in Irak 2003 werden door Irakezen verschillende militairen en burgers uit bezettende landen gegijzeld Vervolgens werd een terugtrekking van de troepen van dat land geëist In juli 2004 waren de Filipijnen het eerste land dat aan de eisen van gijzelnemers voldeed toen een Filipijnse vrachtwagenchauffeur in gijzeling was genomen Bekende gijzeldrama's Criminele gijzelingen Politieke gijzelingsacties Films over gijzelingen Dog Day Afternoon VS 1975 Die Hard VS 1988 Ransom VS 1996 The Negotiator VS 1998 Phone Booth VS 2002 John Q VS 2002 Off Screen NL 2002 Hostage VS 2005 Munich VS 2005 Zie ook Stockholmsyndroom Wederrechtelijke vrijheidsberoving Ontvoering De Grammy Awards oorspronkelijk Gramophone Awards genoemd worden algemeen beschouwd als een van de belangrijkste zo niet dé belangrijkste muziekprijzen ter wereld vergelijkbaar met de Oscars voor de filmwereld De onderscheidingen worden jaarlijks in de Verenigde Staten door de National Academy of Recording Arts and Sciences NARAS uitgereikt om artistieke en technische prestaties in het muziekvak te eren De jury bestaat uit artiesten en professionele muziektechnici die een keus maken uit genomineerden musici artiesten arrangeurs tekstschrijvers producenten dirigenten componisten en muziektechnici in vele categorieën Er is tevens een categorie gesproken woord waarvoor ook bekende politici als Jesse Jackson Franklin D Roosevelt Martin Luther King en Hillary Clinton ooit een Grammy hebben ontvangen Categorieën Het aantal categorieën wisselt bijna jaarlijks In het voorjaar van 2011 maakte de Grammy-organisatie bekend dat het aantal categorieën vanaf 2012 drastisch zou worden ingeperkt Werden er in 2011 nog in 109 categorieën prijzen toegekend in 2012 waren dat er nog maar 78 Volgens NARAS was deze reorganisatie nodig omdat er in sommige gevallen de criteria voor een categorie niet helemaal duidelijk waren of dat er voor sommige categorieën simpelweg te weinig producties werden ingezonden Bovendien wilde men af van het onderscheid dat gemaakt werd tussen mannen en vrouwen Verscheidene categorieën werden gecombineerd bijvoorbeeld die voor Best Male Pop Performance en Best Female Pop Performance tot Best Pop Solo Performance Na deze ingrijpende operatie zijn er voor de jaren 2013 en 2014 nog enkele kleinere wijzigingen doorgevoerd Zo werd in 2013 het aantal categorieën weer uitgebreid tot 81 In 2014 kwam er weer een categorie bij die voor Best American Roots Song< ref> Voor 2015 zijn opnieuw enkele wijzigingen aangebracht Zo zijn er twee nieuwe categorieën Best American Roots Performance beste uitvoering van een nummer in een oorspronkelijk noord-Amerikaanse muziekstijl zoals zydeco folk Americana indianenmuziek ed en Best Roots Gospel Album voor een album in noord-Amerikaanse muziekstijlen zoals southern gospel en andere Verder zijn vanaf 2015 samples en andere bewerkingen van bestaande nummers in een nieuw nummer toegestaan in de categorieën voor Song Of The Year Best Rock Song Best R&B Song Best Country Song Best Gospel Song Best Contemporary Christian Music Song Best American Roots Song en Best Song Written For Visual Media Tot nu toe waren samples en bewerkingen alleen toegestaan in de categorie Best Rap Song maar dit geldt nu dus voor alle categorieën waarin componisten een Grammy kunnen winnen In 2015 worden de prijzen in de volgende 83 categorieën verdeeld Tussen haakjes het eerste jaar waarin de award voor het eerst werd uitgereikt Algemeen Record of the Year Voor de beste opname van het jaar Het hoeft niet per se een single te zijn geweest; "Record" staat hier voor "recording" "opname" Prijs is voor de artiest producers en mixers 1959 Album of the Year Voor het beste album van het jaar Dit kan in elk genre zijn incl klassieke muziek 1959 Song of the Year Voor de componisten van de beste song van het jaar 1959 Best New Artist Voor de beste nieuwe artiest die nog niet eerder een grote hit heeft gehad 1960 Verschil tussen Record of the Year en Song of the Year Record gaat om de technische kwaliteit van de opname terwijl het bij Song voornamelijk gaat om de kwaliteit van de compositie Pop Best Pop Solo Performance Voor solo-uitvoeringen zanger of instrumentalist in het pop-genre 2012 Best Pop Duo Group Performance Voor uitvoeringen door duos incl gelegenheidsduos of groepen in het pop-genre 2012 Best Pop Vocal Album Voor albums in het pop-genre uitgevoerd door zangers zangeressen of groepen 1995 Best Traditional Pop Vocal Album Voor een album in het traditionele pop-genre; te denken valt aan artiesten als Tony Bennett Frank Sinatra Michael Bublé of Barbra Streisand 1992 Contemporary Instrumental Music Best Contemporary Instrumental Album Voor instrumentale albums in diverse eigentijdse genres voor zowel solisten als duo's groepen t m 2014 bekend als Best Pop Instrumental Album maar vanaf 2015 veranderd in Contemporary Instrumental Album om zo ook andere stijlen dan pop de kans te geven om in deze categorie vertegenwoordigd te zijn Dance Electronic Best Dance Recording Voor beste opname in het dance-genre en al zijn subgenres Prijs voor artiest mixers en producers 1998 Best Dance Electronic Album 2005 Voor beste album met "dance-materiaal in een elektronische uitvoering" om deze categorie te onderscheiden van albums met een andere instrumentatie bv pop rock R&B etc Prijs voor artiest mixers en producers Rock Best Rock Performance Voor beste solo-uitvoeringen zanger of instrumentalist in het rock-genre 2012 Best Metal Performance Voor beste metal-uitvoering zowel solisten instrumentalisten als groepen kunnen in deze categorie winnen 1990 Best Rock Song Voor de componisten van de beste rocksong 1992 Best Rock Album Voor het beste album in het rock-genre 1995 Alternative Best Alternative Music Album Voor het beste album in het alternative rock-genre 1991 R&B Best R&B Performance Voor uitvoeringen in het R&B-genre en zijn subgenres bv urban Prijs voor solisten instrumentalisten of groepen 2012 Best Traditional R&B Performance Voor traditionale R&B-uitvoeringen als tegenhanger van moderne R&B-varianten zoals urban contemporary of alternative 1999 Best R&B Song Voor beste R&B-song prijs voor componist 1969 Best Urban Contemporary Album Voor het beste album in het urban subgenre 2013 Best R&B Album Beste R&B album 1995 Rap Best Rap Performance Voor de beste uitvoering in het rap-genre Voor solisten en groepen 1989 Best Rap Sung Collaboration Voor een samenwerking of duet tussen een rapper en een zanger of groep 2002 Best Rap Song Voor de componisten van een rapsong 2004 Best Rap Album Voor het beste rapalbum 1996 Country Best Country Solo Performance Voor de beste solo-uitvoering in het country-genre Voor zangers zangeressen en instrumentalisten 2012 Best Country Duo Group Performance Voor de beste uitvoering van een duo of groep in het country-genre 2012 Best Country Song Voor de componisten van de beste countrysong 1965 Best Country Album Voor het beste country-album 1965 New Age Best New Age Album Voor het beste album in het new age-genre 1987 Jazz Best Improvised Jazz Solo Voor de beste geïmproviseerde solo op een jazz-opname Hoewel vocale solo's niet zijn uitgesloten voor deze categorie gaat de prijs meestal naar een instrumentale solo 1959 Best Jazz Vocal Album Voor vocale uitvoeringen in het jazz-genre Prijs is voor zangers zangeressen en groepen 1977 Best Jazz Instrumental Album Voor het beste instrumentale album in het jazz-genre en zijn subgenres 1959 Best Large Jazz Ensemble Album Voor bigbands en grote jazz-ensembles 1961 Best Latin Jazz Album Voor het beste album in het latin jazz subgenre 1995 Gospel Best Contemporary Christian Music Performance Song Voor uitvoeringen en composities van moderne eigentijdse gospelmuziek in de VS de laatste jaren aangeduid als Contemporary Christian Music om verwarring met de traditionele gospelmuziek te voorkomen vanaf 2015 vervangt de categorieën Best Gospel Contemporary Christian Music Performance en Best Contemporary Christian Music Song Best Gospel Performance Song Voor uitvoerenden en componisten van de beste song in het traditionele gospel-genre vanaf 2015 vervangt de categorie Best Gospel Song en de traditionele gospelmuziek die voorheen in de categorie Best Gospel Contemporary Christian Music Performance Best Gospel Album Voor het beste album in het traditionele gospel-genre 2012 Best Contemporary Christian Music Album Voor het beste album in het moderne Contemporary Christian Music genre 2012 Best Roots Gospel Album Voor een album in de traditionele noord-Amerikaanse muziekstijlen als southern gospel bluegrass blues folk Americana etc 2015 Latin Best Latin Pop Album Voor het beste latin-album in het latin pop subgenre 2013 Best Latin Rock Urban or Alternative Album Voor een album in de subgenres latin rock urban en alternative 1998 Best Regional Mexican Music Album Voor een album in de diverse subgenres in de oorspronkelijke Mexicaanse muziek zoals Tejano mariachi en andere vormen van Mexicaanse volksmuziek 2012 Best Tropical Latin Album Voor albums in de tropical latin subgenres zoals salsa merengue cumbia bachata reggaeton en andere stijlen die vaak geassocieerd worden met het Caribisch gebied 1984 American Roots Best Americana Album Voor albums in het brede Americana-genre rock akoestisch folk-invloeden etc 2010 Best Bluegrass Album Voor albums in het bluegrass-genre 1989 Best Blues Album Voor albums in het blues-genre 2012 Best Folk Album Voor albums in het folk-genre inclusief moderne Amerikaanse folk en crossovers tussen traditionele folk en moderne pop of rock 2012 Best Regional Roots Music Album Voor regionale Amerikaanse muziek zoals Hawaïaanse muziek polka zydeco Cajun en indianenmuziek'' 2012 Best American Roots Song Voor de componisten van de beste song in de hierboven beschreven stijlen 2014 Best American Roots Performance Voor de beste uitvoering van een nummer in de hierboven beschreven stijlen 2015 Reggae Best Reggae Album Voor het beste reggae-album 1985 Wereldmuziek Best World Music Album Voor het beste album in het wereldmuziek-genre dwz muziek van een niet-Westerse oorsprong 1992 Kinderrepertoire Best Children's Album Voor het beste album met kinderrepertoire 1959 Gesproken Woord Spoken Word Best Spoken Word Album Voor het beste album met gesproken woord inclusief audioboeken voordrachten en vertellingen 1959 Comedy Best Comedy Album Voor het beste comedy-album zowel gesproken woord als muzikaal 1959 Musicals Best Musical Theater Album Voor het beste album met muziek uit een musical of een theatershow Prijs is voor de belangrijkste solisten de producers en de componisten als het om een werk gaat dat nog niet eerder was opgenomen of uitgevoerd Als dat wel het geval is bv met een revival van een oudere musical krijgen alleen de solisten en de producers een Grammy 1959 Visuele Media Best Compilation Soundtrack for Visual Media Voor de beste soundtrack voor visuele media film tv dvd game die samengesteld is uit eerder uitgebracht materiaal dat niet per se speciaal voor deze gelegenheid is geschreven 2000 Best Score Soundtrack for Visual Media Voor originele muziek die voor een film tv-programma dvd of videogame is gecomponeerd 1960 Best Song Written for Visual Media Voor de componisten van de beste song voor een film tv-programma dvd of videogame 1988 Composities Arrangementen Best Instrumental Composition Voor de componisten van het beste instrumentale nummer Dit kan in elk genre zijn behalve klassieke muziek 1959 Best Arrangement Instrumental or A Cappella Voor de makers van het beste instrumentale of vocale arrangement Dit kan in elk genre zijn behalve klassieke muziek 1963; vanaf 2015 geldt deze categorie ook voor vocale arrangementen Best Arrangement Instruments and Vocals Voor de makers van het beste instrumentale of vocale arrangement in een uitvoering met zang 1963; vanaf 2015 geldt deze categorie ook voor vocale arrangementen Hoezen Best Recording Package Voor de ontwerpers van de beste hoes 1959 Best Boxed or Special Limited Edition Package Voor de ontwerpers van de beste hoes verpakking van boxsets of andere speciale uitvoeringen van een album 1995 Best Album Notes Voor de schrijvers van de beste hoestekst 1964 Historisch materiaal Best Historical Album Voor een album met historisch materiaal en of opnieuw uitgebracht materiaal in een historische context 1979 Productie niet-klassiek Best Engineered Album Non-Classical Voor de technici op een niet-klassiek album in elk genre uitgezonderd klassiek 1959 Producer of the Year Non-Classical Voor de beste producers van het jaar; meestal wordt deze prijs toegekend op basis van een aantal albums die hij zij dat jaar heeft geproduceerd 1975 Best Remixed Recording Non-Classical Voor de makers van de beste remix Prijs is voor de remixers niet de artiesten 1998 Surround Sound Best Surround Sound Album Voor de technici en producers op het beste album in surround sound stereo in elk genre inclusief klassiek Prijs is voor de technici en producers niet voor de artiesten 2005 Productie klassiek Best Engineered Album Classical Voor de beste technici op een klassiek album 1959 Producer of the Year Classical Voor de beste klassieke producers van het jaar 1980 Klassieke Muziek Best Orchestral Performance Voor de beste uitvoering van een orkest Prijs is voor de dirigent en de producer 1959 Best Opera Recording Voor de beste opera-uitvoering Prijs is voor de dirigent de belangrijkste solisten en de producer 1961 Best Choral Performance Voor de beste uitvoering van een koor met ander materiaal dan opera Prijs is voor de dirigent van het koor de dirigent van het orkest technici en producer 1961 Best Chamber Music Small Ensemble Performance Voor kleine muziekgezelschappen – minder dan 24 leden – zoals combo's en kamermuziekensembles Prijs is voor de leider dirigent van het ensemble 1959 Best Classical Instrumental Solo Voor de beste instrumentale solo in het klassieke genre Prijs is voor de solist 2012 Best Classical Solo Vocal Album Voor de beste vocale solo in het klassieke genre Prijs is voor de solist 1959 Best Classical Compendium Voor albums die bestaan uit een verzameling van losse klassieke stukken eventueel in verschillende stijlen 2013 Best Contemporary Classical Composition Voor de componisten van een nieuw klassiek stuk 1961 Muziekvideo Best Music Video Voor de makers van de beste videoclip Prijs is voor de artiest de regisseur en de producer 1984 Best Music Film Voor de makers van de beste lange muziekvideo zoals documentaires en concertverfilmingen Prijs is voor de artiest de regisseur en de producer 1984 Verdwenen categorieën In de loop der jaren zijn tientallen categorieën vervallen of aangepast Zo werden in 2012 in één keer bijna dertig categorieën opgeheven of samengevoegd Soms gaat het om een kleine wijziging maar soms vallen door een verdwenen categorie complete muziekstijlen of artiesten buiten de boot Enkele voorbeelden van dergelijke verdwenen categorieën zijn Best Disco Recording Voor de beste discoplaat Categorie heeft slechts één jaar bestaan in 1980 want toen de eerste Grammy werd uitgereikt was de discorage alweer voorbij Best Performance by an Orchestra for Dancing Voor de beste opname van een dansorkest De prijs werd uitgereikt van 1959 t m 1964 en werd voornamelijk door bigbands gewonnen Tegenwoordig worden bigbands onderscheiden in de jazz-categorie Best Polka Album Voor het beste polka-album De categorie bestond van 1986 t m 2009; van de 24 Grammy's werden er 18 gewonnen door polka-muzikant Jimmy Sturr Records Tot en met 2015 Meeste gewonnen Grammy's 31 Sir Georg Solti 27 Alison Krauss Quincy Jones 25 Vladimir Horowitz Pierre Boulez 22 U2 Stevie Wonder John Williams Chick Corea 21 Kanye West 20 Aretha Franklin Vince Gill Henry Mancini Bruce Springsteen Pat Metheny Beyoncé heeft 18 solo-Grammys gewonnen plus 2 als lid van Destinys Child Meeste Grammy's op één avond 8 Michael Jackson 1984 8 Santana 2000 6 Quincy Jones 1991 Eric Clapton 1993 Beyoncé 2010 Adele 2012 Meeste nominaties zonder winst 16 Brian McKnight 15 Joe Satriani Snoop Dogg 14 Martina McBride 13 Nas Björk 12 Diana Ross Spyro Gyra Zie ook Grammy Lifetime Achievement Award Externe links op Grammycom doorzoekbare database Hardin County is een van de 95 county's in de Amerikaanse staat Tennessee De county heeft een landoppervlakte van 1497 km² en telt 25578 inwoners volkstelling 2000 De hoofdplaats is Savannah Bevolkingsontwikkeling De hertenluisvlieg Lipoptena cervi is een parasiterende vliegensoort uit de familie van de luisvliegen Hippoboscidae De wetenschappelijke naam van de soort is voor het eerst geldig gepubliceerd in 1758 door Linnaeus Verspreiding De hertenluisvlieg is een veelvoorkomende soort in de meeste gematigde gebieden van Europa waaronder ook Nederland en België Algerije Oost-Siberië en Noord-China In Scandinavië komt de hertenluisvlieg veelvuldig voor waar hij zich voedt met het bloed van elanden en rendieren Dit leverde hem in Zweden bijvoorbeeld de naam '' elandvlieg op In het oosten van Noord-Amerika is de hertenluisvlieg later ingevoerd hier is hij aangetroffen in de staten New Hampshire Massachusetts Pennsylvania en New York Kenmerken De hertenluisvlieg is relatief klein volwassen exemplaren zijn ongeveer 35 tot 5 millimeter groot Ze zijn roodbruin van kleur en hebben een platte en leerachtige kop borststuk en achterlijf bedekt met stugge donkere haren Door hun platte en elastische lichaam is het erg lastig om een hertenluisvlieg te verwijderen De buik is groengeel met lichtbruine vlakken op de achterste segmenten De poten van deze vlieg zijn fors en hebben grote klauwen De vlieg wordt door zijn uiterlijk vaak voor een spin aangezien De hertenluisvlieg is een slechte vlieger en kan vliegend slechts korte afstanden overbruggen Nadat hij zijn doel heeft bereikt werpt hij zijn vleugels af die niet meer zullen aangroeien Levensloop In het vrouwtje ontwikkelt per keer één enkele larve in haar lichaam dat zich voedt met afscheidingen uit een klier in de baarmoeder Wanneer de larve klaar is om te verpoppen plaatst het vrouwtje deze in de vacht van de gastheer of op de grond bij voorkeur in de buurt van ligplaatsen van gastheren In eerste instantie is de larve in zijn eindstadium volledig wit maar na het verlaten van het lichaam van de moeder wordt deze snel donkerder en begint zich te verpoppen Als de verpopping voltooid is meestal in de late herfst verlaat de volwassen vlieg de cocon en gaat op zoek naar een gastheer Na de landing op een gastheer werpt de hertenluisvlieg zijn vleugels af en graaft zich een weg door de vacht naar de huid van het dier De vlieg voedt zich nu gedurende 15 tot 25 minuten met het bloed van de gastheer en gaat vervolgens op zoek naar een partner Na een tijd zal het zwangere vrouwtje zich een tweede keer voeden met het bloed van de gastheer en gaat vervolgens op zoek naar een geschikte plek voor haar larve Het is niet bekend hoeveel larven een hertenluisvlieg produceert Parasitisme Net als alle luisvliegen parasiteert de hertenluisvlieg op dieren in zijn omgeving in zijn geval op elanden herten en sommige runderen In de gebieden waar de hertenluisvlieg inheems is parasiteert hij voornamelijk op edelherten elanden reeën damherten siberisch muskusherten en rendieren In Noord-Amerika parasiteert hij ook op wapiti's en witstaartherten Er zijn ook enkele meldingen van parasitisme op mensen honden en dassen vermoedelijk had de vlieg zich in deze gevallen in gastheer vergist Beet Het is niet ongewoon wanneer een hertenluisvlieg op zoek naar bloed een mens steekt Deze beet is in eerste instantie pijnloos en wordt zelden opgemerkt Op de gebeten plek zal zich binnen drie dagen echter een rode harde bult vormen die intens jeukt Deze jeuk zal pas na 14 tot 20 dagen voorbijgaan de bult kan een jaar lang zichtbaar blijven Buiten de ontstekingen en ander ongemak is de beet van de hertenluisvlieg voor mensen over het algemeen echter onschadelijk Bij sommige dieren kan een beet van een hertenluisvlieg echter wel schadelijk zijn Er zijn gevallen bekend dat gebeten paarden ernstige symptomen van koliek kregen en bij honden kunnen ernstige ontstekingen vormen Bovendien hebben Duitse onderzoekers ontdekt dat de hertenluisvlieg ziektes op herten kan overdragen door middel van de bacterie Bartonella schoenbuchensis Synoniemen L pallida Meigen 1830< small> L pallipes Curtis 1824< small> Haemobora pallipes Curtis 1824< small> Ornithobia pallida Meigen 1830< small> Pediculus cervi Linnaeus 1758< small> Hradec Králové vertaald Koninginneburcht ook wel bekend onder de Duitse naam Königgrätz is de hoofdstad van de Tsjechische regio Hradec Králové en tevens van de streek Oost-Bohemen Východočeský De stad met zo'n 100000 inwoners in 2000 is een van de oudste steden van de streek maar heeft ook een belangrijke rol voor de moderne cultuur Geschiedenis Hradec Králové is ontstaan uit een burcht die in de 10e eeuw werd gebouwd bij de samenkomst van de rivieren de Elbe Labe en de Orlice In de 13e eeuw kreeg het de allure van een stad In de 14e eeuw werd het de bruidsschat voor Boheemse koninginnen vandaar ook de naam Hradec Králové betekent "Kasteel van de koningin" In de 18e eeuw kwam de barokstijl er tot bloei en tot de 19e eeuw was er een vesting In juli 1866 vond er de Slag bij Sadová plaats tussen Oostenrijk en Pruisen In de 20e eeuw werd Hradec Králové een belangrijk centrum voor de Tsjechische stedenbouw met architecten als Jan Kotěra en Josef Gočár Na de Tweede Wereldoorlog kwam er een industrie van onder meer machinebouw chemie textiel en muziekinstrumenten waaronder Petrof-piano's In 2000 kreeg de pedagogische hogeschool de status van universiteit In Hradec Králové zijn ook enkele faculteiten van de Praagse Karelsuniversiteit gevestigd waaronder een medische faculteit met een eigen ziekenhuis Stadsbeeld Het driehoekige plein Velké náměstí is het centrum van de oude stadskern Hier vindt men onder andere de Clemenskapel de Heilige Geestkerk 1307 en de Witte Toren de Mariakerk 17e eeuw en een belangrijke galerie voor moderne kunst Galerie Moderního Umění Het drie verdiepingen tellende gebouw is ontworpen door de Praagse jugendstilarchitect Osvald Polívka Ook is er op het plein een Mariazuil 1714 en een kast in jugendstil met erin een hydrograaf thermometer en barometer Rond het oude centrum vindt men de stadsmuren waar men in de aanliggende parken het nodige groen kan vinden Tussen de oude stad en het busstation aan de oevers van de Elbe liggen drukke winkelstraten met onder meer een Irish pub en buitenlandse modeketens Verkeer en vervoer Hradec Králové is bereikbaar vanaf Praag via de D11 Openbaar vervoer Op het busstation kan men de bus nemen naar alle windstreken zoals naar Brno Praag Teplice en het Reuzengebergte Het belangrijkste spoorwegstation van de stad is Station Hradec Králové hlavní nádraží van waaruit directe verbindingen met onder andere Pardubice en Turnov zijn Het stadsvervoer wordt verzorgt met trolleybussen Onderwijs Hradec Králové heeft een eigen universiteit de Universiteit Hradec Králové Daarnaast zijn er in de stad ook faculteiten gevestigd van universiteiten uit andere steden de faculteiten geneeskunde en farmacie van de Karelsuniversiteit Praag en de faculteit militaire gezondheidszorg van de Universiteit voor Verdediging Brno Partnersteden Alessandria Italië Arnhem Nederland Banská Bystrica Slowakije sinds 1967 Gießen Duitsland Kaštela Kroatië Kerkrade Nederland Metz Frankrijk Wałbrzych Polen Wrocław Polen Geboren Milan Opočenský 1931-2007 protestants theoloog Afbeeldingen Iran of Perzië Perzisch ایران officieel de Islamitische Republiek Iran Perzisch جمهوری اسلامی ایران Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān is een land in West-Azië De hoofdstad is Teheran dat met meer dan 10 miljoen inwoners tevens de grootste stad van het land is In totaal wonen er in Iran mensen Het Perzisch een Indo-Europese taal is de officiële taal van Iran Iran Perzië heeft een bijzonder lange geschiedenis en kan met recht een van de bakermatten van de beschaving worden genoemd zie de geschiedenis van Iran Iran ligt in het Midden-Oosten en grenst aan Irak Turkije Armenië Azerbeidzjan Turkmenistan Afghanistan en Pakistan De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran Iran deelt de Kaspische Zee behalve met de republiek van Azerbeidzjan en Turkmenistan ook met Kazachstan en Rusland Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië Koeweit Bahrein Qatar de Verenigde Arabische Emiraten en Oman De export van aardolie en aardgas vormen de belangrijkste bron van inkomsten van Iran Iran heeft daardoor een belangrijke positie als op drie na grootste olie-exporteur ter wereld Naam Iran werd tot en met 1935 in het Nederlands officieel Perzië genoemd maar de naam van het land in het Perzisch is reeds sinds de tijd van de Sassaniden Iran De naam Perzië verwijst naar het Griekse woord Persis afgeleid van Pars het deel van het land waar 2500 jaar geleden de oude koningen van Iran vandaan kwamen Iran betekent Land van de Ariërs In 1935 vroeg de toenmalige sjah Reza Pahlavi aan alle landen om voortaan de lokale naam van het land Iran te gebruiken Omdat de naam Iran vaak aanleiding gaf tot verwarring met de buurstaat Irak werd in 1949 voor buitenlands gebruik weer de naam Perzië officieel ingevoerd Na een protest van de Perzische Iraanse geleerden kondigde de regering in 1959 aan dat in andere talen dan het Perzisch beide namen officieel gebruikt mogen worden Een inwoner van Iran Perzië is een Iraniër of een Pers Geschiedenis Iran Perzië heeft een bijzonder lange geschiedenis en wordt een van de bakermatten van de menselijke beschaving genoemd Het westen van het land maakte deel uit van de Vruchtbare Sikkel een van de gebieden waar de landbouw is ontstaan 6e eeuw vChr 6e eeuw na Chr De geschiedenis van Iran als land gaat terug tot de 6e eeuw vChr toen Cyrus de Grote van de dynastie der Achaemeniden de verschillende volkeren van Iran verenigde In de eeuwen hierna bereikte dit Perzische Rijk een enorme macht en werd het het grootste wereldrijk uit de oudheid en besloeg het een gebied van Egypte en Griekenland in het westen tot aan het Indisch subcontinent in het oosten In de 4e eeuw vChr veroverde de Macedoniër Alexander de Grote het Perzische Rijk en versloeg koning Darius III in de Slag bij Gaugamela Het land werd na Alexanders dood bestuurd door een hellenistische Griekse klasse onder de Seleuciden Later versloegen de Parthen de Seleuciden en vestigden het Parthische Rijk gevolgd door de Sassaniden beiden zeer machtige rijken en geduchte tegenstanders van de Romeinen en Byzantijnen 7e eeuw 15e eeuw In de 7e eeuw werden de Sassaniden en zeer grote delen van het Byzantijnse Rijk nadat deze beiden zeer verzwakt waren door jarenlange oorlogen tegen elkaar en andere binnenlandse problemen veroverd door de islamitische Arabieren en werd in een periode van 200 jaar het zoroastrisme als staatsgodsdienst vervangen door de soennitische islam Het Arabische Rijk van de kaliefen overheerste Perzië tot de 9e eeuw en vanaf toen verloor het centrale gezag van de Abbasiden uit Bagdad zijn autoriteit en waren er in Perzië diverse rijken en rijkjes Het christendom kende in de nestoriaanse vorm van de 8e tot de 13e eeuw een periode van grote bloei In de 11e eeuw waren het de Turkse Seltsjoeken die Perzië veroverden en later ook de Arabieren versloegen De Seltsjoeken waren sterk beïnvloed door de Perzische cultuur Het rijk van de Seltsjoeken viel echter al snel weer uiteen en viel in de 13e eeuw het Mongoolse Rijk Perzië binnen De Mongolen verwoestten vele steden en vermoordden vele inwoners waardoor de bloeiende islamitische en Perzische culturen een zware slag kregen Berucht is de afslachting van bijna de volledige bevolking van Merv destijds behorend bij Perzië nu in Turkmenistan gelegen en omgeving waarbij wellicht 1 miljoen mensen gedood werden Eind 14e eeuw veroverde een andere Turkse heerser genaamd Timoer Lenk Perzië en ook hij richtte vele bloedbaden aan massaslachtingen aan onder andere in Khorasan 16e eeuw 19e eeuw Vanaf 1499 regeerde de dynastie van de Safawiden Perzië Iran De Safawiden voerden onder andere het sjiisme als staatsgodsdienst in de regio dat nu Iran is en ook Azerbaijan Het sjiisme is een van de redenen geweest dat Iran nooit een Arabisch land is geworden en de eigen identiteit altijd heeft bewaard Met name onder sjah Abbas I kwam de Perzische cultuur tot volle bloei wat goed te zien is in de toenmalige hoofdstad Isfahan In die tijd had ook de VOC handelsposten in Perzië< ref> Als de laatste Safawiden-heerser in 1736 wordt afgezet wordt het land tot 1796 betwist door drie dynastieën waarvan uiteindelijk de Kadjaren de overhand krijgen en Perzië weer tot eenheid maken Na de val van de Safawiden rond 1722 ontstonden verscheidene kleine de facto zelfstandige kanaten in het het Iraanse territoria in de Caucasus Na de Safawiden werd Iran geregeerd door de Iraanse dynastieën van Afsharid en Zand en kort door de Kadjaren Na de Russisch-Perzische Oorlog 1804-1813 werd Iran gedwongen veel van haar grondgebied in de Kaukasus vandaag overeenkomend met Dagestan Azerbaijan en oost Georgië af te staan aan Keizerrijk Rusland Na de volgende en laatste Russisch-Perzische oorlog namelijk die van 1826-1828 werd Iran weer gedwongen om territoria in de Kaukasus af te staan Na deze laatste oorlog had Iran al haar grondgebied in de Kaukasus moeten afstaan aan Rusland Tót aan het advent van de Russisch-Perzische oorlogen van de 19e eeuw behoorden de territoria die nu de soevereine staten Azerbaijan Georgië Armenië en de Noord Kaukasus regio Dagestan bevatten allemaal tot Iran Als zuidelijke grens werd de Arasrivier aangehouden tussen Rusland en Iran Deze grens werd na de val van de Sovjet Unie de grens tussen Iran en Azerbaijan Perzië Iran wist in de 18e en 19e eeuw als een van de weinige landen in Azië en in West Azië in het bijzonder redelijk onafhankelijk te blijven van westerse landen al hadden met name het Verenigd Koninkrijk en Rusland er grote invloeden Rusland veroverde tijdens de Kadjaren in vier oorlogen grote delen van het Perzische Rijk gebieden zoals de Kaukasus en delen delen van Centraal-Azië Turkmenistan 1925 1979 Pahlavi-dynastie In de 20e eeuw heerste gedurende lange tijd de Pahlavi-dynastie Vader Reza Pahlavi kwam met een staatsgreep aan de macht en hij en zijn zoon Mohammad Reza Pahlavi regeerden als dictators De Pahlavis namen de titel sjah koning aan maar waren van normale komaf De bevolking werd vaak hardhandig onderdrukt Iedereen die het absolute gezag van de sjah betwistte socialisten liberalen maar ook geestelijken- werd hard aangepakt Het westen steunde de dictatuur van de Pahlavis om geopolitieke redenen een regionale medestander in de toenmalige Koude Oorlog maar ook om economische redenen waarvan de belangrijkste de toegang tot de rijke Iraanse olievoorraden was In 1951 werd Mohammad Mossadeq door het Iraanse parlement benoemd tot premier Hij werd enorm populair in Iran nadat hij de olie-industrie had genationaliseerd In 1953 werd hij afgezet middels een staatsgreep door de sjah veroorzaakt door een Brits-Amerikaanse geheime operatie om de olie-industrie weer in Britse handen te krijgen Na de staatsgreep werd de sjah in toenemende mate autocratisch Vanaf halverwege de jaren 70 groeide de onvrede met het repressieve regime van de Sjah 1979 Iraanse Revolutie In 1979 dwong een brede opstand van geestelijken studenten intellectuelen middenstanders en vele maatschappelijke organisaties de dictatuur van de sjah ten val tijdens de Iraanse Revolutie Uiteindelijk schoof de machtigste politieke partij die van de geestelijkheid haar voormalige medestanders van de revolutie terzijde en koos ervoor om de macht in handen van één persoon te geven hun leider ayatollah Ruhollah Khomeini Sindsdien wordt het land volgens een door hem opgestelde conservatieve islamitische wetgeving geregeerd en ligt de uiteindelijke macht in de handen van de geestelijkheid Hiermee werd de voorgaande sjah-dictatuur vervangen door een even repressieve religieuze dictatuur gebaseerd op de islamitische wet de sharia Het Westen de Verenigde Staten voorop veroordeelden de Iraanse Revolutie Een aantal medewerkers van de Amerikaanse ambassade in Teheran werd 444 dagen gegijzeld de Iraanse gijzelingscrisis 1980 heden Van 1980 tot 1988 voerde Irak oorlog met buurland Iran in de bloedige Irak-Iranoorlog waarbij naar schatting een half tot één miljoen Iraniërs gedood werden Het Westen steunde de Iraakse dictator Saddam Hoessein in deze oorlog Na de dood van Khomeini in 1989 werd ayatollah Ali Khamenei de Hoogste Leider van Iran Onder het presidentschap van de hervormingsgezinde president Mohammad Khatami 1997-2005 werden in het land waarvan meer dan de helft van de bevolking jonger is dan 30 jaar enkele veranderingen doorgevoerd in de richting van een meer democratische rechtsstaat Echter in 2005 werd de conservatieve Mahmoud Ahmedinejad naar voren geschoven door de conservatieve geestelijkheid president van Iran en zijn de voorgaande hervormingen deels teruggedraaid en zijn de veranderingen die sindsdien wel ingevoerd werden grotendeels conservatief van aard Bij de Iraanse presidentsverkiezingen 2009 won Ahmedinejad opnieuw hij kreeg 63% van de stemmen terwijl oppositieleider Mir-Hossein Mousavi 34% van de stemmen vergaarde De uitslag leidde tot grote onrust onder de oppositie die de uitslag niet vertrouwde Er braken rellen uit die de hevigste waren in tien jaar misschien wel dertig jaar Een groot aantal demonstraties volgde Buitenlandse journalisten werd het werken bemoeilijkt; sommigen werden geslagen gearresteerd of uitgezet Sociale netwerksites werden afgesloten of gefilterd alsook het mobiele telefoonverkeer In 2013 werd Hassan Rohani een hervormingsgezinde kandidaat verkozen bij de presidentsverkiezingen Hij liet een verzoenende toon horen richting de westerse wereld en gaf onder andere aan meer werk te willen maken van vrouwenrechten in zijn land Staatsinrichting en politiek Staatsinrichting Iran is sinds de Iraanse Revolutie een islamitische republiek Het heeft een unieke staatsstructuur die in geen enkel ander land voorkomt De staatsstructuur is afgeleid van de staatsgodsdienst van Iran het sjiisme Het belangrijkste principe is dat van valajat-e fakih ofwel de voogdij van de jurist Hiermee wordt bedoeld dat de hoogste geestelijke uiteindelijk alle wetsvoorstellen moet goedkeuren Het land wordt door vier entiteiten bestuurd De religieus leider of rahbar Perzisch رهبر wordt gekozen door de Raad van Experts De Raad der Hoeders of Shuraye Negahbane Ghanune Assasi Perzisch شورای نگهبان قانون اساسی De president van Iran of Rais-Jumhur Perzisch ریس جمهور De majlis van Iran oftewel het parlement of adviesgevende raad Perzisch مجلس شورای اسلامی De Majlis bestaat uit 290 zetels en eens in de vier jaar zijn er verkiezingen Veel politieke beslissingen worden door de president of het parlement genomen maar de geestelijken zowel de religieuze leider als de raad van hoeders hebben de autoriteit alles wat tegen de sharia is te verwerpen omdat zij over deze beslissingen een veto hebben Sinds 1989 is Ali Khamenei de religieus leider en eigenlijke machthebber van Iran en sinds 3 augustus 2013 is Hassan Rohani de president van Iran Bestuurlijke indeling Iran is onderverdeeld in 31 provincies Elke provincie ostān is weer onderverdeeld in regio's shahrestān en die zijn weer onderverdeeld in districten bakhsh De bevolking van deze provincies bestaat in sommige gevallen voornamelijk uit minderheidsgroeperingen met zo nu en dan hun eigen onderscheidende kledingstijl zoals het geval is bij de aan Irak grenzende provincie Khuzestan Buitenlandse betrekkingen Iran is mede-oprichter van de Verenigde Naties de OPEC de Organisatie van de Islamitische Conferentie en de Organisatie van Niet-gebonden Landen Iran onderhoudt diplomatieke betrekkingen met bijna alle landen maar sinds de Iraanse Revolutie van 1979 zijn de banden met de Verenigde Staten en Israël verbroken Iran onderhoudt goede betrekkingen met een aantal buurlanden Iran heeft een sterke invloed in Syrië en Libanon Iran onderhoudt een nauwe band met de sjiieten in Irak en honderdduizenden Iraanse pelgrims bezoeken jaarlijks de voor sjiieten heilige steden Najaf en Karbala Ook heeft Iran goede banden met haar noordelijke en westelijke buurlanden Turkije en Armenië aangezien in Iran veel etnische Armeniërs wonen en de grote historische culturele en etnische relaties deze drang tussen de landen versterken Met de landen aan haar oostgrenzen Afghanistan en Pakistan zijn wat spanningen over de Afghaanse drugshandel vluchtelingen en de fundamentalistische soennitische moslims die in Pakistan wonen en soms aanslagen plegen in het zuid-oosten van Iran Ook onderhoudt Iran betrekkingen met de andere landen die aan de Perzische Golf liggen maar in die relaties zijn spanningen over de dominantie van de Golf Ondanks dat Iran en Saoedi-Arabië sinds lang betrekkingen onderhouden heeft de Saoedische koning Abdoellah in 2008 de Verenigde Staten gevraagd om Iran aan te vallen Iran heeft goede banden met Rusland dat oa kerncentrale bouwt en al gebouwd heeft in Iran en China Rusland en Iran zijn strategische bondgenoten< ref> and formeren een sterk bondgenootschap in de Kaukasus samen met Armenië Het land heeft op het wereldtoneel daarnaast enkele opvallende relaties zoals met de Venezolaanse president Hugo Chávez inmiddels overleden waarmee Iran de afkeer voor de Verenigde Staten deelt De conservatieve en zeer religieuze president Ahmadinejad in functie sinds augustus 2005 is regelmatig in het nieuws door felle kritiek op de regering van de VS en door het afwijzen van het bestaan van de staat Israël als op het zionistische regime dat Jeruzalem en Palestina bezet houdt Iran roept zelfs openlijk op tot de vernietiging van Israël Israëlische leiders op hun beurt hebben nooit uitgesloten dat zij Iran aan zullen vallen en Iran voelt zich bedreigd door Israël en de Verenigde Staten In Israël sprak het kabinet in 2011 openlijk over een aanval op de nucleaire installaties van het land Het atoomprogramma van Iran volgens de Iraanse regering bedoeld voor vreedzame doeleinden maar volgens vooral westerse critici ook bedoeld voor de productie van kernwapens leidt daarnaast voortdurend tot kritiek vanuit het Westen en vanuit de VN Als gevolg van de controverse over het atoomprogramma van Iran is een handelsboycot tegen Iran ingesteld waaraan de westerse landen meedoen Andere landen zoals Rusland China India en sommige Arabische landen doen niet mee aan de boycot en kritiseren deze Door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties zijn tot zesmaal toe sancties tegen Iran afgekondigd vanwege de nucleaire controverse Het Iraanse parlement heeft zelf wetten aangenomen die de betrekkingen met het Westen en dan met name het Verenigd Koninkrijk beperken Kort hierna bestormden demonstranten de Britse ambassade in Teheran In 2012 haalde Iran zijn ambassadeur uit Azerbeidzjan omdat toen het Eurovisiesongfestival daar werd gehouden Noorwegen stuurde een artiest die van afkomst uit Iran kwam en dat zag Iran zelf als een schaamtepunt Sinds het aantreden van president Rohani in 2013 zoekt Iran weer toenadering tot het Westen Op 27 september 2013 sprak Rohani telefonisch met de Amerikaanse president Barack Obama Het was het eerste directe contact tussen een Iraanse en Amerikaanse president sinds 1979 Na lang onderhandelen bereikte Iran op 2 april 2015 samen met de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad en Duitsland een principeakkoord over het Iraanse atoomprogramma In ruil voor verlaging van de verrijkingscapaciteit en het toelaten van inspecties zou het Westen de sancties tegen Iran geleidelijk afbouwen Mensenrechtensituatie De mensenrechten worden in Iran regelmatig geschonden Vrouwen worden volgens de Iraanse visie op de sharia de islamitische wetgeving achtergesteld Omdat het regime van het land een strikte scheiding van de seksen aanhoudt zijn er relatief veel vrouwelijke artsen en advocaten Zij behandelen dan uitsluitend vrouwen Een bekende advocate is de mensenrechtenadvocate Shirin Ebadi die in 2003 de Nobelprijs voor de Vrede won Sommige religieuze minderheden worden vervolgd in Iran maar andere genieten beperkte bescherming en vrijheid Zie verder onder Religie Iran voert de doodstraf uit en wordt hierom bekritiseerd door Human Rights Watch Dit doet het land niet alleen voor volwassenen maar ook kinderen van 15 of ouder kunnen de doodstraf krijgen Nergens ter wereld worden zoveel kinderen bestraft met de doodstraf als in Iran Executies worden ook weleens in het openbaar uitgevoerd Het bestaan van homoseksualiteit wordt ontkend in Iran en homoseksualiteit is verboden Op het verrichten van sodomie staat de doodstraf Mensen die een geslachtsidentiteitsstoornis hebben worden wél erkend en met steun van de islamitische wetgeving worden transseksuele operaties uitgevoerd Iran kent geen recht op vrije internettoegang het land controleert zijn burgers bij het gebruik van internet Drugsproblematiek Iran heeft naar schatting van de Verenigde Naties zon 12 miljoen personen 22% van de volwassenen die afhankelijk zijn van drugs Traditioneel teruggaand tot de tijd van Avicenna wordt opium gebruikt in Iran als ontspanningsmiddel Iran ligt op de drugsroute tussen de producent Afghanistan en de afnemers in Europa In Iran wordt de drugshandel stevig bestreden door politie en het leger In de afgelopen drie decennia zijn hierbij zon 3700 agenten en soldaten omgekomen Fysieke kenmerken Het landschap van Iran is in het algemeen droog bergachtig gebied Het Hoogland van Iran vormt het grootste en centrale gedeelte van het land De belangrijkste bergketens zijn het Zagrosgebergte en de Elboers In de Elboers bevindt zich ook Irans hoogste berg de vulkaan de Damavand op 5607 meter Het westen van het land is het dichtst bevolkt terwijl in het oosten grote vrijwel onbewoonde woestijngebieden zijn zoals de Grote Zoutwoestijn Dasht-e Kavir Geologie Iran ligt op het zuidelijke deel van de Euraziatische Plaat De zuidelijke kustlijn met de Perzische Golf komt ongeveer overeen met de breuklijn tussen de Euraziatische en de Arabische Plaat Rond de oostgrens van Iran bevindt zich de breuklijn tussen de Euraziatische en de Indische Plaat De langzame bewegingen van deze platen zorgen voor vele aardbevingen in Iran Een recente zware beving was de aardbeving te Bam in 2003 toen een aardbeving met een magnitude van 67 op de schaal van Richter grote delen van de historische stad Bam verwoestte en meer dan 25000 levens eiste In Iran bevindt zich voornamelijk afzettingsgesteente dat vaak rijk aan delfstoffen is Het land beschikt over enorme voorraden aardolie en aardgas Ze zijn voornamelijk gelegen in de provincie Khoezistan en de Perzische Golf Ook wordt veel koper gevonden met name in het centrale deel van het land tussen de steden Yazd en Kermān Amol In deze regio wordt onder andere ook bauxiet steenkool ijzererts lood en zink gewonnen In de Elboers nabij Zanjan en nabij Mashhad komen kolenmijnen voor Ook wordt in Iran chromiet goud mangaan zilver tin en wolfraam gewonnen Daarnaast komen edelstenen zoals barnsteen agaat lapis lazuli en turkoois veel voor In februari 2003 werd op 200 kilometer afstand van de stad Yazd uranium aangetroffen Er werd meteen een fabriek gebouwd om het uranium te winnen Klimaat Twee derde van Iran bestaat uit hoge bergen en heeft extreem koude winters en hete zomers Het grootste deel van Iran heeft een droog klimaat maar het noordwestelijke deel van het land heeft een gematigd tot sub-tropisch klimaat met weelderige vegetatie en uitgestrekte rijstvelden Het centrale Hoogland van Iran heeft een uitgesproken woestijnklimaat Temperaturen kunnen daar 's zomers oplopen tot wel 50 °C In de Elboers en het Zagrosgebergte ligt 's winters sneeuw en veel toppen in het hoge deel van Elboers hebben eeuwige sneeuw In de zomer kan het tot wel 50 graden worden maar het is meestal 35 45 graden Flora fauna en milieu Iran beschikt door zijn uitgestrektheid en bergketens over verschillende biomen en biotopen waaronder een drietal oerwouden en verschillende soorten flora en fauna Het land heeft zestien nationale parken en daarnaast verschillende natuurmonumenten wildparken en beschermde gebieden Het grootste nationale park is Nationaal Park Urumiyeh in het noordwesten van het land Enkele diersoorten die in Iran voorkomen zijn de manoel de gazelle de onager en het jachtluipaard De Kaspische Zee stond vroeger bekend om zijn kaviaar maar de steur is ernstig bedreigd Bekend is ook de gedomesticeerde Perzische kat Net als veel andere landen kampt Iran met een sterke milieuproblematiek Teheran heeft te maken met een sterke luchtvervuiling Daarnaast zorgen ontbossing verwoestijning watervervuiling en vervuiling door het lekken van aardolie voor ernstige problemen voor de volksgezondheid Bevolking Steden De hoofdstad Teheran is de grootste stad van het land Andere belangrijke steden zijn Mashhad Tabriz Shiraz Abadan Kerman Zahedan Karaj Rasjt Yazd Hamadan Koramsjar Ahvaz Urmia Arak de religieuze stad Qom en de oude hoofdstad Isfahan Bevolkingssamenstelling De bevolking in Iran kende een snelle groei in de twintigste eeuw In 1900 waren er tien miljoen Iraniërs nu zijn er 659 miljoen Iraniërs De hoeveelheden voor het aantal etnische Azerbaijanen de grootste minderheid in Iran is sterk politiek beïnvloed en veel bronnen beargumenteren dat elke claim lager dan 24% volledig gebaseerd is op bepaalde sociopolitieke agenda's door verschillende partijen Shaffer Brenda 2003 Borders and Brethren Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity MIT Press pp 221–225 ISBN 0-262-19477-5"There is considerable lack of consensus regarding the number of Azerbaijanis in Iran Most conventional estimates of the Azerbaijani population range between one-fifth to one-third of the general population of Iran the majority claiming one-fourth" Azerbaijani student groups in Iran claim that there are 27 million Azerbaijanis residing in Iran" Minahan James 2002 Encyclopedia of the Stateless Nations S-Z Greenwood Publishing Group p 1765 ISBN 978-0-313-32384-3"Approximately 2002e 18500000 Southern Azeris in Iran concentrated in the northwestern provinces of East and West Azerbaijan It is difficult to determine the exact number of Southern Azeris in Iran as official statistics are not published detailing Iran's ethnic structure Estimates of the Southern Azeri population range from as low as 12 million up to 40% of the population of Iran – that is nearly 27 million"< ref> Ali Gheissari "Contemporary IranEconomy Society Politics Economy Society Politics" Oxford University Press 2 April 2009 pg 300Azeri ethnonationalist activist however claim that number to be 24 million hence as high as 35 percent of the Iranian population" Rasmus Christian EllingMinorities in Iran Nationalism and Ethnicity after Khomeini Palgrave Macmillan 2013 Excerpt "The number of Azeris in Iran is heavily disputed In 2005 Amanolahi estimated all Turkic-speaking communities in Iran to number no more than 9 million CIA and Library of congress estimates range from 16 percent to 24 precent that is 12-18 million people if we employ the latest total figure for Iran's population 778 million Azeri ethnicsts on the other hand argue that overall number is much higher even as much as 50 percent or more of the total population Such inflated estimates may have influenced some Western scholars who suggest that up to 30 percent that is some 23 million today Iranians are Azeris" < ref> Veel bronnen beargumenteren daarom dat het aantal Azerbaijanen in Iran in werkelijkheid tussen de 24%-40% bedraagt Emigratie Sinds de Islamitische Revolutie zijn honderdduizenden Iraniërs hun land ontvlucht Met name in de Verenigde Staten wonen veel Iraanse migranten Ook in de Verenigde Arabische Emiraten en andere golfstaten wonen veel Iraniërs In Nederland woonden in 2009 zo'n 30000 personen met een Iraanse achtergrond Het zijn vooral de hoger opgeleide Iraniërs die hun land willen ontvluchten Veel geëmigreerde Iraniërs houden nog wel de Iraanse nationaliteit aan en zij hebben dus vaak een dubbele nationaliteit Iran erkent de dubbele nationaliteit niet maar tolereert deze in de praktijk wel Als Iraniërs met een dubbel paspoort in Iran zijn wordt hun tweede paspoort niet erkend en zij hebben dan geen recht op consulaire bijstand Talen Iran kent een grote verscheidenheid aan talen De officiële landstaal van Iran is het Perzisch de moedertaal van ongeveer de helft van de bevolking Het Perzisch is een van de Iraanse talen binnen de Indo-Europese taalfamilie en daarmee in de verte ook verwant aan het Nederlands De andere helft van de bevolking heeft het Perzisch niet als moedertaal maar het Perzisch de taal van het onderwijs en de media wordt wel door de gehele bevolking verstaan en gesproken De belangrijkste andere taalfamilie is de Altaïsche verder spreekt men in Iran verscheidene kleinere Iraanse talen en Semitische talen Veel gesproken talen zijn het Azerbeidzjaans Turkse taal met grote Perzische invloed en het aan het Perzisch verwante Koerdisch en Luri Een andere kleinere taal is het Azari Religie De staatsreligie van Iran is het Twaalver sjiisme maar er zijn ook andere religies die gepraktiseerd en erkend worden De islam heeft een allesbepalende invloed op het leven in Iran De grondwet bepaalt dat de Hoogste leider van Iran altijd een islamitisch geestelijke moet zijn en alle wetsvoorstellen worden door islamitische geestelijken beoordeeld voordat ze in werking mogen treden De religieuze politie controleert op straat of vrouwen zich wel aan de religieuze kledingvoorschriften van de islam houden Ook controleert zij op ander onzedelijk gedrag Tijdens het vrijdagmiddaggebed wordt volgens de islamitische traditie een khutbah of politieke rede gehouden waarbij vaak de westerse cultuur als verderfelijk en onzedelijk wordt afgeschilderd en de VS en Israël als de Grote Satan en de Kleine Satan worden betiteld De regering van Iran houdt het percentage moslims op 89% sjiieten en 9% procent soennieten maar volgens mensenrechtenorganisaties zou het percentage soennieten op 16% staan De soennieten zijn vooral Koerden in het noordwesten Beloetsji in het zuidoosten en Turkmenen in het noordoosten van het land Officieel hebben de soennieten vrijheid van religie maar in de praktijk worden ze dikwijls vervolgd en onderdrukt Soennitische moskeeën en boeken zijn verboden in Iran Op het wahabisme staat de doodstraf Het bekeren naar het sjiiesme is toegestaan in Iran maar naar een andere religie of stroming niet Verspreid over het land wonen ook veel aanhangers van het soefisme maar deze stroming is verboden in Iran en haar aanhangers worden vervolgd De bahai een 19e-eeuwse afsplitsing van de islam worden vervolgd Naast moslims zijn er relatief kleine erkende gemeenschappen christenen ca 300000 joden 20 tot 30000 zoroastriers 35 tot 60000 en hindoes Het grootste deel van de christenen behoren tot de Armeens-apostolische Kerk Er zijn daarnaast Assyriërs niet-geünieerde nestorianen en protestanten voornamelijk anglicanen en presbyterianen Het merendeel van de katholieken volgt de Chaldeeuwse ritus geünieerde nestorianen Daarnaast zijn er katholieken van de Armeense ritus en van de Latijnse ritus Deze erkende en beschermde minderheden hebben ook enkele zetels in de Majlis van Iran Naast de erkende christelijke gemeenschappen zijn er ook christenen die zich recent bekeerd hebben en in huiskerken bijeen komen Hoewel dit volgens de islamitische wetgeving verboden is worden deze christenen met rust gelaten als zij zich gedeisd houden Christenen die anderen bekeren worden wél vervolgd In 2011 stond Iran in de top drie van de door de Nederlandse christelijke organisatie Open Doors uitgegeven lijst van landen waar christenen het meest vervolgd worden Normen en waarden Iran is voor het overgrote deel een traditionele samenleving met een sterke nadruk op het gezin Zo gaan vrouwen en mannen gescheiden van elkaar om en geven elkaar geen hand Hoewel een chador voor vrouwen niet verplicht is wordt dit traditionele kledingstuk vaak gedragen met name in de lagere klassen van de bevolking Voortkomend uit het sjiitische recht heeft Iran een eigen ethiek ontwikkeld om om te gaan met de moderne tijd Zo is onderzoek naar stamceltherapie met behulp van embryo's toegestaan Daarnaast is abortus in Iran toegestaan als het leven van de moeder of het kind in gevaar komt Ook het klonen van dieren is toegestaan door de geestelijkheid Plastische chirurgie voor verfraaiing van neuzen komt veel voor onder de rijken Cultuur Iran heeft een bijzonder rijke cultuur waarin oude en moderne elementen gecombineerd worden In het land zelf wordt wel gezegd dat Iran drie invloeden moet zien te combineren Die drie zijn de klassieke Iraanse cultuur van het Perzische Rijk uit de Oudheid de islam en de islamitische cultuur die de Arabieren brachten en de moderne westerse cultuur Archeologie en monumenten Met een geschiedenis die zo'n 2500 jaar teruggaat heeft Iran een grote verscheidenheid aan monumenten en archeologische vindplaatsen Op de werelderfgoedlijst van UNESCO staan vijftien Iraanse monumenten Hiervan zijn Chogha Zanbil Persepolis Takht-E Soleyman Pasargadae de Behistuninscriptie en Shushtar archeologisch werelderfgoed uit de Oudheid Het werelderfgoed Meidan Emam in Isfahan Bam Soltaniyeh de Armeense kloosterensembles in Iran het heiligdom van Safi al-din de Vrijdagmoskee van Isfahan en de toren Gonbad-e Qabus zijn van na de Arabische verovering van Iran Ook verschillende Perzische tuinen waarvan enkele in India en Pakistan zijn opgenomen op de werelderfgoedlijst Naast deze monumenten heeft elke stad wel een historische moskee en andere historische gebouwen zoals bazaars paleizen en karavanserais In Iran is het beschermen van het culturele erfgoed onderwerp van religieuze discussie De geestelijkheid geeft weinig om het restaureren van historische gebouwen waardoor veel monumenten in een slechte staat verkeren Architectuur Iran heeft in de loop der eeuwen een eigen architectonische stijl ontwikkeld De Iraanse architectuur is niet alleen over het hele land verspreid maar heeft ook in de omliggende landen haar sporen nagelaten Iraanse gebouwen variëren van kleine huisjes tot grote moskeeën paleizen bazaars en karavanserais Iran heeft zijn eigen stijl van tuinaanleg de Perzische tuin Daarnaast zijn er enkele bouwwerken die specifiek voor Iran zijn zoals de windvanger en de yakhchal oftewel ijskelder Kalender en feestdagen Iran heeft zijn eigen kalender de Iraanse kalender Het begin van de jaartelling is de hidjra de vlucht van de profeet Mohammed van Mekka naar Medina in 622 De Iraanse kalender is een zonnekalender dit in tegenstelling tot de islamitische kalender die een maankalender is Het Iraanse jaar begint op de eerste dag van de lente 21 maart en dan viert men Noroez het Iraans nieuwjaar Op 21 maart 2011 begon het jaar 1390 Anno Persarum zoals het Iraanse jaar in het Latijn genoemd wordt Naast de Iraanse kalender worden in het land ook de islamitische kalender en de westerse gregoriaanse kalender gebruikt In Iran wordt onderscheid gemaakt tussen nationale feestdagen en islamitische feestdagen De nationale feestdagen zijn het hierboven genoemde Noroez de dag van de Islamitische republiek de natuurdag de gedenkdag van Khomeiny de dag van de revolutie de overwinning van de revolutie en Dag van de Nationalisatie van de Olie-industrie Er zijn zeventien islamitische feestdagen waaronder de bekende islamitische feestdagen zoals het Suikerfeest en het Offerfeest Ook zijn er in Iran feestdagen ter herdenking van een van de twaalf imams Literatuur en poëzie De Iraanse poëzie heeft altijd een zeer hoog niveau gehad De Sjahnama of het Boek der Koningen van Ferdowsi is het nationale epos van Iran en telt 60000 dichtregels Het boek is het belangrijkste werk over de Perzische mythologie en verhaalt van het ontstaan van Iran tot aan de periode van de verovering door de Arabieren Naast Ferdowsi zijn Hafiz Khayyám Nezami en Roemi andere bekende dichters uit de Iraanse geschiedenis In de moderne tijd geldt Būf-e Kūr vertaling De Blinde Uil dat in 1937 geschreven is door Sadegh Hedayat als een belangrijk literair werk Marjane Satrapi is een bekend schrijfster van stripboeken zoals haar autobiografische stripverhaal Persepolis De naar Nederland gevluchte schrijver Kader Abdolah heeft verschillende boeken over zijn vaderland geschreven zoals Het huis van de moskee Beeldende kunsten De islam kent weliswaar een traditie van aniconisme maar binnen het sjiisme gaat men hier minder streng mee om Derhalve wordt er ook figuratieve schilderkunst gemaakt in Iran Bekende schilderingen zijn te vinden in het paleis Chehel Sotoon in Isfahan De Perzische miniaturen kleine schilderijen zijn de belangrijkste Iraanse vorm van de schilderkunst Reza Abbasi uit de zeventiende eeuw is de bekendste Iraanse miniaturist Cinematografie In Iran worden veel speelfilms en televisieseries gemaakt Bekende regisseurs zijn onder andere Abbas Kiarostami Jafar Panahi en Asghar Farhadi De Iraanse film A Separation won in 2012 de Oscar voor Beste Buitenlandse Film Alle films en televisieseries in Iran worden gecensureerd en sommige films worden verboden Enkele regisseurs zijn gevangengezet om hun werk In Nederland wordt jaarlijks het Iraans filmfestival georganiseerd waar Iraanse films te zien zijn Muziek De muzikale traditie van Iran is nauw gerelateerd aan de andere muzikale tradities van het Midden-Oosten en Centraal-Azië en deze traditie gaat enkele millennia terug Verschillende Perzische geleerden zoals Avicenna en Farabi hebben zich met muziektheorie beziggehouden en bestudeerden de dastgah de Perzische modaliteit Enkele traditionele muziekinstrumenten zijn de tär de dutar de ghichak en de tanbur Tegenwoordig is onder de jongeren Iraanse pop rock en rap populair Sport Twee wereldwijd gespeelde sporten hebben hun oorsprong in Perzië schaken het woord is afgeleid van het Perzische sjah dat koning betekent en polo Tegenwoordig is worstelen de populairste sport in Iran Vrij worstelen was lange tijd de meest populaire sport in Iran en Iraanse atleten wonnen vaak medailles Hetzelfde geldt voor Grieks-Romeins worstelen De bekendste worstelaar was Gholamreza Takhti die nog steeds een heldenstatus in Iran heeft Het land heeft ook een eigen traditionele worstelstijl Varzesh-e Bastani Ook voetbal wordt veel gespeeld Er spelen achttien teams in de Iraanse profcompetitie de Iran Pro League Het Iraans voetbalelftal nam deel aan het WK 2006 Iraanse teams doen ook mee aan de Aziatische Champions League en het team Zob Ahan uit Isfahan haalde in 2010 de finale Niet alleen voetbal voor mannen is populair maar ook vrouwenvoetbal is zeer populair bij Iraanse vrouwen In de stadions heerst dan een strikte scheiding der seksen en zijn vrouwen niet welkom bij mannenwedstrijden en vice versa De Iraanse vrouwen spelen met hoofdbedekking om aan de Iraanse religieuze wetten te voldoen Tot voor kort stond dit op gespannen voet met de kledingeisen van de FIFA maar in de zomer van 2012 is de FIFA een proef gestart met speciaal ontworpen sporthoofddoeken Zurkhaneh oftewel Huis van Kracht is een traditionele Iraanse vorm van krachtsport Het heeft een mythische oorsprong en de oefeningen zijn gebaseerd op mythische verhalen uit de Sjahnama Ook wordt het martelaarschap van imam Ali aangeroepen Alleen mannen nemen deel aan zurkhaneh Iran heeft zestien moderne skigebieden waarvan Dizin ten noorden van Teheran het bekendst is Wielrennen wordt ook steeds populairder in Iran Het land telt in 2011 vier semi-professionele ploegen die deelnemen in de UCI Asia Tour De laatste zes jaar had de UCI Asia Tour een Iraanse winnaar Ghader Mizbani 2006 en 2009 Hossein Askari 2007 en 2008 en Mehdi Sohrabi 2010 en 2011 Andere populaire sporten zijn basketbal gewichtheffen en taekwondo Iran nam verschillende keren deel aan de Olympische Spelen Het land nam in 1900 voor het eerst deel aan de Olympische Zomerspelen Bij de Olympische Zomerspelen van 2012 veroverde het land verschillende medailles Paykan Teheran eervolle club volleybal in Azië Dagelijks leven De Iraanse keuken is een zeer ruim gesorteerde keuken en bestaat uit vele honderden gerechten uit alle regio's van het land In de keuken wordt vooral rijst en vlees gebruikt maar er zijn ook talloze zoetigheden Traditioneel wordt tijdens de maaltijden gezeten op een tapijt of een verhoging Tegenwoordig is de moderne eettafel net zo gebruikelijk Bekend over de hele wereld zijn de Perzische tapijten Deze tapijten worden nog steeds handgeknoopt en hebben vaak traditionele motieven die al eeuwenlang worden doorgegeven binnen families Elke regio heeft haar eigen kenmerkende stijl Ook de verschillende etnische bevolkingssgroepen hebben hun eigen stijl De windmolen en de domesticatie van de tulp komen waarschijnlijk uit het oude Perzië De oudste wijnkruiken door archeologen opgegraven zijn gevonden in Iran Onderwijs en wetenschap Iran heeft een lange wetenschappelijke traditie Bekend uit de oudheid is de Academie van Gondesjapoer Tijdens de Middeleeuwen had de Iraanse wetenschap haar bloeiperiode Bekende wetenschappers zijn de arts filosoof Avicenna de astronoom dichter Omar Khayyám de astronoom filosoof Nasir al-Din al-Toesi en de filosoof al-Ghazali De Nizamiyyah is een middeleeuwse instelling voor hoger onderwijs In Iran is naar school gaan verplicht voor alle kinderen Het analfabetisme bedraagt 23% van de bevolking Anno 2008 heeft Iran tientallen universiteiten die jaarlijks zon 750000 studenten afleveren Er studeren meer vrouwen dan mannen af Het land heeft de ambitie om de wetenschappelijke leider van de islamitische wereld te worden en mede daarom worden onderzoeksprogrammas waaronder ook het atoomprogramma van Iran breed gesteund Ook worden militaire onderzoeksprogramma's uitgevoerd zie onder Defensie Recent legde de conservatieve geestelijkheid beperkingen en strenge censuur op bij bepaalde sociale studies zoals feminisme en mensenrechten< ref> In februari 2007 lanceerde de Iraanse ruimtevaartorganisatie haar eerste ruimteraket In februari 2009 lanceerde Iran zijn eerste zelfgemaakte satelliet genaamd Omid In juni 2011 werd een tweede satelliet gelanceerd genaamd Rassad Voor de nabije toekomst wil Iran nog meer satellieten lanceren en mogelijk ook een satellietnavigatiesysteem Tussen 1996 en 2008 steeg het aantal wetenschappelijke publicaties achttienvoudig en Iran was daarmee wereldwijd de snelste groeier in aantallen internationale wetenschappelijke publicaties Economie Iran gebruikt de Iraanse rial als munteenheid Eén rial bestaat uit honderd dinar In het dagelijks leven wordt ook veel in tomans gerekend de oude munteenheid van Iran 10 rial komt overeen met 1 toman Het Bruto Nationaal Product van Iran bedroeg in 2006 in absolute termen 203 miljard dollar en omgerekend naar koopkrachtpariteit was dit 735 miljard Het bnp per persoon bedraagt daarmee $2905 respectievelijk $10478 in koopkracht gerekend De inflatie bedraagt zo'n 17% De Iraanse economie is afhankelijk van de export van aardolie en aardgas In totaal bedroeg de export van Iran ongeveer 79 miljard dollar 2010 De totale import bedroeg 59 miljard dollar 2010 Iran heeft te maken met een economische boycot die de Verenigde Staten tegen het land heeft afgekondigd Veel multinationals met vestigingen in de VS doen mee aan de boycot Het land lijdt daardoor economische schade Door tussenhandel via andere landen zoals Turkije en Dubai kan men in Iran veel buitenlandse producten kopen Op de Effectenbeurs van Teheran staan zo'n vierhonderd bedrijven genoteerd Het is de belangrijkste effectenbeurs van Iran Op het eiland Kish in de Perzische Golf is een vrijhandelszone aangelegd Op dit eiland bevindt zich de Iraanse oliebeurs die geopend is in 2008 Dit is de enige aardoliebeurs in de wereld waar de olie niet in dollars maar in euro's en roebels wordt verhandeld Transport Iran heeft een uitgebreid netwerk van wegen en snelwegen Tussen de verschillende steden rijden op zeer regelmatige basis autobussen van diverse commerciële maatschappijen Er zijn verschillende spoorlijnen in Iran die zowel voor goederenvervoer als personenvervoer gebruikt worden De eerste spoorlijn was de Trans-Iraanse Spoorlijn Er zijn maar enkele spoorwegen die echter wel het gehele land doorkruisen Iran is via de Trans-Kaspische spoorlijn met landen in Centraal-Azië verbonden De spoorlijnen worden beheerd door het Spoorwegbedrijf van de Islamitische Republiek Iran De meeste steden hebben een vorm van openbaar vervoer vooral met stadsbussen Naast bussen zij er ook metro's De metro van Teheran kent drie lijnen Ook Mashhad heeft een metronetwerk en in Isfahan is deze in aanbouw Mannen en vrouwen zitten in het openbaar vervoer vaak van elkaar gescheiden Iran Air is de nationale luchtvaartmaatschappij van Iran Naast Iran Air is nog een dozijn andere maatschappijen actief vooral voor regionale vluchten De nationale luchthaven is Teheran Imam Khomeini International Airport De meeste grote steden hebben een luchthaven maar deze worden vooral voor nationale vluchten gebruikt Door de internationale boycot tegen Iran heeft het land een gebrek aan reserveonderdelen voor vliegtuigen waardoor er relatief veel vliegtuigongelukken gebeuren in Iran Iran heeft een eigen vliegtuigfabriek waar onder licentie enkele types Antonovs en reserve-onderdelen worden geproduceerd Iran heeft enkele zeehavens aan de Perzische Golf waarvan Bandar Abbas de bekendste en grootste is Ook aan de Kaspische Zee zijn havens Het bedrijf Iran Khodro maakt de Samand en de Paykan de bekendste auto's die in Iran gemaakt worden Ook Peugeot en Renault hebben fabrieken in Iran Energie Iran is s werelds tweede exporteur van aardolie en tevens de tweede exporteur van aardgas In 2011 is de dagelijkse olieproductie zon 42 miljoen vaten aardolie per dag oftewel ongeveer 5% van de wereldproductie De totale Iraanse olievoorraad bedraagt ongeveer 150 miljard vaten olie Iran exporteert zijn olie vooral naar Aziatische landen zoals China India en Japan Tot de instelling van het Iraanse exportverbod naar de Europese Unie in 2012 werd ongeveer 20% van de olieproductie naar de EU geëxporteerd Naast energie uit olie en gas heeft Iran ook waterkrachtcentrales windmolens en in 2009 is de eerste zonnecentrale geopend Daarnaast is Iran bezig in het atoomprogramma van Iran om met Russische hulp kernenergie te ontwikkelen In de kustplaats Bushehr staat een kerncentrale die sinds 2011 elektriciteit levert Landbouw Door de grootte en regionale klimatologische verschillen heeft Iran verschillende soorten landbouw In het natte noorden provincie Mazandaran wordt onder andere rijst verbouwd In het zuiden worden mediterrane producten verbouwd zoals sinaasappels Bekende Iraanse producten zijn de pistachenoot de granaatappel en de dadel Ook saffraan wordt veel geproduceerd in Iran De waterkers komt oorspronkelijk uit Iran Een deel van de landbouwproductie wordt ook geëxporteerd Iran moet andere producten zoals rijst echter importeren uit andere landen Media Iran heeft zowel publieke als particuliere media Beide staan onder controle en censuur van de overheid De censuur is een van de meest strikte in de wereld en wordt uitgevoerd door een speciaal overheidsagentschap Het land heeft twee persbureaus Islamic Republic News Agency IRNA is het officiële Iraanse persbureau en Fars News Agency is een semi-onafhankelijk persbureau De meeste kranten worden uitgegeven in het Perzisch maar er zijn ook kranten in andere talen waaronder ook Engels Press TV is een door de Iraanse overheid opgezette internationale nieuwszender die in het Engels uitzendt Defensie Iran heeft twee takken van het leger de reguliere tak met daarin landmacht luchtmacht en marine en een elitekorps de Iraanse Revolutionaire Garde In totaal bestaat het leger uit 545000 rekruten Daarnaast heeft het zon 350000 reservisten De Basij vormen een paramilitair onderdeel van de Iraanse Revolutionaire Garde Dit onderdeel bestaat uit 90000 voltijdse leden maar er kunnen zon 11 miljoen mannen én vrouwen opgeroepen worden Iran kent een dienstplicht van twee jaar voor jonge mannen Sinds de Iraanse Revolutie is er een embargo op het leveren van militair materieel aan Iran Het land heeft daarop een eigen militaire industrie ontwikkeld Enkele wapens die het heeft ontwikkeld zijn de Fajr-3 de Shahab-3 raket en verschillende onbemande vliegtuigen In 2005 gaf Iran 33% van het bruto nationaal product uit aan defensie Het Iraanse leger heeft ook een afdeling die zich met cyberdefensie bezighoudt Zie ook Iran van A tot Z Handelsposten van de VOC in het Midden-Oosten Hyrcanië Iraans filmfestival Lijst van koningen van Perzië Lijst van premiers van Iran Lijst van presidenten van Iran Monumenten op de Werelderfgoedlijst Perzisch tapijt Externe links website over Iran pagina bij The Economist Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS of kortweg Islamitische Staat IS uitspraak ie es Arabisch الدولة الاسلامية في العراق والشام ad-Dawla al-Islāmiyya fi al-Irāq wa-sh-Shām afkorting داعش Daisj is een jihadistisch-salafistische militie en een zelfbenoemde staat die delen van Syrië en Irak omvat Het gebied waar IS actief is is het gebied dat vroeger de Levant heette IS streeft naar een kalifaat een staat die door een kalief dat wil zeggen een opvolger van de islamitische profeet Mohammed wordt geregeerd In juni 2014 waren al meer dan een miljoen Irakezen vanwege het geweld van IS hun woonplaats ontvlucht De Verenigde Naties houden IS verantwoordelijk voor diverse schendingen van mensenrechten en oorlogsmisdaden Amnesty International claimt dat etnische zuiveringen "op een historische schaal" plaatsvinden door IS IS wordt gezien als een terroristische organisatie door onder meer de Verenigde Naties Syrië Libanon Irak Israël de Europese Unie de Verenigde Staten Australië Canada Indonesië Maleisië de Verenigde Arabische Emiraten Egypte India en Rusland Meer dan 60 landen voeren direct of indirect oorlog tegen IS Doel Het doel van Islamitische Staat in Irak en de Levant is jihad tegen de Amerikanen in Irak en tegen iedereen die volgens IS met hen samenwerkt voornamelijk sjiieten en het stichten van een islamitisch kalifaat in Irak Syrië en omliggende Arabische landen De na 1918 getrokken grenzen in het Midden-Oosten dienen te worden uitgewist Dit kalifaat zou derhalve het gehele Midden-Oosten Noord-Afrika het Iberisch Schiereiland al-Andalus Turkije en de Balkan moeten omvatten Hiertoe tracht IS ook buiten Irak en Syrië een aanwezigheid op te bouwen en provincies vilayets te stichten Ideologisch verwante groeperingen al dan niet daartoe aangemoedigd zweren trouw aan IS Dit heeft zich al voorgedaan in Libië in Derna Egypte in de Sinaï de Gazastrook Algerije Marokko Of IS daadwerkelijk zeggenschap over deze groeperingen heeft is echter twijfelachtig Christenen jezidis en andere niet-moslims krijgen de keus zich te bekeren als dhimmi als niet-moslim belasting djizja te betalen of om te komen door het zwaard Niet-salafistische soennieten soefis en sjiieten worden gezien als afgedwaald van de ware leer en krijgen eveneens de keuze tussen de dood of bekering tot de salafistische puristische vorm van de islam die IS propageert Actieve strijders Strijdmacht van IS Over de totale strijdmacht die IS ter beschikking staat bestaan slechts schattingen Schattingen van de CIA moesten voortdurend worden bijgesteld De Russische generale staf schatte het aantal IS-strijders op 70000 terwijl Koerdische bronnen over 200000 strijders spreken Belangrijker is het feit dat IS een grote hoeveelheid zware wapens heeft buitgemaakt op de legers van de Iraakse en de Syrische regering Bovendien beschikt de beweging over een harde kern van ervaren strijders Rekrutering Zoals ook gebeurde tijdens de Syrische burgeroorlog maar daar in mindere mate trekken veel mannen uit andere landen naar het gebied om vooral aan de zijde van IS mee te vechten IS werft actief onder jonge mannen om voor de organisatie te strijden Een deel van deze mannen zijn geradicaliseerde moslims maar een ander deel bestaat uit nieuwe bekeerlingen die zich voelen aangetrokken tot de eenvoudige extremistische boodschap van IS Er zouden in totaal ten minste 15000 strijders uit 80 landen aan de zijde van IS meestrijden Hieronder bevinden zich Saoedi's 7000 Tunesiërs 5000 en Jordaniërs 2500 maar ook uit Frankrijk België Nederland en Duitsland zouden mannen toetreden tot IS Het aantal Britten zou 200 tot 2000 bedragen Ook uit China en zelfs uit Japan zouden strijders zijn toegetreden Buitenlandse jihadisten voornamelijk wanneer zij niet de Arabische taal spreken staan onderaan de rangorde binnen IS Ze worden gewantrouwd en onderworpen aan vernederingen Buitenlandse jihadistische bewegingen als Boko Haram en Abu Sayyaf hebben solidariteit met IS betuigd Ook onafhankelijke of aan het Vrij Syrisch Leger FSA gelieerde rebellengroepen in Syrië lopen soms in hun geheel over naar IS die succesvoller lijkt in de bestrijding van Assads troepen Landen uit de westerse wereld vinden het hun verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat zo min mogelijk mannen aan de kant van IS in het gebied gaan vechten Er bestaat angst dat zij verder zullen radicaliseren en strijdervaring opdoen die zij vervolgens bij terugkeer zullen gebruiken voor terroristische daden Ook in China en de Filipijnen bestaat deze angst namelijk dat door deze kruisbestuiving separatistische en jihadistische groeperingen worden gestimuleerd Daarbij roept IS lone wolves alleen werkende terroristen die zich met IS-gedachtegoed identificeren op tot het plegen van aanslagen Een Nederlands sprekende Koerdische man die tegen IS vocht verklaarde dat strijders van IS die door zijn kamp gevangen worden genomen meteen worden geëxecuteerd< ref> Geschiedenis Ontstaan Islamitische Staat in Irak en de Levant werd in 2003 als Al Qaida in Irak en later in 2014 als Islamitische Staat in Irak ISI opgericht als vereniging van vaak aan Al Qaida verbonden jihadistische organisaties om naar eigen zeggen de soennitische Irakezen te beschermen en de islam te verdedigen Na het uitbreken van de Syrische burgeroorlog in 2011 werd het werkterrein uitgebreid met Syrië door in januari 2012 Jabhat al-Nusra het steunfront te stichten Al vrij snel ontstond er echter onenigheid tussen ISI en al-Nusra waarbij de laatste de steun van Al Qaida kreeg Reden hiervoor was dat waar Al Qaida wilde dat ISI in Irak en al-Nusra in Syrië zich toelegden op het bestrijden van respectievelijk de legers van Irak Syrië en de Verenigde Staten ISI ook op grote schaal onschuldige burgers sjiieten alevieten en vrijzinnige moslims doodde Hierop begon ISI zelf in Syrië te opereren en noemde zich voortaan de Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS IS weigerde in Syrië samen te werken met andere jihadistische opstandelingengroepen zoals het aan Al Qaida gelieerde Jabhat al-Nusra en bestreed deze lange tijd evenzeer als het Syrische regeringsleger Hoewel de organisatie oorspronkelijk uit Al Qaida is voortgekomen trok Al Qaida-leider Ayman al-Zawahiri uiteindelijk in januari 2014 zijn handen van ISIS af Op 29 juni 2014 hernoemde de terreurbeweging zichzelf tot Islamitische Staat of IS Sinds het offensief in Irak in juni 2014 leken IS en al-Nusra weer vrede te hebben gesloten maar nadien waren er toch weer regelmatig confrontaties In de grensgebieden tussen de twee landen zouden al-Nusra-strijders zich zelfs hebben aangesloten bij IS IS veroverde grote delen van Oost-Syrië die aansluiten op het door IS veroverde gebied in Irak 2014 In juni 2014 begon IS een offensief tegen het leger van Irak Tegenstanders van IS die gevangen werden genomen werden geëxecuteerd Opmars IS veroverde vanuit het noorden van het land de steden Mosoel Tikrit Baiji Saadiyah en Jalawla IS heeft tevens honderden gijzelaars vooral journalisten en hulpverleners in Syrië en buitenlandse arbeiders in Irak leven soms al jaren in gevangenschap Hierbij maakt IS geen onderscheid tussen vijandige strijders of onschuldige burgers Zo houdt IS ook kleine kinderen en soennitische burgers gevangen onder mensonterende omstandigheden Volgens de Verenigde Naties worden kinderen van minderheidsgroepen gemarteld verkracht en vermoord< ref> 16 juni viel ook Tel Afar in handen van strijders van IS Dat was de laatste grote stad in het noorden van Irak die ze nog niet hadden veroverd De Turkmenen de grootste bevolkingsgroep van de stad zijn deels soennitisch en deels sjiitisch maar wilden zich niet mengen in het sektarisch geweld Bij de inname van de stad werd heftig gevochten en vielen volgens de Turkse media vele doden Een deel van de 200000 inwoners is naar soennitisch Koerdisch gebied gevlucht een ander deel naar sjiitische dorpen op het platteland Een strategisch doel van IS is Baiji de grootste raffinaderij van Irak< ref> In de vierde week van het offensief in Irak werd Bagdad grotendeels omsingeld Soennitische en sjiitische dorpen ten noorden westen en zuiden van de hoofdstad vielen in handen van IS Het Iraakse leger probeerde tevergeefs Tikrit te heroveren Op 30 juni publiceerde IS een propagandavideo waarin volgens de terreurbeweging te zien zou zijn hoe zij een gebouw nabij Mosoel tot ontploffing brengen waar zij voornamelijk sjiieten in hadden opgesloten< ref> In juli begon IS een offensief tegen de Syrische Koerden die een eigen autonome regio genaamd Ro­ja­va hebben De Syrische Koerden worden steeds meer door de Turkse Koerden door de PKK ondersteund In juli begon Islamitische Staat ook een offensief tegen de Syrische overheid Ze slaagden erin basissen in het oosten van Syrië te veroveren om hun gebied te consolideren Een aardgasveld dat door Islamitische Staat werd veroverd werd door de Syrische overheid heroverd< ref> IS zou het soennitisch deel van Irak in rap tempo hebben kunnen veroveren omdat zij daarbij steun kregen van het Naqshbandi soefi-leger onder leiding van oud-leden van de Baath-partij van Saddam Hoessein De twee partijen verschillen echter fundamenteel over hun religieuze opvatting de soefis staan een seculiere staat voor Andere factoren die de snelle opmars bevorderden waren de verdeeldheid binnen de Iraakse regering de weigering van de Koerden om met de centrale regering op te trekken en de steun van de soennitische bevolking die het beu was door de sjiitische meerderheid als tweederangs burgers te worden behandeld IS kon met grote moeite doordringen buiten de soennitische driehoek in het midden van Irak rond de stad Samarra waarbuiten ze immers vrijwel geen draagvlak van de bevolking hadden IS bleek bovendien niet in staat om deze plaatsen die als het meest radicaal van het land bekendstaan volledig onder controle te houden daar de meeste soennitische stammen in de regio zich tegen hen keerden en de hulp inriepen van het Iraakse leger Bij gevechten tussen IS en het Iraakse leger zouden in dit gebied vele honderden sjiitische vrijwilligers en IS-strijders zijn omgekomen Volgens Human Rights Watch pleegden beide partijen oorlogsmisdaden als massa-executies en martelingen maar zijn deze misdaden oververtegenwoordigd van de kant van IS Het Naqshbandi soefi-leger raakte begin juli tevens in een strijd met IS verwikkeld in de soennitische driehoek IS executeerde 12 Naqshibandi in het stadje Saadiya ten noorden van Bagdad< ref> Jezidi's In Mosoel voerde IS gedurende juli een etnische zuivering uit vrijwel alle christenen jezidis en sjiieten werden de stad uit gejaagd bekeerd of geëxecuteerd Ook soennieten in de stad die zich tegen IS uitspraken werden vermoord Halverwege juli 2014 zouden al bijna 12 miljoen mensen voor IS naar de Koerdische Autonome Regio zijn gevlucht< ref> In de Sinjarbergen werden tienduizenden jezidis door IS belegerd De Amerikaanse luchtmacht dropte voedselpakketten en water en wisten de Koerden een corridor naar de bergen te veroveren zodat de meeste jezidis konden ontsnappen Hoewel de opmars in juli en augustus 2014 vertraagd leek duurde deze nog steeds voort Hoewel de Koerden betere weerstand konden bieden wist IS een aantal plaatsen en de Mosoeldam op hen te veroveren De hoofdstad Erbil werd bedreigd waarop de Amerikaanse luchtmacht bombardementen op IS uitvoerde en diverse landen de Koerden met wapenleveranties steunden Nadat Al-Maliki zich gedwongen zag af te treden verklaarden soennitische stammen in de provincie Anbar dat zij met de nieuwe Iraakse premier wilden samenwerken om IS te bestrijden Onthoofdingen Eind juli 2014 onthoofdde IS tientallen Syrische soldaten in Raqqa waarna hun hoofden op palen in het centrum van de stad werden gespiest< ref> Eén van de middelen die IS gebruikte voor hun propaganda was het op internet zetten hoe gevangen genomen journalisten en hulpverleners werden onthoofd Op deze manier werden vermoord James Foley persfotograaf Steven Sotloff journalist David Haines hulpverlener en Alan Henning ook hulpverlener Duitsland en Frankrijk leverden in augustus 2014 wapens en materieel aan de Koerden die zich militair tegen IS verzetten In september 2014 besloten verschillende andere westerse landen om gevechtsvliegtuigen naar het gebied te sturen om daar stellingen van IS te bombarderen Groot-Brittannië België Denemarken en Nederland< ref> Nederland opereert alleen boven Irak Een extra reden voor Engeland om de strijd tegen IS te steunen waren de onthoofdingen David Haines en Alan Henning kwamen uit Engeland Op 16 november maakte IS bekend dat de Amerikaanse hulpverlener Peter Kassig was onthoofd tijdens een massa-executie met achttien gevangen Syrische officieren en piloten uit het leger van president Assad< ref> Eén van de beulen die voorafgaand aan de executie zich meer dan eens tegen het westen richtte was een uit Londen afkomstige man Verspreiding operaties en uitroepen kalifaat Op 21 juni nam IS controle over de steden Tur-Aibil aan de Jordaanse grens en Al-Walid bij Syrië Ook Saoedi-Arabië dat zelf veel IS-financiers huisvest stuurde zijn leger naar de grens met Irak 30000 Saudi's namen hier de plaats in van het Iraakse leger dat de grens halsoverkop had verlaten om noordelijker gelegen steden te beschermen tegen aanvallen van IS Het Saoedische koningshuis zou zich tevens zorgen maken omdat IS dreigementen heeft geuit richting de heilige steden Mekka en Medina Volgens IS zouden deze plaatsen zijn voorzien van afgodsbeelden ter verering van het koningshuis Nadat het offensief in Irak was vastgelopen verstevigde IS zijn greep op het oosten van Syrië Met de in Irak buitgemaakte wapens werden andere rebellen verdreven uit de provincie Deir ez-Zor Tevens zette IS de wapens in tegen de Koerden vlak bij de grens met Turkije waarna de Turken het leger mobiliseerden langs de grens Een week eerder zou IS een Iraaks depot met chemische wapens hebben bemachtigd< ref> De Syrische regering beschuldigde de terreurbeweging eerder al van het gebruik van gifgassen in de Syrische burgeroorlog IS zette de aanval op de Koerden in Syrië door en in september veroverden de terroristen tientallen dorpen rond de Koerdische stad Kobani Zo'n 140000 Koerden vluchtten in enkele dagen tijd naar Turkije Op 29 juni 2014 maakte IS bekend dat leider Abu Bakr al-Baghdadi Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai Volgens IS moeten alle moslims wereldwijd de nieuwe kalief erkennen een aanspraak die al spoedig door vooraanstaande islamitische geleerden wereldwijd met klem werd weersproken Tevens zouden zij een plan bekend hebben gemaakt om binnen 5 jaar de gehele islamitische wereld te veroveren inclusief het Iberisch Schiereiland en het voormalige Byzantijnse Rijk Coalitie tegen IS In het vierde kwartaal van 2014 sloten landen een bondgenootschap tegen IS Met militaire middelen door het uitvoeren van bombardementen en het afschieten van raketten begonnen de landen van de coalitie de strijd tegen IS De regeringen van diverse landen in de Golf stellen zich ook tegen IS op en laten Amerikaanse straaljagers vanaf hun grondgebied aanvallen op IS uitvoeren< ref> Volgens John Kerry de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken is in de strijd tegen IS het volgende nodig Met militaire middelen IS bestrijden IS afsnijden van hun financiële middelen Voorkomen dat personen uit het Westen zich bij IS aansluiten De ideologie van IS weerleggen IS kan alleen definitief worden verslagen wanneer een leger over land IS verdrijft Volgens velen waaronder Bert Koenders de minister van Buitenlandse Zaken voor Nederland gaat de strijd tegen IS nog jaren duren maar het is in geen geval de bedoeling dat westerse landen op Iraaks en Syrisch grondgebied meedoen IS verdrijven moet in eerste instantie het leger van Irak zelf doen Niet deel uitmakend van de coalitie maar niettemin tegenstanders van IS zijn De regering-Assad met wie de coalitie openlijke samenwerking weigert; Iran dat de Syrische en Iraakse regeringen steunt en onafhankelijk van de coalitie intervenieert ten gunste van de Koerden en Iraakse regering De coalitie bemoeit zich niet met de Iraanse interventie en steun terwijl Israel deze veroordeelt China en Rusland die eveneens Assad steunen zouden graag samenwerking met of deelname aan de coalitie door Iran zien; voor de VS is dat voorlopig niet bespreekbaar Door de regering-Assad en Iran gesteunde sjiitische groeperingen zoals Hezbollah en de Houthis Rivaliserende streng-islamitische groeperingen zoals Al Qaida en de Taliban Hoewel Israël beducht is voor IS met name door aanwezigheid in zowel Syrië als de Sinai heeft het zich voorlopig afzijdig gehouden Het beschouwt Iran als een groter gevaar dan IS en is bang dat het Westen in ruil voor Iraanse steun concessies doet betreffende het Iraanse nucleaire programma Ook is het bang dat een overwinning voor Assad en diens bondgenoten leidt tot een sterkere aanwezigheid van oa Hezbollah Kobani Het overheersende nieuws dat in het derde kwartaal van 2014 uit het gebied kwam was de slag om Kobani het beleg van IS van de Syrische stad Kobani aan de grens met Turkije Een coalitie met onder meer de Verenigde Staten bombardeert de stad om de Koerdische strijders te ondersteunen en de burgers van Kobani tegen IS te beschermen Hoewel het leven van de burgers in groot gevaar is intervenieert Turkije niet omdat de bevolking van Kobani een voornamelijk Koerden zijn Wel staat Turkije de Peshmarga dat zijn Koerden uit Irak toe in Kobani de Koerden daar te gaan helpen De stad is voor het grootste deel verwoest 2015 In januari 2015 nam IS twee Japanse gijzelaars gevangen en dreigde hen te onthoofden omdat Japan geld ter beschikking had gesteld voor de opvang van vluchtelingen van IS wat klaarblijkelijk als een tegen IS gerichte daad werd geïnterpreteerd Japan trachtte met de Jordaanse regering tot een uitruil van de Japanse gijzelaars en de Jordaanse piloot Moaz al-Kasasbeh tegen een Jordaanse jihadiste te komen maar uiteindelijk onthoofdde IS beide Japanse gijzelaars< ref> Een door IS gevangen genomen journalist John Cantlie wordt door IS gebruikt en waarschijnlijk gedwongen reportages te maken voor IS Uit deze reportages zou blijken dat IS een goed georganiseerde staat zou hebben opgebouwd dat het dagelijks leven gewoon doorging dat de bevolking bevrijd was van hun regeringen die zich door de Amerikaanse en Iraanse regeringen als marionetten zouden laten gebruiken en dat IS de slag om Kobani zou hebben gewonnen Ook uitte Cantle kritiek op de coalitie wiens bommen voornamelijk onschuldige burgers zouden treffen< ref> In januari 2015 wisten de Syrische Koerden IS uit Kobani te verdrijven De Koerden grepen hierop het verkregen momentum aan om vrijwel het gehele oorspronkelijk bezette gebied te heroveren waarbij het weinig tegenstand van IS ontmoette In januari 2015 bleek dat IS een macht in Afghanistan had opgebouwd Op 3 februari werd bekend dat Al-Kasasbeh al op 3 januari door IS om het leven was gebracht door middel van levend verbranden Op 10 februari werd door haar familie en de Amerikaanse regering bevestigd dat de Amerikaanse hulpverleenster Kayla Mueller was overleden In augustus van 2013 was ze door IS gevangen genomen die maakte haar overlijden eerder bekend Volgens IS was ze als gevolg van een Jordaanse luchtaanval om het leven gekomen De Amerikaanse regering gaf geen commentaar op deze verklaring In februari 2015 heeft een tak van IS in Libië 21 koptische christenen uit Egypte onthoofd De Egyptische president zei dat zijn land op een "passende manier" op de dood van de Egyptische onderdanen zou reageren< ref> Zowel Egypte als Libië voerden luchtaanvallen op doelen van IS in Libië uit waarbij tientallen IS-strijders werden gedood Frankrijk zette het vliegkampschip Charles de Gaulle tegen de IS in< ref> Mosoel De IS had Mosoel in het noordwesten van Irak in het begin van 2015 nog stevig in handen Daarom bereidden de Verenigde Staten een militaire aanval op Mosoel voor die vooral door Irakese militairen moest worden uitgevoerd In het noordoosten van Syrië werden in de tweede helft van februari door de IS een groot aantal meer dan 200 christenen ontvoerd< ref> Tikrit In juni 2014 had de IS Tikrit veroverd Het Iraakse leger poogde aanvankelijk tevergeefs de stad te heroveren Veel inwoners zijn sinds de inname op de vlucht geslagen De stad werd verdedigd door naar schatting 13000 strijders Het Iraakse leger wist de stad te omsingelen en kon op 1 april de volledige herovering melden IS verloor naar schatting 4000 doden Organisatie Tot Islamitische Staat in Irak en de Levant behoorde onder andere Al Qaida in Irak De emir van Al Qaida in Irak Abu Hamza al-Muhajir werd op vrijdag 20 april 2007 uitgeroepen tot minister van Oorlog voor Islamitische Staat Na zijn dood op 18 april 2010 werd hij opgevolgd door Abu Suleiman al-Naser De eerste emir van de Staat was Abu Abdullah al-Rashid al-Baghdadi die na zijn dood eveneens op 18 april 2010 werd opgevolgd door Abu Bakr al-Baghdadi IS heeft naar eigen zeggen de provincies Anbar Diyala Ninawa en delen van Babel en Wasit in handen Baquba werd als hoofdstad van Islamitische Staat in Irak en de Levant aangemerkt In de steden Ramadi en Falluja heeft IS de meeste aanhangers In de Syrische burgeroorlog strijdt zij zowel tegen de regering van Bashar al-Assad als tegen diverse andere rebellengroeperingen in Syrië inclusief zowel gematigd religieuze als jihadistische groeperingen Strijders van IS bleken door hun jarenlange ervaring in het vechten tegen Amerikaanse sjiitische en Koerdische legers in Irak het meest getraind en succesvol in de Syrische burgeroorlog tegen het leger van Assad Hierdoor sloten veel andere doorgewinterde strijders uit Noord-Afrika en Tsjetsjenië zich bij hen aan en konden zij in korte tijd een groot deel van Noordoost-Syrië in handen nemen Hun aantrekkingskracht op lokale rebellen is echter kleiner omdat het doel van IS geen democratie of verdrijving van Assad is De beweging is enkel uit op het consolideren van grondgebied om haar eigen interpretatie van de islam te verspreiden De praktijken van IS vertonen veel gelijkenis met die van de Taliban in het grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan Zo kreeg de terreurbeweging volledig de controle in handen over de stad Raqqa waar ze haar strikte vorm van de sharia implementeert Alleen al voor de stad Mosoel publiceerde IS een lijst van 50 moskeeën die vernietigd moeten worden In moskeeën die de terreurbeweging heeft opgeblazen lagen tevens eeuwenoude korans en Hadith-verzamelingen die in vlammen zijn opgegaan Behalve de aanslagen en willekeurige moorden op yezidi's zouden in de tweede helft van 2014 op eigen gebied 1878 personen zijn geëxecuteerd Het merendeel 1175 bestond uit burgers waaronder 8 vrouwen en 4 kinderen die de opgelegde streng-islamitische wetgeving hadden overtreden 120 personen waren lid van IS en werden gestraft voor ongehoorzaamheid of voor militaire tegenvallers tegen onder andere de Peshmarga De rest bestond uit voormalige troepen van Assad en lokale stammen die zich tegen IS hadden verzet< ref> Onderwijs voor meisjes werd verboden Voor jongens zijn er in het door IS gecontroleerde gebied alleen nog religieuze scholen madrassa die het radicale gedachtegoed van de terreurbeweging onderwijzen Video's van diploma-uitreikingen van basisscholen die door IS op sociale media werden gezet tonen jonge kinderen in camouflagekleding en zwarte martelaarsgewaden In Mosul hielden ouders massaal hun kinderen thuis uit protest tegen het door IS opgelegde curriculum IS pretendeert een islamitische staat of kalifaat op te bouwen en tracht als zodanig legitimiteit op te bouwen; in de eerste plaats in het eigen gebied en in de tweede plaats als gebaar richting met name soennieten in het buitenland Zo heeft de staat een sociaal hulpprogramma en liet ambtenaren in het veroverde gebied in functie blijven zolang ze zich naar de wensen van IS schikten Zowel een reguliere als een zedenpolitie zijn in functie en dwingen de door de beweging opgelegde normen af Ook kondigde IS aan een eigen valuta in te willen voeren In Dabiq worden de harde maatregelen inclusief seksslavernij van yezidi-vrouwen gerechtvaardigd en bevinden zich interviews met gevangenen oa westerse gevangenen en een gevangengenomen Jordaanse piloot en jihadgangers geïnterviewd Jonge meisjes van 14 en 15 jaar zijn in het oorlogsgebied terechtgekomen waar IS fatwas heeft uitgegeven die de strijders het recht geeft om geslachtsgemeenschap te hebben met zon kind door voor een nacht in een schijnhuwelijk te treden Onder Syrische vluchtelingen zouden nog jongere meisjes zijn verkocht als seksslaaf aan rijke wahabis en pedofielen Sleutelfiguren IS is voortgekomen uit een coalitie van jihadistische opstandelingen in Irak die samenwerken met het baathistische Leger van de Mannen van de Naqshbandi Orde waarin zich veel oud-Baathisten bevinden Een deel van deze voormalige kaders uit Saddam Hoesseins regime heeft de extremistische leer van IS aanvaard is geradicaliseerd en bekleedt met name in Irak sleutelfuncties Ook in Syrië mogen ambtenaren uit het Assad-regime in functie blijven zolang ze gehoorzamen aan IS Het monsterverbond tussen IS en de Naqshibandi levert IS aan de ene zijde bestuurlijke en militaire ervaring en verschaft de ex-Ba'athisten van de Naqshibandi een nieuwe machtsbasis Sleutelfiguren binnen IS zijn Abu Bakr al-Baghdadi werkelijke naam Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai de leider en zelfbenoemde kalief Sinds hij het kalifaat uitgeroepen heeft laat hij zich aanduiden als kalief Ibrahim Hij vertoont zich zelden in het openbaar Abu Muslim al-Turkmani werkelijke naam Fadel Ahmed Abdullah al-Hiyali een ex-kolonel uit het Iraakse leger ten tijde van Saddam Hoessein Had tot zijn dood eind 2014 de leiding over de Iraakse operaties van IS Abu Ali al-Anbari een ex-generaal uit het Iraakse leger ten tijde van Saddam Hoessein die de leiding heeft over de Syrische operaties van IS Abu Ayman al-Iraqi werkelijke naam Adnan Latif Hamid al-Sweidawi hoofd van de militaire raad de shura van IS Abu Mohammad al-Adnani werkelijke naam Abu Mohammad al-Adnani al-Shami heeft een achtergrond als verzetsstrijder tegen de Amerikaanse invasie in Irak sinds 2003 en heeft de leiding over officiële communicaties van IS Abu Omar al-Shishani of Abu Omar de Tsetsjeen werkelijke naam Tarkhan Tayumurazovich Batirashvili is een belangrijke commandant en heeft waarschijnlijk de IS-troepen aangevoerd in de slag om Kobani Hij was oorspronkelijk een orthodox-christelijke maar ethnisch Tsjetsjeense Georgier met een christelijke vader en moslimmoeder Hij vocht mee in het Georgische leger in de Georgisch-Russische Oorlog in 2008 en bekeerde zich vrij snel daarna tot de islam waarop hij een radicale levenshouding aannam en zich bij jihadistische groeperingen aansloot Hij is zeer herkenbaar omdat hij zijn gezicht niet maskert en een lange rode baard heeft Overigens worden de meeste niet-Arabische jihadisten binnen IS niet hoog aangeslagen Jihadi John werkelijke naam Mohammed Emwazi geboren als Muhammad Jassim Abdulkarim Olayan al-Dhafiri is een Engelse in Koeweit geboren moslim van Iraakse afkomst Hij heeft voor de camera verscheidene gijzelaars onthoofd en politieke leiders en landen bedreigd Hij staat zodanig bekend als beul van de IS Ook bewaakte hij gijzelaars met 3 andere Engelse moslims De gevangenen herkenden hun accent en dit leverde hen de bijnaam de Beatles op Emwazi die duidelijk de belangrijkste van het groepje was werd John genoemd naar John Lennon De media veranderden dit in Jihadi John Aqsa Mahmood een vrouwelijke jihadiste uit Glasgow die naar de IS trok er trouwde en nu voor de IS propaganda maakt< ref> Middelen IS is met een geschat vermogen van meer dan 2 miljard dollar de rijkste terreurbeweging in de wereld Dit vermogen maakt het succes van de organisatie mogelijk Hoewel donaties aanvankelijk de belangrijkste inkomstenbron vormden trekt IS inmiddels voornamelijk inkomsten uit criminele activiteiten in en het te gelde maken van economische hulpbronnen in het bezette gebied IS heeft inkomsten uit de handel in aardolie IS probeert oliebronnen te veroveren en te behouden In de regio bestaat reeds een netwerk van illegale oliehandel en geïmproviseerde raffinaderijen daterend uit de tijd van Saddam Hoessein toen aanvankelijk de Koerden en later de onder embargo staande Iraakse regering geld verdiende aan de oliesmokkel Koerdische en Syrische handelaren fungeren als tussenpersonen In 2003 werden vele kostbaarheden uit het Nationaal Museum van Irak in Bagdad gestolen Sindsdien worden er in Irak en Syrië heel veel antieke voorwerpen gestolen wat zeer ten koste gaat van het materieel erfgoed van het gebied Ook voor IS is de verkoop van gestolen kunst een bron van inkomsten Kunstroof is in het gebied een groot probleem Deze vindt veelvuldig plaats doordat tal van archeologische vindplaatsen worden leeggeroofd< ref> IS wordt ook gesteund door individuele donaties uit Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten Donaties vormen met 50 miljoen dollar op jaarbasis met 2% maar een klein deel van de inkomsten Op kleinere schaal heeft IS inkomsten uit de plundering van banken diefstal van staatseigendom afpersing van winkeliers belasting van christenen en het heffen van tol Dit levert IS gezamenlijk op jaarbasis met 360 miljoen dollar 12% op 120 miljoen dollar of 4% wordt op jaarbasis verdiend met het kidnappen van belangrijke personen om losgeld te innen Met de cementindustrie wordt 292 miljoen dollar of 10% van de jaarlijkse inkomsten verdiend met de verkoop van fosfaten 300 miljoen dollar 10% en van voedingsmiddelen 200 miljoen dollar 7% IS betaalt strijders een salaris variërend van 400 tot 600 dollar per persoon per maand Strijders krijgen vaak huizen en auto's toegewezen die vluchtelingen hebben achtergelaten of die zijn geconfisqueerd Ook ontvangen burgerlijk ambtenaren die onder Assad dienden en het IS-kalifaat zijn blijven dienen in veel gevallen nog salaris van dezelfde regering al moeten ze daarvoor wel naar de door de regering beheerste gebieden om hun geld te halen Steun Deze groepen hebben steun voor IS verklaard ofwel volledig of gedeeltelijk Boko Haram< ref> Bangsamoro Islamitische Vrijheidsstrijders< ref> Jemaah Islamiyah< ref> Ansar al-Sharia Tunisië Ansar al-Sharia Libië< ref> Mujahideen Shura Council in the Environs of Jerusalem< ref> Islamitische Beweging van Oezbekistan< ref> Jamaah Ansharut Tauhid Saoedi-Arabië Hoewel Saoedi-Arabië zelf ontkent dat ze IS steunen zeggen onder meer de Iraakse premier Nouri al-Maliki NBC de BBC en The New York Times dat Saoedi-Arabië IS financiert< ref> Turkije Turkije wordt ervan beschuldigd IS te steunen vooral door de Syrische Koerden Volgens journalist Patrick Cockburn zijn er sterke aanwijzingen voor een zekere mate van samenwerking tussen de Turkse inlichtingendiensten en IS hoewel de precieze aard van de relatie troebel zou zijn In Turkije zelf veroorzaakt IS toenemende politieke polarisatie tussen secularisten en islamisten< ref> Jacques Kloes Heemskerk 5 maart 1948 – Wijk aan Zee 2 april 2015 was een Nederlands zanger Als zoon van een cafébaas kwam hij via de jukebox in aanraking met de muziek Hij speelde bij Rocking Friends Black Ventures en Baby Rockers totdat in 1968 in Zaandam de band Take Five werd opgericht In 1970 werd de naam veranderd in Dizzy Man's Band Aanvankelijk speelde die band muziek die door de blazerssectie overeenkwam met de stijl van Chicago en Blood Sweat & Tears Mede door het rauwe geluid van Kloes Nadat de eerste single Tell Me Is Allright flopte besloot de band een gemakkelijker in het gehoor liggend repertoire te kiezen Heel geraffineerd werd Creedence Clearwater Revivals Down On The Corner omgetoverd tot Tickatoo Op 11 juli 1970 kwam het binnen in de Top 40 waarmee een doorbraak een feit was Kloes zou uiteindelijk 17 hitnoteringen met de Dizzy Man’s Band op zijn naam zetten waarvan de bekendste hits The Show The Opera Rio en Matter of Facts zijn Mony the phoney is een minder bekend lied van hen Toen enkele groepsleden een progressiever geluid wilden ontstonden er diverse meningsverschillen Dit had tot gevolg dat Kloes in 1978 uit de band stapte om een solocarrière te beginnen Met zijn vertrek was het min of meer afgelopen met de Dizzy Man's Band Hij scoorde in 1979 een hitje met het samen met Patricia Paay gezongen nummer You Make It Allright In 1980 maakte hij nog de singles Dont Break My Heart en Geronimos Cadillac echter zonder succes In 1992 stond hij nog twee keer in de hitlijsten met de bescheiden hits Once Or Twice en een Nederlandstalig nummer Fantastische vrouw Daarna stopte hij met muziek en begon een kroeg In 1996 verving Kloes de zanger Marcel Wessel bij het duo The Showbusters Samen met Johan Bouquet vormde hij The Showbusters en zij traden op met enkele oud-collegas van Dizzy Mans Band Een week voor zijn dood trad hij nog op Op 30 maart stond hij nog een journalist van het AD te woord< ref> In de ochtend van 2 april 2015 vond de politie Kloes dood naast zijn bed< ref> Kloes werd 67 jaar oud De Jedi zijn een fictieve ridderorde uit de populaire filmsaga Star Wars Ze zijn een mix van magische ridders religieuze leiders monniken en filosofen Ze zijn de bewakers van vrede en gerechtigheid in de Galactische Republiek Ze dienen deze Republiek en de Galactische Senaat Achtergrond De Jedi Orde is in de Star Wars verhalen al duizenden jaren oud Hun oorsprong ligt in het jaar 20000 BBY De Jedi zijn vermoedelijk gelijktijdig opgericht met de Galactische Republiek De originele Jedi Orde die bestond tot aan Revenge of the SithFilm 3 staat bekend als de oude Jedi Orde In die tijd dienden de Jedi als ordehandhavers in dienst van de Senaat Jedi werden al op zeer jonge leeftijd gerekruteerd waarna ze hun hele leven aan de orde zouden wijden Slechts een paar keer is het voorgekomen dat een Jedi uit zichzelf de orde verliet waaronder 20 Jedimeesters Deze 20 staan bekend als de "Lost Twenty" Graaf Dooku is een van hen De oude Jedi Orde werd vrijwel geheel uitgeroeid door de Sith maar na de val van het Galactische Keizerrijk begon Luke Skywalker met het heropbouwen van de Orde Zijn Jedi Orde verschilde wel wat van de oude vooral daar Luke nauwelijks nog informatie kon vinden over de oude Orde Darth Sidious had dit allemaal laten vernietigen Zo brak Luke met de traditie om alleen zeer jonge kinderen te rekruteren als nieuwe leden en om elke meester maar 1 leerling te laten hebben Ook stond hij toe dat Jedi persoonlijke bezittingen hadden iets wat in de oude Orde taboe was Wapens Lichtzwaard Jedi dragen als wapen een zogenaamd "lichtzwaard" Het zelf vervaardigen van een lichtzwaard door een Jedi-leerling een "apprentice" geldt als indicatie dat de opleiding vrijwel afgerond is Daarmee is het lichtzwaard veel meer dan alleen maar een technisch hulpmiddel Het lichtzwaard van een Jedi is in principe uniek en strikt persoonlijk en wellicht het enige eigendom van een Jedi Het bekendste onderdeel van een lichtzwaard is een kristal dat de energie afkomstig uit in het gevest aangebrachte krachtbronnen bundelt tot een lichtgevend 1 tot 150 meter lang lemmet In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht is het lemmet geen laser Diverse eigenschappen van het lichtzwaard spreken dat tegen; zo gaan lichtzwaarden niet door elkaar heen wanneer zij elkaar kruisen Met licht ongeacht de intensiteit ervan is dat niet te bereiken Bovendien heeft het lemmet een duidelijk begrensde lengte wat met een lichtstraal ook niet te bereiken is De Kracht De Jedi zijn getraind in het gebruik van de Kracht een mysterieuze energie die alles in het universum met elkaar verbindt De Jedi gebruiken deze kracht ter verdediging en als hulpmiddel in gevechten De Kracht is een Jedi's belangrijkste bondgenoot Kleding Jedi dragen sobere kledij bestaande uit een typische bruine pij met capuchon en als onderkleding een meestal elastisch zittend sober kostuum Jedi doen dit om aan te geven dat zij begaan zijn met de armen Opleiding De training om Jedi te worden kan volgens de Jedi-Meesters niet vroeg genoeg beginnen dit om emotionele afhankelijkheid te voorkomen De jongste leerlingen worden in een groep getraind door een van de meesters Een voorbeeld is Meester Yoda in Episode II Deze instructieperiode gaat door tot de leerling een jaar of 10 is Na de eerste jaren van instructie krijgt de leerling een persoonlijke meester en dit wordt voor de komende periode in de Jeditraining naast de Jedi-Raad de belangrijkste persoon in het leven van de leerling Tijdens deze training heeft de leerling de titel van Padawan Aan het eind van deze jaren lange training meestal als de leerling zo rond de 21 is wordt hij of zij door de Jedi-Raad getest en als de leerling deze testen doorstaat krijgt die de titel Jedi-Ridder Jedi Knight De Jedi is vanaf dat moment niet meer afhankelijk van een Meester Een Jedi-Ridder is met goedkeuring van de Jedi-Raad zelf ook in staat een leerling te trainen zoals Obi-Wan Kenobi in Episode II Zodra een Jediridder goedkeuring heeft van de raad om een leerling aan te nemen moet hij zijn leerling opleiden tot een Jedi-Ridder en dan krijgt hij de titel Jedi-Meester Jedi Master Met de titel Jedi-Meester kan deze ooit de kans krijgen lid te worden van de Jedi-Raad Hoewel de Jedi zich verspreiden over het hele universum wordt de training van leerlingen geoefend in de reusachtige Jedi Tempel die zich bevindt op de centrale planeet in het universum de stad-planeet Coruscant Tegenover de Jedi staan de Sith de grootste vijanden van de Jedi Ooit waren ook zij Jedi maar omdat deze Jedi verboden dingen deden zoals de Duistere Kant bestuderen werden zij verbannen door de Jedi Orde De titel Sith staat voor een soort elite groep aanhangers van de Donkere Kant Dark Side die hun eigen codes en hun eigen rituelen hebben Een Jedi die naar de Duistere Kant overstapt is niet meteen een Sith Lord Om Sith leerling te worden moet men zichzelf volledig toewijden aan de rituelen en code van de Sith In de tijd van Darth Sidious mag een Sith-Meester ook maar een leerling trainen Het is de Rule of Two die door de Sith-Lord Darth Bane is ingesteld De Jedi hebben een code die ze als Jedi moeten volgen namelijk Er is geen emotie; er is vrede Er is geen onwetendheid; er is kennis Er is geen passie; er is sereniteit Er is geen dood; er is de Kracht Rangen De Jedi kennen de volgende rangen Jedi Student Jeugdling Initiate een onofficiële titel voor Jedi in opleiding Jonge Jedi krijgen gezamenlijke training in de basistechnieken van de Jedi tot ongeveer hun 10e levensjaar Als ze daarna niet worden uitgekozen door een Jedi-Meester als hun Padawan worden ze verder opgeleid voor een andere taak binnen het Jedicorps Padawan een naam gegeven aan een Jedi in opleiding die persoonlijk getraind wordt door een Jedi-Meester Niet alle jonge Jedi worden door een Jedi-Meester uitgekozen om hun leerling te worden Elke Jedi mag slechts 1 Padawan tegelijk trainen Jedi-Ridder een afgestudeerde Jedi Dit is de meest voorkomende rang onder de Jedi Om van Padawan te promoveren naar Jedi-Ridder moet een Padawan een speciale test Jedi Trial afleggen of iets uitzonderlijks doen zo werd Obi-Wan Kenobi een Jedi-Ridder nadat hij de Sith-Lord Darth Maul had verslagen Jedi-Meester Een Jedi-Ridder wordt een Jedi-Meester na minimaal een Padawan succesvol te hebben opgeleid Jedi-Meesters zijn sterkere en meer ervaren Jedi dan Jedi-Ridders Jediraadslid de Jediraad wordt gevormd door enkele van de meest wijze en ervaren Jedi-Meesters en soms een paar Jedi-Ridders Jedi Grootmeester Supreme Master High Master alleen de allersterkste en de meest wijze Jedi krijgen deze titel Luke Skywalker kreeg deze titel na het vormen van de nieuwe Jedi Orde daar hij de laatste Jedi was die was getraind door Yoda en Obi-Wan Kenobi Yoda was de meest bekende Grootmeester Consular en Guardian De Jedi konden naar gelang van hun bezigheden en ideeën opgedeeld worden in twee groepen de Guardians en de Consulars Jedi Consular Een Consular was een Jedi die zich richtte op diplomatiek Ze leerden om de Force te combineren met diplomatiek redenatie en filosofie Jedi Guardian Een Guardian was een Jedi die zich richtte op het gevecht Hij of zij hield zich bezig met training in de gevechtskunsten en strijdtechnieken in het algemeen zonder echter de focus op diplomatiek en filosofie kwijt te raken Jedi Sentinel In vroegere tijden bestond ook nog de Sentinel die de eigenschappen van zowel Consulars als Guardians balanceerde Ook hadden zij een uitzonderlijk talent voor zichzelf te laten verdwijnen in de massa en hadden zij vaak speciale talenten zoals het beheersen van vaardigheden zoals Het openen van gesloten deuren een sterke connectie met computersystemen en bijvoorbeeld de kracht om gewonden te genezen Bekende Jedi De bekendste Jedi uit het Star Wars universum zijn Luke Skywalker Mark Hamill Yoda Frank Oz Groot-Meester van de Jedi Orde Obi-Wan Kenobi In Episodes I III Ewan McGregor Episodes IV VI Alec Guinness Anakin Skywalker In Episode I Jake Lloyd Episodes II III Hayden Christensen later bekend als Darth Vader In Episode VI Sabastian Shaw Mace Windu Samuel L Jackson Qui-Gon Jinn Liam Neeson Shaak Ti Yaddle"The one below" Plo Koon Ki-Adi-Mundi Silas Carson Aayla Secura Amy Ellen Saesee Tiin Kit Fisto Luminara Unduli Barriss Offee Agen Kolar Stass Allie Even Piell Adi Gallia Oppo Rancisis Depa Billaba Yarael Poof Eeth Koth Coleman Kcaj Coleman Trebor Jocasta Nu Cin Drallig Whie Nahdar Vebb Pablo-Jill Roron Corobb Ashoka Tano Anakin Skywalkers eerste en waarschijnlijk laatste padawan Belangrijke begrippen Jedi-Archieven Jedi-Bibliotheek allerlei data en holocronnen zijn hierin opgeslagen Jedi-Raad 12-koppige raad met Jedi-Meesters Jedi-Tempel thuis van de Jedi op Coruscant Jedi-Gewaad verschillende bruine monnikachtige gewaden Jedi in volkstellingen Hoewel Jedi fictieve personen zijn zijn er ook mensen in de echte wereld die zichzelf "Jedi" noemen Bij de volkstellingen in een aantal Angelsaksische landen werd door een aanzienlijk aantal inwoners Jedi als religie ingevuld In 2001 verklaarden meer dan 70000 mensen in Australië zich Jedi terwijl 53000 zich als Jedi meldden in Nieuw-Zeeland en 20000 in Canada Nieuw-Zeeland heeft het hoogste percentage "Jedi" in haar bevolking 13% In Engeland en Wales beweerden 390000 mensen 07% dat zij Jedi zijn Hiermee werden Sikhs Joden en Boeddhisten voorbijgestreefd en werd "Jedi" hiermee de vierde religie in het land Referenties Een kalifaat Arabisch خلافة khilāfa Turks Hilafet is een staat die geregeerd wordt door een kalief dat wil zeggen een opvolger van de islamitische profeet Mohammed Met de benaming kalifaat derhalve te vertalen als "opvolgerschap" eist een staat zodoende rechtstreeks de politieke erfenis van Mohammed op en staat daarmee in rang boven een sultanaat en een emiraat Vrijwel altijd beweert de heersende dynastie van een kalifaat dan ook af te stammen van Mohammed in het bijzonder van zijn dochter Fatima Zahra Ook symboliseert een kalifaat de eenheid van de Oemma al is dit sinds de val van Damascus in 750 al niet meer feitelijk het geval geweest Indeling In de geschiedschrijving wordt onderscheid gemaakt tussen de zogeheten hoofdkalifaten die rechtmatige opvolgers zouden zijn en de tegenkalifaten die onrechtmatig tegen een hoofdkalifaat in opstand zouden zijn gekomen Deze indeling is arbitrair omdat zij in grote mate afhankelijk is van de – mogelijk subjectief gedreven – geschiedschrijver maar over het algemeen is deze als volgt Hoofdkalifaten 632-661 Rashidun-kalifaat 661-750 Omajjaden-kalifaat ook Kalifaat van Damascus 750-1258 Abbasiden-kalifaat ook kalifaat Bagdad 1250-1517 het "Schaduwkalifaat" van het Mamelukken-sultanaat Caïro soms meegerekend 1517-1924 Ottomanen-kalifaat van het Ottomaanse Rijk Tegenkalifaten 909–1171 Fatimiden-kalifaat ook Isma'ilieten-kalifaat 929–1031 kalifaat Córdoba Omajjaden van Andalusië 1121–1269 Almohaden-kalifaat 1809–1903 kalifaat Sokoto zelden meegerekend Einde en herstelpogingen De Turkse Nationale Vergadering schafte op 3 maart 1924 het kalifaat af op instigatie van de seculiere Mustafa Kemal Atatürk in het kader van diens hervormingen die op modernisering en scheiding van kerk en staat in de nieuwe Turkse republiek waren gericht Dit heeft veel moslims teleurgesteld en met de opkomst van religieus fundamentalisme vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw zijn er door islamisten verscheidene pogingen gedaan om weer een kalifaat op te richten dan wel het oude kalifaat in ere te herstellen zoals Al Qaida en Kalifaatstaat 2014 In de zomer van 2014 werd op drie verschillende plekken in de wereld een kalifaat uitgeroepen Het is onduidelijk wat de legitimiteit en de onderlinge verhouding is tussen de drie Islamitische Staat Ar-Raqqah Irak en Syrië De Iraaks-Syrische soennitische rebellengroep Islamitische Staat in Irak en de Levant IS die ontstond tijdens de Syrische burgeroorlog 2011–heden en in juni 2014 een offensief in Noord-Irak begon proclameerde op 29 juni 2014 een kalifaat onder de naam "Islamitische Staat" met hun leider Abu Bakr al-Baghdadi als kalief De Islamitische Staat met Ar-Raqqah als hoofdstad claimt een territorium van het Iraakse gouvernement Diyala tot en met het Syrische gouvernement Aleppo Dit gebeurde tijdens een offensief van het Iraakse regeringsleger om de groepering uit Tikrit te verdrijven Boko Haram Gwoza Nigeria In navolging van IS riep Abubakar Shekau van de Nigeriaanse terroristische rebellengroepering Boko Haram op 24 augustus 2014 het kalifaat uit in de stad Gwoza in de noordoostelijke staat Borno Het was niet duidelijk of Boko Haram daarmee een tegenkalifaat had uitgeroepen voor zover bekend heeft Shekau zich niet als kalief opgeworpen; bovendien zou Shekau volgens het Nigeriaanse leger al in 2013 zijn gedood en zijn dubbelganger Mohammed Bashir in september 2014 hetgeen echter wordt betwijfeld< ref> Ansar al-Sharia Derna Libië Op 23 augustus 2014 werd Ansar al-Sharia-leider Abu Sufian bin Qumu uitgeroepen tot kalief in het Oost-Libische stadje Derna dat al maandenlang een islamistenbolwerk was In oktober 2014 sloten verschillende islamistenfacties in Derna zich aaneen en zwoeren trouw aan Abu Bakr al-Baghdadi waarmee de stad onderdeel werd van het IS-kalifaat< ref> De Karelsuniversiteit Praag Tsjechisch Univerzita Karlova v Praze is een universiteit in Praag Tsjechië Het is een van de oudste universiteiten van Europa en van de wereld De universiteit werd in 1348 opgericht door keizer Karel IV De eerste studierichtingen waren theologie medicijnen rechten en kunst Tegenwoordig kent de universiteit 17 faculteiten waarvan er twee in Hradec Králové en een in Plzen Het hoofdgebouw is gevestigd in de Oude Stad van Praag in het district Praag 1 Geschiedenis Middeleeuwen 1347-1418 De oprichting van de Karelsuniversiteit kwam in drie stappen tot stand Met een bull van Paus Clemens IV werd op 26 januari 1347 de oprichting bekrachtigd naar voorbeeld van de Universiteit van Parijs Op 7 april 1348 kende Karel IV koning van Bohemen met een Gouden Bull de universiteit haar privileges en immuniteit voor de kerkelijke macht toe< ref> Er waren vier faculteiten letteren theologie rechten en geneeskunde De Karelsuniversiteit destijds Universiteit Praag werd onderdeel van een netwerk van universiteiten in Europa In de beginjaren was het de enige universiteit in Centraal Europa Hierdoor kreeg de universiteit al snel een internationaal karakter en trok studenten aan uit de regios van het tegenwoordige Polen Duitsland Hongarije en Scandinavië Zowel docenten als studenten werden naar voorbeeld van de Universiteit van Parijs ingedeeld op basis van afkomst De vier naties' binnen de Karelsuniversiteit waren Tsjechisch Beiers Pools en Saksisch Slechts 16 tot 20% van de studenten was van Tsjechische afkomst< ref> De eerste colleges vonden plaats in verschillende kloosters en de kathedraal In 1366 werd het eerste universiteitsgebouw geopend het Carolinum Tegenwoordig is dit het hart van de Karelsuniversiteit waar voornamelijk vergaderingen conferenties en promoties plaatsvinden De verschillende nationaliteiten binnen de universiteit leidden tot een conflict door het Decreet van Kutná Hora in 1409 Koning Wenceslas IV bepaalde dat de Boheemse regio drie van de vier stemmen in het universiteitsbestuur kreeg De andere drie regio's moesten het gezamenlijk met één stem doen voornamelijk om het opkomende Germanisme tegen te gaan Het Decreet van Kutná Hora leidde ertoe dat de Universiteit Praag veranderde in een regionaal onderwijsinstituut Van de 200 doctors en magisters 500 bachelors en 30000 studenten verlieten er tussen de 5000 en 20000 de onderwijsinstelling hetgeen leidde tot de oprichting van de Universiteit Leipzig in 1409< ref> Jan Hus werd in 1409 gekozen tot nieuwe rector van een grotendeels Boheems instituut Hus vergaarde veel aandacht doordat hij niet in het Latijn publiceerde maar in het Tsjechisch Als docent droeg hij sterk bij aan het regionale karakter van de universiteit Ook oefende hij veel invloed uit op de ontwikkeling van het Tsjechisch alfabet Hus werd in 1409 geëxcommuniceerd door aartsbisschop Zbynek van Praag In 1412 sprak Paus Johannes XXIII het Grote Anathema tegen hem uit waarmee iedere burger werd opgeroepen om Hus te mijden Binnen een aantal jaren was het aanzien van de universiteit flink gekelderd In 1419 waren nog acht of negen hoogleraren en een handjevol studenten over In dat jaar werden de juridische en theologische faculteiten gesloten Protestanten en jezuïeten 1419-1653 Door de etnische conflicten bleef de universiteit lange tijd bestaan uit slechts een faculteit die verboden was voor katholieken Tussen 1417 en 1430 werden er geen diploma's uitgereikt Halverwege de 16e eeuw kwamen er vanuit Habsburg een katholieke orde de Jezuïeten die voor nieuwe invloeden in Praag zorgde Zij richtten een nieuwe academie op het Clementium met een faculteit voor de kunsten en een voor de theologie Katholieken waren op deze academie wel welkom terwijl de oude universiteit het Carolinum nog steeds alleen bestemd was voor Bohemen Het Clementium kreeg in 1616 de status van universiteit Het Carolinum richtte in deze tijd twee belangrijke ontbrekende faculteiten op rechten en wiskunde Daarnaast moesten alle katholieke studenten het Carolinum verlaten De herkatholisering tijdens de Dertigjarige Oorlog leidde ertoe dat Praag verdedigd moest worden door studenten van zowel het Carolinum als het Clementium Het verlies van de Slag op de Witte Berg in 1620 leidde ertoe dat de nieuwe koning in Bohemen Ferdinand II alle hussieten en niet-katholieken uit de stad verdreef Tot aan de Eerste Wereldoorlog zou de hussitische beweging en Tsjechische identiteit gedomineerd worden door katholieke en Duitse invloeden Het Carolinum werd vanzelfsprekend ook katholiek gemaakt In 1621 werden 27 protestantse studenten en docenten geëxecuteerd waaronder de toenmalige rector Jan Jesenius Karel-Ferdinand Universiteit 1654-1882 Op 23 februari 1654 voegde koning Ferdinand III het Carolinum en Clementium samen tot een nieuwe universiteit de Karel-Ferdinand Universiteit Tsjechisch Univerzita Karlo-Ferdinandova De vier faculteiten van de voormalige twee universiteiten werden hierin ondergebracht In de 18e eeuw werden er wederom hervormingen doorgevoerd Het inmiddels vervallen Carolinum werd in 1718 gerenoveerd en in stijl van de Habsburgse monarchie gezet In 1752 en 1754 ontnam de Habsburgse monarchie de universiteit vele van haar soevereine rechten Ondanks dat waren er ook invloeden vanuit de Verlichting die steeds meer de boventoon gingen voeren Tegen het einde van de 18e eeuw werden weer protestantse en joodse studenten toegelaten Koning Leopold II stemde bij rechterlijk besluit in met de komst van een Tsjechische leerstoel in 1791 Het Latijn had inmiddels plaatsgemaakt voor de Duitse taal maar met de komst van de Tsjechische leerstoel werd ook weer gestreden om het Tsjechisch als voertaal te adopteren De meerderheid van de docenten ongeveer 90% was nog steeds van Duitse komaf In 1864 werd het Duitse voorstel om de universiteit op te splitsen door de Tsjechen afgewezen De etnische verschillen waren echter dermate groot dat in 1882 de universiteit alsnog werd opgesplitst Tsjechische en Duitse universiteit De Karel-Ferdinand Universiteit werd verdeeld in twee onafhankelijke universiteiten de Duitse Karel-Ferdinand en Tsjechische Karelsuniversiteit Hoewel beide universiteiten autonome rechten hadden bleef het Carolinum en de bibliotheek toebehoren aan beiden Op enkele andere faciliteiten na werd de rest verdeeld Dit was een ingewikkeld proces De Tsjechen waren van mening dat de fifty fifty verdeling niet goed is omdat 70% van de studenten Tsjechisch is Door de spanningen was er slecht contact tussen Duitse en Tsjechische professoren Er was een brede uitwisseling van professoren met het buitenland maar niet zelden raakten deze teleurgesteld over alle etnische kwesties Albert Einstein die in 1911 naar Praag kwam en in 1912 weer vertrok is hier een voorbeeld van< ref> Een van de punten waar de Duitsers en de Tsjechen het niet over eens waren ging over de symbolen en insignes van de universiteit De Tsjechen claimden dat de originele insignes van de in 1348 opgerichte universiteit aan hun toebehoorden In de zogenaamde Lex Mareš uit 1921 vernoemd naar professor en initiator František Mareš werd geclaimd dat de Tsjechische universiteit de enige opvolger is van de oorspronkelijke universiteit De naam Ferdinand werd daarin niet genoemd waarmee de nieuwe universiteit voortaan Karelsuniversiteit heette De Duitse universiteit overwoog toen al om te vertrekken naar Liberec Het duurde echter nog tot 1934 voordat de Duitse universiteit de insignes aan de Tsjechen moest overhandigen Tweede Wereldoorlog In 1938 kwamen de Duitsers het Sudetenland in het toenmalige Tsjechoslowakije binnen In dit gebied woonden al voornamelijk Duitsers De Duitse universiteit werd onderdeel van de Universiteit van Berlijn Dit leidde tot protesten van de Tsjechen tegen het Duitse systeem Op 29 oktober 1939 werd hun leider Jan Opletal neergeschoten Zijn begrafenis op 15 november 1939 leidde eveneens tot protesten Als reactie hierop werd de Karelsuniversiteit voor drie jaar gesloten en werden duizenden studenten afgevoerd naar concentratiekampen Veel studenten gingen destijds naar andere universiteiten onder andere in Groot-Brittannië Daar werden wat faciliteiten voor de Praagse studenten opgericht zodat deze hun studie konden afmaken De meesten van hen hebben hun diploma behaald aan de Oxford University maar werden wel uit naam van de Karelsuniversiteit uitgereikt Ondanks dat de universiteit gesloten was kwamen er door deze constructie wel afgestudeerden vandaan Ontwikkelingen na 1945 Na de Tweede Wereldoorlog verdween de Duitse universiteit en werden alle gebouwen en faciliteiten toegekend aan de Karelsuniversiteit De universiteit was echter wel onderworpen aan het communistische regime maar werd relatief met rust gelaten Er gingen veel stemmen op voor meer democratie maar door invloeden vanuit de DDR Polen en Hongarije bleef het bestel socialistisch In 1968 leidde dit tot nieuwe opstanden tijdens de Praagse Lente waarbij Rusland de stad was binnengevallen Veel hervormingsgezinde studenten moesten weg bij de universiteit Dit kwam tot een hoogtepunt toen student Jan Palach zich uit protest op 16 januari 1969 in brand stak op het Wenceslausplein Velen zouden hierna nog dit voorbeeld volgen In 1989 vond er nog een grote opstand onder studenten plaats tevens om de sluiting van de universiteit in 1939 en de dood van Jan Palach in 1969 te herdenken Na de val van het communisme ontwikkelde de universiteit zich tot een modern instituut met internationaal aanzien Tegenwoordig staat de universiteit al jaren stabiel rond de 250e plaats in de lijst van beste universiteiten ter wereld< ref> Bekende alumni Franz Kafka István Kelen Nikola Tesla Alfred III zu Windisch-Graetz Karel Baxa Externe link Referenties Karel IV Praag 14 mei 1316 aldaar 29 november 1378 was keizer van het Heilige Roomse Rijk van 1346 tot 1378 Karel was de zoon van Jan de Blinde koning van Bohemen en de kleinzoon van Hendrik de toenmalige Roomse keizer Zijn moeder was Elisabeth I van Bohemen de zuster van Wenceslaus de laatste der Přemysliden Bij zijn geboorte kreeg hij de naam Wenceslaus Václav naar de patroon van het Boheemse volk Jan hield echter niet van zijn koninkrijk en ook niet van zijn vrouw Hij ging zelfs zo ver dat hij Elisabeth liet inkerkeren in het klooster van Melník Zijn zoon nam hij mee naar Frankrijk Wenceslaus werd opgevoed in Parijs en kreeg bij zijn vormsel de naam Karel Hij huwde daar ook met de jonge Blanca van Valois de halfzuster van de Franse koning In 1333 werd hij door zijn vader belast met het bestuur van Bohemen en Moravië Zijn vader gesteund door paus Clemens VI en de Franse koning Filips VI wist nog net voor zijn dood te bewerken dat Karel in 1346 werd gekozen tot Duits koning Bij het overlijden van zijn vader werd hij ook de volgende graaf van Luxemburg In 1355 werd hij gekozen tot koning van Italië en enkele maanden later tot Duits keizer Na zijn kroning in 1355 door de paus mocht hij zich pas echt Rooms keizer noemen Toch was hij daarvoor ook al keizer omdat onder zijn voorganger Lodewijk de Beier bepaald was dat een door de keurvorsten verkozen kandidaat al vóór zijn kroning door de paus rechtmatig koning van het Duitse Rijk was Karel was tevens koning van Bohemen In 1353 deed hij afstand van de titel graaf van Luxemburg ten gunste van zijn halfbroer Wenceslaus die hij het jaar daarop tot hertog verhief In 1356 vaardigde hij de beroemde Gouden Bul uit die de wijze van verkiezing van de keizer van het Heilige Roomse Rijk door de zeven Duitse keurvorsten vastlegde Vanaf 1365 was hij bovendien koning van Bourgondië Karel IV huwde vier keer Blanca van Valois 1316-1348 dochter van hertog Karel van Valois Margaretha van Luxemburg 1335-1349 huwde in 1338 met koning Lodewijk I van Hongarije Catharina van Bohemen 1342-1395 huwde in 1357 met aartshertog Rudolf IV van Oostenrijk Anna van de Palts 1329-1353 dochter van paltsgraaf Rudolf II van de Palts Wenceslaus 1350-1351 Anna van Silezië 1339-1362 dochter van hertog Hendrik II van Schweidnitz-Jauer Elisabeth van Bohemen 1358-1373 huwde in 1366 met Albrecht III van Oostenrijk 1348-1395 Wenceslaus 1361-1419 Elisabeth van Pommeren 1348-1393 dochter van hertog Boguslaw V van Pommeren Anna van Bohemen 1366-1394 huwde in 1382 met koning Richard II van Engeland 1367-1400 Sigismund 1368-1437 hertog Jan van Gorizia 1370-1396 Karel 1372-1373 Margaretha 1373-1410 huwde in 1381 met burggraaf Jan van Nürnberg 1369-1420 Hendrik 1377–1378 Karel IV bekommerde zich voornamelijk om de uitbreiding en de welvaart van zijn erflanden Door zijn eigen vier huwelijken en door die van zijn kinderen verstevigde hij de macht in die landen Hij bevorderde in Bohemen en Moravië de Franse en Duitse cultuur en stichtte in 1348 de Universiteit van Praag De oude burcht Hradcany uit de negende eeuw liet hij geheel verbouwen Hij gaf de opdracht om de St Vituskathedraal verder op te bouwen liet de Wenceslaskroon smeden en liet Praag aanzienlijk vergroten door de aanleg van de huidige Nieuwe Stad Ook bouwde hij de Karelsbrug en vele andere bouwwerken Karel IV die een autobiografie schreef stierf in 1378 Voorouders Externe link Kenia of Kenya officieel de Republiek Kenia of de Republiek Kenya is een staat in Oost-Afrika Het land grenst in het noorden aan Ethiopië in het oosten aan Somalië in het zuidoosten aan de Indische Oceaan in het zuiden aan Tanzania in het zuidwesten aan het Victoriameer in het westen aan Oeganda en in het noordwesten aan Zuid-Soedan Geschiedenis Prehistorie en vreemde overheersingen Uit fossielen die in Oost-Afrika zijn gevonden kan worden opgemaakt dat hier rond twee miljoen jaar geleden al mensachtigen rondliepen Uit recente vondsten bij het Turkanameer blijkt dat mensachtigen als Homo habilis en Homo erectus vanaf respectievelijk ongeveer 25 miljoen jaar en 18 miljoen jaar geleden in Kenia hebben geleefd Meer dan 2000 jaar geleden verschijnt de Urewe-cultuur rond het Victoriameer De bewoners kennen ijzersmelttechnieken en leven van landbouw wat veeteelt en ook jacht De moderne geschiedenis van het gebied begint in de 8e eeuw als Arabieren zich aan de oostkust vestigen In 1497 bereikte Vasco da Gama Kenia Portugese handelaren vestigden zich in de 16e eeuw aan de Keniaanse kust tot ze in 1720 weer door de Arabieren werden verdreven In 1885 vestigden de Duitsers een protectoraat dat de bezittingen van de sultan van Zanzibar omvatte In 1888 arriveerde de British East Africa Company in het gebied De Duitsers zagen af van strijd om het gebied en droegen hun bezittingen aan de kust in 1890 over aan de Britten De Britten vormden het Oost-Afrikaanse Protectoraat en zo werd het gebied een Britse kroonkolonie Er werden spoorwegen aangelegd waardoor het binnenland ook beter bereikbaar werd Voor de bouw van de spoorwegen werden veel Indiërs naar Afrika gehaald Ook trokken veel Europeanen naar het gebied waarvan velen een plantage begonnen meestal om koffie te telen Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog dienden veel Kenianen in het Britse leger Dit droeg bij aan een toenemend nationalisme Er ontstond een nationalistische beweging en de roep om onafhankelijkheid werd steeds sterker Van oktober 1952 tot december 1959 was in Kenia de noodtoestand van kracht als gevolg van een opstand tegen het Britse bewind de zogenaamde Mau Mau-opstand In 1957 werden onder Brits gezag vrije verkiezingen gehouden De Kenya African National Union van Jomo Kenyatta won en vormde een regering Onafhankelijke republiek Op 12 december 1963 werd Kenia onafhankelijk Jomo Kenyatta werd president Na zijn dood in 1978 werd hij opgevolgd door Daniel arap Moi die in totaal vier keer werd herkozen Beide regimes kenmerkten zich door veel corruptie en vriendjespolitiek De oppositiebeweging en media werden onderdrukt Onder internationale druk werd arap Moi gedwongen te hervormen Hij schreef nieuwe verkiezingen uit in 2002 Moi was volgens de grondwet niet herkiesbaar maar hij schoof Uhuru Kenyatta zoon van naar voren Deze verloor de verkiezingen echter van oppositieleider Mwai Kibaki die tot president werd gekozen In 2007 stelde Kibaki zich verkiesbaar voor een tweede termijn Na de verkiezingen van 27 december 2007 wees het verkiezingscomité drie dagen later Kibaki als winnaar aan Volgens het verkiezingscomité versloeg hij zijn opponent Raila Odinga met een marge van 232000 stemmen Odinga beschuldigde Kibaki van verkiezingsfraude en op enkele plekken in Kenia brak geweld uit President Kibaki werd hierna meteen beëdigd voor een tweede termijn Het geweld breidde zich hierna verder uit Kibaki en aanhangers van Odinga beschuldigden elkaar onderling van etnische zuiveringen De protesten en de daarmee samenhangende gewelddadigheden bleven tot in februari aanhouden zonder dat een oplossing in zicht leek te komen Er vielen uiteindelijk 1500 doden onder andere in het westen van het land en in de sloppenwijken van Nairobi Ook raakten er als gevolg van de onlusten zo'n 600000 Kenianen ontheemd Een bemiddelingspoging van oud-secretaris-generaal van de Verenigde Naties Kofi Annan werd eind januari ingezet Deze leidde eind februari tot een compromis dat onder meer de vorming van een coalitieregering inhield waarbij Kibaki president bleef en Odinga premier werd Op 13 april 2008 werd deze nieuwe coalitieregering gepresenteerd< ref> Op 4 augustus 2010 werd een referendum gehouden over een nieuwe Keniaanse grondwet die onder meer de macht van de president moet inperken ten gunste van het parlement en regio's en hervormingen op het gebied van landverdeling behelst De bestaande grondwet geeft de president volgens velen te veel macht wat wordt gezien als een erfenis van de alleenheerschappij van Daniel arap Moi president van 1978 tot en met 2002 Zo komen er een senaat en 47 kiesdistricten die elk een eigen bestuur en veel autonomie hebben Het ja-kamp won zoals verwacht met grote meerderheid 67% De opkomst was 71% en het referendum verliep in tegenstelling tot de nasleep van de verkiezingen van eind 2007 vreedzaam De presidentsverkiezingen in maart 2013 ontwikkelden zich in een strijd tussen premier Raila Odinga namens de ODM en Uhuru Kenyatta kandidaat namens de KANU en zoon van Kenia's eerste president Jomo Kenyatta Odinga behaalde 4331 procent van de stemmen tegenover 5007 procent voor Kenyatta Deze uiterst krappe meerderheid werd door Odinga meteen aangevochten maar op 30 maart 2013 legde Odinga zich toch bij de overwinning van zijn tegenstander neer Het Keniaans Hooggerechtshof bepaalde ook dat Kenyatta een geldige overwinning had behaald Op 9 april werd Kenyatta beëdigd als president Tijdens de beëdiging legde hij zijn hand op dezelfde bijbel die zijn vader in 1964 bij diens beëdiging had gebruikt Geografie Kenia heeft een oppervlakte van 582646 km² waarvan ongeveer 13400 km² water is De hoogste berg in Kenia is de Mount Kenya 5199 meter dit is de op één na hoogste berg in Afrika na de Kilimanjaro in Tanzania Het gebied van Mount Kenya is zeer vruchtbaar en daarom worden de lagergelegen gebieden dan ook gebruikt voor landbouw Bestuurlijke indeling Kenia is onderverdeeld in acht provincies mkoa Bevolking Kenia is een land met een grote etno-culturele diversiteit Etnische groepen Kikuyu 22% Luhya 14% Luo 13% Kalenjin 12% Kamba 11% Kisii 6% Meru 6% andere Afrikaanse groepen 15% waaronder de Embu Kuria Masaï Mijikenda Somaliërs Swahili Turkana en de Yaaku en niet Afrikaanse groepen Aziaten Europeanen en Arabieren 1% Talen Kenia is een meertalig land De officiële talen zijn het Engels geïntroduceerd tijdens de Britse koloniale overheersing tussen 1890 en 1964 en het Swahili dat in heel Oost-Afrika als lingua franca fungeert tussen de verschillende volken sinds enkele eeuwen voor de koloniale overheersing Volgens Ethnologue worden er in Kenia totaal 61 talen gesproken< ref> Vrijwel allemaal zijn dit talen die hun oorsprong hebben op het Afrikaanse continent Deze talen kunnen worden onderverdeeld in drie taalfamilies; Bantoetalen die vooral in het midden en zuidoosten van het land worden gesproken Nilotische talen in het westen en Koesjitische talen in het noordoosten Religie Protestant 45% rooms-katholiek 33% moslim 10% inheemse religies 10% en overigen 2% Economie De belangrijkste inkomstenbronnen zijn export van koffie en thee daarnaast toerisme naar nationale parken en wildreservaten De economische groei hapert echter al jaren In het begin van de jaren negentig kromp de economie zelfs waarna de regering in 1993 besloot tot liberalisering Importheffingen en prijscontroles werden afgeschaft De hervormingen werden gesteund door de Wereldbank het IMF en andere donoren en leidde tot een groei van 45 procent over 1995 en 1996 Daarna zakte de groei weer in Binnenlandse conflicten brachten de toeristenindustrie schade toe Primaire sector De meerderheid van de beroepsbevolking werkt in de landbouw toch bedraagt deze sector maar 26% van het bruto nationaal product Kenia voorziet zichzelf volledig van voedsel uitgezonderd graan toch kan het nog zeer veel uitvoeren naar het buitenland Kenia’s belangrijkste landbouwproducten zijn sisal pyrethrum grondstof voor een insectenbestrijdingsmiddel tarwe suiker ananas en katoen Buiten deze zijn er ook de vrij nieuwe sectoren zoals de bloemen- en groenteteelt Er wordt tevens koffie en thee geteeld maar dit is voornamelijk om uit te voeren Een nadeel voor deze sector is de steeds terugkomende lange periodes van droogtes waardoor slechts 13% van het land het hele jaar door effectief gebruikt kan worden Onderwijs Sinds de onafhankelijkheid van Kenia in 1963 is het onderwijssysteem enkele keren hervormd Het huidige systeem stamt uit 1985 en werd geïntroduceerd door president Daniel arap Moi Dit 8-4-4-systeem houdt in dat kinderen 8 jaar basisonderwijs ontvangen waarna ze het Kenya Certificate of Primary Education KCPE krijgen Vervolgens volgen ze vier jaar middelbare school dat het Kenya Certificate of Secondary Education KCSE oplevert Vervolgens kan er een vierjarige universitaire opleiding gevolgd worden Enkele privéscholen houden echter nog steeds vast aan het systeem dat in het Verenigd Koninkrijk gebruikt wordt Van alle kinderen in Kenia volgt zon 85% het basisonderwijs Van alle kinderen die de basisschool succesvol doorlopen gaat 75% door in het voortgezet onderwijs Van alle scholieren die hun KCSE behalen studeert 60% zon 38% van het totaal aantal kinderen verder bijvoorbeeld op ambachtsscholen of publieke of particuliere universiteiten in het land zo'n 950000 Kenianen hebben in het buitenland gestudeerd overwegend in landen als India het Verenigd Koninkrijk Canada de Verenigde Staten Rusland en Oeganda Er zijn 48 universiteiten in Kenia 22 daarvan zijn openbaar en 26 zijn particulier De oudste universiteit van het land is de Universiteit van Nairobi sinds 1970 De openbare universiteiten in Kenia zijn Flora en fauna De fauna en flora in Kenia zijn zeer gevarieerd zo zijn er meer dan 80 wilde zoogdiersoorten en over de duizend verschillende vogels In de vele natuurparken komen veel leeuwen zebra’s giraffes nijlpaarden olifanten en luipaarden voor In de nabijheid van het Victoriameer zijn er veel flamingo’s en neushoorns Klimaat Kenia heeft een tropisch klimaat Dit wordt beïnvloed door de Indische Oceaan en de dichte locatie op de evenaar Daardoor is het praktisch even lang donker als licht en zijn de dagen bijna het hele jaar door even lang Aan de kust is er dag en nacht een constante hoge temperatuur en een hoge luchtvochtigheid Naarmate men verder het binnenland in trekt wordt de lucht droger en de nachten kouder Neerslag Neerslag valt in Kenia in twee periodes van maart tot en met mei en eind oktober tot en met december Meestal valt de neerslag in korte stortbuien of tijdens een storm die duidelijk voorspelbaar is door het snel samentrekken van de wolken Ook kan het in Kenia langdurig regenen In oktober 2011 viel er in een week tijd bijna 1000mm regen Vaak veranderen de niet verharde wegen na een regenbui in modderpoelen De wegen zijn zo slecht dat er veel kuilen worden gevormd dit is slecht voor het werkverkeer dat hinder ondervindt van de kuilen De Keniaanse stad Kericho staat bekend als de plaats op aarde waar het het vaakst hagelt gemiddeld op 132 dagen per jaar Zie ook Monumenten op de Werelderfgoedlijst Lijst van Afrikaanse muzikanten Externe links Bibliografie grotendeels in het Engels samengesteld door Jan Hoorweg Afrika Studiecentrum Leiden Noten |- | |- | |} Onder kunst wordt in het algemeen verstaan het product van creatieve menselijke uitingen onder meer schilderen tekenen fotografie grafiek beeldhouwen moderne media theater muziek en zang dans film bouwkunde of architectuur literatuur en poëzie Definitie van kunst Elke definitie van kunst is cultuurspecifiek en tijdgebonden Van vrijwel elke cultuur zijn voorwerpen bekend die zich onderscheiden van ‘gewone’ objecten doordat er in het algemeen een hogere esthetische waarde aan wordt toegeschreven Dergelijke objecten hebben soms niet-esthetische ceremoniële of religieuze of propagandistische functies en soms niet Ook binnen eenzelfde cultuur kunnen opvattingen over kunst evolueren er ontstaan nieuwe genres en er ontwikkelen zich andere kunstvormen waardoor het idee over de functie en de aard van kunst verandert Traditionele definities van kunst zijn gebaseerd op een bepaalde eigenschap van het kunstwerk op de representatieve expressieve en de formele eigenschappen Er zijn dus representatieve of mimetische definities expressieve definities en formalistische definities die stellen dat kunstwerken worden gekenmerkt door hun figuratieve expressieve en formele eigenschappen Een van de oudste ons overgeleverde beschouwingen over kunst is die van Plato die in de Staat het kunstwerk typeert als mimetisch ‘slechts’ een nabootsing van de werkelijkheid en dus inferieur De 18e-eeuwse verlichtingsfilosoof Immanuel Kant definieert in zijn Kritik der Urteilskraft 1790 een kunstwerk als een soort voorstelling die een doel op zich is maar niettemin de mentale vermogens voor gezellige communicatie bevordert Ook andere invloedrijke filosofen zoals Arthur Schopenhauer en Friedrich Nietzsche hebben zich beziggehouden met kunstbeschouwing zie daarvoor het artikel esthetica Conventionalistische definities kwamen onder druk door de opkomst in de twintigste eeuw van kunstwerken die sterk afweken van alle voorgaande kunstwerken Avant-garde werken zoals de Fontein van Marcel Duchamp een industrieel vervaardigd urinoir dat Duchamp in 1917 onder een pseudoniem signeerde en instuurde voor deelname aan een expositie van de Society of Independent Artists in New York en andere "ready-mades" onttrokken zich aan elke traditionele definitie van kunst Hetzelfde kan gezegd worden van andere conceptuele werken zoals All the things I know but of which I am not at the moment thinking 136 PM; June 15 1969 van Robert Barry en 4" 33 van John Cage Het scepticisme over de mogelijkheid en de waarde van een definitie van kunst leidde sinds de jaren 1950 tot een discussie binnen de esthetiek die nog steeds gaande is Gezien vanuit de maker of de waarnemer Kunst kan bekeken worden vanuit de maker of de waarnemer in impressionistische zin Vanuit de maker gezien drukt het de verbeelding of gevoelens van de kunstenaar uit in een scheppende activiteit Gezien vanuit de waarnemer is kunst een schepping die bij de waarnemer een gevoel of verbeelding oproept met als doel het voortbrengen van een origineel zintuiglijk waarneembare of anderszins voorstelbaar uiting of product met een bepaalde gevoelswaarde of voorstelling Meestal doet kunst een beroep op het menselijk gevoel voor esthetiek maar kan daar soms ook op schokkende wijze afstand van doen Aan de waarnemer biedt kunst de mogelijkheid om te worden meegenomen uit de dagelijkse realiteit naar een door die kunstenaar gecreëerde wereld of anders de mogelijkheid om die dagelijkse realiteit vanuit een ander perspectief te ervaren Kunst als ambacht Een vroege betekenis van het woord kunst is kunde of ambacht Mandenmaken kán bijvoorbeeld een kunst zijn maar ook een ambacht Als de mandenmaker slechts de bedoeling heeft een mand te maken die groot genoeg is om een paar kilo aardappelen te bevatten kan niet gezegd worden dat hij een kunstenaar is Hij is dan wellicht een bekwaam ambachtsman Maar als hij daarnaast aan die mand een zo fraai mogelijke unieke vorm tracht te geven dan is het vrijwel zeker dat men met een kunstenaar te doen heeft en dat zijn manier van vlechten tot de kunsten gerekend kan worden Een ander voorbeeld waarin een ambacht ook als een kunstuiting beschouwd mag worden is de verfijnde kookkunst Het creëren van opzichzelfstaande werken dus geen massaproductie is lang een voorwaarde geweest om iets kunst te noemen Door moderne technieken is dit sinds de jaren 80 minder belangrijk geworden Tegenwoordig kennen we kunst in veel verschillende zelf digitale vormen Foto's films muziek en zelfs bepaalde websites kunnen tegenwoordig kunst genoemd worden Geschiedenis Kunst met de bedoeling en betekenis zoals we die tegenwoordig kennen is pas ontstaan in de periode van de renaissance Voor die tijd werd kunst niet gezien als een individuele expressie maar als een middel om vorm te geven aan religieuze symbolen en vertellingen Kunstenaars zoals beeldhouwers kunstschilders en houtsnijders werden tot het einde van de middeleeuwen gezien als een bijzondere elite onder de ambachtslieden Zij werkten meestal in opdracht van de kerkelijke machthebbers of rijke families en maakten bijvoorbeeld een beeldhouwwerk of plafondschildering Het signeren van een kunstwerk als bevestiging van het individuele kunstenaarschap zoals we dat nu kennen was in die tijd ongebruikelijk De oudste vormen van kunst dateren van 22000 voor Christus en hadden waarschijnlijk een sterk religieuze of symbolische betekenis en werden bijvoorbeeld gebruikt binnen de context van een ritueel Een voorbeeld is de Venus van Willendorf Latere vormen van kunst muziek dans theater en tekenen schilderen werden gemaakt ter ere van een bijzondere gebeurtenis zoals een huwelijk of een troonopvolging Het waardeoordeel van de toeschouwer Eén kenmerk hebben alle kunstwerken gemeen of het nu een schilderij is een theaterstuk of literatuur kunst bezit een bepaald patroon een bepaald ontwerp De kunstenaar heeft het op zorgvuldige wijze gecomponeerd Toch hoeft dat niet altijd zo te lijken Kunst wordt pas kunst op het moment dat het wordt waargenomen; de toeschouwer luisteraar voeler proever etc die de kunst waarneemt kan het mooi of lelijk vinden beide kunnen het doel van de kunstenaar zijn geweest De manier waarop de toeschouwer het kunstwerk ontvangt en welke reactie het uitlokt bij critici noemen we ook de receptie Een kunstenaar getuigt in zijn werk vaak van persoonlijke mening en zijn diepste gevoelens van vreugde verdriet vrees mening of godsvrucht Dat soort kunst spreekt een eigen taal die verstaan kan worden door degene die het kunstwerk ziet of er naar luistert Toch hoeft het niet per se de bedoeling van een kunstwerk te zijn dat de toeschouwer onmiddellijk de persoonlijke expressie begrijpt die de kunstenaar in zijn werk legde Actuele kunst is voor het publiek soms in eerste instantie moeilijk te begrijpen omdat het levensgevoel van de eigen tijd wordt uitgedrukt waarvoor vaak nog geen vergelijkingsmateriaal bestaat Abstractie in de kunst Wie naar beneden kijkt uit een vliegtuig dat kilometers hoog door het luchtruim suist ziet een kleurig patroon van het landschap het lijkt in niets op schilderijen met een direct herkenbare voorstelling bijvoorbeeld een schilderij van een bos Het beeld is door het ongewone standpunt van de toeschouwer veranderd in een abstract patroon Veel moderne kunstenaars schilders beeldhouwers tekenaars fotografen kunstwevers enz hebben zich tot het abstracte patroon gewend Ze zijn afgestapt van de traditionele afbeelding van de werkelijkheid en zoeken hun motieven in de werkelijkheid zoals zij die onder bepaalde omstandigheden zien of zoals zij deze willen gebruiken als aanleiding om hun eigen gevoelens tot uitdrukking te brengen Abstracte kunst is niet gemakkelijker te maken dan traditionele realistische kunst Goede abstracte werken zijn meestal zeer zorgvuldig overwogen en gecomponeerd en veel bekende abstracte schilders hebben jarenlang naar de natuur gewerkt voordat ze zich aan abstracties waagden In Australië maken de Aboriginals al duizenden jaren abstracte kunst Maar de abstracte kunst in de westerse kunstgeschiedenis ontstaat pas aan het begin van de 20e eeuw Belangrijke kunstenaars zoals Cézanne Picasso en Kandinsky hebben bijgedragen aan de abstractie in de schilderkunst De belangrijkste Nederlandse abstracte kunstenaar is Mondriaan Magisch realisme In de abstracte kunst zijn talloze richtingen Sommige kunstenaars werken volgens een methode die we halfabstract of geabstraheerd zouden kunnen noemen In een geabstraheerd schilderij zijn mensen bomen gezichten en voorwerpen nog wel te herkennen maar ze zijn op alle mogelijke manieren vervormd of uit hun verband gerukt magisch realisme Dat abstracte kunst juist in deze tijd is ontstaan is eigenlijk niet zo vreemd Kunstenaars reageren meestal op het karakter en de geest van een bepaalde tijd Onze tijd is een overgangstijd; oude ideeën tuimelen omver en gevestigde overtuigingen worden door allerlei oorzaken aan het wankelen gebracht en dat alles komt op een of andere wijze tot uitdrukking in verscheidene moderne kunstvormen; in de schilderkunst evengoed als in het werk van moderne beeldhouwers en in de composities van hedendaagse componisten en liedjesschrijvers En zelfs toegepaste kunsten zoals het ontwerpen en uitvoeren van meubels en van gebruiksvoorwerpen kunnen zich niet helemaal aan de invloed van de abstracte kunst onttrekken en leveren werk af dat vaak sterk afwijkt van het traditionele Toegepaste kunst De moderne toegepaste kunst architectuur binnenhuisarchitectuur industriële vormgeving fotografie grafische vormgeving en modevormgeving wordt tegenwoordig door tal van factoren beïnvloed Kunstenaars die zich met deze kunstvormen bezighouden besteden bijvoorbeeld bijzonder veel aandacht aan de bruikbaarheid van hun producten Ze streven om een voorbeeld te noemen naar een zeer mooie stoel – maar zorgen er tegelijkertijd voor dat die stoel uiterst gemakkelijk zit en dat de bruikbaarheid ervan niet wordt opgeofferd aan de schoonheid Bovendien houden zij rekening met allerlei ontdekkingen van de moderne wetenschap Sinds ze bijvoorbeeld weten dat blauwe kleuren de meeste mensen een gevoel van kilheid geven en rode en gele kleuren een gevoel van warmte zijn ze in staat voor allerlei omstandigheden een betere kleurcombinatie te ontwerpen Kunstvormen Binnen de kunst zijn verschillende stijlperioden en ook veel verschillende schilderstijlen Zie de Europese kunststromingen Beeldende kunst Schilderkunst en Tekenkunst Al de vroegste mens gebruikte kleuren om in rotswanden afbeeldingen te maken van de wereld om hem heen In later tijden is de teken- en schilderkunst geëvolueerd tot een ontzettend brede kunstvorm met uitingen in vele vormen Van figuratief je ziet wat het is tot abstract je voelt en ervaart wat het zou kunnen zijn Uit de schilderkunst zijn andere kunstvormen ontstaan waartoe bijvoorbeeld de mengvorm van tekening en tekst de strip behoort Veel andere kunstvormen zijn terug te voeren op de schilderkunst borduurwerk is bijvoorbeeld een vorm die in plaats van verf garen neemt Fotografie Grafiek Beeldhouwkunst De beeldhouwkunst omvat een grote verscheidenheid aan kunstuitingen van niet alleen praktische gebruiksvoorwerpen als potten en bekers tot installaties op stadspleinen en langs snelwegen die soms zelfs kunnen bewegen Tussen beeldhouwkunst en schilderkunst is een grote band te zien Ook hier is sprake van figuratieve kunst en abstracte kunst Een groot verschil is dat beeldhouwkunst ook in praktische voorwerpen terug te vinden is hoewel ook schilderkunst afgebeeld wordt op koekblikken en dergelijke en als muurschildering onderdeel van de architectuur kan uitmaken Moderne media Onder moderne media vallen kunstvormen als videokunst audiovisuele installaties digitale media Ook wel multimedia of nieuwe media genoemd Theater Door zijn lichaam en stem in te zetten in het uitbeelden van de wereld om hem heen èn de wereld van de goden maakte de mens al een vroege vorm van theater Tegelijkertijd ontstonden muziek en dans als kunstvormen die vaak samengaan Door de oude Grieken werd het theater tot volwassen kunstvorm gebracht en nadat de Romeinen het van de Grieken overnamen en later lieten doodbloeden ontstonden in de vroege Middeleeuwen weer nieuwe vormen van theater Eerst in de kerk later voor de deur van de kerk en nog later ver van de kerk vandaan Tegenwoordig wordt theater vooral op speciaal daarvoor gemaakte locaties gebracht Ook bij deze kunst wordt verschil gemaakt tussen realistisch en abstract theater Kleinkunst film Muziek Net als theater vindt muziek zijn oorsprong in de riten van primitieve volken Langzaam leerde de mens om van de materialen om zich heen instrumenten te maken die elk een ander geluid voortbrachten Van holle boomstam tot drumstel van rietje tot klarinet Muziek heeft een enorme reikwijdte de klassieke componisten die harmonisch componeerden de trommels van de primitieve volkeren de basdreun van moderne dance de moderne klassieke componisten die atonale werken neerzetten Dans Ook in dans is er de figuratieve en de abstracte vorm Het ontstaan van dans gaat gelijk op met het ontstaan van het theater waarbij je kunt zeggen dat er in de eerste vormen nauwelijks onderscheidt te maken is tussen dans en theater Ook nu gebruiken dans en theater veel dezelfde manieren van opbouw van een werk waarbij tegenwoordig zelfs vaak tekst te horen is in dans Filmkunst De filmkunst of cinematografie is een kunstvorm die niet altijd tot de kunst wordt gerekend omdat het amusement zou zijn en daarom onder de populaire cultuur zou vallen De films die niet alleen zijn gemaakt voor amusement maar die de toeschouwer tot denken aanzetten en meer doen dan alleen vermaken worden wel tot de kunst gerekend Zulke artistieke films worden over het algemeen zelden vertoond in grote bioscopen maar vaker in de wat kleinere filmhuizen Architectuur Architectuur is de kunst en wetenschap van het ontwerpen van de gebouwde omgeving inclusief landschappen steden gebouwen en interieurs Soms wordt architectuur ook bouwkunst genoemd Mengkunst Cross-over Het combineren van verschillende kunstvormen en disciplines noemt men soms cross-over Ook het combineren van verschillende uitingen binnen een bepaalde kunstvorm hiphop met klassieke muziek bijvoorbeeld wordt cross-over genoemd Al vanaf het begin van de kunsten worden er uitwisselingen en mengvormen gemaakt Voorbeelden van mengkunst vindt men bij De Groep die enerzijds figuratieve en abstracte kunst wilde combineren en anderzijds teken- schilderkunst beeldhouwkunst en architectuur Een andere naam voor cross-over mengkunst is eclecticisme Dat staat voor het streven verschillende stijlelementen te versmelten tot iets nieuws Literatuur Strip Het stripverhaal is een gecombineerde kunstvorm waarbij tekst en beeld samen een geheel vormen Kunstuitleen In veel grote steden zijn organisaties voor kunstuitleen gevestigd Soms noemt men een kunstuitleen ook een artotheek Dit soort instelling is vergelijkbaar met een bibliotheek maar men leent er kunstwerken in plaats van boeken Kunstliefhebbers kunnen er lid van worden en één of meerdere kunstwerken lenen Soms wordt tijdens het lidmaatschap een saldo opgebouwd waarmee men een kunstwerk naar keuze kan aankopen Vaak organiseren artotheken wisselende tentoonstellingen die aansluiten bij de doelstelling een breed publiek de gelegenheid te geven met de hedendaagse kunst in aanraking te komen Soms worden opdrachten gegeven aan kunstenaars om een werk in oplage te vervaardigen dat daarna voor de leden van de kunstuitleen tegen een gereduceerde prijs te koop is Instellingen voor kunstuitleen proberen de drempel te verlagen die sommige mensen ervaren bij het betreden van een galerie Daarnaast kan verkoop en verhuur via de kunstuitleen een bron van inkomsten zijn voor kunstenaars Kunstevenement Een kunstevenement is een evenement met als hoofdattractie het kijken naar beeldende kunst bijvoorbeeld een kunstbeurs of een biënnale Internet Kunstenaars en galerieën maken steeds vaker gebruik van internet om kunst te ontsluiten voor het grote publiek Zie ook Beeldende kunst Esthetica Kunstgeschiedenis Kunstkritiek Lijst van Europese kunststromingen Lijst van hedendaagse Belgische beeldend kunstenaars Lijst van hedendaagse Nederlandse beeldend kunstenaars Lijst van moderne Nederlandse beeldend kunstenaars School stroming Stripverhaal Volkskunst Vrijekunstlicentie Lausanne de hoofdstad van het Zwitserse kanton Vaud ligt in het Franstalige deel van Zwitserland aan het Meer van Genève Het is de vierde grootste stad van Zwitserland De stad ligt op 495 m hoogte in een wijnstreek en herbergt een van de mooiste gotische kerken van Zwitserland Lausanne bevindt zich 62 kilometer 385 miles noordoost van Genève In december 2009 telde de stad 133280 inwoners agglomeratie 324387 die Lausannois worden genoemd Het Internationaal Olympisch Comité IOC de Internationale Roeifederatie de Internationale Schaatsunie de Fédération Equestre Internationale de European Athletic Association en de Fédération Internationale d'Escrime hebben hun hoofdzetel in Lausanne en ook het Olympisch museum bevindt zich in de stad Geschiedenis De Romeinen bouwden een militair kamp op de plaats van een Keltische nederzetting dat zij Lousanna noemden De stad die uit het kamp groeide werd bestuurd door de Hertogen van Savoye en de bisschop van Lausanne en dan door Bern van 1536 tot 1798 In 1803 werd Lausanne de hoofdstad van een toentertijd pas gevormd Zwitsers kanton Vaud Onderwijsfaciliteiten École Polytechnique Fédérale de Lausanne Federale Technische Hogeschool Lausanne Universiteit van Lausanne École hôtelière de Lausanne Geboren in Lausanne Umberto Agnelli Italiaans ondernemer Jean-Xavier Lefèvre 6 maart 1763 9 november 1829 Zwitsers-Franse klarinettist muziekpedagoog en componist Benjamin Constant 1767-1830 Frans staatsman en schrijver Eugène Grasset 1845-1917 Frans graveur schilder decorateur et architect van Zwitserse afkomst Art nouveau Théophile-Alexandre Steinlen 1859-1923 Franse tekenaar schilder en graficus Félix Vallotton 1865-1925 schilder en houtgraveur Alejo Carpentier 1904-1980 Cubaanse romanschrijver essayist en musicoloog Françoise Giroud 1916-2003 Frans schrijfsterjournaliste en politica Egon von Fürstenberg Duits-Italiaans modeontwerper Ubol Ratana 1951 Thaise prinses oudste kind van koning Bhumibol Adulyadej en koningin Sirikit van Thailand Stéphane Chapuisat 1969 voetballer Fabio Celestini 1975 voetballer Ludovic Magnin 1979 voetballer Virginie Faivre 1982 freestyleskiester Stanislas Wawrinka 1985 tennisser Vullnet Basha 1990 voetballer Overleden in Lausanne Jean Anouilh 1987 Frans toneelschrijver Frederika van Baden 1826 voormalig koningin van Zweden Victoria Eugénie van Battenberg 1969 voormalig koningin van Spanje Maurice Béjart 2007 Frans danser en choreograaf Capucine 1990 Frans actrice Peter Carl Fabergé 1920 Russisch goudsmid James Mason 1984 Brits acteur Hendrik de Mérode-Westerloo 1908 Belgisch minister Vladimir Nabokov 1977 Russisch-Amerikaans schrijver Hugo Pratt 1995 Italiaans striptekenaar Georges Simenon 1989 Belgisch schrijver Karol Szymanowski 1937 Pools componist Georges Gilles de la Tourette 1904 Frans neuroloog Vervoer Tandradbaan Lausanne-Ouchy Op 17 juni 2004 werd begonnen met de aanleg van een regionale metrolijn M2 die in 2008 werd opengesteld Externe links Dit is een lijst van personen die overleden zijn in 2015 Januari Februari Maart April 1 april Jan Aantjes 94 Nederlands burgemeester< ref> Dave Ball 65 Brits gitarist< ref> Billy Butler 69 Amerikaans soulzanger< ref> Misao Okawa 117 Japans oudste persoon ter wereld< ref> Cynthia Powell 75 Brits ex-vrouw van John Lennon< ref> Nicolae Rainea 81 Roemeens voetbalscheidsrechter< ref> 2 april Kayahan Açar 66 Turks zanger< ref> Jacques Kloes 67 Nederlands zanger< ref> Manoel de Oliveira 106 Portugees filmregisseur< ref> Robert H Schuller 88 Amerikaans televisiedominee< ref> Steve Stevaert 60 Belgisch politicus< ref> 3 april Bob De Richter 65 Belgisch weerman< ref> Diet Kloos-Barendregt 90 Nederlands oratoriumzangeres en verzetsstrijdster< ref> John J Vis 86 Nederlands platenbaas producer en impresario< ref> 4 april Robert Burns 64 Amerikaans drummer< ref> Elmer Lach 97 Canadees ijshockeyer< ref> 5 april Claudio Prieto 84 Spaans componist< ref> Francesco Smalto 87 Italiaans couturier< ref> Tom Towles 65 Amerikaans acteur< ref> Julie Wilson 90 Amerikaans actrice< ref> 6 april James Best 88 Amerikaans acteur< ref> Anna De Guchtenaere 110 Belgisch oudste persoon< ref> Dave Ulliott 61 Brits professioneel pokerspeler< ref> Gertrude Weaver 116 Amerikaans oudste persoon ter wereld< ref> 7 april Richard Henyekane 31 Zuid-Afrikaans voetballer< ref> Geoffrey Lewis 79 Amerikaans acteur en regisseur< ref> 8 april Jean-Claude Turcotte 78 Canadees kardinaal< ref> München ; Beiers Minga is de hoofdstad van de Duitse deelstaat Beieren en met inwoners< ref> de derde stad van Duitsland München is een kreisfreie Stadt en behoort tot de belangrijkste economische en culturele centra in de Bondsrepubliek Geschiedenis De stad werd in 1158 gesticht door hertog Hendrik de Leeuw als handelspost nabij een klooster Münichen In 1253 resideerden de Beierse hertogen hier Al in de 16e eeuw zijn graaf Willem IV en zijn echtgenote Jacoba van Baden begonnen de verzamelingen aan te leggen die hier te zien zijn Hun opvolgers waaronder vooral koning Lodewijk I 19e eeuw hebben deze collecties geweldig uitgebreid In de periode na de Eerste Wereldoorlog werd de stad het toneel van politieke onrust In de strijd tussen links en rechts was even sprake van een socialistische zogenoemde radenrepubliek maar uiteindelijk werd München de plaats waar de NSDAP van Adolf Hitler geboren en groot werd Adolf Hitler hield regelmatig toespraken in de bierkelders van de stad In 1923 vond onder zijn leiding een putsch plaats Deze poging tot machtsovername strandde nabij de Odeonsplatz De plek wordt tegenwoordig gemarkeerd door een bronzen gedenkteken waarop de namen van vier gesneuvelde Beierse politiemensen staan gegraveerd In de naziperiode werden op dezelfde plek juist de zestien gesneuvelde putschisten geëerd met een gedenkteken Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog vestigde de NSDAP hier zijn hoofdkwartier In München bevinden zich nog verschillende bekende nazigebouwen zoals de zogenaamde Führerbau op de Königsplatz en het voormalige Haus der Deutschen Kunst aan de Prinzregentenstrasse In 1938 vond in München de beruchte Conferentie van München plaats waarbij door nazi-Duitsland Italië het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk buiten aanwezigheid van Tsjecho-Slowakije werd bepaald dat het Tsjechische Sudetenland aan Duitsland werd toegewezen Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog was de stad voor een groot deel platgebombardeerd Bij de wederopbouw na de oorlog werd besloten het historische centrum in oude luister te herstellen In 1972 vonden in München de zeventiende Olympische Spelen plaats die werden overschaduwd door een Palestijnse terreuraanslag op de Israëlische sportploeg Bezienswaardigheden Kerken De Frauenkirche Vrouwenkerk de hoofdkerk van München gebouwd tussen 1468-1488 door architect Jörg von Halsbach ook Ganghofer genoemd met fraaie westtorens Ook het interieur is bezienswaardig De kerk is hoofdmonument van de Beierse bouwkunst De Asamkerk gebouwd in 1733 door de gebroeders Asam De Theatinerkirche is gebouwd tussen 1663-1688 met 18e-eeuwse gevel De Sint Michaelskerk uit de 16e eeuw met verschillende praalgraven Overige monumenten Het paleis de zogenaamde Residenz uit de 17e eeuw in classicistische stijl Het nieuwe stadhuis 1867-1908 met zijn opmerkelijke klokkenspel De zomerkastelen van de Beierse vorsten Schloss Nymphenburg en Schloss Schleissheim Bayerische Staatskanzlei Cultuur Musea Kunstareal München waar de belangrijkste musea van München zijn gelegen Alte Pinakothek Neue Pinakothek Pinakothek der Moderne Beeldenpark van de Pinakotheken München Staatliche Graphische Sammlung Städtische Galerie im Lenbachhaus Glyptothek München Overige musea Bayerisches Nationalmuseum BMW Museum Botanischer Garten München-Nymphenburg Museum Brandhorst Deutsches Museum Haus der Kunst Jüdisches Museum Kunsthalle der Hypo-Kulturstiftung Münchner Stadtmuseum Staatliches Museum Ägyptischer Kunst Staatliches Museum für Völkerkunde Sport In de Duitse Bundesliga en 2Bundesliga heeft München twee clubs spelen FC Bayern München en TSV 1860 München Beide teams spelen in de Allianz Arena 69901 plaatsen 66000 zonder staanplaatsen München organiseerde in 1972 de Olympische Zomerspelen Deze Spelen zullen vooral herinnerd worden vanwege het gijzelingsdrama dat er plaatsvond Hierbij werden 9 Israëlische atleten gegijzeld door een groep Palestijnse terroristen Tijdens de overval op de atleten werden 2 sporters gedood Bij een mislukte bevrijdingsactie kwamen de 9 gegijzelde atleten allemaal om het leven Evenementen Sportief gezien staat München vaak in de publiciteit Dat komt door de aanwezigheid van de Europese topvoetbalclub FC Bayern München Eind juni wordt jaarlijks het filmfestival van München gehouden Na de Berlinale is dit het belangrijkste filmfestival van Duitsland In september vindt op de Theresienwiese het bekende Oktoberfest plaats het grootste bierevenement ter wereld Gedurende de adventstijd vindt een grote kerstmarkt plaats met op de Stephansplatz een speciale variant voor homoseksuelen onder de naam Pink Christmas Gastronomie Een worstspecialiteit uit München is de Weißwurst Stadsdelen München bestaat sinds 1992 uit 25 stadsdelen Stadtbezirke Geboren Stedenbanden Bordeaux Frankrijk Verona Italië Edinburgh Verenigd Koninkrijk Sapporo Japan Cincinnati Verenigde Staten Kiev Ukraïne Harare Zimbabwe bevroren relatie Fotogalerij BestandMünchen Hofgartentempeljpg|Hofgarten BestandMuenchen olympia axb01jpg|Olympisch park BestandTheatiner Kirche Muenchenjpg|De Theatinerkerk BestandMunich Bavariajpg|Bavaria-monument BestandHypo-Haus 03-10-28-012jpg|Hypo Haus BestandEnglische Gartenjpg|Chinese toren in de Engelse tuin BestandMünchen BMW-Weltjpg|BMW Welt BestandMaria vor ihrer Kirchejpg|Mariensäule BestandMünchen poort bij Karlsplatz positie2 2012-08-05 0956jpg|Poort bij het Karlsplatz BestandMünchen das Alte Rathaus D-1-62-000-4289 2012-08-05 1023jpg|Altes Rathaus < gallery> Externe links Manoel Cândido Pinto de Oliveira Portugees ''; Porto 11 december 1908 – Lissabon 2 april 2015 was een Portugees filmregisseur Hij was met zijn 106 jaar de oudste actieve filmregisseur in de wereld Biografie Oliveira werd geboren in Porto Zijn familieleden waren rijke industriëlen en agrarische grondeigenaren Hij ging als tiener naar school in Spanje meerbepaald in Galicië en wilde toen acteur worden Manoel de Oliveira trouwde op 4 december 1940 een week vóór zijn 32e verjaardag met Maria Isabel Brandão de Meneses de Almeida Carvalhais Hij had twee kinderen Manuel Casimiro Brandão Carvalhais de Oliveira geboren in 1941 en Adelaide Maria Brandão Carvalhais de Oliveira geboren in 1948 Manoel de Oliveira was niet alleen een regisseur hij was ook Formule 1-rijder op jongere leeftijd In het Grand Prix seizoen van 1937 deed hij mee en won hij ook Zijn eerste speelfilm verscheen in 1942 genaamd Aniki-Bóbó In 2008 werd Oliveira bekroond met een eredoctoraat van de Universiteit van de Algarve Daarnaast ontving hij meerdere onderscheidingen van diverse filmfestivals Hij werd onder andere bekroond met twee "Gouden Leeuwen" dit in respectievelijk 1985 en 2004 Overlijden Manoel de Oliveira overleed aan hartfalen Hij werd overleefd door zijn vrouw geboren in 1918 hun twee kinderen vijf kleinkinderen en zeven achterkleinkinderen Filmografie 2010 O Estranho Caso de Angélica 2009 Singularidades de uma Rapariga Loura 2007 Cristóvão Colombo – O Enigma 2006 Belle Toujours 2005 Espelho Mágico 2004 O Quinto Império 2003 Um Filme Falado 2002 O Princípio da Incerteza 2001 Porto da Minha Infância 2001 Vou para Casa 2000 Palavra e Utopia 1999 A Carta 1998 Inquietude 1997 Viagem ao Princípio do Mundo 1996 Party 1995 O Convento 1994 A Caixa 1993 Vale Abraão 1992 O Dia do Desespero 1991 A Divina Comédia 1990 Non ou a Vã Glória de Mandar 1988 Os Canibais 1986 O Meu Caso 1985 Le Soulier de Satin 1981 Francisca 1979 Amor de Perdição 1974 Benilde ou a Virgem Mãe 1971 O Passado e o Presente 1963 Acto da Primavera 1942 Aniki-Bobó Zie ook Lijst van bekende honderdplussers Externe links De Mauna Kea is een slapende vulkaan op het eiland Hawaï Met een totale hoogte van 10203 meter gemeten vanaf het laagste punt van zijn voet op de bodem van de Grote Oceaan is het de hoogste berg ter wereld De vulkaan komt 4207 meter boven de zeespiegel uit< ref> In tegenstelling tot de naastgelegen Mauna Loa is de Mauna Kea niet actief en wordt hij beschouwd als slapende vulkaan De leeftijd wordt geschat op 1 miljoen jaar de oudste gevonden stenen zijn ca 200000 jaar oud< ref> De vulkaan was ca 4000 tot 6000 jaar geleden voor het laatst actief; er waren toen minstens zeven uitbarstingen Hij heeft al eerder een slapend bestaan gehad dat langer duurde dan 4500 jaar dus het huidige gebrek aan activiteit is geen teken dat de vulkaan definitief is uitgedoofd De top van de Mauna Kea is te bereiken via een voor het grootste gedeelte verharde weg Op de top bevinden zich twaalf onafhankelijke telescopen van het Mauna Kea-observatorium Het is een van de beste plaatsen ter wereld om waarnemingen van het heelal te doen Er zijn plannen om hier de grootste telescoop ter wereld te bouwen Bepaalde groepen Hawaiianen zijn hier echter fel tegen omdat de Mauna Kea voor hen een heilige berg is en ook omdat dit de habitat van de Nysius wekiuicola te veel zou verstoren Externe links Een motie van wantrouwen jegens één of meer bestuursleden of het gehele bestuur is een motie die wordt ingediend om het vertrouwen in betreffende bestuursleden op te zeggen Redenen voor dit opzeggen van vertrouwen kunnen bijvoorbeeld zijn dat het betreffend bestuurslid -leden niet langer in staat worden geacht om kundig zijn haar hun bestuurlijke taken uit te voeren of geacht wordt worden niet in het belang van het bedrijf vereniging of land gehandeld te hebben Het indienen van een motie toont op zichzelf niet meer aan dan dat de indiener reden ziet een motie in te dienen; het uiteindelijk resultaat ervan wordt bepaald door hoeveel steun de motie krijgt Als de motie van wantrouwen ook daadwerkelijk aangenomen wordt dat wil zeggen dat een meerderheid vóór de motie heeft gestemd is er een ernstige situatie ontstaan die meerderheid heeft immers aangegeven het vertrouwen ernstig beschadigd te zien Dit wordt meestal opgevat als een aansporing aan diegenen wiens wier functioneren de motie betreft zijn haar hun functie neer te leggen Een formele verplichting is dit echter niet altijd met uitzondering van het aannemen van een motie van wantrouwen in de Tweede Kamer In Nederland kan de Tweede Kamer ook een motie van afkeuring aannemen Tevens kan een orgaan een motie van treurnis aannemen een mildere variant waarbij geen sprake is van een vertrouwensbreuk Deze laatste motie wordt doorgaans niet gevolgd door aftreden Nederland Regering De vertrouwensregel is een ongeschreven rechtsregel die zonder meer bindend is De inhoud van de ongeschreven vertrouwensregel kan als volgt worden weergegeven de bewindspersoon jegens wie is gebleken dat het vertrouwen is komen te ontbreken bijvoorbeeld door het aannemen van een motie dient zijn ontslag aan te bieden of dient te bevorderen dat de Kamer wordt ontbonden Of een motie het karakter heeft van een motie van wantrouwen is niet altijd duidelijk In de Nederlandse parlementaire geschiedenis is nog nooit een motie aangenomen die in het dictum expliciet vermeldde dat het een motie van wantrouwen is De indiener van een motie en de bewindspersoon tegen wie de motie gericht is zijn de meest aangewezen personen om aan te geven of een motie het karakter heeft van een motie van wantrouwen Een bewindspersoon kan dat doen door vóór de stemming uit te spreken dat hij de motie onaanvaardbaar vindt Hiermee zal hij doorgaans proberen Kamerleden van coalitiefracties ertoe te bewegen niet voor de motie te stemmen omdat zij geen politieke crisis willen riskeren Omgekeerd zal de bewindspersoon een kwestie meestal ook niet op scherp willen zetten en dus niet snel zware termen als "onaanvaardbaar" gebruiken Hij kan ook zeggen dat hij grote moeite heeft met de motie zodat aanvaarding van de motie niet onherroepelijk inhoudt dat hij moet aftreden Op 13 december 2006 aanvaardde de Tweede Kamer een motie-Dijsselbloem waarin de handelwijze van de demissionaire minister Rita Verdonk werd afgekeurd omdat zij niet bereid was eerdere moties van de Kamer uit te voeren In die eerdere moties werd de minister gevraagd uitzetting van vreemdelingen op te schorten die in aanmerking konden komen voor het generaal pardon omdat op dat moment bij de kabinetsformatie over zo'n pardon werd onderhandeld Het kabinet besloot dat Verdonk niet zou aftreden maar zij ruilde wel het onderdeel vreemdelingenbeleid in voor enkele andere onderdelen van het Ministerie van Justitie Niet duidelijk is of de motie-Dijsselbloem feitelijk een motie van wantrouwen was en of de vertrouwensregel hiermee werd genegeerd De Tweede Kamer had eventueel in een volgende motie ondubbelzinnig kunnen uitspreken dat Verdonk diende af te treden maar heeft dat niet gedaan Over de vraag of de vertrouwensregel ook geldt ten aanzien van de Eerste Kamer bestaat in de wetenschappelijke literatuur onenigheid Het proefschrift van mr Frank de Vries De staatsrechtelijke positie van de Eerste Kamer verdedigt de stelling dat de vertrouwensregel ook geldt met betrekking tot de Eerste Kamer Dit geldt eveneens voor de 15e druk van het Handboek van het Nederlandse staatsrecht van Van der Pot laatstelijk bewerkt door prof mr DJ Elzinga en prof mr R de Lange met medewerking van mr HG Hoogers De 14e druk toen nog Van der Pot Donner geheten verdedigde nog de stelling dat de vertrouwensregel niet geldt ten aanzien van de Eerste Kamer Lokale besturen In de Provinciewet wordt de motie van wantrouwen jegens een provinciebestuurder dat wil zeggen een gedeputeerde wel genoemd Artikel 49 Provinciewet luidt "Indien een uitspraak van provinciale staten inhoudende de opzegging van hun vertrouwen in een gedeputeerde er niet toe leidt dat de betrokken gedeputeerde onmiddellijk ontslag neemt kunnen provinciale staten besluiten tot ontslag" Ook in de Gemeentewet wordt de motie van wantrouwen jegens een gemeentebestuurder dat wil zeggen een wethouder genoemd Artikel 49 Gemeentewet luidt "Indien een uitspraak van de raad inhoudende de opzegging van zijn vertrouwen in een wethouder er niet toe leidt dat de betrokken wethouder zijn ontslag indient kan de raad besluiten tot ontslag" Ook in de Wet openbare lichamen Bonaire Sint Eustatius en Saba WolBES wordt de motie van wantrouwen jegens een bestuurder van het openbaar lichaam dat wil zeggen een eilandgedeputeerde genoemd Artikel 60 lid 1 WolBES luidt "Indien een uitspraak van de eilandsraad inhoudende de opzegging van zijn vertrouwen in een eilandgedeputeerde er niet toe leidt dat de betrokken eilandgedeputeerde onmiddellijk ontslag neemt kan de eilandsraad besluiten tot ontslag" België In de Belgische Grondwet is dit systeem met betrekking tot de federale regering vervangen door dat van de constructieve motie van wantrouwen Motie van afkeuring Net als een motie van wantrouwen is een motie van afkeuring een motie die wordt ingediend om afkeuring kenbaar te maken over één of meer bestuurleden of het gehele bestuur Strikt gesproken kan dit gebeuren om afkeuring over een bepaalde handeling of gebeurtenis uit te spreken zonder dat ook het vertrouwen wordt opgezegd In Nederland kan een motie van afkeuring bijvoorbeeld worden aangenomen door de Tweede Kamer als de kamer ontevreden is over het functioneren van een minister Het indienen van een motie toont op zich niet meer aan dan dat de indiener reden ziet een motie in te dienen Het ook daadwerkelijk aannemen van een motie van afkeuring wordt meestal opgevat als een ernstige waarschuwing aan degene wiens functioneren de motie betreft en kan in sommige gevallen voor betrokken bestuurders reden zijn om af te treden Een formele verplichting is dit echter niet Het onderscheid tussen een motie van afkeuring en een motie van wantrouwen is onduidelijk Als er al een verschil is is dat verschil niet zichtbaar aan de tekst van de motie maar ligt het in de interpretatie van meestal de ministers of het kabinet en soms van de interpretatie van de indiener van de motie of van de meerderheid van de Tweede Kamer Als volgens deze interpretatie de aangenomen motie er een van wantrouwen is dient de bewindspersoon de bewindslieden op te stappen De Tweede Kamer kent ook een motie van treurnis waarin de indiener zich bij voorbaat neerlegt bij het zonder gevolgen blijven van de motie Algemeen taalgebruik In het algemeen taalgebruik wordt de term "een motie van wantrouwen" gebruikt als uitdrukking in een veel ruimere zin namelijk niet als een formeel blijk van opzegging van vertrouwen ingediend bij een vertegenwoordigend lichaam maar als persoonlijk blijk van een gebrek aan vertrouwen In deze zin hoeft "een motie van wantrouwen" niet geschreven of gesproken te zijn maar kan ook een handeling of het nalaten van een handeling zijn Externe links Parlementcom zie Gemeentewet Mount Everest Nepalees सगरमाथा Sagarmatha Tibetaans ཇོ་མོ་གླང་མ Chomolungma Qomolangma of Qomolungma Standaardmandarijn 珠穆朗玛峰 Zhūmùlǎngmǎ Fēng is de hoogste berg ter wereld De berg is 8848 of 8850 meter hoog en ligt in de Himalaya op de grens van Nepal en Tibet In de negentiende eeuw werd de toenmalig Engelse kolonie Brits-Indië in kaart gebracht In 1856 werd de hoogte vastgesteld van een berg die op dat moment nog Peak XV Piek 15 werd genoemd Doordat Nepal en Tibet gesloten waren voor buitenlanders wisten de landmeters niet van de traditionele naam van de berg Chomolungma en zo kreeg Mount Everest in 1865 zijn Engelse naam Het dak van de wereld trekt ervaren alpinisten aan maar ook beginnende klimmers die grote sommen geld willen betalen om de top te bereiken De Everest heeft een ingewikkelde en zware weg naar de top maar in vergelijking met andere achtduizenders is het een relatief eenvoudige beklimming Toch kent de beklimming genoeg gevaren zoals hoogteziekte en barre weersomstandigheden Tot en met 31-12-2009 is in totaal 4571 keer de top bereikt van de berg< ref> De Mount Everest is een belangrijke bron van inkomsten voor China en Nepal De kosten voor de verplichte vergunningen voor het beklimmen van de berg kunnen oplopen tot € 25000 Hoogte Een Amerikaanse meting waarbij gps-apparatuur op de top werd geplaatst kwam in mei 1999 uit op een hoogte van 8850 m Een Chinese expeditie die met ultramoderne meetapparatuur was uitgerust kwam op 22 mei 2005 tot de conclusie dat de top zonder sneeuw- en ijsbedekking 884443 meter met een foutenmarge van 21 cm hoog is In april 2010 kwamen China en Nepal overeen de hoogte van Mount Everest officieel als 8848 meter te erkennen Tot dan hadden China en Nepal verschillende interpretaties hoe de hoogte te definiëren volgens China telde alleen de hoogte van de rotsen volgens Nepal moest de hoogte van de sneeuwlaag erbij geteld worden Men dient er bedacht op te zijn dat de hoogte van de Mount Everest geen statisch gegeven is Door tektonische bewegingen in de aardkorst vindt voortdurend opheffing en daling plaats Een flinke aardbeving in dit gebied bijvoorbeeld kan de bergtop enkele decimeters laten stijgen of dalen Een andere oorzaak waardoor uitkomsten verschillen is het gebruik van verschillende modellen van de aarde en daarmee de nulhoogte ten opzichte waarvan gemeten wordt Daarnaast moet worden opgemerkt dat de top van Mount Everest niet het verst van de kern van de aarde gelegen punt is Doordat de aarde aan de polen afgeplat is en aan de evenaar uitdijt is de straal van de aarde op de evenaar 21 km groter dan aan de polen De Chimborazo die bijna op de evenaar ligt neemt daardoor met 6384 km een koppositie in tegen 6382 km voor de Everest Desalniettemin is de Everest wel degelijk de hoogste top in termen van zwaartekracht en dus gemiddeld zeeniveau Wanneer er een aquaduct tussen de top van de Everest en de top van de Chimborazo gebouwd zou worden zou het water van de Everest naar de Chimborazo stromen Beklimmingen records Inmiddels is de Everest door meer dan vijfduizend mensen beklommen Enkele bijzondere beklimmingen worden hieronder vermeld Routine is het echter nog steeds niet de mortaliteit van een toppoging is om en nabij de 5% Meer dan tweehonderd mensen zijn omgekomen bij een poging de top te bereiken Van een onbekend aantal van hen is het lichaam nooit teruggevonden of geborgen Beklimmers vertrekken meestal uit het dorp Lukla op een kleine 3000 meter hoogte Er is daar een vliegveldje luchthaven Lukla 1924 Het is mogelijk dat George Mallory en Andrew Irvine de top reeds in het jaar 1924 bereikten Men heeft hen namelijk nog enkele honderden meters onder de top gezien Ze keerden echter nimmer terug Mallory's lichaam werd pas in 1999 gevonden bij een verlaten Chinees bergkamp Vermoed wordt dat de twee de top niet hebben gehaald 1953 De eersten die de Everest beklommen en levend terugkwamen waren de Nieuw-Zeelander Edmund Hillary en de Sherpa Tenzing Norgay Zij bereikten op 29 mei 1953 de top met hulp van een zuurstofapparaat dat was voorzien van een ventiel dat tevens paste op de door een eerdere Zwitserse expeditie op de berg achtergelaten zuurstofflessen 1978 Reinhold Messner Zuid-Tirol Italië en Peter Habeler Oostenrijk waren op 8 mei 1978 de eersten die erin slaagden de top te bereiken zonder een zuurstofapparaat Deze prestatie verbaasde veel fysiologen Tot dan werd een beklimming zonder supplementaire zuurstof niet voor mogelijk gehouden Er volgden veel onderzoeken op dit gebied 1980 De enige echte solobeklimming onafhankelijk van een team werd succesvol gedaan door Reinhold Messner op 20 augustus 1980 1988 Tom Whittaker mist zijn rechtervoet maar wist toch op 27 mei 1988 met een kunstvoet de top van de berg te bereiken Dit heeft in ieder geval als voordeel dat deze niet kan bevriezen Bevriezingen van extremiteiten als tenen en vingers komen relatief veel voor bij klimmers op de Mount Everest 1988 Jean Marc Boivin 2 september 1988 en Pierre Tardivel september 1992 waren de eersten om van de top naar beneden te paragliden en te skiën 1990 René de Bos was op 7 oktober 1990 de eerste Nederlander die met zuurstofapparaat voet op de top van de berg zette De klimmer Bart Vos claimde hiervoor op 8 oktober 1984 als eerste Nederlander de top te hebben gehaald Er wordt echter getwijfeld aan zijn relaas omdat hij geen bewijzen kan tonen Een onderzoekscommissie die zijn claim in eerste instantie had toegekend op basis van het principe dat een klimmer op zijn woord geloofd wordt tenzij er tegenbewijzen zijn heeft deze conclusie later na andere getuigenverklaringen nadrukkelijk herroepen 1999 De hoogste Belgische beklimming vanuit Tibet zonder extra zuurstof en zonder sherpa-ondersteuning gebeurde op 16 mei 1999 door Luc Fontyn en Jean-Marc Monterisi Ze haalden een hoogte van 8250 m en daalden beiden veilig af 1999 De eerste Belg die vanuit Tibet de top bereikte was Pascal Debrouwer Deze prestatie leverde hij op 18 mei 1999 Tijdens de afdaling is Debrouwer weggegleden en dodelijk verongelukt waarschijnlijk wegens oververmoeidheid Het is niet exact bekend waar zijn lichaam ligt alleen dat het ergens op zo'n 8000 meter hoogte moet zijn 2002 Hans van der Meulen bereikte in 2002 als eerste Nederlander de top zonder gebruik te maken van een zuurstofapparaat Hoewel hij geen enkel bewijs heeft geen foto's van boven het hoogste tentenkamp heeft helemaal alleen op de berg was en het weer zeer slecht was wordt er over het algemeen niet getwijfeld aan zijn prestatie Ook niet door Wilco van Rooijen die deel uitmaakte van de expeditie van Hans van der Meulen maar zelf niet de top wist te bereiken 2004 Wilco van Rooijen was op 20 mei 2004 de eerste Nederlander die erin slaagde de top te bereiken zonder een zuurstofapparaat maar met getuigen foto's en video-opnamen Van het door Wilco geleide team bereikten alleen Wilco en zijn sherpa Dawa de top Het plan om van de top af te dalen met een parapente mislukte doordat de parapente tijdens een storm was weggewaaid Het was zijn tweede expeditie naar de berg 2005 De Franse helikopterbouwer Eurocopter bereikte op 14 mei 2005 voor het eerst met een helikopter de top van Mount Everest Het record werd bevestigd door de FAI De piloten hebben op de terugweg op verzoek van de autoriteiten vanuit het basiskamp enkele klimmers in nood opgepikt Het persbericht luidde "On May 14th 2005 at 7h08 local time a serial Ecureuil AStar AS 350 B3 piloted by the EUROCOPTER X-test pilot Didier Delsalle landed at 8850 meters 29035ft on the top of the Mount Everest Kingdom of Nepal"< ref> 2007 Rob Baber heeft het hoogste telefoongesprek ooit gevoerd De man belde in half bevroren toestand zijn vrouw en kinderen vanaf de top van de Mount Everest "Hallo? Hallo! Het is geweldig ik kan mijn voeten niet voelen!" waren zijn eerste woorden Baber kon het uitzonderlijke belletje doen doordat China onlangs een nieuw hightech basisstation had geplaatst Het gesprek had wel wat om handen door de extreme kou en wind op 8848 meter hoogte moest de batterij van de mobiele telefoon op het lichaam van Baber worden vastgeplakt om niet kapot te vriezen Ook het gebruik van een handset was gevaarlijk omdat Baber hiervoor zijn zuurstofmasker moest afzetten Sponsor Motorola heeft het vastgelegd Om het gesprekje te bewijzen maakte Baber eerst een oproep naar een voicemail-account Na de twee telefoongesprekjes pikte de klimmer in zijn recordreeks ook nog het hoogst gemaakte sms'je ooit mee zonder datum Een 15-jarig Nepalees Sherpameisje is de jongste vrouw die de top van de berg bereikte en niet de Amerikaanse Samantha Larson die op 16 mei 2007 de top bereikte 2013 Op 23 mei verbrak een 80-jarige Japanner het record oudste beklimmer van Mount Everest Yuichiro Miura stond voor de derde keer op de top De zone des doods Over het algemeen wordt elk gebied boven 8000 meter vanwege het gebrek aan zuurstof in de lucht aangeduid als zone des doods Zo is de atmosferische druk op de top van de Mount Everest maar een derde van die op zeeniveau waardoor slechts 33% van de normale hoeveelheid zuurstof beschikbaar is Zuurstof In mei 2007 ondernam de Caudwell Xtreme Everest een medische studie van de zuurstofwaarden in menselijk bloed op extreme hoogte Meer dan 200 vrijwilligers klommen naar het basiskamp van de Mount Everest waar ze onderworpen werden aan verschillende medische testen om de hoeveelheid zuurstof in hun bloed te onderzoeken Een klein team voerde eveneens testen uit tijdens de beklimming van de top Zelfs in het basiskamp had het lage gehalte aan zuurstof in de lucht een direct effect op de zuurstofwaarden in het bloed Op zeeniveau bevinden deze waarden zich gewoonlijk op 98% tot 99% maar in het basiskamp vielen ze terug naar waarden tussen 85% en 87% Op de top genomen bloedmonsters toonden nog lagere zuurstofwaarden Een gevolg van lagere zuurstofwaarden is een versnelde ademhaling van 20-30 tot 80-90 ademhalingen per minuut die op zijn beurt weer fysieke uitputting tot gevolg heeft< ref> Andere gevolgen kunnen verminderde redenerings- en beoordelingsvermogens zijn De meeste expedities die de Mount Everest willen beklimmen maken dan ook gebruik van zuurstof uit flessen Vooral tijdens de eerste beklimmingen was het gebruik van flessenlucht not done George Mallory een pionier die betrokken was bij de eerste pogingen de berg te beklimmen vond het aanvankelijk niet horen bij de sportmanmentaliteit die een bergbeklimmer moest hebben Later kwam hij hierop terug en onderkende dat het voor hem onmogelijk zou zijn de top te bereiken zonder zuurstofflessen Vanaf dat moment tot hij in 1924 verongelukte bij zijn poging de top te bereiken gebruikte hij zuurstofflessen Toen Tenzing en Hillary in 1953 als eersten de top bereikten gebruikten zij ook ademluchttoestellen Reinhold Messner was de eerste klimmer om met deze traditie te breken en behaalde in 1978 als eerste klimmer zonder perslucht de top Temperatuur Ook door de temperatuur is de zone des doods van de Mount Everest voor klimmers aanmerkelijk moeilijker te overleven dan die van andere bergen De temperaturen kunnen dalen tot zeer lage waarden wat resulteert in de bevriezing van alle onbeschermde delen van het lichaam Doordat de temperaturen zo laag zijn is de sneeuw in sommige gebieden bevroren wat weer aanleiding kan geven tot dodelijke uitschuivers en valpartijen Ook de sterke winden zijn een potentieel gevaar voor de klimmers Klimaat Flora en fauna Euophrys omnisuperstes een kleine zwarte springspin is aangetroffen tot op een hoogte van 6700 meter en is daarmee waarschijnlijk het hoogst aangetroffen niet-microscopische dier dat permanent op grote hoogte voorkomt Het schuilt in spleten en voedt zich waarschijnlijk met bevroren insecten die daar zijn heengeblazen door de wind Opgemerkt moet worden dat er een hoge waarschijnlijkheid van microscopisch leven is op nog grotere hoogte< ref> Vogels zoals de Indische gans zijn vliegend boven de hooggelegen gebieden van de berg waargenomen terwijl andere zoals de alpenkraai zijn waargenomen zo hoog als de Zuid Col op 7920 meter op zoek naar voedsel mogelijks zelfs lijken die daar zijn achtergelaten tijdens eerdere klimexpedities Er is een mos dat groeit op 6480 meter op de Mount Everest Het is misschien de hoogst voorkomende plantensoort< ref> Externe links De Nederlandstalige Wikipedia is de Nederlandstalige editie van het Wikipedia-project een vrije internetencyclopedie die door vrijwilligers wordt geschreven De Nederlandstalige Wikipedia dateert van juni 2001 en was van juni 2013 tot juli 2014 gemeten naar het aantal artikelen – op de Engelstalige Wikipedia na – de grootste editie van deze internetencyclopedie Daarna werd de Nederlandstalige Wikipedia ingehaald door de Zweedstalige Wikipedia De naam Wikipedia en de servers waarop deze draait zijn eigendom van de Wikimedia Foundation Landelijke verenigingen waaronder Wikimedia Nederland en Wikimedia België vzw ondersteunen de Wikimedia Foundation binnen een bepaald geografisch gebied Beginperiode De Nederlandstalige Wikipedia begon op 19 juni 2001 vijf maanden nadat de Engelstalige van start ging Veel conventies richtlijnen en functies die zijn ontwikkeld tijdens de opbouw van deze editie zijn later overgenomen door andere taaledities waaronder de Nederlandstalige Welk artikel het eerste werd geschreven is niet meer na te gaan omdat als gevolg van databaseconversies een deel van de vroegste geschiedenis verloren is gegaan Het thans oudste artikel is definitie Op 3 augustus 2003 verscheen op de Nederlandstalige Wikipedia het 10000e artikel Groei Op 27 januari 2005 verscheen het 50000e artikel en op 14 oktober van datzelfde jaar werd de mijlpaal van 100000 artikelen bereikt Op 17 december 2011 verscheen het 1000000ste artikel op de Nederlandstalige Wikipedia Vanaf de start van de Nederlandstalige editie is het aantal artikelen dat dagelijks wordt toegevoegd geleidelijk gestegen Vanaf maart 2006 groeide de encyclopedie plotseling sterk met een piek van 1000 nieuwe artikelen per dag in mei 2006 door de inzet van een bot die in 6 weken tijd 35000 artikelen over gemeenten in Frankrijk toevoegde Hierna nam de dagelijkse groei sterk af tot een gemiddelde van ongeveer 250 nieuwe artikelen per dag< ref> Met tientallen projecten wordt getracht zo veel mogelijk artikelen aanzienlijk uit te breiden en te verbeteren In de tweede helft van 2011 was een zeer sterke groei te zien in nog geen half jaar bijna 300000 artikelen erbij Dit kwam door de herstart van een project dat beoogt alle wetenschappelijk beschreven diersoorten een eigen lemma te geven waardoor op een enkele dag soms meer dan 25000 artikelen werden aangemaakt Net als bij de toevoeging van Franse gemeenten aan de encyclopedie is hierbij gebruikgemaakt van een bot Op dit moment zijn er artikelen op de Nederlandstalige Wikipedia Waardering Van de 1000 best bezochte websites in Nederland werd nlwikipediaorg in 2006 door internetgebruikers gewaardeerd met een rapportcijfer van 81 In het naamsbekendheid- en waarderingsonderzoek van Multiscope kwam de website daarmee op een derde plaats na googlenl 83 en mailgooglecom 82 In een test van april 2008 door Personal Computer Magazine PCM haalden de Nederlandstalige en Engelstalige Wikipedia's een score van 5 op de aanwezigheid van 5 Nederland-gerelateerde trefwoorden De online-encyclopedieën Encarta 2008 en Britannica 2008 scoorden respectievelijk 1 en 2 De Nederlandstalige Wikipedia haalde een score van 25 op de aanwezigheid van 26 trefwoorden de Engelstalige 26 Encarta 2008 haalde 15 Britannica 2008 haalde 17 Non-profit wil zeggen dat er geen winstoogmerk is Een non-profitorganisatie heeft niet als doel winst te maken Toch kan het zijn dat degenen die gebruikmaken van de diensten van een non-profitorganisatie daarvoor moeten betalen De doelstelling van een non-profitorganisatie is de ondersteuning van private of publieke aangelegenheden voor niet-commerciële maatschappelijke doeleinden Dit kan gaan over een grote variatie aan zaken zoals kunst educatie politiek onderzoek of ontwikkelingshulp Hoewel de organisaties geen winstoogmerk hebben hebben zij wel inkomsten nodig Deze zijn over het algemeen afkomstig uit subsidies giften en eigen inkomsten Deze eigen inkomsten kunnen voorkomen uit acties en bijdrage van "klanten" aan de gemaakte kosten Non-profitorganisaties die gesubsidieerd zijn door de overheid worden ook door de overheid op kwaliteit gecontroleerd Als de organisatie niet aan de kwaliteitseisen van de overheid voldoet kan de subsidie stopgezet worden Een uitbreiding op non-profit is Not Only For Profit NOFP Dit is een manier van ondernemen vergelijkbaar met sociaal ondernemen en maatschappelijk verantwoord ondernemen MVO Bij NOFP komen non-profit en ondernemerschap financiële winst samen en wordt er gestreefd naar maatschappelijke winst NOFP impliceert een trant van denken Daniel Lubetzky bracht de term in 2007 op zijn blog over sociaal ondernemerschap De term wordt door marketeers ook wel als modeterm bezien en voor bedrijven gebruikt om deze een meer sociaal gezicht te geven Zie ook Niet-gouvernementele organisatie Vereniging zonder winstoogmerk Ideële organisatie Het Iraanse atoomprogramma werd opgericht in de jaren 50 van de twintigste eeuw met behulp van de Verenigde Staten Na de Iraanse revolutie in 1979 werd het programma tijdelijk stilgelegd Hierna pakte de regering van Iran het weer op nu alleen met minder hulp van het westen Voor zover bekend bestond het programma in 2009 uit een operationele uraniummijn een kernreactor in aanbouw in Bushehr een nucleaire opwerkingscentrale met ultracentrifuges in Natanz en centrales bij Arak en Qom De regering van Iran stelt dat het eerste doel het bouwen van kerncentrales is Een ander genoemd doel is de productie van medische radio-isotopen voor onder andere bestraling van kanker Het nucleair programma van Iran zorgt echter in met name de westerse wereld voor veel onrust onder meer doordat openlijke oproepen van Iran zijn geweest om Israël te vernietigen De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties VN en de Europese Unie EU hebben sancties opgelegd tegen Iran vanwege het nucleaire programma in dat land Iran heeft jarenlang geweigerd te voldoen aan de eis van de VN-Veiligheidsraad om te stoppen met het verrijken van uranium Sinds 2006 zijn in vijf resoluties steeds strengere sancties afgekondigd In 2013 werd er een akkoord bereikt waarin Iran zijn nucleaire activiteiten terugschroeft en sancties worden verlicht Geschiedenis Samenwerking tussen de Verenigde Staten en Iran in de jaren 50 en 60 De grondslag voor het Iraanse atoomprogramma lag na de coup in 1953 die door de CIA gesteund werd waarin Mohammed Mossadeq werd afgezet en waarvoor sjah Mohammed Reza Pahlavi in de plaats kwam In 1957 beoordeelde het westen het regime als stabiel en vriendschappelijk en meende men dat verspreiding van de kennis van de kernsplitsing geen gevaar zou opleveren In het jaar 1953 werd het Amerikaanse Atoms for Peace-programma opgericht In 1959 werd het Teheran kernonderzoekscentrum geleid door de kernenergieorganisatie van Iran Het centrum werd uitgerust met een door de VS geleverde 5 MW onderzoekskernreactor die in 1967 in werking kwam gevuld met sterk verrijkt uranium Iran tekende het non-proliferatieverdrag in 1968 en ratificeerde het in 1970 Hierop besloot de sjah met Amerikaanse toestemming dat er tot het jaar 2000 in totaal 23 kerncentrales gebouwd moesten worden Samenwerking met de Verenigde Staten en Duitsland in de jaren zeventig In maart 1974 sprak de sjah voor het eerst over de tijd dat de olie op zal zijn "Benzine is een waardevolle stof veel te waardevol om te verbranden We zullen zo snel mogelijk proberen 23000 MW elektriciteit op te wekken" < ref> Bushehr was toen al gepland als de eerste centrale om energie te leveren aan de stad Shiraz De Verenigde Staten onder president Gerald Ford boden in 1976 Iran een door de VS gebouwde centrale te koop aan In de jaren 70 werd ook samengewerkt met Duitse bedrijven zoals Siemens en ThyssenKrupp voor de bouw van kernreactoren In 1975 sloot Kraftwerk Union AG uit Bonn een dochtersbedrijf van Siemens AG en AEG Telefunken een contract af van vier tot zes miljard dollar om een hogedrukreactor te bouwen Na de Iraanse revolutie In 1979 vond de Iraanse revolutie plaats waarbij de sjah werd afgezet De geestelijkheid greep hierna de macht Zij keerden zich ook tegen de Amerikanen die de sjah gesteund hadden De revolutie betekende het einde van de Westerse steun aan Irans atoomprogramma Gedurende de Irak-Iranoorlog vernietigde het Iraakse leger de kerncentrale in Bushehr door verschillende aanvallen in de periode 1984-1988 Eind jaren 80 begon Iran opnieuw aan haar atoomprogramma Argentinië hielp Iran hierbij In 1995 tekende Iran een contract met het Russische staatsbedrijf Atomstroiexport waarbij Rusland de reactor in Bushehr zou afbouwen In 1996 sloot Iran een deal met China voor de levering van nucleaire technologie Ook werd technologie gekocht in Pakistan 2002-2013 In augustus 2002 onthulde een dissidente groepering het bestaan van twee kerncentrales in ontwikkeling een uraniumopwerkingscentrale in Natanz en een zwaarwatercentrale in Arak Deze centrales werden vanaf toen onderwerp van bemoeienis van het Internationaal Atoomagentschap IAEA en verschillende westerse landen met name de Verenigde Staten en Israël die de door Iran gestelde vreedzame bedoelingen van het atoomprogramma sterk wantrouwen en ervan uitgaan dat het land aan een kernbom werkt De onderhandelingen over de centrale in Bushehr werden pas in 2007 weer vlotgetrokken; in december van dat jaar kwam de eerste lading verrijkt uranium uit Rusland aan in Iran Dit gebeurde met toestemming van de VN Begin 2009 was de reactor operationeel Op 25 februari verliepen de eerste tests met de 1000 megawatt-reactor succesvol In september 2009 maakte Iran aan het IAEA bekend dat het bezig was met een centrale ten noorden van de stad Qom nadat westerse inlichtingendiensten de locatie hadden ontdekt Westerse landen veroordeelden het land om zijn aanvankelijke geheimhouding hierover Het IAEA kwam met de eis dat de ontwikkeling van deze centrale zou worden stopgezet Op 29 november 2009 veroordeelde het Iraanse parlement de bemoeienis van het Atoomagentschap dat vindt dat het land zijn uranium moet laten verrijken in Rusland en Frankrijk en moet stoppen met de centrale bij Qom Van 22 tot en met 24 november 2009 hield het Iraanse leger een militaire oefening boven een zeer groot gedeelte van het eigen grondgebied om aan te tonen dat het klaar was om eventuele aanvallen op zijn kerncentrales af te slaan Herhaaldelijk is gespeculeerd dat een dergelijke aanval mogelijk zou zijn met name door Israël Dat land had in 1981 de in aanbouw zijnde Iraakse reactor Osirak vernietigd in een luchtmachtoperatie deed hetzelfde in Syrië in 2007 Operatie Orchard en heeft meerdere malen openlijk gezegd een militaire optie tegen Iran niet uit te sluiten evenals de Verenigde Staten Op 30 november 2009 kondigde Iran aan dat het tien nieuwe uraniumopwerkingcentrales wil gaan bouwen; vijf ervan op bestaande kernenergielocaties en vijf op nog aan te wijzen plekken De regering zei dat dit een noodzakelijk gevolg was van de gang van zaken rond de centrale bij Qom Westerse regeringen reageerden geschrokken en kondigden korte tijd later nieuwe sancties aan Op 21 augustus 2010 werd de centrale te Bushehr bevoorraad met door Rusland verrijkt uranium een gebeurtenis die breed werd uitgemeten in de Iraanse pers Het werd gezien als de eerste fysieke stap naar opstarting van de centrale Israël reageerde furieus Vermoed wordt dat de Mossad de Israëlische geheime dienst het Iraanse atoomprogramma probeert te ontregelen door geheime operaties zoals het doden van wetenschappers het leveren van nep-apparatuur en het infecteren van computersystemen met het Stuxnet-virus echter zijn de meningen hierover sterk verdeeld zolang doorslaggevend bewijs ontbreekt< ref> In november 2011 concludeerde de IAEA dat Iran activiteiten heeft ontplooid die relevant zijn voor de ontwikkeling van een nucleair explosive device Tot 2003 zouden deze activiteiten deel hebben uitgemaakt van een structureel programma en mogelijk worden sommige activiteiten nog voortgezet tot op heden De Hoogste leider van Iran ayatollah Ali Khamenei heeft herhaaldelijk verklaard dat het land nooit kernwapens zal vervaardigen Begin 2012 meldde de New York Times dat een voormalige Amerikaanse spion had bevestigd dat zowel de Amerikaanse inlichtingendiensten als de Israëlische Mossad dacht dat Iran niet begonnen was aan de bouw van een kernwapen De moeilijkheid voor het Westen en Israël is dat Iran herhaaldelijk heeft opgeroepen tot een vernietiging van Israël De voormalige Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad heeft verschillende keren gezegd dat Israël van de kaart geveegd moest worden waarbij hij in het midden liet of dit door menselijk of door goddelijk ingrijpen moest gebeuren Khamenei zei in februari 2012 dat Israël een kankergezwel is dat verwijderd moet en zal worden Iran was daarmee begin 21e eeuw de enige staat ter wereld die officieel opriep tot de vernietiging van een andere staat Vanaf 2013 In augustus 2013 trad Hassan Rohani aan als president van Iran Hij liet gematigder geluiden horen aan de buitenwereld wat betreft het atoomprogramma van zijn land Volgens staatsmedia wilde hij in gesprek gaan met andere landen om de onderhandelingen over het atoomprogramma weer op gang te krijgen Javad Zarif de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken zei dat zijn land weer inspecteurs wilde toelaten bij de nucleaire installaties en beklemtoonde nog eens dat het land alleen voor vreedzame doeleinden uranium opwerkt Onder voorwaarden zou Iran weer willen onderhandelen met de Verenigde Staten Het streven naar een mogelijk akkoord over het nucleaire programma van Iran leidde op 28 september 2013 zelfs tot een telefonisch gesprek met de Amerikaanse president Obama Dit was voor het eerst sinds de Islamitische Revolutie van 1979 dat een Amerikaanse president direct contact had met een Iraanse president De regering-Netanyahu in Israël bleef evenwel wantrouwend tegenover de nucleaire ambities van Iran Op 3 maart 2015 waarschuwde Netanyahu in zijn toespraak voor het Amerikaanse Congres over de gevaren van een mogelijk nucleair akkoord tussen Iran en de P5+1 de VS Rusland China Engeland Frankrijk en Duitsland in het bijzonder als Iran daarbij de capaciteit behoudt om nucleaire wapens te bouwen Iran heeft momenteel 19000 centrifuges om uranium mee te verrijken waarvan er 9000 werken en 10000 geïnstalleerd -maar niet operatief- zijn Israël is van mening dat Iran geen centrifuges moet hebben< ref> In november 2013 vonden in Genève gesprekken plaats tussen hoge vertegenwoordigers van Iran en zes grootmachten de Verenigde Staten Rusland Frankrijk het Verenigd Koninkrijk China en Duitsland Een eerste ronde leverde geen akkoord op maar een tweede ronde slaagde daar wel in de nacht van 23 op 24 november Er werd afgesproken dat Iran geen nieuwe nucleaire installaties zal bouwen en het verrijken van uranium zal terugschroeven en dat de westerse sancties tegen het land zullen worden verlicht De Amerikaanse president Obama noemde het akkoord een belangrijke eerste stap Israël zag niets in het bereikte resultaat Eind mei 2014 toonde het Internationaal Atoomagentschap zich tevreden over Irans inkrimping van zijn voorraden nucleair materiaal en het meewerken aan het onderzoek naar verdachte activiteiten Zie ook Resolutie 1737 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2006 Resolutie 1747 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2007 Resolutie 1803 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2008 Resolutie 1835 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2008 Resolutie 1929 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2010 Resolutie 1984 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2011 Resolutie 2049 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2012 Externe links BBC News januari 2012 Een nulmeridiaan is een meridiaan die als nullijn is aangewezen Deze nullijn is van belang bij cartografie navigatie en landmeetkunde omdat ze samen met de evenaar het referentiepunt geeft voor de geografische coördinaten waarmee plaatsbepaling op aarde mogelijk is Waar de evenaar een geografisch logische keuze is aangezien deze haaks staat op de aardrotatie en precies in het midden tussen de polen is de keuze voor een bepaalde nulmeridiaan arbitrair en eerder politiek dan geografisch bepaald In 1884 werd de Meridiaan van Greenwich gekozen als wereldwijd geldende nulmeridiaan zij het dat in de praktijk meestal de IERS referentiemeridiaan gehanteerd wordt die daar iets van afwijkt Introductie Een meridiaan is een denkbeeldige lijn over het aardoppervlak haaks op de evenaar tussen noordpool en zuidpool Het aantal meridianen is oneindig groot maar slechts eentje daarvan is de nulmeridiaan en elk geografisch coördinatensysteem heeft een nullijn nodig Naar het noorden en zuiden telt men in breedtegraden vanaf de evenaar naar het oosten en westen in lengtegraden vanaf de nulmeridiaan Met deze twee eenheden plus eventueel de hoogte kan elke plaats op aarde éénduidig worden aangegeven in een stelsel van geografische coördinaten In de loop der eeuwen zijn er meerdere nulmeridianen soms zelfs gelijktijdig in gebruik geweest De Oud-Griekse astronoom en geograaf Eratosthenes derde eeuw v Chr heeft zich als eerste beziggehouden met het berekenen van geografische lengte en breedte en hij hanteerde daarvoor een nullijn door Alexandrië Daarna hebben vele cartografen en astronomen maar ook politici vorsten en andere belanghebbenden gemeend er één te moeten aanwijzen Het belang of niet van een specifieke nulmeridiaan is gelegen in de mate waarin zij gebruikt en geaccepteerd wordt Aangezien het daarbij gaat om plaatsbepaling op de hele aarde is internationale ondersteuning doorslaggevend gebleken Vanaf midden negentiende eeuw heeft men zich ingespannen voor het hanteren van een wereldstandaard en voor die rol werd niet lang daarna de meridiaan van Greenwich aangewezen De meridianen die als nulmeridiaan fungeerden worden in het Nederlands doorgaans niet met die term aangeduid maar met de constructie meridiaan van Plaatsnaam Bij wetenschappelijke en technische systemen wordt heden ten dage de term "referentiemeridiaan" gebruikt Opmeten van de aarde Voor geografische coördinaten wordt een stelsel van rechte lijnen als uitgangspunt genomen Op een bolvorm als de aarde betekent dit dat de grootste breedtecirkel over het oppervlak de evenaar is en dat de breedtecirkels naar de polen toe steeds kleiner worden Haaks daarop staan de lengtecirkels die naar de polen toe steeds dichter bij elkaar komen Lengte en breedte worden aangeduid in booggraden De breedtecirkels tellen alle 360° graden ongeacht hun grootte De lengtegraden of meridianen tellen elk 180° en met hun spiegelbeeld aan de andere kant van de planeet dus weer 360° Een graad telt 60 boogminuten een boogminuut 60 boogseconden De 360° die de omtrek rond de aardbol meet worden uitgezet door vanaf de nulmeridiaan in beide richtingen tot en met 180 te tellen Op de 180e graad komen deze tellingen weer bij elkaar en zodoende is de aardbol in twee helften verdeeld westelijk en oostelijk halfrond Van een nulmeridiaan is er maar één en hetzelfde geldt voor haar spiegelbeeld de 180°-lijn Van de andere lengtegraden zijn er altijd twee naar het westen aangeduid met westerlengte WL naar het oosten met oosterlengte OL Amsterdam ligt op 4 graden en 53 minuten ten oosten van de nulmeridiaan 4° 53 OL Brussel ligt iets minder ver naar het oosten op 4° 21 17" OL 4 graden 21 minuten en 17 seconden Een verschil in kilometers is met deze methode lastig aan te geven daar de lengtegraden over een bol naar de polen toe steeds dichter bij elkaar komen Afstand is tijd tijd is afstand Aangezien de aarde in een etmaal om haar as draait verstrijkt er per 15° geografische lengte 360 24 één uur Andersom geldt dat als men tussen twee plaatsen een uur tijdsverschil waarneemt deze dus 15 graden in de lengte uit elkaar liggen In de Griekse oudheid gebruikte men onder meer maansverduisteringen om deze berekening te maken Deze en andere astronomische verschijnselen kunnen op onderling ver van elkaar gelegen plaatsen gelijktijdig worden waargenomen In later eeuwen produceerden astronomen nauwkeurige tabellen van voorspelbare verschijnselen aan de hemel efemeriden genaamd Hiermee kon op afgelegen plaatsen zoals op open zee een berekening gemaakt worden van het tijdsverschil en dus van de lengte Deze methode was echter verre van nauwkeurig en had niet zelden rampzalige gevolgen Dit probleem werd in de achttiende eeuw verholpen met de uitvinding van de chronometer die onder alle omstandigheden gelijk bleef lopen met de tijd op de nulmeridiaan Een tweede klok de scheepsklok werd dagelijks aangepast aan de plaatselijke tijd zodat het verschil meteen te zien was en de lengte te berekenen Die scheepsklok werd afgesteld om 1200 uur als de zon op haar hoogste punt aan de hemel stond Een meridiaan wordt ook vastgesteld aan de hand van die specifieke stand van de zon; de naam is afgeleid van het Latijnse woord voor middag meridies Zodoende was de nulmeridiaan vanaf de achttiende eeuw niet alleen de nullijn in afstand maar ook in tijd Landmeetkunde Vanaf eind zeventiende eeuw hebben diverse nationale organisaties inspanningen verricht om landen of delen daarvan met wetenschappelijke precisie op te meten Daarbij werd gebruikgemaakt van de principes van de driehoeksmeting en zo'n stelsel had belang bij een nulpunt of nullijn In veel gevallen hebben bestaande geaccepteerde nulmeridianen die rol vervuld Eerste nulmeridianen Alexandrië en Rhodos Het geografische concept "lengte" vindt zijn oorsprong in de Oud-Griekse wetenschap ten tijde van de Hellenistische periode 323-146 vChr Naast het op basis van waarnemingen schatten van de omtrek van de aarde in 240 vChr moet de astronoom en geograaf Eratosthenes zich als eerste bezig hebben gehouden met het berekenen van de onderlinge afstand van toentertijd bekende steden Hij hanteerde daarbij een nullijn door de plaats van zijn leven en werk Alexandrië Van deze meridiaan nam hij abusievelijk aan dat hij ook door Rhodos en Syene Aswan liep De eveneens Oud-Griekse astronoom geograaf en wiskundige Hipparchus ca 190-120 vChr bouwde voort op het werk van Erathostenes met betrekking tot het berekenen van afstanden en daarvoor introduceerde hij twee belangrijke vernieuwingen Ten eerste bedacht Hipparchus de methode van de maansverduisteringen om geografische lengte te schatten Ten tweede hanteerde hij voor het eerst een systeem van graden minuten en seconden om de aarde mee te verdelen Als nullijn gebruikte hij een meridiaan van Rhodos mogelijk dezelfde misrekening makend als zijn voorganger Het was de Romeinse historicus filosoof en geograaf van Griekse afkomst Strabo ca 64 vChr-19 nChr van wie een groot deel van onze kennis over voornoemde twee wetenschappers stamt In Boek II van zijn encyclopedie van de toenmalige bekende wereld Geographika geeft Strabo de tot dan toe opgebouwde kennis van onder andere meridianen weer Verder geeft hij voor veel toen bekende steden een geografische lengte op basis van de meridiaan van Alexandrië De Grieks-Romeinse astronoom wiskundige en geograaf Claudius Ptolemaeus ca90-168 schreef verscheidene verhandelingen over uiteenlopende wetenschappelijke onderwerpen Hij hanteerde deels een meridiaan van Alexandrië als nullijn maar nam ook de meridiaan van de "gezegende eilanden" over van de wiskundig-geograaf Marinus van Tyrus Almagest is de eerste van de drie meest bekende werken van Ptolemaeus en gaat hoofdzakelijk over astronomie maar het verwijst al naar zijn latere Geographia In boek 2 sectie 13 van Almagest schrijft hij " daar zullen we vermelden wat van elk van die steden de afstand in graden is van de meridiaan door Alexandrië ten oosten of westen gemeten langs de equator want is de meridiaan waarvoor we de tijden van de posities vaststellen" Ferro In het genoemde Geographia een rond het jaar 150 gemaakte atlas en verhandeling over de geografie introduceerde Ptolemaeus een nieuwe nullijn die net ten westen liep van wat de "fortunatae insulae" gezegende eilanden werd genoemd Voor deze eilanden die in de Griekse mythologie ook met het paradijs werden geassocieerd hebben verschillende eilandengroepen kandidaat gestaan Bij de herontdekking van de Canarische eilanden rond 1300 werd vrijwel meteen aangenomen dat dit de gezegende eilanden van Ptolemaeus waren De eerste drukkers van het werk van Ptolemaeus aan het eind van de zestiende eeuw meenden dat de Griekse geograaf specifiek het eiland Ferro bedoelde omdat dit het meest westelijke van die eilanden is Zij moeten dan ook beschouwd worden als de naamgevers van de meridiaan van Ferro Deze nulmeridiaan is tot ver na deze periode in algemeen gebruik geweest en op sommige landkaarten zelfs tot in de eenentwintigste eeuw Kaap Verde en Kaapverdië Het waren de Arabische wetenschappers die in de Middeleeuwen de klassieke tradities hoog hielden In het begin van de negende eeuw systematiseerde en corrigeerde Al-Chwarizmi het werk van Ptolemaeus waarbij hij een nulmeridiaan trok langs de oostelijke grens van de Middellandse Zee Hoewel andere Arabische cartografen deze meridiaan gehanteerd moeten hebben kwam hij nooit echt in zwang Twee eeuwen later meldde Al-Biruni 973-1048 dat een nullijn in het uiterste westen nog immer gebruikelijk was Toch zou er verwarring bestaan over welk uiterste precies bedoeld werd Sommigen namen Kaap Verde als meest westelijke punt van Afrika anderen een van de Kaapverdische eilanden zo'n 450 km naar het westen Op basis van gegeven afstanden en berekeningen betogen sommige wetenschappers dat Ptolemaeus met de gezegende eilanden al de Kaapverdische moet hebben bedoeld Renaissance en vroegmoderne tijd Cartografen uit de Lage landen Voor de ontwikkeling van de cartografie waren de cartografen uit de Lage Landen als Mercator Hondius en Willem Blaeu van groot belang In eerste instantie hanteerde Mercator een nulmeridiaan door het Canarische eiland Fuerteventura later plaatste hij zowel de Canarische eilanden als de Azoren op zijn nullijn In beide gevallen was de invloed van Ptolemaeus nog sterk herkenbaar In 1569 verplaatste Mercator zijn nulmeridiaan naar Boa Vista in Kaapverdië waarmee hij als een van de eersten het idee van de magnetische meridiaan zie onder vorm gaf Anderen trokken hun nullijnen door Corvo Santiago in Kaapverdië of Palma Het vaststellen van de exacte lengtegraad van deze eilanden zonder een sterrenwacht was toentertijd bepaald een uitdaging Een meridiaan door de vulkaan El Teide op Tenerife werd ook gebruikt mogelijk omdat deze bij zeelieden al bekendheid genoot als uitgangspunt voor een gegist bestek Nadat het idee van een magnetische meridiaan was losgelaten kreeg de meridiaan van Tenerife in de noordelijke Nederlanden gaandeweg de voorkeur tot en met een officiële status op last van de Admiraliteit van Amsterdam in 1787 Antwerpen Een enkele bron meldt de mogelijkheid dat men met een meridiaan van Antwerpen heeft gewerkt De Nederlandse arts en wiskundige Gemma Frisius uitvinder van de driehoeksmeting als geografisch instrument schreef in 1533 '' ende ic maeck van desen puncte wederom eenen circule den welcken ick deyle byden Meridiaen verschillende vanden Meridiaen van Antwerpen overal even verre In de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal te Antwerpen loopt op de vloer een messing strip Dit is een meridiaanlijn een aan meridianen verwante soort zonnewijzer Of dit ook de locatie is van de door Frisius gebruikte meridiaan valt thans niet met zekerheid vast te stellen Warschau Sint-Petersburg en anderen Indien cartografen niet een versie van de klassieke meridiaan van Ptolemaeus hanteerden dan gebruikten zij meest referentielijnen door de hoofdstad van hun vaderland of door sterrenwachten die her en der werden gesticht Voorbeelden daarvan zijn de meridiaan van Toledo die van Warschau en de meridiaan van het Pulkovo Observatorium in Sint-Petersburg in Rusland De door Tycho Brahe 1546-1601 verrichte waarnemingen langs de meridiaan van Uraniborg hielpen Johannes Kepler bij het formuleren van zijn wetten Ook diens Rudolfijnse tafels een soort efemeriden werden op deze meridiaan gebaseerd Buiten Europa was de meridiaan van Ujjain vanaf de vierde eeuw in gebruik bij astronomen in India doch dezen gebruikten hem uitsluitend als astronomisch ijkpunt voor de tijdmeting Arabische geografen moeten deze lijn wel als nulmeridiaan hebben gebruikt waarbij ze zowel de geografische locatie als de naam verhaspelden Ze plaatsten de stad abusievelijk op de evenaar zo'n 10 graden te ver naar het westen en noemden haar Arin In de twaalfde eeuw bedacht de Joods-Spaanse dichter en filosoof Juda Halevi het concept van een datumgrens als middel om te bepalen wie wanneer de sabbat diende te respecteren Hij plaatste deze op 90° ten oosten van Jeruzalem waarmee een meridiaan door die stad wordt geïmpliceerd De Orthodoxe Kerk berekent tegenwoordig nog de Paasdatum aan de hand van de maanstanden op de meridiaan van Jeruzalem Voor het verdrag van Tordesillas uit 1494 werd een demarcatielijn door de Atlantische Oceaan getrokken die de koloniale invloedssferen van Spanje en Portugal moest scheiden Deze lijn werd door cartografen van beide landen nog enige tijd als nulmeridiaan gebruikt Magnetische meridiaan Het kompas een Chinese uitvinding die Europa eind twaalfde eeuw bereikte bleek al snel een uiterst nuttig instrument voor de scheepvaart Dat de magnetische pool waarnaar een kompasnaald wijst niet precies met de geografische pool overeenkomt was in die tijd onbekend Bovendien is deze afwijking in Europa niet bijzonder groot en betreft dit een periode waarin het instrument zelf nog niet van de hoogste kwaliteit was Begin zestiende eeuw was het kompas flink verbeterd en inmiddels zeilde men de Atlantische Oceaan over Op een reis in westelijke richting neemt de afwijking van de magnetische met de geografische pool eerst flink af om daarna toe te nemen tot een veel groter verschil dan in Europa kan worden waargenomen In die tijd ontstond het idee dat er een door de schepping ingegeven nulmeridiaan zou bestaan die de magnetische polen met elkaar verbond en waarop men geen afwijking met de geografische polen zou waarnemen De meridiaan van Boa Vista die door Mercator werd gehanteerd was gebaseerd op deze gedachte daar hij in het gebied lag waar geobserveerde kompasafwijkingen relatief klein of zelfs nul waren Verscheidene cartografen van de zestiende en begin zeventiende eeuw zoals Abraham Ortelius en Jodocus Hondius sloten zich bij hun voorganger aan en plaatsten de magnetische meridiaan in de Azoren zij het op wisselende locaties In 1635 toonde de Engelse wiskundige Henry Gellibrand aan dat het aardmagnetisch veld niet statisch is en de magnetische polen daarom regelmatig iets verschuiven Daarmee kwam goeddeels een eind aan het idee van de magnetische meridiaan Parijs Hoewel Frankrijk nog in 1634 bij koninklijk decreet de meridiaan van Ferro als nationale standaard had vastgelegd kregen nationalistische sentimenten ook hier de overhand In 1666 gaf Lodewijk XIV van Frankrijk opdracht voor de bouw van een nieuw astronomisch observatorium Een van de hoofdtaken van deze instelling zou het nauwkeurig meten van lengtegraden moeten worden Op midzomerdag 1667 tekenden leden van de Académie des Sciences de contouren van het observatorium in de grond nabij de abdij van Port-Royal toentertijd net buiten Parijs De eminente astronoom Jean Picard trok daarop een noord-zuid georiënteerde lijn door het midden van de schets Deze lijn zou een kleine 250 jaar door Franse zeelieden en cartografen als nulmeridiaan worden gebruikt In 1679 startten in Frankrijk inspanningen om met behulp van driehoeksmeting het hele land op te meten en in kaart te brengen waarbij de meridiaan van Parijs als referentielijn werd gebruikt Een meting langs deze meridiaan tussen 1792 en 1799 stond aan de basis van het formuleren van de door de Fransen geïntroduceerde standaardmaat meter Greenwich De meridiaan van Greenwich is in 1685 vastgelegd door de Engelse astronoom John Flamsteed Flamsteed werd in 1675 door koning Karel II als eerste benoemd tot Astronomer Royal en daarmee was hij ook directeur van het Koninklijk Greenwich Observatorium dat in 1676 10 jaar na de Franse tegenhanger werd geopend Hierna is de meridiaan een paar maal iets naar het oosten verplaatst omdat er iedere keer een nieuwere meridiaankijker werd aangeschaft om met George Biddell Airy in 1851 zijn huidige positie te krijgen Vanwege het belang van de zeevaart voor de natie legde het Observatorium van Greenwich zich onder andere toe op het publiceren van zeer nauwkeurige astronomische tabellen Mede hierdoor werd de meridiaan van Greenwich eind negentiende eeuw door zo'n 70% van de internationale scheepvaart gebruikt Washington In de Verenigde Staten suggereerde de architect Pierre Charles L’Enfant het instellen van een nulmeridiaan in de tijd dat hij het stadsplan voor de hoofdstad Washington DC ontwierp in 1791 De meridiaan van Washington werd uitgezet door het "Congress House" tegenwoordig het Capitool en vervolgens werden er nog drie berekend Die door het oude "Naval Observatory" was de meest gangbare en in 1850 kreeg hij een wettelijke basis voor landkaarten waarbij die van Greenwich voor nautische doeleinden diende te worden gehanteerd Verandering van functie De hierboven beschreven periode laat zich wellicht omschrijven als de "Gouden Eeuw" van de meridianen op het terrein van de zeevaart en de bijbehorende cartografie Vanaf de achttiende eeuw traden er veranderingen op in het nut dat deze nullijnen hadden en de meest essentiële daarvan is de factor tijd Met de komst van de chronometer werd navigatie op zee een stuk betrouwbaarder Om daar lengtegraden mee te berekenen hadden zeevaarders niet zozeer behoefte aan een geografische nullijn als wel een ijkpunt in de tijd Nog lang nadat de meridiaan van Greenwich voor het eerst was ingesteld in 1685 en op basis daarvan Greenwich Mean Time was er in die plaats een verschil van 9 seconden met de tijd in centraal Londen en van wel 16 minuten met die in de havenstad Plymouth Door heel Engeland werden net als overal ter wereld lokale tijdrekeningen in stand gehouden en fervent verdedigd In de tijd dat men zich te voet of per paard en wagen verplaatste was dit op zijn best onhandig Doch met de komst van de spoorwegen aan het begin van de negentiende eeuw werd het ronduit ondoenlijk Hier was standaardisatie geboden en daarmee een ijkpunt Daarnaast werden vanaf eind zeventiende eeuw in Europa en later daarbuiten projecten ondernomen om door middel van driehoeksmeting gebiedsdelen en zelfs hele landen op te meten en in kaart te brengen Ook deze systemen hadden alle behoefte aan referentielijnen en in een aantal gevallen vervulde een bestaande meridiaan deze rol Amsterdam en Amersfoort In Nederland heeft men de Westertoren te Amsterdam vroeger als referentie gebruikt hoewel de meridiaan van Amsterdam oorspronkelijk werd berekend in de sterrenwacht bovenop de "tempel van de Verlichting" Felix Meritis Van 1909 tot 1937 gold hij als ijkpunt bij het bepalen van de wettelijke Nederlandse tijd die op 1 mei 1909 om middernacht in werking trad Van ca 1900 tot heden heeft de Onze Lieve Vrouwetoren in Amersfoort een speciale betekenis de spits van de toren is het referentiepunt en projectiecentrum van het Nederlandse stelsel van de Rijksdriehoeksmeting RD het officiële coördinatenstelsel van Nederland dat door het Kadaster onderhouden wordt Het is echter niet de nulmeridiaan en sinds een herziening die tot 1978 duurde is het om praktische redenen ook geen nulpunt meer Rome Cartografen en zeelieden uit Italië hebben naast die van Ferro een meridiaan van Pisa en eentje van Genua gebruikt Midden negentiende eeuw tekende de dominantie van Greenwich bij de internationale navigatie zich reeds af De in 1872 geïntroduceerde meridiaan van Rome had eigenlijk alleen nog een functie bij het maken van topografische landkaarten Tot midden twintigste eeuw is deze nullijn officieel in gebruik geweest Het observatorium van Rome ligt op de heuvel Monte Mario die zich iets ten noorden van Vaticaanstad bevindt zodat deze nullijn ook door de tuinen van het Vaticaan loopt Internationale standaard Nadat veel landen zich vanwege de tijdrekening over een nationale standaard hadden gebogen volgde als vanzelf de wens om tot een internationale te komen Daarnaast waren er wereldwijd tientallen nulmeridianen in gebruik waarbij sommige landen er zelfs vier vijf of zes als "officieel" hadden aangemerkt Tijdens meerdere internationale bijeenkomsten in de tweede helft van de negentiende eeuw werd op het instellen van een wereldstandaard aangedrongen In 1884 werd op uitnodiging van de Amerikaanse president de Internationale Meridiaanconferentie belegd waarop een grote meerderheid van landen instemde met het gebruik van de meridiaan van Greenwich als internationale standaard De Brazilianen en de Fransen onthielden zich van stemming en de laatsten bleven hun meridiaan die van Parijs gebruiken tot 1911 1914 voor wat betreft tijdrekening respectievelijk navigatie Hierna sloot ook Frankrijk zich aan bij de wereldstandaard Op deze conferentie werd ook besloten dat een dag 24 uur zou tellen te beginnen om 000 uur waarbij het middaguur op de meridiaan van Greenwich leidend zou zijn en de internationale datumgrens dientengevolge op 180° kwam te liggen De IERS referentiemeridiaan Technische ontwikkelingen binnen de geografische wetenschap hebben in de twintigste eeuw tot nieuwe wetenschappelijke inzichten geleid zoals platentektoniek en de bepaling van de vorm en grootte van de aarde geodesie Hierdoor ontstond er behoefte aan een nieuw referentiemodel van de aarde De exacte vorm van de aarde valt niet met een eenvoudig wiskundig model te beschrijven Daarom wordt deze benaderd met een ellipsoïde die zo goed mogelijk op de aarde gepast wordt met een geodetisch datum Voor metingen op het land worden nog veel lokale modellen gehanteerd die soms beter aansluiten bij plaatselijke omstandigheden Door ontwikkelingen in de ruimtevaart waarbij satellieten voor nieuwe meetresultaten zorgden was een nieuwe wereldstandaard wenselijk Vanaf de jaren 50 hebben diverse instanties bijgedragen aan het formuleren van een universele standaard voor plaatsbepaling op aarde zoals het wetenschappelijke geodetisch coördinatensysteem ITRS en het meer toegankelijke WGS 84 dat gebruikt wordt door gps Elk geodetisch systeem heeft een nulmeridiaan en die van het ITRS is de IERS referentiemeridiaan Deze kwam in 1969 tot stand op basis van metingen met behulp van het eerste satellietnavigatiesysteem TRANSIT Zij werd gekoppeld aan een voorganger van ITRS waarvan men meende dat deze aan de meridiaan van Greenwich was geijkt Na metingen in het Observatorium van Greenwich echter bleek zij 53 boogseconden meer naar het oosten te liggen hetgeen zich op de breedtegraad van die plaats laat vertalen als een verschil van 1025 meter Deze wetenschappelijke meridiaan is in de laatste twee decennia van de twintigste eeuw door steeds meer organisaties als standaard geaccepteerd waaronder de IERS waarnaar zij thans genoemd wordt De standaardtijd wordt inmiddels met atoomklokken bepaald maar door het invoeren van schrikkelsecondes wordt ervoor gezorgd dat deze synchroon blijft lopen met de aardrotatie en de middelbare zonnetijd in Greenwich Andere nullijnen Dat er een wereldstandaard is betekent niet dat zij op dit moment de enige gebruikte referentielijn is Integendeel er zijn er mogelijk honderden Ieder geodetisch datum heeft een referentielijn en velen hanteren die van Greenwich en in toenemende mate die van de IERS maar de exacte ligging van deze meridiaan verschilt al snel een paar centimeter of zelfs een paar kilometer Wetenschappelijke publicaties en kenniscentra geven doorgaans voor zo'n geodetisch datum een omrekenmodel waarmee zij aan het IERS gekoppeld kan worden coördinatentransformatie Nulmeridianen op andere hemellichamen Net als op aarde is de keuze voor een nulmeridiaan op een ander hemellichaam in essentie een arbitraire beslissing Voor de maan is een lijn gekozen midden door de zichtbare kant ervan Zij passeert de inslagkrater Bruce op korte afstand Op Mars loopt de referentielijn door de krater Airy-0 die deel is van de naar George Biddell Airy zieGreenwich genoemde krater Airy Ook op andere manen planeten en zelfs de zon zijn nulmeridianen gedefinieerd In literatuur Het boek Twintigduizend mijlen onder zee van Jules Verne dateert uit 1870 en in die tijd was de meridiaan van Greenwich nog geen wereldstandaard De schrijver vraagt aan kapitein Nemo welke nulmeridiaan hij hanteert om zo te achterhalen uit welk land de kapitein afkomstig is Nemo trapt er echter niet in hij noemt de meridiaan van Parijs omdat de schrijver uit Frankrijk komt In het stripalbum De schat van Scharlaken Rackham door Hergé bemerkt Kuifje dat ze verkeerd zoeken naar de schat op basis van de nulmeridiaan van Greenwich terwijl ridder Hadoque de meridiaan van Parijs hanteerde In Umberto Eco's roman Het eiland van de vorige dag strandt de edelman Roberto de La Grive op een schip aan de kust van een eiland Hij concludeert aan de hand van de nulmeridiaan dat tussen het schip en het eiland de datumgrens moet lopen waarop hij een groot aantal overpeinzingen over tijdreizen maakt Zie ook Meridiaan geografie Internationale datumgrens Oeverloopkevers Elaphrus zijn een geslacht van kevers uit de familie loopkevers Carabidae Er zijn veertig verschillende soorten waarvan een klein aantal voorkomt in België en Nederland Oeverloopkevers hebben een typisch loopkeverachtige lichaamsbouw een ovale lichaamsvorm met grote ogen en lange sprieterige poten De kevers zijn te onderscheiden van alle andere loopkevers door de karakteristieke putjes op de dekschilden die vaak een afwijkende kleur hebben Oeverloopkevers komen voor in Europa Azië en delen van Noord-Amerika Het zijn bewoners van vochtige gebieden vrijwel altijd worden ze langs het water aangetroffen Veel soorten leven in moerassen en langs oevers van rivieren In België en Nederland komen vijf soorten voor Oeverloopkevers zijn rovers die jagen op kleine ongewervelden zoals insecten en wormen De kevers zijn in het bezit van relatief grote kaken en hebben grote uitpuilende ogen Het zijn zichtjagers die zich bij slecht weer niet laten zien maar bij zonnig weer foerageren De kevers zijn zeer snel als ze opgewarmd zijn door de zon Veel soorten kunnen vliegen; soms zijn de vleugels gedegenereerd De roofzuchtige larven zijn wormachtig en donker van kleur De larven leven in de strooisellaag op de bodem De belangrijkste vijanden zijn andere roofinsecten en kleine gewervelde dieren zoals de spitsmuis Naam De kevers danken hun Nederlandstalige naam aan het biotoop dat bestaat uit de oevers van zoete wateren Ook in andere talen slaat de naam soms op de biotoop zoals het Duitse Uferläufer oeverloper ook worden ze in het Duits Raschkäfer snelle kevers genoemd In de Zweedse taal worden de kevers groplöpare genoemd wat putjeskevers betekent en slaat op de vele kleine putjes op de dekschilden Andere kevers die langs de oever leven hebben eveneens vaak oever in de naam zoals de oeverloper of oeverloopkever Nebria brevicollis die echter tot een ander geslacht behoort De wetenschappelijke naam Elaphrus werd voor het eerst geldig gepubliceerd in 1775 door Johann Christian Fabricius Verspreiding en habitat Wereldwijd komen er veertig soorten voor waarvan ongeveer twintig in het Palearctisch gebied en elf in Europa Oeverloopkevers zijn bewoners van vochtige gebieden en veel soorten leven langs oevers van zoete wateren of in moerassen Van een aantal soorten is ook bekend dat ze langs zeestranden voorkomen Sommige soorten komen binnen Europa erg noordelijk voor zoals de soort Elaphrus lapponicus Deze oeverloopkever is te vinden in delen van Scandinavië en noordelijk Rusland Het zuidelijkste deel van het areaal bevindt zich in Groot-Brittannië< ref> De koperkleurige oeverloopkever en de gewone oeverloopkever komen nog noordelijker voor tot ver boven de noordpoolcirkel Deze soorten leven ook veel zuidelijker tot in noordelijk Italië De verspreidingsgebieden verschillen in België en Nederland per soort; sommige soorten zijn heel algemeen en andere juist vrij zeldzaam In Nederland komen vijf soorten oeverloopkevers voor Deze soort komt wel voor in delen van centraal- en noordwestelijk Duitsland De soort Elaphrus ullrichii was alleen waargenomen in oostelijke delen van Nederland De laatste keer dat de kever werd aangetroffen was in 1979 bij de rivier Dinkel nabij Denekamp Uit België is deze kever helemaal niet bekendDe soort Elaphrus aureus komt in Nederland alleen in Twente de Achterhoek en het zuiden van Limburg verspreid voor Deze kever komt in België alleen in het noorden voor en is zeldzaam Een voorbeeld van een wijd verspreide en zeer algemene soort is de gewone oeverloopkever Elaphrus riparius Deze oeverloopkever is in heel Nederland zeer algemeen te vinden In België is de soort met name in laaggelegen gebieden te vinden terwijl hij zeldzaam is in de Ardennen Uiterlijke kenmerken Overloopkevers blijven vrij klein de meeste soorten bereiken een lichaamslengte van ongeveer zes millimeter tot één centimeter Kop De kop is duidelijk te onderscheiden van de rest van het lichaam De kop is smaller dan het borststuk maar is te herkennen aan de zeer grote bolle ogen die duidelijk uitsteken aan weerszijden van de kop De ogen bestaan uit vele kleine suboogjes die de ommatidia worden genoemd Het geheel wordt aangeduid als facetoog Hoewel oeverloopkevers uiterlijk veel lijken op zandloopkevers zijn de kaken duidelijk kleiner en niet zo sterk sikkelvormig De kaken worden mandibels genoemd Ze zijn duidelijk te zien aan de voorzijde van de kop De mandibels zijn niet geleed en bestaan uit een enkel deelDe kevers hebben daarnaast gelede uitsteeksels aan de kop rond de kaken die de palpen worden genoemd en een zintuiglijke functie hebben De palpen zijn wel geleed en proeven het voedsel en manoeuvreren het in de mondopening zodat het door de mandibels kan worden vermalen De kop draagt drie paar palpen twee paar aan de bovenzijde en een enkel paar aan de onderzijde van de kop De buitenste palpen van bovenste paar zijn bij de oeverloopkevers het beste zichtbaar omdat deze palpen langer zijn De twee bovenste palpenparen zijn gelegen aan de bovenkaak en worden de maxillaire palpen genoemd De palpen aan de onderzijde van de kop worden de labiale palpen genoemd Borststuk Het borststuk of thorax bestaat zoals bij alle insecten uit drie delen Het borststuk draagt twee paar vleugels aan de bovenzijde en drie paar poten aan de onderzijde Aan ieder segment is aan de onderzijde een paar poten gehecht en de vleugels zijn op het tweede en derde thoraxsegment gepositioneerd gezien vanaf de kop Oeverloopkevers bezitten lange poten waarmee ze snel kunnen lopen De poten zijn voorzien van kleine sporen dit zijn stekelachtige uitsteeksels aan de gewrichten van de poten Deze sporen komen steeds paarsgewijs voor en zijn altijd tussen de tibia en de tarsus gepositioneerd Net als bij andere kevers draagt de bovenzijde van het borststuk de vleugels Het voorste paar is bij de kevers verhard en deze vleugels worden de voorvleugels of dekschilden genoemd Het achterste paar is dun en vliezig en kan soms gebruikt worden om mee te vliegen Oeverloopkevers zijn gemakkelijk te herkennen aan de textuur op de voorvleugels of dekschilden De dekschilden zijn bij vrijwel alle andere loopkevers gegroefd of juist glad of voorzien van een ketting-achtig motief De dekschilden van de oeverloopkevers hebben daarentegen regelmatige putjes die vaak een afwijkende kleur vertonen zoals groen of blauw Bij veel soorten komt deze afwijkende kleur door irisatie Met enige fantasie lijken deze structuren op ingelegde juwelen Sommige soorten hebben een enigszins afwijkend patroon op de dekschilden maar zijn hieraan ook goed te herkennen Een voorbeeld is de Amerikaanse soort Elaphrus viridis Deze kever heeft geen kleine putjes maar juist bultjes op de dekschilden die zwart van kleur zijn op een groene achtergrond met bruine lengtestrepen Deze complexe tekening zorgt voor een effectieve camouflage tussen de kleine plantjes die op de bodem groeien De kever is in 1878 al voor het eerst ontdekt maar werd pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw weer aangetroffen mogelijk door zijn uitstekende camouflage Sommige overloopkevers kunnen vliegen met hun vliezige achtervleugels Er zijn bij een aantal soorten zowel langvleugelige als kortvleugelige exemplaren bekend Bij de soort Elaphrus angusticollis komen beide vormen voor De kortvleugelige exemplaren worden brachypteer genoemd van brachy-ptera; letterlijk vertaald korte vleugel en bezitten slechts vleugelstompjes Dergelijke soorten kunnen enkel lopen en zijn niet in staat om te vliegenExemplaren die langere vleugels hebben worden macropteer macro-ptera; grote vleugel genoemd en kunnen meestal vliegen Een dergelijke variatie in vleugelvorm en vleugelspieren binnen een soort komt ook voor bij andere loopkevers en daarnaast bij geheel andere ordes van insecten zoals de rechtvleugeligen Achterlijf Het achterlijf wordt aan de bovenzijde volledig aan het oog onttrokken door de dekvleugels aan de bovenzijde en is hierdoor alleen vanaf de onderkant te zien Het achterlijf wordt beschermd door chitineuze platen Die aan de bovenzijde worden tergieten genoemd en die aan de onderzijde worden aangeduid met sternietenHet achterlijf van de oeverloopkevers is ovaal van vorm De onderzijde heeft vaak een lichtere kleur dan de bovenzijde van de kever Putjes zoals die voorkomen op de dekschilden ontbreken Het achterlijf bevat de belangrijkste organen zoals het spijsverteringskanaal het ademhalingsapparaat en de geslachtsorganen Het eerste segment van het achterlijf ligt boven het achterste deel van het borststuk boven het achterste paar poten De twee bobbelachtige structuren aan het eerste achterlijfsegment zijn in feite delen van de poot en meer specifiek de metatrochanters Levenswijze Oeverlopers zijn altijd overdag actief en ze zijn allemaal sterk heliofiel Dit betekent dat ze graag zonnebaden en als de kevers zijn opgewarmd door de zon zijn ze zeer snel Dit is een overeenkomst met de zandloopkevers In beboste omgevingen komen de kevers dan ook minder vaak voor omdat hier veel plaatsen beschaduwd worden door de vegetatie Oeverloopkevers zijn met name bij zonnig weer erg actief Ze jagen op het zicht op prooien wat de relatief grote ogen verklaart Bij de insecten zijn zichtjagers een zeldzaamheid; de meeste insecten gaan af op de geuren van een mogelijke voedselbron Oeverloopkevers gebruiken hun vleugels niet tijdens het jagen op prooien zoals van andere loopkevers bekend is maar gaan deze rennend achterna Uit onderzoek blijkt dat de koperkleurige oeverloopkever beter kan zien bij een zwak licht in vergelijking met andere soorten zoals de gewone oeverloopkeverDe vleugels worden bij veel soorten gebruikt om een gedegenereerd leefgebied te verlaten op zoek naar een geschikt habitat Oeverloopkevers die veel vliegen staan bekend als snelle kolonisators Soorten die niet kunnen vliegen daarentegen verspreiden zich vaak zeer langzaam Oeverloopkevers houden zich 's nachts schuil onder objecten zoals stenen De kevers verdedigen hun territorium en mogelijke voedselbronnen door agressief gedrag te vertonen naar soortgenoten De kevers mijden droogte als in de zomer een poel opdroogt moeten ze schuilen Van de soort Elaphrus viridis uit de Verenigde Staten is bekend dat de dieren zich in de bodem van moerassen in Californië ingraven en hier wachten op vochtigere omstandigheden< ref> De kevers scheiden een smerig ruikende vloeistof af als ze worden belaagd Ze kunnen eveneens ter verdediging geluiden maken die dienen om af te schrikken Het geluid wordt geproduceerd door de borstels aan de bovenzijde van de achterlijfssegmenten langs de randen van de dekschilden te strijken Deze vorm van geluiden maken wordt wel stridulatie genoemd Voortplanting en ontwikkeling Oeverloopkevers zijn net als andere kevers eierleggend Het vrouwtje zet haar eitjes vaak af in het substraat Van sommige soorten is bekend dat ze de eieren in open onbegroeide biotopen afzetten; andere soorten zetten de eieren af in meer begroeide delen van de leefomgeving De eieren komen na enige tijd uit waarbij de larven verschijnen Larve De larven leven net als de volwassen kevers van kleine diertjes; de larven leven in de strooisellaag Ze sporen hun prooien niet visueel op zoals de volwassen kevers want hun ogen zijn slecht ontwikkeld De larven gaan af op de tast en de geur om prooidiertjes op te sporen waarbij ze respectievelijk de tasthaartjes op het lichaam en de palpen aan de kop gebruiken De larve is langwerpig van vorm en lijkt meer op een worm dan op een kever De larven zijn vaak donker tot zwart van kleur Ze hebben een duidelijk te onderscheiden brede kop met duidelijk zichtbare kaken De facetogen zijn nog niet ontwikkeld; de larven hebben verspreide individuele oogjes aan de voorzijde van de kop Deze worden de stemmata genoemd De oogjes zijn primitief en kunnen geen scherpe beelden vormen maar alleen lichtverschuivingen waarnemen De larven hebben net als de volwassen kevers al een in drieën verdeeld borststuk en elk deel draagt aan de onderzijde een paar kleine pootjes Het zeer langwerpige achterlijf bestaat uit acht segmenten die voorzien zijn van verharde platen aan zowel de buik- als de rugzijde respectievelijk de sternieten en tergieten Aan weerszijden van de achterlijfsegmenten is een borstelige structuur aanwezig die een zintuiglijke functie heeft De ontwikkelingscyclus van de larven verschilt per soort De larve van de koperkleurige oeverloopkever verpopt aan het eind van de zomer en brengt de winter onder de grond door als pop De larve van de blauwscheenoeverloopkever overwintert in het larvale stadium en verpopt pas in het volgende jaar De larve graaft zich voor de verpopping in tot een diepte van enkele centimeters in de grond De pop heeft langwerpige haarachtige uitsteeksels aan de dorsale rugzijde die lijken op een soort kussen waarop de pop rust Ook de volwassen kevers overwinteren Vroeger werd wel gedacht dat ze al vliegend een overwinteringsplaats uitzochten die ver verwijderd was van het water Uit meer recent onderzoek blijkt dat de kevers droge grond opzoeken buiten de overstromingsmarges van het water maar relatief dicht bij de oever blijven< ref> De kevers graven een holletje van enkele centimeters diep om als winterkwartier te gebruiken Taxonomie en indeling Oeverloopkevers behoren tot de loopkevers Carabidae en hebben ook een typisch loopkever-achtige lichaamsbouw Alle soorten behoren tot de onderfamilie Elaphrinae De verschillende soorten zijn verdeeld in vijf ondergeslachten In de literatuur is een dergelijke onderverdeling vaak nog niet gebruikelijk Twee van deze ondergeslachten; Sinoelaphrus en Arctelaphrus zijn monotypisch Dit wil zeggen dat ze slechts door een enkele soort worden vertegenwoordigd De drie andere ondergeslachten Elaphroterus Elaphrus en Neoelaphrus worden vertegenwoordigd door respectievelijk vijf negentien en veertien soorten De oeverloopkevers zijn verwant aan de andere geslachten uit de onderfamilie Elaphrinae De putjes op de dekschilden ontbreken bij deze soorten echter Vaak hebben de kevers uit andere geslachten wel bultjes of rimpels op de dekschilden Van de soorten uit het geslacht Blethisa zoals de gestippelde loopkever Blethisa multipunctata is bekend dat ze sterker zijn aangepast op het leven bij het water Deze kevers kunnen enige uren onder water blijven zonder de lucht die ze onder hun lichaam vasthouden te verversen Blethisa multipunctata komt alleen voor in wateren die regelmatig overstromen in tegenstelling tot de oeverloopkevers< ref> Soorten Het geslacht oeverloopkevers telt veertig soorten en is onderverdeeld in vijf ondergeslachten< ref> Geslacht Elaphrus Bronvermelding De Oude Stad Tsjechisch Staré Město is een wijk in Praag en het oudste gedeelte van de Tsjechische hoofdstad De meeste bekende bezienswaardigheden van Praag liggen in de Oude Stad waaronder het Oudestadsplein Staroměstské náměstí en het Astronomisch uurwerk van Praag Pražský orloj Door middel van de Karelsbrug is de Oude Stad verbonden met Malá Strana Geschiedenis In de 11e en 12e eeuw werden er tussen de Praagse burcht en het kasteel Vyšehrad langs de Moldau een aantal nederzettingen gesticht door Duitse en joodse koopmannen en Boheemse ambachtslieden De grootste van deze dorpjes kreeg van Wenceslaus I rond het jaar 1230 stadsrechten Dit stadje werd de residentie van de Boheemse heersers In de volgende eeuwen werd de Oude Stad flink uitgebreid en werd er een groot aantal kerken gebouwd In het jaar 1342 werd de Judithbrug de stenen brug over de Moldau vernietigd door hoogwater Onder koning Karel van Bohemen werd in 1357 begonnen aan de bouw van een nieuwe stenen brug over de Moldau Dit is de huidige Karelsbrug Langzamerhand heeft de Oude Stad zich ontwikkeld tot het centrum van een veel grotere stad In 1784 werden de Kleine Zijde Malá Strana de Nieuwe Stad en Hradčany samengevoegd met de Oude Stad Later werden nog meer gemeenten aan de stad toegevoegd en zo groeide de Oude Stad uit tot het huidige Praag Kerken In de Oude Stad bevindt zich een zeer groot aantal kerken De bekendste daarvan is de Týnkerk Týnský chrám Andere kerken in de Oude Stad zijn onder andere de Sint-Bartolomeüskerk de Heilige Geestkerk de Sint-Simon en Judaskerk Praag en de Sint-Nicolaaskerk Ook de Bethlehemkapel is een bezienswaardigheid in de Oude Stad Paul Frederic Simon Newark New Jersey 13 oktober 1941 is een Amerikaans singer-songwriter Biografie Paul Simons ouders Belle en Louis waren Hongaarse immigranten die in de jaren dertig vanwege de Holocaust naar de Verenigde Staten vluchtten Louis Simon werkte als contrabassist voor de radio in Boedapest In de Verenigde Staten werkte hij onder de naam Lee Sims voor een radiostation in Newark en trad hij op in orkesten in televisieprogramma's als Arthur Godfrey and His Friends The Jackie Gleason Show en The Garry Moore Show Belle Simon was lerares op een basisschool in New York City Ze gaf tevens privéles in het bespelen van diverse muziekinstrumenten waaronder de harp Na de geboorte van Pauls vier jaar jongere broer Eddie verhuisde het gezin naar Kew Gardens in Queens Tot 1970 Aan het eind van de jaren vijftig vormde de toen zestienjarige Simon met schoolvriend Art Garfunkel het duo Tom & Jerry een naam die zij ontleenden aan de populaire tekenfilmreeks Tom and Jerry Zij scoorden een kleine hit in de Verenigde Staten met hun eerste single "Hey Schoolgirl" maar verder succes bleef nog uit Met Jerry Landis als artiestennaam sloot Simon zich in de zomer van 1961 aan bij een zanggroep Tico and the Triumphs die verder bestond uit Mickey Borak Marty Cooper en Gail Lynn Hun single "Motorcycle" die Simon tevens produceerde bereikte de 99ste plaats in de Billboard Hot 100 In 1964 ging deze groep uit elkaar Simon en Garfunkel kwamen weer bijeen In oktober 1964 bracht Columbia Records hun debuutalbum Wednesday Morning 3 AM uit Het album leverde geen succes op CBS Records bracht in 1965 in het Verenigd Koninkrijk het eerste soloalbum van Simon uit getiteld The Paul Simon Songbook In oktober 1965 werd een nieuwe versie van het liedje "The Sound of Silence" van het debuutalbum van Simon and Garfunkel als single uitgebracht Het leverde hen een Amerikaanse nummer één-hit op In de jaren zestig namen zij verder de albums Parsley Sage Rosemary and Thyme 1966 en Bridge over Troubled Water 1970 op Ook de soundtrack van de film The Graduate 1967 bevat veel van hun muziek waaronder het lied "Mrs Robinson" Solocarrière vanaf 1970 Het duo ging in 1970 uit elkaar waarna Simon onmiddellijk begon aan de opnamen van zijn tweede soloalbum Dit album getiteld Paul Simon werd in 1972 uitgegeven In de jaren daarna volgen "There Goes rhymin' Simon" 1973 Still crazy after all these years 1975 en Hearts and bones 1983 Behalve als vernieuwer van de Amerikaanse folkmuziek heeft Simon in de tweede helft van zijn carrière als solo-artiest faam verworven als behendig improvisator bij de vermenging van niet-westerse muziekstijlen met zijn eigen westerse interpretatie Hiervoor verblijft hij een tijdje in die andere cultuur Graceland uit 1986 na een verblijf van ongeveer twee weken in Zuid-Afrika is hiervan een bijzonder resultaat Op deze plaat staan hits als "Homeless" gedeeltelijk in het Zoeloe "Boy in the Bubble" en "Diamonds on the Soles of Her Shoes" Ladysmith Black Mambazo een van de bands die meewerkten werd door het album populair Simon was de eerste internationale artiest die in Zuid-Afrika een concert gaf nadat de Verenigde Naties de boycot van dit land die zij vanwege de apartheid aldaar instelde had opgeheven Het concert vond op 11 januari 1992 plaats in Johannesburg Rhythm of the Saints uit 1990 volgde het recept van Graceland ditmaal met Zuid-Amerikaanse rootsmuzikanten Het album werd minder goed ontvangen al werd The Obvious Child een kleine hit Voor de musical Songs from the Capeman uit 1997 putte Simon uit een reeds bestaand amalgaam van stijlen namelijk de mix die sinds 1920 in New York was ontstaan uit populaire Amerikaanse muziek en de door Puerto Ricaanse immigranten meegebrachte en verder ontwikkelde latinmuziek onder meer salsamuziek Voor Songs from the Capeman zocht Simon de medewerking van Puerto Ricaanse muzikanten onder wie Marc Anthony In 2004 verschenen Simons soloalbums uit de periode 1972-2000 in een geremasterde heruitgave De oorspronkelijke albums werden uitgebreid met demo's en alternatieve takes In mei 2006 volgde het album Surprise dat Paul Simon met producent Brian Eno opnam In 2011 werd het album So Beautiful or So What uitgebracht In 2012 toerde Simon door Europa ter gelegenheid van het vijfentwintigjarig jubileum van zijn album Graceland De tournee begon met een optreden tijdens het festival Hard Rock Calling in Hyde Park in Londen Op 17 juli trad hij op in België en op 18 juli Nelson Mandela-dag in het Ziggo Dome te Amsterdam Hij werd onder meer begeleid door trompettist Hugh Masekela en muzikanten die indertijd op Graceland speelden zoals Ray Phiri en de groep Ladysmith Black Mambazo In 2015 staat een tour gepland samen met Sting waarbij ook Amsterdam en Antwerpen worden aangedaan Discografie Zie ook discografie Simon & Garfunkel Albums |- |align"left"|The Paul Simon Song Book||1965||-|||||| |- |align"left"|Paul Simon||1972||26-02-1972||4||13|| |- |align"left"|There goes rhymin' Simon||1973||02-06-1973||6||7|| |- |align"left"|Paul Simon in concert Live rhymin'||1974||-|||||| Livealbum |- |align"left"|Still crazy after all these years||1975||18-10-1975||13||30|| |- |align"left"|Greatest hits ect||1977||24-12-1977||19||17|| Verzamelalbum |- |align"left"|One trick pony||1980||30-08-1980||3||13|| Soundtrack |- |align"left"|Hearts and bones||1983||12-11-1983||13||10|| |- |align"left"|Graceland||1986||13-09-1986||122wk||120|| |- |align"left"|Negotiations and love songs 1971-1986||1988||05-11-1988||18||14|| Verzamelalbum |- |align"left"|The rhythm of the saints||16-10-1990||27-10-1990||2||24|| |- |align"left"|Paul Simon's concert in the park August 15 1991||1991||16-11-1991||27||7|| Livealbum |- |align"left"|Songs from the capeman||13-11-1997||29-11-1997||30||17|| Soundtrack |- |align"left"|Greatest hits Shining like a national guitar||12-05-2000||27-05-2000||12||22|| Verzamelalbum |- |align"left"|You're the one||2000||14-10-2000||41||7|| |- |align"left"|The studio recordings||2004||-|||||| Verzamelbox |- |align"left"|Surprise||04-05-2006||13-05-2006||20||12|| |- |align"left"|The essential Paul Simon||13-07-2007||18-08-2007||26||11|| Verzamelalbum |- |align"left"|So beautiful or so what||08-04-2011||16-04-2011||6||20|| |- |align"left"|Graceland 25th Anniversary edition||01-06-2012||09-06-2012||18||3|| |} Dvd's {| class"wikitable sortable" style"margin05em 1em 05em 0; font-size 85%; text-aligncenter;" |- !width250 |Dvd's met hitnoteringen inde DVD Top 30!!width"100"|Datum vanverschijnen!!width"100"|Datum vanbinnenkomst!! Hoogste positie!! Aantal weken!! Opmerkingen  |- |align"left"|You're the one in concert||2003||01-02-2003||25||3|| |- |align"left"|The library of congress Gershwin prize for popular song||2009||13-06-2009||21||11|| als Paul Simon and Friends |- |align"left"|Under African skies Graceland journey||2012||09-06-2012||25||3|| |- |align"left"|Live in New York city||2012||13-10-2012||16||1|| |} Onderscheidingen en prijzen Paul Simon heeft zeven Grammy Awards gekregen voor zijn werk als componist en solozanger 1968 Best Original Score Written for a Motion Picture or Television Special voor The Graduate als componist 1970 Best Contemporary Song voor Bridge over Troubled Water componist 1970 Song of the Year voor Bridge over Troubled Water componist 1975 Best Pop Vocal Performance voor Still Crazy After All These Years 1975 Album of the Year voor Still Crazy After All These Years 1986 Album of the Year voor Graceland album 1987 Record of the Year voor Graceland song Als helft van Simon & Garfunkel ontving hij nog eens vijf Grammy's 1968 Best Contemporary Pop Performance Vocal Duo Or Group voor Mrs Robinson 1968 Record of the Year voor Mrs Robinson song & producer 1970 Record of the Year voor Bridge over Troubled Water song & producer 1970 Album of the Year voor Bridge over Troubled Water 1998 Hall of Fame voor Bridge over Troubled Water In Nederland ontving hij drie Edisons 1972 Categorie Pop Internationaal voor Paul Simon 1981 Categorie Musical Film Internationaal voor One Trick Pony 1987 Categorie Singer Songwriter Internationaal voor Graceland Bronvermelding Literatuur Verwijzingen Externe links Peru Spaans Perú; Quechua en Aymara Piruw officieel de Republiek Peru Spaans República del Perú is een land aan de westkust van Zuid-Amerika Het wordt begrensd door Ecuador en Colombia in het noorden Brazilië in het oosten Bolivia in het zuidoosten Chili in het zuiden en de Grote Oceaan in het westen Zowel Peruaans als Peruviaans is correct als bijvoeglijk naamwoord Geschiedenis Voor de komst van de Spaanse veroveraars was Peru het hart van het rijk van de Inca's waarvan Cuzco de hoofdstad was Tussen de verovering in 1572 en de onafhankelijkheid in 1821 werd het land door Spanje bestuurd Vanaf die tijd werd Peru afwisselend door militaire en burgerregeringen bestuurd Ook wisselden dictators en democratische regeringen elkaar af Tussen 1836 en 1839 vormde Peru een confederatie met Bolivia Van 1864 tot 1866 heeft Peru oorlog gevoerd met Spanje over de Peruaanse guano-eilanden de Ballestaseilanden Spanje had namelijk een van deze eilanden bezet maar daar was Peru het niet mee eens In deze oorlog won Peru mede dankzij de hulp van Ecuador Bolivia en Chili Peru heeft met Bolivia oorlog gevoerd tegen Chili tussen 1879 en 1883 de zogeheten Salpeteroorlog Chili viel namelijk de kuststrook van Peru binnen en bezette de woestijn waar veel kostbaar zout te vinden was Peru verloor deze oorlog en moest twee provincies aan Chili afstaan Van 1980 tot 1992 ging de Peruaanse bevolking gebukt onder de gewelddadige acties van de Maoistische terreurbeweging Lichtend Pad die als doel had de bestaande orde omver te werpen De brute willekeur waarmee dit gepaard ging heeft aan zeker dertigduizend mensen het leven gekost en voor een geschatte 295 miljard euro aan materiële schade aangericht De manifestatie van Lichtend Pad vormde in de twintigste eeuw de grootste rem op de ontwikkeling van Peru totdat de leiding in 1992 gevangen werd gezet Geografie Fysieke kenmerken Peru heeft drie landschapsvormen De eerste is het Amazonelaagland La selva In het tropische regenwoud heersen hoge temperaturen boven 23 °C en veel neerslag Het regenwoud is verdeeld in laaglanden onder de 700 meter en nevelwoud vanaf 700 meter Het nevelwoud heeft een subtropisch klimaat met heftige regenbuien van november tot maart In de zomermaanden kent het regenwoud de meeste zon De selva beslaat ongeveer de helft van de oppervlakte van het land maar minder dan 10% van de bevolking woont hier In de laaglanden kent men twee verschillende seizoenen Allereerst is er het droge seizoen van april tot oktober met temperaturen boven de 35 °C Tijdens deze maanden zakt het waterpeil van de rivieren en zijn de wegen in redelijke staat Het regenseizoen loopt van november tot maart In deze periode regent het minimaal één maal per dag keihard en de modderige wegen maken het over land reizen in deze gebieden moeilijk De tweede landschapsvorm is La costa het kustgebied La costa bestaat vooral uit steen en zandwoestijn de Atacama en ligt ingeklemd tussen de Stille Oceaan en de uitlopers van de Andes Het is er fris gem 14°C behalve in het noorden De warmste maanden zijn december januari en februari Het regent er bijna nooit Van mei tot half september hangt er een hardnekkige mist garúa waardoor men niet kan zwemmen Want de Humboldtstroom of Perustroom een koude zeestroming in de Stille Oceaan koelt het water sterk af De kustlijn is 2000 km lang van Chili tot Ecuador Door de verstedelijking en vooral door de kolossale groei van de bevolking van de hoofdstad Lima woont hier nu ongeveer de helft van de bevolking van het land Landbouw kan alleen worden bedreven in de dalen van de in de Andes ontspringende riviertjes waar irrigatie mogelijk is Tot slot is er La sierra het bergland tussen de kuststrook en het oerwoud Het heeft een ontoegankelijk reliëf met lage of betrekkelijk lage temperaturen Toch woonde hier van oudsher het grootste deel van de bevolking Dat is minder geworden door de verstedelijking maar nog altijd woont hier ca 40 % van alle Peruanen die in grote meerderheid indiaans zijn Hier zijn de warmste maanden ook de regenmaanden december tot april Het Hoogland van Bolivia is na het Tibetaans Hoogland de hoogste vlakte van de wereld Daar ligt ook het Titicacameer Het regenseizoen ligt tussen december en maart Peru telt in totaal 37 bergtoppen die de grens van 6000 meter overschrijden De hoogste is de Nevado Huascarán 6768 m De rivier de Amazone ontspringt in de Peruaanse Andes en mondt uit in Noord-Brazilië De rivier is ongeveer 6000 km lang waarvan 713 km in Peru Het stroomgebied strekt zich uit over een oppervlakte van 6 miljoen vierkante kilometer De rivieren met de grootste lengte binnen Peru zijn de Ucayali 1771 km de Marañón 1414 km en de Putumayo 1380 km Het Titicacameer is op 3812 m hoogte het hoogste bevaarbare meer ter wereld en met een oppervlakte van 8340 km² na het Maracaibo meer in Venezuela het grootste meer van Zuid-Amerika Dwars door het meer loopt de grens met Bolivia Andere grote meren in Peru zijn het Junínmeer en het Parónmeer Peru telt ook een aantal vulkanen De voornaamste vulkanen in Peru zijn de Ampato de El Misti de Ubinas de Coropuna de Chachani en de Sabancaya Bestuurlijke indeling Sinds de wet van 18 november 2002 zijn de departementen van Peru regios geworden Er zijn 25 regios regiones; enkelvoud región en de provincie Lima De Peruaanse regios zijn opgedeeld in provincies provincias die op hun beurt in districten distritos zijn onderverdeeld Peru bestaat uit 25 regios 194 provincies en 1821 districten De 25 regio's van Peru zijn in alfabetische volgorde Amazonas Ancash Apurímac Arequipa Ayacucho Cajamarca Callao Cuzco Huancavelica Huánuco Ica Junín La Libertad Lambayeque Lima Loreto Madre de Dios Moquegua Pasco Piura Puno San Martín Tacna Tumbes Ucayali Steden De hoofdstad is Lima Enkele andere plaatsen in Peru zijn Fauna en flora Fauna Er leven veel verschillende soorten apen de brulaap is de luidste De jaguar die de grootste en bekendste katachtige is van Zuid-Amerika komt ook hier voor In het hoogland leven de lama en de alpaca een soort kameel De grootste slang van Peru is de anaconda die wel acht meter lang kan worden Een andere grote wurgslang is de boa constrictor In het water kun je een brilkaaiman tegenkomen en kleurige pijlgifkikkers Ook de condor met een spanwijdte van drie meter is te vinden in Peru Flora Op de woestijnachtige kuststrook groeien vooral cactussen en succulenten; en in het noorden zijn er mangrovebossen In de Andes en haar valleien groeien agaves bromelia’s orchideeën en maïs In het tropisch regenwoud komen de grootste bomen voor met een bereik van 60-70 meter In het zuidoosten van het Amazonegebied ligt het Nationaal Park Manu Spaans Parque Nacional del Manu Dit is één van de grootste natuurparken ter wereld Het park beschikt over tien procent van alle vogel- en plantensoorten van de wereld en maakt deel uit van het werelderfgoed In het park wonen ook enkele indianenstammen Nationale parken Nationaal park Cutervo Nationaal park Tingo Maria Nationaal park Manú Nationaal park Huascarán Nationaal park Cerros de Amotape Nationaal park Rio Abiseo Nationaal park Yanachaga–Chemillen Nationaal park Bahuaja-Sonene Nationale reservaten Pampa Galeras – Barbara D’Achille Junin National Reservation Paracas National Reservation Lomas de Lachay Pacaya–Samiria National Reservation Salinas and Aguada Blanca National Reservation Calipuy National Reservation Titicaca National Reservation Demografie Bevolkingssamenstelling Peru telt inwoners waarvan 45% indianen indigena 37% mestiezen mestizo 15% blanken en 3% zwarten Japanners en Chinezen 2006 Zie ook de gegevens van de volkstelling in 2005 De levensverwachting bedraagt 68 jaar voor de mannen en 71 jaar voor de vrouwen 2006 De grote meerderheid van de bevolking van het land bestaat uit indianen en mestiezen Tot enkele decennia geleden sprak de helft van de bevolking nog de indiaanse talen Quechua en Aymara als moedertaal Door de verstedelijking is dat percentage de afgelopen decennia sterk gedaald Taal Het Spaans is de officiële taal in het gehele land In gebieden waar het Quechua en het Aymara sterk staan zijn zij co-officieel dus naast het Spaans Het Quechua en het Aymara worden vooral gesproken in de Andes waar de indianen het talrijkst zijn Tegenwoordig wordt er op de Peruaanse scholen ook Engels gegeven Religie De heersende religie in Peru is het rooms-katholicisme 81% De echte grote invloed van de kerk neemt af maar nog steeds zie je overal katholieke tradities Grootste agglomeraties van Peru Cultuur Bezienswaardigheden Door zijn rijke geschiedenis en afwisselende landschap heeft Peru vele bezienswaardigheden te bieden waarvan enkele wereldberoemd zijn Ballestaseilanden Vlakbij de kust van Peru liggen de Ballestaseilanden Deze eilanden worden veelvuldig bezocht door vele soorten zeevogels zoals jan-van-genten en pinguïns en door zeeleeuwen Chan Chan De ruïnestad Chan Chan kenmerkt zich door de overblijfselen van negen grote lemen paleizen Te bezoeken is alleen het paleis van het Tschudi-complex bestaande uit een plein en meerdere zalen Chan Chan staat op de werelderfgoed lijst van UNESCO maar wel als bedreigd erfgoed Van de negen paleizen is alleen het zogenaamde paleis van Tschudi goed bewaard gebleven Caral Caral is de oudste vandaag bekende stad van Amerika Het is gelegen in een vallei 200 km ten noorden van de hoofdstad Lima Het oudste bouwwerk van de ruïnes van Caral is een piramide die dateert uit de derde eeuw voor Christus< ref> Cuzco Cuzco was de vroegere hoofdstad van de Incas De oorspronkelijke plattegrond had de vorm van een poema met als kop de tempels van Sacsayhuamán De Spanjaarden hebben de Incagebouwen grotendeels vernield maar veel fundamenten worden nog gebruikt voor moderne doeleinden Intrigerend is dat de Incas grote ongelijkvormige rotsblokken gebruikten die zij naadloos en zonder gebruik van cement op elkaar stapelden In de nabijheid van Cuzco zijn vele oude heilige plaatsen waarvan Sacsayhuamán sexy woman voor toeristen de bekendste is Dit tempelcomplex zou geheel met goud bekleed zijn geweest Hoogvlakte De hoogvlakte van Peru is zo'n vier à zes kilometer hoog Hierdoor is de lucht een stuk ijler en het is er ook niet zo warm Tegen de hoogteziekte kauwen de Peruanen cocabladeren Deze cocabladeren kunnen overigens ook gebruikt worden als basis voor de drug cocaïne Op sommige plaatsen zijn met een beetje geluk condors te zien Lima Als hoofdstad van Peru heeft Lima uiteraard veel interessante musea die bezocht kunnen worden Een bekend museum is het goudmuseum waarin diverse voorwerpen van oude indianenculturen en vele gouden objecten te zien zijn Machu Picchu Machu Picchu is een stad van de Inca's die de Spanjaarden nooit gevonden hebben en daardoor niet is vernietigd Er is in deze stad nog veel van de Inca-beschaving terug te vinden De naam Machu Picchu betekent letterlijk Oudeman Hoogte in het Quechua Toeristen kunnen via de oude echte inca trail in vier dagen in Machu Picchu aankomen Er wordt een pas van 4200m gepasseerd Nazcalijnen De Nazcalijnen zijn een aantal midden in de woestijn gelegen eeuwenoude figuurtekeningen in het zand Deze figuren zijn alleen vanuit de lucht goed te zien Er zijn veel verschillende theorieën over het ontstaan van de figuren Er is nog geen duidelijkheid over Titicacameer Het Titicacameer is op ca 3800 m het hoogst bevaarbare meer ter wereld Vroeger woonden op dit meer de Uros op rieten eilandjes tegenwoordig verblijven zij daar voornamelijk voor de toeristen Ook liggen er in het meer enkele bewoonde eilandjes oa Amantani waar voornamelijk Aymara-indianen wonen Toeristen kunnen tijdens een georganiseerde toer voor een nacht bij deze mensen verblijven en ervaren hoe het leven hier is Het meer ligt voor een deel in Peru en voor een deel in Bolivia Tropisch regenwoud Peru kent een zeer afwisselend landschap Enerzijds is er de woestijn aan de kust anderzijds zijn er de hoogvlaktes maar ook heeft Peru tropische regenwouden Het regenwoud kan op enkele plekken in Peru bezocht worden Bepaalde gebieden zijn uitgeroepen tot nationaal park Zie ook Peruaanse monumenten op de Werelderfgoedlijst Peruaanse keuken De Peruaanse keuken wordt beschouwd als een van de meest gevarieerde van de wereld en heeft een record van grootste variëteit aan typische gerechten 491 Peru beschikt over een gastronomie van vier continenten in één land Het heeft ongeveer 2000 verschillende soepgerechten en 250 traditionele desserts Feestdagen Economie In Peru bestaan verschillende economische systemen naast elkaar Vooral de mensen op het platteland in de bergdalen en op het Hoogland van Bolivia kennen nog steeds een ruilsysteem en voorzien in hun eigen behoeften Politieke onlusten en onzekerheden belemmeren al jarenlang buitenlandse investeringen en Peruaans privékapitaal ontbreekt ook 30% van alle Peruanen leeft onder de armoedegrens De twee pijlers van de Peruaanse economie zijn visserij en mijnbouw Landbouw 30% van de bevolking leeft van de landbouw Deze is nauwelijks gemechaniseerd De belangrijkste exportproducten zijn rietsuiker katoen koffie coca en rijst De hooggelegen terrassen worden nog steeds op de Incamethode bebouwd De velden zijn meestal klein en gelegen op een steile helling De lange vorst en de korte groeiperiodes bemoeilijken de landbouw Visserij Ansjovis vismeel goed voor 24% van de export Delfstoffen Koper zink goud zilver aardolie Industrie Textiel voedingsmiddelen chemie metaal In 2010 is een fabriek voor het maken van vloeibaar aardgas in gebruik genomen Het Peru LNG project vergde een investering van $38 miljard en kan per jaar 44 miljoen ton lng produceren Het aardgas komt uit de Camisea gasvelden en wordt over een afstand van 408 kilometer per pijplijn naar de fabriek vervoerd Door de verkoop van lng nemen de overheidsinkomsten van Peru met circa $320 miljoen per jaar toe Politiek President Ollanta Humala Peruaanse Nationalistische Partij Premier Ana Jara Affiliaties APEC en OSA Politieke partijen Peru Wint Peruaanse Nationalistische Partij Amerikaanse Populaire Revolutionaire Alliantie Verkeer en vervoer De hoofdstad Lima heeft de Internationale Luchthaven Jorge Chávez met binnenlandse vluchten naar de grote steden Er zijn twee spoorwegnetten één van Lima via La Oroya naar Cerro de Pasco de andere van Mollendo via Arequipa Cuzco en het Titicacameer Het busvervoer is goed in Peru er zijn busstations in Lima Trujillo Chimbote Arequipa en Cuzco Bekende Peruvianen Limon-dam De Limon-dam is een onderdeel van het Olmos Transandino Project en wordt gebouwd in de Huancabamba rivier in het noordwesten van Peru ten zuiden van Guabal De dam zal 4000 GWh per jaar aan elektriciteit gaan produceren en water van de oostkant naar de westkant van de Andes transporteren door een 19 km lange tunnel voor irrigatie van 150000 ha landbouwgrond in de omgeving van Olmos Literatuur Naar de Navel van de Wereld een bezoek aan het Zonnevolk Carvo van de Valk Uitgeverij Perqam’nt 2005 ISBN 90-809009-1-5 '' Zie ook Inca's Geschiedenis van Zuid-Amerika Externe links Het Congres van de Republiek Peru Congreso de la República del Perú is het parlement dat de wetgevende macht van Peru vertegenwoordigt Sinds 1993 is het een eenkamerstelsel Het Peruviaanse congres houdt haar vergaderingen in het Palacio Legeslativo Wetgevend Paleis in het historische centrum van Lima Het Peruviaanse congres telt sinds 2011 130 parlementsleden congresistas die worden gekozen voor een periode van vijf jaar op basis van evenredige vertegenwoordiging Om te kunnen worden gekozen dienen kandidaten Peruviaanse burgers te zijn van minimaal 25 jaar oud en mag hun kiesrecht nog nooit zijn opgeschort In de verkiezingen op 10 april 2011 werd zowel een nieuw congres als een nieuwe president van Peru gekozen Sinds 26 juli 2012 is Víctor Isla van Peru Wint de voorzitter van het congres Geschiedenis Het eerste congres werd gehouden in 1822 als constitutioneel congres en werd geleid door Francisco Xavier de Luna Pizarro In 1829 stelde de regering een tweekamerstelsel in onderverdeeld in een senaat Cámara de Senadores en een kamer van afgevaardigden Cámara de Diputados In 1930 werd de regering van Augusto Leguía y Salcedo omver geworpen door Luis Miguel Sánchez Cerro Hij installeerde een constitutioneel congres 1931-33 dat de grondwet van 1933 uitvaardigde Op last van de president werden de leden van de Amerikaanse Populaire Revolutionaire Alliantie APRA gevangengezet vanwege hun revolutionaire doctrines tegen de regering Toen Cerro in 1933 werd vermoord door een APRA-lid nam generaal Óscar Benavides de macht over en sloot hij het congres tot 1939; in dat jaar werd Manuel Prado y Ugarteche gekozen tot president Tijdens verschillende dictaturen werd het congres meermaals onderbroken door staatsgrepen In 1968 greep Juan Velasco Alvarado de macht en sloot hij het congres opnieuw In 1979 werd er een nieuwe grondwet van Peru uitgevaardigd door een constitutionele vergadering Deze werd van kracht in 1980 met de herverkiezing van president Fernando Belaúnde Terry De grondwet beperkte de regeertermijn van de president tot vijf jaar en stelde een tweekamerstelsel in met een senaat van 60 leden en een kamer van afgevaardigden van 180 leden De leden van beide kamers werden gekozen voor een periode van vijf jaar die tegelijk met de president gekozen werden Voor de senaat gold een regionale verdeling en voor de kamer van afgevaardigden werd de Methode-D'Hondt ingesteld Een afgevaardigde diende minimaal 25 jaar oud te zijn en een senator 35 jaar In de jaren negentig had president Alberto Fujimori in geen van beide kamers een meerderheid waardoor het congres macht op hem kon uitoefenen Hij besloot in 1992 een zelfcoup te plegen ofwel een staatsgreep tegen zijn eigen regering waarbij hij het congres ontbond Hij stelde een eenkamerstelsel in met 120 leden en liet een constitutionele vergadering de grondwet van 1993 uitvaardigen waarin er meer macht werd toebedeeld aan de president Het nieuwe eenkamerstelsel werd van kracht vanaf 1995 en het congres werd gedomineerd door Fujimori's congresleden die in de meerderheid waren Sinds de verkiezingen van 2011 kent het congres 130 leden Samenstelling van het congres sinds 2011 Tijdens de verkiezingen van 2011 werd er een nieuw congres en een nieuwe president van Peru gekozen Ollanta Humala leider van de Peruviaanse Nationalistische Partij die de steun kreeg van de alliantie Peru Wint won de presidentsverkiezingen van Keiko Fujimori de dochter van Alberto Fujimori en aanvoerder van de alliantie Kracht 2011 De zetelverdeling van het parlement was na de verkiezingen als volgt Pilsen Tsjechisch Plzeň is een stad in het westen van Tsjechië Het is de hoofdstad van de gelijknamige regio Met 162627 inwoners is het de vierde stad van het land na Praag Brno en Ostrava De stad is bekend geworden als bakermat en naamgever van de pils Geografie Pilsen ligt in het westen van Tsjechië ongeveer 70 kilometer van de grens met Duitsland en 90 kilometer ten westen van de Tsjechische hoofdstad Praag Pilsen ligt aan de samenvloeiing van de rivieren Radbuza Mže Úhlava en Úslava die verder gaan als de rivier Berounka Pilsen is de hoofdstad van de regio Pilsen Tsjechisch Plzeňský kraj en van de drie districten Plzeň-jih Pilsen-zuid Plzeň-město Pilsen-stad en Plzeň-sever Pilsen-noord De binnenstad ligt op ongeveer 310 meter hoogte; het hoogste punt in de stad ligt op 452 meter De bodem bestaat voornamelijk uit arkose Stadsindeling De stad Pilsen bestaat uit 10 stadsdistricten die samen weer bestaan uit 31 stadsdelen Hieronder staat een lijst van de stadsdistricten vetgedrukt met daarachter de tot dat district behorende stadsdelen Pilsen 1 Lochotín Bolevec en Severní Předměstí Pilsen 2 Slovany Božkov Černice Doudlevce Hradiště Koterov Lobzy en Východní Předměstí Pilsen 3 Bory Doudlevce Jižní Předměstí Litice Nová Hospoda Radobyčice Skvrňany Valcha Vnitřní Město en Východní Předměstí Pilsen 4 Doubravka Bukovec Červený Hrádek Doubravka Lobzy Újezd en Východní Předměstí Pilsen 5 Křimice Křimice Pilsen 6 Litice Litice Pilsen 7 Radčice Radčice Pilsen 8 Černice Černice Pilsen 9 Malesice Dolní Vlkýš en Malesice Pilsen 10 Lhota Lhota Geschiedenis Stichting In het jaar 1295 besloot Wenceslaus II tot de bouw van Pilsen Als locatie koos hij de samenkomst van de vier rivieren Radbuza Mže Úhlava en Úslava Dit was ongeveer 10 kilometer ten noordwesten van de oorspronkelijke nederzetting Plzeň waar nu de stad Starý Plzenec Oud-Pilsen ligt Nieuw-Pilsen Nová Plzeň werd de naam van de nieuwe stad die ontworpen werd door de koninklijke architect Jindřich Het werd een stad uitgestrekt over 20 hectare met een rechthoekig ontwerp van 15 straten en een marktplein Dit hoofdplein het Náměstí Republiky is met een grootte van 193 bij 139 meter één van de grootste van Europa en ook de breedte van de straten was naar middeleeuwse maatstaven ongewoon groot Hussieten Hoewel Pilsen de jongste koninklijke stad van West-Bohemen was ontwikkelde ze zich zeer snel Al gauw werd het een belangrijk handelscentrum op de routes van Praag naar Cheb Regensburg en Neurenberg In de 14e eeuw werd Pilsen de derde stad van Bohemen na Praag en Kutná Hora De eerste melding van een brouwerij dateert van het jaar 1307 en de eerste Latijnse school van 1328 Tot in de 16e eeuw was rundvee het belangrijkste exportproduct van de stad In heel Bohemen en zelfs tot in Slowakije werden de dieren opgekocht en vooral naar Beieren uitgevoerd In het jaar 1417 werd er een staatsgreep gepleegd in Pilsen en de aanhangers van de Hussieten kwamen aan de macht In 1419 verlieten de radicale Hussieten Praag en kwamen naar Pilsen Zo werd de stad het centrum van de chiliastische Hussieten onder hen de belangrijke generaal Jan Žižka Al snel werd het aantal aanhangers van de Hussieten in Pilsen echter kleiner waarna het radicale deel van hen de stad in 1420 verliet Pilsen wisselde vervolgens snel van zijde en werd het centrum van het katholieke verzet tegen de Hussieten Zij probeerden op hun beurt in de daarop volgende jaren de stad vijfmaal opnieuw in te nemen in 1421 1422 1423 1427 en 1433-1434 maar al deze pogingen bleken tevergeefs De laatste poging van juli 1433 tot mei 1434 was de hevigste In januari 1434 lukte het de inwoners van Pilsen bij een tegenaanval om een kameel als krijgsbuit te bemachtigen die sinds ongeveer 1560 op het stadswapen staat Begin mei 1434 gaven de Hussieten de strijd op en trokken ze zich terug Renaissance In het jaar 1468 was Pilsen de eerste stad in Bohemen waar de techniek van de boekdrukkunst werd gebruikt Het boek "Trojánská kronika" Trojaanse Kroniek werd er gedrukt waarvan twee exemplaren bewaard zijn gebleven één ervan ligt in de Tsjechische nationale bibliotheek en het andere in het nationaal museum in Praag In 1507 werd bij een grote brand bijna twee derde van de stad verwoest In 1578 besloot de gemeenteraad dat alleen katholieken nog stadsburger konden worden een van de redenen waarom Pilsen nog steeds een katholiek bolwerk is Aan het einde van de 16e eeuw werd Praag geteisterd door een pestepidemie Hierop besloot keizer Rudolf II tijdelijk Pilsen als zijn residentie te gebruiken waardoor Pilsen in de jaren 1599 en 1600 hoofdstad van het keizerrijk was Rudolf II besloot in Pilsen een zogenaamd "Keizerlijk Huis" Císařský dům te bouwen maar na de voltooiing in 1606 heeft hij er nooit gebruik van gemaakt Tegenwoordig fungeert het als informatiecentrum van de gemeente Dertigjarige Oorlog De Dertigjarige Oorlog betekende voor Pilsen het begin van de armoede en reusachtige schulden Na het uitbreken van de standenopstand in Bohemen in 1618 bleef de stad trouw aan de keizer Op 21 november van dat jaar werd de stad na een korte belegering de Slag van Pilsen ingenomen door Ernst van Mansfeld Tot april 1621 zou de stad bezet blijven Albrecht von Wallenstein had in het jaar 1633 zijn winterverblijf in Pilsen Op 25 februari 1634 werd hij vermoord in Cheb Pilsen werd zonder succes belegerd door het Zweedse Rijk in 1637 en 1648 Na de Dertigjarige Oorlog bleef er van de economie van de stad niets over de voorsteden waren platgebrand de bevolking was gehalveerd en een derde van de huizen in de binnenstad was verwoest De wederopbouw van Pilsen duurde bijna een eeuw Aan het einde van de 17e eeuw deed de barokstijl zijn intrede in de stad Het herstel van de vooroorlogse economische betekenis van de stad liet echter lang op zich wachten Pas aan het einde van de 18e eeuw kwam het inwoneraantal weer op het niveau van 1600 en tot in de 19e eeuw bleef Pilsen een provinciestad zonder grote betekenis Moderne tijd In de tweede helft van de 19e eeuw werd Pilsen opnieuw een grote en belangrijke stad Nu is het na Praag de grootste stad van Bohemen In het jaar 1869 zorgde de oprichting van de machinebouwfabriek Škoda voor een enorme economische heropleving In 1899 reed de eerste trein langs de stad Tijdens de Eerste Wereldoorlog ging Škoda zich steeds meer richten op de wapenindustrie Op 25 mei 1917 vond er een zwaar ongeluk plaats in een munitiefabriek in het stadsdeel Bolevec 300 mensen kwamen om het leven In 1924 breidde de stad zich uit met de gemeenten Doubravka Doudlevce Lobzy en Skvrňany Pilsen had nu 108023 inwoners In 1941 reed de eerste trolleybus in de stad waarna Pilsen in 1942 nog verder groeide de gemeenten Bolevec Bozkov Bukovec Cernice Hradiste Koterov Radobycice en Ujezd werden bij de stad gevoegd Gedurende de rest van de Tweede Wereldoorlog kwamen bij 11 bombardementen 976 mensen om het leven Aan het einde van de oorlog op 5 mei 1945 ontstond er een spontane bevolkingsopstand tegen de Duitse bezetter Een dag later werden Pilsen en de rest van West-Bohemen bevrijd door het Amerikaanse leger In de jaren na de oorlog kreeg Pilsen twee universitaire faculteiten en een hogeschool voor machinebouw en elektrotechniek In 1957 werd begonnen aan de bouw van nieuwbouwwijken In 1957 Slovany 1961 Doubravka 1966 Bory 1968 Slovany 1974 Lochotín en 1989 Vinice In 1976 bereikte Pilsen haar huidige grootte toen de gemeenten Černice Radobyčice Koterov Červený Hrádek Křimice en Radčice met de stad werden gefuseerd In 1989 kreeg de binnenstad de status van beschermd stadsgezicht Cultuur en toerisme Sint-Bartolomeüskathedraal De belangrijkste bezienswaardigheid in Pilsen is de Sint-Bartolomeüskathedraal Deze aan Bartolomeüs gewijde kathedraal in gotische stijl staat aan het centrale plein in de stad De bouw startte in het jaar 1295 en duurde meer dan twee eeuwen De toren is met 10230 meter de hoogste in Tsjechië Bij helder weer is vanaf de toren het Bohemer Woud te zien dat 70 kilometer verderop ligt Theater Het eerste theater werd in Pilsen al in 1832 opgericht In het jaar 1869 stichtten de Duitse burgers van de stad een Duits theater het zogenaamde "Kleine Theater" In 1966 sloot dit theater zijn poorten en 11 jaar later werd het gebouw afgebroken Het "Grote Theater" werd tussen 1899 en 1902 gebouwd in Neorenaissancestijl naar ontwerp van de architect Balšánek Dit theater heeft een eigen toneel- opera- ballet- operette- en musicalgroep Het theater heet tegenwoordig het Josef-Kajetán-Tyl-Theater het is genoemd naar de Tsjechische toneelschrijver Josef Kajetán Tyl Een ander theater in Pilsen is het "Alfatheater" Tussen 1930 en 1943 was in Pilsen het eerste professionele marionettentheater van Tsjechoslowakije gevestigd Dit theater was eigendom van Josef Skupa een bekend Tsjechisch poppenkastspeler Na de Tweede Wereldoorlog vertrok het Spejbl en Hurvínek-theater van Skupa naar Praag maar in 1966 werd in Pilsen weer een professioneel marionettentheater opgericht Dit Alfatheater is sinds 1967 medeorganisator van het marionettentheaterfestival Skupova Plzeň Musea Pilsen telt een aantal grote musea met als belangrijkste het Westboheemse Museum Dit museum heeft tien afdelingen over de restauratie de middeleeuwen de nieuwere geschiedenis prehistorie zoölogie plantkunde paleontologie culturele antropologie archeologie en kunst Ook is er het Brouwerijmuseum in 1959 opgericht als deel van het Westboheemse Museum maar tegenwoordig eigendom van het biermerk Pilsner Urquell Het museum laat de geschiedenis en de productie van bier zien In de fabriek van het biermerk zijn rondleidingen mogelijk Ook het Škoda-Museum is in Pilsen te vinden Ondergronds gangenstelsel Een andere bezienswaardigheid in de stad is het ondergrondse gangenstelsel onder de binnenstad In de middeleeuwen werden opslagkelders gegraven door koopmannen Deze kelders werden vanaf ongeveer 1970 met elkaar verbonden en dienen nu als systeem om het grondwater in de binnenstad op peil te houden Een deel van het gangenstelsel is in de zomer voor bezoekers toegankelijk Synagoge Naast een grote kerk heeft Pilsen ook een synagoge De Grote Synagoge Velká Synagoga is na die van Boedapest de grootste van Europa en de op twee na grootste ter wereld De in 1892 gebouwde synagoge staat aan de rand van de binnenstad Naast de gebedsdiensten worden tegenwoordig ook geregeld concerten gehouden in de Grote Synagoge Politiek Gemeenteraad Sinds de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2006 met een opkomst van 3706% is de Democratische Burgerpartij Občanská demokratická strana ODS de grootste partij in de gemeenteraad zastupitelstvo statutárního města Deze partij heeft 22 van de 47 zetels Andere grote partijen in Pilsen zijn de Tsjechische Sociaaldemocratische Partij Česká strana sociálně demokratická ČSSD 10 zetels en de Communistische Partij van Bohemen en Moravië Komunistická strana Čech a Moravy KSČM 6 zetels Lijst van burgemeesters Sinds 1990 heeft Pilsen 6 burgemeesters primátor gehad Elk stadsdeel heeft daarnaast nog een eigen burgemeester starosta Stedenbanden Pilsen heeft stedenbanden met de volgende steden Birmingham Verenigde Staten Limoges Frankrijk Luik Belgie Regensburg Duitsland Takasaki Japan Winterthur Zwitserland Klimaat Het klimaat in Pilsen bestaat uit lange droge zomers en een zeer droge winter met korte sneeuwperioden De gemiddelde temperatuur is over een heel jaar gemeten 75 °C met een gemiddelde neerslag van 527 millimeter per jaar De hoogste temperatuur ooit gemeten in Pilsen was 401 °C in 1983 de laagste –280 °C in 1987 Jaarlijks is er 1400 à 1700 uur zonneschijn< ref> Zie het artikel Tsjechië voor meer algemene informatie over het Tsjechische klimaat Bevolking Na de stichting van de stad schommelde het aantal inwoners waarschijnlijk rond de 3000 De Dertigjarige Oorlog zorgde voor een snelle terugval In het midden van de 19de eeuw overschreed de bevolking de 10000 inwoners De daaropvolgende jaren groeide de stad snel en al in 1890 werd de grens van 50000 inwoners bereikt Het maximum was in het jaar 1991 toen 173008 inwoners werden geteld Sindsdien nam het inwoneraantal geleidelijk af tot 162627 in 2006 wat het de vierde stad van Tsjechië maakt De bevolkingsdichtheid in de stad is 1181 inwoners per vierkante kilometer In 2003 was 711% van de inwoners van Pilsen tussen de 15 en 64 jaar oud 156% was 65-plusser Van de inwoners van Pilsen maken er in 2001 87065 deel uit van de beroepsbevolking waarvan 40328 vrouwen Verreweg het grootste deel van de werkende bevolking is actief in de industriesector namelijk 29239 personen Ook de semi-overheid 11847 en de handelssector 10514 zijn populaire beroepsgroepen< ref> Onderwijs Naast onder andere 29 basisscholen en 5 gymnasia heeft Pilsen nog twee universiteiten de faculteit Geneeskunde van de Karelsuniversiteit Praag is in de stad gevestigd en sinds 1991 ook de Westboheemse Universiteit Deze laatste universiteit telt ondertussen 17270 studenten november 2006 Economie Ongeveer twee derde van het BBP van de regio Pilsen wordt voortgebracht in de stad Pilsen hoewel slechts 298% van de inwoners van de regio in de stad woont De werkloosheid in de stad bedroeg in 2004 zo'n 69% Belangrijk voor de economie waren altijd de twee traditionele ondernemingen Škoda en de bierbrouwerijen Škoda is in de geschiedenis van Pilsen sinds 1859 toen het werd opgericht erg belangrijk geweest Het bedrijf verschafte veel mensen werk en is nog steeds de grootste werkgever van de stad In Pilsen worden geen auto's geproduceerd maar wel trams en trolleybussen De automobielfabriek van Škoda ligt in de stad Mladá Boleslav Vanwege de zeer slechte bierkwaliteit in Pilsen besloten de burgers van Pilsen die bier mochten brouwen tot de bouw van een nieuwe brouwerij In 1842 benoemden zij de Beierse Josef Groll tot de eerste brouwmeester die nu als bedenker van het pilsener bier wordt beschouwd Aan het einde van de 19e eeuw had de brouwerij al 600 medewerkers In het jaar 1898 werd de naam Pilsner Urquell bedacht de naam die het biermerk uit Pilsen tegenwoordig nog steeds heeft Na de Tweede Wereldoorlog werd de bierbrouwerij eigendom van de Tsjechoslowaakse staat maar sinds 1992 is het weer een privébedrijf In 1999 ging de brouwerij op in South African Breweries dat op zijn beurt in 2002 opging in het concern SABMiller Nog steeds bevinden zich aan de ene kant van de stad de Pilsner Urquell-fabrieken en aan de andere kant de fabrieksterreinen van Škoda Verkeer In Pilsen bestaat het openbaar vervoer uit trams bussen en trolleybussen Op 29 juni 1899 werd de eerste tramlijn in gebruik genomen Tegenwoordig zijn er drie lijnen Lijn 1 Bolevec – Centrum – Slovany Lijn 2 Skvrňany – Centrum – Světovar Lijn 4 Košutka – Centrum – Bory Bussen rijden er al rond sinds 1922 die zorgden voor de verbinding van de buitenwijken met elkaar en met het centrum Op dit moment zijn er 22 buslijnen actief Sinds 1945 worden ook trolleybussen gebruikt in Pilsen Er zijn zes trolleybuslijnen in gebruik in de stad de lijnen 10 11 12 13 14 en 16 Het treinverkeer in Tsjechië wordt verzorgd door de České dráhy ČD Het hoofdstation van Pilsen Station Plzeň hlavní nádraží is een spoorwegknooppunt Vanuit Pilsen kan men in zes richtingen met de trein reizen Lijn 160 naar het noorden Pilsen Žatec Lijn 170 naar het oosten Pilsen Rokycany Beroun verder naar Praag Lijn 170 naar het westen Pilsen Mariënbad Cheb verder naar Neurenberg Lijn 180 naar het zuidwesten Pilsen Domažlice verder naar Regensburg München Lijn 183 naar het zuiden Pilsen Klatovy Lijn 190 naar het zuidoosten Pilsen České Budějovice verder naar Linz Er loopt één snelweg langs Pilsen de D5 van Praag naar de Duitse grens richting Neurenberg De Europese wegen E50 en E49 lopen langs de stad en de E53 start in Pilsen Pilsen heeft geen eigen luchthaven; voor de burgerluchtvaart is de stad aangewezen op de Luchthaven Ruzyně bij Praag Sport In Pilsen is een voetbalclub gevestigd die in de hoogste Tsjechische divisie de Gambrinus Liga voetbalt FC Viktoria Pilsen Nadat de club enkele keren op en neer ging tussen de eerste klasse en de tweede klasse Druhá liga gaat het tegenwoordig beter met de club In 2011 werd zelfs een eerste landstitel behaald waarna in 2013 de tweede volgde Het stadion van de club het Stadion města Plzně heeft een capaciteit van 7842 toeschouwers Sinds het seizoen 1993-1994 is er ook in de hoogste Tsjechische ijshockeycompetitie een club uit Pilsen actief HC Lasselsberger Plzeň Deze club werd in 1929 opgericht als onderdeel van de sportclub SK Viktoria Plzeň waar ook de voetbalclub onderdeel van was Na 1948 heeft de club vele verschillende namen gehad waaronder de huidige naam sinds 2003 Het stadion van de Pilsener ijshockeyclub de ČEZ Aréna heeft een grotere capaciteit dan die van de voetbalclub Het ijshockeystadion biedt plaats aan 8211 toeschouwers Trivia Op woensdag 8 september 2010 werd bekendgemaakt dat Pilsen samen met het Belgische Bergen de culturele hoofdstad van Europa wordt in 2015 Personen Geboren in Pilsen Viktorín Ignác Brixi 1716-1803 componist pianist en organist Emil Škoda 1839-1900 oprichter van Škoda Josef Beran 1888-1969 aartsbisschop van Praag Gertrud Fussenegger 1912-2009 schrijfster Karel Gott 1939 schlagerzanger Vítězslav Lavička 1963 voetbaltrainer Jan Řehula 1975 triatleet Lenka Radová 1979 triatlete Jarda Šimr 1979 voetballer Petr Čech 1982 voetbalkeeper David Limberský 1983 voetballer Martin Jakš 1986 langlaufer Pavel Čmovš 1990 voetballer Verbonden met Pilsen Wenceslaus II 1271–1305 koning van Bohemen stichter van Pilsen Jan Žižka 1370-1424 leider der Hussieten had Pilsen als basis 1419-1420 Rudolf II 1552-1612 keizer van het Heilige Roomse Rijk had Pilsen als residentie 1599-1600 Ernst van Mansfeld 1580-1626 generaal bezetter van Pilsen 1618-1621 Josef Kajetán Tyl 1808-1856 toneelschrijver stierf in Pilsen Bedřich Smetana 1824-1884 componist studeerde in Pilsen Josef Skupa 1892-1957 poppenkastspeler richtte marionettentheater in Pilsen op Externe links Praag Tsjechisch ' is de hoofdstad en grootste stad van de Centraal-Europese republiek Tsjechië De officiële naam is hlavní město Praha wat hoofdstad Praag betekent De gemeente Praag vormt een eigen district okres en regio kraj' Daarnaast is het de hoofdplaats van de regio Midden-Bohemen hoewel de stad daar geen deel van uitmaakt Praag wordt beschouwd als een van de mooiste steden van Europa en het historische centrum staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO De Gouden Stad zoals een van de bijnamen van Praag luidt ligt aan de rivier de Moldau Gedurende het bestaan van de staat Tsjecho-Slowakije tot en met het jaar 1992 was Praag de hoofdstad van deze natie Geschiedenis De geschiedenis van het gebied van de huidige stad Praag beslaat een periode van duizenden jaren waarin de stad uitgroeide van een Keltische nederzetting tot de multiculturele hoofdstad van de moderne Europese staat Tsjechië De naam van de stad is waarschijnlijk afgeleid van het Tsjechische woord práh dat dorpel betekent Deze naam Praha zou aan de stad gegeven zijn vanwege de dorpels in de rivier de Moldau die zorgden voor watervallen die veel lawaai maakten Voor een compleet beeld is de lijst van heersers van Bohemen een goede aanvulling op de Praagse geschiedenis Vroege geschiedenis Het gebied waar tegenwoordig Praag ligt wordt al sinds het Paleolithicum bewoond Archeologische opgravingen brachten talrijke vondsten op uit het Neolithicum en de brons- en ijzertijd Rond 200 vChr had de Keltische stam die zich de Boii noemde een oppidum ten zuiden van het huidige centrum genoemd Závist In de 1e eeuw na Christus werd de nederzetting binnengevallen door een Germaanse stam en overgenomen door de Marcomannen onder leiding van Maroboduus Vanaf de 6e eeuw streken de Slaven neer in Bohemen en vestigden zij zich ook in het gebied waar Praag later gesticht zou worden De belangrijkste nederzetting bevond zich bij Roztoky op de linkeroever van de Moldau maar er zijn ook archeologische vondsten uit die tijd gedaan bij Bubeneč Dejvice Veleslavín en Bohnice In de loop van de 8e en 9e eeuw werden de eerste stadsmuren aangelegd bijvoorbeeld bij Bohnice en Butovice Hoge middeleeuwen De oudste aanwijsbare middeleeuwse nederzetting in het gebied van de huidige binnenstad is de Praagse burcht op de heuvel Hradčany Hradschin Dit kasteel werd in de eerste helft van de 9e eeuw door hertog Bořivoj van het vorstenhuis van de Přemysliden gesticht Binnen de burcht werden aan het einde van de 9e eeuw en in de loop van de 10e eeuw de eerste christelijke kerken gebouwd In dezelfde periode bestonden nederzettingen in het gebied van de huidige wijk Malá Strana Onder de Přemysliden werd het Praagse gebied meer en meer het politieke en economische centrum van het land Onder het bewind van Boleslav II werd in 973 het Bisdom Praag opgericht Het nieuwe bisdom werd onderdeel van het Aartsbisdom Mainz terwijl Praag voordien behoorde tot het Bisdom Regensburg In de eerste helft van de 10e eeuw werd aan de overzijde van de Moldau een tweede burcht gesticht de Vyšehrad hoge burcht Rond 1070 maakte Vratislav II de Vyšehrad tot zijn residentie terwijl die functie voordien voor de Praagse burcht was weggelegd In de nieuwe burcht stichtte hij een aantal kerken waaronder de Sint-Petrus-en-Pauluskerk Deze laatste kerk bestaat nog steeds maar het gebouw lijkt qua uiterlijk totaal niet meer op de middeleeuwse kerk Het huidige gebouw stamt uit het einde van de 19e eeuw In de 11e en 12e eeuw streken Duitse en Joodse handelslieden alsmede inheemse ambachtslieden neer langs de Moldau tussen de twee burchten Een belangrijke reden voor het uitkiezen van juist deze locatie was dat hier een kruising lag van belangrijke handelswegen en het bestaan van twee voorden door de Moldau Sinds het einde van de 12e eeuw waren beide zijden van de rivier met elkaar verbonden door de stenen Judithbrug die de opvolger was van houten voorgangers uit de 9e en 10e eeuw Stichting van de Praagse steden De Boheemse koning Wenceslaus Vaclav I gaf rond het jaar 1230 de grootste van de nederzettingen aan de Moldau Vltava de status van stad Dit werd de koninklijke residentiestad van het koninkrijk Bohemen het huidige Tsjechië De burchtstad op de linkeroever van de Moldau werd ommuurd en aan de muren ontstonden meerdere nederzettingen In 1287 werden deze nederzettingen samengevoegd en door een nieuwe ommuring omgeven en zo ontstond de Oude Stad Staré Město Altstadt met autonome rechten volgens Duits Maagdenburger stadsrecht Bohemen was inmiddels onderdeel van het Duitse Rijk geworden De tweede helft van de 14e eeuw was een zeer belangrijke periode in de ontwikkeling van Praag Tijdens de regeringstijd van Karel IV en zijn zoon Wenceslaus IV werd de stad snel belangrijker en groter Het doel van de beide heersers was de uitbreiding van Praag tot de nieuwe residentie van het hele Duitse Rijk Heilige Roomse Rijk Nog tijdens de regeringstijd van zijn vader Jan de Blinde liet Karel IV in het jaar 1333 de door een brand vernietigde Praagse burcht herbouwen Elf jaar later op 30 april 1344 werd het bisdom van Praag gepromoveerd tot aartsbisdom na de inzet van Karel IV Daarbij begon in hetzelfde jaar de nieuwbouw van de Sint-Vituskathedraal In het jaar 1346 werd Karel tot koning van het Duitse Rijk gekozen en twee jaar later stichtte hij de eerste universiteit van Midden- en Oost-Europa het Collegium Carolinum de huidige Karelsuniversiteit Ook in 1348 stichtte hij de Nieuwe Stad Neustadt als de vierde van de Praagse steden Ten slotte werd in 1357 een nieuwe stenen brug aangelegd Nadat de Judithbrug was ingestort werd de tegenwoordig nog steeds bestaande Karelsbrug gebouwd In deze periode lag het inwoneraantal van de stad rond de 40000 hiermee behoorde het tot de grootste steden van Europa Ook na de dood van Karl IV in 1378 bleef er in hoog tempo gebouwd worden in de vier steden In 1400 hield dit echter op toen Wenceslaus IV werd afgezet Dit gaf een aanzienlijke terugslag in de ontwikkeling van Praag Vooral toen in 1419 de hussitische revolutie uitbrak en de stad evenals vele andere steden tot ver in de Duitse landen verwoestingen moest ondergaan ten gevolge van de strooptochten van de hussieten de volgelingen van de revolutionaire hervormer Johannes Hus In wezen ging het in Praag en andere steden om een opstand van de Tsjechische lagere volksklasse tegen het Duitstalige patriciaat De hussieten namen met geweld de kerken in en verdreven een groot deel van de Duitstaligen met name ook aan de universiteit Hun vertrek verarmde de wetenschap in Praag en verrijkte die aan de omliggende universiteiten in Saksen en Beieren Maar de Tsjechen kregen er dan wel een nationale universiteit voor terug Vroegmoderne tijd Na het vorstenhuis van de Luxemburgers de opvolgers van de Přemysliden nam dat van de Habsburgers in 1526 de macht over Behalve over Oostenrijk heersten zij sindsdien over Bohemen Moravië en Silezië en zouden zij later het erfelijke keizerschap van het Duitse Rijk verwerven De Habsburgers zouden tot 1918 zonder onderbreking heersen over Bohemen en Praag tot de tweede hoofdstad van het Habsburgse Rijk maken In 1541 vernietigde een brand de gebouwen van de Hradčany en Malá Strana bijna volledig In 1547 namen de Praagse steden deel aan de Boheemse standenopstand tegen koning Ferdinand I onder meer omdat deze de macht van de rooms-katholieke kerk wilde herstellen Na het neerslaan van de opstand verloren de steden een groot aantal rechten en vrijheden maar een grote mate van godsdienstvrijheid bleef voorlopig nog wel bestaan Onder keizer Rudolf II werd Praag in 1583 weer keizerresidentie en daarmee het middelpunt van het culturele leven in Centraal-Europa De centrale positie van Praag in het Habsburgse Rijk bracht veel bewoners van de Duitse landen met name uit Saksen Beieren en Silezië ertoe zich weer in Praag te vestigen De keizer gaf ook joden toestemming om zich weer in Praag te vestigen namelijk in de wijk getto Josefstadt deze naam werd pas twee eeuwen later door de toenmalige keizer gegeven en heet nog steeds in het Tsjechisch Josefov Ook de naam van het Gouden Straatje Zlatá ulička stamt uit deze tijd In het straatje in de wijk Hradčany bij de Praagse burcht probeerde de keizer volgens de legende alchemisten goud te laten maken Gedurende de 16e eeuw was het protestantisme sterk in opkomst in het gehele Duitse Rijk en zeker ook in Bohemen In die eeuw raakte Praag in een bijzonder dynamische ontwikkeling De stadsbevolking verdubbelde zich ruim tot meer dan 60000 inwoners Het koninklijk hof als bestuurlijk centrum van Bohemen ontwikkelde een hofcultuur met internationale allure door kunstenaars aan te trekken uit de Nederlanden de Duitse landen inclusief Oostenrijk en uit Italië Niet alleen deze buitenlanders maar ook de Duitse taal en de katholieke gezindheid van het hof vergrootten de afstand tussen dit aristocratische landsbestuur en de Tsjechische burgerij die in de stad een grote meerderheid vormde naast een toenemend aantal Duitstaligen De ooit zo dominante rol van de Hussitische nationale kerk waartoe de Tsjechen in meerderheid behoorden verzwakte De rechten van hun kerk kwamen met die van de Duits-lutherse gemeente steeds meer in gedoogpositie terecht terwijl de kleine roomskatholieke minderheid sterk werd bevoorrecht en militant uitgerust door de Jezuïten die hun steun ontleenden aan hofkringen en de hoge Boheemse adel De Habsburger Rudolph II bleef evenwel een tolerant vorst die zich niet wilde binden aan kerkelijk gezag humanistische geleerden aantrok en het drijven van de contrareformatie binnen de perken hield Maar na 1580 werd toch de schaduw zichtbaar van de komende gebeurtenissen Roomskatholieken verwierven gaandeweg steeds meer bestuursposities en Hussieten raakten verdeeld tussen een orthodoxe en militante minderheid en een gematigde burgerij die hoopte haar vrijheid te kunnen behouden in een pragmatische omgang met Kerk en hof Rudolphs opvolger Matthias legde in het begin van de 17e eeuw aan Duitstalige lutheranen zowel als Tsjechische hussieten en hun vertegenwoordigers in het parlement de Boheemse staten steeds meer beperkingen om zo de godsdiensttegenstellingen die de samenhang van zijn Rijk bedreigden de baas te blijven In 1618 kwamen lagere Boheemse edelen in opstand tegen het centralisme vanuit Wenen en tegen de toenemende macht van de rooms-katholieke kerk die steeds meer middelen kreeg voor haar contra-reformatorisch offensief De spanningen kwamen tot een climax in de zogenaamde Tweede Praagse Defenestratie waarbij keizerlijke vertegenwoordigers uit de vensters van de burcht geworpen werden In de strijd die daarop ontbrandde werd in de Slag op de Witte Berg 1620 het protestantse leger verslagen Honderdduizend Bohemers Duitstaligen zowel als Tsjechen en met name de lagere Boheemse adel werden daarna als zij zich niet wilden voegen naar de Roomskatholieke kerk onteigend en moesten vluchten Zij gingen naar de Duitse landen en ook naar Nederland onder wie de geleerde van wereldfaam Jan Amos Komenský Comenius Men moet deze strijd zien als begin en onderdeel van de verwoestende Dertigjarige Oorlog tussen de protestanten en katholieken in de Duitse landen Aan het einde van die oorlog in 1648 vond nog wel de Slag om Praag plaats waarin Zweedse legers die de protestantse partij steunden de Praagse burcht veroverden maar er niet in slaagden om ook de Oude Stad Staré Město Altstadt op de oostelijke oever van de Moldau in te nemen Na deze definitieve katholieke overwinning kwam Praag geheel in de ban van Habsburg en de contrareformatie De barokke stijl waarin de stad zich nu nog steeds presenteert is daarvan het resultaat Dit zorgde overigens wel voor een neergang van de Tsjechische taal en het Tsjechische nationale bewustzijn In de Tsjechische geschiedschrijving wordt de periode van de 150 jaren na de Slag op de Witte Berg de doba temno' genoemd wat vrij vertaald donkere eeuwen betekent Moderne tijd De 17de en 18de eeuw vormden een periode van stagnatie voor Praag hoewel dat niet zichtbaar werd in de uitbundig barokke vormgeving van het stadsbeeld De Kerk ging een zwaar stempel op het openbare leven drukken en de burgerij pastte zich in tenemende mate aan de Duitstalige en tegelijk internationale cultuur van het Habsburgse Rijk aan Tot na het midden van de 19de eeuw was de Praagse burgerij in meerderheid Duits- althans tweetalig Maar het Tsjechische nationale bewustzijn begon zich in de 19de eeuw te manifesteren Net als andere Europese steden groeide Praag in de 19e eeuw snel door de Industriële revolutie Naar aanleiding van de nationale wedergeboorte werd al in 1818 het Nationaal Museum opgericht In 1834 werd op 21 december voor het eerst het theaterstuk opgevoerd met daarin het lied Kde domov můj wat nu het Tsjechische volkslied is Door een sterke immigratie vanuit het Tsjechischtalige platteland verloor Praag rond het jaar 1855 zijn sinds de 17e eeuw bestaande Duitstalige bevolkingsmeerderheid De Praagse Duitstaligen bleven overigens in Midden-Europa een gemeenschap met een opvallend hoog literair artistiek en wetenschappelijk niveau De helft van hen bestond uit joden De schrijver Franz Kafka is van deze Duitstalige supranationale cultuur een symbool Economisch en cultureel maakte Praag in de tweede helft van de 19e eeuw een stormachtige ontwikkeling door De oprichting van het Nationaal Theater inspireerde vele componisten De opera's van Bedřich Smetana en Antonín Dvořák werden in deze tijd geschreven In de jaren zeventig en tachtig van de 19e eeuw werd Praag een in het Duits en Tsjechisch bestuurde stad Na felle politieke strijd en straatgevechten kon het Duits als officiële taal wettelijk afgeschaft worden omdat het aantal Pragers dat zich officieel als Duitstalig opgaf beneden de wettelijke norm 10% was gezakt De opdeling van de Karelsuniversiteit in een Duitstalige en een Tsjechischtalige universiteit in 1883 kenmerkt de scheiding van de nationale geesten Van een multiculturele stad werd Praag steeds meer de nationale hoofdstad van het Tsjechische volk nog voordat de Tsjechische staat was uitgeroepen Tot die tijd gaf de helft van de hoger onderwijsinstellingen nog Duitstalig onderwijs dat vooral ook door de Joodse inwoners van de stad werd bezocht Op 28 oktober 1918 werd de zelfstandigheid van Tsjecho-Slowakije uitgeroepen met Praag als hoofdstad Enkele jaren later in 1922 werd Groot Praag gecreëerd toen de stad werd samengevoegd met een groot aantal van haar buitenwijken en voorsteden Enkele van de grootste steden die toen werden toegevoegd zijn Smíchov Břevnov en Vinohrady nu allemaal wijken van Praag Op 15 maart 1939 vielen Duitse troepen Tsjecho-Slowakije binnen Praag werd de hoofdstad van het Protectoraat Bohemen en Moravië Emil Hácha die president van Tsjecho-Slowakije was bleef tot 1945 president van het protectoraat onder Duits toezicht Tot dat jaar bleef Praag bezet door de Duitsers In de Tweede Wereldoorlog werd de stad nauwelijks beschadigd doordat de geallieerde luchtmacht haar niet als Duitse stad beschouwde In tegenstelling tot Pilsen bezat Praag ook geen belangrijke oorlogsindustrie Op 5 mei 1945 werden de inwoners van Praag via de radio tot opstand opgeroepen Op diezelfde dag was het leger van de Amerikaanse generaal Patton aangekomen in Pilsen slechts enkele uren verwijderd van Praag terwijl het Sovjetleger van maarschalk Konev bij de grens van Moravië was Generaal Patton was een voorstander van het bevrijden van Praag maar de instructies van generaal Eisenhower waren anders Eisenhower had gevraagd aan de Sovjetleiding om hem toestemming te geven op te rukken naar Praag maar hem werd gezegd dat Amerikaanse hulp niet nodig was Op de Conferentie van Jalta was afgesproken dat het Rode Leger Bohemen zou bevrijden dus zo geschiedde Op 9 mei 1945 werd Praag uiteindelijk bereikt door het Sovjetleger Tijdens de Duitse bezetting vonden 270000 inwoners van Tsjecho-Slowakije de dood waarvan 241000 joden In het zogenaamde Duitse Protectoraat Bohemen en Moravië overleefden 78000 van de 92000 grotendeels in Praag geconcentreerde joden de oorlog niet De Duitstalige joodse gemeenschap van Praag verdween Slowaakse autoriteiten werkten overigens nauw met de Duitsers samen bij het afvoeren naar Auschwitz van de joden onder hun gezag Op een synagoge in Praag is een inscriptie van de namen van de joden van Tsjecho-Slowakije die de dood vonden Na de oorlog werd de Duitse bevolking van Praag nadat enkele honderden Duitsers en collaborateurs op straat waren geëxecuteerd geïnterneerd en vervolgens gedeporteerd voor zover zij nog niet was gevlucht Zie Verdrijving van Duitsers na de Tweede Wereldoorlog Elke herinnering aan het tweetalige verleden wordt sindsdien als een nationaal incorrecte smet op het nationaal zuivere blazoen ervaren Alle Duitstalige instellingen waaronder de Karl-Ferdinands-Universität werden opgeheven Omdat het sinds 1940 onafhankelijke Slowakije eveneens staatkundig werd opgeheven kon Praag nu weer de hoofdstad van Tsjecho-Slowakije worden Met de staatsgreep van 25 februari 1948 greep de Communistische Partij van Tsjecho-Slowakije de politieke macht Er volgde een tijd van onderdrukking die pas in de jaren 60 enigszins gematigd werd 1968 was het jaar van de Praagse Lente maar in augustus van dat jaar werd deze vreedzame matigingspoging hard neergeslagen door de Sovjet-Unie Polen Hongarije en Bulgarije vier partners uit het Warschaupact Het bekendste protest tegen de Sovjetbezetting is de symbolische zelfverbranding van Jan Palach op 16 januari 1969 In 1989 nadat de Berlijnse Muur was gevallen en de Fluwelen Revolutie had plaatsgevonden werd Tsjecho-Slowakije in 1989 bevrijd van communistische invloeden Praag profiteerde enorm van de nieuwe situatie wat een sterke economische groei tot gevolg had Hoofdstad van de Tsjechische Republiek In 1993 na de splitsing van Tsjecho-Slowakije in Tsjechië en Slowakije werd Praag de hoofdstad van de Tsjechische Republiek Daarnaast werd de stad hoofdstad van twee administratieve regio's de regio Praag en de Centraal-Boheemse Regio en drie districten het district Praag district Praag-West en district Praag-Oost In het jaar 2002 werd Praag vervolgens samen met andere grote delen van Midden-Europa getroffen door overstromingen van de Moldau Onder andere het metronetwerk en de wijk Karlín ondervonden grote hinder van het hoogwater Demografische ontwikkeling Alle overige aantallen geven het inwoneraantal van de gehele stad Praag aan inclusief op dat moment tot de gemeente behorende voorsteden Geografie Ligging Praag ligt in het centrum van westelijk Tsjechië in de historische regio Bohemen De noordelijke grens van Tsjechië ligt op 110 kilometer afstand van de stad de westelijke en zuidelijke beide op zo'n 170 kilometer en de oostelijke grens ligt op 320 kilometer afstand De oostelijke grens van Bohemen ligt op ongeveer 170 kilometer Een groot deel van de stad ligt in het dal van de rivier de Moldau zo'n 40 kilometer voor de monding van de rivier in de Elbe Bij Praag monden de rivieren Berounka Botič en Rokytka uit in de Moldau In het noordelijke deel van de stad maakt de Moldau een grote bocht Aan de zuidkant van deze bocht ligt het historische stadscentrum omsloten door de kasteelheuvels Hradčany in het noorden en Vyšehrad in het zuiden De rest van de stad ligt op de overige heuvels rond het Moldaudal waarvan de Petřín de hoogste is Door de vele gemeenten die in de 20e eeuw zijn samengevoegd met Praag heeft de stad zich tot over de Praagse hoogvlakte Pražská plošína uitgebreid Door de grote oppervlakte van Praag 496 vierkante kilometer grenst de stad aan een groot aantal gemeenten Al deze gemeenten zijn onderdeel van de okres Praha-východ Praag-Oost of de okres Praha-západ Praag-West Deze twee districten worden bestuurd vanuit Praag en hebben geen eigen hoofdstad De stad Praag vormt een eigen regio Hoofdstad Praag Hlavní město Praha de twee naburige districten zijn onderdeel van de regio Midden-Bohemen Středočeský kraj Stadsindeling De lokale overheid van Praag bestaat afhankelijk van de plaats in de stad uit twee of drie lagen De hoogste laag is de gemeente daaronder de 22 administratieve districten en onderaan de bestuurlijke piramide staan de 57 gemeentelijke districten De gemeente Magistrát hlavního města Prahy Magistraat van de hoofdstad Praag is verantwoordelijk voor alle zaken die van belang zijn voor de hele stad Praag bestaat sinds 1990 uit 56 sinds 1992 57 gemeentelijke districten městské části De gemeentelijke districten zijn sinds 2001 verdeeld onder 22 administratieve districten správní obvody Per administratief district is een gemeentelijk district verantwoordelijk voor het uitgeven van documenten zoals zakelijke licenties paspoorten en identiteitsbewijzen voor het hele administratieve district Het gemeentelijke district met deze verantwoordelijkheid deelt de naam met het administratieve district waartoe het behoort De administratieve districten zijn genaamd Praag 1 tot en met Praag 22 Het centrum van Praag behoort grotendeels tot het gemeentelijke district Praag 1 In dat district ligt onder andere de wijk Oude Stad Sommige districten en wijken aan de rand van de gemeente horen bestuurlijk gezien wel tot Praag maar zijn in feite aparte dorpen en stadjes een voorbeeld hiervan is Přední Kopanina Klimaat | | |} Praag heeft een overgangsklimaat van een zee- naar een landklimaat De gemiddelde jaartemperatuur is 79 graden Celsius de gemiddelde januaritemperatuur ligt op -24°C en de gemiddelde junitemperatuur op +175°C De gemiddelde jaarlijkse neerslag is 5259 mm en per jaar schijnt gemiddeld 16683 uur de zon waarvan 2267 uur in juli Voorgaande gegevens zijn afgeleid van het langjarig gemiddelde over de jaren 1961 tot 1990 Uit recentere metingen blijkt dat de gemiddelde temperaturen in de jaren 1991 tot 2005 ongeveer een graad hoger liggen Daarnaast is het gemiddelde neerslagtotaal de laatste jaren zo'n 30 mm lager dan in de periode tot 1990 Sinds 1775 wordt het weer bijgehouden in Praag De laagste temperatuur ooit gemeten is -276°C op 1 maart 1785 de hoogste is +378°C op 27 juli 1983 Met een gemiddelde temperatuur van +72°C waren 1838 en 1871 de koudste jaren het warmste jaar was 2000 met +122°C gemiddeld Het natste jaar was 1939 met 7455 mm en het droogste jaar 1842 met 2553 mm Cultuur Doordat weinig bezienswaardigheden in Praag vernietigd zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog is de stad sinds de val van het IJzeren Gordijn een van de grootste toeristische trekpleisters in Europa Het historische centrum van de stad staat sinds 1992 op de werelderfgoedlijst van UNESCO De bouwstijlen in Praag een van de grootste en oudste steden in Centraal-Europa zijn zeer divers Er staan onder andere gebouwen in barokke gotische jugendstil en brutalistische stijl in de stad Een van de bekendste bijnamen van Praag is "de stad van de honderd torens" In werkelijkheid is dit een zware onderschatting want de stad telt zo'n 550 torens Binnenstad Het grootste deel van de bezienswaardigheden in Praag is te vinden in de binnenstad die ongeveer samenvalt met het district Praag 1 en dan vooral in de Oude Stad Staré Město Altstadt Alle toeristen komen samen bij het Oudestadsplein waar een van dé symbolen van Praag het astronomisch uurwerk te vinden is Een ander bezienswaardig plein is het Wenceslausplein ten oosten van het Oudestadsplein De bekendste brug van Praag de Karelsbrug ligt aan de andere kant van de Oude Stad Deze brug uit 1357 verbindt de Oude Stad met een andere wijk in het centrum Malá Strana Deze Kleine Zijde of Kleinseite zoals de Duitse benaming was was de hofwijk waar ook de buitenlandse diplomatieke vertegenwoordigers hun paleizen hadden en nog steeds ambassades staan Midden in de Oude Stad ligt een klein wijkje dat historisch de joodse wijk is Deze werd naar de keizer die er het privilege toe gaf Josefstadt genoemd en heet nu Josefov Aan het einde van de 19de eeuw werd deze zeer vervallen wijk ingrijpend gesaneerd en de huizen vervangen door hoog opgetrokken historicerende gebouwen Er zijn nog wel enkele bezienswaardigheden die herinneren aan het joodse verleden zoals de oudste synagoge Altneuschulde Oude Joodse Begraafplaats en het geboortehuis van schrijver Franz Kafka een van de bekendste inwoners van Praag Aan twee kanten van het centrum bevindt zich een vesting Aan de zuidkant is dat Vyšehrad waar binnen de vesting een kerk en begraafplaats zijn Op de begraafplaats zijn vele interessante graven en graftombes te vinden van veel bekende Tsjechen waaronder van de componisten Antonín Dvořák en Bedřich Smetana Aan de noordwestzijde is dat de Praagse burcht op de heuvel Hradčany Deze laatste in de 9e eeuw gebouwde burcht is de grootste ter wereld Kerken In Praag is een groot aantal bezienswaardige kerken te vinden De bekendste is de Sint-Vituskathedraal Katedrála svatého Víta waarvan de eerste steen in het jaar 1344 werd gelegd Deze aan Vitus gewijde kerk is onderdeel van de Praagse burcht Ook de romaanse Sint-Jorisbasiliek staat binnen de Praagse burcht Op het Oudestadsplein staan twee bekende kerken De Týnkerk Týnský chrám is een kerk met twee 80 meter hoge torens waarvan de bouw in 1365 begon De andere kerk is de Sint-Nicolaaskerk in barokke architectuur In Malá Strana staat een tweede Sint-Nicolaaskerk ook in barokstijl Ook staat er in Sedlec een buitenwijk van Kutná Hora 30 minuten rijden van uit Praag het Ossuarium van Sedlec Dit is een kleine rooms-katholieke kapel die is gedecoreerd met botten van van ongeveer 40000 en 70000 mensen Theater Verreweg het bekendste theater van Praag is het Nationaal Theater Národní divadlo Sinds 1948 is ook het Staatstheater Stavovské divadlo in eigendom van het Nationaal Theater Een ander bekend theater in Praag is het concertgebouw Rudolfinum Dit in 1885 geopende gebouw is momenteel het podium van het Tsjechisch Filharmonisch Orkest Ook is het de belangrijkste locatie van het jaarlijks gehouden Praagse Lente-festival Daarnaast bestaat het international bekende Laterna Magika een avant-gardistisch theater dat in de "Nieuwe Scène" Nová scéna dat wederom aangesloten is aan het Nationaal Theater een origineel aanbod heeft van film licht- en visuele effecten muziek ballet en pantomime Ook het Zwarte theater bestaande uit pantomime en lichteffecten voor zwarte achtergrond is bezienswaardig In het Theater aan de balustrade Divadlo Na zábradlí begon destijds Václav Havel Een bijzondere waardering bij insiders heeft het Jára-Cimrman-Theater In het klassieke Standstheater Stavovské divadlo in het hart van de Oude Stad Staré Město gingen twee opera's van Wolfgang Amadeus Mozart in première La clemenza di Tito en Don Giovanni In de wijk Vinohrady staat de Staatsopera Praag Státní opera Enkele van de grootste musici van de wereld onder wie Richard Strauss en Gustav Mahler traden op in de opera Musea In de stad is een groot aantal musea gevestigd Het oudste grootste en bekendste is het Nationaal Museum Národní muzeum Het hoofdgebouw van het tientallen gebouwen tellende museum staat aan het Wenceslausplein in de Nieuwe Stad Binnen Praag behoren onder andere ook het historische museum en de Kunstverzameling Lobkowicz in de Praagse burcht het Antonín Dvořák-museum in de Villa Amerika en het Bedřich Smetana-museum in de buurt van de Karelsbrug beide laatste als onderdeel van het Tsjechisch Muziekmuseum tot de dependances van het Nationaal Museum De tentoonstellingen van de Nationale Galerie Národní galerie v Praze zijn eveneens over de hele stad verdeeld In de wijk Malá Strana bevindt zich het museum voor moderne kunst Museum Kampa In het Museum van de hoofdstad Praag Muzeum hlavního města Prahy in de buurt van metrostation Florenc zijn tentoonstellingen te vinden over de geschiedenis van de stad In de wijk Josefov is het in 1906 opgerichte Joods Museum Židovské Muzeum v Praze gevestigd alsmede het Museum voor toegepaste kunst Praag en in Smíchov staat het biermuseum van de brouwerij Staropramen In Střešovice is een museum over het openbaar stadsvervoer in Praag ondergebracht Moderne architectuur Naast alle historische bezienswaardigheden is er ook op het gebied van moderne architectuur het een en ander te bezichtigen in Praag Het opvallendste gebouw van de stad is de Žižkov-televisietoren Žižkovská televizní věž die 216 meter hoog is De toren is in brutalistische stijl gebouwd tussen 1985 en 1992 De Petřín Uitkijktoren kan ondanks het feit dat hij al gebouwd is in 1889 toch ook gerekend worden tot moderne architectuur De 60 meter hoge toren lijkt erg veel op de Eiffeltoren Als de heuvel Petřín waarop de toren staat wordt meegerekend zijn beide gebouwen even hoog Ook het Dansende Huis is een gebouw dat opvalt Niet vanwege zijn hoogte maar vanwege de deconstructivistische bouwstijl Het gebouw staat aan de Moldau en werd geopend in 1996 In 2007 werd gekozen om de Nationale Bibliotheek van Tsjechië onder te brengen in een nieuw modern gebouw Het bijzondere ontwerp van Jan Kaplický leidde tot controverse waarna het nog niet is uitgevoerd Sport De geliefdste sporten in Praag zijn voetbal en ijshockey De bekendste voetbalclubs in de stad zijn Sparta Praag en Slavia Praag De bekendste ijshockeyclubs hebben dezelfde namen HC Sparta Praag en HC Slavia Praag Elk van deze clubs heeft een eigen stadion De voetbalclub Sparta Praag speelt zijn wedstrijden in de AXA Arena wat tevens het stadion van het Tsjechisch voetbalelftal is Dit stadion heeft een capaciteit van 20565 Het onderkomen van Slavia Praag is het Stadion Evžena Rošického waarin 19032 toeschouwers passen De stadions van de ijshockeyclubs Sparta en Slavia zijn respectievelijk de Tesla Arena 12950 toeschouwers en de O₂ Arena 18000 toeschouwers Naast deze stadions staat ook het grootste stadion ter wereld in Praag Het Strahovstadion met plaats voor 250000 mensen staat in de wijk Břevnov Sparta en Slavia zijn niet de enige voetbalclubs in Praag Ook FC Bohemians 1905 Praag en FK Viktoria Žižkov spelen op het hoogste niveau in Tsjechië Historisch gezien zijn er nog drie clubs die bovenin meegedaan hebben DFC Praag was aan het begin van de 20e eeuw een van de beste clubs van Europa DFC Germania Praag was in 1903 finalist in het kampioenschap van Duitsland en Dukla Praag werd tussen 1953 en 1982 elf maal kampioen van Tsjecho-Slowakije Naast voetbal en ijshockey worden ook andere sporten beoefend in Praag Zo is de marathon van Praag een van de belangrijkste hardloopevenementen ter wereld Daarnaast was Praag een van de zeven kandidaatsteden voor de Olympische Zomerspelen van 2016 Op 4 juni 2008 werd echter bekend dat de stad was afgevallen voor de kandidatuur Dierentuin De Praagse dierentuin zoo Praha is een dierentuin in het noordelijke gedeelte van de stad Praag 7 in de wijk Troja Ze is te bereiken met de auto of met bus nummer 112 vanaf metrostation Nádraží Holešovice op metrolijn C rood Politiek en bestuur Gemeenteraad Doordat de gemeente Praag een eigen district en regio vormt is het stadsbestuur ook het bestuur van het district en de regio Het stadsbestuur bestaat uit de stadsvertegenwoordiging Zastupitelstvo hlavního města Prahy de stadsraad Městská rada en de burgemeester primátor De stadsvertegenwoordiging is vergelijkbaar met een gemeenteraad Het orgaan bestaat uit 70 volksvertegenwoordigers die door middel van evenredige vertegenwoordiging zijn gekozen door de Praagse bevolking De stadsvertegenwoordiging kiest vervolgens uit de eigen gelederen een elfkoppige stadsraad Een van de elf stadsraadsleden wordt de burgemeester vier anderen vice-burgemeester Na de laatste verkiezingen in 2006 is de Democratische Burgerpartij verreweg de grootste partij Zij levert de burgemeester drie vice-burgemeesters vijf overige stadsraadsleden en 42 leden van de stadsvertegenwoordiging Hier onder een overzicht van het aantal zetels per partij in de stadsvertegenwoordiging en -raad {| class"wikitable" ! Partij !! Zetels SV !! Zetels SR |- | Democratische Burgerpartij ODS || 42 || 9 |- | Tsjechische Sociaaldemocratische Partij ČSSD || 12 || 0 |- | Communistische Partij van Bohemen en Moravië KSČM || 6 || 0 |- | Groene Partij SZ || 6 || 1 |- | SNK Europese Democraten SNK ED || 4 || 1 |- |colspan"3"| SV Stadsvertegenwoordiging SR Stadsraad< small> |} Burgemeester Naast de hoofdburgemeester primátor van de gemeente Praag heeft elk gemeentelijk district een eigen burgemeester starosta Met dit systeem wordt gewerkt sinds 1 januari 1922 De eerste primátor was Karel Baxa die achttien jaar lang de eerste burger van de stad was De huidige burgemeester van Praag Pavel Bém is de 19e primátor van de stad Hij is burgervader sinds november 2002 en hij werd in 2006 herkozen Voor zijn verkiezing als burgemeester van de hele stad was Bém burgemeester van het district Praag 2 Stedenbanden Praag heeft officiële stedenbanden met een dertiental steden Naast de officiële partnersteden heeft de stad een groot aantal onofficiële stedenbanden en samenwerkingsverbanden onder andere met Rotterdam Luxemburg en Wenen Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is sinds 2003 een officiële partnerstad van Praag Op 19 november 2003 werd het contract ondertekend waarin stond dat er gewerkt zou gaan worden aan zeven themas Deze themas variëren van samenwerking tussen de gewestelijke instellingen tot milieubescherming en ruimtelijke ordening Naast de partnersteden die de gemeente Praag als geheel heeft hebben verschillende gemeentelijke districten ook partnerschappen met steden dorpen districten en wijken in binnen- en buitenland Zo heeft Praag 1 partnerschappen met onder andere de Innere Stadt van Wenen en de Duitse stad Bamberg en is Praag 16-Radotín een partnerstad van het Beierse Burglengenfeld Hier onder een overzicht van de officiële partnersteden van de gehele gemeente Praag Economie Praag is al lange tijd het economische centrum van het land Het BNP per hoofd van Praag is meer dan het dubbele van dat van geheel Tsjechië In 2004 bedroeg het BNP per hoofd PPP 33784 wat 1571% is van het gemiddelde van de Europese Unie Hiermee staat Praag op de lijst van de regio's met het hoogste BNP van de EU op de twaalfde plaats Het prijspeil ligt in de Tsjechische hoofdstad echter wel veel lager dan in vergelijkbare steden De belangrijkste economische sector is de toeristenbranche De Praagse effectenbeurs Burza cenných papírů Praha is de belangrijkste handelsbeurs van Tsjechië en de op een na grootste effectenbeurs van Centraal- en Oost-Europa september 2005 De belangrijkste graadmeter van de beurs is de PX Index De belangrijkste bedrijven die genoteerd zijn aan de PX Index zijn het energiebedrijf ČEZ de Oostenrijkse bank Erste Bank en de telefoonmaatschappij Telefónica O₂ Czech Republic Onderwijs In de Tsjechische hoofdstad is een groot aantal hogeronderwijsinstellingen te vinden De bekendste daarvan is de Karelsuniversiteit Deze in 1348 opgerichte universiteit is de oudste van Centraal- en Oost-Europa Naast deze universiteit met 42000 studenten zijn er nog twee grote universiteiten De Tsjechische Technische Universiteit biedt onderwijs aan ongeveer 23000 studenten de Tsjechische Landbouwuniversiteit Praag aan zo'n 15000 Verkeer en vervoer Wegverkeer Praag is een Europees knooppunt bij het wegverkeer Bijna alle grote wegen in Bohemen komen samen in de hoofdstad Naar het westen gaat de autosnelweg D5 naar de Westboheemse stad Pilsen en richting de Duitse stad Neurenberg In oostelijke richting leidt de D1 naar Brno Vanaf daar loopt de D1 verder naar Ostrava en Polen en gaat de D2 naar Bratislava De D8 loopt naar het noordwesten via Ústí nad Labem naar Dresden en de D11 in het noordoosten via Hradec Králové naar Wrocław in Polen Naar het zuiden zijn er plannen voor de D3 via České Budějovice naar Linz in Oostenrijk Rond Praag wordt er gewerkt aan de R1 de buitenring van Praag Van de 78 kilometer die de weg in totaal moet worden is momenteel 2007 17 kilometer gereed Ook is men bezig met de binnenring Městský okruh stadscirkel Deze weg moet in totaal 33 kilometer lang worden hiervan is 15 kilometer klaar Stadsvervoer Praag heeft een zeer uitgebreid netwerk van openbaar vervoer Het stadsvervoer bestaat uit een combinatie van metro tram trein streekbus en vrachtwagen De metro van Praag bestaat uit drie lijnen die een gezamenlijke lengte hebben van 547 kilometer en 54 stations aandoen Lijn A gaat van het noordwesten naar het zuidoosten van de stad lijn B van het zuidwesten naar het noordoosten en lijn C van het noorden naar het zuiden en zuidoosten In het centrum van Praag kruisen de lijnen elkaar bij de stations Muzeum Florenc en Můstek De twee belangrijkste spoorwegstations van de stad Station Praha-Holešovice en Station Praha hlavní nádraží Praag hoofdstation zijn te bereiken via lijn C Er zijn momenteel plannen voor een vierde metrolijn lijn D en daarnaast staan er uitbreidingen op het programma voor de lijnen A en C De metro wordt aangevuld door trams en bussen Het tramnetwerk bestaat uit ongeveer 25 lijnen die door middel van vele overstapstations met elkaar en met de metro verbonden zijn De buitenwijken worden bereikt via de stadsbussen Een bijzonder vervoermiddel binnen het Praagse openbaar vervoer is de kabelspoorweg Sinds 1891 verbindt de Kabelspoorweg Petřín de tramhalte Újezd met de top van de heuvel Petřín Tot 1916 bestond er nog een tweede kabelspoorweg die naar de heuvel Letná ging Van 1936 tot 1972 reden er ook trolleybussen in Praag maar deze lijnen zijn opgeheven toen de metro zijn intrede deed Het openbaar vervoer in Praag wordt geëxploiteerd door het bedrijf Openbaar Vervoerbedrijf Praag Dopravní podnik hlavního města Prahy a s Vliegverkeer Met de Luchthaven Praag-Ruzyně heeft Praag een groot internationaal vliegveld binnen de gemeentegrenzen In 2006 reisden er 116 miljoen passagiers via het vliegveld Hiermee is het op de lijst van drukste luchthavens van Europa de nummer 32 Het vliegveld ligt in het uiterste noordwesten van de gemeente in de wijk Ruzyně op ongeveer 10 kilometer van het stadscentrum Trein Praag vormt een knooppunt van het Tsjechische spoorwegsysteem met lijnen naar alle delen van het land en naar het buitenland De belangrijkste internationale stations zijn Station Praha hlavní nádraží Praag hoofdstation en Station Praha-Holešovice Intercitytreinen stoppen ook bij de grote stations Station Praha-Smíchov en Station Praha Masarykovo nádraží Naast deze vier stations is er een aantal kleinere stations vooral in de buitenwijken en voorsteden De spoorwegen en treinen worden geëxploiteerd door České dráhy de Tsjechische Spoorwegen Vanuit Praag kan men in alle richtingen reizen De belangrijkste spoorlijn naar het oosten is lijn 011 naar Kolín Vanaf daar gaat de lijn als lijn 010 verder richting onder andere Pardubice en Brno Naar het westen is lijn 171 naar Beroun het belangrijkst Vanaf Beroun kan men over lijn 170 verder reizen naar Pilsen en Duitsland Op de artikelen over de stations staan uitgebreidere overzichten van lijnen van en naar Praag op de lijst van spoorlijnen in Tsjechië staat een overzicht van alle spoorlijnen in het land Havens Praag heeft meerdere rivierhavens In de wijken Podolí Holešovice Libeň en Smíchov zijn er havens aan de rivier de Moldau Radotín heeft een haven aan de Berounka Er wordt verwacht dat deze laatste haven de komende jaren belangrijker zal worden als de zuidelijke ringweg van Praag gereed is Van 1822 tot 1926 bestond er ook een Moldauhaven in Karlín Personen Enkele van de beroemdste Pragenaren< ref> uit de geschiedenis zijn keizer Karel IV die in 1316 in Praag werd geboren en Franz Kafka een Duitstalige schrijver uit het jaar 1883 Uit de recentere geschiedenis zijn de politici Václav Havel Madeleine Albright en Václav Klaus en de voetballer Tomáš Rosický de bekendste Pragenaren Externe link Praag 1 officieel Gemeentelijk district Praag 1 Městská čast Praha 1 is een gemeentelijk district van de Tsjechische hoofdstad Praag Het district valt samen met het administratieve district správní obvod met dezelfde naam In Praag 1 ligt de Oude Stad van Praag Verder ligt de wijk Josefov in het district net als delen van de wijken Hradčany Malá Strana Nieuwe Stad Holešovice en Vinohrady Sinds de oprichting van het district in het jaar 1960 is Praag 1 hetzelfde gebleven Een groot deel van Praag 1 staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO Bijna alle grote toeristische attracties van de Tsjechische hoofdstad liggen binnen dit district waaronder de Praagse burcht het Oudestadsplein Staroměstské náměstí en de Karelsbrug Karlův most Het Parlement van de Tsjechische Republiek is gevestigd in het Praag 1-deel van Malá Strana en het hoofdgebouw van de Karelsuniversiteit staat in de Oude Stad Een adres in Praag 1 wordt gezien als zeer prestigieus Onroerend goed is in dit district dan ook het duurste van de stad Praag 1 grenst in het noorden aan Praag 7 in het oosten aan Praag 8 in het zuiden aan Praag 2 en 5 en in het westen aan Praag 6 Partnersteden Naast de officiële partnersteden die de hele gemeente Praag heeft heeft Praag 1 ook enkele partnerschappen Bamberg Duitsland District I Boedapest Hongarije Ferrara Italië Microregio Jesenicko Tsjechië Oude Stad Bratislava Slowakije Nîmes Frankrijk Rosj Haäjin Israël Trente Italië Innere Stadt Wenen Oostenrijk Pranayama Sanskriet m प्राणायाम Devanagari prāṇāyāma IAST; prāṇa "levenskracht" ayāma "beheersing" is een term uit de yogabeoefening waarmee de beheersing van de ademhaling wordt bedoeld Pranayama is verder ook het loslaten van de ademtocht of het reguleren van de ademhaling Swami Paramhansa Yogananda omschrijft pranayama in zijn Autobiografie van een yogi 1946 als "de beheersing van de ijle levensstromingen" die prana in de yoga maar ook wel vitale levensenergie worden genoemd waardoor hij er ook wel de betekenis van "controle over de levenskracht" aan verleent De beoefening van pranayama heeft twee belangrijke doelen in de yoga Fysiek is dat meer zuurstof in het bloed te brengen waardoor er ook meer zuurstof naar de hersenen wordt aangevoerd Mystiek hebben de pranayamatechnieken tot doel om prana te beheersen Volgens Yogananda verliest het menselijke lichaam door de regelmatige beoefening van pranayama een bepaalde grofheid waardoor de zwaartekracht minder druk op het lichaam uitoefent Hij biedt ook een tweede vertaling waarbij hij in de samenstelling van pranayama niet alleen het woord yama ziet maar ook ayama dat "vermeerderen" betekent Bij Sanskrietsamenvoegingen valt namelijk de tweede a op de grens van de samenstellende woorden weg waardoor hij aan pranayama eveneens de betekenis van "vermeerdering van de levensenergie" verleent Volgens Sri Sivananda inspirator van de Sivananda-yogaleer schenkt de beoefening van pranayama het lichaam nieuwe vitaliteit brengt de gevoelens tot rust en zorgt voor een heldere geest Hierbij moeten de oefeningen op een juiste manier worden uitgevoerd en moet er gebruikgemaakt worden van de juiste ademhalingstechnieken De juiste ademhaling kan per oefening verschillen en is in zijn algemeenheid de volledige ademhaling In deze ademhaling wordt er volledig gebruikgemaakt van het middenrif Verder worden er nog drie andere oefeningen tot de belangrijkste ademhalingen gerekend te weten de samanu anuloma viloma en kapalabhati Veel pranayama-oefeningen leggen de nadruk op het verlengen en vasthouden van de ademhaling In sommige gevallen kan de uitademing bijvoorbeeld tweemaal zo lang duren als de inademing en het vasthouden van de ademhaling kumbhaka wel viermaal zo lang Een ander belangrijk uitgangspunt van pranayama is de neusademhaling In de neus wordt de lucht gezuiverd verwarmd en vochtiger gemaakt en worden geuren waargenomen Het ademen door de neus is daarom gezonder dan de mondademhaling Mystiek beschouwd is het opsnuiven van prana de belangrijkste reden om door de neus te ademen Volgens Sivananda stroomt het prana door de reukorganen naar het centraal zenuwstelsel waarna het uiteindelijk de hersenen bereikt Acht geledingen van raja yoga De beoefening van pranayama is volgens vooraanstaande yogis even belangrijk als de beoefening van asanas yogahoudingen en is uitvoerig beschreven door Patanjali in zijn Yogasoetras omstreeks de 2e eeuw vChr In dit klassieke document beschreef hij de acht geledingen van de yoga als onderdeel van de raja yoga ook wel de yoga van de koninklijke weg waarvan pranayama de vierde en asana de derde geleding of stap is Deze acht geledingen zijn de yama die naar de vijf onthoudingen verwijzen de niyama de vijf voorschriften in de yoga de asana's voor de lichamelijke oefening de pranayama-ademhalingstechnieken de pratyahara het terugtrekken van de zintuigen de dharana-concentratieoefeningen de dhyana meditatieoefeningen en tot slot de volledige overgave in de samadhi en daarmee de vereniging met brahma de personificatie van het scheppende aspect van de goddelijke drie-eenheid in het hindoeïsme In het Westen is er in het algemeen veel minder aandacht voor de religieus-filosofische kant van de yoga en wordt yoga voornamelijk beoefend als een soort wekelijks fitness- of ontspanningsuurtje Voor yogi's in vooral India maken echter ook de andere zes elementen van raja yoga een belangrijk onderdeel uit van de yogabeoefening en ze voeren yoga niet zonder raja yoga uit Volledige ademhaling De volledige ademhaling verenigt de volgende drie ademhalingen tot een geheel in een natuurlijke ritmische beweging de middenrifademhaling ook wel abdominale ademhaling of buikademhaling de flankademhaling ook wel costale ademhaling of borstademhaling de sleutelbeenademhaling ook wel claviculaire ademhaling of hoge ademhaling De volledige ademhaling is de meest gezonde manier van ademhalen in een gewone situatie De verschillende soorten ademhaling zijn niet alleen een belangrijk onderdeel in de yoga maar ook in andere filosofieën zoals Chi Kung en Tai chi Bewuste ademhalingstechnieken worden verder gebruikt in zang en muziek In pranayama's wordt niet altijd volledig geademd omdat ze de vorm hebben van een oefening met als doel bepaalde effecten te bereiken op lichaam en geest maar ook om het lichaam weer volledig te leren ademen De volledige ademhaling verloopt het natuurlijkst wanneer de uitvoering een soepele en onafgebroken samenhang heeft en de drie fasen elkaar opvolgen zonder dat de continuïteit verbreekt Een goede ademhaling begint volgens yogi André Van Lysebeth met een volledige uitademing waarbij de longen goed geleegd zijn Vervolgens begint de inademing in de buik met de middenrifademhaling daarna ook in de flanken en ten slotte in het bovenste deel van de longen waardoor de sleutelbeenderen omhoog komen De volledige ademhaling heet in de yoga ook wel de dirgha of dergha pranayama en drieledige ademhaling De ademhaling voert men met een rechte rug in de kleermakerszit uit; zij kent drie doorgangen In de eerste doorgang wordt er diep in- en uitgeademd in de middenrifademhaling vervolgens wordt er begonnen in de middenrifademhaling en wordt daar de flankademhaling achteraan gedaan Na de uitademing wordt uiteindelijk de volledige ademhaling van onder uit de buik uitgevoerd en worden de longen naar boven toe gevuld Dit wordt meerdere keren achter elkaar gedaan Soms ontstaan er rugklachten bij het oefenen van in het bijzonder de middenrif- of buikademhaling Om dit tegen te gaan wordt ook wel aangeraden de oefening op de rug liggend te doen waardoor de buikspieren zich ontspannen en de rug recht blijft In gevallen dat de rug de rug na het doen van de ademhalingsoefeningen krom gaat zitten is dit euvel hierdoor ook voorkomen De naam buikademhaling is soms ook een oorzaak van rugklachten omdat de aandacht tijdens het ademen naar de buik gaat De buik ademt dan als het ware op en neer waardoor ook de rug hol gaat staan Bij een goed uitgevoerde buikademhaling zet echter de gehele onderkant van het lichaam zich uit Aalten noemt deze ademhaling daarom de bekkenbodem-adembeweging omdat de aandacht bij deze benaming naar de bekkenbodem gaat en de rug recht blijft en rugklachten worden voorkomen Volgens Aalten is een goede adembeweging fundamenteel en dé voorwaarde voor een goede kwaliteit van het leven Mensen die vanuit hun borstkas ademen kunnen zich naar zijn ervaring onmogelijk rustig voelen Echter geeft hij aan behoudt iemand die vanuit de middenrifademhaling ademhaalt kracht en rust in zich en is hij of zij beter in staat te luisteren en te overzien Prana Prana komt in de hindoeïstische mythologie voor als een van de vijf windgoden van de Oppergod van de Wind Vayu De andere vier zijn Apana Udana Samana en Vyana Vāyu is Sanskriet voor "hij die blaast" en prāna betekent "ademen" ook wel "levensadem" Hij is daarom ook wel de "god van het leven" Andere namen zijn Mukhya Vāyu "de heerser Vayu" of Mukhya Prāna "de heerser van het Leven" Vayu is volgens hymnes uitzonderlijk mooi en rijdt geruisloos voort in zijn glanzende paardenspan die voortgetrokken wordt door twee door negenenveertig of ook wel door duizend witte en paarse paarden Een wit vaandel is zijn belangrijkste kenmerk Binnen de yoga is prana een van de vijf vitale levensstromen met een verwijzing naar dezelfde goden uit de hindoeïstische mythologie Prana wordt gelijk gesteld aan Vayu en vertegenwoordigt daarbij alle vijf stromen tezamen Van deze stromen gelooft men dat het lichaam ze opwekt en dat ze alle biologische processen beheersen Deze functies worden niet algemeen geaccepteerd in de wetenschap Critici verwerpen zowel de filosofieën rond levenskracht als ook andere verwijzingen ernaar zoals prana binnen de yoga en de ayurveda of qi binnen de acupunctuur en andere alternatieve geneeswijzen Door te stellen dat een onevenwichtigheid van de levenskracht ziekte veroorzaakt laten de voorsprekers ook wel vitalisten genoemd zich naar hun mening leiden door persoonlijke ervaring gevoelsmatige voldoening en vooroordelen Critici pleiten voor technieken voor bewijsvoering en objectiviteit in de medische wetenschap zoals onder andere de natuur- en scheikunde ze hanteren zoals de aanvaarding van de stoffelijke werkelijkheid de werking van oorzaak en gevolg en de toetsbaarheid van hypothesen Vitalisten stellen op hun beurt dat ze aan de bron van gezondheid werken door uit te gaan van het zelfhelend vermogen van het lichaam en dat ze dit doen door het werken met de levenskracht In hun ogen houdt de medische wetenschap zich met symptoombestrijding bezig Het begrip prana bestaat ook afzonderlijk naast de andere vier stromen en de vijf verschillende stromen hebben in de yogamystiek de volgende functies Prana is hierin verantwoordelijk voor de hartslag en de ademhaling en komt het lichaam binnen door de ademhaling Het wordt via het bloedvatenstelsel vervoerd naar alle lichaamscellen Prana is als het ware ingeademde energie die nodig is voor de levenskracht zodat men op mentaal emotioneel en fysiek niveau kan functioneren Apana beheerst de uitscheiding van afvalstoffen in het lichaam via de stofwisseling Udana reguleert geluid van de stembanden en is de bewuste energie die wordt gebruikt voor bijvoorbeeld het spreken zingen lachen en huilen Samana regelt de spijsvertering de aanmaak en het herstel van lichaamscellen en de groei van de mens Auras zijn de projecties van deze stroom en ze zouden te zien zijn bij iedereen die mediteert Van yogis die samana oefenen wordt beweerd dat ze naar behoefte een vlammende aura zouden kunnen oproepen Vyana stellen het lichaam in staat zich uit te zetten en in te krimpen zoals dat bijvoorbeeld bij spierbewegingen gebeurt De yoga- en hindoeïstische filosofie gaat er verder van uit dat deze levensstromen met elkaar in contact staan via de verschillende chakras Sanskriet voor wielen In de meest gangbare filosofieën bestaan er zeven van deze chakras of energiegebieden in ons lichaam Ze draaien in hoge snelheid rond als een wiel en staan met elkaar in contact via een stelsel van nadis kanalen van levensenergie binnen het subtiele menselijk wezen Sanskrietkoshas Het prana gaat bij de beoefening van yoga naar de verschillende delen van het lichaam wat de mens een grotere vitaliteit oplevert Technieken hiervoor zijn het richten van de aandacht het inzetten van de ademhalingstechnieken uit de pranayama en het doen van meditatie Het regelmatig beoefenen van pranayama ondersteunt het vermogen om prana mentaal te sturen en te beheersen waarbij het prana wordt opgeslagen in de organen of chakra's Geschriften Pranayama is al beschreven in vers 429 van de Bhagavad gita De Bhagavad gita letterlijk "Lied van de Heer" is onderdeel van een zeer omvangrijk episch gedicht het Mahabharata letterlijk "Groot India" een belangrijk werk in de hindoeïstische filosofie Het geschrift is een dialoog tussen God Krishna en prins Arjuna vóór de aanvang van een grote militaire slag op het veld van Kuruksetra Bharatavarsa in India van zo'n vijfduizend jaar terug De eerste beschrijving van prana komt voor in de Upanishaden die een onderdeel zijn van de Shrutigeschriften; de oudste Upanishaden behoren tot de Vedische geschriften Zij komen voor bij elk van de vier Vedas Ze vormen als het ware een filosofisch aanhangsel bij de hymnen en voorschriften der Vedas Het woord Upanishad betekent letterlijk "neerzitten bij" en duidt op het zitten van de leerling aan de voeten van de meester Vandaar dat Upanishad ook "onderricht" betekent De onderrichtingen van de Upanishaden zijn uitgewerkt in de Vedantafilosofie Pranayama is het vierde pad van het achtvoudige yogapad in de Yogasoetra's Hierin schrijft Patanjali onder andere Effecten van ademhalingstechnieken op de gezondheid Beheersing van de ademhaling komt veel vaker voor dan in de yoga alleen; zoals in revalidatie sport en zang In de yoga voert men de pranayamatechnieken vooral uit als ontspanningstechniek en voor het verhelpen van stressgerelateerde klachten Verder voorziet de ademhaling het lichaam van zuurstof nodig voor de verbranding of de afbraak van stoffen waarbij energie vrij komt Al beslaan de menselijke hersenen slechts 2% van het lichaamsvolume ze gebruiken een tienvoud aan zuurstof in vergelijking met de rest van het lichaam en verbruiken een kwart van de totale energie Ook stroomt 20% van het bloed voortdurend naar de hersenen Zonder zuurstof sterven de hersenen Wetenschappelijk is de yoga-ademhaling onder andere onderzocht aan het Columbia College of Physicians and Surgeons in New York Hieruit bleek dat de yoga-ademhaling een methode is die het autonome zenuwstelsel in balans brengt; ze bleek psychologische en stressgerelateerde klachten te beïnvloeden De onderzoekers richtten zich op technieken uit de sudarshan kriya Uit een ander Amerikaans onderzoek kwam naar voren dat ademhalingsoefeningen bijdragen aan een lager zuurstofverbruik een lagere hartslag en een lagere bloeddruk en dat ze verhoogde thèta-golven in EEG-metingen laten zien Er is geen wetenschappelijke bewijs voor de effecten en het bestaan van prana of andere filosofieën rond levenskracht Variatie en cycli In yogaseries zoals de Maangroet en de Zonnegroet beweegt het ritme van de ademhaling in één lijn mee met de asanas In de genoemde groeten ademt de beoefenaar om de beurten per asana in- en dan weer uit en in tandemoefeningen zoals de Vijf Tibetanen wordt een ademcyclus vaak in één heen- en weerbeweging voltooid De volgende zes methoden geven aan hoe de verschillen tussen asanas meestal tot stand komen Volledige ademhaling variaties hierin maken gebruik van de middenrifademhaling flankademhaling en sleutelbeenademhaling door er een of twee van weg te laten of ze bewust los van elkaar te gebruiken Verlenging van de inademing in dit geval sluit de beoefenaar de keel enigszins af zodat de lucht langzamer naar binnen stroomt Ujjayi pranayama is bijvoorbeeld een techniek die hier gebruik van maakt Tijdens het oefenen neemt men de tijd soms op Verlenging van de uitademing ook hier sluit de beoefenaar het keelgat enigszins Verlenging van de tijd van de in- en uitademing gezamenlijk de ademhaling blijft echter wel langzaam en in een ononderbroken stroom Verlenging van de kumbhaka deze adempauze kan een beoefenaar zowel bij lege als bij volle longen vasthouden en zelfs in het midden van een adembeweging Kumbhaka Kumbhaka is een pranayama waarbij de beoefenaar de ademhaling opschort Dit kan zowel gebeuren nadat er volledig ingeademd of uitgeademd is als gedurende een ademhalingsbeweging Kumbhaka wordt in sommige gevallen ook wel alleen als benaming gebruikt voor de adempauze met volle longen; in dat geval heet de adempauze bij lege longen shunyaka Kumbhaka maakt vaker onderdeel uit van andere ademhalingstechnieken Andere voorbeelden hiervan zijn de stambha vritti tri bandha kumbhaka en vaya viya kumbhaka Verder gebruikt men kumbhaka tijdens mantra's zoals het geval is met de sargarbha sahita kumbhaka Iemand die kwakkelt met de gezondheid moet voorzichtig zijn met alle pranayamas waarin hij of zij kumbhaka toepast De yogaleer verbindt verschillende eigenschappen aan de inademing de uitademing en de kumbhaka zijn De inademing shwasa of puraka staat in verbinding met Ha zon en staat voor verwarming openheid uitbreiding van bewegingen ruimtelijkheid en het ontvangen van licht De uitademing prashwasa of rechaka staat in verbinding met Tha maan en staat voor tegengestelde kwaliteiten zoals verkoeling grensbepaling aarding gecentreerdheid en het loslaten van duisternis Kumbhaka staat voor verbinding balans of vereniging van Ha en Tha hatha en voor neutraliteit kwetsbaarheid stilte een punt van mogelijkheden en harmonie van licht en duisternis Prachhardana is een voorbeeld van een pranayama met kumbhaka waarin men via stoten uitademt en vervolgens de kumbhaka aanhoudt De uitademing gaat gepaard met veel kracht alsof er wordt overgegeven De kumbhaka houdt men aan zolang dat nog goed voelt en vervolgens is er een moment van ontspanning en een gewone ademhaling Deze pranayama heeft onder andere ten doel het concentratievermogen te ontwikkelen Ook gebruikt men het om het terugtrekken van de zintuigen aan te leren dat in de Yogasoetra's van Patanjali staat omschreven staat als pratyahara Klassieke pranayamatechnieken en aanverwant Er bestaan verschillende soorten pranayama die de beoefenaar in sommige gevallen naast elkaar gebruikt Het is geen doel op zich om zich blijvend aan de oefentechnieken vast te houden Het zijn technieken die een ander doel nastreven waaronder bijvoorbeeld ontspanning De mens zal zich uiteindelijk het meest comfortabel voelen bij de volledige ademhaling Een langzame diepe en volledige ademhaling is belangrijk voor de uitscheiding van kooldioxide en de zuurstofopname in de longen Tijdens een oefening bereikt men de maximale benadering indien de zuurstof rond de 10 à 20 seconden in de bronchiën blijft Verwarmende ademhalingen Ujjayi ook wel versterker-ademhaling oceaanademhaling of succesademhaling genoemd is een pranayama die al in de oude geschriften werd vermeld en is voornamelijk geliefd in de ashtanga vinyasa yoga de oorspronkelijke vorm van poweryoga Ujjayi is een sleutelbeenademhaling en zorgt ervoor dat er veel bloedcirculatie in de borstkas plaatsvindt Hierdoor komt er een grote hoeveelheid energie vrij en bouwt het lichaam veel warmte op Bij de beoefening van ujjayi transpireert men vaak dan ook rijkelijk Surya bhedana ook wel de zondoorborende ademhaling is een pranayama waarbij het lichaam net als bij ujjayi veel warmte opbouwt Tijdens de inademing houdt de rechterhand in de shiva mudra het linkerneusgat dicht waardoor de inademing door het rechterneusgat de pingala-nadi]] plaatsvindt Daarop volgt de adempauze van de kumbhaka met twee afgesloten neusgaten en vervolgens de beoefenaar met de ] uitademt door het linkerneusgat ] ] of maandoorborende ademhaling is een ademhaling die bij de traditionele pranayamas hoort Chandra bhedana is een techniek die vroeger alleen aan gevorderde yogis werd onthuld Zij mochten hem daarbij alleen uitvoeren wanneer het tijdstip de plaats voeding en ] erop afgestemd waren Deze pranayama heeft tot doel overmatige hitte uit het lichaam te verdrijven en gal te verwijderen Zoemende ademhaling ] noemt men ook wel de zoemende ademhaling en is een pranayama die gebruik maakt van neusademhaling door beide neusgaten Bij deze pranayama die goed geschikt is voor beginnende beoefenaars is de stemspleet gedeeltelijk afgesloten waardoor er een ]d geluid ontstaat bij de inademing en een zoemend geluid bij een verlengde uitademing Deze pranayama zou vooral ook geschikt zijn voor ] vrouwen als voorbereiding op de ]ën Verder raden yogi's hem aan voor zangers als middel om de ]en en de stem helderder te laten klinken Mondademhalingen ] is de sissende ademhaling en vormt net als sithali een uitzondering binnen pranayama aangezien de beoefenaar niet door de neus maar door de mond ademt Bij sitkari drukt de ] tegen het ] aan is de inademing langzaam Hierbij ontstaat een sissend geluid Hierop volgt een zo lang mogelijke kumbhaka en een uitademing door de ] Pompbewegingen ] wordt ook wel de ] genoemd aangezien de buik net als een blaasbalg pompende bewegingen maakt Bij bhastrika is er sprake van de ] Bij bhastrika ligt in de regel met een duidelijke nadruk op de uitademing; deze is krachtig en actief terwijl de inademing passief en reactief blijft De uitademing vindt in deze oefening plaats met een krachtig intrekken van het buikoppervlakte naar binnen Deze ademhaling wordt in een snel ritme meerdere keren kort snel en sterk achter elkaar herhaald en fungeert de buik als pomp ]]] ] die net als agni prasana ook wel de vuurademhaling wordt genoemd is een ademhaling uit de ] die sommige yogis niet tot de pranayamas rekenen Kapalabhati valt namelijk ook onder de ] de reinigingstechnieken binnen de yoga Deze vuurademhaling heeft tot doel de luchtwegen fysiek te zuiveren van slijm en gal met gebruikmaking van pompbewegingen met de buik Kapalabhati is een ademhaling die men vaak verward met de bhastrika ] heeft net als kapalabhati ook wel de bijnaam vuurademhaling en is een traditionele pranayama uit de ] die men niet tot de klassieke technieken rekent Deze pranayama voert de beoefenaar uit vanuit de ] een van de kleermakerszithoudingen en bestaat uit een snel opeenvolgende in- en uitademing van tussen de vijftien en dertig keer waarbij de buik intrekt en uitzet Deze pranayama heeft ook wel als doel om de spijsvertering te verbeteren en als afslankmiddel Coma-ademhaling ] noemt men ook wel de coma-ademhaling of stervende ademhaling omdat de jalandhara bandha het kinslot zolang wordt ingezet totdat het punt van ] bijna is bereikt Deze pranayama is bedoeld voor de meer gevorderde yogi's omdat beginners er inderdaad bij kunnen flauwvallen Verder roept een succesvolle uitvoering een ontspannen en halfbewuste flauwtegevoel op Het beoefenen van Murcha is bedoeld als middel tegen ] ] en ] ] heet ook wel de verkoelende ademhaling Bij deze pranayama schuift de ] iets naar buiten en krult het aan de zijkanten omhoog Hierdoor vormt de tong een soort ] om de lucht mee naar binnen te zuigen Zowel sithali als sitkari werken verkoelend op het lichaam en stillen ] en ] Ze zijn daarom voor yogi's van nut tijdens warm weer of ] Drijvende lucht ] ook wel drijvende lucht is een pranayamatechniek terwijl het dat eigenlijk ook weer niet is aangezien men als het ware lucht drinkt en de lucht in de maag houdt Een van de doelen van Plavini is het gebruik als middel tegen ] ] overmatig eten en gasvorming De buik zwelt met de techniek iets op en maakt het geluid van een trommel Yogi's gebruiken het om het enkele dagen uit kunnen houden zonder voedsel en om het bloed sneller door het lichaam te laten stromen Na de beoefening van deze pranayama zou men als een ] op het water blijven drijven Deze techniek is daarom geschikt voor gebruik in mineraalbaden of andere ontspanningsbaden Hij kan echter ook gewoon zittend worden uitgevoerd in een kleermakerszit Traditionele technieken Er zijn verschillende traditionele pranayamatechnieken die niet in de klassieke geschriften voorkomen Sommige zijn wel in de ] opgenomen die in de ] werd opgeschreven door Swami ] Ze zijn gedurende vele generaties overgeleverd omdat hun bruikbaarheid hebben bewezen bij het bereiken van de ] zoals het vergroten van het eigen inzicht de beheersing van de zintuigen en de eenwording met het innerlijke Verder hebben enkele Indiase yogascholen eigen pranayamatechnieken ontwikkeld zoals de ] van Goswami Kriyananda Volgens hem is er bij deze ademhalingstechniek sprake van een omgekeerde psychologie en dwingt het de spieren zich nog meer aan te spannen Het effect hiervan is volgens de ] dat het lichaam zich na deze pranayama-oefening extra zal ontspannen Een beginner doet de pranayama-oefeningen aan het begin altijd minder intensief en voert het ritme op gedurende het verstrijken van de dagen of weken Reiniging van de Nadi's Volgens de klassieke ]leer zijn nadis de vitale levensstromen waar prana doorheen stroomt Vergelijkbaar hiermee is het concept van de ] die kanalen zijn voor ] Er zijn veertien hoofdnadis waarvan ] ] en ] de belangrijkste zijn Volgens de yogafilosofie activeert pranayama ze om het systeem te kalmeren ] is volgens de klassieke leer een van de belangrijkste yogamethoden om de nadis te reinigen Samanu is een combinatie van pranayama met de visualisatie van chakras en mantra's zoals van bijvoorbeeld de ]-mantras van aarde vuur lucht en maan Samanu beoefent men om mentaal helderheid en sereniteit te voelen In ] ademt men afwisselend door het ene en door het andere neusgat in een verhouding van het tempo van 2  8  4 voor respectievelijk de inademingen kumbhaka en uitademingen Een ronde is hierbij als volgt opgebouwd Inademing door het linkerneusgat Inhouden van de adem Uitademing door het rechterneusgat Inademing door het rechterneusgat Inhouden van de adem Uitademing door het linkerneusgat ] is te omschrijven als tegendraads of tegen de aard van de natuur ingaan Dat komt ook overeen met deze pranayama waarin de inademing en uitademing niet een voortdurende stroom kennen maar een proces vormen van verschillende onderbrekingen zodat het gehele proces van in- en uitademing vergroot Deze pranayama bestaat uit twee fases waarbij de beoefenaar in de eerste fase telkens wisselt tussen de inademing en een ademstop net zolang totdat uiteindelijk de longen vol zijn In de tweede fase gebeurt dat juist bij de uitademing Verder gaat de pranayama in beide fases gepaard met ] Van deze pranayama wordt beweerd dat het een positieve uitwerking op de bloeddruk heeft fase 1 voor een lage bloeddruk en fase 2 voor een hoge bloeddruk ] gaat met het natuurlijke ritme mee De inademing verloopt via beide neusgaten en na vijf seconden kumbhaka verloopt de uitademing de ene maal via het linkerneusgat en de volgende maal via het rechterneusgat Deze pranayama staat bekend om een kalmerende werking en is daarnaast bestemd voor de bevordering van de spijsvertering en een goede nachtrust ] werkt tegengesteld aan ] Bij pratiloma verloopt de inademing de ene maal via het linker- en de volgende keer via het rechterneusgat Na de kumbhaka gaat de uitademing via beide neusgaten Ook deze pranayama kent een positieve invloed hebben op de nachtrust en het zou slijmoplossend werken en hulp bieden voor bijvoorbeeld ]patiënten Bij ] ademt de beoefenaar afwisselend door het linker- en rechterneusgat De yoga schrijft aan beide neusgaten een andere energievorm toe Het rechterneusgat pingala staat voor ] energie warmte activiteit mannelijke energie en het linkerneusgat ida voor ] energie koelte passiviteit rust vrouwelijke energie Nadi sodhana heeft tot doel evenwicht te brengen tussen deze twee polen en het de nadi's van blokkades te bevrijden Een andere wisselademhaling is ] die overeenkomsten vertoont met anuloma viloma Het verschil is dat de kumbhaka bij suka purvaka langer aanhoudt Deze pranayama voert men in een kleermakerszit uit door met de rechterhand in de ] afwisselend een neusgat af te sluiten en elke vijf seconden door het andere neusgat in te ademen Bij de inademing wordt er geassocieerd dat de spirituele eigenschappen van liefde vrede en vreugde mee naar binnen geademd worden en bij de uitademing dat de goddelijke eigenschappen naar buiten stralen en met al het andere leven gedeeld worden Bij dagelijks beoefening wordt deze pranayama gewaardeerd dat het een helderdere en standvastigere geest brengt en een toename van de concentratie oplevert Evenwicht voor de twee schalen De neti's de ida en pingala noemt men de twee schalen Ze staan symbolisch voor de maan- en de zonne-energie en in de mystiek ze hebben verschillende betekenissen Ida is verbonden met de maan en staat voor introversie en vrouwelijke energie en een verkoelende werking; pingala is verbonden met de zon en staat voor extraversie en mannelijke energie en een opwarmende werking Het doel van de ] is om de twee schalen ida en pingala in evenwicht te brengen Bij deze pranayama staart de beoefenaar in de kleermakerszit naar het zogenaamde zonnecentrum het deel van de neuswortel dat tussen de wenkbrauwen begint en dat men in sommige tradities ook wel het derde oog noemt Hij houdt dit gedurende twaalf tot vierentwintig neusademhalingen vol en voert tijdens een volledige uitademing drie bandha's uit de jalandhara mula en uddiyana bandha Volgens Kriyananda verwijdert deze pranayama slijm uit de neus keel en longen en is het daarom een middel tegen chronische ] De ]-energie zou erdoor van onderaan de ] naar boven stijgen ] ook wel bahya abhyantara kumbhaka of tandemademhaling is een andere techniek waarbij men de balans van de twee schalen zoekt Deze pranayama is een zogenaamde tandemademhaling omdat er tussen de langzame in- en uitademingen kumbhaka's worden ingelast De mantra die bij deze pranayama hoort is ohm aarah Van Sahita kumbhaka wordt aangenomen dat het de concentratie verbeterd Mantrabegeleide pranayama's ]]] ]]] ]]] Een mantra is een ] waarvan yogis geloven dat de geluidstrilling in het causale en astrale universum bestaat Vooral in India hechten yogis veel waarde aan de ] aangezien de mantras tot stilte leiden en een ]ve staat opleveren ] is de moeder van alle mantras en heet ook wel de oerklank van de schepping Deze mantra is ook symbool van de ] omdat hij gezien wordt als de trillingsklank van ] ] In de Yogasoetra's gebruikte Patanjali synoniemen voor het Goddelijke als de Kosmische klank Ohm en schreef hij verder over het brommen van de Trillende Motor Volgens ] de ] van ] zouden de mantra's voor veel westerlingen duister kinderachtig of niet zinvol lijken De radja die bekend is om zijn aandeel in de verspreiding van de ] was echter van mening dat de stembanden evenveel baat bij beweging hebben als de spieren in het lichaam ] is Sanskriet voor ] tijdens de ademhaling Bij beze pranayama is er in de middenrifademhaling sprake van een ononderbroken uitademing met een zacht zoemend geluid De zoemtoon duurt rond de veertig seconden dertig seconden voor de "o"-klank en tien seconden voor de "m"-klank van de ohm-mantra Volgens Goswami Kriyananda gaat een yogabeoefenaar in deze zoemende toon op alsof hij erin baadt en verbetert hij de ademhaling stabiliseert het ] en maakt hij het ] rustiger ] maakt gebruik van een mentale mantra Tijdens een vast ritme zingt een beoefenaar in gedachten achtmaal ohm tijdens de inademing tweeëndertig keer tijdens de kumbhaka en zestien keer tijdens de uitademing Verder geschiedt de ademhaling afwisselend via het ene of andere neusgat Bij ] is er sprake van meerdere mantras die in gedachten worden gezongen Het nut van sapta vyahrita wordt erin gezien dat het dwalen van de gedachten ermee ophoudt en het denken overgaat naar concentratie en worden de intellectuele vermogens verbeterd Het gaat om de volgende mantras Ohm bhub of bhu ] Ohm bhuwah of bhuvah ] Ohm swaha of suvah ] Ohm manah of maha ] Ohm janah janah ] Ohm tapah tapah ] Ohm Satyam satyam ] Samanu en sahita kumbhaka zijn twee andere door mantras begeleide pranayamas Bandhabegeleide pranayama's ]]] Een bandha is een combinatie van een asana met een pranayamatechniek en heeft als doel gebundelde hoeveelheden prana vast te houden en te gebruiken Bij een bandha is er sprake van druk samentrekking en kracht van of op de spieren Het gebruik van bandha's komt vooral voor bij pranayama-oefeningen en een beoefenaar gebruikt soms ook enkele tegelijk gebruikt Dit is vaak het geval bij de ] en ] die de bedoeling hebben apana met prana verenigen ] heeft tot doel na een uitademing prana omhoog te stuwen zodat het prana zich niet verspreidt maar in het lichaam vastgehouden blijft en elektrische stroom zich omzet in geestelijke energie De pranayama ] voert een beoefenaar vanuit de ] uit terwijl hij op een moment de adem vastzet ongeacht er op dat moment in- of uitgeademd wordt Dan voert hij de jalandhara mula en uddiyana bandha tegelijk uit en houdt hij de adempauze zo lang mogelijk vast Het doel van deze pranayama is het verhogen van het concentratievermogen en het stabiliseren van de geest ] is een pranayama voor gevorderden voor het in evenwicht brengen van de op- en neergaande ademhaling Volgens de klassieke leer worden tijdens deze pranayama in combinatie met de jalandhara en mula bandha apana met elkaar vermengd Bij de klassieke pranayamas surya bhedana kapalabhati en murcha voert men meestal ook bandhas uit Mudrabegeleide pranayama's ]]] Een ] is een bepaalde houding van de hand die van dienst is tijdens het uitvoeren van meditatie of pranayama Een mudra is soms nuttig omdat de beoefenaar er de concentratie beter mee vast kan houden Een yogi verklaart dit met het beter doorstromen van prana tussen de ene en de andere vingers zoals in de ] of ] Op andere momenten is een mudra puur praktisch van nut daar vingers dan een neusgat afsluiten wanneer het de bedoeling is dat er door het andere neusgat ingeademd wordt ] noemt men ook wel "de op de zon gerichte ademhaling" In deze pranayama sluit de yogi na een volledige ademhaling alle zintuigen af met de yoni mudra en staart vervolgens naar het zonnecentrum Het is de bedoeling dat de beoefening helpt de concentratie te verhogen en de geest te stabiliseren Veel pranayamatechnieken voert men met mudra's uit zoals bij de sukha purvaka en de surya bhedana Adembewegingvariaties Bij de volgende pranayama's ligt de nadruk op het wel of niet variëren met ritme en duur van de adembewegingen Bij ] is er sprake van een identieke beweging Een beoefenaar wil in deze pranayama uniformiteit bereiken in de adembewegingen Aan het begin houdt hij de adem nog niet in maar na enkele cycli gebruikt hij een gelijkmatig verdeelde ademhaling van tien seconden voor zowel de inademing de kumbhaka als de uitademing Bij ] zijn de cycli van de inademing kumbhaka en uitademing onregelmatig verdeeld De tijdseenheden kunnen variëren van enkele tot vijf seconden en zijn als volgt verdeeld eerst in de verhouding 1  4  2 vervolgens 2  1  4 en dan 4  2  1 Na drie volledige cycli volgt een volledige ontspanning bij een volledige ademhaling ] is een pure kumbhakatechniek doordat de nadruk ligt op de adempauze Een beoefenaar kan deze techniek op twee manieren uitvoeren met lege of met volle longen Bij de uitvoering met lege longen ademt hij krachtig uit via de mondademhaling en sluit de mond zolang als het goed voelt Dit noemt men ook wel lege schaal ] stambha vritti In de stambha vritti met volle longen ademt hij snel en volledig door de mond in zolang het goed voelt Dit noemt men ook wel volle schaal ] stambha vritti Bij de uitademing laat hij de lucht via de open mond snel los maar gebruikt daarbij geen kracht ] is een combinatie van de voorgaande pranayama's sama vritti visama vritti en stambha vritti en is een verlengde ademhaling in vier fasen Bij deze pranayama wordt zo langzaam en rustig mogelijk ingeademd houdt men vervolgens de kumbhaka zo lang mogelijk vast zolang het goed voelt en vervolgt dan zo langzaam en rustig mogelijk met de uitademing Hierop volgt weer een kumbhaka Versterking van meditaties ] is een verlengde krachtige ademhaling waarbij een beoefenaar – net als bij suksama shwasa prashwasa – een stukje ] met de adem verplaatst De afstand tussen het stukje katoen en de neus maakt hij in het geval van deze pranayama geleidelijk groter De ademhaling verbetert zich bij de verruiming van de afstand eerst in het ] dan in de ] vervolgens onderaan de ] tot uiteindelijk in de ] Het oefenen levert een steeds dieper en krachtiger ademhaling op terwijl de adembeweging toch rustig blijft De bedoeling ervan is het kalmeren van de geest en het versterken van ]s Bij ] is het juist de bedoeling dat het stukje katoen niet door de adem verplaatst Bij deze techniek verkleint men geleidelijk de afstand tussen het stukje katoen en de neus Het doel is hierbij dat de uitademing zich ontwikkelt tot een gelijkmatige zachte en rustige in- en uitademing Deze pranayama heeft een vergelijkbare uitwerking als de dirgha sukshma ] heeft ook wel de bijnaam bevrijdende ademhaling in vier fasen en begint in de kleermakerszit De beoefenaar draait het hoofd wordt naar de linkerschouder en ademt via beide neusgaten in en direct weer krachtig via het linkerneusgat uit Daarop vervolgt hij dezelfde techniek op een tegengestelde manier De bedoeling van deze pranayama is het versterken van de zenuwen in de ] ] en ] en het reinigen van de astrale kanalen van het subtiel lichaam met name de pingala en ida Literatuur ] Swami 1971 ] ] ] ISBN 81-7052-022-3 Sunita Yogini 1982 Pranayama Yoga; The Art Of Relaxation Uitgeverij The Lotus & the Rose ISBN 0-95093-000-8 ] 1994 The Light on Pranayama The Yogic Art of Breathing Uitgeverij Crossroad Publishing Company ISBN 0-82450-686-3 Tiemersma Douwe 2003 Pranayama adem en levensenergie kennen ontplooien loslaten Uitgeverij Asoka ISBN 90-8057-398-1 Rosen Richard 2006 Pranayama Beyond the Fundamentals; An In-Depth Guide to Yogic Breathing Uitgeverij Shambhala Publications ISBN 1-59030-298-2 Zie ook ] ] ] ] ] ] ] Externe links homepage pranayama homepage ] ] Het recht is een systeem van regels waarmee de mens de samenleving ordent In het recht staat wat je wel en wat je niet mag doen Soms staat er ook in op welke manier je iets moet doen Sommige regels zijn opgeschreven in wetten Het recht ligt steeds vervat in een rechtsbron Het recht kan worden onderverdeeld in verschillende disciplines rechtstakken genoemd De verschillende rechtstakken maken meestal het voorwerp uit van een aparte studieonderdeel in de Rechtenopleidingen aan de universiteiten maar hangen allemaal samen Inleiding Gezien het belang van het recht voor een samenleving is het recht van oudsher een van de klassieke onderwerpen van de wetenschap De oudste tot dusver gevonden rechtsbron is de codex van Ur-Nammu koning van Ur 2500 BC De studie en de verklaring van het recht is het onderwerp van de rechtswetenschap Indelingen Om het recht inzichtelijk te maken bedienen wij ons van een systeem van onderverdelingen in het recht classificaties aan de hand waarvan men van het algemene rechtsbegrip de weg kan vinden naar een specifiek onderdeel van het recht Zo zijn er classificaties naar de bron naar land naar rechtssysteem bijvoorbeeld continentaal of Napoleontisch versus Angelsaksisch of naar onderwerp Classificaties naar de bron natuurrecht positief recht gewoonterecht Classificaties naar onderwerp burgerlijk recht staatsrecht bestuursrecht strafrecht en zo voort Al die gebieden hebben dan nog weer een eigen onderverdeling Via de verschillende links op deze pagina wordt getracht zo veel mogelijk onderdelen van het recht toegankelijk te maken Die wetenschap houdt zich niet alleen bezig met de bestudering van bestaande regels positief recht maar ook met een scala van aanverwante onderwerpen metajuridische disciplines Rechtsfilosofie Rechtsgeschiedenis Rechtssociologie Rechtstheorie Verwant aan de rechtsgeleerdheid is het vakgebied van de criminologie Indelingen positief recht Traditioneel wordt het nationale recht ingedeeld in publiekrecht en privaatrecht Het privaatrecht regelt de verhoudingen tussen particulieren onderling en het publiekrecht regelt het functioneren van de staat en de rechtsverhoudingen tussen particulieren en de staat op het moment dat de staat gebruik maakt van haar exclusieve bevoegdheden Tot het privaatrecht behoren onder meer het burgerlijk recht en het handelsrecht of commercieel recht Het grondwettelijk recht of staatsrecht het fiscaal recht of belastingrecht het administratief recht of bestuursrecht en het strafrecht behoren tot het publiek recht Naast en deels boven het nationaal recht kent men ook nog het communautaire recht of Europees recht dat bestaat uit het primaire gemeenschapsrecht verdragen en het secundaire gemeenschapsrecht EG-verordeningen en EG-richtlijnen Naast dit gemeenschapsrecht en ook weer deels boven staat het internationaal recht dat vooral zijn oorsprong vindt in bilaterale dan wel multilaterale verdragen tussen staten Burgerlijk recht Het burgerlijk recht ook wel het civiel of privaatrecht genoemd regelt de rechtsverhoudingen tussen rechtssubjecten zoals natuurlijke personen en rechtspersonen Deelgebieden van het burgerlijk recht zijn onder andere het personen- en familierecht het rechtspersonenrecht waaronder het verenigingsrecht en het vennootschapsrecht het goederenrecht waaronder het eigendomsrecht en de daarvan afgeleide goederenrechtelijke rechten het verbintenissenrecht waaronder de bijzondere overeenkomsten zoals koop en huur het aansprakelijkheidsrecht en het erfrecht Centraal in het burgerlijk recht staat het Burgerlijk Wetboek In België is het Burgerlijk Wetboek afkorting BW geïnspireerd door de Code Civil of de Code Napoleon uit 1804 In Nederland is dit het nieuw Burgerlijk Wetboek waar Eduard Meijers de grondlegger van is Dit wetboek is een structurele herziening van het oude Burgerlijk Wetboek dat evenals het Belgische op de Code Civil gebaseerd was Sociaal recht Het sociaal recht is de verzamelterm voor de regels die de sociale grondrechten verder uitwerken Het omvat de regels over de verhoudingen tussen werkgevers en werknemers collectief en individueel arbeidsrecht en de regels bedoeld die de sociale risico's door maatschappelijke solidariteit opvangen sociaal zekerheidsrecht en de sociale vangnetten of sociale bijstand Strafrecht In het strafrecht zijn de regels vastgelegd waaraan burgers zich moeten houden Houdt iemand zich niet aan deze regels dan pleegt hij volgens de wet een strafbaar feit Bij een vermoeden van een strafbaar feit kan hij door het Openbaar Ministerie vervolgd worden en moet wanneer het Openbaar Ministerie dat beslist als verdachte voor de rechter verschijnen Daarvoor wordt eerst een opsporingsonderzoek verricht door de politie of gespecialiseerde inspectiediensten De keten van strafrecht ofwel de strafrechtsketen beschrijft de meest gebruikelijke procedure welke wordt doorlopen wanneer iemand berecht wordt voor de door hem begane misdaad In het strafrecht kan men twee takken onderscheiden enerzijds het materieel strafrecht dit is de beschrijving van strafbare gedragingen en hun straffen en anderzijds het formeel strafrecht dit zijn de procedures ter afdwinging van het materieel strafrecht Het materieel strafrecht wordt in België geregeld door het Strafwetboek afkorting Sw Het formeel strafrecht wordt ook de strafvordering genoemd en wordt in België geregeld door het Wetboek van Strafvordering afkorting Sv In het artikel Strafrecht Nederland wordt de strafrechtsketen besproken Staatsrecht Het staatsrecht beschrijft de organisatie van de staat in al zijn geledingen Het omvat de regels die voorschrijven hoe de overheidsorganen samengesteld worden op welke manier ze besluiten moeten nemen en tegenover wie ze verantwoording moeten afleggen De staat wordt onderverdeeld in de wetgevende de uitvoerende en de rechterlijke macht Voorbeelden van overheidsorganen zijn het parlement de regering en de besturen van de gemeenten de provincies en de waterschappen In België ligt het staatsrecht vervat in de Grondwet afkorting Gw Bestuursrecht Het bestuursrecht of administratief recht regelt de verhoudingen tussen de overheid de administratie en de burgers De overheid mag in beginsel alleen beslissingen over burgers of hun eigendommen nemen wanneer de wet de overheid daartoe legitimeert Burgers kunnen tegen beschikkingen schriftelijke besluiten met een rechtsgevolg van de overheid opkomen bij de bestuursrechter Tegen feitelijk handelen van de overheid kan een burger opkomen bij de burgerlijke rechter Procesrecht in België soms gerechtelijk recht Het procesrecht regelt hoe een procedure voor een gerechtelijke instantie verloopt Ieder rechtsgebied kent zijn eigen regels Dat zijn zowel regels met betrekking tot de wijze waarop een procedure verloopt als regels over hoe de rechterlijke instantie een procedure moet behandelen Het maakt het mogelijk dat materiële rechtsregels kunnen afgedwongen worden Het omvat niet alleen regels inzake een geschil en een geding maar ook regels inzake de rechtsvordering van de rechtssubjecten de rechterlijke organisatie de rechtsmacht en de bevoegdheid van de hoven en de rechtbanken executie en arbitrage De organisatie van de rechtbanken wordt in België geregeld door het Gerechtelijk Wetboek Het Gerechtelijk Wetboek regelt ook de procedures voor de burgerlijke rechtbanken en hoven De procedures voor strafrechtbanken en -hoven in België wordt geregeld door het Wetboek van Strafvordering afkorting Sv Nederland kent het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering het Wetboek van Strafvordering en de Wet op de rechterlijke organisatie Ook de Algemene wet bestuursrecht geeft regels van procesrecht Belastingrecht Onder de term belastingrecht of fiscaal recht wordt verstaan het geheel aan regels over de heffing en de invordering van belastingen Sommige belastingen zoals de btw en Invoerrechten worden door de belastingplichtige zelf berekend en betaald De belastingplichtige wordt in dat geval ook wel de afdrachtplichtige genoemd De heffing van andere belastingen is een zaak van de belastinginspecteur die door middel van een aanslag vaststelt hoeveel belasting iemand verschuldigd is De ontvanger draagt er zorg voor dat het verschuldigde geld ook daadwerkelijk wordt betaald Aangezien belastingheffingen in de verhouding overheid-burger plaatsvinden is belastingrecht in feite onderdeel van het bestuursrecht of publiekrecht Belastingrecht kent echter sterk afwijkende procesregels en heeft als discipline een heel ander karakter Belastingjuristen moeten bijvoorbeeld naast juridische kennis ook economische en boekhoudkennis hebben Functies van het recht Normatieve functie Geschil oplossende functie Additionele functie Instrumentele functie Aanverwante onderwerpen Zie ook Wet Algemeen Dwingend recht en Regelend recht Jurisprudentie Lijst van rechterlijke uitspraken Nederland Rechtsgeleerdheid Rechtspersoon Soeverein Individuele rechten Rechtstakken Een aantal van onderstaande rechtstakken wordt soms als onderdeel van een andere rechtstak beschouwd zo zijn in Nederland het familierecht en het arbeidsrecht onderdeel van het Burgerlijk recht Burgerlijk recht of civiel recht Arbeidsrecht Auteursrecht Databankenrecht Familierecht Goederenrecht Handelsrecht Intellectueel eigendomsrecht zie ook Licentie Jeugdbeschermingsrecht België vennootschapsrecht of rechtspersonenrecht Verbintenissenrecht Verkeersrecht Publiekrecht Belastingrecht Bestuursrecht Sociaal zekerheidsrecht Staatsrecht Strafrecht zie ook criminologie Het Nederlands rechtssysteem Nederlands recht Nederlandse Grondwet Nederlandse wetgeving Civiel recht Nederland Strafrecht Nederland Rechterlijke Macht Rechter Officier van justitie Het Belgische rechtssysteem Belgisch recht Belgische Grondwet Gerechtelijk Wetboek Arbeidsrechtbank Grondwettelijk Hof Hof van assisen Hof van Cassatie Jeugdrechtbank Politierechtbank Rechtbank van Eerste Aanleg Rechtbank van koophandel Strafrecht België Strafuitvoeringsrechtbank Vredegerecht Internationaal Amnesty International Europees recht Douanewetgeving Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen Internationaal recht Rechten van de Mens Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Universele Verklaring van de Rechten van de Mens Rechtstellende actie Sharia Rechtshulp Rechtshulp juridische bijstand wordt onder meer verleend door advocaat juridisch adviseur Zie ook rechtshulp in Nederland Geschiedenis Canoniek recht Romeins recht Stadsrechten Belangrijke personen Socrates Plato met zijn Wetten Aristoteles Keizer Justinianus met zijn Corpus Iuris Civilis basis van veel burgerlijk recht Thomas van Aquino met zijn Summa Theologica basis van het thomisme Hugo de Groot met zijn De iure belli ac pacis basis van het moderne volkenrecht Charles Montesquieu met zijn Over de geest van de wetten basis van de scheiding der machten De rechtsgeschiedenis soms ook rechtshistorie genoemd is een wetenschappelijke discipline ter bestudering van het recht in het verleden Zowel juristen als historici beoefenen rechtsgeschiedenis Men kan deze discipline tegelijk als historische component van het recht beschouwen en als juridische benadering van de geschiedenis In de rechtsgeschiedenis kan de aandacht uitgaan naar de rechtsleer rechtsvorming met name wetgeving rechtspraak gerechtelijke instellingen en het juridisch onderwijs met name aan de universiteiten Tot op zekere hoogte is de rechtsgeschiedenis als juridische discipline ook verwant aan de rechtsvergelijking Rechtsgeschiedenis door de eeuwen Al in de Digesten de grote zesde-eeuwse bloemlezing uit de werken van de klassieke Romeinse juristen is een hoofdstuk opgenomen over de geschiedenis van het Romeins recht Het betreft hier het privaatrecht Door de aandacht voor de geschiedenis van dit onderdeel van het recht zijn andere rechtsgebieden als het staatsrecht het procesrecht en strafrecht lange tijd enigszins onderbelicht gebleven Omdat kerk en religie lange tijd een grote rol speelden in de samenleving is ook het kerkrecht van belang met name het zogeheten canoniek recht het rechtssysteem van de Rooms-katholieke Kerk Een eerste benadering van de privaatrechtsgeschiedenis concentreert zich op de doctrine of rechtsleer De vorming van juridische leerstukken tot een dogmatiek van het recht krijgt hierbij de meeste aandacht Bij de bestudering van het Romeinse recht noemt men dit de "inwendige" rechtsgeschiedenis De geschiedenis van instellingen en het verband hiervan met de politieke en sociale geschiedenis noemt men vaak de "externe" geschiedenis van het Romeinse recht Als ordenend principe in handboeken is een dergelijke indeling waardevol Naast het recht dat zijn weerslag vindt in wetten rechtsboeken stedelijke keuren en statuten bestaat er het gewoonterecht In de Nederlanden zijn de zogeheten costumen of costumiere rechten bekend geweest Wellicht typisch Nederlands is het recht van waterschappen en hoogheemraadschappen Onder de middeleeuwse juristen schonk met name de Italiaan Odofredus de Denariis in zijn commentaren aandacht aan zijn voorgangers In de zestiende eeuw komen er juristen die aangestoken door de beweging van het humanisme de terugkeer door de klassieke letterkunde naar het niveau van de Oudheid ook de bronnen van het Romeinse recht tekstkritisch gaan onderzoeken Men onderocht bijvoorbeeld de tekstgeschiedenis van de Digesten en decretalen In de verschillende Europese landen waren er telkens enkele geleerden die zich interesseerden voor rechtsgeschiedenis Velen hielden zich bezig met het Romeinse recht maar er was ook enige aandacht voor canoniek recht staatsrecht en strafrecht Anderen bestuurden de rechtssystemen van de eigen stad streek of het eigen land Vaak leidde dit tot belangwekkende bronnenuitgaven Verwetenschappelijking van rechtshistorisch onderzoek In de negentiende eeuw nam de geschiedbeoefening een hoge vlucht In Duitsland waren het vaak juristen die zich voor geschiedenis interesseerden Friedrich Carl von Savigny de belangrijkste Duitse jurist van zijn tijd schreef in 1803 een baanbrekende studie over de ontwikkeling van de dogmatiek van eigendom en bezit Das Recht des Besitzes Dit boek werd het model bij uitstek voor een monografie over een juridisch leerstuk Tussen 1815 en 1831 verscheen zijn Geschichte des römischen Rechts im Mittelalter waarin hij op basis van onderzoek in archiefstukken en handschriften de beoefening van het Romeinse recht in de Middeleeuwen onderzocht Geïnspireerd door Savigny en de resultaten van de Duitse geschiedbeoefening in het algemeen begonnen onderzoekers in andere Europese landen ook de geschiedenis van het recht in hun eigen land diepgaand te onderzoeken In de 20e eeuw kregen naast het privaatrecht ook het straf- en staatsrecht steeds meer aandacht Speciaal het gevangeniswezen kreeg veel aandacht Behalve de bronnen voor het staatsrecht als wetten en verdragen kwam de achterliggende politieke theorie uitgebreid in beeld De geschiedenis van het volkenrecht kreeg eveneens aandacht Er kwam meer zicht op de verbindende rol van het procesrecht Naast aandacht voor wetten rechtsboeken en statuten ging men de geschiedenis van de rechtspraak onderzoeken Hierbij gebruikte men vonnissen en juridische adviezen voor nieuw onderzoek Men schreef bovendien studies over gerechtelijk instellingen zoals rechtbanken en gerechtshoven bijvoorbeeld over de Grote Raad van Mechelen Lange tijd beperkte men zich tot perioden als de Oudheid en Middeleeuwen maar steeds meer krijgen ook recente periodes aandacht met name de Tweede Wereldoorlog De groei van de rechtsvergelijking leidde tot meer aandacht voor codificatie het proces van schriftelijke vastlegging van bestaand of nieuw ontworpen recht Codificatie had vaak ook de unificatie van een land als doel Het is dan interessant te zien hoe men uit bestaande rechtssystemen heeft geput of men een bepaald recht als uitgangspunt neemt of dat men feitelijk nieuw recht schept Ook onderzocht men de invloed van rechtssystemen op andere landen soms hebben landen namelijk grote delen van het recht uit een ander land overgenomen Het oude Nederlandse Burgerlijk Wetboek was sterk gebaseerd op de Franse Code Civil en het Japanse privaatrecht is vrijwel rechtstreeks overgenomen uit het Duitse Bürgerliches Gesetzbuch Het huidige Burgerlijk Wetboek vertoont meer verwantschap met het Romeinse recht Tevens bestudeerde men niet alleen Europa maar ook de koloniale geschiedenis Niet onbelangrijk is ook de bestudering van afbeeldingen en voorwerpen Er ontstonden subdisciplines als rechtsiconografie en rechtsantropologie Vooral waar geschreven bronnen ontbreken of waar sprake is van tijden en streken zonder staatsgezag brengen dergelijke disciplines methodes en bronnen die tot beter zicht op recht en maatschappij kunnen leiden Steeds duidelijker blijkt dat wetgeving rechtspraak en de rechtswetenschap niet los van elkaar staan en al evenmin in een maatschappelijk vacuüm bestaan Een combinatie van dogmatische rechtsgeschiedenis sociaaleconomische geschiedenis en institutionele geschiedenis zou ideaal zijn maar valt slechts in een multidisciplinair verband te realiseren Nederlandse en Belgische rechtsgeschiedenis De Nederlandse en Belgische rechtsgeschiedenis kunnen niet los van elkaar gezien worden Waar er duidelijk verschillende ontwikkelingen zijn is vergelijking tussen beide landen vaak zeer verhelderend Bij de bestudering van de geschiedenis van het recht spreekt men van het oud-vaderlands recht De Stichting tot Uitgaaf der Bronnen van het Oud-Vaderlandse Recht heeft sinds de oprichting in 1879 veel gedaan voor de bestudering van de Nederlandse rechtsgeschiedenis door de publicatie van bronnen de uitgave van een eigen tijdschrift en de instellingen van een bijzondere leerstoel aan de Universiteit van Amsterdam Externe links Onder religie van het Latijn religio zie verder Etymologie wordt gewoonlijk een van de vele vormen van zingeving of het zoeken naar betekenisvolle verbindingen verstaan waarbij meestal een hogere macht opperwezen of god centraal staat In bredere zin duidt het woord religie op een algemenere vorm van spiritualiteit gevoelens gedachten met betrekking tot de zin van het leven Deze religiositeit kan al dan niet beschouwd worden in relatie tot een macht of manifestaties van een macht of een bewust niet nader gedefinieerd beginsel essentie of entiteit Het gaat daarom dus niet per se om een identiteit een persoon Vaak ook wordt de term geloof gebruikt In monotheïstische religies wordt ook het specifiekere begrip godsdienst gebruikt In polytheïstische religies spreekt men daarentegen over een godendom Etymologie Bij Romeinse auteurs treft men de volgende etymologieën van het woord religio aan Cicero leidt het woord af van relegere herlezen overdoen nauwgezet in acht nemen en typeert daarmee het begrip religie als het voortdurend en ijverig in acht nemen van alles wat op de verering van de goden betrekking heeft vergelijk De natura deorum II 28 en De inventione II 22 en 53 Lactantius verklaart religie uit religare opnieuw binden goed binden en verstaat onder religie de band liga tussen God en de mens Divinae Institutiones IV 28 Aulus Gellius leidt het begrip af van relinquere achterlaten en geeft daarmee aan dat alles wat tot de religie behoort van het profane is afgezonderd Noctes Atticae IV 9 Augustinus brengt het woord in verband met re-eligere opnieuw verkiezen in de religie kiest de mens God die hij door de zonde had verloren weer als bron van zijn zaligheid De civitate Dei X 4 Antieke theorieën over woordafleiding etymologie zijn echter zelden betrouwbaar De moderne taalwetenschap leidt religio af van een niet overgeleverd werkwoord religere dat zoiets als verplichten moet hebben betekend Dat is ook in overeenstemming met de oudst vastgestelde betekenis van religio het naleven van een religieuze plicht De foutieve etymologie van Lactantius als zou religie eigenlijk verwijzen naar een verbinding tussen goden en mensen geniet in sommige religieuze kringen nog steeds een begrijpelijke populariteit Voor een dergelijk type verbinding reserveert het Latijn echter het woord coniunctio Algemeen Religie kan enerzijds worden gezien als een poging van de mens het universum en zijn bestaan daarin te verklaren en anderzijds als een reactie van de mens op wat hij interpreteert als openbaringen van een hogere macht mystieke ervaringen of inzichten In de meeste religies wordt die hogere macht beschouwd als Schepper van het universum en in sommige religies als een lagere godheid de zogeheten Demiurg Bij het ontbreken van een God of schepper in een religie kent men vaak een onpersoonlijk onnoembaar beginsel bijvoorbeeld bij het emanationisme Sommige onderzoekers waaronder Karen Armstrong zien de mens principieel als een religieus wezen In de religie zoekt de mens antwoord op vragen rond bestemming dood leven zin van het lijden doel van de geschiedenis etc De religie biedt in deze optiek houvast en troost in een chaotische wereld Het geeft ook antwoorden hoewel geen sluitende op de waaroms van het leven Anderen onder wie Ludwig Feuerbach Karl Marx Friedrich Nietzsche en Arthur Schopenhauer als meesters van de twijfel verwerpen met kracht de gedachte dat de mens een religieus wezen is Dit verschil in mening kan gemakkelijk verklaard worden door de mens te zien als een wezen dat naar zekerheid streeft zo is religie één manier die tracht deze zekerheid te bekomen Zie ook horror vacui Het overgrote deel van de mensheid is religieus al dan niet belijdend Het aantal aanhangers van de diverse wereldreligies verschilt sterk Globaal gelden ongeveer de volgende cijfers ] Definities van religie Het begrip religie is moeilijk zo niet onmogelijk te definiëren Vele tientallen definities zijn geopperd maar geen enkele definitie wordt universeel geaccepteerd Iedereen heeft echter een idee van wat met religie bedoeld wordt Wanneer men willekeurige mensen vraagt om een definitie van religie te geven dan krijgt men bijvoorbeeld de volgende antwoorden Het geloven in een goden theïsme Naar de kerk gaan en bidden kerkgang Een manier om met de onzekerheid van het bestaan om te gaan Het geloof in geestelijke wezens Tylor Geestelijken heilige boeken gebedshuizen etcetera Goed zijn voor anderen Een manier van leven Religie als cultuursysteem Edward Evan Evans-Pritchard Opium van het volk Karl Marx Een illusie Sigmund Freud Het is iets zoals christendom islam enzovoorts Het is een vorm van aanbidding Een serie antwoorden op de grote vragen zoals Waarom zijn we hier? Wat is goed kwaad en wie bepaalt dat? etc In de theologie sociologie filosofie en psychologie zijn vele definities bedacht Deze definities en beschrijvingen kunnen worden onderverdeeld in verschillende groepen Essentialistische of substantiële definities Een essentialistische definitie probeert religie te beschrijven vanuit haar essentie Men probeert de essentiële inhoud de substantie van religieuze voorstellingen en religieus gedrag te omschrijven Men probeert aldus religie te onderscheiden van andere menselijke fenomenen zoals filosofie wetenschap en politiek Een bekende vorm van deze definitie is het idee dat religie te maken heeft met een geloof in spirituele wezens Dit soort definities zijn echter problematisch omdat in sommige religies zoals Theravada taoïsme en confucianisme spirituele wezens niet centraal staan of zelfs niet voorkomen Een bekende essentialistische definitie stamt van Friedrich Schleiermacher "Religie is de honger van de ziel naar het onmogelijke het onbereikbare het onvoorstelbare" Rudolf Otto beschreef religie als het numineuze het geheel andere en transcendente Paul Tillich definieerde religie als een systeem van geloof en praktijken gericht op het ultieme Essentialistische definities zijn aantrekkelijk omdat ze in een kernachtige en vaak poëtische beschrijving pogen aan te geven wat religie is Het is echter niet mogelijk gebleken om een essentialistische definitie te vinden die alle geaccepteerde vormen van religie beschrijft Een essentialistische definitie verplaatst het probleem door het woord religie te vervangen met een filosofische abstractie zoals het ultieme Functionele definities In de functionele definitie wordt religie omschreven met betrekking tot hoe het functioneert in de samenleving Dit soort definities zijn geopperd om het probleem met essentiële definities te omzeilen Sigmund Freud dacht dat religie een manier is om de werkelijkheid te beheersen door middel van het uitvinden van een perfecte wereld In zijn visie is het idee God een versie van het vaderbeeld en is religie in wezen infantiel en neurotisch Hij ziet religie als een biologische en psychologische noodzakelijkheid om de contingentie van het bestaan aan te kunnen Freuds volgeling CG Jung had een veel meer sympathiserende opstelling tegenover religie Als agnosticus wees hij religieuze symboliek toch een belangrijke functie toe in de psychologie van een individu Aan het freudiaanse onderbewuste voegde hij een collectief onbewuste toe een soort opslagplaats van door alle culturen gedeelde universele beelden archetypen die ook aan de basis lag van het bestaan van religie Een andere psychoanalyticus die zich boog over de functie van religie is de Amerikaan Erich Fromm 1900–80 die de freudiaanse theorie modificeerde door het oedipuscomplex niet zozeer seksueel te interpreteren maar eerder als gebaseerd op een veel diepere begeerte namelijk de kinderlijke wens om zich blijvend te hechten aan beschermende figuren Alhoewel dit soort definities een betere beschrijving kunnen geven van wat religie is zijn functionele definities problematisch omdat ze vanuit een extern perspectief zijn geschreven De religieuze mens herkent zichzelf vaak niet in dit soort definities Functionele definities geven vaak een simplistisch beeld van de rol die religie speelt in het leven van de religieuze mens net zoals essentialistische definities het begrip religie op zich proberen te vereenvoudigen Fenomenologische definities De fenomenologie van de religie probeert het hele definitieprobleem te omzeilen door een opsomming van de fenomenen die alle religies gemeenschappelijk hebben Ninian Smart definieert religie als een verzameling van geïnstitutionaliseerde rituelen van een groep mensen die verbonden zijn met een traditie en die spirituele sentimenten met een buiten-menselijke focus uitbeelden of oproepen en ten minste ten dele gebaseerd op mythologie en of doctrines Ten eerste laat Smart zien dat religie geen opzichzelfstaand fenomeen is maar iets van een groep mensen Religies ontstaan echter niet uit het niets en Smarts definitie benadrukt dan ook de rol van de traditie Smarts definitie laat tevens een intern perspectief toe door middel van het uitbeelden van spirituele sentimenten Dit is echter tevens een zwakte van deze definitie omdat het begrip spiritueel net zo moeilijk te bevatten is als religie De toevoeging dat het om iets buiten-menselijks gaat verduidelijkt dit echter Het laatste aspect van de definitie stelt dat religies worden verwoord door mythologie en doctrines al dan niet schriftelijk vastgelegd Deze definitie laat de complexiteit van religie tot zijn recht komen het nadeel is echter dat de definitie erg uitgebreid is De fenomenologische definitie heeft als groot voordeel dat hierdoor religie in al haar aspecten kan worden ontleed en bestudeerd Het is dan ook een definitie die vooral door sociologen wordt gehanteerd Wat is religie? Bovenstaand overzicht geeft aan dat een perfecte definitie van religie niet mogelijk is Religie zal voor iedereen wat anders betekenen De fenomenologische definitie wordt tegenwoordig door de meeste godsdienstwetenschappers als de bruikbaarste ervaren Deze benadering heeft als minpunt dat het de fundamentele zijnsvragen ontwijkt of ontologie vervangt door fenomenologie Onderverdeling van religies Religies kunnen op grond van verschillende criteria worden onderverdeeld Een gangbare methode is een indeling aan de hand van de verhouding van een bepaalde religie tot de godheid Voor een uitgebreid overzicht van religieuze stromingen zie het en lijst van religies Universeel of etnisch Een religie kan zich richten tot heel de mensheid boeddhisme christendom of islam of tot één volk oa het hindoeïsme Hindoe wordt men door geboorte Een buitenstaander die zich aansluit bij een hindoe-sekte wordt door andere hindoes vaak niet in Indische hindoetempels toegelaten Non-theïsme Non-theïstische levensbeschouwingen stellen het bestaan van een god of goden niet centraal in hun levensbeschouwing Het taoïsme is een voorbeeld van een non-theïstische levensbeschouwing met filosofische en religieuze opvattingen en principes In de Tao Te Ching vers 1 staat Het Tao dat gezegd begaan gedefinieerd kan worden is niet het eeuwige het als bestendig bedoelde Tao Dit vers geeft aan dat hetgeen geverbaliseerd en in een theoretisch kader geplaatst wordt niet de eeuwige Tao is De Tao zit dus niet in een theorie maar is ook geen goddelijk wezen; het is een natuurlijk principe dat in het dagelijks leven waarneembaar is Ook bepaalde stromingen in het hindoeïsme zoals de Advaita Vedānta zuiver non-dualisme zijn non-theïstisch en nemen een ongedefinieerd beginsel aan waar verder niets over valt te zeggen dan in onbegrijpelijke paradoxen Zoals "het is alles en leegte" Het is in alles en staat er niet mee in betrekking Of "Dat" "Dat ben jij" Deze Advaeta is verwant aan de Shunyavada filosofie "alles is leegte" uit het boeddhisme Boeddhistische religies zijn non-theïstische religies waarin het individu zijn toevlucht zoekt in de Boeddha de Dhamma de leer van de Boeddha en de Sangha de gemeenschap van heilige monniken en leken Voorbeelden zijn Theravada en Mahayana Boeddhistische religies zijn weliswaar non-theïstisch maar verkondigen het bestaan van een transcendente spirituele werkelijkheid en propageren een geloof in karma reïncarnatie goden geesten hemel en hel Het boeddhisme valt niet onder monotheïsme en polytheïsme omdat volgens de leer van de Boeddha ware verlossing slechts gevonden kan worden in een principe dat beschouwd wordt als hoger dan welke god dan ook Humanistische religiositeit is in het algemeen ook non-theïstisch Religieus-humanisten gaan uit van een verbondenheid tussen alle verschijnselen op de wereld zonder uit te gaan van een persoonlijke god Klassiek monotheïstische religies Klassiek monotheïstische religies zijn religies waarin nadrukkelijk maar één godheid God aanbeden wordt Voorbeelden zijn het jodendom het christendom en de islam Wel is in deze religies vaak sprake van een reeks geestelijke schepsels de engelen Ook kan er een zich van God afkerend schepsel een gevallen engel voorkomen die duivel of satan wordt genoemd en afkomstig is van de engelenschaar van God; deze heeft zijn eigen boosaardige engelen die demonen of boze geesten worden genoemd Bij sommige religies wordt ook gesproken van dualistisch theïsme bijvoorbeeld in het manicheïsme en het zoroastrisme In deze religies wordt onderscheid gemaakt tussen een goede en een kwade god en worden ze diametraal tegenover elkaar gesteld Panentheïstische monolatristische en henotheïstische religies Panentheïstische monolatristische en henotheïstische religies zijn weliswaar monistisch-theïstisch oftewel monotheïstisch er is maar één hoogste God of absolute werkelijkheid maar ze gaan er niet automatisch van uit dat die ene God maar op een manier benaderd kan worden hoewel de aanhangers dat meestal wel maar op een manier doen Voorbeelden van dergelijke religies zijn het vaishnavisme Vishnoe het shaivisme en shaktisme Shiva het smartisme God de Vedanta en het sikhisme God Deze religies gaan er nooit vanuit dat er maar een ware religie of weg tot God bestaat Polytheïstische religies Polytheïstische religies hebben meer dan één god zoals de diverse natuurgodsdiensten Ook de verdwenen godsdiensten van de Romeinen Grieken en Germanen vereerden vele verschillende goden Niet alle hindoes in India zijn polytheïstisch Bepaalde groepen hindoes vereren God in slechts één bepaalde vorm net zoals de christenen en moslims dat doen Het hindoeïsme bestaat uit vele zeer diverse stromingen of "religies" Hindoes denken niet in religies maar in het universele concept Dharma dat niet per se gebonden is aan deze of gene religie of spirituele filosofie Pantheïstische religies In pantheïstische religies wordt god het goddelijke geacht samen te vallen met de natuur Dit kan een vorm van non-theïstische religiositeit zijn Bestudering van religie De westerse theologie houdt zich bezig met inhoudelijke beschrijvingen en discussies omtrent het godsbegrip zichtbare en onzichtbare elementen met betrekking tot het geschapen universum en de verhouding van Schepper tot schepping en omgekeerd De theologie neemt daarbij niet het standpunt in dat God bestaat maar een agnostisch standpunt de vraag naar het al dan niet bestaan van God komt niet aan de orde omdat daar wetenschappelijk gezien geen antwoord op gegeven kan worden Theologie houdt zich bezig met hoe religie functioneert of gefunctioneerd heeft Daarbij beperkt ze zich hoofdzakelijk tot de westerse religies zoals het christendom en jodendom een bredere kijk op deze zaken vindt men bij de godsdienstwetenschap Opvallend is wel dat de meeste studenten in de theologie in God geloven dit in tegenstelling tot de studenten filosofie waarvan bij de meeste het omgekeerde het geval is Vandaar het misverstand dat men bij theologie uitgaat van het bestaan van God Waar de belangstelling voor theologische studies geleidelijk afneemt neemt die voor godsdienstwetenschappen juist toe Een religie kan een geloofssysteem bevatten dat bestaat uit constitutionele regels en wetten Eveneens is er dan sprake van cultische rituelen feesten en heilige plaatsen van aanbidding en of eredienst en vooral als het geopenbaarde religies betreft een of meer heilige of gezaghebbende boeken Iemand die deze regels wetten en rituelen vrij nauwkeurig naleeft noemt men praktiserend gelovig praktiserend religieus Religieuze praktijken kunnen sterk door het gevoel worden bepaald Toewijding aan de hogere macht noemt men devotie Een heel devoot mens werd in een ouderwetse uitdrukking vroom genoemd In sommige religies en met name het christendom staat het geloof zeer centraal in het religieus-zijn religiositeit Hoewel dit vaak wel het geval is hoeft religiositeit niet noodzakelijkerwijs gekoppeld te zijn aan regels die door een instituut onveranderlijk zijn vastgelegd Rituelen en morele normen horen echter bij zingevingspatronen Veel religieuze mensen geloven dat er een hogere macht of iets hogers is zonder geïnstitutionaliseerde regels of dogma's Theorieën Religietheorieën kunnen onderscheiden worden in enerzijds substantieve theorieën die de nadruk leggen op wat religie is en anderzijds functionele theorieën en reductionistische theorieën die de nadruk leggen op wat religie doet Invloedrijke substantieve theorieën zijn voorgesteld door Edward Burnett Tylor en James George Frazer die de nadruk legden op de verklaringskracht van religies voor de gelovigen door Rudolf Otto die de nadruk legde op religieuze ervaring preciezer geformuleerd op ervaringen die zowel fascinerend als verbijsterend zijn Mircea Eliade die de nadruk legt op het hunkeren naar perfectie die niet van deze wereld is de zoektocht naar zin en betekenis en het zoeken naar patronen in de mythologie van verschillende religies Invloedrijke functionele theorieën zijn ontwikkeld door Karl Marx die de nadruk legde op de economische achtergrond Sigmund Freud die de nadruk legde op de psychologische oorsprong van godsdienstige overtuigingen en Émile Durkheim die de nadruk legde op de sociale functie van religies Max Weber heeft niet zozeer een algemene religietheorie voorgesteld maar hij beschreef de interactie tussen de samenleving en religie Hij introduceerde ook een aantal belangrijke begrippen in de godsdienstsociologie In tegenstelling tot eerdere theoretici maakten de antropologen Edward Evan Evans-Pritchard en Clifford Geertz gedetailleerde etnografische studies van primitieve religies en kwamen tot de conclusie dat oudere theorieën op hun best eenzijdig waren Geertz ontkende dat het ooit mogelijk zou zijn om tot een algemene religietheorie te komen De rationele keuzetheorie is toegepast op godsdiensten door onder anderen de sociologen Rodney Stark en William Sims Bainbridge Zij betoogden dat religie in staat is te functioneren als compensator voor niet verkregen beloningen en herleiden religie alzo tot psychologische mechanismen Veronderstelde verworvenheden Aanhangers zien hun religie vaak als oorsprong van verschillende maatschappelijke verworvenheden Zo is volgens hen religie essentieel voor het ontstaan en behoud van een gemeenschappelijk ethisch kader Zij stellen dat de invloed van de religieuze traditie op het ethisch gedrag van individuen substantieel is In het boeddhisme bestaan er de vijf voorschriften die de basisethiek vormen voor een boeddhist Zowel het jodendom als het christendom kennen de tien geboden en de islam de sharia Ook beroepen religieuze groeperingen zich erop dat zij geholpen hebben bij of initiant waren van sociale veranderingen Een voorbeeld is de Evangelische Kirche in Duitsland die zowel bij het verzet tegen de nazi's als bij het einde van de DDR een wezenlijke rol gepeeld heeft In hoeverre het religieuze karakter van de kerk als maatschappelijke groepering hierin een rol gespeeld heeft is onduidelijk Sommige christenen zien een verband tussen het socialisme en de christelijke traditie het christensocialisme geeft hier uitdrukking aan Christensocialisten uit het begin van de 20e eeuw waren de Eindhovense arbeider Hendrik Rooijmans en diens plaatsgenoot de fabrikant Eduard Redelé De bekendste Nederlandse christensocialist was ds Willem Banning een prominent lid van de SDAP en later van de PvdA Een andere bekende christensocialist was Henriette Roland Holst Kritiek Religie wordt bekritiseerd vanwege onder andere gebrek aan bewijs van het bestaan van een God of goden het remmen van de sociale en wetenschappelijke vooruitgang intolerantie ten opzichte van bepaalde groepen mensen en machtsmisbruik Vaak bevatten heilige geschriften aanwijsbare fouten en tegenstrijdigheden Ook bestaat er sinds eeuwen een spanningsveld tussen religies en de natuurwetenschappen vooral op het gebied van het ontstaan de werking en ontwikkeling van het heelal de Aarde en het leven Onder anderen Galileo Galilei en Johannes Kepler hebben dit aan den lijve ondervonden Religies stellen zich regelmatig intolerant op naar bepaalde groepen mensen zoals vrouwen andersdenkenden en homoseksuelen Intolerantie ten opzichte van andersdenkenden heeft in de 19e eeuw en de eerste helft van de 20e eeuw in Nederland geleid tot verzuiling van de maatschappelijke geledingen Fundamentalisme kan soms zelfs leiden tot geweld zoals bijvoorbeeld bij de cartoonrellen in 2005 of de vele aanslagen door Al Qaida In de geschiedenis van de mensheid zijn vele godsdienstoorlogen uitgevochten Daarnaast nemen sommige religieuze gezagsdragers het standpunt in dat ze geen verantwoording schuldig zijn aan wereldse autoriteiten zoals bijvoorbeeld islamitisch fundamentalisten die de Shariawetgeving boven de overheid en de rechtspraak in westerse landen stellen Verder is er nog de kritiek op het concept van openbaring waarbij de "waarheid" afhangt van de betrouwbaarheid van één persoon Een ander punt is dat religies beweren te kunnen verklaren hoe het heelal de Aarde en het leven zijn ontstaan en hoe ze werken en zo de menselijke nieuwsgierigheid te kunnen bevredigen Zie ook Atheïsme Godsdienstfilosofie Godsdienstpsychologie Godsdienstsociologie Lijst van religies Mythologie Religie in Nederland Religie in België Volkstelling Robert Harold Schuller Alton Iowa 16 september 1926 – Artesia Californië 2 april 2015 was een Amerikaanse televisiedominee stichter en hoofdpredikant van de Crystal Cathedral-gemeente bekend van de internationale televisiekerkdienst Hour of Power Hij was predikant motivator en auteur Bekendheid Als predikant en stichter van de Crystal Cathedral gemeenschap in Garden Grove Californië was Schuller wekelijks wereldwijd te horen en te zien op Hour of Power de eerste en meest bekeken televisiekerkdienst ter wereld Op dit moment is Hour of Power het op vier na meest langlopende wekelijkse programma in de televisiegeschiedenis Met een wereldwijd publiek van ongeveer 20 miljoen personen behoorde dr Schuller tot 's wereld meest beluisterde sprekers Zijn lokale gemeente in de Crystal Cathedral in Garden Grove Californië telt meer dan 10000 bezoekers Als spreker en motivator was hij veelgevraagd voor zakelijke conferenties op verschillende locaties over de hele wereld Afrika Japan Zuid-Korea Zwitserland Noorwegen Duitsland Hongkong Australië Nederland Canada en de Verenigde Staten Daarnaast was dr Schuller bekend geworden door zijn 37 bestsellers Zijn zoon Robert A Schuller is ook bekend van Hour of Power en heeft in 2008 ervoor gekozen zijn eigen weg te gaan Al zijn dochters waren op een bepaald gebied nauw betrokken bij het werk van hun vader Robert H Schuller had achttien kleinkinderen Biografie Jonge jaren Op 16 september 1926 werd Robert Harold Schuller geboren in het Amerikaanse Alton Iowa als jongste van de vijf kinderen in een Nederlandse boerenfamilie Het gezin Schuller leefde op een kleine boerderij net een paar kilometer buiten het dorp Al op jonge leeftijd wist de kleine Schuller dat hij een predikant wilde worden Zijn broer Henry zei dan ook regelmatig Ik hoop dat je geen boer zal worden want daar zou je compleet in mislukken – je kunt beter wat gaan doen met praten Een maand voor zijn vijfde verjaardag kwam de broer van zijn moeder op bezoek bij de familie Schuller Mijn oom Henry die afgestudeerd was op Princeton kwam op bezoek nadat hij jaren als zendeling in China had gewerkt Hij gaf me een aai over mijn hoofd en zei ‘Zo jij bent zeker Robert! Jij zal later als je groot bent een predikant worden’ Vanaf dat moment voelde Robert Harold Schuller dat hij door God geroepen was om predikant te worden Toen Robert het tijdens het ontbijt aan zijn familie vertelde keek zijn vader hem aan en begon te huilen Pas twintig jaar later zou zijn vader hem uitleggen waarom hij moest huilen Toen zijn vader klein was droomde hij er namelijk ook van een predikant te worden Maar toen vader Schuller -opgegroeid als wees- van school af moest om zijn eigen brood te verdienen had hij die droom opgegeven Hij had altijd gebeden dat een van zijn kinderen die droom kon vervullen maar de eerste vier kinderen hadden geen interesse Zijn vrouw was allang te oud om een kind te krijgen maar toen vader Schuller bad voor nog een kind werd zijn vrouw opnieuw zwanger en baarde Robert De kleine Schuller voelde zich altijd al een beetje anders Hij was niet erg atletisch aangelegd en had zelfs een beetje met overgewicht te kampen Als we in de pauze spelletjes gingen doen werden we verdeeld in twee groepen en mochten er twee kinderen kiezen wie ze in hun groep wilden Ik was altijd degene die over bleef ‘Jullie mogen Schuller wel’ werd er dan gezegd Ik had niet echt het gevoel dat ik een winnaar was Later zouden deze ervaringen hem stimuleren zijn identiteit niet uit anderen maar uit God te halen Het begin van het positieve christendom Robert ging naar de lagere school en nadat hij zijn diploma had gehaald op een kleine middelbare school in Newkirk begon hij met studeren aan de Hope College in Holland Michigan waar hij een Bachelor of Arts degree haalde Na de zomer thuis te hebben doorgebracht koos hij ervoor om terug te keren naar Michigan om er Theologie te gaan studeren aan de Western Theological Seminary In 1950 ontving hij zijn doctoraat Het begin van een bediening Kort daarna ontmoette hij Arvella de Haan uit Newkirk Ze trouwden 15 juni 1950 en verhuisden naar Ivanhoe een voorstad van Chicago waar Robert Harold Schuller was gevraagd om voorganger te worden van een kleine kerk Na vierenhalf jaar werd hem gevraagd om een nieuwe gemeente te beginnen in Orange County Californië Robert stelde een lijst met locaties op waar hij een kerk in zou kunnen beginnen Bijna allemaal vielen ze af en uiteindelijk bleef er nog maar een over een drive-in theater Robert H Schuller besloot daar zijn kerk te beginnen De aankondiging las De eerste dienst in het Orange Drive-In Theater wordt gehouden op zondag 27 maart 1955 om 1100 uur Worship as you are in the family car Robert kreeg veel afkeurende reacties op het plan om een kerk te beginnen in een drive-intheater Toch trokken hij en zijn vrouw zich daar niets van aan Vanaf het dak van de snackbar hield hij wekelijks zijn preken en speelde zijn vrouw op het orgel Niet lang daarna was het drive-intheater compleet gevuld met autorijdende kerkgangers Een aantal jaren gingen voorbij en op een dag kreeg Robert H Schuller de mogelijkheid een stuk grond in Garden Grove te kopen en daar een kerk te bouwen Vlak daarvoor had hij een ontmoeting gehad met Rosie Gray een gehandicapte vrouw die door een beroerte niet meer kon lopen en praten Elke zondag tilde haar man Rosie in de auto en reed naar het drive-intheater voor de kerkdienst Het einde van het drive-intheater zou het einde van de kerkbezoeken van Rosie beteken dus besloot Robert om op zondag twee diensten te houden Een in het nieuwe kerkgebouw en een in het drive-intheater Het verlangen groeide om de twee kerken samen te smelten tot een unieke walk-in drive-inkerk en in 1961 werd dit prestigieuze project onder leiding van architect Richard Neutra gerealiseerd De kerk was zo gebouwd dat Schuller kon preken voor zowel de bezoekers in de kerk als de bezoekers in de auto buiten op het parkeerterrein Terwijl de positieve christelijke boodschap door de gemeenschap resoneerde bleef het bezoekersaantal van de Garden Grove Community Church zoals het toen heette maar groeien Hour of Power en de megakerk Zich bewust van Schullers snelgroeiende gemeente adviseerde dominee Billy Graham Schuller een televisieprogramma te beginnen om wekelijks de diensten uit te zenden Noem het Hour of Power zei Graham In februari 1970 lanceerde Schuller het programma Hour of Power waarbij zijn vrouw de rol van verantwoordelijke producer had – een opvallende stap voor een vrouw in die tijd Midden jaren 70 bereikte Hour of Power alle huizen in de Verenigde Staten Met de plotseling toegenomen nationale bekendheid begon de toch al snelgroeiende Garden Grove Community Church uit zijn voegen te barsten Het was de aanzet tot de bouw van de tegenwoordig internationaal bekende Crystal Cathedral In 1974 gaf dominee Schuller architect Philip Johnson de opdracht met een bouwontwerp te komen Het gebouw moest aan een aantal eisen voldoen er moesten 3000 zitplaatsen zijn en het openlucht-gevoel wat dominee Schuller beleefde op het dak van de snackbar van de drive-intheater diende behouden te worden "Het liefst zou ik een gebouw willen waar drieduizend mensen in kunnen en dan helemaal van glas!" De kerk compleet van glas en ingericht als een televisiestudio werd bij de opening in 1980 door architect Johnson zijn capolavoro genoemd of te wel ‘de kroon op zijn werk’ Vandaag de dag bezoeken een miljoen mensen jaarlijks de Crystal Cathedral en wordt Hour of Power op meer dan 180 televisiezenders over de hele wereld uitgezonden Recente ontwikkelingen In 2006 nam Robert Harold Schuller afstand van zijn functie en werd zijn zoon Robert Anthony Schuller benoemd als hoofdpredikant Op 26 oktober 2008 maakte persbureau Associated Press bekend dat de wegen van vader en zoon Schuller zich van elkaar zouden scheiden Robert A Schuller zou per direct niet meer voorgaan in het televisieprogramma Hour of Power De verschillen van inzicht tussen vader en zoon zouden hieraan ten grondslag liggen Crystal Cathedral Ministry gaf aan dat de plannen van het bestuur om zo veel mogelijk mensen te bereiken door verschillende sprekers een platform te bieden voor Robert Anthony aanleiding waren tot het moeilijke maar weloverwogen besluit zijn functie ter beschikking te stellen In het voorjaar van 2009 kondigde Robert H Schuller aan dat hij opnieuw voor een korte termijn samen met zijn dochter Sheila leiding zal geven aan de Crystal Cathedral Ministry 13 maart 2012 heeft Robert H Schuller samen met zijn familie afstand gedaan van de erfgenamen en deel aan de Crystal Cathedral Ministry Het kerkgebouw wordt per 30 juni 2013 gebruikt door de Rooms-katholieke Kerk Uitspraken God loves you and so do I Believe in the God who believes in you Find a need and fill it – find a hurt and heal it Turn your Scars into Stars Hurts into Halos What you believe is what you will achieve Blessed are those whose dreams are shaped by their hopes not by their hurts Tough times never last but tough people do Yes you can be a dreamer and a doer too if you will remove one word from your vocabulary impossible Let your hopes not your hurts shape your future Anyone can count the seeds in an apple but only God can count the number of apples in a seed For every mountain there is a miracle Bibliografie uitgegeven in het Nederlands Het gebed Het Avontuur van Mijn Ziel met God Verander uw Verdriet in Vreugde Geloof in de God die in u gelooft het geheim van zelfresprect De Reis van mijn Leven Gooi de Dag van Morgen niet Weg Overwin moeilijke tijden Hours of Power Luxe editie Het geheim achter geluk God houdt van u en ik ook! Crisis?! Word een denker vanuit mogelijkheden Tekenen van Hoop De grootste krachtdenker ooit Het nieuwe testament voor denkers vanuit mogelijkheden Een Minuut voor God I Een Minuut voor God II Een Minuut voor God III Alles is Mogelijk voor wie Gelooft Geloof dat bergen verzet Positieve gebeden voor een leven vol kracht Gods Krachtige beloften voor u God gaat altijd me je mee – kinderbijbel Zie ook Hour of Power Christ Cathedral Externe links De rode zonnehoed Echinacea purpurea is een vaste plant De plant is afkomstig uit Noord-Amerika en behoort tot de familie Asteraceae Op een plek in de zon wordt de plant 70 tot 120 cm hoog en vormt wortelstokken Het blad is licht behaard De onderste bladeren zijn eirond De rode zonnehoed bloeit in juli en augustus met ongeveer 10 cm grote bloemen die een roestbruin bloemhoofd en een stralenkrans van purperkleurige lintbloemen heeft De vrucht is een nootje De plant heeft een vochthoudende voedselrijke zavel- of kleigrond nodig Echinacea purpurea-varianten Echinacea purpurea Avalance Echinacea purpurea Butterfly Kisses Echinacea purpurea Champagne Bubbles Echinacea purpurea Coconut Lime Echinacea purpurea Cotton Candy Echinacea purpurea Guava Ice Echinacea purpurea Honeydew Echinacea purpurea Hot Papaya Echinacea purpurea Marmalade Echinacea purpurea Meringue Echinacea purpurea Milkshake Echinacea purpurea Pineapple Sundae Echinacea purpurea Pink Double Delight Echinacea purpurea Pink Shuttles Echinacea purpurea Pink Sorbet Echinacea purpurea Raspberry Truffle Echinacea purpurea Southern Belle Echinacea purpurea Strawberry Shortcake Echinacea purpurea White Double Delight Pink Double Delight Pink Double Delight is ontwikkeld door veredelaars in Nederland Deze cultivar bloeit zeer rijk met roze volledig gevulde pon-pon-achtige bloemen De kegel van de bloemen bestaat volledig uit lintbloemen die echter korter zijn dan de lintbloemen van de bij rode zonnehoed normaal aanwezige onderste krans Zoals bij elke rode zonnehoed verbloeit de kegel van onder naar boven totdat tenslotte alle lintbloemen zijn uitgegroeid en de bloem een gevulde pon-pon-achtig uiterlijk heeft wat doet denken aan een Dahlia De plant stoelt zeer goed uit en produceert veel en goed vertakkende bloemstengels waarmee een zeer rijke bloei bereikt wordt Deze bloemstengels zijn kort en bereiken een hoogte van ongeveer 65 cm De bloei begint vroeg half juni en gaat door tot september Coconut Lime Coconut Lime is tevens ontwikkeld door veredelaars in Nederland en bloeit zeer rijk met volledig gevulde pon-pon-achtige bloemen De zacht-limegroene kleur van de kegel steekt mooi af bij de witte bloembladen van de onderste krans De kegel van de bloemen bestaat volledig uit buisvormige lintbloemen dieechter korter zijn dan de lintbloemen van de bij Echinacea purpurea normaal aanwezige onderste krans Zoals bij elke Echinacea purpurea verbloeit de kegel van onder naar boven totdat tenslotte alle lintbloemen zijn uitgegroeid en de bloem een gevuld pon-pon-achtig uiterlijk heeft dat doet denken aan een Dahlia De plant stoelt zeer goed uit en produceert veel en goed vertakkende bloemstengels waarmee een zeer rijke bloei bereikt wordt Deze bloemstengels zijn kort en bereiken een hoogte van ongeveer 75 cm De bloei begint vroeg half juni en gaat door tot september Afbeeldingen Medicinale eigenschappen De plant is een soort uit het geslacht Echinacea waaraan medicinale eigenschappen worden toegeschreven Er bestaat echter onvoldoende evidentie voor de doeltreffendheid en veiligheid van echinacea Het gebruik van echinacea bij luchtweginfecties is slechts geïndiceerd voor de symptomatische behandeling na de uitsluiting van elke ernstige aandoening Bereidingen van de bovengrondse delen van Echinacea purpurea worden voorgeschreven bij griep en verkoudheid maar de werking is twijfelachtig aangezien een aantal toonaangevende studies naar Echinacea purpurea geen werkzaamheid konden ontdekken Dr Jack M Gwaltney Jr vergeleek in 2005 negen studies naar de effectiviteit van Echinacea purpurea als weerstandsverhogend middel Slechts twee onderzoeken waren correct opgezet en wezen uit dat er geen weerstandsverhoging optrad Een gezaghebbend wetenschappelijk overzichtsartikel Cochrane meta-analyse concludeerde echter in 2006 dat bereidingen van de bovengrondse delen van Echinacea purpurea mogelijk effectief zijn voor de behandeling van verkoudheid bij volwassenen mits toegediend in een vroeg stadium Dat soms geen werkzaamheid wordt gevonden in onderzoek zou verklaard kunnen worden door het feit dat de in wetenschappelijk onderzoek gebruikte Echinacea-bereidingen in samenstelling onderling sterk kunnen verschillen Goed opgezet wetenschappelijk onderzoek zou hier uitsluitsel moeten bieden In 2007 werd in The Lancet een meta-analyse gepubliceerd waarin aangetoond werd dat het risico op verkoudheid verminderde met 58% en de duur van de verkoudheid met 14 dagen werd verkort bij het preventieve gebruik van dagelijkse Echinacea supplementen Bijwerkingen Bereidingen van Echinacea purpurea kunnen allergische reacties uitlokken Ernstige reacties als stevens-jonhsonsyndroom angiooedeem bronchospasme en anafylactische shock zijn beschreven maar zeldzaam Deze reacties komen voornamelijk voor bij kinderen Daarom wordt onder meer door de Britse Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency het gebruik van Echinacea afgeraden onder de 12 jaar Bij langdurig gebruik van Echinacea-extracten 8 weken kan er leververstoring of leverschade optreden Zie ook Echinaforce Externe links Rusland Russisch Россия Rossija officieel de Russische Federatie Russisch Российская Федерация Rossijskaja Federatsija is een land dat geografisch gedeeltelijk gelegen is in Europa Europees Rusland en gedeeltelijk in Azië Het is echter vanuit politiek perspectief Europees omdat de belangrijkste delen ervan in het Europese deel liggen en ruim 70% van de bevolking hier woont Moskou is de grootste stad de hoofdstad en het economisch hart van Rusland Ook zetelt de regering in Moskou Met zijn oppervlakte van is Rusland het grootste land ter wereld bijna tweemaal zo groot als het daaropvolgende land Canada Qua inwonertal is Rusland het negende land ter wereld Rusland deelt zijn grenzen met de volgende landen tegen de klok in van NW naar ZO Noorwegen Finland Estland Letland Litouwen Polen Wit-Rusland Oekraïne Georgië Azerbeidzjan Kazachstan China Mongolië en Noord-Korea Verder is het door een smalle zeestraat gescheiden van de Verenigde Staten Alaska en Japan De oblast Kaliningrad is een exclave ingeklemd tussen Polen en Litouwen Rusland telde op 1 januari 146270330 inwoners volgens gegevens van de Russische overheid In dit aantal zijn de inwoners van de Krim begrepen Zonder deze regio kwam het aantal inwoners uit op 143975923 Het land vormde van 1917 tot 1991 als Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek RSFSR de kern van de Sovjet-Unie Rusland is nu een onafhankelijk land en een invloedrijk lid van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten GOS In diplomatieke zaken wordt Rusland gezien als de opvolgerstaat van de Sovjet-Unie De munteenheid van Rusland is de Russische roebel Geschiedenis Bestuurlijke indeling In 1992 omvatte de Russische Federatie 89 gebieden met een uiteenlopende status Na een aantal hervormingen werden dit er 46 oblasten provincies 21 autonome republieken respoebliki 9 krajs 1 autonoom oblast het Joodse Autonome Oblast sinds 7 mei 1934 4 autonome districten okroegs 2 federale steden Moskou en Sint-Petersburg Autonome republieken beschouwen zich soms als soeverein onder meer Tatarije of zelfs als onafhankelijk opstandelingen in Tsjetsjenië De grondgebieden van autonome districten liggen meestal op het grondgebied van een oblast of kraj Sinds 2005 vindt een bestuurlijke hervorming plaats om het aantal deelgebieden terug te dringen De autonome districten worden hierbij als eerste bestuurlijk samengevoegd met het deelgebied waarin deze liggen Sinds 2000 bestaat er tussen al deze regio's en het nationale niveau een tussenlaag van zeven federale districten federalnyj okroeg De federale regering in Moskou heeft zich ten doel gesteld het aantal deelgebieden terug te brengen tot ongeveer 50 Op 23 oktober 2005 stemde de bevolking van de deelgebieden Kamtsjatka en Korjakië voor het samensmelten van beide gebieden Eerder besloten Evenkië en Tajmyr al samen te gaan met kraj Krasnojarsk De eerste reeds verwezenlijkte fusie is die van Permjakië en oblast Perm tot kraj Perm op 1 december 2005 Voor informatie over de politieke en bestuurlijke situatie gedurende de communistische periode zie Sovjet-Unie Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek Demografie Bevolking Rusland heeft een grote bevolking maar een lage bevolkingsdichtheid In de 20e eeuw is de Russische bevolking relatief traag gegroeid van 70 miljoen in 1900 naar slechts het dubbele nu De bevolking van de Russische Federatie wordt door de CIA geschat op zie Lijst van landen naar inwonertal terwijl deze in 1991 bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie nog bijna 149 miljoen bedroeg Het Russische bureau voor statistiek gaf 141912800 op per 1 mei 2008< ref> Met schattingen van de VN voor Nigeria zou Rusland dan na Nigeria op de negende plaats komen te staan qua inwonertal Het grootste deel van de bevolking woont in Europees Rusland het Oeralgebied en in het zuidwesten van Siberië Het Russische Verre Oosten en het grootste deel van het noorden van Rusland zijn relatief dunbevolkt De snelstgroeiende regio's in termen van bevolking zijn Moskou door migratie en omstreken en de islamitische republiek Dagestan door natuurlijke groei Het land telt een groot vrouwenoverschot Op 1 januari 2012 waren er 10 miljoen meer vrouwen dan mannen in het land Dit verschil is vooral te verklaren door de Tweede Wereldoorlog toen veel mannen in de strijd tegen Duitsland omkwamen Vooral boven de 60 jaar zijn de verschillen groot tussen het aantal mannen en vrouwen per leeftijdscategorie Meer dan driekwart van de bevolking van Rusland woont in de stad De verstedelijking van Rusland neemt nog altijd toe Met name de hoofdstad Moskou is populair als bestemming om naartoe te verhuizen Ongeveer 13% van de bevolking woonde in 2010 in Moskou of de omringende oblast De trek naar de stad zorgt ervoor dat steeds meer dorpen op het platteland leeglopen Tussen 2002 en 2010 nam bijvoorbeeld het aantal dorpen zonder bevolking toe van 13000 tot 19000< ref> Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie daalt de bevolking door emigratie en verslechterde levensomstandigheden De vruchtbaarheid is gedaald terwijl de sterfte vooral onder mannen enorm is gestegen als gevolg van verslechterde werkomstandigheden en alcoholisme Hierdoor is de levensverwachting van mannen en vrouwen sterk verschillend De bevolkingsdaling werd enerzijds getemperd door immigratie van etnische Russen uit de andere voormalige Sovjetrepublieken maar anderzijds versterkt door emigratie naar met name Europa en de Verenigde Staten Na de jaren 90 die rampzalig waren als gevolg van verslechterde economische omstandigheden is de vruchtbaarheid onder met name de Russen weer wat gestegen van 87 geboorten per 1000 inwoners in 2000 naar 104 in 2004 en 133 in 2013 en de overheid probeert door programma's het vruchtbaarheidsniveau verder omhoog te brengen Onder de inwonende Turkse volkeren is de vruchtbaarheid hoger dan onder de Russen In 2009 rapporteerde de Russische Federatie voor het eerst weer een positieve bevolkingsgroei van 10500 personen Andere trends zijn een verhoging van de leeftijd waarop vrouwen kinderen krijgen met name in de steden en de doorbraak van de seksuele revolutie in de jaren 90 Door de verslechterde omstandigheden zijn echter ook het nationalisme en racisme toegenomen Mensen van Joodse afkomst en Kaukasische oorsprong worden vooral in grotere Europese steden als Moskou en Sint-Petersburg gediscrimineerd en de rassenhaat is toegenomen onder invloed van radicale groepen als de RNE Pamjat en de DPNI Etniciteit In Rusland wonen ongeveer 160 verschillende etnische groepen en inheemse volken De belangrijkste etnische groepen bij de volkstelling van 2002 waren Russen 798% Tataren 38% Oekraïners 12% Basjkieren 11% Tsjoevasjen 09% Tsjetsjenen 09% en Armeniërs 08% De overige 103% omvatte naast degenen die hun etniciteit niet specificeerden onder andere Avaren Abchazen Azerbeidzjanen Boerjaten Chanten Chinezen Duitsers inclusief Wolga-Duitsers Eskimos Evenken Georgiërs Grieken Ingoesjen Jakoeten Joden Kareliërs Kazachen Koerden Koreanen Korjaken Mansis Mari's Mordvienen Nenetsen Oedmoerten Oezbeken Kalmukken Osseten Polen Tsjoektsjen Tuvienen en Wit-Russen Bijna al deze volken wonen binnen een beperkt gebied dat bij wat grotere bevolkingsgroepen vaak ook hun naam draagt De Russen Oekraïners en Wit-Russen behoren tot de volken die zich in het hele land bevinden Religie Rusland is overwegend christelijk en werd in de 10e eeuw gekerstend Volgens de US Department of State beschouwden in 2007 ongeveer 100 miljoen inwoners zich als Russisch-orthodoxe christenen Daarnaast komen ook voornamelijk de islam het boeddhisme en het jodendom voor Ten tijde van het communistisch regime werd elke vorm van religie onderdrukt en werden vele inwoners atheïstisch Schattingen over het aantal gelovigen variëren sterk De Russisch-orthodoxe Kerk is ook na 1991 de belangrijkste christelijke religie gebleven in Rusland Veel etnische Russen zijn weinig praktiserend maar staan wel sympathiek tegenover de Kerk die ook een grote culturele betekenis heeft voor de Russische geschiedenis De islam volgt op de tweede plaats Het boeddhisme komt traditioneel voor in drie regio's van de Russische Federatie Boerjatië Tuva en Kalmukkië Andere religies omvatten verschillende protestantse kerken en de oudgelovigen jodendom katholicisme zie Katholieke Kerk in Rusland sjamanisme en Mormonen Vaak valt het geloof van een Rus samen met zijn etniciteit etnische Russen zijn vaak Russisch-orthodox Toevanen zijn meestal boeddhistisch en Turkse en Kaukasische volken zijn vaak moslim Taal Het Russisch is de enige officiële staatstaal maar de autonome republieken en autonome districten hebben hiernaast het recht om éen of meerdere talen als officiële taal te gebruiken< ref> Deze talen worden allemaal met het cyrillisch alfabet geschreven al bestaan voor sommige talen als het Tataars en Tsjetsjeens hiernaast ook andere alfabetten die geen officiële status hebben Officiële teksten dienen altijd met het cyrillisch alfabet te worden geschreven In de autonome republieken zijn de belangrijkste lokale talen voertaal naast het Russisch In totaal spreken de 160 etnische groepen in Rusland ongeveer 100 talen Geografie Rusland is het grootste land van de wereld Het totale oppervlak bedraagt 17075400 km² Het land ligt tussen 41° en 82° noorderbreedte en 19° ooster- en 169° westerlengte De hoogste berg is de Elbroes met 5642 meter en het laagste punt is de Kaspische Zee op 30 meter onder de zeespiegel De kustlijn is 37000 kilometer lang Rusland deelt over 20000 kilometer de grens met andere landen waaronder circa 1340 km met Finland 206 km met Polen 1576 km met Oekraïne Kazachstan 6846 km Volksrepubliek China 3645 km Mongolië 3485 km en Noord-Korea 19 km Er zijn 23 UNESCO werelderfgoederen 40 UNESCO biosfeerreservaten< ref> 40 nationale parken en 101 natuurreservaten in Rusland Belangrijke steden Rusland telde bij de laatste volkstelling in 2010 ruim 1000 steden variërend in grootte van 115 miljoen Moskou tot ongeveer 1300 Verchojansk inwoners Er waren toen twaalf steden met meer dan een miljoen inwoners Op volgorde van grootte waren dit Moskou Sint-Petersburg Novosibirsk Jekaterinenburg Nizjni Novgorod Samara Omsk Kazan Tsjeljabinsk Rostov aan de Don Oefa en Wolgograd Rusland telde toen 164 steden met meer dan 100000 inwoners Veelal vormen deze steden het bestuurlijk centrum van een van de meer dan 80 deelgebieden van Rusland De grootste steden waarbij dit niet het geval was waren Toljatti Novokoeznetsk Naberezjnye Tsjelny en Magnitogorsk Rivieren en meren De belangrijkste rivieren in het Europese deel van Rusland zijn de Wolga Don Kama de Oka Noordelijke Dvina de Dnjepr en de Westelijke Dvina In het Aziatische deel van Rusland zijn de belangrijkste rivieren de Ob Irtysj Jenisej Angara Lena Amoer Jana Indigirka en de Kolyma In totaal zijn er meer dan 120000 rivieren en circa 2000 meren in Rusland Natuur Maagdelijke Komiwouden Westelijke Kaukasus Zapovednik Fauna Rusland kent een enorme biodiversiteit met 320 verschillende soorten zoogdieren 730 soorten vogels 93 soorten reptielen 36 soorten amfibieën en worden nu beschermd Meer in detail betreft het 155 soorten ongewervelden 4 soorten kaakloze vissen 39 soorten vissen 8 soorten amfibieën 221 soorten reptielen 123 soorten vogels en 65 soorten zoogdieren Klimaat Rusland kent lange donkere en koude winters In het hoge noorden kan de winter wel zes maanden duren Ojmjakon staat bekend als de koudste bewoonbare plaats ter wereld boven de poolcirkel gelegen in Siberië komt de temperatuur in januari gemiddeld niet boven -50°C De meeste grote rivieren in Siberië stromen naar het noorden het smeltwater van de zuidelijk gelegen rivieren kan niet wegstromen zolang de rivieren in het noorden nog bevroren zijn waardoor grote gebieden in het voorjaar onder water komen te staan Grote gebieden van Rusland kennen ook hete zomers vanwege het landklimaat In het uiterste zuiden van het Europese deel van het land bij de Kaukasus en de uitlopers aan de kusten van de Zwarte zee en Kaspische Zee heerst een subtropisch klimaat Bezienswaardigheden Kizji Pogost in Karelië Kremlin en Rode Plein Moskou Historische monumenten van Veliki Novgorod en omgeving Cultuur en historie van Solovki op de Solovetski-eilanden Witte monumenten van Vladimir en Soezdal in Oblast Vladimir Architectuur van de Triniti Sergius Lavra in Sergiev Posad Kolomenskoje met onder andere de Kerk van de Hemelvaart Maagdelijke Komiwouden in de deelrepubliek Komi in de Oeral Baikalmeer Vulkanen van Kamtsjatka uitgebreid in 2001 Gouden bergen van Altai Westelijke Kaukasus Ferapontovklooster Historisch en architectonisch complex van het Kremlin van Kazan Koerse Schoorwal gedeeltelijk in Litouwen Centraal Sichote-Alingebergte Fort oude stad en vestingwerken van Derbent Bekken van Uvs Nuur gedeeltelijk in Mongolië Natuurlijk systeem van het Wrangel-eiland-reservaat Novodevitsji-klooster met omliggende gebouwen Geodetische boog van Struve in Wit-Rusland Estland Finland Letland Litouwen Noorwegen Moldavië Rusland Zweden en Oekraïne Cultuur Algemeen De relatief late intrede van de secularisering in de Russische cultuur wordt veelal als het voornaamste verschil tussen de West-Europese en de Russische cultuur aangemerkt In de Westerse cultuur deed de profane cultuur haar invloed al gelden sinds de Renaissance in de 14e eeuw maar in Rusland pas in de 17e eeuw Tot die tijd stonden architectuur literatuur en schilderkunst veelal in het teken van het christendom cq de Russische orthodoxie De 19e eeuw wordt algemeen erkend als het hoogtepunt van de Russische cultuur Aleksandr Poesjkin Nikolaj Gogol Ivan Toergenjev Fjodor Dostojevski Leo Tolstoj en Anton Tsjechov in de literatuur Ilja Repin Isaak Levitan Savrasov Serov en Vroebel in de schilderkunst Michail Glinka Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Modest Moessorgski Aleksander Borodin en Nikolaj Rimski-Korsakov in de muziek Ook het Russische ballet werd in de 19e eeuw wereldberoemd met namen als Diaghilev en Nijinski In het begin van de 20e eeuw kwam het symbolisme op met onder andere de schrijver Aleksandr Blok en de dichter en schilder Maksimilian Volosjin als belangrijkste vertegenwoordigers Met betrekking tot de Russische poëzie mogen namen als Anna Achmatova en Marina Tsvetajeva niet onvermeld blijven Rusland leverde in de 20e eeuw vele bekende componisten als bijvoorbeeld Igor Stravinski Sergej Prokofjev Dmitri Sjostakovitsj en Sofia Goebaidoelina In deze periode waren de meeste Russische cultuurdragers door hun opvoeding paradoxaal genoeg op West-Europa georiënteerd In het begin van de 20e eeuw maakten nieuwe restauratietechnieken het mogelijk de oud-Russische iconen in al hun oorspronkelijke luister te herstellen Deze iconen veroorzaakten destijds een wereldwijde sensatie De oud-Russische cultuur werd zo herontdekt en deed haar intrede in de kunsten maar het bleef hierbij beperkt tot haar uiterlijke vormen die veelal vermengd werden met de toen in zwang zijnde Jugendstil De werken van Russische componisten en schrijvers worden tot hoogtepunten van de wereldcultuur gerekend De Duitse schrijver Thomas Mann sprak zelfs van "die heilige russische Literatur" Architectuur De Russische architectuur werd tot de Val van Constantinopel vooral beïnvloed door de Byzantijnse architectuur Tegen het einde van de 15e begin 16e eeuw werden trends uit de Renaissance door Aristotle Fioravanti en andere Italiaanse architecten geïntroduceerd in Rusland Tijdens de regeringen van Ivan de Verschrikkelijke en Boris Godoenov ontstonden de karakteristieke tentdakkerken met als hoogtepunt de Pokrovkathedraal In de 17e eeuw bloeide de "fleurige stijl" van ornamentatie op in Moskou en Jaroslavl waardoor langzamerhand de weg vrijgemaakt werd voor de Narysjkin-barok van de jaren 90 van de 17e eeuw De 18e-eeuwse smaak voor rococoarchitectuur leidde tot de zeer rijk versierde werken van Bartolomeo Rastrelli en zijn navolgers Tijdens de regering van Catharina de Grote en haar kleinzoon Alexander I werd de stad Sint-Petersburg omgetoverd in een openluchtmuseum van Neoklassieke architectuur De 19e eeuw werd gedomineerd door een heropleving van Byzantijnse en Russische invloeden De belangrijkste stijlen van de 20e eeuw waren het Art Nouveau Fjodor Sjechtel Constructivisme Aleksej Sjtsjoesev en Konstantin Melnikov en de Stalinistische Keizerstijl Boris Iofan Karakteristiek voor het platteland is het bouwen in hout dat voor een groot deel het gezicht van de Russische architectuur bepaalt Het prototype van deze bouwstijl is het boerenhuis een izba Schilderkunst De Russische icoon heeft zijn oorsprong eveneens in de Byzantijnse traditie maar al vroeg is de iconenschilderkunst in Rusland zich op haar eigen manier gaan ontwikkelen en maakte ze zich los van de Byzantijns-Griekse stijl Er ontstonden verscheidene scholen in Rusland met hun eigen stijlkenmerken De beroemdste scholen zijn die van Novgorod van Vladimir-Soezdal en van Moskou Voorts moeten de school van Jaroslavl de Stroganovschool en de school van Palech genoemd worden al worden iconen van deze scholen niet als het hoogtepunt van de Russische iconenkunst beschouwd De bloeitijd van de Russische icoon wordt doorgaans in de 13e tot en met de 16e eeuw gesitueerd Het is ook in deze tijd dat de grote iconenschilders actief waren Andrej Roebljov Daniil Tsjornyj Feofan Grek en Dionisij Vanaf de 17e eeuw nam de westerse invloed in de iconenkunst toe wat leidde tot een steeds realistischer schilderstijl Sport Als het aantal olympische medailles van de Sovjet-Unie en Rusland worden opgeteld is het land wereldwijd nummer 2 in de wereldranglijst voor wat betreft het aantal gouden medailles op zowel de zomer- als de winterspelen De Sovjet en later de Russische atleten hebben altijd in de top 3 gestaan vwb het aantal gouden medailles op de zomerspelen In juli 2007 maakte het IOC bekend dat de Russische badplaats Sotsji de Olympische Winterspelen 2014 mogen organiseren Het worden de eerste olympische spelen sinds Moskou 1980 in de Sovjet-Unie Op 2 december 2010 maakte FIFA-President Sepp Blatter tijdens de bekendmaking voor het WK van 2018 en 2022 dat het WK 2018 is toegewezen aan Rusland Politiek Rusland kent een gekozen president parlementsverkiezingen en een meerpartijenstelsel Hoewel er veel fraude plaatsvindt in het voordeel van de huidige Russische president Vladimir Poetin bij zowel de presidentsverkiezingen als de parlementsverkiezingen Rusland kent algemeen kiesrecht sinds 1918 De kiesleeftijd is 18 jaar Er is een tweedelig parlement Het lagerhuis heet Staatsdoema Государственная дума en bestaat uit vertegenwoordigers van alle partijen die de drempel van 5% halen Het hogerhuis heet Federatieraad Совет Федерации; daarin zetelen vertegenwoordigers van alle 83 gebieden waarbij elk gebied twee vertegenwoordigers heeft Van 2000 tot 2008 en vanaf 2012 is Vladimir Poetin weer de president van de Russische Federatie Tijdens zijn regering werden sommige democratische vrijheden echter geleidelijk aan weer wat ingeperkt Zo bepaalde hij dat vanaf 2004 de federale president de gouverneurs van de deelgebieden kiest in plaats van door middel van regionale verkiezingen Hoewel hij heeft gezegd dat weer terug te gaan draaien na de protesten in 2011 en 2012 Ook politieke opponenten bij presidentsverkiezingen hebben geen eerlijke kans Voorbeelden zijn de vermeende ontvoering van presidentskandidaat Ivan Ribkin en de plotselinge belastingfraude van Yukos die naar boven kwam toen eigenaar oligarch Michail Chodorkovski politieke aspiraties kreeg Eerder vluchtte mede-eigenaar van oliebedrijf Sibneft oligarch Boris Berezovski al het land uit Een ander interessant verschijnsel is de poging van Poetin om oligarchen aan te stellen als gouverneurs over arme gebieden met als doel deze oligarchen geld te laten investeren in deze gebieden Wijzigingen in de NGO-wet en opkomstdrempel Op 23 november 2005 nam de federale Doema tijdens de eerste lezing een wet aan die het verplicht stelt aan NGOs om zich opnieuw te registreren en op 23 december 2005 werd deze wet met 357 tegen 20 stemmen tijdens de derde lezing definitief aangenomen Hiermee wordt het voor de federale overheid mogelijk om financieel inzicht te krijgen in de activiteiten van deze NGOs Een aantal maanden eerder gaf president Poetin aan dat hij niet zal tolereren dat buitenlands geld wordt ingezet voor de steun aan politieke activiteiten in Rusland In Oekraïne werden dergelijke gelden zoals door George Soros gebruikt voor de Oranjerevolutie Op 10 januari 2006 ondertekende Poetin de wet Tot 2006 gold een opkomstdrempel voor de opkomst voor parlementsverkiezingen van 25% en voor presidentsverkiezingen van 50% maar op 17 november 2006 werden deze opkomstdrempels afgeschaft mogelijk om ook bij een zeer lage opkomst zonder oponthoud door te kunnen regeren Staatshoofden 1991-heden Russische Federatie Rusland Vladimir Poetin 2012 heden Dmitri Medvedev 2008 2012 Vladimir Poetin 1 januari 2000 2008 Boris Jeltsin 1991 31 december 1999 Politieke partijen De grootst politieke partijen zijn momenteel Verenigd Rusland en de Communistische Partij van de Russische Federatie Daarnaast telt de Doema nog twee kleinere partijen het democratisch-socialistische Rechtvaardig Rusland en de extreemrechtse ultranationalistische LDPR Aan de parlementsverkiezingen in 2011 namen ook nog Rechtse Zaak het linksnationalistische Patriotten van Rusland en het sociaalliberale Jabloko deel; zij behaalden evenwel niet de kiesdrempel van 7% Vertegenwoordigd in de Doema Verenigd Rusland onder leiding van Vladimir Poetin de partij is centrumrechts en is voorstander van de vrijemarkteconomie Het is de grootste partij van Rusland en is de Kremlin-partij Communistische Partij van de Russische Federatie onder leiding van Gennadi Zjoeganov is een communistische partij Rechtvaardig Rusland onder leiding van Nikolai Levichev deze democratisch-socialistische partij werd gevormd door het samengaan van drie kleinere partijen Rodina Moederland de Gepensioneerdenpartij en de Russische Partij van het Leven LDPR onder leiding van Vladimir Zjirinovski de partij is politiek extreem-rechts en autoritair Zjirinovski is ook een zeer populistisch politicus die zich regelmatig doet opmerken in de media onder meer in allerlei populaire tv-shows Wordt vaak gezien als een project van het Kremlin Niet vertegenwoordigd in de Doema Jabloko onder leiding van Sergej Mitrochin is een sociaalliberale partij sterk westers gezind De partij is voorstander van het Russisch lidmaatschap van de Europese Unie en tegenstander van de oorlog in Tsjetsjenië Patriotten van Rusland onder leiding van Gennady Semigin is een linksnationalistische partij Rechtse Zaak onder leiding van Andrey Dunaev is een liberale centrumrechtse partij De partij is een project van het Kremlin Economie Tot de veranderingen in 1990 in gang gezet door de laatste president van de Sovjet-Unie Michail Gorbatsjov was Rusland binnen de Sovjet-Unie een communistisch land Daarna is onder leiding van Boris Jeltsin in sneltreinvaart een beweging in de richting van het altijd zo verguisde westers kapitalisme op gang gekomen Deze ontwikkeling heeft het hele sociaaleconomische systeem van Rusland omgewoeld waardoor aanvankelijk geen grotere welvaart werd bereikt behalve voor de nieuwe elite en zakenwereld In december 1991 stortte het Sovjet regime in De slechte economische omstandigheden en de zwakke financiële positie van de overheid maakte een fundamentele economische heroriëntatie noodzakelijk Een van de eerste maatregelen na de val was het vrijgeven van de prijzen; dit leidde tot een ruimschootse verdubbeling van de prijzen alleen al in januari 1992 Subsidies werden afgeschaft nieuwe belastingen geïntroduceerd en een vaste wisselkoers voor de roebel vastgesteld De geldhoeveelheid nam explosief toe mede waardoor de inflatie op zo’n 2520% uitkwam voor heel 1992 gevolgd door 840% in 1993 en 224% in 1994 Vanaf juli 1992 was de roebel vrij inwisselbaar in buitenlandse valuta waaronder de Amerikaanse dollars De intentie om de wisselkoers redelijk stabiel te houden werd al snel opgegeven Tussen juli 1992 en oktober 1995 daalde de koers van de roebel spectaculair van 144 roebel voor één dollar naar ongeveer 5000 roebel in oktober 1995 Alle bedrijven waren in handen van de overheid Een privatiseringsprogramma werd gestart om de rol van de overheid terug te dringen en particulier initiatief aan te moedigen Op 1 oktober 1993 kreeg elke burger een waardebon van 10000 roebel inwisselbaar in aandelen van bedrijven In juni 1994 was circa 70% van de middelgrote en grote bedrijven in private handen en 90% van de kleine ondernemingen In de tweede fase van de privatiseringsronde besloot de overheid haar belangen in bedrijven te verkopen De privatisering werd geplaagd door veel corruptie schandalen; de bevolking raakte het vertrouwen kwijt Overheidsbedrijven gingen voor weinig geld over naar particulieren met goede connecties binnen het overheidsapparaat of naar de Russische maffia De grenzen tussen deze twee groepen was bijzonder vaag en luidde de introductie in van de Russische oligarchen Tussen 1991 en 1997 kromp het BBP bruto binnenlands product met 42% ter vergelijking tijdens The Great Depression kromp het Amerikaanse BNP met 30% De industriële productie van Rusland nam af met 53% de landbouwproductie met 37% Door de enorme inflatie volstond het gemiddelde loon alleen om twee overlevingsminimumpakketten een door het Russische statistiekencomité gehanteerde armoedegrens te kopen Tijdens de Sovjettijd bedroeg het gemiddelde loon 5 à 6 keer zo'n overlevingsminimumpakket In 1997 kende Rusland voor het eerst sinds het begin van de hervormingen een geringe economische groei ca 2% maar door de financiële crisis die begon op 17 augustus 1998 ongecontroleerde depreciatie van de roebel werd deze positieve tendens doorbroken Sinds 1999 kent Rusland echter een sterke economische groei gemiddeld 6% per jaar Die is vooral te danken aan de devaluatie van de roebel en de hoge olieprijzen Met de geleidelijke groei van de investeringen en het inkomen van de bevolking wordt de binnenlandse consumptie een steeds grotere factor van deze groei In 2011 twee decennia na de omwenteling lag het inkomen per hoofd van de bevolking op 40% van het gemiddelde van de OESO landen De economische groei in de periode 2001-2011 was gemiddeld 525% per jaar; volgens het Internationaal Monetair Fonds een teleurstellend resultaat gezien de rijkdom aan natuurlijke hulpbronnen met name aardolie en aardgas en de verviervoudiging van de olieprijs over deze jaren Voor de toekomst is de grote uitdaging hoe de ontwikkeling van kleine en middelgrote bedrijven te bevorderen Deze ontwikkeling is momenteel namelijk nog erg moeilijk daar het economische klimaat wordt gedomineerd door oligarchen en een onvoldoende functionerend banksysteem Veel van de banken worden beheerst door ondernemers en oligarchen die banktegoeden gebruiken voor leningen aan bedrijven die aan hen zijn gelieerd Dit is een van de speerpunten van de Wereldhandelsorganisatie en de EBRD die proberen om het deze processen eerlijker te laten verlopen Inmiddels heeft Vladimir Poetin in de economie ingegrepen en nationalisaties uitgevoerd Voor informatie over de Russische economie ten tijde van de USSR zie Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek Sovjet-Unie De belangrijkste handelspartners zijn de Europese Unie China Oekraïne en Japan Zie ook Wit-Russisch-Russisch gasconflict 2004 Russisch-Oekraïens gasconflict 2006 Verkeer en vervoer Rusland kent een netwerk van M-wegen M staat voor magistral "hoofdweg" die vooral in Europees Rusland te vinden zijn Daarbuiten zijn nog secundaire wegen de zogenaamde A-wegen Hoewel weinig M-wegen de autosnelwegstatus hebben alleen delen van de M-2 en de M-4 zijn officieel autosnelweg bestaan veel van de grote Russische wegen wel uit 2 rijstroken per richting meestal niet afgescheiden door middel van een middenberm en zijn er ook vaak geen ongelijkvloerse kruisingen De meeste wegen gaan langs de grote steden door middel van rondwegen zodat doorgaand verkeer niet dwars door de stadscentra hoeft Rond de hoofdstad Moskou ligt de ringweg MKAD voluit Moskovskaja Koltsevaja Avtomobilnaja Doroga een 2x5-strooks autosnelweg De belangrijkste wegen zijn M-1 Moskou Smolensk Wit-Rusland M-2 Moskou Toela Koersk Belgorod Oekraïne M-3 Moskou Brjansk Oekraïne M-4 Moskou Voronezj Rostov aan de Don M-5 Moskou Samara Tsjeljabinsk M-7 Moskou Nizjni Novgorod Kazan Perm Oefa M-8 Moskou Jaroslavl Archangelsk M-9 Moskou Velikije Loeki Letland M-10 Moskou Sint-Petersburg Spoorwegen De Russische spoorwegen zijn met een totale lengte van 87157 km 2002 de nummer twee in de wereld Media Russische kranten zijn onder andere Kommersant Nezavisimaja Gazeta Novaja Gazeta Pravda Zie ook Gouden Ring van Rusland Nederzettingstypen in Rusland Rusland van A tot Z Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek Sovjet-Unie Lijst van wapens van Russische deelgebieden Externe links Scheurbuik medisch scorbutus of scorbuut is een ziekte die zich voordoet als gevolg van een langdurig gebrek aan vitamine C van een ascorbinezuurdeficiëntie Scheurbuik is bekend van de eerste ontdekkingsreizen omstreeks 1500 met zeilschepen om de wereld Symptomen en behandeling Symptomen van scheurbuik zijn onder meer zwellingen en bloedingen van het tandvlees petechiën vooral op onderbenen slapte stijve en pijnlijke ledematen en inwendige bloedingen Er is geen sprake van een specifieke buikaandoening Onbehandelde scheurbuik is op lange termijn dodelijk maar de behandeling is eenvoudig vitamine C innemen Vitamine C is mede verantwoordelijk voor de productie van collageen Dat is een eiwit dat instaat voor stevigheid van biostructuren Indien niet voldoende vitamine C aanwezig is zal dit eiwit zijn functie niet of slecht kunnen uitvoeren Als eerste zullen bloedvaatjes het begeven en zo bloedingen veroorzaken Geschiedenis Scheurbuik was op de verre handelsreizen die men na de middeleeuwen maakte een van de voornaamste doodsoorzaken aan boord van de zeilschepen Van de ziekte was al langer bekend dat zij aan het eind van de winter veel voorkwam in de Oostzeelanden en het noordelijk deel van Scandinavië De bemanningen van de schepen van Vasco da Gama rond 1500 en van Ferdinand Magellaan begin 16e eeuw leden aan scheurbuik Hoewel sinds de eerste ontdekkingsreizen duidelijk was dat citrusvruchten de ziekte binnen enkele dagen deed verdwijnen bleven de geneeskundigen eeuwenlang zoeken naar andere remedies De geneeskundige en hoogleraar Herman Boerhaave beschreef rond 1700 de ziekte als een probleem van de bloedcirculatie veroorzaakt door vochtig en koud weer en een tekort aan beweging Door zijn groot gezag in de Europese geneeskundige wereld bleef deze opvatting nog lang opgeld doen De Britse marinearts James Lind 1716-1794 wist na 1747 gedaan te krijgen dat op Engelse marineschepen citroensap werd verstrekt In wat gezien kan worden als de eerste randomized clinical trial toonde hij in 1747 de effectiviteit aan door zes groepen van twee patiënten een ander voedingssupplement te geven waarbij de twee die twee sinaasappels en een citroen kregen binnen zes dagen genazen terwijl de rest volledig niet herstelden Het leverde de Engelse mariniers de bijnaam Limeys op Eerder werd soms al een aftreksel van lepelblad met jenever gebruikt De houdbaarheid van vruchten en sap was op lange reizen een probleem maar halverwege de 18e eeuw bijvoorbeeld met James Cook kwam men er achter dat ook het regelmatig eten van het langdurig houdbare zuurkool het optreden van scheurbuik kon voorkomen Fatale vormen van scheurbuik komen sinds het begin van de 20e eeuw niet meer voor in Nederland en België De diagnose wordt een enkele maal nog wel eens gesteld bij iemand met een zeer onvolwaardig dieet Etymologie Het woord scheurbuik is een verbastering van het Latijnse woord scorbus De stofnaam voor vitamine C is ascorbinezuur afgeleid van a-scorbus dat voor scheurbuik betekent De Slag bij Shiloh is een van de grootste veldslagen van de Amerikaanse Burgeroorlog De veldslag vond plaats op 6 en 7 april 1862 in Hardin County Tennessee Deze slag staat ook bekend als de Slag bij Pittsburg Landing Het Zuidelijke leger onder leiding van generaal Albert Sidney Johnston en generaal PGT Beauregard voerde een verrassingsaanval uit op het Noordelijke leger onder leiding van generaal-majoor Ulysses S Grant De Zuidelijken verloren de confrontatie op de tweede dag van de strijd na initieel succes op de eerste dag Op de eerste dag van de slag hoopten de Zuidelijken het Noordelijk leger weg te duwen van de Tennessee en in de moerassen van Owl Creek te drijven Met deze strategie probeerden ze het leger onder Grant te vernietigen voordat het leger van Don Carlos Buell zich kon aansluiten bij Grants leger Deze strategie mislukte echter door de onverwachte harde strijd De Zuidelijke linies geraakten ontregeld waardoor de Noordelijken zich richting Pittsburg Landing konden terugtrekken Dankzij het verzet van de divisies onder de generaals Benjamin M Prentiss en WHL Wallace bij Hornet's Nest slaagden de Noordelijken erin hun linies te stabiliseren Hierbij werden ze beschermd door sterke artilleriebatterijen Tijdens de strijd was generaal Johnston gesneuveld De tweede in bevel generaal Beauregard zag ervan af om de Noordelijke linies nachts aan te vallen Dankzij de aangevoerde versterkingen onder leiding van generaal Buell in de loop van de avond en nacht slaagden de Noordelijken erin om een tegenaanval uit te voeren langs de volledige gevechtslinie De Zuidelijken werden teruggedrongen en moesten zich uiteindelijk terugtrekken Deze slag was tot dan toe de bloedigste slag uit het conflict De Noordelijke opmars in het noorden van het Mississippigebied lag niets meer in de weg Shiloh In het zuiden van de Amerikaanse staat Tennessee 33 kilometer ten noordoosten van de stad Corinth in Mississippi ligt Pittsburg Landing Het is een gehucht dat opgebouwd is nabij een bocht in de rivier de Tennessee Vanaf de tijd dat het dorpje gesticht was tot aan 1862 was het altijd een vrij slaperig plaatsje geweest Het enige object van enig aanzien in de gemeente was een pittoresk houten kerkje genaamd Shiloh Church — naar het Hebreeuwse woord shiloh dat vrede betekent Gedurende twee dagen in 1862 was deze kerk de plaats waar 110000 Amerikanen elkaar bevochten en elkaar probeerden af te slachten in de bloedigste veldslag tot dan toe in de geschiedenis van de Verenigde Staten De voorbereiding en samenstelling van beide legers De plaats van de veldslag was niet toevallig Desondanks was het een verrassing In maart 1862 nam generaal Henry Halleck het commando op zich van de federale troepen in het westen van de Verenigde Staten Vrijwel onmiddellijk besloot hij tot de inname van Corinth een spoorwegknooppunt van groot strategisch belang Om dit te bewerkstelligen besloot Halleck twee van zijn legers samen te voegen tot een grote aanvalsmacht het 42000 man sterke Army of the Tennessee onder de nieuwe generaal-majoor Ulysses S Grant en het Army of the Ohio met 25000 man onder brigadegeneraal Don Carlos Buell Grant trok naar het zuiden tot aan Pittsburg Landing en wachtte daar op Buell die uit Nashville moest komen Daarna zouden ze samen oprukken om het spoorwegknooppunt in te nemen dat van vitaal belang was omdat het onderdeel was van de Memphis & Charleston spoorweg die Richmond aan de Atlantische oceaan verbond met Memphis aan de Mississippi Na de verliezen in de Slag om Fort Henry en de Slag om Fort Donelson in februari 1862 had de Zuidelijke generaal Albert Sidney Johnston zijn troepen teruggetrokken uit het westelijk deel van Tennessee en noordelijke Mississippi om op rust te komen en te reorganiseren Het feit dat Grant een maand op Buell moest wachten gaf de Zuidelijke generaals Albert Sidney Johnston en PGT Beauregard de gelegenheid op te rukken voor een aanval op Grant; niet alleen was Grant volgens Johnston de gevaarlijkste man van het Noorden maar hij wilde ook koste wat kost verhinderen dat Grants leger zou combineren met dat van Buell en zo ook verhinderen dat Corinth verloren zou gaan Grants leger telde 48894 soldaten ingedeeld in 6 divisies De 1ste divisie werd aangevoerd door generaal-majoor John A McClernand De 2de divisie stond onder leiding van brigadegeneraal Wallace De 3de en 4de divisie werden geleid door respectievelijk generaal-majoor Lew Wallace en brigadegeneraal Stephen A Hurlbut Brigadegeneraal William T Sherman en brigadegeneraal Benjamin M Prentiss voerden de 5de en 6de divisie aan Vijf van deze divisies hadden hun tenten opgeslagen aan het westelijk uiteinde van de Tennessee Tijdens de oorlog kreeg Grant een reputatie dat hij zich meer zorgen maakte omtrent zijn eigen plannen dan die van de vijand Het kampement bij Pittsburg Landing toonde dezelfde lacune De meeste tenten waren opgesteld rond het kerkje van Shiloh zonder enige vorm van verdediging Grant had nagelaten om grachten of andere defensieve maatregelen te nemen terwijl hij aan het wachten was op Buell In zijn memoires zou Grant alle kritiek wegwuiven Hij schreef "De troepen onder mijn bevel soldaten en officieren gelijk hadden meer behoefte aan discipline en drill dan aan het leren omgaan met houweel en schop… onder deze omstandigheden was discipline meer waard voor mijn soldaten dan fortificaties" De divisie van Lew Wallace lag 8 km verder stroomafwaarts nabij Crump's Landing Hiermee had Grant een uitvalsbasis naar de spoorweg bij Bethel Station en kon hij voorkomen dat de Zuidelijken vanuit die richting zouden oprukken Het leger onder Buells bevel telde 17918 soldaten De vier divisies stonden onder bevel van de brigadegeneraals Alexander M McCook William Nelson Thomas L Crittenden en Thomas J Wood Het Zuidelijke leger was recent gevormd door generaal Johnston en had de naam Army of Mississippi meegekregen Johnston concentreerde 55000 soldaten rond Corinth op ongeveer 30 km ten zuidwesten van Grants kampement Op 3 april vertrokken 44699 soldaten om Grants leger te verrassen en te voorkomen dat Buell tijdig aansluiting zou vinden bij Grant Het Zuidelijke leger was samengesteld uit 4 grote korpsen namelijk Generaal-majoor Leonidas Polk met twee divisies geleid door brigadegeneraal Charles Clark en generaal-majoor Benjamin F Cheatham Generaal-majoor Braxton Bragg met twee divisies onder het bevel van brigadegeneraals Daniel Ruggles en Jones M Withers Generaal-majoor William J Hardee met drie brigades onder bevel van de brigadegeneraals Thomas C Hindman Patrick Cleburne en Sterling AM Wood Brigadegeneraal John C Breckinridge als reserve met drie brigades onder de kolonels Robert Trabue en Winfield S Statham en brigadegeneraal John S Bowen met toegevoegde cavalerie Op de vooravond van de komende veldslag waren beide legers ongeveer even sterk qua soldaten Het Zuidelijke leger was echter slechter uitgerust met veel antieke wapens Veel soldaten droegen oude geweren musketten of zelfs pieken met zich mee De soldaten hadden weinig gevechtservaring De mannen onder Braxton Bragg hadden nog de beste training gekregen 32 van de 62 infanterieregimenten van Grants leger hadden al enige gevechtservaring opgedaan bij Fort Donelson De helft van zijn artillerie en de meeste cavaleristen waren eveneens veteranen Beauregard tweede in bevel na Johnston wilde een aanval op Grants leger niet riskeren Hij dacht dat het geluid van het testvuren van de Zuidelijke geweren na twee dagen van regen het verrassingselement zou te niet doen Johnston weigerde te luisteren naar Beauregard Ondanks de terechte vrees van Beauregard hoorden de Noordelijke soldaten niets van het marcherende Zuidelijke leger en bleven ze zonder argwaan in hun kampement Johnstons plan was om de linkerflank van Grants leger aan te vallen met de bedoeling dat het gescheiden zou worden van de kanonneerboten op de rivier en van de aanvoer- en terugtrekkingsroute zou worden afgesneden Johnston hoopte het Noordelijke leger in de moerassen van Snake Creek en Owl Creek te drijven waar het dan vernietigd zou kunnen worden De aanval was oorspronkelijk voorzien op 4 april maar werd 48 uren uitgesteld Opnieuw verwoorde Beauregard zijn standpunt maar opnieuw weigerde Johnston te luisteren De slag op 6 april De aanval door de Zuidelijken Rond 600 uur in de vroege ochtend van 6 april staat het leger van Johnston opgesteld langs de Corinth Road De voorbije nacht hadden ze onopgemerkt overnacht op nog geen 3 km van het Noordelijke kampement Met hun ochtendlijke aanval behaalden ze een vrijwel totaal strategisch en tactisch verrassingseffect De Noordelijken hadden bijna geen wachtposten of patrouilles om hun bivak te beschermen De vorige dag had Grant een telegram gestuurd naar Halleck waarin stond dat "hij geen aanval verwachtte maar mocht er toch één komen dan was hij paraat" Dit was een grote inschattingsfout van Grant Sherman geloofde zelfs niet dat de Zuidelijken in de buurt waren en ook de eventuele richting waaruit ze zouden kunnen komen werd volledig verkeerd ingeschat Sherman dacht dat een eventuele aanval uit de richting van Purdy Tennessee zou komen dus meer uit westelijke richting Een van de weinige Noordelijke eenheden die erop uit gestuurd werd het gebied te verkennen was de 25th Missouri Infantry die deel uitmaakte van de 1ste brigade onder Prentiss Rond 515 uur stuitten ze op de linies van de Zuidelijken Er barstte een gevecht los maar de boodschap die teruggestuurd werd naar het Noordelijke hoofdkwartier kwam te laat door om enig effect te hebben De verwarrende opstelling van de Zuidelijke troepen verminderde de effectiviteit van hun aanval Johnston en Beauregard hadden geen uniform aanvalsplan opgesteld Johnston had naar de Zuidelijke president een telegram gestuurd waarin stond dat "Polk de linkerflank Bragg het centrum Hardee de rechterflank en Breckinridge de reserve onder hun bevel hadden" Het zwaartepunt lag op zijn rechterflank om de Noordelijken weg te drijven van de rivier Beauregard moest in de achterhoede blijven om wanneer nodig mannen en voorraden naar voren te sturen Johnston nam zijn plaats tussen de voorste linies in Dit maakte dat de controle over de veldslag impliciet bij Beauregard kwam te liggen Beauregard had een ander plan in zijn hoofd namelijk door in drie linies aan te vallen en de Noordelijken in de rivier te drijven De korpsen van Hardee en Bragg openden de aanval met hun divisies over een breedte van bijna 5 km Terwijl ze verder oprukten raakten de verschillende divisies vermengd met elkaar waardoor ze moeilijk te sturen waren De korpscommandanten vielen aan in gevechtslinie zonder onmiddellijke reserve achter de hand te hebben Artillerie kon niet geconcentreerd worden om een doorbraak te forceren Rond 730 uur stuurde Beauregard de korpsen van Polk en Breckinridge naar voren op de linker- en rechterflank waardoor hun effectiviteit sterk verminderde Deze troepenbeweging mondde uit in een frontale aanval uitgevoerd door één enkele gevechtslinie zonder diepte of reserve Vanaf de eerste minuten verloren de bevelhebbers de nodige controle en coherentie over de aanval Grants en Shermans reacties Ondanks de tekortkomingen was de aanval niettemin overdonderend Vele van de groene rekruten van Grants nieuwe leger vluchtten naar de veiligheid van de rivier Anderen vochten terug maar moesten onder de druk van de aanval zich terugtrekken Verderop probeerden ze dan nieuwe defensieve linies te vormen Vele regimenten werden volledig uit elkaar geslagen Sherman die verantwoordelijk was voor de onvoorbereide Noordelijke soldaten was nu alom aanwezig Overal waar het nodig was verscheen hij om zijn troepen aan te moedigen en de nodige instructies uit te vaardigen en dit ondanks de grote verliezen langs beide zijden van de strijdende partijen Sherman raakte tweemaal lichtgewond Er werden ook drie paarden doodgeschoten waar hij opzat Volgens de historicus James McPherson vormde deze slag het kantelmoment in de carrière van Sherman waardoor hij een van de beste Noordelijke bevelhebbers zou worden Shermans divisie voelde de volle kracht van de aanval En ondanks het zware geweervuur en het uiteenvallen van zijn rechterflank vochten Sherman en zijn mannen stoutmoedig door De Noordelijken moesten grond prijsgeven Ze trokken zich stelselmatig terug tot achter de kerk van Shiloh McClernands divisie stabiliseerde het front voor een korte periode Over de volledige linie maakten Johnstons mannen vooruitgang waarbij ze de ene na de andere Noordelijke eenheid oprolden Grant bevond zich ongeveer 16 km verder stroomafwaarts op een kanonneerboot bij Savannah Tennessee Op 4 april was hij gewond geraakt na een val van zijn paard Hij kon zich niet voortbewegen zonder krukken Na het horen van het artillerievuur haastte hij zich niettemin naar het slagveld Rond 830 uur arriveerde hij Hij probeerde zo snel mogelijk versterkingen naar voor te sturen om de gevechtslinies te stabiliseren Bull Nelsons divisie moest van over de rivier komen bij Pittsburg Landing Lew Wallace divisie trok op vanuit Crumps Landing Deze versterkingen kwamen maar mondjesmaat aan De verloren divisie van Lew Wallace Wallace divisie werd als reserve gehouden nabij Crumps Landing in een dorpje met de eenzame naam van Stoney Lonesome ergens in de achterhoede van de Noordelijke linies Grant stuurde orders naar Wallace met de boodschap dat Wallace de divisie van Sherman moest ondersteunen Wallace nam een andere marsroute dan dat Grant origineel bedoelde Later zou Wallace zeggen dat de orders van Grant niet volledig duidelijk waren Toen Wallace aankwam constateerde hij dat Shermans divisie zich niet meer op de vooronderstelde plaats was De slaglinie was zover opgeschoven dat Wallace zich ver achter de vijandelijke linies bevond Een boodschapper kwam met de vraag van Grant waarom Wallace nog niet bij Pittsburg Landing aangekomen was Wallace twijfelde Hij was zeker dat een aanval op de vijandelijke achterhoede effect zou hebben om de Noordelijke linies te steunen Toch nam hij de beslissing om terug te keren naar Stoney Lonesome Daarna marcheerde hij door naar Pittsburg Landing Zijn divisie arriveerde daar rond 1830 uur Grants verslag na de veldslag over het gedrag van Wallace was zwaarwegend genoeg om de rest van zijn carrière te verwoesten De dag van vandaag is Wallace voornamelijk bekend als de auteur van Ben-Hur Hornet's Nest Rond 900 uur betrokken soldaten van Prentiss en Wallace divisies posities rond een plaats met de bijnaam Hornets Nest De Zuidelijken vielen de Noordelijke positie gedurende de komende uren telkens opnieuw aan in plaats van er gewoon omheen te trekken waardoor ze zware verliezen leden Hornets Nest geraakte door de voortdurende Zuidelijke aanvallen wel geïsoleerd van de rest van de slaglinie Door slechte coördinatie tussen de verschillende eenheden geraakten ze al zeer snel gedesorganiseerd Toen Wallace dodelijk getroffen werd verslechterde de Noordelijke positie snel De Zuidelijken veroverden de positie na een zware strijd van zeven uren en dankzij een geconcentreerd vuur van hun artillerie De meeste Noordelijke overlevenden werden gevangengenomen Dankzij hun fel verzet had Grant de nodige tijd gekregen om een defensieve linie op te bouwen nabij Pittsburg Landing De strijd om Hornets Nest vertraagde de Zuidelijke opmars Rond 1430 uur werd Johnston dodelijk getroffen terwijl hij een aanval leidde op de Noordelijke linkerflank Johnston had een verwonding opgelopen aan zijn been Omdat hij zijn dokter naar enkele gewonde soldaten gestuurd had bloedde Johnston dood De kogel had een belangrijke ader getroffen Johstons dood betekende een zwaar verlies voor de Confederatie Jefferson Davies beschouwde hem als de belangrijkste bevelhebber van het Zuiden Deze plaats zou twee maanden later ingenomen worden door generaal Robert E Lee Beauregard nam het bevel op zich Door zijn aanwezigheid in de achterhoede had hij een vrij vaag idee wat er aan de frontlinie gebeurde Hij gaf onmiddellijk het bevel om het lichaam van Johnston in alle stilte van het slagveld te verwijderen om het moreel van de troepen niet te beschadigen Daarna werden de aanvallen op Hornets Nest doorgezet Dit was een tactische fout De Zuidelijken hadden niet gezien dat het merendeel van de Noordelijke eenheden zich systematisch terugtrok om een semi-circulaire verdediging te vormen bij Pittsburg Landing Mocht Beauregard de druk op de Noordelijke flanken hoog hebben gehouden zou de defensieve linie van de Noordelijken niet gevormd zijn en kon hij daarna Hornet's Nest rustig vernietigen De verdediging van Pittsburg Landing De Noordelijke flanken moesten grond prijsgeven maar waren nog niet verslagen Sherman en McClernand moesten onder druk van Hardee en Polk zich terugtrekken richting Pittsburg Landing waardoor de rechterflank van de Hornets Nest onbeschermd was Net na de dood van Johnston viel de Zuidelijke reserve onder Breckinridge de uiterste linkerflank van de vijand aan Hierdoor werd de onderbemande brigade van kolonel David Stuart opzijgeschoven Dit opende een potentiële weg naar de achterhoede van Grants leger In plaats van hun opmars voort te zetten besloot Breckinridge om zijn mannen te laten rusten te hergroeperen om dan op te trekken naar het geluid van de artillerie bij Hornets Nest Na de val van Hornets Nest vormden de restanten van de Noordelijke eenheden een solide 5 km lange verdedigingslinie rond Pittsburg Landing ten westen van de rivier en dan in noordelijke richting langs de River Road Zo hielden ze de weg open om eventueel de eenheden van Lew Wallace in de linie op te nemen Sherman nam de rechterflank McClernand het centrum voor zijn rekening De restanten van Wallace Hurlbuts en Stuarts divisies samen met duizenden soldaten die hun eenheid niet meer vonden vormden de linkerflank Eén brigade van Buells leger de brigade onder leiding van kolonel Jacob Ammen die deel uitmaakte van Bull Nelsons divisie was net op tijd om de rivier over te geraken en de linkerflank te versterken 50 kanonnen en enkele kanonneerboten op de rivier versterkten de defensieve linie Een laatste Zuidelijke aanval van twee brigades onder leiding van brigadegeneraal Withers probeerde nog de linie te doorbreken maar werd afgeslagen Rond 1800 uur werd een tweede poging door Beauregard geannuleerd toen de zon onderging Het Zuidelijke plan was mislukt In plaats van Grants leger naar de moerassen te duwen hadden ze hem in een defensieve positie bij de rivier gemanoeuvreerd Nachtelijke rust De avond en de nacht van 6 april was een zenuwslopend einde van wat tot dan toe de bloedigste slag uit de Amerikaanse geschiedenis was De hulpkreten van gewonde en stervende soldaten tussen de twee slaglinies hielden veel soldaten langs beide zijden uit hun slaap Het zware onweer en de ritmische bombardementen van de Noordelijke kanonneerboten maakten dat de nacht een miserabele ervaring was voor alle soldaten Een beroemde anekdote van deze nacht toont de mentale kracht van Grant die zeer goed kon omgaan met tegenslag en problemen De Zuidelijken hadden grote delen van het Noordelijk kamp onder de voet gelopen Toen Sherman Grant zocht vond hij hem onder een boom terwijl Grant aan het schuilen was voor de stortbui Sherman zei toen "Wel Grant we hebben de duivel op ons dak gekregen vandaag" Grant keek naar Sherman en zei toen "Ja" terwijl hij rustig zijn sigaar verder rookte gevolgd door een wolkje rook "Ja maar morgen zullen zij de duivel op hun dak krijgen" Beauregard stuurde een telegram naar president Davis met de boodschap "EEN VOLLEDIGE OVERWINNING" Later zou hij eraan toevoegen "Ik dacht dat ik Grant de volgende morgen volledig zou kunnen vernietigen" Veel van zijn manschappen waren in de zevende hemel Ze hadden het Noordelijke kampement veroverd Ze hadden duizenden gevangenen gemaakt en tonnen voorraden ingepalmd Toch had Grant redenen om optimistisch te blijven In de loop van de nacht arriveerden de mannen van Wallace' divisie en 15000 soldaten van Buells leger Buells leger had zijn stellingen ingenomen om tegen 0400 uur in de volgende ochtend in de tegenaanval te gaan De beslissing van Beauregard om de aanval te staken tegen het invallen van de avond zou nog voor veel historische controverse zorgen Braxton Bragg en kolonel William Preston Johnston zoon van generaal Johnston zagen hierin een gemiste kans Beauregard bleef die nacht bij de kerk van Shiloh in plaats van de posities en de sterkte van de vijandelijke linie te gaan inspecteren Ook hechtte hij geen geloof aan rapporten van getuigenissen van vijandelijke gevangenen dat Buell Grants positie al aan het versterken was Tot zijn verdediging kan worden gezegd dat zijn troepen uitgeput waren van een lange dag vechten dat er nog maar 1 uur zonlicht over was en dat de Noordelijke artillerie stevig weerwerk bood Hij kreeg ook de verkeerde informatie van brigadegeneraal Benjamin Hardin Helm uit noord Alabama dat Buell richting Decatur opmarcheerde in plaats van Pittsburg Landing De slag op 7 april Op 7 april telden de gecombineerde legers van Grant en Buell 45000 soldaten De Zuidelijken hadden op de eerste dag 8500 doden gewonden en vermisten verloren Door achterblijvers en desertie rapporteerden de Zuidelijke bevelhebbers nog over 20000 soldaten te beschikken Ze hadden zich verschanst in de voormalige kampementen van Prentiss en Shermans soldaten Het korps van Polk was zelfs volledig teruggekeerd naar hun eigen tenten om de nacht door te brengen zon 65 km verderop Er werd geen slaglinie gevormd en de munitie- en andere voorraden werden niet aangevuld De soldaten waren overal op zoek gegaan naar eten drinken en onderdak om de nacht door te brengen Beauregard die zich er niet van bewust was dat hij over te weinig voorraden en te weinig mannen beschikte plande de volgende fase van de aanval om Grant alsnog te verslaan Tot zijn verrassing voerden de Noordelijken in de vroege ochtend een tegenaanval uit Grant en Buell voerden hun aanvallen onafhankelijk van elkaar uit Enkel op divisieniveau was er enige coördinatie Lew Wallace divisie kwam als eerste in actie Op de uiterste rechterflank van de Noordelijken stak Wallace divisie Tilghman Branch over rond 700 uur en dreven de brigade van kolonel Preston Pond voor zich uit Op de linkerflank van Wallace bevonden zich de restanten van Shermans divisie daarnaast McClernands en Wallace' divisie nu onder het bevel van kolonel James M Tuttle Buells divisie vervolledigden de linie met Bull Nelsons Crittendens en McCooks divisies De Zuidelijke eenheden slaagden er enkel in om op brigadeniveau enige coherentie te krijgen Het nam twee uur in beslag om Polk en zijn mannen te lokaliseren en terug te brengen naar de frontlinie Rond 1000 uur had Beauregard zijn linie gestabiliseerd Op de linkerflank stond Bragg daarnaast Polk Breckinridge en Hardee Op de noordelijke linkerflank leidde Nelsons divisie de aanval op de voet gevolgd door Crittendens en McCooks divisies langs de Corinth en Hamburg-Savannahwegen Na zware gevechten heroverde Crittenden in de late namiddag Hornet's Nest Daar werd de opmars opgehouden door gecoördineerde tegenaanvallen van Breckinridge De Noordelijke rechterflank rukte goed op terwijl ze Bragg en Polk naar het zuiden dreven Na hernieuwde aanvallen van Crittenden en McCook moest Breckinridge zich terugtrekken Tegen de middag lag de Zuidelijke linie parallel aan de Hamburg-Purdyweg In de vroege namiddag werd een serie tegenaanvallen uitgevoerd door de Zuidelijken vanuit het gebied rond de kerk van Shiloh om de weg naar Corinth veilig te stellen De Noordelijke rechterflank werd hierdoor tijdelijk teruggedreven bij Water Oaks Pond Samen met Tuttle veroverde Crittenden het kruispunt van de Hamburg-Purdyweg met de Oost-Corinthweg waardoor de Zuidelijken teruggedreven werden in het oude kampement van Prentiss Tegen de late namiddag had Nelson Locust Grove Branch veroverd De laatste aanval van Beauregard werd afgeslagen toen Grant de brigade van James C Veath naar voren stuurde Beauregard had 10000 soldaten verloren Hij had nog weinig munitie en ander voorraden Hij had het initiatief verloren Hij trok zich terug achter de kerk van Shiloh Zijn terugtocht werd gedekt door de 5000 man van Breckingridge die rond Shiloh zijn artillerie geconcentreerd had Zo slaagden ze erin de Noordelijken tot 1700 uur tegen te houden De uitgeputte Noordelijke soldaten zetten de achtervolging van de ordelijk terugtrekkende Zuidelijken niet in De slag was gedaan Nog vele jaren nadien ruzieden Grant en Buell over Grants beslissing om de achtervolging niet in te zetten Grant haalde de uitgeputte staat van zijn soldaten aan alhoewel de Zuidelijken ook uitgeput zullen geweest zijn De moeilijke relatie tussen Grant en Buell lag eveneens aan de basis van deze ruzie Gevolgen Eén onmiddellijk gevolg van de slag was een journalistieke aanval op Grant Verschillende journalisten die niet bij de slag aanwezig waren beschuldigden Grant van dronkenschap tijdens de veldslag Ondanks de Noordelijke overwinning leed Grants reputatie hieronder Velen dachten dat Buell de overwinning op 7 april gebracht had De publieke opinie eiste het ontslag van Grant Lincolns antwoord was laconiek "Ik kan deze man niet missen Hij vecht" Shermans ster steeg snel als gevolg van zijn koelbloedigheid en dapperheid Latere generaties erkenden de rol van Grant wel Niettemin leed zijn carrière weliswaar tijdelijk als direct gevolg van de slag Henry Halleck reorganiseerde de legers waardoor Grant een ondergeschikte positie toegewezen kreeg Eind april en in mei rukten de Noordelijke legers onder persoonlijk bevel van Halleck op naar Corinth Na het Beleg van Corinth werd de stad ingenomen Ondertussen had een amfibische aanval de Zuidelijke River Defense Fleet vernietigd en Memphis veroverd Halleck werd gepromoveerd tot opperbevelhebber van de Noordelijke legers Met Hallecks vertrek naar het oosten kreeg Grant opnieuw het bevel over zijn leger Grant rukte toen op om Vicksburg in te nemen Port Hudson zou volgen in de zomer van 1863 waardoor de volledige Mississippi in Noordelijke handen was De Confederatie was in twee delen gesplitst Op 6 april werd Bragg gepromoveerd tot bevelhebber van het Zuidelijke leger dat bij Shiloh had gevochten Hij zou een onsuccesvolle invasie van Kentucky uitvoeren en zou verslagen worden in de Slag bij Perryville De oorspronkelijke kerk werd vernietigd tijdens de slag De huidige kerk werd heropgebouwd in 2003 op zijn oorspronkelijke locatie door de Sons of Confederate Veterans organization< ref> De twee dagen durende slag bij Shiloh was tot dan toe de meest bloedige in de geschiedenis van de Verenigde Staten Johnstons plannen om het leger van Grant te vernietigen en daarmee de samentrekking van Grants en Buells leger te voorkomen mislukte De Noordelijke verliezen waren 1754 doden 8408 gewonden en 2885 vermisten Het merendeel van de slachtoffers was te vinden bij Grants leger met 1513 doden 6601 gewonden en 2830 vermisten De Zuidelijken telden 1728 doden 8012 gewonden en 959 vermisten Het totaal aantal slachtoffers aan beide zijden betrof 23746 manschappen evenveel als in alle voorgaande conflicten uitgevochten door de Verenigde Staten samen Verschillende generaals hadden eveneens de dood gevonden zoals Johnston aan Zuidelijke zijde en Wallace aan Noordelijke zijde Beide kampen waren geschokt door het bloedvergieten Niet alleen het grote aantal doden was een enorme klap voor de Amerikaanse ziel ook de manier waarop het gebeurde Shiloh was de eerste "moderne" slag die het Amerikaanse leger ooit zou voeren; maar nog niet geheel modern en zeker met klassieke tactieken Dat wil zeggen Shiloh werd bevochten met snel laadbare musketten geweren en pistolen en met de nieuwe soort kogels de in Frankrijk uitgevonden Minié-kogel die enorme schade aan kon richten aan het lichaam bij inslag maar ook daarna door zich langzaam een pad te banen van het punt van inslag naar beneden Maar deze wapens werden gecombineerd met zwaarden messen vuisten charges van de cavalerie en aanvallen van de infanterie De combinatie maakte dat het slagveld niet alleen een enorme knokpartij werd maar dat kogels alle kanten op vlogen en zich een weg baanden door de enorme mensenmassa Hoeveel kogels vijandelijke slachtoffers maakten en hoeveel bevriende is onbekend Het geheel maakte van het slagveld een klein stukje hel op aarde zo herinnerden veteranen zich waar de grond letterlijk rood gekleurd werd door het bloed Shiloh verwierf zich vrijwel onmiddellijk een dusdanige reputatie dat "een soldaat voorts van iedere slag hoogstens nog kon zeggen dat hij nog banger was geweest dan bij Shiloh" Niemand vermoedde dat er nog drie zulke jaren zouden volgen met nog vele veldslagen waarvan enkele nog bloediger dan die bij Shiloh Grant had hier een waardevolle les geleerd in verband met de voortdurende paraatheid van zichzelf en zijn troepen Deze les zou hem meestal goed van pas komen in zijn verdere carrière Literatuur Arnold James R Smith Carl & Perry Alan '' Osprey Publishing 1998 ISBN 1-85532-606-X Frank Joseph Allan and Reaves George A '' University of Illinois Press reprint 2003 ISBN 0-252-07126-3 Martin David G '' Da Capo Press 2003 ISBN 0-306-81259-2 McDonough James Lee Shiloh In Hell before Night University of Tennessee Press 1977 ISBN 0-87049-232-2 Reasoner James Shiloh Cumberland House 1999 ISBN 1-58182-248-0 Reed David W '' 2e druk US Government Printing Office 1909 Smith Timothy B '' University of Tennessee Press 2006 ISBN 978-1-57233-466-3 Externe links Command and General Staff College United States Army The Century Magazine Vol XXIX Feb 1885 Verslag van Grant over de slag bij Shiloh New York Times hoofdartikel van 7 April 1862 Civil War Trust Kaarten van Shiloh National Park Service US Department of the Interior Georgia's Blue and Gray Trail Slag bij Shiloh Civilwarhome Slag bij Shiloh History Animated geanimeerde geschiedenis van de slag bij Shiloh Somalië Somalisch Soomaaliya; Arabisch الصومال As-Soemal officieel de Federale Republiek Somalië Somalisch Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Arabischجمهورية الصومال الفدرالية Jumhūriyyat aṣ-Ṣūmāl al-Fideraaliya is een land in de Hoorn van Afrika dat grenst aan Djibouti Ethiopië en Kenia De hoofdstad van Somalië is Mogadishu Het Somalisch en Arabisch zijn de officiële talen van Somalië Met een kustlijn van 3000 kilometer heeft Somalië de langste kust van alle landen op het Afrikaanse continent Omdat Somalië cultureel historisch etnisch taalkundig en religieus zeer verbonden is met de Arabische Wereld is het lid van de Arabische Liga In 1960 kreeg Somalië zijn onafhankelijkheid terug en werd lid van de Verenigde Naties Ook is Somalië lid van de Afrikaanse Unie Arabische Liga en de Organisatie van de Islamitische Samenwerking Geschiedenis De geschiedenis van Somalië overspant een periode van de prehistorische tot de moderne tijd Het kent een van de langstlopende histories van de wereld Sinds het Paleolithicum was Somalië bewoond door mensen De islam speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van Somalië Voordat de islam geïntroduceerd werd in de Somalische gebieden in de 7e eeuw had Somalië een Christelijk-Joods cultuur in het noorden en westen van het land met in het zuiden voornamelijk een Somalisch traditioneel monotheïstische religie Prehistorie Somalië is bewoond door mensen sinds het Paleolithicum Het bewijs hiervan is gevonden door de ontdekking van rotstekeningen in het noorden van Somalië die dateren uit 9000 VC De bekendste hiervan zijn de Laas Geel-tekeningen één van de oudst gevonden tekeningen op het Afrikaanse continent Onder de tekeningen zijn inscripties gevonden die echter op dit moment nog niet door de archeologen ontcijferd kunnen worden Sanaag in Somalië heeft veel historische en archeologische vindplaatsen waar ontelbare ruïnes en gebouwen werden gevonden Veel van deze vondsten moeten nog nader onderzocht worden Cairns taalo of kerkour komen voor in Elaayo Haylaan Qa’ableh en Qombo'ul Oudheid Somalië was in de Oudheid een belangrijke centrum van handel met de rest van de Oude Wereld en het is ook de locatie van het mystieke land van Poent dat goede relaties had met het Oude Egypte De Macrobiërs waren een deel van een groot volk dat van Egypte tot Somalië woonde die fysiek verschilde met de volkeren van Afrika ten zuiden van de Sahara Middeleeuwen In de zevende eeuw werd de islam geïntroduceerd in Somalië De vroege moslims zochten toevlucht bij het hof van Aksum in Zeila en zodoende werd de islam geïntroduceerd in Somalië nog voordat het nieuwe geloof compleet werd Somalië werd door de Oude Grieken en middeleeuwse Arabische geografen Bilad al-Berber Land van de Berbers genoemd Door de middeleeuwen heen domineerden diverse Somalische Sultanaten Emiraten koninkrijken en keizerrijken het Somalisch schiereiland Westers imperialisme Tijdens de Wedloop om Afrika verzetten de Somaliërs zich tegen de Britten Fransen Italianen en Ethiopiërs; zo bleef de Derwisj Staat met succes de enige onafhankelijke islamitische macht in Afrika gedurende de Eerste Wereldoorlog Na de bombardementen op Taleh in 1920 werd Somalië uiteindelijk alsnog veroverd door de Britten Fransen en Italianen De Fransen Italianen en Britten namen hun eigen deel respectievelijk Frans-Somaliland Italiaans-Somaliland en Brits-Somaliland Het Ethiopische Keizerrijk nam de Ogaden regio wat nu het hedendaags Somali regio is Somalië kreeg zijn de jure onafhankelijkheid 40 jaar later Onafhankelijkheid en burgeroorlog 1960-1992 De voormalige Britse kolonie Brits-Somaliland ging in 1960 samen met Italiaans-Somaliland om Somalië te vormen De eerste president van Somalië was Aden Abdullah Osman Daar In 21 oktober 1969 pleegden officieren van het leger onder leiding van generaal Siad Barre een coup Het nieuwe bewind van Barre was gebaseerd op het zogenaamde "Wetenschappelijk Socialisme" en het werd duidelijk dat Barre Somalië wilde omvormen tot een combinatie van een marxistisch-leninistische en een islamitische staat< ref> De invloed van marxistische sympathisanten op het regeringsbeleid was in het begin groot Er werden contacten gelegd met de Sovjet-Unie en Oost-Europese landen In 1976 vormde Barre Somalië om tot een eenpartijstaat met de Somalische Socialistische Revolutionaire Partij SSRP als enige partij Het regime van Barre streefde van het begin af aan naar een Groot-Somalië waar ook het Ethiopische gebied de Ogaden sinds 1995 de regio Somali bij zou moeten horen In 1977 brak er de Ogaden-oorlog uit tussen Somalië en Ethiopië De Ogaden werd door Somalische troepen bevrijd maar al spoedig bleek dat de Sovjet-Unie Cuba en Oost-Europese landen Ethiopië gingen steunen Alleen China en Egypte bleken bereid Somalië op beperkte schaal te willen helpen Het Somalische Nationale Leger en West-Somalische rebellen werden verslagen en moesten zich terugtrekken waarna een wapenstilstand werd gesloten In 1980 schoten de VS het internationaal geïsoleerde Somalië van Barre te hulp in ruil voor strategische bases besloot de VS Somalië vooral op militair gebied te steunen in het kader van de containmentpolitiek In 1986 brak de Somalische Burgeroorlog uit waarbij revolutionaire bewegingen in Noord-Somalië de regering bestreden In 1988 sloten Somalië en Ethiopië vrede de burgeroorlog ging echter onverminderd door De USC Verenigd Somalisch Congres en de SSNM Somalische Nationale Reddingsbeweging bereikten in januari 1991 de hoofdstad Mogadishu President Barre week daarna uit naar het buitenland terwijl USC-voorzitter Ali Mahdi Mohammed hem opvolgde als interim-president Afscheuring Somaliland 1991 Na een onafhankelijkheidsstrijd van de SNM Somali National Movement verklaarde het voormalig Britse deel van Somalië Somaliland zich op 18 mei 1991 onafhankelijk na de val van het regime in Mogadishu Hoewel Somaliland de facto onafhankelijk werd is het door geen enkel land erkend Krijgsheren1992-2005 Somalië kende gedurende de periode 1992-2005 geen effectieve regering meer In september 1992 werd er een VN-vredesmacht naar Mogadishu overgevlogen om de burgers aldaar te beschermen Troepen van generaal Aydid en de VN raakten in 1993 met elkaar in gevecht In 1994 sloten interim-president Mahdi en generaal Aydid een vredesverdrag en in 1995 werd de VN-vredesmacht teruggetrokken Toen de vredesmacht echter weg was laaide de strijd weer op In juni 1995 werd Aydid zelf president Aydid overleed in 1996 aan verwondingen die hij opliep bij gevechten in Mogadishu Zijn zoon volgde hem op en bleef tot 1998 aan de macht toen er een Nationaal Reddingsfront werd ingesteld om het land te regeren Afscheuring Puntland 1998 In 1998 vond er een nieuwe afscheuring plaats in het noordoosten van het land de hoorn De autonome staat nam de naam Puntland aan nadat het zich in 1998 "tijdelijk" onafhankelijk verklaarde Dit met de intentie dat het zou deelnemen aan elke Somalische verzoening om een nieuwe centrale overheid te vormen Afscheuring Zuidwest-Somalië 2002 Op 1 april 2002 riep de krijgsheer Hassan Muhammad Nur "Shatigadud" de onafhankelijkheid uit van Zuidwest-Somalië Het heeft net als Puntland de intentie een autonome regio te vormen binnen Somalië en wil geen blijvende onafhankelijkheid In het conflict van 2006 koos het partij met Puntland Galmudug en Ethiopië tegen de Unie van Islamitische Rechtbanken De Unie van Islamitische Rechtbanken 2006 In mei 2006 brak er een conflict uit tussen een alliantie van Mogadishu-krijgsheren en een militie die loyaal was aan de Unie van Islamitische Rechtbanken of "UIR" Het conflict brak uit midden februari en verscheidene honderden mensen voornamelijk burgers stierven in de vuurgevechten Na de in Mogadishu aanwezige krijgsheren een voor een te hebben verslagen verkreeg de Unie van Islamitische Rechtbanken in de zomer van 2006 de volledige macht in handen waardoor ze een relatieve stabiliteit bracht in de hoofdstad Op maandag 25 december 2006 verklaarde Ethiopië een bondgenoot van de VS de oorlog aan de Unie van Islamitische Rechtbanken Met de hulp van Ethiopië keerden op 28 december 2006 overheidstroepen terug naar de hoofdstad Mogadishu In het daaropvolgend offensief werden de islamitische strijders naar het zuiden van het land gedreven waar ze werden ingesloten Een nieuw begin 2007 Ethiopische troepen bleven achter in het land om de Somalische regering te ondersteunen Na een vergadering met de president Abdullahi Yusuf op 12 januari 2007 in de Somalische hoofdstad Mogadishu aanvaardden verschillende clanleiders om hun wapens in te leveren en hun manschappen onder te brengen in het Somalische leger Piraterij Parallel tijdens de Somalische Burgeroorlog is er een toename van piraterij in de Indische Oceaan en de Golf van Aden In 2008 en 2009 nam deze piraterij flink toe en werden er steeds meer buitenlandse schepen gekaapt waardoor dit probleem op de internationale agenda terechtkwam Hongersnood In 2011 heeft het in de Hoorn van Afrika lang niet meer geregend en dreigt er grootschalige hongersnood Hulpverleners worden vaak geweigerd door regerende milities Veel Somaliërs wijken uit naar kampen in Kenia 100 km lopen Tijdens deze tocht bezwijken veel mensen vooral kinderen en ouderen Staatsinrichting Het staatshoofd van de Federale Republiek Somalië tot 1991 Democratische Republiek Somalië geheten en recentelijk Republiek Somalië is de president De huidige president van Somalië is Hassan Sheikh Mohamud Geografie Somalië ligt in de Hoorn van Afrika met de Golf van Aden in het noorden en de Indische Oceaan in het oosten Het heeft de jure een grens van 1600 km met Ethiopië in het westen 58 km met Djibouti in het noordwesten en 682 km met Kenia in het zuidwesten Somalië heeft met 3025 km de langste kustlijn van het Afrikaanse continent < ref> Het Somalische landschap bestaat hoofdzakelijk uit droge plateaus vlaktes en hooglanden De enige permanente rivieren zijn de Shebelle en de Jubba De brede valleien van deze rivieren domineren het zuidwestelijke deel van Somalië In het noorden echter liggen de stenige bergketens van het Karkaargebergte dat evenwijdig loopt aan de Golf van Aden Hier bevindt zich ook het hoogste punt van Somalië de Shimbiris met een hoogte van 2416 m Klimaat In Somalië heerst een warm woestijnklimaat en een warm steppeklimaat Het noordelijke en oostelijk deel van Somalië kent amper neerslag In het zuidwesten en langs de grens met Ethiopië neemt de hoeveelheid neerslag toe Dit zijn de gebieden waar het warme steppeklimaat heerst Bestuurlijke indeling Voordat de burgeroorlog uitbrak was Somalië verdeeld in 18 regios gobolkas Het noorden is anno 2009 verdeeld in de de facto onafhankelijke staten Puntland Somaliland en Galmudug Het zuiden wordt op papier bestuurd door de Federale Overgangsregering maar staat buiten Baidoa en Mogadishu onder controle van islamistische groepen Alles bij elkaar opgeteld wordt Somalië inclusief de de-facto onafhankelijke staten en gebieden nu verdeeld in 27 regio's Dit aantal en de grenzen zijn echter aan verandering onderhevig Bevolking Clans en etnische groepen Somalië heeft naar schatting een bevolking van mensen die voor 85% tot 94% procent uit etnische Somaliërs bestaat Volgens CIA-gegevens uit 2003 zijn de percentages van de belangrijkste etnische Somalische clans als volgt Hawiye 25% Isaaq 22% Darod 20% Rahanweyn 17% Digil 3% Dir 7% Minderheidsclans en andere etnische groepen maken de overige zes procent uit Dit betreft clans zoals de Midgan de Tumal en de Yibir en ander minderheidsgroepen zoals de Somalische Bantoes de Barawa de Benadiri Bajuni en Arabieren Als gevolg van de burgeroorlog heeft er een grote diaspora plaatsgevonden een van de grootste van het Afrikaanse continent Talen Het Somalisch is de belangrijkste taal die vrijwel overal wordt gebruikt en vrijwel elke inwoner van Somalië kan het spreken Er bestaan echter ook minderheidstalen zoals het Maay dat in het centrale deel van het zuiden van Somalië wordt gesproken door de Rahanweyn-clans en een variant van het Swahili dat gesproken wordt aan de zuidelijke kust Een aanzienlijk deel van de Somaliërs spreekt Arabisch vanwege de islam en Somalië heeft dan ook banden met de Arabische wereld en de Arabische media Religie Vrijwel alle Somaliërs zijn soennitische moslims Dit in contrast met buurlanden Ethiopië en Kenia waar de meerderheid christen is De islam is voor de Somaliërs belangrijk voor hun nationale identiteit Er bestaan ook nog sporen van voor-islamitische religies in Somalië Het land is sinds de oprichting in 1969 lid van de Organisatie van de Islamitische Conferentie OIC In de hoofdstad Mogadishu woonden in de jaren 1970 circa 3300 katholieken en was de stad zetel van een apostolisch vicaris Een wet van 13 januari 1963 verbood christelijke geloofsverkondiging Godsdienstvrijheid is in het huidige Somalië zo goed als afwezig voor niet-moslims Zie ook Religie in het artikel over de Somaliërs Een spion is iemand die op heimelijke en soms illegale clandestiene wijze inlichtingen vergaart Spionnen kunnen werken voor een overheid maar ook voor bedrijven De term spion wordt vooral in de dagelijkse populaire taal gebruikt Terminologie Binnen de inlichtingenwereld wordt het begrip spion alszodanig niet gebruikt maar spreekt men van inlichtingenofficier en agent De inlichtingenofficier is degene die in dienst is van een geheime dienst De agent is een buitenstaander die doorgaans niet op de loonlijst staat maar soms wel een financiële tegenprestatie voor geleverde informatie ontvangt Daarnaast is er nog de informant die zonder tegenprestatie en uit eigener beweging inlichtingen levert aan de officier of de agent Een dubbelspion is een agent die aan beide kanten inlichtingenofficieren van informatie voorziet terwijl een mol een agent is die moedwillig in een vijandige inlichtingenorganisatie infiltreert Kim Philby was een mol hijzelf zei hierover "Ik heb niemand verraden Ik heb altijd dezelfde werkgever en dezelfde opvattingen gehad Ik was gewoon een agent die de tegenpartij moest infiltreren Dat die zo stom was dat niet te doorzien dat is hun zaak" Bekende spionnen Bekende spionnen zijn onder andere Rudolf Abel Aldrich Ames Robert Baden-Powell George Blake Christopher Boyce Eli Cohen Martha Cnockaert Theo Dobbe tijdens de Tweede Wereldoorlog Klaus Fuchs speelde informatie over het Manhattanproject door aan de Sovjet-Unie Robert Hanssen Theo Haze George Koval Huub Lauwers Christiaan Lindemans alias King Kong Mata Hari verondersteld spionne Eugène Michiels Sigismund Payne Best Gary Powers Sidney Reilly Julius en Ethel Rosenberg Amerikaans koppel terechtgesteld als spionnen voor de Sovjet-unie Henk Scheermeijer Charles Louis Schulmeister spion van Napoleon Richard Sorge spion voor de Sovjet-unie Jan van Straelen 1940-1943 Violette Szabo 1921-1945 Frans-Brits geheim agente Anton van der Waals De Cambridge Five Anthony Blunt Guy Burgess John Cairncross Donald Maclean Kim Philby Ré Lemhaouli Marokkaans-Nederlandse politieagent Fictieve spionnen In literatuur geldt het werk The Spy van James Fenimore Cooper uit 1821 als de introductie Ook Charles Dickens weeft een plot rond spionage in zijn A Tale of Two Cities Meer modern gelden vooral de werken van Graham Greene als waarheidsgetrouw Het meer tot de verbeelding sprekende personage James Bond geschreven door het voormalig lid van de Engelse militaire geheime dienst Ian Fleming romantiseerde het publieke beeld van de spion Andere fictieve spionnen 007 Agent 327 Alex Rider Austin Powers Malko Linge Zie ook Contraspionage ECHELON Geheime dienst Spionnetje The Man from UNCLE Literatuur Dulles Allen W 194x 2006 The craft of intelligence The Lyons Press ISBN 1592282970 10 ISBN 9781592282975 13 Haswell Jock 1977 Spies & Spymasters Butler & Tanner Ltd ISBN 0500011788 Polmer Norman & Allen Thomas B 1997 Spy book The Encyclopedia of Espionage Random House ISBN 1853672785 Star Wars "Sterrenoorlogen" is een Amerikaanse epische space-opera-franchise die bestaat uit een filmserie bedacht door George Lucas In 2012 werd zijn bedrijf Lucasfilm overgenomen door de Walt Disney Company Op dit moment zijn er zes films die opgenomen zijn in twee reeksen van drie Dit zijn de Oorspronkelijke-trilogie 1977-1983 en Prequel-trilogie 1999-2005 De episodes hebben in de loop van de jaren verschillende nabewerkingen gehad De films samen werden genomineerd voor 25 Academy Awards waarvan ze er tien wonnen Voor 2015 staat de film Star Wars Episode VII gepland die het eerste deel moet zijn voor de Sequel trilogy De filmserie heeft geleid tot een media-franchise buiten de filmreeks om genaamd de Expanded Universe De franchise portretteert een universum dat zich afspeelt in een sterrenstelsel dat wordt omschreven als ver ver weg Het toont vaak de Jedi als een representatie van het goede in strijd met de Sith hun kwade tegenhanger Hun wapen van keuze het lichtzwaard wordt algemeen erkend in de popcultuur Het fictieve universum bevat ook veel thema's met name invloeden van filosofie en religie Een voorbeeld hiervan is De Kracht The Force Films in de reeks De zes films zijn niet in chronologische volgorde gefilmd De vierde Star Wars film 1999 heeft wereldwijd het meeste geld opgebracht De tweede film 1980 staat op nummer 12 in Top 250 van IMDb Achtergrond De films hebben in de loop van de jaren verschillende nabewerkingen gehad In 1997 kwam de originele trilogie opnieuw in de bioscoop met de eerste grote aanpassingen Deze versie wordt de Special Edition genoemd Later volgde hiervan de VHS-uitvoering In 2004 volgde de originele trilogie op dvd met een tweede aanpassing Controversieel was het vervangen van acteur Sebastian Shaw door Hayden Christensen in de eindscene van Episode VI In Episode V in de scène waar Darth Vader spreekt tot de keizer via hologram is de keizer nu gespeeld door Ian McDiarmid en werden een paar regels aan de dialoog toegevoegd In 2006 kwam de originele trilogie op dvd zonder aanpassingen In 2011 verscheen de gehele Star Wars Saga I II III IV V en VI op blu-ray waarbij nog meer aanpassingen werden gedaan In 2012 verscheen Star Wars Episode I The Phantom Menace opnieuw in de bioscoop ditmaal in 3D Sinds 2008 loopt er een animatieserie '' Deze serie is gericht op de jeugd en speelt zich af tussen Episode II en Episode III Verhaal Prequel-trilogie I II III Episode I II en III van Star Wars gaan vooral over het opgroeien en daarmee opkomst en ondergang van Anakin Skywalker De oorlogen die in de films worden behandeld zijn de Slag om Naboo in Episode I en de Kloonoorlogen in Episode II en III De Galactische Republiek is nu aan de macht op de centrale stadsplaneet Coruscant maar de democratie begint langzaam af te brokkelen Episodes I-III van Star Wars gaan over het opgroeien van Anakin Skywalker die volgens een Jedi-legende de zogenaamde Uitverkorene is die de Sith zal verslaan en daardoor de Kracht in balans weet te krijgen Ook draait het verhaal om de ondergang van de Galactische Republiek door toedoen van de Sith In het begin van het verhaal is Anakin een 9-jarige jongen die samen met zijn moeder Shmi een slaaf is op de zandplaneet Tatooine Hij wordt hier gevonden door Jedimeester Qui-Gon Jinn die hem meeneemt om hem tot Jedi op te laten leiden Anakin bewijst zijn kunnen al voor zijn opleiding tijdens de Slag om Naboo door het droidcontroleschip van de Handelsfederatie Engels Trade Federation van binnenuit op te blazen met zijn Naboo-Sterrenjager Tijdens Episode I is de planeet van koningin Padmé Amidala namelijk bezet door de machtige Handelsfederatie Een andere verhaallijn die behandeld wordt in de Prequel- trilogie is de ondergang van de democratische Republiek de Senaat en de Jedi-Orde In Episode I worden de Sith de grootste vijanden van de Jedi weer gezien Voor een periode van duizend jaar was er vrede in de Galactische Republiek De Jedi dienen de Galactische Senaat en zorgen voor vrede en gerechtigheid in het heelal Maar de Sith zetten hun plannen in gang die hier een eind aan zullen maken Sith Lords Darth Sidious en Darth Maul opereren vanaf Coruscant en geven leiding aan de invasie van Naboo door de Handelsfederatie Darth Maul overleeft de Slag om Naboo echter niet Maar Sidious heeft zich door het conflict als senator Palpatine van Naboo opgewerkt tot Kanselier van de Galactische Republiek Koningin Amidala weet de Federatie met behulp van Qui-Gon Obi-Wan Anakin en haar leger en de Gungans te verslaan Tien jaar later in Episode II is Anakin een twintigjarige Jedi Padawan leerling Als leerling van Obi-Wan Kenobi is hij een raadsel voor de Jediraad en een uitdaging voor zijn meester Hij ontwikkelt zich dan ook van een intelligente en lieve jongen tot een oplettende hardwerkende ambitieuze leerling Hij voelt zich vaak beter dan de meeste andere Jedi en wil daarom snel vooruitgang boeken Maar zijn onvermogen om zich te kunnen beheersen en zijn verlangen naar meer macht worden zijn ondergang Ook is hij bang om zijn geliefden te verliezen namelijk zijn moeder Shmi Skywalker en zijn vrouw Padmé Amidala de voormalige koningin die nu senator is Tijdens Anakins Jedi-opleiding bevindt de Galactische Republiek zich in een tijd van grote politieke onrust een aantal planeten en handelsorganisaties waaronder de Handelsfederatie heeft zich onafhankelijk verklaard van de Republiek en staat nu bekend als de Confederacy of Independent Systems of simpelweg de Separatisten De afvallige Jedi Graaf Dooku staat aan het hoofd van deze Confederatie De Confederatie en de Galactische Republiek staan op gespannen voet met elkaar In Episode II escaleert het conflict tussen de Republiek en de Separatisten tot de Kloonoorlogen na een onderzoek naar de moordenaars van senator Amidala door Obi-Wan Kenobi Er is een Kloonleger ontdekt op de planeet Kamino dat in het geheim besteld is door de Republiek Deze Clone Troopers nemen het op tegen het droidleger van Dooku De oorlog wordt in het geheim gemanipuleerd door de Sith Meester Darth Sidiousdie publiekelijk bekend is als Kanselier Palpatine zodat hij de macht kan grijpen in de Republiek en de Jedi kan uitroeien Hij gebruikt de oorlog als excuus om via een noodverordening veel langer aan de macht te blijven dan officieel is toegestaan Kanselier Palpatine ziet in Anakin een potentiële leerling Aan het einde van de Kloonoorlogen in Episode III bewijst Anakin dat hij een machtigere leerling is dan Graaf Dooku door hem in een lichtzwaardduel te verslaan Dooku was namelijk al die tijd een Sith Leerling van Darth Sidious geweest Darth Tyranus De twee Sith manipuleerden de hele Kloonoorlog aan beiden kanten Het was Dooku die als Tyranus premiejager Jango Fett inhuurde om model te staan voor de Clone Troopers De Kloonoorlogen gaan nog steeds door Generaal Grievous een cyborg is na de dood van Graaf Dooku nog steeds een gevaarlijke vijand Obi-Wan Kenobi wordt erop uitgestuurd door de Jedi-Raad om hem te vinden Obi-Wan weet Grievous te verslaan op de planeet Utapau ondanks dat de Generaal vier lichtzwaarden gebruikt Kanselier Palpatine maakt Anakin tot zijn vertegenwoordiger van de Jedi Raad Anakin ziet hem als een goede vriend Hij wordt wel toegelaten tot de Jedi Raad maar hij wordt niet als Jedi Meester gezien Jedi Meester Mace Windu laat duidelijk merken dat de Kanselier zich er niet mee moet bemoeien Anakin voelt zich beledigd dat hij geen Meester wordt en vindt het oneerlijk maar moet wel Palpatine observeren In een gesprek vertelt Palpatine dat hij in werkelijkheid de Sith Lord Darth Sidious is Vervolgens vertelt hij dat je dankzij de Duistere Kant mensen kan redden van de dood dus ook Padmé Anakin laat zich niet verleiden en in conflict met zichzelf vertelt hij deze onthulling door aan Mace Windu In het heetst van de strijd tussen Meester Windu en Kanselier Palpatine speelt Palpatine in op de twijfels die Anakin nog steeds heeft Anakin grijpt in en zorgt voor de dood van Mace Windu Hij beseft dat hij is overgelopen naar de Duistere Kant en knielt voor zijn nieuwe Meester Darth Sidious Van hem krijgt hij de naam Darth Vader Darth Vader krijgt opdracht om de Jedi uit te roeien in de Jedi Tempel alle Separatistische leiders te vermoorden op Mustafar en zegt Padmé hem niet te volgen omdat hij niet wil dat zijn vrouw hem ziet tijdens zijn duistere daden Als Anakin er achterkomt dat Obi-Wan zijn vrouw heeft verteld over zijn daden wordt Anakin razend wat resulteert in een duel tussen meester en leerling Obi-Wan was namelijk heimelijk mee gaan reizen in Amidala's schip In een gevecht op de lavaplaneet Mustafar raakt Anakin zwaargewond Hij wordt gered door Darth Sidious die nu zowel de separatisten als de Jedi zijn verslagen de door oorlog verscheurde Galactische Republiek heeft omgevormd tot het Galactische Keizerrijk Darth Sidious zorgt dat Anakin protheses krijgt en een pak en ademhalingsmasker om te kunnen blijven leven De overgang van Anakin naar Darth Vader is nu compleet hij is nu een Sith Lord Anakins twee kinderen Luke en Leia die vlak daarvoor geboren zijn worden apart ondergebracht Luke gaat naar Tatooine en Leia wordt als adoptiekindje gegeven aan senator Bail Organa van Alderaan De laatste Jedi gaan in ballingschap leven terwijl Darth Sidious aan zijn bewind als keizer begint Obi-Wan Kenobi gaat naar Tatooine Yoda gaat naar Dagobah Oorspronkelijke-trilogie IV V VI Het is 19 jaar later Episode IV V en VI van Star Wars gaan vooral over de kinderen van Anakin Skywalker genaamd Luke Skywalker en prinses Leia Organa en de strijd van de rebellenalliantie tegen het bewind van de Sith Lord Darth Sidious de Keizer Het Galactische Keizerrijk is namelijk aan de macht De oorlog die in deze films wordt behandeld is de Galactische Burgeroorlog In Episode IV zijn de Jedi-ridders dus grotendeels uitgeroeid de Galactische Republiek is niet meer en het dictatoriale Keizerrijk houdt het heelal in een ijzeren greep onder leiding van de Sith Lords Darth Sidious de Keizer en Darth Vader De Clone Troopers heten nu stormtroopers en zijn het leger van het Keizerrijk Een kleine groep Rebellen durft het aan terug te vechten door het stelen van de geheime plannen voor het ultieme wapen van het Keizerrijk genaamd de Death Star De trouwste dienaar van de Keizer Darth Vader krijgt de opdracht de plannen en de locatie van de geheime Rebellenbasis te vinden die de keizer willen overmeesteren Vader zit nog altijd gevangen in zijn ademhalingsmasker- en pak Prinses Leia Organa een gevangengenomen Rebellenleider lukt het een noodbericht te sturen dat terechtkomt bij een boerenknecht genaamd Luke Skywalker die al 19 jaar is Het bericht blijkt voor Obi-Wan Kenobi te zijn De inmiddels grijs geworden Obi-Wan Darth Vaders Anakins oude Jedimeester vertelt aan Luke dat Darth Vader degene is die zijn vader negentien jaar geleden heeft "verraden en vermoord" Verder laat hij nog niets los over Anakin omdat de jonge Luke daar nog niet aan toe is Samen met Obi-Wan en Han Solo grijpt Luke de kans aan om de prinses te redden en tevens de Rebellen te helpen het Keizerrijk te overwinnen en een Jedi te worden net zoals zijn vader Tijdens de reddingsactie wordt Obi-Wan in een tweegevecht gedood door Darth Vader Wel wordt de Death Star door Luke en de andere rebellen vernietigd Drie jaar hierna in Episode V gaat Luke op zoek op aanraden van Obi-Wan die als geest verschijnt naar de enige overgebleven Jedi meester Yoda in de moerassen van Dagobah om daar de Kracht te leren en een Jedi te worden terwijl Han Solo en Prinses Leia het Keizerrijk weten te ontvluchten na een hevige slag op de ijsplaneet Hoth op Cloud City De Keizer vertelt tegen Vader dat "de nakomeling van Anakin Skywalker" geen Jedi mag worden Vader belooft Luke aan zijn kant te krijgen of anders te vermoorden In het gevecht tussen Darth Vader en Luke vertelt Vader dat hij zijn vader is en aan zijn kant moet komen te staan zodat ze samen de Keizer kunnen overmeesteren en zelf kunnen heersen als vader en zoon Luke gelooft de Sith Lord niet en weet te ontsnappen Vader zegt vervolgens via telepathie dat het zijn lot is om de Duistere Kant te versterken Eenmaal terug bij meester Yoda in Episode VI hoort Luke dat Darth Vader toch echt zijn vader is Bovendien vertelt Obi-Wan als geest dat Leia zijn tweelingzus is Luke krijgt de opdracht om Vader te confronteren en probeert hem terug te halen naar de Lichte Kant van de Kracht Ondertussen plannen de rebellen een aanval op de nog in aanbouw zijnde tweede Death Star die wordt uitgevochten in de Slag om Endor De Rebellen vechten hierbij samen met de Ewoks de bewoners van de bosmaan van Endor Als Luke de confrontatie aangaat door zich vrijwillig te laten arresteren wordt hij door Darth Vader naar de tweede Death Star gebracht waar Darth Sidious ook is Deze probeert hem over te halen naar de Duistere Kant Er ontstaat een gevecht en Vader komt erachter dat prinses Leia zijn dochter is Als Luke zich weigert te bekeren zal hij Leia proberen over te halen Woedend slaat Luke de mechanische hand van Vader eraf Luke beseft dan dat hij nu dicht bij het lijdende lot is van zijn vader Hij krijgt de opdracht van Darth Sidious om de plaats van zijn vader in te nemen Sidious wil Luke als zijn nieuwe leerling hebben Luke weigert en weerstaat zo succesvol de verleiding van de Duistere Kant Hierop valt de Keizer Luke aan die vervolgens zijn vader om hulp roept Dan breekt de Duistere Kant in Darth Vader Anakin Skywalker en vermoordt hij zijn eigen meester De voorspelling is uitgekomen Anakin Skywalker brengt balans in de Kracht en is dus de Uitverkorene zoals Qui-Gon Jinn ooit geloofde Anakin is echter wel zwaargewond geraakt bij het doden van de Keizer en staat op het punt om zelf te overlijden Voor dit gebeurt vraagt hij aan Luke of hij het masker van zijn verbrande gezicht wilt halen Anakin vertelt hem dat Luke gelijk had Dat niet alles verdorven was in hemzelf Dan ontsnapt Luke met het lichaam van zijn vader dat hij op een brandstapel cremeert volgens de Jediregels Die nacht tijdens de viering van het vernietigen van de tweede Death Star door de Rebellen en de dood van de Keizer ziet Luke de geest van zijn vader Anakin staan naast die van Obi-Wan en Yoda De Sith en het Galactische Keizerrijk zijn niet meer en er is eindelijk vrede in het hele heelal Geschiedenis Oorspronkelijke trilogie In 1971 tekende Universal Studios een contract met George Lucas voor het maken van twee films American Graffiti en Star Wars Star Wars werd tijdens de productie echter verworpen Een paar maanden na uitkomst van American Graffiti schreef George Lucas een korte samenvatting genaamd "The Journal of the Whills" Hierin vertelde hij het verhaal van een jonge leerling genaamd CJ Thorpe die werd opgeleid als een "Jedi-Bendu" ruimtecommandant door de legendarische Mace Windy Toen bleek dat zijn verhaal te lastig was om te begrijpen schreef George Lucas een 13 pagina’s tellend verhaal getiteld The Star Wars wat in feite een soort remake was van Akira Kurosawa's The Hidden Fortress In 1974 had Lucas het verhaal uitgebreid met meer details zoals de Jedi en de Death Star Als protagonist had hij een jongeman genaamd Anakin Skywalker in gedachten Later maakte Lucas van Anakin de vader van de nieuwe protagonist Luke Skywalker Tevens bedacht hij De Kracht als een soort bovennatuurlijk fenomeen dat gebruikt kon worden door een speciale ridderorde de Jedi Aanvankelijk zou in de films Anakin zijn zoon Luke trainen maar Lucas schreef Anakin uit het script en verving hem door een andere mentor voor Luke Ben Kenobi In 1976 voltooide hij de vierde versie van het script onder de titel Adventures of Luke Starkiller as taken from the Journal of the Whills Saga I The Star Wars Lucas besloot tijdens de productie de naam van Starkiller te veranderen naar Skywalker en de titel in te korten tot simpelweg The Star Wars en ten slotte Star Wars Star Wars moest Lucas maken met een klein budget en veel tegenslagen zoals zandstormen in Tunesië waar de planeet Tatooine werd opgenomen Ook werd er verondersteld dat Star Wars niet zou werken en een flop zou worden Alleen Alec Guinness Obi-Wan Kenobi en Peter Cushing Grootmof Tarkin waren bekende acteurs de film werd grotendeels gedragen door een soort aapmens Chewbacca en twee robots C-3PO en R2-D2 en het verhaal werd niet begrepen Op dit punt dacht Lucas nog dat de eerste film de enige in de reeks zou zijn De vernietiging van de Death Star zou tevens de ondergang zijn van het Galactische Keizerrijk en er zou hiermee al vrede bewerktelligd zijn Later kreeg hij echter toestemming om als de film een succes werd minimaal twee vervolgen te maken Lucas huurde auteur Alan Dean Foster in om hem te helpen bij het schrijven van deze sequels — als romans Toen de eerste Star Wars-film een groot succes werd besloot Lucas om de romans van Foster ook te verfilmen en zo een trilogie te maken Lucas wilde tevens een eigen filmbedrijf beginnen zodat hij niet langer afhankelijk was van Hollywood en zag de Star Warsfilms als de perfecte gelegenheid om dit te doen Lucas verwierp uiteindelijk Alan Dean Fosters eerste boek Splinter of the Mind's Eye om zelf een vervolg te schrijven Omdat hij door het succes van de eerste Star Wars film en de bijbehorende merchandise wat goed werkte en later door Disney en vele navolgers ook werd gedaan veel geld had verdiend kon het vervolg veel gemakkelijker worden gemaakt Hoewel hij slechts een contract had voor twee vervolgfilms hoopte Lucas aanvankelijk dat hij een hele filmreeks kon maken Hij huurde sciencefictionschrijver Leigh Brackett in om met hem "Star Wars II" te schrijven In november 1977 was het eerste script met de titel The Empire Strikes Back klaar Hierin was Darth Vader nog niet Lukes vader Brackett leverde haar script voor The Empire Strikes Back in 1978 in bij Lucas maar stierf kort daarna aan kanker Derhalve moest Lucas het script zelf verder bewerken tot de uiteindelijke versie Hij begon vanaf dit script de films te nummeren als Episodes The Empire Strikes Back zou Episode II worden Lucas besloot het script een wat duistere ondertoon te geven met de onthulling dat Darth Vader Lukes vader was Deze nieuwe wending had een drastische impact op de rest van de serie Lucas gaf Darth Vader ook een groot achtergrondverhaal over hoe hij aan de Duistere Kant was beland en plande om dit verhaal ooit te verfilmen als een prequelfilm Daarom schoof hij de episodenummering van de reeds gemaakte films op van 1 en 2 naar 4 en 5 Tegen de tijd dat hij begon met het script van deel 6 Revenge of the Jedi de toenmalig werktitel was er veel veranderd Het filmen van The Empire Strikes Back was toch een stressvolle klus geweest en Lucas privéleven had eronder te lijden Hij besloot dit laatste deel nog af te maken en vervolgens afstand te doen van de Star Wars-films Hij besloot van Vader een sympathiek personage te maken als contrast van diens rol als schurk in de voorgaande twee films In de film keerde Vader zich tegen de Duistere Kant en werd weer de Jedi Anakin Skywalker De film zelf werd uiteindelijk uitgebracht onder de titel Return of the Jedi omdat de Jedi geen wraak zouden nemen Dat deden hun dodelijke tegenstanders de Sith wel Daarom werd de laatste film die werd gemaakt Revenge of the Sith' genoemd Prequel-trilogie Na veel van zijn fortuin te hebben verloren en in 1983 te zijn gescheiden van zijn vrouw had Lucas weinig zin om meer Star Wars-films te maken Derhalve liet hij het idee voor vervolgfilms die zich na Return of the Jedi af zouden speelden vallen Wel bleef het ontstane idee voor een prequel trilogie over Darth Vaders leven voor hij slecht werd hem prikkelen Nadat Star Wars in de jaren 1990 weer populair werd mede door de uitgebrachte stripverhalen en boeken besefte Lucas dat er nog steeds een groot doelpubliek was Met de komst van computeranimatie zou het maken van de films ook een stuk gemakkelijker worden dan bij de opnames van de eerste drie films In 1993 begon Lucas het idee voor de prequelfilms uit te werken Hij wilde aanvankelijk Obi-Wan Kenobi de hoofdrol geven met Anakin Skywalker in een bijrol maar besloot deze rolverdeling om te draaien In 1994 voltooide Lucas het eerste script getiteld Episode I The Beginning Aanvankelijk wilde hij de drie geplande films in een keer opnemen maar dit plan ging niet door daar het schrijven van de individuele scripts veel tijd kostte Lucas besloot zelf de films te schrijven en te regisseren Het achtergrondverhaal van Anakin Skywalker Darth Vader werd aangepast Eerst wilde Lucas dat Anakin net als Luke reeds op volwassen leeftijd zijn Jeditraining begon maar hij besloot later om Anakin te introduceren als een kind Dit deed hij omdat de emotionele impact groter zou zijn wanneer Anakin zijn moeder zou moeten verlaten om Jedi te kunnen worden In 1999 verscheen de eerste van de prequelfilms The Phantom Menace Lucas was rond deze tijd al druk bezig met het script voor Episode II Hij huurde schrijver Jonathan Hales die vooral bekend was van de Young Indiana Jones Chronicles in om hem te helpen Daar hij nog geen goede titel wist noemde Lucas de film voor de grap Jar Jars Big Adventure vanwege de kritiek van de inmiddels ouder geworden fans van de originele trilogie op het karakter Jar Jar Binks Ook nu onderging het achtergrond verhaal grote veranderingen De Clone Troopers die in de film met de Jedi meevochten waren in Lucas’ originele script nog de tegenstanders van de Jedi De film zou ook de Kloonoorlogen introduceren vandaar de titelkeuze van Attack of the Clones' Nog voor Episode II uitkwam begon Lucas al met het schrijven van Episode III Hij voltooide het eerste script hiervan in 2003 De manier waarop Anakin Skywalker over zou lopen naar de Duistere Kant werd een paar keer aangepast Aanvankelijk zou Anakin dit doen omdat hij dacht dat de Jedi kwaadaardig waren en de Galactische Republiek wilden overnemen maar Lucas herschreef dit tot een poging van Anakin om zijn geliefde Padmé Amidala te redden van de dood Dit element kwam sterker naar voren Anakin had nachtmerries over haar mogelijke dood Palpatine zou hem met de kennis van de Duistere Kant kunnen helpen om de dood te overwinnen Zijn vrouw zou dan nooit hoeven te sterven De titel van de film werd Revenge of the Sith De keuze voor deze titel gaat terug naar de productie van Return of the Jedi die eerst Revenge of the Jedi heette De Jedi nemen geen wraak maar de Sith wel Daarom kon nu voor deze titel worden gekozen Sequel-trilogie In 2012 werd de productiemaatschappij van George Lucas Lucasfilm Ltd verkocht aan de Walt Disney Company Lucas wilde na de zes Star Warsfilms met pensioen Hij wilde dat Star Wars ook na zijn dood blijft voortbestaan en vele generaties zal blijven inspireren Kathleen Kennedy was al lang bij Lucas in de leer en gaat nu verder met de toekomst van Star Wars JJ Abrams de regisseur van Star Trek neemt de regie op zich Tijdens de overname van Lucasfilm werd tegelijkertijd ook naar buiten gebracht dat er een sequel-trilogie komt die zich afspeelt na de gebeurtenissen van de zes Star Warsfilms Star Wars Episode VII zal uitkomen in het jaar 2015 Episodes VIII en Episode IX zullen de trilogie voltooien Episode VI Return of the Jedi eindigde met de dood van het hoofdpersonage Anakin Skywalker Darth Vader die een werd met de Kracht en een geest werd Anakins geest stond naast Yoda en Obi-Wan Kenobi tijdens de overwinning van de rebellenalliantie op het Galactische Keizerrijk Keizer Palpatine Darth Sidious werd gedood Luke Skywalker Prinses Leia Organa Han Solo Chewbacca Lando Calrissian en de droids C-3PO en R2-D2 hebben de strijd overleefd en kunnen als veel ouder te zien zijn Er kan ook worden gekozen om heel nieuwe karakters te gebruiken Kennedy en Disney zijn anno 2012 al bezig met het opzetten van een verhaallijn Disney is van plan om om de twee jaar een vervolg te brengen in de sequel-trilogie en in de jaren tussen deze films komen er spin-offs uit die dieper ingaan op het verhaal van een zijpersonage Personages Darth Vader en Anakin Skywalker zijn dezelfde persoon De personages die nieuw zijn in episodes 7 tot en met 9 zijn nog niet opgenomen in deze lijst Expanded Universe Voorbeelden van Star Warsboeken Invloed De Star Wars saga heeft een significante invloed gehad op de moderne populaire cultuur Zowel de films als de personages zijn op vele manieren geparodieerd of op andere manieren ingezet Bekende parodieën zijn Hardware Wars en Spaceballs Lucas maakte zelf een mockumentary R2-D2 Beneath the Dome terwijl Return of the Ewok door acteur Warwick Davis gefilmd werd Toen Ronald Reagan het idee voor het Strategic Defense Initiative SDI voorstelde kreeg dit project al snel de bijnaam "Star Wars" Discografie |- aligncenter |alignleft|Episode III Revenge of the Sith soundtrack||||7-5-2005||22||6|| |} Trivia Er zijn uiteenlopende meningen of de films in chronologische volgorde I II III IV V VI bekeken moet worden of in de gepubliceerde volgorde IV V VI I II III in verband met spoilers Sinds 2011 bestaat er ook een alternatieve volgorde genaamd Star Wars Machete Order IV V II III VI Episode I verdwijnt helemaal De veronderstelling hierbij is dat kijkers bij het weglaten van Episode I niets missen wat van belang is voor het grote geheel dat de andere vijf delen vormen Daarnaast voorkomt dit samen met het aanpassen van de volgorde dat enkele van de grootste verrassingen en plotwendingen te vroeg aan het licht komen Zie ook Oorlogen en veldslagen uit Star Wars Lijst van personages in Star Wars Star Warschronologie Externe links Stevie Wonder Saginaw Michigan 13 mei 1950 geboren als Steveland Judkins of Steveland Morris Biografie Jeugd van 1950 tot 1969 Stevie Wonder werd twee maanden te vroeg geboren en bracht zijn eerste dagen door in een couveuse Hij raakte binnen enkele uren blind aan beide ogen De ziekte die zijn blindheid veroorzaakte wordt prematurenretinopathie genoemd Een teveel aan zuurstof die hem in de couveuse werd toegediend verstoorde de groei van de bloedvaten in zijn ogen Wonder is het derde kind van Lula Mae Hardaway die uiteindelijk zes kinderen kreeg Zijn vader heette Calvin Judkins maar op Wonders geboorteakte stond de naam Morris vermeld Door de jaren heen heeft Wonder gebruikgemaakt van verschillende namen Morris Judkins en Hardaway Calvin Judkins was een veteraan van de Tweede Wereldoorlog Hij had een drankprobleem sloeg zijn vrouw en zou haar gedwongen hebben tot prostitutie Hardaway scheidde in het voorjaar van 1953 van Judkins en verhuisde met de kinderen naar Detroit Eerste successen Op zevenjarige leeftijd speelde Wonder voor het eerst piano Hij zong in een kerkkoor en leerde zichzelf chromatische mondharmonica drums en basgitaar spelen Hij maakte vaak muziek met een jeugdvriendje John Glover Als "John and Steve" imiteerden ze zangers als Jackie Wilson en Smokey Robinson die ze op de radio hoorden Wonder bespeelde daarbij de bongo's en Glover speelde gitaar Een neef van Glover Ronnie White maakte met Robinson deel uit van rhythm-and-bluesgroep The Miracles Nadat hij Wonders vertolking van het Miracles-lied "Lonely Boy" had gehoord regelde White een auditie bij Hitsville Records later omgedoopt tot Motown Brian Holland destijds werkzaam bij dit platenlabel als scout was onder de indruk en bracht Wonder in contact met oprichter Berry Gordy Op elfjarige leeftijd sloot Wonder geholpen door zijn moeder met Motown zijn eerste platencontract Hij volgde lessen aan de Michigan School for the Blind en bracht veel van zijn vrije tijd door in de muziekstudio In augustus 1962 werd het liedje "I Call It Pretty Music but the Old People Call It the Blues" als eerste single van Wonder uitgegeven Enkele maanden later verschenen ook "Little Water Boy" en "Contract on Love" in de winkel Geen van de singles zorgde voor succes en zijn eerste twee albums The Jazz Soul of Little Stevie september 1962 en Tribute to Uncle Ray oktober 1962 konden evenmin het grote publiek bekoren In 1963 brak Wonder echter door met het liedje "Fingertips Part 2" Deze single die tijdens een optreden in het Regal-theater in Chicago werd opgenomen werd op 21 mei 1963 uitgebracht onder de naam Little Stevie Wonder In "Fingertips" nam Wonder de zangpartijen bongos en mondharmonica voor zijn rekening en het drumspel werd verzorgd door Marvin Gaye De single werd in de Verenigde Staten een nummer één-hit De mensen achter het Motownlabel vreesden dat het succes van "Fingertips" niet geëvenaard zou worden Bijna het gehele repertoire van Wonder werd in het begin van de jaren zestig bepaald door de managers en schrijvers van Motown zoals Holland en Clarence Paul Tussen september 1963 en augustus 1965 werden zeven singles uitgegeven De succesvolste hiervan "Hey Harmonica Man" behaalde de negenentwintigste plek in de Amerikaanse hitlijst De voor hem geschreven liedjes sloegen niet aan en tot overmaat van ramp kreeg Wonder de baard in de keel Het probleem met zijn stem werd ondervangen doordat hij zijn nummers in duet ging zingen met Paul Sylvia Moy hoorde Wonder een riff spelen en maakte daar in samenwerking met Henry Cosby het liedje "Uptight Everythings Alright" van nog meer hits In de tweede helft van de jaren zestig schreef Wonder veel van zijn liedjes samen met Cosby en Moy Hij nam zijn muzikale ideeën met een bandrecorder op waarna Cosby er verder aan schaafde Moy hielp met het schrijven van de liedteksten Wonder vertelde in 1969 in een interview dat het schrijven van hele liedteksten niet aan hem besteed was Artistieke vrijheid bij Motown In 1970 werd het album Signed Sealed & Delivered uitgegeven Hierop speelden onder anderen ook Syreeta Wright met wie hij later dat jaar trouwde en Lynda Laurence Tijdens de optredens ter promotie van het album liet hij zich begeleiden door The Third Generation een achtergrondkoortje bestaande uit Laurence haar zus Sundray Tucker en nicht Terri Hendricks Op de eenentwintigste verjaardag van Wonder liep het door zijn moeder ondertekende contract bij Motown af Hij hernieuwde het contract aanvankelijk niet en inde een miljoen dollar bij het label Met dit geld liet hij zijn eigen muziekstudio bouwen en hij schreef zich in bij de University of Southern California Een maand voor zijn verjaardag verscheen het album Where Im Coming From Wonder wilde meer artistieke vrijheid en die bereikte hij in maart 1972 met een nieuw contract bij Motown Het label mocht zijn platen uitgeven maar Wonder behield alle rechten op zijn muziek Where Im Coming From was al aanmerkelijk beïnvloed door de onderhandelingen tussen Wonder en Motown Het was het eerste album dat hij volledig zelf produceerde en ook uit de inhoud van de door Wonder gezongen teksten blijkt een grotere onafhankelijkheid In het nummer "I Wanna Talk to You" zingt hij bijvoorbeeld over racisme een onderwerp waarover bij Motown niet of nauwelijks werd gezongen Ook Marvin Gaye met wie hij in de beginjaren had opgetreden ontworstelde zich indertijd met het album What's Going On in 1971 aan het strikte beleid van de platenbazen Het eerste album dat onder het tweede contract werd uitgegeven was Music of My Mind in het voorjaar van 1972 De muziek voor deze plaat was al opgenomen tijdens de onderhandelingen Wonder scheidde van Wright toen het album werd uitgegeven maar schreef nog wel enkele liedjes van haar debuutalbum Hij verzorgde in 1972 het voorprogramma van de Rolling Stones en bracht zo zijn muziek nog meer onder de aandacht van het blanke publiek Deze samenwerking had onder meer tot gevolg dat Wonder veel gebruik ging maken van synthesizers en de talkbox in zijn muziek introduceerde In het najaar van 1972 bracht Motown het album Talking Book uit De tournee met de Stones had tot gevolg dat twee van de singles van dit album het energieke funknummer "Superstition" en het liefdesliedje "You Are the Sunshine of My Life" een succes werden Beide platen bereikten de hoogste positie in de Amerikaanse hitlijst Talking Book is meer dan de voorgaande albums een uiting van Wonders persoonlijke gevoelens en opvattingen Talking Book werd begin augustus 1973 gevolgd door Innervisions een conceptalbum waarmee Wonder zijn visies op de maatschappij naar buiten bracht Wonder werkte vaak tot diep in de nacht aan het schrijven en opnemen van de muziek Bij de Grammy Awards in 1974 viel Wonder vier keer in de prijzen Innervisions werd daarbij geprezen als het beste muziekalbum van 1973 Drie dagen na de uitgave van Innervisions belandde Wonder in een coma ten gevolge van een auto-ongeluk Op 6 augustus 1973 was hij met zijn neef John Wesley Harris onderweg naar een benefietconcert in North Carolina Harris die achter het stuur zat verloor zijn concentratie en reed in op een semi-dieplader Wonder raakte bewusteloos en Harris besloot hem met een andere auto naar een ziekenhuis in Winston-Salem te brengen Toen Wonder na vier dagen bijkwam kon hij tijdelijk niet meer ruiken en proeven Op 25 maart 1974 gaf Wonder zijn eerste concert sinds het ongeluk in de Madison Square Garden Drie dagen later speelde hij met onder anderen John Lennon en Paul McCartney De opnamen van deze jamsessie werden uitgebracht als bootleg met de titel A Toot and a Snore in '74 Op 25 september 1974 trad Wonder samen met Elton John op in de Boston Garden John en hij speelden hier een medley van "Superstition" en "Honky Tonk Woman" In het begin van de jaren zeventig doopte hij zijn achtergrondkoortje om tot Wonderlove een naam die hij soms ook gebruikte voor zijn solowerk buiten Motown Het label Epic Records gaf in 1974 het album Perfect Angel van Minnie Riperton uit Wonder verzorgde hiervoor de arrangementen speelde mee op enkele liedjes en werd onder de naam El Toro Negro als drummer vermeld Riperton sloot zich in 1973 bij Wonderlove aan en was op haar beurt te horen op het in juli 1974 uitgegeven album Fulfillingness First Finale De liedjes "You Havent Done Nothin" en "Boogie on Reggae Woman" werden hiervan als single uitgegeven In diezelfde periode schreef en produceerde hij grotendeels het album ' van zijn ex-vrouw Syreeta Wright Op 15 augustus 1975 verlengde Wonder zijn contract met Motown De nieuwe overeenkomst leverde hem volledige artistieke vrijheid en dertien miljoen dollar op Wonder werkte in totaal twee jaar lang aan het schrijven en opnemen van het album Songs in the Key of Life dat vaak gezien wordt als het laatste album uit zijn klassieke periode en als zijn magnum opus Hij schreef in het najaar van 1975 ongeveer tweehonderd liedjes waardoor de uitgave van Songs in the Key of Life telkens moest worden uitgesteld Op Songs in the Key of Life staat "Contusion" Engels voor kneuzing het enige liedje waarin Wonder verwijst naar het auto-ongeluk en in 1976 werd ook dit album bekroond met een Grammy Award Jaren tachtig commercieel succes In de periode van 1976 tot 1979 nam Wonder niets op en werd enkel het verzamelalbum Looking Back uitgegeven Hij bracht in 1977 een bezoek aan Fela Kuti in Nigeria om met hem te spelen in zijn thuisstudio de Kalakuta Republic In 1979 werd Journey Through The Secret Life of Plants uitgebracht met filmmuziek voor The Secret Life of Plants Deze door Walon Green geregisseerde natuurdocumentaire toonde met behulp van time-lapse-fotografie de groei en ontwikkeling van planten Wonder schreef hiervoor grotendeels instrumentele newagemuziek aan de hand van gedetailleerde beschrijvingen door producent Michael Braun en geluidstechnicus Gary Olazabal De muziek op zijn twintigste studioalbum Hotter than July 1980 kende invloeden uit de reggae en rap Met een tweede plaats in de Britse hitlijst was dit zijn succesvolste album in het Verenigd Koninkrijk Verder kwam er in 1982 een medley uit van Stars on 45 met hits uit zijn repertoire Stars on Stevie die in allerlei landen in de hitparades terechtkwam Hoewel hij wel veel bleef optreden nam hij in deze periode een stuk minder op dan in het vorige decennium In de eerste helft van de jaren tachtig gaf Tamla Motown een reeks singles uit van Wonder waaronder "Master Blaster Jammin" "That Girl" "Ebony & Ivory" met Paul McCartney en "I Just Called to Say I Love You" In 1982 werd de compilatie Stevie Wonders Original Musiquarium I uitgegeven Het liedje "I Just Called to Say I Love You" dat deel uitmaakte van de soundtrack van The Woman in Red leverde Wonder in 1985 een Oscar en Grammy Award op In dat jaar werkte hij mee aan "We Are the World" van USA for Africa Wonder werkte bijna vijf jaar aan het album In Square Circle 1985 Het liedje "Part-Time Lover" werd hiervan als single uitgebracht en bereikte de eerste plaats in de Amerikaanse hitlijst In hetzelfde jaar werkte hij samen met Dionne Warwick aan een vertolking van het Burt Bacharach-nummer "That's What Friends are For" die eveneens een Amerikaanse nummer één-hit werd Daarnaast nam Wonder aan het eind van de jaren tachtig de singles "Get It" met Michael Jackson en "My Love" met Julio Iglesias op In 1989 werd Wonder opgenomen in de Rock and Roll Hall of Fame Jaren negentig Wonder nam met Whitney Houston het liedje "We Didnt Know" op Het staat op Houstons album Im Your Baby Tonight en in 1992 werd het ook als single uitgegeven Wonder en Houston traden in The Arsenio Hall Show op met "We Didnt Know" en "Superstition" Het album Conversation Peace uit 1995 was in commercieel opzicht teleurstellend maar leverde Wonder wel twee Grammy Awards op voor de single "For Your Love" Een cover van Wonders compositie "Pastime Paradise" van het album Songs in the Key of Life door rapper Coolio getiteld "Gangstas Paradise" werd in het najaar van 1995 een nummer één-hit