Æthelflæd Oudengels Æðelflæd 869 870–918 was de oudste dochter van koning Alfred de Grote van Wessex en zijn echtgenote Ealhswith Ze was de echtgenote van Æthelred II ealdorman van Mercia en na zijn dood heerseres van Mercia 911–918 De Angelsaksische Kroniek geeft haar de titel van vrouwe Lady der Mercianen Myrcna hlæfdige Biografie Jeugd & huwelijk Æthelflæd wordt vermeld door koning Alfreds biograaf Asser die haar het eerstgeboren kind van Alfred en Ealhswith noemt en een zuster van Eduard Æthelgifu Ælfthryth en Æthelweard Toen hij dit schreef rond het jaar 890 was ze reeds getrouwd met Æthelred toen ealdorman van Mercia Het paar kreeg een dochter Ælfwynn genaamd Mercia en de Vikingen Tijdens een onafgebroken campagne van herhaaldelijke aanvallen tussen 865 en 878 liepen de Deense Vikingen het merendeel van de Engelse koninkrijken zoals Northumbria Oost-Mercia en East Anglia onder de voet Ook het koninkrijk Wessex werd in zijn voortbestaan bedreigd Tegen 937 waren Alfred de Grote en zijn nazaten er echter in geslaagd deze koninkrijken op de Denen te heroveren Hierbij was het belangrijk dat Alfred zich voor de ontvangen steun en hulp uit Mercia erkentelijk toonde In plaats van de heerschappij van Wessex over Mercia op een verovering te doen lijken liet Alfred zijn dochter Æthelflæd met Æthelred van Mercia trouwen Hij gaf zijn nieuwe schoonzoon de titel van ealdorman van Mercia Op deze manier liet hij Mercia een zekere mate van autonomie Aangezien het merendeel van West-Mercia nooit onder de controle van de Denen had gestaan en dus niet echt verzwakt was was dit een verstandige zet Verdere omzichtigheid voor de Merciaanse gevoelens bleef geboden nadat de twee koninkrijken uiteindelijk tot één koninkrijk werden samengevoegd; de nieuwe naam werd niet Wessex of Groot-Wessex maar Engeland De term Angelsaksisch gaat dus terug tot koning Alfreds diplomatieke manier om de Mercianen Angelen en Saksen in een koninkrijk te integreren Vrouwe der Mercianen 911–918 Ook toen haar man nog in leven was tekende Æthelflæd reeds overeenkomsten wat sommigen doet vermoeden dat zij de werkelijke leider was Na het overlijden van haar echtgenoot die de dood vond in de slag bij Tettenhall werd Æthelflæd verheven tot "vrouwe van de Mercianen" Dit feit geldt als bewijs dat in tegenstelling tot wat gebruikelijk was bij andere Germaanse volkeren het soevereine gezag onder de Angelsaksen op een vrouw kon overgaan De gebeurtenissen die tijdens haar bewind plaatsgevonden zijn het best vastgelegd in de Abingdon-versie van de Anglo-Saxon Chronicle MS B-C De bron voor dit alles is het zogenaamde Mercian Register MR Haar eerste regeringsdaden lijken voornamelijk uit het bouwen van burhs te hebben bestaan in Bremesbyrig 910 plaats onbekend Scergeate 912 plaats onbekend en Bricge 912 Bridgnorth Tamaweorðige 913 Tamworth en Stæfforda 913 Stafford Eadesbyrig 914 Eddisbury en Wæringwicum 914 Warwick Cyricbyrig 915 Chirbury Weardbyrig 915 plaats onbekend en Rumcofan 915 Runcorn Vervolgens zond zij militaire expedities uit In 916 stuurde ze een expeditie naar Wales Deze was gericht tegen het kleine Welshe koninkrijk Brecenanmere Brecknock dat mogelijk aan het meer van Llangorse gelegen was De expeditie slaagde erin de plaatselijke koningin gevangen te nemen In 917 nam zij het op tegen het Deense bolwerk in Derby en veroverde het In 918 werd ook Leicester ingenomen Æthelflæd verbond zich tegen haar vijanden met haar broer Eduard de Oudere wiens zoon Æthelstan zij aan haar hof opvoedde Samen met haar broer slaagde zij erin de Denen gestaag terug te drijven tot aan de rivier de Humber In 918 beloofde het volk van York haar hun loyaliteit Minder dan twee weken voordat de stad York haar trouw zou zweren stierf Æthelflæd echter in Tamworth Zij werd begraven in de Sint-Pieterskerk nu de priorij van Sint-Oswald in Gloucester een stad die ze op de de Romeinse ruïnes opnieuw had opgebouwd en waarvan ze de voornaamste lijnen van het stratenplan had opgesteld Dit stratenplan is tot op de dag van vandaag bewaard gebleven Na haar dood gaf haar broer Eduard de Oudere munten uit met buitengewone ontwerpen op de keerzijde Sommige onderzoekers stellen dat deze muntslagen bestemd waren voor circulatie in het deel van Mercia dat onder het bewind van Eduard en zijn zuster stond waarbij het ontwerp van de munten mogelijk op de invloed van Æthelflæd wijst Ælfwynn Het gezag over Mercia ging na Æthelflæds dood over op haar nog jonge dochter Ælfwynn Kroniekschrijvers hebben Ælfwynns recht op de troon zo precies opgetekend dat er geen enkele twijfel kan bestaan over haar aanspraak hierop Ælfwynn werd echter gedwongen zich te onderwerpen aan haar oom de broer van haar moeder koning Eduard de Oudere van Wessex Hierdoor werd de vereniging van de twee voorheen afzonderlijke koninkrijken van Wessex en Mercia definitief bevestigd wat uiteindelijk zou uitmonden in een eengemaakt koninkrijk Engeland Eduard scheen echter geen genoegen te nemen met Ælfwynn's onderwerping aan hem Ælfwynn werd in 919 drie weken voor Kerstmis door haar oom Eduard die met succes oorlog aan het voeren was tegen de Denen gevankelijk naar Wessex weggevoerd Vanaf dat moment verdwijnt ze uit de bronnen Waarschijnlijk bracht ze de rest van haar leven in een nonnenklooster door Bij intrede in een klooster moest zij haar aanspraken op de troon definitief opgeven Æthelflæd in de kunst en cultuur Beelden en installaties In 1913 werd een aan Æthelflæd gewijd standbeeld buiten bij Tamworth Castle opgericht In 1990 werd een in 1979 reeds ontworpen beeld van Æthelflæd in een hoek van de Leicester Guildhall geplaatst Dit beeld was gebaseerd op de oudere verdwenen Ethelfledafontein Boeken Æthelflæd wordt in verschillende historische romans als personage opgevoerd Zo gaat Rebecca Tingles The Edge on the Sword 1995 over de 15-jarige Æthelflæd Daarnaast duikt ze als hoofdpersonage op in Haley Elizabeth Garwoods Swords Across the Thames 1999 en in Penny Inghams Lady Of The Mercians 2004 heruitgegeven als The King's Daughter 2010 Een gefictionaliseerde versie van Æthelflæd komt voor in Bernard Cornwalls boeken Sword Song 2007 en The Burning Land 2009 Chris Kirwans Shadowers Crossing 2008 gaat over Æthelflæds fortificatie van Rumcofan 915 Runcorn Vernoemingen Sinds 1994 is een van de kraters op Venus -182° 1966° naar haar vernoemd Externe link 12 april is de 102de dag van het jaar 103de dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 263 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1999 Een wagon van de Wuppertaler Schwebebahn stort neer in de rivier de Wupper voor het Robert-Daum-Platz 1999 KLM Cargo laat 440 Noord-Amerikaanse grondeekhoorns afmaken op Schiphol 2006 In Brussel wordt Joe Van Holsbeeck neergestoken nadat hij zich verweerde tegen mp3-spelerdieven Hij overlijdt later in het ziekenhuis 2011 In de Wit-Russische hoofdstad Minsk kost een bomaanslag in metrostation Oktjabrskaja aan minstens 12 mensen het leven er zijn tevens 200 gewonden 2012 In de Nederlandse plaats Nieuwegein wordt een vestiging van het geldtransportbedrijf G4S gewelddadig overvallen en cultuur 1954 Bill Haley en zijn Comets nemen Rock Around the Clock op 1960 Bert Haanstra ontvangt een Oscar voor zijn film Glas 238 Slag bij Carthago tussen de troepen van Capellianus gouverneur van Numidië en die van keizers Gordianus I en II waarbij de keizers het onderspit delven 1861 Aanval op Fort Sumter de eerste slag in de Amerikaanse Burgeroorlog 1945 Canadese militairen bevrijden kamp Westerbork 467 Anthemius wordt Romeins keizer 1462 Ondertekening van het Verdrag van Olite door Johan II van Aragón en Gaston IV van Foix 1606 De Union Flag Union Jack wordt aangenomen als nationale vlag van het Groot-Brittannië 1779 Spanje neemt deel aan de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog met het Verdrag van Aranjuez 1919 In Engeland wordt de 48-urige werkweek en het minimumloon ingevoerd 1945 Franklin D Roosevelt overlijdt Harry S Truman wordt ingezworen als president van de VS 1946 Syrië wordt onafhankelijk van Frankrijk 1990 In de DDR wordt Lothar de Maizière de eerste minister van de eerste niet-communistische regering van dat land De regering wordt gevormd door de drie conservatieve partijen van de Alliantie de SPD en de liberale "Bond van Vrije Democraten" 1995 Het Koerdisch parlement in ballingschap wordt in Den Haag opgericht 2003 Prins Laurent van België treed in het huwelijk met Claire Coombs 1982 In de Efteling wordt de attractie Halve Maen geopend 1992 Disneyland Parijs wordt geopend onder de toenmalige naam EuroDisney 627 Paulinus bisschop van York doopt Edwin van Northumbria als eerste christelijke koning in Noord-Engeland 1969 Benoeming van de Nederlander Johannes Willebrands tot president van het Secretariaat voor de Eenheid onder de Christenen van de Romeinse Curie als opvolger van wijlen kardinaal Augustin Bea 1925 Oprichting van de Boliviaanse voetbalclub Club Bolívar 1981 Bij de terugkeer op het hoogste niveau het wereldkampioenschap ijshockey voor A-landen in Zweden verliest de Nederlandse ploeg met 10-1 van de Sovjet-Unie 1993 Pete Sampras lost Jim Courier na 27 weken af als nummer één op de wereldranglijst der tennisprofessionals; de Amerikaan moet die positie na 19 weken weer afstaan aan zijn landgenoot 2004 Voor eigen publiek winnen de hockeyers van Oranje Zwart de Europacup II door in de finale in Eindhoven het Engelse Cannock op strafballen 4-2 te verslaan Ook de vrouwen van Laren zegevieren op eigen terrein ten koste van het Engelse Canterbury 3-2 2007 De Poolse voetbalbond PZPN besluit om Arka Gdynia een klasse terug te zetten wegens betrokkenheid bij een corruptieschandaal 2009 Tom Boonen wint voor de derde keer de wielerklassieker Parijs-Roubaix 1633 Formele ondervraging van Galileo door de inquisitie gaat van start 1833 Charles Gayler krijgt een patent op de brandkast 1904 De Franse gebroeders Dufaux beproeven met succes het prototype van de helikopter 1961 Lancering van de Vostok 1 met aan boord Joeri Gagarin Hiermee was de eerste mens in de ruimte een feit De Vostok 1 vloog in 1 uur en 48 minuten één keer rond de aarde 1981 De spaceshuttle Columbia is de eerste spaceshuttle die in een baan rond de aarde vliegt 1988 Een genetisch-gemanipuleerde witte muis wordt het eerste dier waarop patent is verleend Geboren 1550 Edward de Vere Engels schrijver overleden 1604 1577 Christiaan IV van Denemarken koning van Denemarken en Noorwegen overleden 1648 1777 Henry Clay Amerikaans politicus overleden 1852 1801 Hendrik de Cock Nederlands dominee overleden 1842 1831 Constantin Meunier Belgisch beeldhouwer schilder en graficus overleden 1905 1839 Nikolaj Przewalski Russisch militair en wetenschapper overleden 1888 1878 Ramon Fernandez Filipijns zakenman en politicus overleden 1964 1884 Otto Fritz Meyerhof Duits medicus biochemicus en Nobelprijswinnaar overleden 1951 1885 Robert Delaunay Frans kunstschilder overleden 1941 1885 Hermann Hoth Duits generaal overleden 1971 1895 Giovanni Panico Italiaans curiekardinaal overleden 1962 1902 Louis Beel Nederlands minister-president overleden 1977 1903 Jan Tinbergen Nederlands econoom en Nobelprijswinnaar overleden 1994 1905 Emmanuel Mounier Frans filosoof overleden 1950 1907 Jan Willem Berix Nederlands verzetsstrijder overleden 1945 1907 Eugène Chaboud Frans autocoureur overleden 1983 1908 Virginia Cherrill Amerikaans actrice overleden 1996 1912 Hamengkoeboewono IX sultan van Jogjakarta en Indonesisch politicus overleden 1988 1914 Adriaan Blaauw Nederlands astronoom overleden 2010 1914 Jan Van Cauwelaert Belgisch bisschop 1915 Jan van den Brink Nederlands politicus en bankier overleden 2006 1916 Just Rens Surinaams politicus overleden 1981 1917 Robert Manzon Frans autocoureur overleden 2015 1921 Günter Gerhard Lange Duits letterontwerper overleden 2008 1924 Raymond Barre Frans politicus en econoom overleden 2007 1928 Anton P de Graaff Nederlands schrijver overleden 2008 1928 Hardy Krüger Duits acteur 1930 Ype Schaaf Nederlands predikant en journalist overleden 2003 1932 Jean-Pierre Mariëlle Frans acteur 1933 Montserrat Caballé Spaans sopraan 1935 Andries Van den Abeele Belgisch industrieel politicus monumentenzorger en historicus 1935 Jimmy Makulis Grieks schlagerzanger overleden 2007 1935 Raymond Van Dijck Belgisch atleet overleden 1997 1936 Frankétienne Haïtiaans schrijver kunstenaar en politicus 1936 Charles Napier Amerikaans acteur overleden 2011 1937 Dennis Banks Amerikaans activist 1939 Alan Ayckbourn Brits blijspel-auteur 1940 Herbie Hancock Amerikaans jazzpianist 1941 Euson Arubaans zanger 1941 Bobby Moore Engels voetballer overleden 1993 1941 Gerrit Oosting Nederlands burgemeester overleden 2012 1942 Carlos Reutemann Argentijns autocoureur 1942 Leo van der Zalm Nederlands dichter in de marge overleden 2002 1942 Jacob Zuma president van Zuid-Afrika 1945 Lee Jong-wook Zuid-Koreaans medicus en directeur-generaal van de WHO overleden 2006 1946 Peter de Baan Nederlands regisseur 1946 Ed O'Neill Amerikaans acteur Al Bundy 1947 Tom Clancy Amerikaans schrijver overleden 2013 1947 David Letterman Amerikaans talkshow-presentator 1948 Joschka Fischer Duits politicus 1948 Marcello Lippi Italiaans voetballer en voetbalcoach 1949 Ibrahim Mahlab Egyptisch bouwbestuurder en premier 1949 Scott Turow Amerikaans schrijver 1949 Dirk Witteveen Nederlands bankier overleden 2007 1950 Joyce Banda Malawisch politicus 1950 David Cassidy Amerikaans zanger en acteur 1954 Evert van Hemert Nederlands beeldhouwer en schilder 1954 Steve Stevaert Belgisch politicus overleden 2015 1956 Doris Baaten Nederlands actrice 1956 Andy García Amerikaans acteur 1956 Herbert Grönemeyer Duits zanger en acteur 1957 Ronald Plasterk Nederlands minister 1957 Hallvar Thoresen Noors voetballer 1958 Roland Dalhäuser Zwitsers atleet 1959 Roel Cazemier Nederlands politicus en bestuurder 1959 Edvins Kengis Lets schaker 1961 Kathleen Hutsebaut Belgisch politica 1961 Nico de Vries Nederlands acteur 1962 Frans Cuijpers Nederlands schaker 1964 Johan Capiot Belgisch wielrenner 1964 Michiel Devlieger Vlaams presentator en programmamaker 1965 Kim Bodnia Deens acteur 1965 Alexei Scala Moldavisch voetballer 1966 Bruno Coué Frans voetbalscheidsrechter 1968 Toru Aoyanagi Japans langebaanschaatser en schaatscoach 1968 Christoph Meili Zwitsers klokkenluider 1968 James Moiben Keniaans atleet 1969 Antje Monteiro Nederlands musicalartieste zangeres en presentatrice 1969 Lucas Radebe Zuid-Afrikaans voetballer 1970 Sylvain Bouchard Canadees schaatser 1970 Eric Buhain Filipijns zwemmer en sportbestuurder 1971 Shannen Doherty Amerikaans actrice 1971 Christophe Moreau Frans wielrenner 1973 Roberto Ayala Argentijns voetballer 1973 Esmée de la Bretonière Nederlands actrice 1973 Robert Jensen Nederlands dj en talkshow-presentator 1973 Christian Panucci Italiaans voetballer 1974 Marley Shelton Amerikaans actrice 1974 Sylvinho Braziliaans voetballer 1976 Olga Kotljarova Russisch atlete 1976 Kuok Io Keong Macaus autocoureur 1977 Giovanny Espinoza Ecuadoraans voetballer 1977 Sarah Jane Morris Amerikaans actrice 1977 Jordana Spiro Amerikaans actrice filmregisseuse filmproducente en filmeditor 1978 Stanislav Angelov Bulgaars voetballer 1978 Guy Berryman Brits basgitarist 1979 Claire Danes Amerikaans actrice 1979 Jakub Filipek Belgisch schaker 1979 Mateja Kežman Servisch voetballer 1980 Sandrine Corman Belgisch model en televisiepresentatrice 1980 Kym Howe Australisch atlete 1980 Brian McFadden Iers zanger 1981 Joeri Borzakovski Russisch atleet 1981 Nicolás Burdisso Argentijns voetballer 1982 Ryan Dalziel Schots autocoureur 1982 Liam Killeen Brits mountainbiker en veldrijder 1983 Jelena Dokić Servisch tennisster 1983 Sak Noel Spaans dj 1983 Satoshi Osaki Japans atleet 1984 Aleksej Dmitrik Russisch atleet 1984 Kamil Miton Pools schaker 1985 Marco di Carli Duits zwemmer 1986 Marcel Granollers Spaans tennisser 1986 Jonathan Pitroipa Burkinees voetballer 1986 Birgitta van Weersel Nederlands schaakster 1987 Brooklyn Decker Amerikaans model en actrice 1987 Brendon Urie Amerikaans leadzanger 1988 Tone Damli Aaberge Noors zangeres 1988 Michaël Rossi Frans autocoureur 1989 Russell Henley Amerikaans golfer 1989 Miguel Ángel Ponce Mexicaans voetballer 1990 Sharona Bakker Nederlands atlete 1990 Teresa Crippen Amerikaans zwemster 1990 Francesca Halsall Brits zwemster 1990 Charles Reid Canadees snowboarder 1991 Daniel Littau Duits acteur 1991 Maria Marinela Mazilu Roemeens skeletonster 1992 Chad le Clos Zuid-Afrikaans zwemmer 1996 Aaron Blunck Amerikaans freestyleskiër Overleden 65 Lucius Annaeus Seneca 68 Romeins filosoof van het stoïcisme staatsman en toneelschrijver 238 Keizer Gordianus I ca 80 van Rome 238 Keizer Gordianus II ca 47 van Rome 352 Paus Julius I paus van 337 tot 352 1647 Adriaan Pieterszoon Raap 90 Nederlands ondernemer 1817 Charles Messier 86 Frans astronoom opsteller van een astronomische catalogus 1878 William Tweed 55 Amerikaans politicus 1917 Franziskus von Bettinger 66 Duits kardinaal-aartsbisschop van München en Freising 1929 Jef van den Eynde 49 Vlaams studentenleider 1945 Franklin Delano Roosevelt 63 32ste president van de Verenigde Staten 1946 August Borms 68 Vlaams nationalist 1954 Pim Mulier 89 Nederlands atleet marathonschaatser & sportbestuurder 1959 Willy Lauwers 22 Belgisch wielrenner 1962 Ron Flockhart 38 Schots autocoureur 1963 Hans van Sweeden 24 Nederlands componist acteur dichter en danser 1963 Felix Manalo 76 Filipijns geestelijk leider Iglesia ni Cristo 1966 Chris Soumokil 60 president van de Republik Maluku Selatan 1971 Igor Tamm 75 Sovjet-Russisch natuurkundige en Nobelprijswinnaar 1975 Josephine Baker 68 Amerikaans danseres zangeres en actrice 1981 Hendrik Andriessen 88 Nederlands componist 1981 Joe Louis 67 Amerikaans bokskampioen in het zwaargewicht 1981 Adriaan Pelt 88 Nederlands journalist en diplomaat 1983 Jørgen Juve 76 Noors voetballer 1986 Jef Dervaes 79 Belgisch wielrenner 1986 Valentin Katajev 89 Russisch schrijver en journalist 1986 François Neuville 73 Belgisch wielrenner 1989 Sugar Ray Robinson 77 Amerikaans bokser 1992 Rie Beisenherz 90 Nederlands zwemster 1996 Harmanus Hondius 92 Nederlands ingenieur en politicus 1997 George Wald 90 Amerikaans biochemicus en Nobelprijswinnaar 2008 Patrick Hillery 84 Iers arts en politicus 2009 Marilyn Chambers 56 Amerikaans pornoactrice 2009 Walty Dudok van Heel 50 Nederlands kunstschilderes 2009 Wim Koole 79 Nederlands theoloog en omroepbestuurder 2009 Erik Tjon Kie Sim 72 Surinaams politicus en aannemer 2010 Alper Balaban 22 Duits-Turks voetballer 2010 Miguel Cinches 78 Filipijns bisschop 2011 La Esterella 91 Vlaamse zangeres 2012 Manfred Orzessek 78 Duits voetballer 2013 Robert Byrne 84 Amerikaans schaker 2013 Johnny du Plooy 48 Zuid-Afrikaans bokser 2013 André Reul 79 Belgisch politicus 2013 Tom Vreugdenhil 79 Nederlands politicus 2014 Pierre-Henri Menthéour 53 Frans wielrenner Viering herdenking In het Romeinse Rijk viert men de Cerealis het festival ter ere van de godin Ceres Pasen in 1626 1637 1648 1705 1716 1789 1846 1857 1868 1903 1914 1925 1936 1998 2009 2020 rooms-Katholieke kalender Heilige Julius I † 352 Heilige Damiaan van Pavio † 697 Heilige Zeno van Verona † 371 Heilige Erkembode † 742 Heilige Alferius † 1050 Zalige Angelo Carletti di Clavasio † 1495 13 april is de 103e dag van het jaar 104e dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 262 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 1883 Alfred Packer wordt schuldig bevonden aan kannibalisme 1919 Britse en Gurkha troepen vermoorden in Amritsar India ten minste 379 ongewapende deelnemers aan demonstratie in het kader van de geweldloos-verzet-campagne van Gandhi 1992 Aardbeving bij Roermond met een magnitude van 58 op de schaal van Richter 1923 Kurt Schwitters houdt in de bovenzaal van Hotel Phoenix te Drachten de laatste DaDa-bijeenkomst ter wereld en muziek 1742 Eerste uitvoering in Dublin van het oratorium Messiah van George Frideric Handel 1934 Uitgifte van het eerste nummer van het damestijdschrift Libelle 1943 De nazi's treffen massagraven aan van duizenden Poolse officieren vermoord door de NKVD in 1940 bij Katyn 1944 Crash van een B-17 bommenwerper te Berismenil La roche en ardenne 1945 Bevrijding van Assen 1975 Een aanval van falangisten op een palestijnse bus in Ain el-Roemane markeert het begin van 15 jaar burgeroorlog in Libanon 1598 Koning Hendrik IV van Frankrijk geeft het Edict van Nantes uit Hierdoor krijgen de hugenoten vrijheid van religie 1849 Hongarije wordt een republiek 1941 Neutraliteitsovereenkomst wordt getekend tussen de Sovjet-Unie en Japan 1983 Harold Washington wordt gekozen als de eerste Afrikaans-Amerikaanse burgemeester van Chicago 1987 Portugal en China tekenen een overeenkomst waarbij het eiland Macau in 1999 wordt teruggegeven aan China 1981 De Efteling opent de attracties Python en Gondoletta 1937 Splitsing van het Apostolisch vicariaat Celebes in Nederlands-Indië in het Apostolisch Vicariaat Manado en de Apostolische Prefectuur Makassar 1980 Paus Johannes Paulus II bezoekt Turijn 1991 Oprichting van de Rooms-katholieke Apostolische Administraties Europees Rusland Siberië en Kazachstan in de Sovjet-Unie Benoeming van Tadeusz Kondrusiewicz tot apostolisch administrator van Europees Rusland 1969 Wielrenner Walter Godefroot wint Parijs-Roubaix 1974 Gerrie Knetemann wint de negende editie van de Amstel Gold Race 1975 Wielrenner Roger De Vlaeminck wint zijn derde Parijs-Roubaix 1986 Golfer Jack Nicklaus wint zijn zesde Masters toernooi 1997 Tiger Woods wordt de jongste golfer die het Masters toernooi wint 2008 Opwaaiend brandend WC-papier veroorzaakt brand op de tribunes van stadion Euroborg van FC Groningen waardoor de wedstrijd tegen Ajax afgelast wordt 2008 Tom Boonen wint voor de tweede keer Parijs-Roubaix 2009 In Malmö wordt het Swedbank Stadion officieel in gebruik genomen met een wedstrijd tussen Malmö FF en Örgryte IS 2012 Door een gelijkspel tegen FC Eindhoven kan voetbalclub FC Zwolle niet meer ingehaald worden en wordt kampioen van de Nederlandse Eerste divisie Zij promoveren naar de Eredivisie 2014 De Nederlandse wielrenner Niki Terpstra wint Parijs-Roubaix 1625 Giovanni Faber bedenkt een nieuw woord "microscoop" 1970 Een zuurstoftank aan boord van Apollo 13 explodeert waardoor de missie voortijdig moet worden beëindigd Jim Lovell Fred Haise en Jack Swigert de bemanning van Apollo 13 landen door de ontploffing dan wel niet op de maan maar ze zijn wel recordhouders ze zijn degenen die het verst van de aarde verwijderd zijn geweest Op 13 april 1970 waren ze 401056 km van huis 2029 De planetoïde Apophis zal op een afstand van 31000 km langs de aarde vliegen zie aardscheerder 2036 Er wordt een nadering van de planetoïde Apophis verwacht maar er is zeer weinig kans op een botsing Geboren 1519 Catharina de' Medici koningin van Frankrijk overleden 1589 1570 Guy Fawkes buskruitverraadsamenzweerder overleden 1606 1639 Joan Leonardsz Blasius Nederlands schrijver en dichter overleden 1672 1729 Thomas Percy Engels bisschop en dichter overleden 1811 1729 Rienk Jelgerhuis Nederlands kunstschilder overleden 1806 1743 Thomas Jefferson derde president van de Verenigde Staten overleden 1826 1771 Richard Trevithick Engels uitvinder overleden 1833 1808 Antonio Meucci Italiaans ontwerper overleden 1896 1813 Duncan Gregory Brits wiskundige overleden 1844 1860 James Ensor Belgisch schilder overleden 1946 1866 Butch Cassidy Amerikaans crimineel overleden 1908 1867 Adolf Olland Nederlands schaker overleden 1933 1868 Wilhelm Bernhard Johann Antoon Scheepens Nederlands militair overleden 1913 1871 Alexander Forbes Zuid-Afrikaans astronoom overleden 1959 1872 Ramon Avanceña Filipijns rechter overleden 1957 1878 George J Trinkaus Amerikaans componist en violist overleden 1960 1881 Ludwig Binswanger Zwitsers psychiater overleden 1966 1882 Augustin Ringeval Frans wielrenner overleden 1967 1885 Pieter Sjoerds Gerbrandy Nederlands advocaat en staatsman overleden 1961 1892 Arthur Harris Brits maarschalk overleden 1984 1892 Robert Watson-Watt Brits natuurkundige overleden 1973 1894 Anton Colijn Nederlands bergbeklimmer overleden 1945 1899 Harold Osborn Amerikaans atleet overleden 1975 1901 René Pleven Frans politicus overleden 1993 1901 Paul Yü Pin Chinees kardinaal-aartsbisschop van Nanking overleden 1978 1904 Fernando Lopez vicepresident van de Filipijnen 1949-1953 en 1965-1973 overleden 1993 1906 Samuel Beckett Iers toneelschrijver en dichter overleden 1989 1906 Elise Van Truyen Belgisch atlete overleden ?? 1908 Jacques Augarde Frans politicus en journalist overleden 2006 1908 Durk van der Duim Nederlands schaatser overleden 1990 1908 Alberto Zozaya Argentijns voetballer overleden 1981 1909 Wim Lagendaal Nederlands voetballer overleden 1987 1909 Eudora Welty Amerikaans schrijver en fotograaf overleden 2001 1913 David Albritton Amerikaans atleet overleden 1994 1917 Samuël Metiarij Nederlands predikant overleden 2007 1920 Roberto Calvi Italiaans bankier overleden 1982 1920 Ernst van Eeghen Nederlands zakenman en diplomaat overleden 2007 1920 Jopie Waalberg Nederlands zwemster overleden 1979 1921 Jean Dulieu Nederlands striptekenaar -schrijver overleden 2006 1921 Henry Hermansen Noors biatleet en langlaufer overleden 1997 1921 Wim Landman Nederlandse voetballer overleden 1975 1922 John Braine Engels schrijver overleden 1986 1922 Julius Nyerere Tanzaniaans politicus overleden 1999 1923 Jan van Genderen Nederlands predikant en theoloog overleden 2004 1925 Verma Malik Indiaas liedjestekstschrijver overleden 2009 1926 André Testut Monegaskisch autocoureur overleden 2005 1928 Gianni Marzotto Italiaans autocoureur overleden 2012 1929 Waldemar Philippi Duits voetballer overleden 1990 1937 Edward Fox Engels acteur 1938 Frederic Rzewski Amerikaans componist muziekpedagoog en pianist 1938 Hermann Salomon Duits atleet 1939 Wijnie Jabaaij Nederlands politicus overleden 1995 1940 Mike Beuttler Brits autocoureur overleden 1988 1941 Jim Cruickshank Schots voetballer overleden 2010 1941 Michael Stuart Brown Amerikaans geneticus en Nobelprijswinnaar 1943 Tim Krabbé Nederlands schrijver en schaakkenner 1946 Al Green Amerikaans zanger 1947 Joseph Daul Frans politicus 1948 Kune Biezeveld Nederlands predikante en theologe overleden 2008 1948 Janny Vlietstra Nederlands politicus 1949 Christopher Hitchens Brits-Amerikaans journalist en auteur overleden 2011 1950 Ron Perlman Amerikaans acteur 1950 Gijs Wanders Nederlands journalist en presentator 1951 Ivano Bordon Italiaans voetballer 1951 Joachim Streich Oost-Duits voetballer 1952 Sergej Martsjoek Russisch schaatser 1954 Roberto Dinamite Braziliaans voetballer 1954 Gerda van Erkel Vlaams schrijfster 1954 Róża Thun Pools politica 1955 Safet Sušić Bosnisch voetballer en voetbalcoach 1956 Possum Bourne Nieuw-Zeelands rallyrijder overleden 2003 1956 Roel Pieper Nederlands ICT-ondernemer 1956 Lars von Trier Deens filmregisseur 1957 Karin Tanghe Vlaams actrice 1959 Herr Seele Vlaams striptekenaar 1960 Olaf Ludwig Duits wielrenner 1960 Rudi Völler Duits voetballer 1961 Walter Muls Vlaams politicus 1961 Hiro Yamamoto Japans-Amerikaans muzikant 1962 Hillel Slovak Amerikaans gitarist overleden 1988 1963 Andrej Bachvalov Russisch schaatser 1963 Jan Willem van Ede Nederlandse voetballer 1963 Garri Kasparov Russisch schaker 1964 Dokka Oemarov Tsjetsjeens politicus overleden 2009 1964 Caroline Rhea Canadees actrice 1964 Teunis van der Zwart Nederlands hoornist 1965 Michal Bílek Tsjechisch voetballer en voetbalcoach 1966 Ivo Basay Chileens voetballer en voetbalcoach 1966 Johan Verbist Belgisch voetbalscheidsrechter 1967 Saskia Noort Nederlands schrijfster journaliste en columniste 1970 Dylan Casey Amerikaans wielrenner 1970 Rintje Ritsma Nederlands schaatser 1970 Rick Schroder Amerikaans acteur 1971 Alexandra Adi Amerikaans actrice 1971 Franck Esposito Frans zwemmer 1972 Rein Baart Nederlands voetballer 1972 Carlos Mortensen Spaans pokerspeler 1973 Marcin Borski Pools voetbalscheidsrechter 1973 Nicolas Jalabert Frans wielrenner 1974 Lorenc Jemini Albanees voetbalscheidsrechter 1974 David Zdrilić Australisch voetballer en voetbalcoach 1975 Jasey-Jay Anderson Canadees snowboarder 1975 Lou Bega Duits zanger 1976 Jonathan Brandis Amerikaans acteur overleden 2003 1976 Robin Vissenaekens Vlaams radiopresentator en televisiemaker 1977 Javier Guzman Spaans-Nederlands stand-upcomedian en cabaretier 1977 Mark Volders Belgisch voetballer 1978 Sylvie Meis Nederlands televisiepresentatrice en actrice 1978 Carles Puyol Spaans voetballer 1978 Raemon Sluiter Nederlands tennisser 1978 Alexander Voigt Duits voetballer 1981 Moushaumi Robinson Amerikaans atlete 1982 Pieter Perquisite Perquin Nederlands artiest producer 1983 Claudio Bravo Chileens voetballer 1984 Ramon Zomer Nederlands voetballer 1984 Hiroatsu Takahashi Japans skeletonracer 1985 Tino Edelmann Duits noordse combinatieskiër 1985 Sally Foster Australisch zwemster 1985 Youssef Rabeh Marokkaans voetballer 1985 Sipke Zijlstra Nederlands wielrenner 1986 Michael Bingham Brits atleet 1987 Jonathan Legear Belgisch voetballer 1988 Will Bratt Brits autocoureur 1988 Máximo Cortés Spaans autocoureur 1988 Dirk Marcellis Nederlands voetballer 1989 Ryan Bailey Amerikaans atleet 1990 Lodovica Comello Italiaans actrice 1992 Péter Bernek Hongaars zwemmer 1994 Konstantīns Calko Lets autocoureur 1994 Ángelo Henríquez Chileens voetballer 1994 Chloé Trespeuch Frans snowboardster Overleden 585 Hermenegild Visigotische prins 799 Paulus Diaconus ±75 Italiaans monnik en historicus 814 Kroem Bulgaars heerser 1093 Vsevolod I ±63 Oekraïens heerser 1279 Boleslaw de Vrome ±68 Pools hertog 1605 Boris Godoenov 54 Russisch tsaar 1695 Jean de La Fontaine 73 Frans schrijver 1886 Anna Louisa Geertruida Bosboom-Toussaint 73 Nederlands schrijfster 1894 Nikolaj Ge 61 Russisch kunstschilder 1921 Johann Wilhelm Spengel 69 Duits bioloog 1930 Paciano Rizal 79 Filipijns revolutionair generaal 1931 Fausto Maria Martini 44 Italiaans schrijver 1935 León María Guerrero 82 Filipijns apotheker en botanist 1941 Annie Cannon 77 Amerikaans astronome 1942 Henk Sneevliet 58 Nederlands communistisch politicus en verzetsstrijder 1945 Frans van Haaren 59 Nederlands jurist en burgemeester 1959 Eduard van Beinum 58 Nederlands dirigent 1959 Rigardus Rijnhout 36 langste mens die ooit in Nederland leefde 1962 PH Ritter jr 79 Nederlands letterkundige 1975 Teofilo Sison 95 Filipijns jurist politicus en minister 1975 François Tombalbaye 56 Tsjadisch president 1976 Gustave Danneels 62 Belgisch wielrenner 1976 Traugott Herr 85 Duits generaal 1978 Albert Termote 89 Belgisch-Nederlands beeldhouwer 1981 Guerino Bertocchi 73 Italiaans autocoureur 1983 Mercè Rodoreda 74 Catalaans schrijfster 1983 Annie van der Vegt 79 Nederlands gymnaste 1994 Rob van Gennep 57 Nederlands uitgever en boekverkoper 1999 Willi Stoph 84 Oost-Duits politicus 2000 Arthur Owen 85 Brits autocoureur 2002 Desmond Titterington 73 Noord-Iers autocoureur 2005 Johnnie Johnson 80 Amerikaans bluespianist 2006 Carel Alberts 78 Nederlands bassist 2006 Muriel Spark 88 Brits schrijfster 2006 Arthur Winston 100 Amerikaans "Werknemer van de Eeuw" 2007 Marc Galle 76 Vlaams politicus en letterkundige 2007 Hans Koning 85 Nederlands-Amerikaans journalist publicist en schrijver 2008 Peter Michielsen 62 Nederlands journalist 2008 Mark Speight 42 Brits televisiepresentator 2008 John Wheeler 96 Amerikaans natuurkundige 2009 Wim Schuijt 99 Nederlands politicus 2013 Frank Bank 71 Amerikaans acteur 2013 Henk Peeters 87 Nederlands beeldend kunstenaar 2013 Chi Cheng 42 Amerikaans muzikant 2015 Noël De Pauw 72 Belgisch wielrenner 2015 Eduardo Galeano 74 Uruguayaans journalist en schrijver 2015 Günter Grass 87 Duits schrijver en beeldend kunstenaar Viering herdenking Pasen in 1653 1659 1664 1721 1727 1732 1800 1873 1879 1884 1941 1952 2031 2036 rooms-Katholieke kalender Heilige Martinus I † 655 vrije gedachtenis Zalige Ida van Bonen Boulogne † 1113 Zalige Ida van Leuven † c 1290 Heilige Hermenegild van Sevilla † 586 14 april is de 104e dag van het jaar 105e dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 261 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 2010 Als gevolg van een Duinbrand tussen Schoorl en Bergen aan Zee wordt Bergen aan Zee geëvacueerd 2010 De gletsjervulkaan Eyjafjallajökull op IJsland barst opnieuw uit 2013 In het Belgische Oelegem stort een Poolse bus met Russische passagiers vijf meter naar beneden vanop de E34 Vijf inzittenden komen hierbij om 2014 Minstens 71 mensen worden gedood en meer dan 120 mensen raken gewond bij een bomaanslag in een busstation in de Nigeriaanse hoofdstad Abuja 1912 Kort voor middernacht loopt de Titanic tijdens haar eerste reis op een ijsberg en cultuur 1922 De Nederlandse Bachvereniging voert voor de eerste keer de Matthäus-Passion uit in de Grote Kerk in Naarden 1939 Eerste editie van The Grapes of Wrath De druiven der gramschap door John Steinbeck 1969 Voor het eerst kunnen ook kijkers buiten de Verenigde Staten kijken naar de jaarlijkse Oscaruitreiking 1984 Doe Maar geeft afscheidsconcert in Maaspoort Sports & Events te 's-Hertogenbosch 69 Eerste slag bij Bedriacum Het Romeinse leger ± 70000 man onder bevel van Aulus Vitellius Germanicus verslaat bij Cremona de legioenen van keizer Otho 1574 Slag op de Mookerheide tussen het Spaanse leger en huurtroepen onder Lodewijk en Hendrik van Nassau die beiden sneuvelen 1914 Mexicaanse Revolutie voor het eerst in de geschiedenis wordt er een luchtbombardement uitgevoerd Gustavo Salinas werpt enkele bommen op de Cañonero Guerero van generaal Huerta 1915 De Duitsers torpederen het Nederlandse stoomschip Katwijk 1953 Invasie van de Vietminh in Laos 1986 Amerikaanse vliegtuigen vallen vijf doelen aan in Libië Onder de vele doden ook de dochter van Ghadaffi 1988 Einde van de Russische bezetting van Afghanistan 1775 Eerste abolitionistische groepering opgericht in de Verenigde Staten door Benjamin Franklin en Benjamin Rush 1865 President Abraham Lincoln neergeschoten door John Wilkes Booth zijn minister van Buitenlandse Zaken Seward wordt neergestoken door mede-samenzweerder Lewis Paine 1931 Koning Alfonso XIII van Spanje afgezet Uitroeping van de republiek 1987 Turkije stelt zich kandidaat voor toetreding tot de EEG 1990 Berlijn wordt opnieuw de hoofdstad van Duitsland 2004 Circa tachtig bewoners van woonwagenkamp de Vinkenslag in Maastricht blokkeren enkele uren de A2 Ze protesteren tegen de controles door de gemeente die een eind wil maken aan allerlei illegale activiteiten op het kamp 2004 France-Albert René treedt terug als president van de Seychellen 2013 Europese Parlementsverkiezingen in Kroatië Kroatië kiest dan voor het eerst leden voor het Europees Parlement omdat het op 1 juli 2013 lid wordt van de Europese Unie 2007 De wieken van de attractie Mad Mill in Duinrell storten in 1699 Geboorte van de Khalsa Vaisakhi waarbij de vijf piyares als eersten werden gedoopt tot het Sikhisme 1991 Bisschopswijding van André-Mutien Léonard bisschop van Namen in België 1971 De Ierse grensrechter David Barrett raakt bewusteloos als hij in PSV-stadion een bierblikje tegen zijn hoofd krijgt 1979 Jan Raas wint voor de derde opeenvolgende keer Nederlands enige wielerklassieker de Amstel Gold Race 1982 Het Nederlands voetbalelftal verslaat Griekenland met 1-0 in een oefenduel in Eindhoven Verdediger Edo Ophof scoort Gerald Vanenburg Ajax en Jurrie Koolhof PSV debuteren voor Oranje terwijl Jan Poortvliet 19de en Piet Wildschut 11de hun laatste interland spelen 1611 Federico Cesi bedenkt een nieuw woord "telescoop" 1828 Eerste editie van Noah Websters woordenboek 1894 Thomas Edison geeft een demonstratie met de kinetoscoop een soort voorloper van de filmprojector 1950 De DAF-fabriek in Eindhoven wordt geopend 1961 Eerste televisie-uitzending in de Sovjet-Unie Geboren 1527 Abraham Ortelius Nederlands geograaf overleden 1598 1578 Filips III koning van Spanje en Portugal overleden 1621 1629 Christiaan Huygens Nederlands astronoom wis- en natuurkundige overleden 1695 1690 Jan Wandelaar Nederlands kunstschilder graveur en etser overleden 1759 1695 Pietro Giovanni Guarneri Italiaans vioolbouwer overleden 1762 1799 Jacob van Hall Nederlands schrijver overleden 1859 1810 Joannes Baptista Swinkels apostolisch vicaris van Suriname overleden 1875 1818 Marie van Saksen-Altenburg Duits prinses overleden 1907 1852 Meijer de Haan Nederlands kunstschilder overleden 1895 1865 Charles Mertens Belgisch kunstschilder overleden 1919 1865 Emile Van Doren Belgisch landschapsschilder overleden 1949 1868 Peter Behrens Duits architect overleden 1940 1879 James Branch Cabell Amerikaans schrijver overleden 1958 1881 Petrus Josephus Cautaerts Vlaams politicus overleden 1953 1882 Moritz Schlick Duits filosoof overleden 1936 1886 Fausto Maria Martini Italiaans schrijver overleden 1931 1889 Efim Bogoljoebov Oekraïens-Duits schaakspeler overleden 1952 1892 Juan Belmonte Spaans stierenvechter overleden 1962 1904 Sonia Gaskell Nederlands choreografe en danspedagoge overleden 1974 1904 Sir John Gielgud Brits acteur overleden 2000 1905 Jan Gonda Nederlands taal- en letterkundige overleden 1991 1907 François Duvalier Haïtiaans president en dictator overleden 1971 1910 Werner Wolf Glaser Zweeds componist overleden 2006 1912 Arne Brustad Noors voetballer overleden 1987 1912 Joie Chitwood Amerikaans autocoureur overleden 1988 1912 Robert Doisneau Frans fotograaf overleden 1994 1913 Jean Fournet Frans dirigent overleden 2008 1914 Mia Smelt Nederlands radiopresentatrice overleden 2008 1917 Valerie Hobson Brits actrice overleden 1998 1917 Inge Lievaart Nederlands dichter overleden 2012 1918 Mary Healy Amerikaans actrice overleden 2015 1918 Scott Young Canadees journalist en schrijver overleden 2005 1919 Raúl Primatesta Argentijns aartsbisschop en kardinaal overleden 2006 1925 Rod Steiger Amerikaans acteur overleden 2002 1926 Leopoldo Calvo-Sotelo Spaans minister en premier overleden 2008 1926 Liz Renay Amerikaans actrice overleden 2007 1927 Alan MacDiarmid Nieuw-Zeelands-Amerikaans scheikundige overleden 2007 1929 Gerry Anderson Brits producer en regisseur overleden 2012 1930 William vanden Heuvel Amerikaans advocaat ondernemer schrijver en diplomaat 1931 Vic Wilson Brits autocoureur overleden 2001 1935 Erich von Däniken Zwitsers hotelhouder en schrijver 1935 James Baker Hall Amerikaans dichter romanschrijver fotograaf en leraar overleden 2009 1935 Loretta Lynn Amerikaans countryzangeres 1940 Marie Kinsky von Wchinitz und Tettau vorstin van Liechtenstein 1941 Julie Christie Brits actrice 1945 Ritchie Blackmore Engels gitarist oa Deep Purple 1945 Johan Devrindt Belgisch voetballer 1945 Bob de Ronde Nederlands journalist en mediatrainer overleden 2010 1946 Armand Zunder Surinaams politicus en zakenman 1949 John Shea Amerikaans acteur 1950 Ans Beentjes Nederlands actrice 1957 Richard Jeni Amerikaans stand-upcomedian en acteur overleden 2007 1958 John D'Aquino Amerikaans acteur 1960 Danny Bowes Brits zanger 1960 Katelijne Damen Vlaams actrice 1961 Robert Carlyle Schots acteur 1962 Harold van Beek Nederlands atleet 1966 Arthur van de Oudeweetering Nederlands schaker 1966 Bart de Ruiter Nederlands bassist 1968 Anthony Michael Hall Amerikaans acteur 1969 Jean-Philippe Dayraut Frans autocoureur 1969 Martijn LeNoble Nederlands basgitarist 1969 Manuel Liberato Portugees wielrenner 1969 Luc Van Lierde Belgisch triatleet 1970 Jan Siemerink Nederlands tennisser 1971 Miguel Ángel Calero Colombiaans voetballer 1971 Jackie Edwards Bahamaans atlete 1971 Marcelo Otero Uruguayaans voetballer 1972 Serge Gumienny Belgisch voetbalscheidsrechter 1972 Casper Helling Nederlands marathonschaatser 1972 Wojciech Kowalczyk Pools voetballer 1973 Adrien Brody Amerikaans acteur 1973 David Miller Amerikaans tenor 1974 Ara Minasian Armeens schaker 1974 Els Tibau Vlaams omroepster en presentatrice 1975 Adam Basil Australisch atleet 1975 Amy Dumas Amerikaans professioneel worstelaar 1976 Nadine Faustin-Parker Haïtiaans atlete 1976 Françoise Mbango Etone Kameroens atlete 1977 Gorka Arrizabalaga Spaans wielrenner 1977 Erjon Bogdani Albanees voetballer 1977 Sarah Michelle Gellar Amerikaans actrice 1977 Martin Kaalma Estisch voetballer 1977 Geoff Kabush Canadees mountainbiker 1977 Ben Williams Australisch voetbalscheidsrechter 1978 Adnan Čustović Bosnisch voetballer 1979 Fadel Brahami Algerijns voetballer 1980 Alin Berescu Roemeens schaker 1980 Leif Erlend Johannessen Noors schaker 1981 Jacques Houdek Kroatisch zanger 1981 Jan Kooijman Nederlands acteur en danser 1982 Reshum van Til Nederlands zangeres 1985 Henk Grol Nederlands judoka 1985 Bobbie Koek Nederlands actrice 1985 Michal Papadopulos Tsjechisch voetballer 1986 Rachel Goh Australisch zwemster 1987 Esther Akihary Nederlands atlete 1987 Erwin Hoffer Oostenrijks voetballer 1988 Maria Orlova Russisch skeletonster 1989 Dominik Paris Italiaans alpineskiër 1991 Otmar Striedinger Oostenrijks alpineskiër 1991 Rick van der Ven Nederlands handboogschutter 1992 Christian vom Lehn Duits zwemmer 1993 Daniel Wallace Brits zwemmer 1994 Skyler Samuels Amerikaans actrice 1996 Abigail Breslin Amerikaans tieneractrice Overleden 1279 Boleslaw de Vrome Pools hertog 1345 Richard Aungerville Engels schrijver monnik en bisschop 1433 Liduina van Schiedam 53 Nederlands heilige 1574 Graaf Hendrik van Nassau 23 Nederlands militair 1574 Graaf Lodewijk van Nassau 36 Nederlands militair 1711 Lodewijk van Frankrijk kroonprins van Frankrijk 1759 Georg Friedrich Händel 74 Duits-Engels componist en dirigent 1785 William Whitehead 70 Engels dichter 1873 Jean-Valentin Bender 71 Belgisch componist en dirigent 1905 Hendrik van Bourbon-Parma 54 hertog van Bardi 1910 Constant Hansen 76 Vlaams schrijver 1917 Lejzer Zamenhof 57 Pools oogarts 1924 Louis Sullivan 67 Amerikaans architect 1925 John Singer Sargent 69 Amerikaans schilder 1935 Emmy Noether 52 Duits wiskundige 1938 Gillis Grafström 44 Zweeds kunstschaatser 1944 Gerrit Jan van den Berg 24 Nederlands verzetsstrijder 1944 Hendrik Drogt 24 Nederlands verzetsstrijder 1944 Fokke Jagersma 23 Nederlands verzetsstrijder 1944 Gerard Jansen 21 Nederlands verzetsstrijder 1944 Johannes Kippers 44 Nederlands verzetsstrijder 1944 Jacob Kraal 30 Nederlands verzetsstrijder 1944 Jan Rijkmans 24 Nederlands verzetsstrijder 1944 Wiepke Harm Timersma 45 Nederlands verzetsstrijder 1972 Johan Cortlever 86 Nederlands zwemmer en waterpoloër 1972 Niño de Ricardo 68 Spaans gitarist en componist 1973 Magda Janssens 88 Nederlands actrice 1977 Jo Kluin 72 Nederlands voetballer 1986 Simone de Beauvoir 78 Frans schrijfster feministe en filosofe 1994 Harry Touw 70 Haags moppentapper 1996 Rinus van den Bosch 58 Nederlands beeldhouwer fotograaf kunstschilder en tekenaar 2001 Jim Baxter 61 Schots voetballer 2002 Joop Haex 90 Nederlands politicus 2007 Don Ho 76 Amerikaans zanger 2007 René Rémond 88 Frans historicus 2008 Ollie Johnston 95 Amerikaans Disney-tekenaar 2010 Peter Steele 48 Amerikaans muzikant 2011 Trevor Bannister 76 Brits acteur 2011 Walter Breuning 114 eens de oudste man ter wereld 2011 William Lipscomb 91 Amerikaans chemicus Nobelprijswinnaar voor de Scheikunde 2011 Louis Tas 91 Nederlands psychiater en schrijver 2012 William Finley 71 Amerikaans acteur 2012 Jean-Paul Laenen 81 Belgisch beeldhouwer 2012 Piermario Morosini 25 Italiaans voetballer 2013 Colin Davis 85 Brits dirigent 2013 Jan Ploegh 91 Nederlands voetballer 2013 Hendrik Schriever 85 Nederlands burgemeester 2014 Albert Manent i Segimon 83 Catalaans schrijver historiograaf en activist 2015 Percy Sledge 73 Amerikaans zanger Viering herdenking Pasen in 1591 1596 1675 1686 1743 1748 1754 1805 1811 1816 1895 1963 1968 1974 2047 2058 Rooms-katholieke kalender Heilige Liduina van Schiedam † 1433 Heilige Benedikt † 1184 Heilige Bernard van Abbegem Abbeville † 1117 Heilige Maxim † 3e eeuw Heilige Petrus Gonzales † 1246 Noord-Amerika & Verenigd Koninkrijk herdenking van de ramp met de Titanic 14 en 15 april 16 april is de 106e dag van het jaar 107e dag in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 259 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 924 Keizer Berengar I wordt vermoord 1925 In Sofia vinden bij een bomaanslag in de Sveta Nedeliakathedraal 150 mensen de dood 1934 De Opperste Sovjet het parlement van de Sovjet-Unie stelt de titel Held van de Sovjet-Unie in 1947 Tijdens een grote brand op 16 april en 17 april ontploffen twee schepen met ammoniumnitraat en zwavel de Grand Camp en de High Flyer in de haven van Texas City 600 personen komen om 1962 Bob Dylan zingt Blowin' in the Wind voor het eerst voor publiek in een zaaltje in Greenwich Village New York 1996 Prins Andrew en Sarah Ferguson gaan scheiden 2007 Bij een schietpartij op de Virginia Polytechnic Institute and State University in Blacksburg Virginia vinden 33 mensen de dood 1924 De eerste radio-uitzending via de draadomroep De Matthäus Passion wordt uitgezonden 1917 Vladimir Lenin keert terug naar Sint-Petersburg na jaren ballingschap 1922 Duitsland en de Sovjet-Unie ondertekenen het Verdrag van Rapallo 1956 Oostenrijk wordt lid van de Raad van Europa 2002 Het Nederlandse Kabinet-Kok II Paars II valt over de nasleep van Srebrenica 1746 Bonnie Prince Charlie verslagen bij de Slag bij Culloden 1938 Groot-Brittannië erkent de Italiaanse annexatie van Abessinië 1945 Tweede Wereldoorlog Sovjet-Unie start groot eindoffensief tegen Duitsland met als doel de verovering van Berlijn 1945 Tweede Wereldoorlog Bevrijding van Groningen 1945 Tweede Wereldoorlog Bevrijding van de Joodse gevangenen in Buchenwald 1975 De Rode Khmer verovert de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh 2011 In het Heide-Park wordt de attractie Krake geopend 556 Pelagius I wordt tot paus gekozen 1907 Paus Pius X creëert zeven nieuwe kardinalen onder wie de Belgische aartsbisschop van Mechelen Désiré-Joseph Mercier 1962 De Nederlander Lambert van Heygen wordt benoemd tot bisschop van Doumé in Kameroen 1895 Hockey en Bandy Club "Haarlem & Omstreken" wordt opgericht een van de voorlopers van het huidige HC Bloemendaal 1912 Oprichting van de Kroatische voetbalclub RNK Split 1972 De 24-jarige Roger De Vlaeminck wint zijn eerste Parijs-Roubaix 1996 Wielrenner Johan Museeuw wint Parijs-Roubaix 2006 Theo Bos wordt voor de tweede maal wereldkampioen sprint 2006 Fränk Schleck wint de Amstel Gold Race 1943 Albert Hofmann neemt voor het eerst de hallucinerende effecten van lsd waar 1972 De Apollo 16 wordt gelanceerd voor een reis naar de maan 2003 De definitieve identificatie van het SARS-virus wordt bekendgemaakt door de Wereldgezondheidsorganisatie WHO Geboren 1319 Jan II van Frankrijk koning van Frankrijk overleden 1364 1569 John Davies Engels dichter overleden 1626 1635 Frans van Mieris de Oudere Nederlands kunstschilder overleden 1681 1646 Jules Hardouin-Mansart Frans architect overleden 1708 1649 Jan Luyken Nederlands schrijver overleden 1712 1652 Lorenzo Corsini de latere paus Clemens XII overleden 1740 1713 Johann Benda Duits-Tsjechisch componist en violist overleden 1752 1755 Élisabeth Vigée-Le Brun Frans kunstschilderes overleden 1842 1786 Albrecht Adam Duits kunstschilder overleden 1862 1797 Adolphe Thiers Frans politicus en historicus overleden 1877 1801 Luigi Vannicelli Casoni Italiaans kardinaal overleden 1877 1811 Émile de Nieuwerkerke Frans schilder en beeldhouwer overleden 1892 1821 Ford Madox Brown Engels kunstschilder overleden 1893 1825 Jacob Brønnum Scavenius Estrup Deens politicus overleden 1913 1838 Ernest Solvay Belgisch grootindustrieel en scheikundige overleden 1922 1843 Josephus Drehmanns Nederlands bisschop overleden 1913 1844 Anatole France Frans schrijver en criticusoverleden 1924 1858 Basilio Pompilj Italiaans curiekardinaal overleden 1931 1858 Flori Van Acker Vlaams kunstschilder overleden 1940 1858 Philippe Wolfers Belgisch edelsmid overleden 1929 1860 Isaäc Burchard Diederik van den Berch van Heemstede Nederlands politicus overleden 1917 1867 Wilbur Wright Amerikaans vliegtuigpionier overleden 1912 1874 Ludo van Bronkhorst Sandberg Nederlands staatsraad overleden 1940 1878 Rafaël Guízar y Valencia Mexicaans bisschop en heilige overleden 1938 1879 Léon Thienpont Belgisch politicus overleden 1959 1883 Augustinas Voldemaras Litouws staatsman overleden 1942 1884 Jaime Texidor Dalmau Spaans componist dirigent en muziekuitgever overleden 1957 1885 Leo Weiner Hongaars muziekpedagoog componist en pianist overleden 1960 1886 Ernst Thälmann Duits communistische politicus overleden 1944 1889 Charlie Chaplin Brits-Amerikaans acteur schrijver en filmproducent overleden 1977 1890 Louis Vandendriessche Belgisch politicus overleden 1972 1893 Frederic Mompou Catalaans componist vooral bekend door zijn muziek voor piano overleden 1987 1895 Sir Ove Nyquist Arup Engels-Deens ingenieur en stichter van het ingenieursbureau Arup overleden 1988 1896 Tristan Tzara Roemeens dichter en essayist overleden 1963 1897 John Bagot Glubb Brits beroepsmilitair overleden 1986 1899 François Morren Belgisch atleet overleden 1985 1900 Lajos Dinnyés Hongaars politicus overleden 1961 1900 Albert Willecomme Frans fotograaf overleden 1971 1901 Rose Gronon Vlaamse schrijfster overleden 1979 1905 Frits Philips Nederlands topman en werktuigbouwkundige overleden 2005 1906 Clara Eggink Nederlands dichteres overleden 1991 1907 Antonio Ortiz Mena Mexicaans politicus en econoom overleden 2007 1908 Ray Ventura Frans singer-songwriter acteur en orkestleider overleden 1979 1909 Beb Bakhuys Nederlands voetballer overleden 1982 1911 Guy Burgess Brits dubbelspion overleden 1963 1911 Gustav Adolf Larsen Nederlands fascist 1912 Peter Ton Nederlands politiek activist overleden 1940 1915 Danny Tuijnman Nederlands politicus overleden 1992 1917 Barry Nelson Amerikaans acteur overleden 2007 1917 Charlotte Salomon Joods-Duits schilderes overleden 1943 1918 Dick Gibson Brits autocoureur overleden 2010 1918 Spike Milligan Engels komiek overleden 2002 1918 Willem Sassen Nederlands collaborateur overleden 2002 1919 Merce Cunningham Amerikaans choreograaf overleden 2009 1919 Nilla Pizzi Italiaans zangeres overleden 2011 1919 Flip Winckel Nederlands Engelandvaarder overleden 2009 1921 Wolfgang Leonhard Duits politiek schrijver historicus en kenner van de Sovjet-Unie overleden 2014 1921 Peter Ustinov Engels acteur overleden 2004 1922 Kingsley Amis Brits schrijver en dichter overleden 1995 1922 Leo Tindemans Belgisch politicus overleden 2014 1923 Warren Barker Amerikaans componist overleden 2006 1924 Henry Mancini Amerikaans componist overleden 1994 1925 Herman Bode Nederlands vakbondsman overleden 2007 1925 Alan Truscott Brits bridgespeler overleden 2005 1925 Piero Valenzano Italiaans autocoureur overleden 1955 1926 Hub Vinken Nederlands wielrenner overleden 2010 1927 Bob Cortner Amerikaans autocoureur overleden 1959 1927 Joseph Aloisius Ratzinger paus Benedictus XVI Duits theoloog en dogmaticus 1929 Nicolae Pleșiță Roemeens generaal overleden 2009 1930 Herbie Mann Amerikaans jazzmusicus overleden 2003 1930 Arie Pais Joods-Nederlands politicus 1931 Piet de Visser Nederlands politicus overleden 2012 1932 Henk Schouten Nederlands voetballer 1933 Stefan Felsenthal Nederlands acteur dramaturg en regisseur overleden 2007 1933 Marcos Alonso Imaz Spaans voetballer overleden 2012 1933 Vera Krepkina Sovjet-Russisch atlete 1934 Carlos Domingo Medrano Argentijns voetballer 1935 Wim Esajas Surinaams atleet overleden 2005 1935 Dominique Venner Frans historicus en schrijver 1935 Bobby Vinton Amerikaans zanger 1937 Colette Flesch Luxemburgs politica 1937 George Steele Amerikaans professioneel worstelaar en acteur 1938 Gerda Marchand Vlaamse actrice 1938 Rolf Maurer Zwitsers wielrenner 1939 Margreeth de Boer Nederlands politica 1939 Dusty Springfield Engels zangeres overleden 1999 1939 Laurent Verbiest Belgisch voetballer overleden 1966 1940 Paul Cox Nederlands-Australisch regisseur 1940 Margaretha II koningin van Denemarken 1941 Roberto Poggiali Italiaans wielrenner 1942 Leo Nucci Italiaans bariton 1943 Han Ebbelaar Nederlands balletdanser 1943 Ewald Vanvugt Nederlands auteur 1944 Johan Olde Kalter Nederlands journalist overleden 2008 1944 Marcel Van Langenhove Belgisch voetbalscheidsrechter 1945 Lex Harding Nederlands radiomaker en presentator 1945 Hummie van der Tonnekreek Nederlands journalist 1946 Ernst Bakker Nederlands politicus overleden 2014 1946 Geert Reuten Nederlands politicus 1947 Kareem Abdul-Jabbar Amerikaans basketballer 1947 Gerry Rafferty Schots zanger overleden 2011 1949 Astrid Nijgh Nederlands zangeres 1949 Marc Vervenne Belgisch theoloog 1950 David Graf Amerikaans acteur overleden 2001 1952 Esther Roth-Shachamarov Israëlisch atlete 1952 Alexander Tschäppät Zwitsers politicus 1953 Harry Bruggink Nederlands voetballer 1954 Charles Groenhuijsen Nederlands journalist en publicist 1955 DJ Kool Herc Jamaicaans dj 1955 Groothertog Hendrik van Luxemburg 1956 Luc Lavrysen Belgisch rechter 1956 Doekle Terpstra Nederlands vakbondsbestuurder 1957 Sjamil Abbjasov Sovjet-Russisch Kirgizisch atleet 1957 Patricia De Martelaere Vlaams filosoof en hoogleraar overleden 2009 1957 Reinaldo Rueda Colombiaans voetbalcoach 1959 Marc Madiot Frans wielrenner en ploegleider 1960 Wahab Akbar Filipijns politicus overleden 2007 1960 Rafael Benítez Spaans voetbalcoach 1960 Andreas Gruschke Duits schrijver fotograaf en tibetoloog 1960 Pierre Littbarski Duits voetballer 1961 Jacqueline Blom Nederlands actrice 1961 Doris Dragović Kroatisch zangeres 1961 Herman Frison Belgisch wielrenner en ploegleider 1962 Ian MacKaye Amerikaans zanger en gitarist 1963 Sergej Krylov Russisch autocoureur 1964 Benjamin Van Itterbeeck Belgisch wielrenner 1964 Yorick van Wageningen Nederlands filmacteur 1965 Jon Cryer Amerikaans acteur scenarist en producent 1965 Martin Lawrence Amerikaans acteur komediant regisseur en producer 1965 Manuel Mejuto González Spaans voetbalscheidsrechter 1966 Shamsul Maidin Singaporees voetbalscheidsrechter 1967 Marnik Bogaerts Belgisch voetballer 1967 Don Duyns Nederlands schrijver en regisseur 1967 Bart de Graaff Nederlands televisiepresentator en programmamaker overleden 2002 1967 Irma Heeren Nederlands triatlete 1968 Bas de Bever Nederlands mountainbiker en BMX'er 1968 Martin Dahlin Zweeds voetballer 1968 Barbara Sarafian Vlaams actrice 1969 Michael Baur Oostenrijks voetballer 1969 Germán Burgos Argentijns voetballer 1970 Gabrielle Brits zangeres 1970 Arjan de Zeeuw Nederlands voetballer 1971 Sharon Dijksma Nederlands politica 1971 Sven Fischer Duits biatleet 1971 Jukka Ruhanen Fins voetballer 1971 Selena Quintanilla Amerikaans zangeres overleden 1995 1972 Conchita Martínez Spaans tennisster 1973 Akon Amerikaans-Senegalees artiest 1973 Arne Daelmans Belgisch veldrijder 1973 Sebastian Siebrecht Duits schaker 1974 Kazumi Matsuo Japans atlete 1974 Niek van Oosterum Nederlands pianist 1974 Sébastien Rémy Luxemburgs voetballer 1975 Diego Alonso Uruguayaans voetballer 1975 Saïd Belhout Algerijns atleet 1975 Katharine Eustace Nieuw-Zeelands skeletonster 1975 Pietro Zucconi Zwitsers wielrenner 1976 Menno Barreveld Nederlands dj 1976 Gunther Levi Vlaams zanger en acteur 1976 Sander Paulus Nederlands journalist 1977 Fredrik Ljungberg Zweeds voetballer 1978 Noam Okun Israëlisch tennisser 1978 Jelena Prochorowa Russisch atlete 1978 Igor Tudor Kroatisch voetballer 1979 Christijan Albers Nederlands autocoureur 1980 Paul London Amerikaans worstelaar 1980 Margriet Wesselink Nederlands journaliste 1982 Gina Carano Amerikaans vechtkunstenares en actrice 1982 Robert Popov Macedonisch voetballer 1983 Thomas Olde Heuvelt Nederlands schrijver 1984 Romain Feillu Frans wielrenner 1984 Tucker Fredricks Amerikaans schaatser 1984 Suzanne de Goede Nederlands wielrenster 1984 Kerron Stewart Jamaicaans atlete 1985 Luol Deng Sudanees-Brits basketbalspeler 1985 Andreas Granqvist Zweeds voetballer 1985 Stefanie Luiken Nederlands zwemster 1985 Taye Taiwo Nigeriaans voetballer 1985 Olivier Werner Belgisch voetballer 1986 Shinji Okazaki Japans voetballer 1986 Paul di Resta Brits autocoureur 1986 Epke Zonderland Nederlands turner 1987 Atsede Baysa Ethiopisch atlete 1987 Aaron Lennon Engels voetballer 1987 Jorn Vermeulen Belgisch voetballer 1988 Simon Child Nieuw-Zeelands hockeyer 1988 Lars Lambooij Nederlands voetballer 1988 Marko Milinković Servisch voetballer 1989 Dani Parejo Spaans voetballer 1990 Bruno Méndez Spaans autocoureur 1990 Arthur Zanetti Braziliaans turner 1992 Richèl Hogenkamp Nederlands tennisster 1992 Breeja Larson Amerikaans zwemster 1992 Sébastien van Luxemburg prins van Luxemburg en Nassau 1993 Chen Qian Chinees zwemster 1993 Margot Hallemans Vlaams actrice 1994 Birger Verstraete Belgisch voetballer 2002 Dajana Kirillova Russisch zangeres 2008 Eléonore van België dochter van prins Filip en prinses Mathilde Overleden 621 Reccared II koning van de Visigoten 744 Al-Walid II kalief van de Omajjaden 1689 Aphra Behn 49 Brits schrijfster 1743 Aegidius Francken 67 Nederlands predikant 1756 Jacques Cassini 79 Frans astronoom 1825 Johann Heinrich Füssli 84 Zwitsers-Hongaars schilder 1828 Francisco Goya 82 Spaans kunstschilder 1850 Gerrit Lamberts 73 Nederlands tekenaar 1850 Marie Tussaud 88 Frans wassenbeeldenartieste 1858 Johann Baptist Cramer 87 Brits componist en pianist 1879 Bernadette Soubirous 35 heilige Marie-Bernard 1899 Emilio Jacinto 23 Filipijns revolutionair en schrijver 1901 Karel Lodewijk Pfeiffer 67 Nederlands generaal 1901 Henry Augustus Rowland 52 Amerikaans natuurkundige 1902 Hubert Bellis 71 Belgisch kunstschilder 1918 Richard Kandt 50 Duits ontdekkingsreiziger 1928 Pavel Axelrod 77 Russisch revolutionair 1936 William Coley 74 Amerikaans chirurg 1940 Adam Kogut 44 Pools voetballer 1940 Marian Spoida 39 Pools voetballer 1958 Rosalind Franklin 37 Brits biochemicus 1958 Fernand van Ackere 79 Belgisch politicus 1965 Félix Sellier 72 Belgisch wielrenner 1968 Fay Okell Bainter 76 Amerikaans actrice 1976 Ján Arpáš 58 Slowaaks voetballer 1978 Philibert Tsiranana 65 Malagassisch premier 1987 Mike Von Erich 23 Amerikaans professioneel worstelaar 1988 Youri Egorov 33 Russisch Nederlands concertpianist 1988 Jacques de Kadt 90 Nederlands politicus en publicist 1989 Piet Aalberse 78 Nederlands KVP-politicus en Tweede Kamerlid 1991 Charles Hammes 75 Nederlands kunstenaar 1991 David Lean 83 Brits filmregisseur 1993 Jan Meefout 77 Nederlands beeldhouwer 1994 Ralph Ellison 81 Afro-Amerikaans schrijver 1998 Fred Davis 84 Engels snookerspeler 2002 Franz Krienbühl 73 Zwitsers schaatser 2002 Robert Urich 55 Amerikaans acteur 2007 Liviu Librescu 76 Israëlisch hoogleraar 2008 Edward Lorenz 90 Amerikaans weerkundige 2009 Shawn Mortensen 43 Amerikaans fotograaf 2009 Eduardo Rózsa-Flores 49 Hongaars acteur schrijver dichter en journalist 2010 Tomáš Špidlík 90 Tsjechisch kardinaal 2012 Arnold Mærsk Mc-Kinney Møller 98 Deens ondernemer 2012 Carlo Petrini 64 Italiaans voetballer en voetbaltrainer 2012 Ageeth Scherphuis 79 Nederlands journaliste 2013 George Beverly Shea 104 Amerikaans zanger 2014 Frank Kopel 65 Schots voetballer Viering herdenking Pasen in 1623 1634 1645 1656 1702 1713 1724 1775 1786 1797 1843 1854 1865 1876 1911 1922 1933 1995 2006 2017 2028 2063 Rooms-katholieke kalender Heilige Bernadette Soubirous † 1879 Heilige Benedikt-Jozef Labre † 1783 Heilige Drogo † c 1186 Heilige Encratia van Saragossa † c 304 Heilige Hervé van Tours † 1021 1850 was in de gregoriaanse kalender een gewoon jaar startend op een dinsdag en eindigend op een dinsdag Het jaar viel in de 19e eeuw en wordt wel tot de Moderne Tijd gerekend De wereldbevolking bestond naar schatting uit 12 miljard mensen< ref> Gebeurtenissen ;maart 19 Henry Wells en William Fargo richten American Express op voor de snelle bezorging van poststukken ;mei 5 Oprichting van de Nationale Bank van België ;juli 9 Vice-president Millard Fillmore volgt de overleden Zachary Taylor op als president van de Verenigde Staten 9 De Bab stichter van het Babisme wordt onder druk van de Islamitische geestelijkheid door de Iraanse regering gefusilleerd ;september 20 President Fillmore ondertekent de wetten die deel uitmaken van het Compromis van 1850 Slavenhandel wordt afgeschaft in het District of Columbia en de nieuwe staat Californië wordt een slavenvrije staat Maar de Fugitive Slave Act verplicht de federatie tot hulp bij de opsporing van voortvluchtige slaven ;december 2 Schoolmeester Jan Schenkman uit Amsterdam brengt een boekje uit getiteld "Sint Nikolaas en zijn knecht 16 gedichten steeds op dezelfde melodie te zingen met 16 bijbehorende illustraties" Hij schept daarmee de moderne traditie van Sinterklaas en Zwarte Piet 27 In Den Haag wordt de eerste van een serie brievenbussen geplaatst Daarmee wordt de invoering van de postzegel voorbereid ;zonder datum Revolutie op Cuba die 18 jaar later tot de onafhankelijkheid leidt In het Verenigd Koninkrijk wordt de bisschoppelijke hiërarchie hersteld Dat wil zeggen dat de Rooms-katholieke Kerk zich weer op eigen wijze mag organiseren met door de paus benoemde bisschoppen Première van Henrik Ibsens eerste toneelstuk Catalina Het eerste nummer van het tijdschrift Harper's Magazine verschijnt in de Verenigde Staten De moderne akoestische gitaar wordt uitgevonden in Spanje Elise van Calcar schrijft haar werk Hermine Austen Henry Layard vindt kleitabletten met in spijkerschrift het Gilgamesj-epos Muziek 17 januari eerste uitvoering van Mariotta de enige opera van Niels Gade 28 april eerste uitvoering van La mélancolie van Ole Bull toen nog Eensomhed genaamd Literatuur Charles Dickens publiceert David Copperfield Beeldende kunst Bouwkunst Geboren ;januari 15 Sofia Kovalevskaja Russisch wiskundige overleden 1891 16 Karel Antonie Godin de Beaufort Nederlands politicus overleden 1921 27 John Collier Engels kunstschilder overleden 1934 ;februari 19 Ernst Bernheim Duits mediëvist overleden 1942 22 Isaac Rice Amerikaans financier en schaker bekend van de Ricegambiet overleden 1915 ;maart 1 Raphaela Maria Porras Spaans heilige van de Rooms-Katholieke kerk overleden 1925 10 Spencer Gore Brits tennisser en cricketer overleden 1906 17 Bart van Hove Nederlands beeldhouwer en hoogleraar overleden 1914 29 Willem Helsdingen Nederlands SDAP-politicus overleden 1921 31 Charles Walcott Amerikaans paleontoloog overleden 1927 ;april 9 George Huntington Amerikaans huisarts overleden 1916 19 Theo Mann-Bouwmeester Nederlands actrice overleden 1939 ;mei 9 Edward Weston Brits-Amerikaans scheikundige en elektrotechnicus overleden 1936 13 Modest Tsjaikovski Russisch dramaturg overleden 1916 14 Bonifacio Arevalo Filipijns beeldhouwer overleden 1920 ;juni 6 Karl Ferdinand Braun Duits natuurkundige en Nobelprijswinnaar overleden 1918 ;juli 4 Ole Olsen Noors componist muziekpedagoog dirigent organist en trombonist overleden 1927 ;augustus 25 Pavel Axelrod Russisch revolutionair overleden 1928 26 Charles Richet Frans fysioloog en Nobelprijswinnaar overleden 1935 27 Augusto Righi Italiaans natuurkundige overleden 1920 ;september 5 Eugen Goldstein Duits natuurkundige overleden 1930 ;oktober 7 Taeke Boonstra Nederlands architect overleden 1932 ;november 13 Robert Louis Stevenson Engels schrijver overleden 1894 19 Isabelo Tampinco Filipijns beeldhouwer overleden 1933 26 Henricus van de Wetering Nederlands aartsbisschop overleden 1929 Overleden ;april 16 Marie Tussaud 88 Frans wassenbeeldenartieste 23 William Wordsworth 80 Engels dichter ;mei 25 Henricus Hosten 71 Belgisch politicus ;juni 4 Maurits der Nederlanden 6 ;juli 9 Zachary Taylor 65 twaalfde president van de Verenigde Staten ;augustus 18 Honoré de Balzac 51 Frans schrijver ;september 16 Charles van Beveren 41 Vlaams kunstschilder 23 José Gervasio Artigas 86 Uruguayaans generaal en vrijheidsstrijder ;oktober 11 Louise Marie van Orléans 38 de tweede vrouw van Koning Leopold I ;december 4 William Sturgeon 67 Brits natuurkundige en uitvinder 24 Frédéric Bastiat 49 Frans econoom en filosoof Weerextremen in België januari absoluut maandrecord hoogste relatieve vochtigheid 99 % normaal 863 % 9 juli laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag 109 °C 13 september laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag 94 °C en laagste minimumtemperatuur 36 °C 14 september laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag 98 °C en laagste minimumtemperatuur 35 °C zomer na 1992 zomer met hoogste neerslagtotaal 3602 mm normaal 2104 mm Bron KMI met aanvullingen < small> Het jaar 1947 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Gebeurtenissen ;januari 1 De Amerikaanse en de Britse bezettingszone in Duitsland worden samengevoegd 10 De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties stemt in met de vorming van de Vrije Zone Triëst 26 Een KLM-toestel stort neer nabij het Deense Kastrup Tårnby Alle inzittenden onder wie de Zweedse erfprins Gustaaf Adolf en de Amerikaanse operazangeres Grace Moore komen om ;februari 8 In Friesland wordt de negende Elfstedentocht gewonnen door Jan van der Hoorn 10 Bij de Vrede van Parijs wordt een aantal grenswijzigingen in Europa door de Tweede Wereldoorlog ongedaan gemaakt of juist bevestigd Zo krijgt Roemenië Zevenburgen terug van Hongarije maar raakt het Moldavië definitief kwijt aan de Sovjet-Unie Italië krijgt Zuid-Tirol van Oostenrijk maar moet Istrië afstaan aan Joegoslavië Uit dat schiereiland komt een grote vluchtelingenstroom op gang 25 De Geallieerden heffen de staat Pruisen staatsrechtelijk op ;maart Louis Mountbatten achterneef van de Britse koning George VI treedt aan als laatste gouverneur van India 12 President Harry S Truman verklaart de Trumandoctrine de Verenigde Staten zullen democratische landen helpen die bedreigd worden door een staatsgreep of burgeroorlog in het bijzonder als deze communistisch van aard is 24 Bij een brand in de staatsmijn Hendrik in Brunssum komen dertien mijnwerkers om het leven ;april 15 Jackie Robinson debuteert bij de Brooklyn Dodgers als eerste zwarte honkballer in de Major League Daarmee breekt hij een regel die ervoor heeft gezorgd dat blanken en afro's gescheiden waren bij het honkbal 16-17 In de haven van Texas City ontstaat brand in het met ammoniumnitraat geladen Franse schip de SS Grandcamp dat daardoor ontploft Door de branden die ontstaan ontploft de volgende dag de SS High Flyer dat met ammoniumnitraat en zwavel geladen was Er zijn meer dan 500 doden en 3000 gewonden 18 De Britten brengen op het Duitse rotseiland Helgoland grote hoeveelheden uit de oorlog overgebleven springstof tot ontploffing Operation Big Bang leidt echter niet tot de beoogde vernietiging van het strategisch gelegen eiland zelf 25 De Nederlandse regering geeft prof Eduard Meijers opdracht een nieuw Burgerlijk Wetboek te ontwerpen 28 De Noorse antropoloog Thor Heyerdahl vertrekt samen met Knut Haugland Herman Watzinger Bengt Dannielson Erik Hesselberg en Torstein Raaby vanuit Peru op een nagemaakt Inca-vlot naar Tahiti In plaats daarvan zal hij na 101 dagen stranden op Tuamotu ;mei 1 Onder leiding van Albert de Smaele verschijnt het dagblad De Standaard opnieuw Het overleg over een onafhankelijk en verenigd India mislukt Moslims en hindoes groeien steeds verder uit elkaar Een teleurgestelde Mahatma Gandhi trekt zich terug uit het openbare leven 3 Executie van de Amsterdamse politie-inspecteur en oorlogsmisdadiger Bram Harrebomée 9 De Amerikaanse moordenaar Willie Francis wordt op 17-jarige leeftijd opnieuw geëxecuteerd door middel van elektrocutie nadat zijn eerste executie op 3 mei 1946 mislukt was 18 Simon van het Reve voltooit zijn roman De avonden ;juni 5 In een toespraak op de Harvard universiteit openbaart de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Marshall zijn plan om Europa er met Amerikaanse financiële hulp weer bovenop te helpen 6 Tjeerd van der Weide voormalig NSB-burgemeester van Velsen wordt na een ter dood veroordeling geëxecuteerd voor zijn daden tijdens de Tweede Wereldoorlog 25 In Amsterdam verschijnt Het Achterhuis dagboek van het joodse meisje Anne Frank 27 De warmste dag ooit wordt gemeten in De Bilt Het wordt 368 graden dit record is daar nog niet doorbroken In Maastricht wordt het 384 graden In de hete zomer van dit jaar krijgt Nederland te maken met vier hittegolven ;juli 6 Gekleed in Arsenal-shirts wordt Ajax in de wedstrijd tegen NEC voetbalkampioen van Nederland 8 Het Roswellincident vindt plaats in Roswell New Mexico worden brokstukken gevonden van een onbekend object Er wordt gespeculeerd dat het om een vliegende schotel gaat die tegenwoordig in Area 51 geborgen zou liggen maar volgens de Amerikaanse overheid gaat het om een weerballon 18 Het schip Exodus met Joodse overlevenden van de Holocaust aan boord wordt door de Britse marine voor Haifa onderschept De opvarenden wordt de toegang tot Palestina ontzegd en naar interneringskampen in Duitsland gestuurd 21 Militair ingrijpen van Nederland nadat Indonesië de aangeklede Overeenkomst van Linggadjati niet geaccepteerd heeft Operatie Product is de eerste van wat eufemistisch politionele acties genoemd worden in de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog juli Enkele voormalige auteurs van Der Ruf besluiten een nieuw literair tijdschrift op te richten Der Skorpion en om regelmatig bijeen te komen teneinde elkaars werk door te nemen en kritisch te beoordelen Ze worden Gruppe 47 genoemd ;augustus 3 Theo Middelkamp wordt in Reims de eerste Nederlandse wereldkampioen wielrennen op de weg 15 Het Verenigd Koninkrijk verlaat gehaast India en laat het land verdeeld achter Het land wordt opgesplitst in het islamitische Pakistan en het overwegend hindoeïstische maar seculier ingerichte India De provincie Punjab wordt verdeeld en brandt Tien miljoen mensen verlaten huis en haard om naar het land met merendeels geloofsgenoten te trekken Tenminste een miljoen mensen komen om tijdens plunderingen en moordpartijen ;september 19 Oprichting van de Nederlandse Aardolie Maatschappij waarin Shell en Exxon elk voor de helft deelnemen De maatschappij gaat het aardolieveld bij Schoonebeek exploiteren Ook gaat zij zoeken naar winbare hoeveelheden aardgas ;oktober 1 De noodwet Ouderdomsvoorziening wordt ingevoerd door minister Willem Drees 14 De Amerikaanse piloot Chuck Yeager doorbreekt in een X-1 raketvliegtuig als eerste de geluidsbarrière 14 In Nederland neemt prinses Juliana als regent de plaats in van koningin Wilhelmina 26 De Maharadja van Kasjmir ondertekent de akte waarbij het land zich aansluit bij India Direct stuurt India troepen om de islamitische opstand tegen de hindoevorst te onderdrukken oktober Een platform van Kerr-McGee weet een olieput in productie te brengen voor de kust van Louisiana in de Golf van Mexico met Rig 16 aan boord van de Frank Phillips Dit wordt wel beschouwd als het begin van de offshore-industrie ;november 2 Eerste en enige vlucht van de Spruce Goose 6 In Nederland besluit de Tweede Kamer tot een Parlementaire enquête naar het regeringsbeleid in de Tweede Wereldoorlog 17 De transistor wordt uitgevonden door John Bardeen Walter Brattain en William Shockley 27 Meneer Zhou richt de eerste Chinese vereniging van Nederland op De Algemene Chinese Vereniging in Nederland ;december 3 Pogrom van Aden 82 Joodse inwoners van deze stad komen daarbij om het leven 23 Demonstratie van de eerste transistor 30 Onder druk van de Sovjet-Unie treedt koning Michael I van Roemenië af en verlaat hij het land dat een socialistische volksrepubliek wordt ;zonder datum Het weer in Nederland is in 1947 bijzonder extreem Het jaar begint met een van de strengste winters van de 20e eeuw hoewel er midden in januari een tijdelijke dooi-aanval is met een warmterecord van 17 graden boven nul in Limburg Er wordt in deze winter dan ook een Elfstedentocht gehouden De zomer begint al vroeg met zeer warme dagen in mei en houdt aan tot ver in september; de zomer van 1947 is de warmste zomer van de eeuw Verschijning van de eerste Lucky Luke door de Belgische tekenaar Morris Er woedt een grote storm op de zon De AK-47 wordt in Rusland ontworpen Muziek Arnold Schönberg componeert Een overlevende uit Warschau opus 46 Premières 1 mei Strijktrio van Arnold Schönberg 20 oktober Zes kinderliedjes van Witold Lutosławski 25 oktober Genoveva van Natanael Berg Literatuur De Franse schrijver André Paul Guillaume Gide ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur Simon Vestdijks roman De vuuraanbidders wordt gepubliceerd Louis Paul Boons roman Mijn kleine oorlog wordt gepubliceerd Bertus Aafjes publiceert Doudendeine en de bundel Gedichten Albert Camus publiceert La Peste Beeldende kunst Bouwkunst Geboren ;januari 1 FR David Frans zanger 1 Laurens Geels Nederlands filmproducent 1 Peter Lankhorst Nederlands politicus 1 Josée Ruiter Nederlands actrice 3 Jan Kamminga Nederlands bestuurder 3 Øyvind Westby Noors componist 5 Osman Arpacıoğlu Turks voetballer 8 David Bowie Brits zanger 10 Olga Madsen Nederlands cineaste en televisieproducente overleden 2011 11 Carry Geijssen Nederlands schaatsster 11 Mart Smeets Nederlands sportjournalist presentator en publicist 12 Jawad al-Assadi Iraaks toneelregisseur en dichter 12 Henning Munk Jensen Deens voetballer 13 Carles Rexach Spaans voetballer en voetbaltrainer 15 Ad van Baal Nederlands luitenant-generaal 16 Ferry Maat Nederlands radio-diskjockey 18 Takeshi Kitano Japans schrijver en filmregisseur 20 Cyrille Guimard Frans wielrenner en ploegleider 23 Megawati Soekarnoputri 5e president van Indonesië 24 Giorgio Chinaglia Italiaans voetballer overleden 2012 24 Jorge Orellana Ecuadoraans voetbalscheidsrechter 24 Warren Zevon Amerikaans muzikant overleden 2003 25 Harrie Jansen Nederlands wielrenner en sportverslaggever 26 Thea Dubelaar Nederlands kinderboekenschrijfster 27 DC Lewis Nederlands zanger overleden 2000 28 Fons Bastijns Belgisch voetballer overleden 2008 29 Ans Markus Nederlands kunstenaar 29 Harry Mens Nederlands makelaar en televisiepresentator 30 Willy Cruz Filipijns songwriter; ;februari 2 Farrah Fawcett Amerikaans actrice overleden 2009 2 Anna Rosbach Andersen Deens politica 3 Koos Alberts Nederlands zanger 3 Dave Davies Brits zanger en gitarist The Kinks 3 Tommy Lindholm Fins voetballer en voetbalcoach 3 Melanie Safka Amerikaans zangeres 4 Dan Quayle Amerikaans politicus vicepresident 1989-1993 6 Frank Chavez Filipijns advocaat overleden 2013 6 Charles Hickcox Amerikaans zwemmer overleden 2010 7 Wayne Allwine Amerikaans stemartiest onder andere Mickey Mouse overleden 2009 7 Gérard Jean-Juste Haïtiaans politiek activist overleden 2009 9 Carla Del Ponte Zwitsers juriste 9 Ticio Escobar Paraguayaans kunstcriticus conservator en minister 9 Boris Gulko Amerikaans schaker 10 Chris Ethridge Amerikaans bassist en lid van The Flying Burrito Brothers overleden 2012 12 Jaap Dekker Nederlands componist en pianist 13 Julien Cools Belgisch voetballer 13 Bogdan Tanjević Servisch basketbalcoach 14 Tim Buckley Amerikaans singer-songwriter overleden 1975 14 Frank Groothof Nederlands acteur bekend van Sesamstraat 14 Heide Rosendahl Duits atlete 15 John Adams Amerikaanse componist "Nixon in China" 15 Arnie Treffers Nederlands zanger Long Tall Ernie and the Shakers overleden 1995 16 Tom Mulder Nederlands radio-dj 17 Frits Barend Nederlands journalist en televisiepresentator 17 Ben Cramer Nederlands zanger 18 prinses Christina Nederlands lid van koninklijke familie 18 Marc Van Poucke Vlaams radio- en televisiepresentator 18 Carlos Lopes Portugees atleet 20 André van Duin Nederlands komiek zanger en acteur 21 Eddy Achterberg Nederlands voetballer 22 Veronica Hazelhoff Nederlands schrijfster overleden 2009 22 Richard North Patterson Amerikaans schrijver 24 Annie van der Meer Nederlands langeafstandsloopster 25 Lee Evans Amerikaans atleet 26 Peter Adelaar Nederlands judoka overleden 2004 28 Stephanie Beacham Amerikaans actrice 28 Włodzimierz Lubański Pools voetballer ;maart 1 Alan Thicke Amerikaans acteur Growing Pains 2 Harry Redknapp Engels voetballer en voetbalcoach 3 John Chataway Canadees politicus overleden 2004 3 Otto Stuppacher Oostenrijks autocoureur overleden 2001 3 Oscar Tabárez Uruguayaans voetballer en voetbalcoach 3 Jennifer Warnes Amerikaans zangeres 6 Dick Fosbury Amerikaans atleet 7 Harold Pollack Surinaams minister overleden 2013 8 Peter Persidis Oostenrijks voetballer en voetbaltrainer overleden 2009 10 Kim Campbell Canadees eerste vrouwelijke minister-president 10 Alex Harvey Amerikaans countryzanger 10 Robert Holl Nederlands zanger componist en zangpedagoog 10 June Keithley-Castro Filipijns presentatrice en actrice overleden 2013 10 Laurie Langenbach Nederlands schrijfster en publiciste overleden 1984 11 Eddo Rosenthal Nederlands journalist 11 Peter Schoonhoven Nederlands zanger songwriter en muziekuitgever 12 Aleksandr Bolosjev Russisch basketballer overleden 2010 14 Billy Crystal Amerikaans acteur 14 José Happart Belgisch politicus 14 Peter Skellern Engels singer-songwriter 17 Harry van Oosterhout Nederlands voetballer 19 Glenn Close Amerikaans actrice 21 Ferenc Szekeres Hongaars atleet 24 Meiko Kaji Japans actrice en zangeres 25 Duncan Browne Engels singer-songwriter overleden 1993 25 Elton John Brits zanger en componist 27 Aad de Mos Nederlands voetbaltrainer 29 Geert van Istendael Vlaams prozaschrijver dichter en essayist ;april 1 Luis Ernesto Derbez Mexicaans politicus 1 Ingrid Steeger Duits actrice 2 Emmylou Harris Amerikaans zangeres 3 Theo Pahlplatz Nederlands voetballer 4 Trea Dobbs Nederlands zangeres 5 Gloria Macapagal-Arroyo Filipijns president 6 Oswaldo Piazza Argentijns voetballer en voetbalcoach 6 John Ratzenberger Amerikaans acteur 7 Patricia Paay Nederlands zangeres 7 Michèle Torr Frans zangeres 11 Eddy Becker Nederlands radio- en televisiepresentator 12 Tom Clancy Amerikaans schrijver overleden 2013 12 David Letterman Amerikaans talkshow-presentator 13 Joseph Daul Frans politicus 15 Lalit Suri Indiaas hotelier en politicus overleden 2006 15 Peter Tuinman Nederlands acteur 16 Kareem Abdul-Jabbar Amerikaans basketballer 16 Gerry Rafferty Schots zanger overleden 2011 17 Rainer Küschall Zwitsers paralympisch sporter en ontwerper 17 Gerry van der Velden Nederlands beeldhouwer 18 James Howard Woods Amerikaans acteur 19 Frits Castricum Nederlands politicus overleden 2011 21 Iggy Pop Amerikaans zanger 21 Rudi Stohl Oostenrijks rallyrijder 22 Michiel Kerbosch Nederlands acteur 24 Roger Kornberg Amerikaans scheikundige en biochemicus winnaar van de Nobelprijs voor de Scheikunde 2006 25 Johan Cruijff Nederlands voetballer en voetbaltrainer 27 Astrid Roemer Surinaams schrijfster 28 Ad Visser Nederlands multi media-artiest muzikant en presentator van Toppop 29 Chris Humphries Brits botanicus overleden 2009 29 Jim Ryun Amerikaans atleet en politicus ;mei 2 Alfons Dölle Nederlands jurist en politicus overleden 2012 2 James Dyson Brits uitvinder 2 Philippe Herreweghe Belgisch dirigent 4 Willem van Beusekom Nederlands omroepdirecteur presentator en radio-dj overleden 2006 4 Ronald Sørensen Nederlands leraar vakbondsbestuurder en politicus 5 Malam Bacai Sanhá Guinee-Bissaus politicus overleden 2012 5 Leif Mortensen Deens wielrenner 6 Martha Nussbaum Amerikaans filosoof 9 Andy Sutcliffe Brits autocoureur 10 Jean-Baptiste Kiéthéga Burkinees archeoloog en geschiedkundige 11 Jean-Louis Close Belgisch politicus en burgemeester 14 Tamara Dobson Amerikaans fotomodel en actrice overleden 2006 15 Harm Janssen Nederlands politicus van het GPV overleden 1992 16 Ewald Krolis Surinaams-Nederlands muzikant overleden 2006 23 Carlos Mendes Portugees zanger componist en acteur 27 Harry Weerman Nederlands handballer en handbalcoach 28 Leland Sklar Amerikaans bassist 30 Ad Bouman Nederlands geluidstechnicus producer diskjockey en media-ondernemer ;juni 1 Rini van Bracht Nederlands biljarter 1 Jonathan Pryce Brits acteur 1 Ron Wood Brits gitarist van The Rolling Stones 3 Mickey Finn Brits drummer T Rex overleden 2003 3 Shuki Levy Israëlisch filmproducent componist en zanger 5 Laurie Anderson Amerikaans muzikante 5 Maurice Martens Belgisch voetballer 6 Ada Kok Nederlands zwemster en olympisch kampioene 1968 11 Ferry Pirard Nederlands voetballer overleden 2009 14 Wim Hogenkamp Nederlands acteur zanger en tekstschrijver overleden 1989 17 Christopher Allport Amerikaans televisieacteur overleden 2008 17 Hans Hillen Nederlands politicus CDA 17 Jozef De Kesel Belgisch hulpbisschop van Mechelen-Brussel 19 Salman Rushdie Brits schrijver 21 Lex van Delden Nederlands acteur en zanger overleden 2010 21 Michael Gross Amerikaans acteur 22 Octavia E Butler Amerikaans schrijfster overleden 2006 22 Jerry Rawlings Ghanees president 22 John Wright Engels folkzanger overleden 2008 24 Peter Weller Amerikaans acteur 26 Kees Jansma Nederlands televisiepresentator en sportverslaggever 27 Hans Ooft Nederlands voetballer en voetbaltrainer 29 Chas Mijnals Surinaams militair diplomaat en jurist 30 Theo Klouwer Nederlands drummer overleden 2001 ;juli 3 Rob Rensenbrink Nederlands voetballer 5 Toos Beumer Nederlands zwemster 6 Coen Kaayk Nederlands beeldhouwer overleden 2014 9 Jerney Kaagman Nederlands zangeres 9 Mitch Mitchell Brits drummer overleden 2008 9 OJ Simpson Amerikaans acteur en American footballspeler 10 Nataša Hanušová Tsjechisch filmregisseur 10 Chicho Jesurun Nederlands-Antilliaans honkballer -coach en sportjournalist overleden 2006 12 Carla Bogaards Nederlands schrijfster 12 Anders Ljungberg Zweeds voetballer 15 Peter Banks Brits rockgitarist overleden 2013 17 Camilla Parker Bowles hertogin van Cornwall tweede echtgenote van Kroonprins Charles van Engeland 19 Hans-Jürgen Kreische Oost-Duits voetballer 19 Bernie Leadon Amerikaans popmuzikant 19 Brian May Brits gitarist 19 Bobby Prins Vlaams zanger van het levenslied 20 Carlos Santana Amerikaans gitarist 21 Co Adriaanse Nederlands voetballer en voetbaltrainer 21 Boudewijn Bouckaert Vlaams beweger en professor in de rechten 22 Nico de Haan Nederlands vogelkenner en vogelbeschermer 22 Don Henley Amerikaans zanger drummer en producer 22 Mihaela Peneș Roemeens atlete 23 Torsten Palm Zweeds autocoureur 25 Huib Zijlmans Nederlands politicus 29 Dennis Stewart Amerikaans acteur overleden 1994 30 Zdravko Grebo Bosnisch rechtsgeleerde en activist 30 Arnold Schwarzenegger Oostenrijks-Amerikaans acteur bodybuilder en gouverneur van Californië ;augustus 4 Klaus Schulze Duits componist en musicus 5 Angry Anderson Australisch rockzanger 5 Tiny Reniers Nederlands handboogschutter 5 Sef Vergoossen Nederlands voetbaltrainer 8 Kees Bregman Nederlands voetballer 9 Roy Hodgson Engels voetballer en voetbaltrainer 11 Wilma van den Berg Nederlands atlete 12 Ron Mael Amerikaans componist en musicus 13 Geerhard de Grooth Nederlands sportjournalist 14 Joop van Daele Nederlands voetballer 14 Danielle Steel Amerikaans schrijfster 23 Terje Rypdal Noors componist en gitarist 23 Lex Schoenmaker Nederlands voetballer en voetbalcoach 24 Roger De Vlaeminck Belgisch wielrenner 25 Anne Archer Amerikaans actrice 26 Jan Arlazorov Russisch acteur en komiek overleden 2009 26 Jan Krekels Nederlands wielrenner 27 Barbara Bach Amerikaans actrice 27 Peter Krieg Duits filmdocumentairemaker overleden 2009 29 Jacques Kruithof Nederlands schrijver en criticus overleden 2008 31 Mireille Bekooij Nederlands televisiepresentatrice 31 Somchai Wongsawat Thais rechter ambtenaar en politicus onder andere premier ;september 2 Freddy Willockx Belgisch politicus 3 Kjell Magne Bondevik premier van Noorwegen 3 Gérard Houllier Frans voetbalcoach 5 Buddy Miles Amerikaans drummer overleden 2008 8 Halldór Ásgrímsson minister-president van IJsland 8 Frank Ganzera Oost-Duits voetballer 11 Sjarel Branckaerts Vlaams acteur overleden 2007 12 Diana Lebacs Curaçaos auteur zangeres en actrice 14 René Desaeyere Belgisch voetbaltrainer 14 Sam Neill Nieuw-Zeelands acteur en regisseur 14 Jose Reveyn Belgisch atleet 15 Viggo Jensen Deens voetballer en voetbalcoach 17 Antônio Cançado Braziliaans internationaal rechter 17 Ilanit Israëlisch zangeres 17 Klaas Samplonius Nederlands journalist en presentator 18 Hans Vermeulen Nederlands zanger componist producer gitarist en toetsenist 19 Thomas H Cook Amerikaans misdaadauteur 19 Arti Jessurun Surinaams politicus 21 Nick Castle Amerikaans filmregisseur en acteur 21 Stephen King Amerikaans schrijver van horror-boeken 26 Lynn Anderson Amerikaans countryzangeres 27 Dick Advocaat Nederlands voetballer en voetbaltrainer 27 Meat Loaf Amerikaans rockzanger en acteur 28 Michael van Praag Nederlands sportbestuurder 30 Marc Bolan Brits singer-songwriter en gitarist T Rex overleden 1977 ;oktober 1 Dalveer Bhandari Indiaas rechter 1 Aaron Ciechanover Israëlisch bioloog 1 Mariska Veres Nederlands zangeres Shocking Blue overleden 2006 4 Julien Clerc Frans zanger 6 Han Peekel Nederlands presentator en producent 8 Maurice de Hond Nederlands ondernemer opiniepeiler en voetbalscheidsrechter 8 Jan Dick Leurs Nederlands honkballer en honkbalcoach 8 Miel Puttemans Belgisch atleet 9 France Gall Frans zangeres 9 Pirmin Stierli Zwitsers voetballer 9 Hans van der Togt Nederlands presentator 13 Susan Blommaert Amerikaans actrice 13 Sammy Hagar Amerikaans rockzanger 15 László Fazekas Hongaars voetballer en voetbalcoach 16 Terry Griffiths Welsh snookerspeler 18 Job Cohen Nederlands politicus onder andere burgemeester van Amsterdam 20 Willem Jan op 't Hof Nederlands predikant 21 Doeschka Meijsing Nederlands schrijfster overleden 2012 22 Godfrey Chitalu Zambiaans voetballer overleden 1993 23 Kazimierz Deyna Pools voetballer overleden 1989 23 Greg Ridley Brits basgitarist overleden 2003 24 Kevin Kline Amerikaans acteur 26 Hillary Clinton Amerikaans senator van de staat New York echtgenote van president Bill Clinton 27 Gunter Demnig Duits beeldend kunstenaar 29 Richard Dreyfuss Amerikaans acteur 29 Henri Michel Frans voetbalcoach 30 Timothy B Schmit Amerikaans bassist 31 Deidre Hall Amerikaans actrice 31 Herman Van Rompuy Vlaams politicus en eerste president van Europa 31 Frank Shorter Amerikaans langeafstandsloper ;november 5 Peter Noone Brits zanger en acteur 6 Larry James Amerikaans sprinter olympisch kampioen in 1968 overleden 2008 7 Bob Anderson Engels darter 7 Ron Leavitt Amerikaans producent medebedenker van Married with Children overleden 2008 8 Minnie Riperton Amerikaans soulzangeres overleden 1979 9 Henk van Hoof Nederlands staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kabinet-Balkenende II 9 Paul Litjens Nederlands hockeyer 10 Greg Lake Brits musicus onder andere King Crimson en Emerson Lake & Palmer 13 Joe Mantegna Amerikaans acteur 17 Eefje van Wissen Nederlands atlete 18 Omar Larrosa Argentijns voetballer 20 Joe Walsh Amerikaans gitarist onder andere Eagles 22 Harm Kuipers Nederlands schaatser en medicus 22 Luke Walter Jr Belgisch zanger overleden 1996 24 Dwight Schultz Amerikaans acteur 25 Marjan Luif Nederlands actrice en comédienne 27 Jan Jeuring Nederlands voetballer 27 Helen Epstein Amerikaans schrijfster 28 Harmen Veerman Nederlands zanger en gitarist 30 Sergio Badilla Castillo Chileens dichter en schrijver ;december 1 Alain Bashung Frans zanger overleden 2009 3 Amado Bagatsing Filipijns politicus 6 Henk van Woerden Nederlands kunstschilder en schrijver overleden 2005 7 Max van Huut Nederlands architect 7 Peter de Jong Nederlands komiek Maxi in het komisch duo Mini & Maxi 8 Margaret Geller Amerikaans astronome 9 Jan Nonhof Nederlands stemacteur en toneelregisseur 10 Maurits Hassankhan Surinaams politicus en historicus 10 Philippe Housiaux Belgisch atleet 12 Cor Pigot Surinaams politicus 15 Aad Koudijzer Nederlands voetballer 16 Jahangir Razmi Iraans fotograaf 18 Kees Klop Nederlands socioloog bestuurskundige omroepvoorzitter en columnist overleden 2007 18 Boele Staal Nederlands politiefunctionaris politicus en bestuurder 20 Gigliola Cinquetti Italiaans zangeres 21 Mark Willems Vlaams acteur 22 Bill van Dijk Nederlands zanger en acteur 23 Bill Rodgers Amerikaans atleet 25 Jozias van Aartsen Nederlands politicus 26 Dominique Baratelli Frans voetbaldoelman 27 Willy Polleunis Belgisch atleet 29 Ted Danson Amerikaans acteur onder andere Cheers 30 Jeff Lynne Brits muzikant onder andere ELO 31 Ruud Vreeman Nederlands politicus en vakbondsbestuurder ;exacte datum onbekend Carlos Henríquez Consalvi Venezolaans journalist radiomaker en museumdirecteur Duong Thu Huong Vietnamees schrijfster Overleden ;januari 24 Felix Timmermans 61 Vlaams schrijver 25 Al Capone 48 Amerikaans gangster 28 Reynaldo Hahn 72 Frans componist en dirigent ;februari 8 Jozephina Bakhita ±78 Soedanees-Italiaans zuster en heilige 12 Kurt Lewin 56 Duits psycholoog 26 Heinrich Häberlin 78 Zwitsers politicus 26 Alexander Löhr 61 Oostenrijks officier 26 Kálmán Tihanyi 49 Hongaars televisiepionier en uitvinder ;maart 2 Frans Ghijsels 64 Nederlands architect en stedenbouwkundige 6 Ferdinand Zecca 82 Frans filmregisseur 19 Willem Pijper 52 Nederlands componist 22 Arturo Martini 57 Italiaans beeldhouwer 23 Emil Jørgensen 65 Deens voetballer ;april 1 George II 56 Grieks koning 7 Henry Ford 83 Amerikaans autofabrikant 9 Desmond FitzGerald 59 Iers politicus 18 Jozef Tiso 59 Slowaaks rooms-katholiek geestelijke 20 Christiaan X van Denemarken 76 koning van Denemarken 30 Almroth Wright 85 Brits bacterioloog en immunoloog ;mei 8 Jan Kan 73 Nederlands politicus 11 Ture Rangström 62 Zweeds componist 12 Cyril Deverell 72 Brits maarschalk 16 Frederick Gowland Hopkins 85 Engels biochemicus en Nobelprijswinnaar ;juni 29 Willem Vliegen 84 Nederlands socialistisch politicus ;juli 29 Mindert Hepkema 65 Nederlands sportbestuurder ;augustus 21 Ettore Bugatti 65 Italiaans autoconstructeur datum onbekend Teresa Magbanua 78 Filipijns revolutionaire ;september 6 Alejandro Melchor sr 47 Filipijns civiel ingenieur militair en kabinetslid 9 Victor Horta 86 Belgisch architect bekend om zijn gebouwen in Art Nouveau-stijl ;oktober 4 Max Planck 89 Duits natuurkundige en winnaar van de Nobelprijs voor de Natuurkunde 1918 8 Ben Viegers 60 Nederlands kunstschilder 12 Fernand Jacquet 58 Belgisch Eerste Wereldoorlog luchtaas 30 Heinrich Danckelmann 60 Duits generaal ;november 12 Barones Orczy 82 Hongaars schrijfster van The Scarlet Pimpernel 30 Ernst Lubitsch 55 Duits regisseur ;december 1 Aleister Crowley 72 Brits occultist 28 Victor Emanuel III van Italië 78 koning van Italië keizer van Ethiopië en koning van Albanië 30 Han van Meegeren 58 Nederlands kunstschilder en meestervervalser Weerextremen in België 16 januari Maximumtemperatuur tot 153 °C in Ukkel hoogste waarde van de eeuw voor de maand januari en tot 16 °C in Gerdingen Bree en in Rochefort 29 januari Minimumtemperatuur -145 °C in Ukkel 298 °C verschil met 16 januari januari In Ukkel telt deze maand januari 21 vorstdagen en 11 winterdagen 19 februari Intense koude in het hele land Aan de kust bevriest de zee zelfs 6 april Meer dan 50 mm neerslag in de Ardennen april April met hoogste gemiddelde windsnelheid 50 m s normaal 37 m s mei Deze maand 9 zomerdagen en een hittedag 27 juni Maximumtemperatuur van 388 °C dit is de hoogste waarde ooit voor Ukkel 29 juli Hittegolf gedurende 8 opeenvolgende dagen maxima boven 30 °C in Rochefort 16 augustus Maximumtemperatuur tot 357 °C in Ukkel augustus Augustus met hoogste gemiddelde maximum temperatuur 266 °C normaal 214 °C augustus Augustus met hoogste zonneschijnduur 363 uur normaal 220 uur augustus Augustus met laagst aantal neerslagdagen 4 normaal 16 augustus Augustus met laagste relatieve vochtigheid 62 % normaal 794 % zomer Zomer met hoogste zonneschijnduur 825 normaal 6659 u 13 september Hagelstenen tot 5 cm in de streek van Mechelen en Antwerpen 13 september Tussen de 11de en de 19de 7 dagen met temperatuur boven 30 °C in Rochefort 19 septemberIn Ukkel 306 °C meest laattijdige hittedag van de eeuw In Rochefort 333 °C 20 september Warmste september-decade van de eeuw 215 °C 4 oktober Minimumtemperatuur –45 °C in Rochefort 29 november 20 cm sneeuw in Saint-Hubert 27 december 74 mm neerslag in Chiny Bron KMI met aanvullingen < small> Het jaar 2007 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling Dit artikel geeft een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen die in het jaar 2007 hebben plaatsgevonden Gebeurtenissen Zie voor meer gebeurtenissen de maandartikelen in de infobox en Internationaal Europese Unie 1 januari Bulgarije en Roemenië treden tot de Europese Unie toe en Slovenië voert de Euro in 21 december Estland Letland Litouwen Polen Tsjechië Slowakije Hongarije Slovenië en Malta treden toe tot het verdrag van Schengen 13 december Het Verdrag van Lissabon ook wel "Hervormingsverdrag" genoemd wordt ondertekend Dit verdrag vervangt de Europese Grondwet die in Frankrijk en Nederland bij een referendum werd verworpen Het kan ingaan als het door alle landen geratificeerd is; streefdatum hiervoor is 1 januari 2009 internationale organisaties Op 1 januari volgt Ban Ki-Moon Kofi Annan op als secretaris-generaal van de VN Wereldbankvoorzitter Paul Wolfowitz komt in opspraak omdat hij zijn vriendin op oneigenlijke wijze een goed baantje zou hebben bezorgd en ziet zich gedwongen op te stappen Robert Zoellick volgt hem op Naar land Afghanistan De oorlog in Afghanistan tussen enerzijds de NAVO en de Afghaanse regering en anderzijds de Taliban en al Qaida woedt nog altijd voort Ondanks enkele successen zoals het sneuvelen van de militaire Talibanleider Dadullah lijkt een einde van de oorlog nog niet in zicht Ondanks het omkomen van een aantal Nederlandse militairen en ondanks het feit dat de missie meer een vechtmissie is dan zoals vooraf gehoopt een wederopbouwmissie besluit de Nederlandse regering het mandaat van Task Force Uruzgan dat in 2008 zou aflopen tot 2010 te verlengen In de zomermaanden voltrekt zich de Zuid-Koreaanse gijzelcrisis in Afghanistan België Op 10 juni werden er federale verkiezingen gehouden zie Belgische federale verkiezingen 2007 Het kiesdistrict Brussel-Halle-Vilvoorde is bij deze verkiezingen nog niet opgesplitst zoals door de Vlamingen gewenst was In Vlaanderen is er winst voor de combinatie CD&V N-VA en verlies voor regeringspartijen spa-SPIRIT en Open Vld De pas opgerichte Lijst Dedecker wordt met een opvallend hoge score meteen verkozen in het parlement en ook Groen! haalt nu wel de kiesdrempel In Wallonië verliest vooral de PS en wint Ecolo CD&V N-VA wordt de grootste partij maar als de beide landsdelen worden opgeteld zijn de liberalen Open Vld en MR net iets groter dan de christendemocraten CD&V N-VA en cdH Na de verkiezingen heeft de oude paarse coalitie geen meerderheid meer en een coalitie van christendemocraten en liberalen lijkt aangewezen Na informatierondes van Didier Reynders MR en Jean-Luc Dehaene CD&V wordt beoogd premier Yves Leterme CD&V tot formateur benoemd De formatie loopt echter al snel vast op de communautaire tegenstellingen De Vlaamse partijen vooral CD&V en N-VA willen beslist verregaande staatshervorming wat de Franstalige partijen even beslist weigeren Uiteindelijk geeft Leterme op 23 augustus de formatieopdracht terug Herman Van Rompuy CD&V wordt als verkenner aangesteld en weet de onderhandelingen weer enigszins vlot te trekken zodat Leterme een maand later met dezelfde partijen een nieuwe formatieronde kan beginnen Op 6 november wordt het record van de langste Belgische formatie 148 dagen in 1988 gebroken Binnen Vlaanderen lijken de stemmen voor onafhankelijkheid luider te worden terwijl de Vlaamse parlementariërs de situatie nog meer op scherp zetten door eenzijdig de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde door te drukken Op 1 december geeft Leterme voor de tweede maal zijn formatieopdracht terug aan de koning Om het land niet geheel onbestuurd te maken wordt de bevoegdheid van de demissionaire regering-Verhofstadt om lopende zaken af te handelen verruimd Premier Guy Verhofstadt krijgt de opdracht een noodkabinet te vormen en op 21 december treedt deze interim-regering-Verhofstadt III aan met daarin vertegenwoordigd CD&V Open Vld MR cdH en PS Het is de bedoeling dat deze uiterlijk 23 maart 2008 alsnog wordt vervangen door een definitieve regering-Leterme Het heikele punt van de staatshervorming zal voor die datum dan alsnog uitonderhandeld moeten worden Estland Het geplande verplaatsen van een standbeeld voor de Sovjetmilitairen uit de Tweede Wereldoorlog van het centrum van Tallinn naar een onopvallende plaats in een buitenwijk leidt tot protesten bij etnische Russen en spanningen met Rusland Filipijnen In november wordt een doorbraak gemeld in de onderhandelingen tussen de regering en het MILF de belangrijkste islamitische afscheidingsbeweging in het zuiden van de Filipijnen Frankrijk De presidentsverkiezingen zie Franse presidentsverkiezingen 2007 worden gewonnen door de rechtse kandidaat Nicolas Sarkozy In de beslissende tweede ronde verslaat hij de socialistische kandidate Ségolène Royal Hij benoemt François Fillon tot premier In de latere parlementsverkiezingen haalt Sarkozy's UMP een absolute meerderheid 15 juli Parijs krijgt 15000 witte fietsen Guam Op 31 oktober is er bij het eiland Pagan onderdeel van de Marianen een aardbeving Irak Gevechten en bomaanslagen gaan nog altijd door in Irak tussen de door de Verenigde Staten geleide coalitie en de soennitische opstandelingen In Qahtaniya in noord-Irak vindt op 14 augustus de zwaarste aanslag in de gehele oorlog plaats Bij de aanslag gepleegd door een met al Qaida verbonden groepering en gericht tegen de Jezidi's vallen minstens 796 doden De stad Basra daarentegen kan door de Britten verlaten worden en de controle wordt overgegeven aan het Iraakse leger Iran Iran komt in aanvaring met de internationale gemeenschap over zijn plannen om uranium te verrijken voor een kerncentrale Men is bang dat Iran de intentie heeft het verrijkte uranium voor atoomwapens te gebruiken De VN Veiligheidsraad legt sancties op tegen het land Iran neemt vijftien Britse militairen gevangen omdat ze zich in de Iraanse territoriale wateren zouden hebben bevonden met een oorlogsschip Het Verenigd Koninkrijk ontkent dit Na 2 weken gespannen verhoudingen worden de mannen vrijgelaten Israël en de Palestijnse Gebieden De Israëlische president Moshe Katsav komt onder verdenking van onder meer verkrachting en seksuele intimidatie Hij treedt aanvankelijk tijdelijk terug Hij is uiteindelijk gedwongen oneervol ontslag te nemen en in een deal met justitie bekent hij seksuele intimidatie en wordt in ruil daarvoor niet vervolgd voor aanranding en verkrachting Shimon Peres volgt hem op als president De strijd tussen de Palestijnen in het bijzonder Hamas en Israël gaat door De Palestijnen plegen zelfmoordaanslagen op Israëliërs en schieten vanaf de Gazastrook met raketten Israël onderneemt diverse vergeldingsacties waarbij niet alleen Hamasstrijders en Palestijnse burgers maar ook een aantal Hamas-politici wordt gedood of gevangengenomen Ook onderling wordt er door de Palestijnen gevochten tussen de aanhangers van Fatah en die van Hamas Eind januari komt het tot een bestand en er wordt een regering van nationale eenheid gevormd onder leiding van Ismail Haniya Ook hierna gaan echter de gevechten door Hamas weet hierbij de volledige controle over de Gazastrook te krijgen President Mahmoud Abbas zet de regering-Haniya af en benoemt Salam Fayyad tot premier Haniya weigert dit echter te accepteren en blijft zichzelf als de rechtmatige premier beschouwen Om zijn goede wil te tonen en Fatah te steunen in de strijd tegen Hamas laat Israël tot tweemaal toe Palestijnse gevangenen vrij voornamelijk Fatah-aanhangers Korea 17 mei Voor het eerst in meer dan vijftig jaar is er treinverkeer tussen Noord- en Zuid-Korea In het westen van het Koreaanse schiereiland vertrekt een trein noordwaarts en in het oosten komt een trein aan vanuit Noord-Korea De treinen elk met 150 mensen aan boord keren in de loop van de dag weer terug naar hun vertrekpunt 14 juli Noord-Korea sluit de kernreactor van Yongbyon als een Amerikaanse olietanker arriveert Dit is de uitvoering van een overeenkomst met de Verenigde Staten Rusland Zuid-Korea China en Japan Libanon Het Libanese leger raakt in felle gevechten gewikkeld met Fatal al-Islam een pro-Syrische Palestijnse groepering vooral rond de stad Tripoli Bij een tweetal aanslagen komen respectievelijk parlementslid Walid Eido en generaal François al-Hajj om het leven Myanmar In Myanmar komt het tot protesten en demonstraties van onder meer boeddhistische monniken De protesten lijken aanvankelijk vreedzaam maar na een paar dagen treedt de junta keihard op Er valt een aantal doden waaronder een Japanse cameraman Volgens de machthebbers is hij geraakt door een verdwaalde kogel maar de Japanners stellen dat hij van dichtbij is doodgeschoten Japan de Europese Unie en de Verenigde Staten stellen sancties in tegen Myanmar Nederland 8 januari Krista van Velzen wordt gearresteerd tijdens een demonstratie tegen kernonderzeeërs aan de Faslane Naval Base in Schotland 18 januari Ten gevolge van een storm met windstoten van boven 130 km h is een groot deel van het autoverkeer ontregeld en werd het treinverkeer aan het begin van de avond gestaakt 22 februari Het nieuwe kabinet kabinet-Balkenende IV waarin CDA PvdA en ChristenUnie zitting hebben wordt door de koningin beëdigd De eerste 100 dagen worden besteed aan bezoeken en vergaderingen in het land om de opinies en wensen van het volk te peilen Bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten krijgt de nieuwe regering ook in de Eerste Kamer een meerderheid 22 maart Minister Ella Vogelaar maakt een lijst van prachtwijken bekend waaraan ze in haar regeringsperiode bijzondere aandacht gaat besteden Het opknappen van deze naoorlogse wijken moet worden betaald door de corporaties 10 april Prinses Ariane wordt geboren als derde kind van Prins Willem-Alexander en Prinses Máxima Na haar vader en twee zusjes staat Ariane vierde in de lijn van troonopvolging 14 april De wieken van de attractie Mad Mill in Duinrell storten in 5 juni De Tweede Kamer gaat akkoord met een wetsontwerp om de flitsscheiding af te schaffen Bij echtscheiding wordt een ouderschapsplan verplicht 16 juni De Betuweroute wordt officieel geopend 14 september Na een hernieuwde aanvaring met partijleider Mark Rutte wordt Rita Verdonk uit de VVD-fractie gezet Ze blijft in de Tweede Kamer als eenmansfractie Korte tijd later stapt ze uit de partij en kondigt aan met een beweging aan de volgende verkiezingen deel te nemen Voorlopige naam is Trots op Nederland PVV-voorman Geert Wilders komt regelmatig in het nieuws met vooral anti-islamitische uitspraken Zo stelt hij dat de koran verboden zou moeten worden en kondigt hij voor begin 2008 een anti-islamfilm aan In de Utrechtse wijk Ondiep breken rellen uit nadat een man door een politieagent wordt neergeschoten De wijk wordt enkele malen voor korte tijd volledig afgesloten 26 november Het burgerservicenummer wordt ingevoerd Nepal De politieke partijen in Nepal besluiten per april 2008 de monarchie af te schaffen Oekraïne President Viktor Joesjtsjenko ontbindt het parlement Zijn tegenstanders waaronder Viktor Janoekovytsj erkennen deze ontbinding echter niet omdat volgens hen de president hiertoe niet gerechtigd is De nieuwe verkiezingen worden enkele malen uitgesteld maar uiteindelijk toch gehouden Pakistan Na een bezetting van 1 week door islamitische opstandelingen onder moellah Abdul Rashid Ghazi wordt de Rode Moskee in Islamabad door het leger bestormd President Pervez Musharraf kondigt nieuwe parlementsverkiezingen aan voor begin 2008 Hij laat zichzelf tot president kiezen ondanks vele protesten dat dit ongrondwettig is omdat het presidentschap niet met het legerleiderschap mag worden gecombineerd Hij roept de noodtoestand uit en vervangt het hooggerechtshof door aanhangers maar wordt uiteindelijk door interne en externe druk toch gedwongen zijn positie als legerleider op te geven Benazir Bhutto keert terug uit haar ballingschap om aan de verkiezingen mee te doen Bij haar aankomst vindt een zware aanslag plaats waarbij meer dan 140 mensen omkomen maar zijzelf overleeft Bij een latere aanslag na een verkiezingstoespraak wordt zij alsnog om het leven gebracht vermoedelijk door moslimfundamentalisten Rusland De plannen van de Verenigde Staten om een raketschild te plaatsen in Tsjechië en Polen leiden tot ernstige protesten van Rusland en spanningen in de verhoudingen tussen Rusland en het westen President Poetin zegt het Verdrag van Conventionele Strijdkrachten in Europa op Kort voor de parlementsverkiezingen wordt oppositieleider Garri Kasparov gearresteerd Bij de verkiezingen zelf heeft zijn partij geen kans; naast drie regeringsgezinde partijen weten alleen de communisten de kiesdrempel van 75% te halen Servië De nationalistische Servische Radicale Partij wordt de grootste partij bij de parlementsverkiezingen het zijn echter de hervormingsgezinde pro-Europese partijen die een meerderheid halen en een regering kunnen vormen Spanje Volgende op een tweetal ETA-aanslagen in december 2006 breekt de regeringen de onderhandelingen met de afscheidingsbeweging af Suriname Het strafproces tegen de vermeende verantwoordelijken van de Decembermoorden waaronder voormalig legerleider Desi Bouterse neemt een aanvang Syrië Op 6 september bombardeert de Israëlische luchtmacht in Operatie Boomgaard een complex in een woestijngebied in Syrië dat door onder meer Israël en de Verenigde Staten als een in aanbouw zijnde nucleaire reactor werd aangemerkt Thailand Ex-president Thaksin Shinawatra en een aantal van zijn voormalige partijleden bij Thai Rak Thai worden wegens verkiezingsfraude voor 5 jaar uit politieke functies gezet Thaksin wordt ook verdacht van corruptie en aandelenzwendel Turkije Op grote schaal wordt er geprotesteerd tegen het mogelijke presidentschap van Abdullah Gül van de conservatief-islamitische AK-partij De oppositie vreest dat hij het seculiere karakter van de Turkse staat in gevaar zal brengen Uiteindelijk komt het tot vervroegde parlementsverkiezingen Na een verkiezingsoverwinning van de AK-partij wordt Gül alsnog president Verenigde Staten De presidentsverkiezingen van 2008 werpen hun schaduw vooruit Bij de Democraten zijn Hillary Clinton Barack Obama de belangrijkste kandidaten Bij de Republikeinen stellen onder meer John McCain Rudy Giuliani Mitt Romney en Fred Thompson zich kandidaat President George W Bush en de door Democraten gecontroleerde Senaat komen in conflict over de strijd in Irak De Democraten wensen terugtrekking en dreigen aanvankelijk extra fondsen voor de troepen in Irak en Afghanistan te blokkeren als Bush geen tijdschema voor terugtrekking uit Irak presenteert maar binden uiteindelijk in Bush daarentegen toont zich juist voorstander van de zogenaamde surge De inzet van extra troepen om de strijd in Irak snel te beslissen Verenigd Koninkrijk In Noord-Ierland wordt een nieuwe assemblee gekozen Ian Paisley wordt minister-president van een brede coalitieregering met Martin McGuinness als vicepremier De militairen die al sinds 1969 in Noord-Ierland de orde helpen bewaren worden teruggetrokken Tony Blair treedt terug als premier en leider van de Labour-partij Gordon Brown volgt hem op Wit-Rusland De Wit-Russische Alexey Zhigalkovich wint met zijn lied S druzyami het Junior Eurovisiesongfestival 2007 Nederland wordt 11e België 15e Naar thema Criminaliteit Proces van het jaar was in Nederland het proces tegen Willem Holleeder die verdacht wordt van afpersing van een aantal personen in het bijzonder Willem Endstra Zijn advocaat Bram Moskowicz treedt terug als zodanig nadat de rechter weigert om volgens Moskowicz beledigende uitspraken als dat hij een maffiamaatje zou zijn te verbieden Moskowicz wordt opgevolgd door Jan-Hein Kuijpers De dag voordat het proces begint wordt er een aanslag op het gerechtsgebouw gepleegd maar in een andere rechtbank kan het proces zonder ernstige vertraging voortgang vinden Later moet het proces worden uitgesteld nadat Holleeder met ernstige hartklachten in het ziekenhuis belandt en overlijdt kroongetuige Bram Zeegers aan een overdosis Holleeder wordt uiteindelijk tot 9 jaar gevangenisstraf veroordeeld De moord op activist Louis Sévèke wordt opgelost als Marcel T bekent deze te hebben gepleegd Als mogelijke reden wordt wraak genoemd Sévèke zou er mede voor verantwoordelijk geweest zijn dat T uit het Nijmeegse krakerscircuit werd gewerkt Tweemaal wordt de wereld opgeschrikt door een college shooting Op 16 april doodt een jongen op het Virginia Polytechnic Institute and State University 33 mensen waaronder zichzelf en op 7 november doodt een scholier 8 mensen op een scholengemeenschap in het Finse Tuusula De dader overlijdt korte tijd later aan de zelf toegebrachte verwondingen In België speelt het proces tegen de Rwandese ex-majoor Bernard Ntuyahaga die vanwege de moord op 10 Belgische VN-soldaten en de doodslag op diverse andere personen in 1994 tot 20 jaar gevangenisstraf wordt veroordeeld In Groningen komt een seksschandaal aan het licht waarbij hiv-positieve homoseksuelen bewust seks hebben om zo anderen met het virus te besmetten Hans Van Themsche wordt voor twee moorden met racistisch motief in Antwerpen in 2006 tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld Economie In de Verenigde Staten komen diverse hypotheekbanken in de problemen omdat mensen hun hypotheken niet blijken te kunnen afbetalen Diverse andere financiële instellingen raken ook in de problemen met uiteindelijk een wereldwijde crisis op de aandelenbeurzen tot gevolg Er wordt voor een naderende recessie gevreesd Klimaat In een drietal rapporten rapporteert het IPCC over de ernst van het klimaatprobleem zie IPCC-rapport 2007 De organisatie ontvangt later dat jaar de Nobelprijs voor de Vrede gedeeld met de Amerikaanse ex-vicepresident en klimaatwaarschuwer Al Gore Veel meer dan voorheen staat de klimaatverandering dit jaar op de internationale politieke agenda Luchtvaart Vliegrampen in 2007 1 januari Adam Air-vlucht 574 stort in Indonesië in zee 7 maart Garuda Indonesia-Vlucht 200 vliegt na landing in brand 5 mei Een Boeing 737 van Kenya Airways stort neer boven Kameroen 17 juli TAM Linhas Aéreas vlucht JJ 3054 glijdt in São Paulo voorbij het einde van de landingsbaan en explodeert na botsing met een tankstation 4 oktober Een Antonov An-26 vrachtvliegtuig van Africa One Cargo stort neer op een markt in Kinshasa Media Veel ophef ontstaat al vooraf over De Grote Donorshow die BNN op 1 juni uitzendt Hierin zou een vrouw live uitkiezen aan wie zij haar nier gaat afstaan Tijdens de uitzending blijkt het allemaal in scène te zijn gezet bedoeld om het tekort aan orgaandonoren onder de aandacht te brengen Natuurrampen 18 januari Storm Kyrill treft Noordwest-Europa februari Overstromingen in Jakarta aardbevingen op Sumatra 6 maart aan de kust van Japan 16 juli in Peru 15 augustus en nabij Sumatra 12 september 2 april Tsunami bij de Salomonseilanden begin juni Super-cyclonische storm Gonu de zwaarste cycloon ooit in de Arabische Zee 12 juni Modderstromen in Chittagong Bangladesh zomer Bosbranden in Zuid-Europa In Griekenland wordt de noodtoestand afgekondigd Ook bosbranden in Paraguay en Californië zomer Overstromingen door hevige regenval in diverse delen van Azië Orkanen Dean augustus en Felix september 15 november Cycloon Sidr treft Bangladesh Noordpool Twee Russische ROV's hijsen op de bodem van de Noordpool een Russische vlag Hiermee wil het land zijn claim op een deel van het Noordpoolgebied onderstrepen Ook de Verenigde Staten Canada Denemarken vanuit Groenland en Noorwegen hebben claims in het gebied Sport In de wielersport bekennen renner Erik Zabel en ex-renners Johan Museeuw en Bjarne Riis in het verleden doping te hebben gebruikt In de Tour de France wordt de Deen Michael Rasmussen terwijl hij in de gele trui rijdt door zijn ploeg Rabobank op non-actief gesteld en korte tijd later ontslagen Reden hiervoor is dat hij gelogen zou hebben over zijn verblijfplaats bij een gemiste dopingcontrole hij zou in Italië gesignaleerd zijn terwijl hij gemeld had in Mexico te trainen Jong Oranje wint het Europees kampioenschap voetbal onder 21 Terrorisme Het islamitische terrorisme treft dit jaar vooral Algerije In april september en december worden steeds 2 aanslagen geplaagd met in totaal meer dan 100 doden Op 29 juni worden in het Verenigd Koninkrijk twee autobommen onschadelijk gemaakt De volgende dag probeert een brandende jeep een terminal van Glasgow International Airport binnen te rijden Het land wordt in hoogste staat van terreurdreiging gebracht De Duitse autoriteiten melden begin september aanslagen op de vliegbasis Ramstein en de luchthaven Frankfurt am Main te hebben verijdeld Techniek Nieuwe producten die in de computermarkt worden uitgebracht in 2007 zijn Mac OS X 105"Leopard" Windows Vista PlayStation 3 en de iPhone Op 28 juni wordt op de Motorshow in Rome de nieuwe Suzuki Hayabusa gepresenteerd Net als in 1999 toen hij voor politieke beroering zorgde wordt er veel aandacht aan besteed in de media Diversen De wereldberoemde Waldseemüller-kaart de Universalis Cosmographiae wordt door het Library of Congress van Duitsland gekocht voor tien miljoen dollar Kanselier Angela Merkel overhandigt de kaart vervolgens symbolisch aan het Library over op 30 april 2007 tijdens een formele ceremonie in Washington DC Wouter Van Bellingen treedt in Sint-Niklaas aan als eerste zwarte schepen van België Nadat drie echtparen zich wegens zijn huidskleur niet door hem in de echt willen laten verbinden laten uit protest 626 echtparen op 21 maart in een onofficiële ceremonie door hem hun partnerschap bevestigen Op Diergaarde Blijdorp ontsnapt gorilla Bokito uit zijn verblijf en verwondt een bezoekster Door middel van een verkiezing op internet worden de zeven nieuwe wereldwonderen bepaald Het Land van Ooit in Drunen wordt failliet verklaard Zie voor meer gebeurtenissen de maandpagina's en Op 14 april storten de wieken van de attractie Mad Mill in Duinrell in Muziek Klassieke muziek 9 mei eerste uitvoering van Symfonie nr 6 van Erkki-Sven Tüür 16 juni eerste uitvoering van Coruscations van Arthur Butterworth 21 juli eerste uitvoering van Sotto voce 2 capriccio van Wolfgang Rihm 21 september eerste uitvoering van The town of greed van Leonardo Balada 10 jaar na het voltooien van die opera 27 november; eerste uitvoering van het drieluik Boek der vragen Altvioolconcert en Symfonie nr 14 van Kalevi Aho in Rovaniemi Populaire muziek Bestverkochte singles in Nederland André Hazes & Gerard Joling Blijf bij mij Jeroen van der Boom Jij bent zo Mika Relax take it easy Jeckyll & Hyde Freefall Gerard Joling Maak me gek Rihanna & Jay-Z Umbrella Mika Grace Kelly Guus Meeuwis Tranen gelachen Nelly Furtado All good things Come to an end Michael Bublé Everything Bestverkochte albums in Nederland Katie Melua Pictures Michael Bublé Call me irresponsible André Hazes Samen met Dré Amy Winehouse Back to black Paul de Leeuw Symphonica in rosso Mika Life in cartoon motion Anouk Who's your momma Norah Jones Not too late Nick & Simon Vandaag Trijntje Oosterhuis & Metropole Orchestra The look of love Burt Bacharach songbook Bestverkochte singles in Vlaanderen Fixkes Kvraagetaan Mika Relax take it easy Stan Van Samang Scars Mika Grace Kelly Rihanna & Jay-Z Umbrella Milow You don't know Mega Mindy Mega Mindy tijd Nelly Furtado All good things Come to an end Regi & Scala I fail Kaiser Chiefs Ruby Bestverkochte albums in Vlaanderen Clouseau Vonken & vuur Clouseau Clouseau 20 Mika Life in cartoon motion Natalia Everything & more Amy Winehouse Back to black Gabriel Ríos Angelhead Norah Jones Not too late Nelly Furtado Loose Various Artists Junior Eurosong 2007 Justin Timberlake Futuresex Lovesounds Literatuur De Britse dichteres Doris Lessing ontvangt de Nobelprijs voor de Literatuur De Duitse schrijver Martin Mosebach ontvangt de Georg-Büchner-Preis Beeldende kunst Bouwkunst Film 300 Alles is Liefde American Gangster The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford Bee Movie The Bourne Ultimatum Control Die Hard 40 Eastern Promises Ghost Rider Grindhouse Hairspray Hannibal Rising Harry Potter en de Orde van de Feniks High School Musical 2 Hot Fuzz Mr Bean's Holiday Ocean's Thirteen Pan's Labyrinth '' Ratatouille Shrek the Third The Simpsons Movie ''Spider-Man 3 Superbad Transformers Geboren 10 april Prinses Ariane der Nederlanden derde dochter van kroonprins Willem-Alexander en prinses Máxima 21 april Prinses Isabella van Denemarken tweede kind van de Deense kroonprins Frederik van Denemarken en zijn vrouw Mary 29 april Prinses Sofía van Spanje dochter van prins Felipe van Spanje Overleden Weerextremen in België 9 januari hoogste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag 114 °C 10 januari hoogste etmaalgemiddelde temperatuur 127 °C Dit is de warmste dag ooit in de maand januari 18 januari hoogste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag 119 °C 19 januari hoogste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag 115 °C 20 januari hoogste etmaalgemiddelde temperatuur 119 °C en hoogste maximumtemperatuur 128 °C ooit op deze dag januari Januari met hoogste gemiddelde dampdruk 9 hPa normaal 65 hPa januari Januari met hoogste gemiddelde maximum temperatuur 93 °C normaal 51 °C januari Januari met hoogste gemiddelde minimum temperatuur 49 °C normaal -03 °C januari Januari met hoogste gemiddelde temperatuur 72 °C normaal 26 °C 16 februari hoogste maximumtemperatuur ooit op deze dag 162 °C 28 februari hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag 177 mm winter Winter met hoogste gemiddelde temperatuur 66 °C normaal 35 °C 13 april hoogste maximumtemperatuur ooit op deze dag 256 °C 14 april hoogste etmaalgemiddelde temperatuur 197 °C en hoogste maximumtemperatuur 272 °C ooit op deze dag 15 april hoogste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag 208 °C en hoogste maximumtemperatuur 287 °C Dit is de hoogste maximumtemperatuur ooit in de maand april 24 april hoogste maximumtemperatuur ooit op deze dag 257 °C 25 april hoogste etmaalgemiddelde temperatuur 205 °C en hoogste maximumtemperatuur 279 °C ooit op deze dag 26 april hoogste etmaalgemiddelde temperatuur 201 °C en hoogste maximumtemperatuur 275 °C ooit op deze dag 27 april hoogste etmaalgemiddelde temperatuur 197 °C en hoogste maximumtemperatuur 271 °C ooit op deze dag 28 april hoogste etmaalgemiddelde temperatuur 205 °C en hoogste maximumtemperatuur 272 °C ooit op deze dag 29 april hoogste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag 194 °C april april met hoogste gemiddelde maximum temperatuur 205 °C normaal 131 °C april april met hoogste gemiddelde temperatuur 143 °C normaal 9 °C april april met hoogste zonneschijnduur 332 uur normaal 178 uur april absoluut maandrecord met laagst aantal neerslagdagen 0 normaal 17 april absoluut maandrecord met laagste neerslagtotaal 0 mm normaal 531mm april april met laagste gemiddelde windsnelheid 28 m s normaal 37 m s 31 maart tot en mei 5 mei langste aaneengesloten periode zonder neerslag ooit 36 dagen lente Lente met hoogste gemiddelde temperatuur 123 °C normaal 95°C 27 september hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag 132 mm oktober oktober met laagste gemiddelde windsnelheid 24 m s normaal 34 m s 2 december hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag 235 mm Jaarrecord Tot nu toe warmste jaar ooit jaargemiddelde temperatuur is 115°C normaal 97°C In 2011 wordt dit record met 116 °C gebroken Bron KMI met aanvullingen < small> Zie ook Sportjaar 2007 en Sportkalender 2007 2 april is de 92ste dag van het jaar 93ste in een schrikkeljaar in de gregoriaanse kalender Hierna volgen nog 273 dagen tot het einde van het jaar Gebeurtenissen 2007 Invoer van het rookverbod in openbare gelegenheden en op de werkvloer in Wales 2012 Metrostation Zalmplaat in Rotterdam wordt voor een paar maanden gesloten vanwege werkzaamheden 1900 Het socialistische dagblad Het Volk verschijnt voor het eerst in Nederland 1973 Het Veronica schip loopt door storm vast op het strand van Scheveningen 1991 Het eerste nummer van het Rotterdams Dagblad verschijnt de opvolger van Het Vrije Volk en het Rotterdams Nieuwsblad 2005 Het actualiteitenprogramma Twee Vandaag wordt abrupt onderbroken voor een extra NOS Journaal waarin bericht wordt dat Paus Johannes Paulus II zou zijn overleden Presentator Karel van de Graaf is vooraf niet hiervan op de hoogte gebracht en nadat dit extra Journaal na enkele minuten zonder enig nieuws gebracht te hebben wordt beëindigd zien de kijkers een zichtbaar ernstig geïrriteerde Van de Graaf in beeld 1367 Slag van Nájera 1982 Aanval op de Falklandeilanden door Argentinië 1840 De Republiek Los Altos wordt geannexeerd door Guatemala 2009 De regeringsleiders van de G20-landen komen bijeen voor de G20-top in Londen 1285 Giacomo Savelli wordt de nieuwe paus en noemt zich Paus Honorius IV 1899 Priesterwijding van Eugenio Pacelli in Rome door aartsbisschop Francesco di Paola Cassetta 1956 In de wedstrijd Feyenoord-De Volewijckers maakt Henk Schouten negen doelpunten 1978 In Buenos Aires verliest Nederland in de finale van het WK hockey met 3-2 van Pakistan 1981 Bernard Hinault wint de zestiende editie van Nederlands enige wielerklassieker de Amstel Gold Race 2005 Aaron Peirsol scherpt zijn eigen wereldrecord op de 100 meter rugslag aan tot 5317 seconden 1827 Joseph Dixon produceert voor het eerst potloden op industriële schaal 1845 Léon Foucault en Hippolyte Fizeau maken de eerste foto van de zon 1979 De Europese Vogelrichtlijn treedt in werking Geboren 742 Karel de Grote keizer van West-Romeinse Rijk overleden 814 1527 Abraham Ortelius Vlaams geograaf overleden 1598 1713 Onno Zwier van Haren Nederlands schrijver overleden 1779 1725 Giacomo Casanova Italiaans avonturier overleden 1798 1787 Alexandre Daminet Belgisch politicus overleden 1856 1798 August Heinrich Hoffmann von Fallersleben Duits schrijver overleden 1874 1805 Hans Christian Andersen Deens schrijver van sprookjes overleden 1875 1827 William Holman Hunt Engels kunstschilder overleden 1910 1840 Émile Zola Frans auteur overleden 1902 1842 Domenico Savio Italiaans heilige overleden 1857 1862 Pieter Hofstede Crull Nederlands jurist overleden 1925 1868 Eduard Jacobs Nederlands cabaretier overleden 1914 1879 Alexander Moisiu Albanees acteur overleden 1935 1884 Gösta Adrian-Nilsson Zweeds kunstschilder overleden 1965 1894 Ru Cleveringa Nederlands rechtsgeleerde overleden 1980 1896 Oscar van Rappard Nederlands atleet overleden 1962 1911 Maurice Quaghebeur Belgisch politicus overleden 1975 1914 Alec Guinness Brits acteur overleden 2000 1915 Siewert de Koe Nederlands verzetsstrijder overleden 1944 1916 Menachem Porush Israëlisch rabbijn journalist en politicus overleden 2010 1919 Delfo Cabrera Argentijns atleet overleden 1981 1922 Dino Monduzzi Italiaans bisschop en kardinaal overleden 2006 1925 George MacDonald Fraser Brits schrijver overleden 2008 1926 Jack Brabham Australisch autocoureur overleden 2014 1927 Ferenc Puskás Hongaars voetballer overleden 2006 1928 Jan Blaauw Nederlands politieman en publicist 1928 Jean Jadot Belgisch voetballer overleden 2007 1928 Gino Munaron Italiaans autocoureur overleden 2009 1928 Paul Römer Nederlands cameraman en televisieregisseur overleden 2007 1928 Piet Römer Nederlands acteur overleden 2012 1929 Frans Andriessen Nederlands politicus 1932 Edward Egan Amerikaans kardinaal-aartsbisschop van New York overleden 2015 1933 György Konrád Hongaars schrijver 1934 Paul Cohen Amerikaans wiskundige overleden 2007 1934 Els Pelgrom Nederlands kinderboekenschrijfster 1938 Martine Franck Belgisch fotografe overleden 2012 1939 Marvin Gaye Amerikaans zanger overleden 1984 1940 Mike Hailwood Brits motor- en autocoureur overleden 1981 1943 Larry Coryell Amerkiaans fusion-gitarist 1943 Gabriël Kindt Belgisch politicus 1944 Maurits Wynants Vlaams historicus overleden 2005 1946 Sue Townsend Engels schrijfster overleden 2014 1947 Emmylou Harris Amerikaans zangeres 1948 Alfred Lagarde Nederlands radiopresentator overleden 1998 1949 Leoni Sipkes Nederlands politica en bestuurder 1949 Paul Van Cauwenberge Belgisch professor en rector 1951 Henk van Leeuwen Nederlands voetballer 1951 Jukka Vakkila Fins voetballer en voetbalcoach 1954 Gregory Abbott Amerikaans muzikant en zanger 1955 Catherine ten Bruggencate Nederlands actrice 1955 Charles Urbanus jr Nederlands honkballer 1956 Josien Elzerman Nederlands zwemster 1956 Dany Vandenbossche Belgisch politicus overleden 2013 1959 Gelindo Bordin Italiaans atleet 1959 Brian Goodell Amerikaans zwemmer 1960 Linford Christie Brits atleet 1961 Christopher Meloni Amerikaans acteur 1961 Manouk van der Meulen Nederlands actrice 1964 Goran Karan Kroatisch zanger 1964 Nadezhda Wijenberg Russisch-Nederlands atlete 1966 Vjatsjeslav Jekimov Russisch wielrenner 1966 Teddy Sheringham Engels voetballer 1967 Erik van Trommel Nederlands artiest en televisiepresentator 1968 Carlos Batres Guatemalteeks voetbalscheidsrechter 1971 Francisco Arce Paraguayaans voetballer en voetbalcoach 1971 Todd Woodbridge Australisch tennisser 1972 Lidewij Benus Nederlands actrice 1973 Roselyn Sánchez Puertoricaans actrice en model 1975 Brian van Loo Nederlands voetbaldoelman 1977 Marc Raquil Frans atleet 1977 Róger Suárez Boliviaans voetballer 1979 Kevin Nai Chia Chen Taiwanees autocoureur 1979 Cho Yoon-jeong Zuid-Koreaans tennisster 1980 Carlos Salcido Mexicaans voetballer 1981 Thomas Kortbeek Nederlands atleet 1982 Marco Amelia Italiaans voetballer 1982 Jeremy Bloom Amerikaans freestyleskiër American Football-speler en model 1982 Jess Donckers Belgisch model 1982 David Ferrer Spaans tennisser 1982 Tomas Vaitkus Litouws wielrenner 1983 Arthur Boka Ivoriaans voetballer 1983 Félix Borja Ecuadoraans voetballer 1983 Paul Capdeville Chileens tennisser 1983 Niels Kerstholt Nederlands shorttracker 1983 Milan Stepanov Servisch voetballer 1984 Beorn Nijenhuis Nederlands schaatser 1985 Matthew Antoine Amerikaans skeletonracer 1985 Stéphane Lambiel Zwitsers kunstschaatser 1986 Ibrahim Afellay Nederlands-Marokkaans voetballer 1986 Moses Aliwa Oegandees atleet 1987 Kim Kintziger Luxemburgs voetballer 1989 Billy Morgan Brits snowboarder 1990 Twan Burg Nederlands schaker 1990 Miralem Pjanić Bosnisch-Luxemburgs voetballer 1992 Jesper Arts Nederlands atleet 1992 Jelena Lasjmanova Russisch atlete 1993 Lesley de Sa Nederlands voetballer 1993 Keshorn Walcott atleet uit Trinidad en Tobago 1995 Sergej Revjakin Russisch voetballer Overleden 1335 Hendrik van Karinthië 70 koning van Bohemen 1621 Cristofano Allori 43 Italiaans kunstschilder 1672 Pedro Calungsod 17 of 18 Filipijns heilige 1803 Hieronymus van Alphen 56 Nederlands dichter 1864 Hildegard van Beieren 38 prinses van Beieren 1872 Samuel Morse 80 Amerikaans uitvinder en schilder 1879 Alphonse della Faille de Leverghem 69 Vlaams politicus 1881 Johannes Tavenraat 72 Nederlands kunstschilder 1914 Paul Heyse 84 Duits schrijver en Nobelprijswinnaar 1922 Hermann Rorschach 37 Zwitsers psycholoog 1952 Alex Benno 79 Nederlands acteur en cineast 1953 Hugo Sperrle 68 Duits veldmaarschalk 1961 August Defresne 67 Nederlands schrijver en regisseur 1965 Jens Hundseid 81 Noors politicus 1966 CS Forester 66 Engels schrijver 1970 Johannes Berg-Hansen 88 Noors zanger en dirigent 1971 Willy Lages 69 Duits oorlogsmisdadiger 1972 Franz Halder 87 Duits generaal 1973 Joseph-Charles Lefèbvre 80 Frans kardinaal-aartsbisschop van Bourges 1974 Georges Pompidou 62 Frans president 1975 Mark Light 64 Amerikaans autocoureur 1976 Carlo Grano 88 Italiaans curiekardinaal 1982 Hannes de Boer 82 Nederlands atleet 1987 Buddy Rich 69 Amerikaanse jazzdrummer 1991 Hendrik Roelof de Zaaijer 90 Nederlands jurist 1995 Hannes Alfvén 86 Zweeds natuurkundige en Nobelprijswinnaar 1998 Gerrit Jan van Ingen Schenau 54 Nederlands bewegingswetenschapper en uitvinder 1998 Rob Pilatus 32 Duits zanger 2004 Herman 13 de eerste genetisch gemanipuleerde stier ter wereld 2005 Paus Johannes Paulus II 84 Pools geestelijke na een 26-jarig pontificaat 2006 Nina Schenk von Stauffenberg 92 weduwe van de Duitse kolonel Claus Schenk von Stauffenberg 2007 Henry Lee Giclas 96 Amerikaans sterrenkundige 2007 Tadjou Salou 32 Togolees voetballer 2007 George Sewell 82 Engels acteur 2008 Miel Vanattenhoven 63 Vlaams radioproducer en concertorganisator 2011 Jef Burm 87 Vlaams acteur 2011 Piet Zonneveld 83 Nederlands dirigent en accordeonist 2012 Jimmy Little 75 Australisch zanger en acteur 2012 Fatma Neslişah 91 Ottomaans prinses 2013 Jesús Franco 82 Spaans filmregisseur 2013 Fred 82 Frans stripauteur 2013 Jane Henson 78 Amerikaans poppenspeelster 2013 Barry Mealand 70 Brits voetballer 2013 Maria Redaelli 113 oudste persoon in Europa 2013 Luc Van Aelst 46 Belgisch journalist 2013 Robert Ward 95 Amerikaans componist muziekpedagoog en dirigent 2015 Henriëtte Louise Mathie van Hangest d'Yvoy 83 Nederlands burgemeester 2015 Jacques Kloes 67 Nederlands zanger 2015 Manoel de Oliveira 106 Portugees filmregisseur 2015 Robert H Schuller 88 Amerikaans televisiedominee 2015 Steve Stevaert 60 Belgisch politicus Viering herdenking Pasen in 1589 1600 1673 1679 1684 1741 1747 1752 1809 1820 1893 1899 1961 1972 2051 2056 Rooms-katholieke kalender Heilige Franciscus van Paola † 1507 Vrije Gedachtenis Heilige Ebba van Coldingham † 870 Heilige Maria van Egypte † c 421 Heilige Pedro Calungsod † 1672 Zalige Nicolaas Tsjarnetskyj † 1959 Zalige Johannes Ziatyk † 1952 Zalige Gregorius Lakota † 1950 Al-Shabaab Arabisch الشباب "De Jeugd" is een islamistische terroristische organisatie die actief is in Somalië Al-Shabaab is ook bekend onder de namen Ash-Shabaab Hizbul Shabaab Arabisch voor Jongerenpartij en Popular Resistance Movement in the Land of the Two Migrations PRM De organisatie ontstond in 2004 en maakte tot 2006 als jeugdorganisatie deel uit van de Unie van Islamitische Rechtbanken UIR De UIR was een groep van shariarechtbanken die in eerste instantie rust wilde brengen in Somalië door de seculiere krijgsheren te bestrijden en de orde te herstellen De orde die de UIR nastreefde was gebaseerd op de Koran In 2006 had de UIR een groot deel van Somalië in handen waarna de UIR het naast de krijgsheren ook opnam tegen de Somalische overgangsregering en buurland Ethiopië Dit mislukte waarna Al-Shabaab zich afsplitste van de UIR Al-Shabaab wil in Somalië net als voorheen de UIR een islamitische staat vestigen gebaseerd op de Koran Ontstaan Al-Shabaab gold tot 2006 als een min of meer onafhankelijke jeugdbeweging onder de UIR De organisatie opereerde vrijwel zelfstandig en werd gezien als de revolutionaire garde van de UIR Al-Shabaab was militanter dan de UIR en raakte betrokken bij gewelddadige incidenten zoals plunderingen van dorpen het mishandelen van te uitdagend geklede burgers ontvoering van journalisten en de moord op gewonde Juba Vallei Alliance soldaten in het ziekenhuis In de tweede helft van 2006 had de UIR een groot deel van Somalië in handen waaronder belangrijke steden als Jowhar Kismayo Beledweyne en de hoofdstad Mogadishu Alleen de noordelijke regio’s die zich al van Somalië hadden afgescheiden Puntland Somaliland en enkele gebieden in het zuiden van Somalië werden niet door de UIR gecontroleerd Vanaf december 2006 verloor de UIR snel terrein na nederlagen in gevechten met troepen van de internationaal erkende Somalische overgangsregering en het Ethiopische leger Het christelijke Ethiopië was Somalië binnengevallen omdat zij de overgangsregering steunde en een moslimstaat als buurland niet zagen zitten Tijdens de neergang van de UIR gingen zo'n 3000 leden van de jongerenorganisatie van de UIR Al-Shabaab ondergronds Al-Shabaab richtte zich op de guerrillastrijd en vormde een rebellenleger De rebellen richtten hun aanvallen op de Somalische overgangsregering op het Ethiopische leger en later op Afrikaanse vredestroepen van de Afrikaanse Unie De UIR trok zich na de nederlaag terug uit Somalië en vestigde zich in ballingschap in Eritrea Na vredesbesprekingen sloot de gematigde vleugel van de UIR zich aan bij de overgangsregering de voormalige leider van de UIR Sharif Sheikh Ahmed werd op 31 januari 2009 president van Somalië De meer radicale delen van de UIR waaronder Al-Shabaab verwierpen de vrede Ze zetten de strijd voort samen met andere militante islamitische organisaties en met hulp van buitenlandse moedjahedienstrijders Andere militante UIR-leden richtten de PRM op deze PRM wordt gezien als ‘officiële opvolger’ van de UIR De PRM en Al-Shabaab werken nauw samen Organisatie Al-Shabaab wil net als voorheen de UIR een islamitische staat vestigen in Somalië Als eerste stap ziet Al-Shabaab de invoering van de sharia Geschat wordt dat Al-Shabaab tussen de 3000 en 7000 actieve leden heeft Al-Shabaab wordt min of meer formeel geleid door Sheik Mohamed Mukhtar Abdirahman ook wel bekend als ‘Abu Zubeyr’ of ‘Moktar Ali Zubeyr’ Geografisch gezien is Al-Shabaab verdeeld in drie groepen de regio Bay en Bokool geleid door Abu Mansur de zuidelijke regio samen met Mogadishu en als derde Puntland en Somaliland in het noorden Als vierde regio wordt de Juba Vallei genoemd deze wordt geleid door Hassan Abdillahi Hersi ook wel ‘Turki’ genoemd Turki is geen lid van Al-Shabaab maar onderhoudt wel stevige banden met de organisatie Volgens de Verenigde Naties opereren de regionale groepen in belangrijke mate zelfstandig hetgeen regelmatig aanleiding is voor interne frictie Binnen de regio’s zit de organisatie hiërarchisch in elkaar De strijders worden getraind in Somalië en Eritrea Het vermoeden bestaat dat Al-Shabaab deels gefinancierd wordt met geld afkomstig van de Somalische piraterij Andere financiers zijn onder andere extreme moslimorganisaties in Iran Libië en Egypte en Somaliërs in het buitenland Ook Eritrea wordt ervan verdacht Al-Shabaab te financieren en te bewapenen De Somalische leden van Al-Shabaab behoren hoofdzakelijk tot de Somalische Hawiye clan Hoewel Al-Shabaab niet veel leden telt is het toch een machtige organisatie in Somalië Dit heeft Al-Shabaab te danken aan het feit dat Somalië al vanaf 1991 geen centrale regering meer heeft en door samenwerking met krijgsheren die ze ten tijde van de UIR bestreden Banden met Al Qaida Al-Shabaab claimt zelf banden te hebben met Al Qaida algemeen wordt aangenomen dat deze banden niet zeer sterk zijn Er zijn wel persoonlijke contacten tussen leden van Al Qaida en Al-Shabaab maar nog geen organisatorische Wel hebben beide groepen dezelfde ideologie Vooral Al-Shabaab wil de banden met Al Qaida aanhalen in september 2008 bracht Al-Shabaab een video uit waarin een leider van de organisatie trouw zweert aan Osama bin Laden In februari 2009 verscheen een videoboodschap van de tweede man van Al Qaida Ayman al-Zawahiri waarin hij Al-Shabaab prijst en zegt dat Al-Shabaab de jihad tegen de Verenigde Staten zal winnen Terreurorganisatie Al-Shabaab rekruteert jihadisten in Somalië en het buitenland in haar strijd tegen ‘de vijanden van de islam’ In Somalië worden burgers gedwongen zich aan te sluiten bij Al-Shabaab In het buitenland rekruteert Al-Shabaab binnen de Somalische diaspora onder andere in de Verenigde Staten en Engeland De organisatie wordt gezien als terroristische organisatie door de Verenigde Staten Noorwegen en Zweden Al-Shabaab komt voor op de Amerikaanse terreurlijst Tactiek In het begin 2006 bediende Al-Shabaab zich van klassieke guerrillamethoden zelfmoordaanslagen gewapende overvallen en moordaanslagen Ze richtte zich daarbij op de Somalische overgangsregering en iedereen die in de ogen van Al-Shabaab deze regering steunde zoals het Ethiopische leger het vredesleger van de Afrikaanse Unie buitenlandse hulpverleners en buitenlandse media De strijd concentreerde zich vooral in en rond Mogadishu Gedurende de strijd tussen Al-Shabaab en het Ethiopische leger in de stad in augustus 2007 ontvluchtten 400000 burgers de stad In 2008 veranderde Al-Shabaab haar tactiek ze probeerde Somaliërs voor zich te winnen Leden van Al-Shabaab bezochten dorpen en deelden voedsel en geld uit Ook richtte Al-Shabaab mobiele shariarechtbanken in waar criminelen snel veroordeeld werden en waar men probeerde lokale disputen rond onder andere eigendom op te lossen In Zuid-Somalië zette Al-Shabaab meer en meer politieke tactieken in zo ging men in gesprek met clanoudsten om hen ervan te overtuigen dat ze goede bedoelingen hadden Deze tactiek had succes en in februari 2009 controleerde Al-Shabaab het grootste deel van het zuiden van Somalië In een aantal dorpen werd de sharia ingevoerd Ondertussen ging Al-Shabaab ook door met terreuraanslagen een zelfmoordaanslag door Al-Shabaab kostte in februari 2009 elf vredessoldaten uit Burundi het leven Na het vertrek van Ethiopië in 2009 In januari 2009 trok het Ethiopische leger zich terug uit Somalië hiermee verdween de grootste tegenstander van Al-Shabaab van het toneel Nadat de Ethiopiërs Somalië verlieten richtte Al-Shabaab zich op de in Somalië aanwezige Afrikaanse vredesmacht De aanvallen op de vredessoldaten kostten ook veel burgers het leven hierdoor neemt de steun van de bevolking af De Verenigde Staten wil zich zo min mogelijk bemoeien met de chaos in Somalië omdat elk ingrijpen van het Westen de burgers van Somalië in de armen van radicale moslims lijkt te drijven In mei 2009 heeft de president van Somalië Sharif Sheikh Ahmed de invoering van de sharia goedgekeurd Dit deed hij om de rebellen tegemoet te komen De rebellen lieten zich echter niet apaiseren en zeiden de strijd voort te zetten zolang er nog buitenlandse mogendheden in het land zijn De militie van Al-Shabaab heeft inmiddels tientallen graven verwoest van islamitische geestelijken van de Soefirichting Volgens militieleider Ali Mohamed Husein aanbidden de mensen deze graven terwijl alleen Allah aanbeden mag worden De Somali ontkennen dat de graven worden aanbeden ze worden geëerd Op 29 maart 2010 gingen honderden vrouwen de straat op om te demonstreren tegen de grafschennis door Al-Shabaab In december 2010 ging de organisatie Hizbul Islam die bestond uit vier groepen die afkomstig waren uit de Unie van Islamitische Rechtbanken samen met Al-Shabaab Keniaans offensief In oktober 2011 verklaarde het Keniaanse leger de oorlog aan Al-Shabaab Kenia beschuldigt Al-Shabaab van ontvoeringen van westerse toeristen en medewerksters van Artsen zonder Grenzen Op 17 oktober werd begonnen met luchtaanvallen op posities van Al-Shabaab in het zuiden van Somalië Kort daarna staken honderden Keniaanse militairen in colonnes de grens over De aanval vindt plaats in samenwerking met Somalische regeringstroepen Als antwoord hierop dreigde Al-Shabaab met een invasie in buurland Kenia wanneer de troepen zich niet terug zouden trekken< ref> Op 18 oktober werden weer bombardementen uitgevoerd door Keniaanse vliegtuigen op bases van Al-Shabaab Op 21 september 2013 werd met granaten en geweren een aanslag uitgevoerd op het winkelcentrum Westgate in de Keniaanse hoofdstad Nairobi Al-Shabaab claimde de aanvallen waarbij minstens zestig burgers gedood werden< ref> De aanval zou een represaille zijn voor het Keniaanse offensief van 2011 In juni 2014 werden er in Kenia verschillende aanslagen gepleegd Er vielen tientallen doden Mogelijk was Al-Shabaab voor deze aanslagen verantwoordelijk Kenyatta de president van Kenia veronderstelde dat het om plaatselijk geweld ging Op 22 november 2014 werd een Keniaanse bus gekaapt en naar Somalië gereden waarop 28 van de 60 inzittenden werden gedood omdat ze geen moslims waren Ook deze aanslag werd door Al-Shabaab geclaimd waarop het Keniaanse leger in een vergeldingsactie volgens vicepresident Ruto ruim 100 strijders doodde As the World Turns ATWT was de langstlopende Amerikaanse soapserie in de VS uitgezonden op CBS in Nederland door de zenders van RTL Nederland As The World Turns is buitengewoon populair in Nederland Per dag keken er in totaal ongeveer 750000 kijkers en hiermee moet As The World Turns alleen de Nederlandse oersoap Goede tijden slechte tijden qua populariteit voor zich laten GTST heeft elke avond ongeveer 18 miljoen kijkers Elke werkdag werd er in de late avond op RTL 8 een nieuwe aflevering uitgezonden deze aflevering werd vervolgens zowel s ochtends als in de late middag herhaald op RTL 4 De late middag was het best bekeken moment van de dag voor As The World Turns met gemiddeld zon 300000 tot 500000 kijkers op dat tijdstip Geschiedenis ATWT begon op maandag 2 april 1956 om half twee 's middags Samen met The Edge of Night dat op dezelfde dag begon met uitzenden was het de eerste soap van een half uur; voorheen waren alle soaps vijftien minuten lang Officieel is de allereerste soap opera The Guiding Light Deze soap is in 1937 op de radio gestart en is in 1952 overgegaan naar tv The Guiding Light later alleen Guiding Light werd voor het laatst uitgezonden in Amerika op 18 september 2009 Deze soap is echter nooit op de Nederlandse tv verschenen De naam soap heeft overigens niks te maken met de lengte of onderwerp van de serie maar is te danken aan het feit dat de eerste soaps werden gesponsord door zeepfabrikanten ATWT begon als een zwart-witsoap; de overgang naar kleur kwam halverwege de jaren zestig met de laatste zwart-witaflevering op 17 februari 1967 Vanaf 1 december 1975 duurt een ATWT-aflevering een uur inclusief reclames De 10000e aflevering was op 12 mei 1995 In totaal zijn er al meer dan 13000 afleveringen geweest Het enige karakter dat sinds het begin meespeelde is Nancy Hughes gespeeld door Helen Wagner Helen Wagner is op 1 mei 2010 overleden op 91-jarige leeftijd Bob Hughes gespeeld door Don Hastings speelde net als Lisa Grimaldi Eileen Fulton al sinds 1960 in de soap Op 22 november 1963 werd een uitzending onderbroken nadat het bekend was geworden dat president John F Kennedy was neergeschoten Sinds de oprichting van RTL 4 in 1990 is ATWT daar te zien Vanaf maandag 20 augustus 2007 werden nieuwe afleveringen uitgezonden op RTL 8 De volgende dag zijn er 's ochtends en om 1700 uur herhalingen te zien op RTL 4 De uitzendingen in Nederland liepen ongeveer anderhalf jaar achter op de Amerikaanse uitzendingen Dit werd in de loop der tijd iets minder doordat ATWT in Amerika vaak niet te zien is op feestdagen en met grote sportevenementen Op 1 mei 2010 overleed Helen Wagner de enige overgebleven oorspronkelijke acteur Op 8 december 2009 werd bekend dat CBS per september 2010 de stekker uit ATWT gaat trekken wegens teruglopende kijkcijfers en advertentie-inkomsten Op 22 februari 2012 zond RTL 4 As the World Turns voor de allerlaatste keer uit In het weekend ervoor waren er in "Studio 21" in Hilversum een zestal bijeenkomsten waarin naar de laatste twee afleveringen werd gekeken en aantal acteurs aanwezig waren Kenmerken As the World Turns is de creatie van Irna Phillips sinds de jaren dertig één van de voornaamste bedenksters en schrijfsters van radiosoaps Als schrijver vond Phillips karakterontwikkeling en psychologisch realisme belangrijker dan melodrama en haar eerdere creaties waaronder The Guiding Light waren vooral opvallend vanwege het plaatsen van vakmensen doktoren advocaten en geestelijken in het middelpunt van de verhaallijnen Zo was het ook met ATWT met langdurende psychologische karakterstudies van families met advocaten en doktoren aan het hoofd De persoonlijke situaties en carrières van doktoren en advocaten zouden door de jaren heen centraal blijven staan in ATWT en zouden uiteindelijk standaard worden in alle soapseries Waar de 15-minuten radiosoaps vaak draaiden om één centraal heroïsch karakter bijvoorbeeld Dr Jim Brent in Phillips' Road of Life had Phillips met 30 minuten ATWT de mogelijkheid om meerdere vakmensen te introduceren binnen het raamwerk van een familie Eén van Phillips' innovaties was de introductie van een soort van Grieks koor aan de verhalen Het hoofddoel van karakters als Nancy Hughes gespeeld door Helen Wagner was commentaar geven op de getoonde crises en beslissingen gemaakt door dynamischer inwoners van de stad Deze techniek droeg bij aan de populariteit van de show en wordt nog steeds veel gebruikt in andere soaps Phillips' stijl bevoordeelde geleidelijke evolutie boven radicale veranderingen Langzaam met veel gesprekken en emotioneel intens bewoog de serie met de snelheid van het leven zelf en soms nog langzamer Elk nieuw karakter kwam geleidelijk in de serie en was gewoonlijk een bekende van de familie Hughes Als gevolg kreeg de soap de reputatie conservatief te zijn hoewel de soap het eerste homoseksuele karakter in een Amerikaanse soap kreeg in 1988 Gedurende de eerste decennia kan het inhoud-gerelateerde beleid van de sponsor Procter & Gamble Productions bijgedragen hebben aan het gevoel van conservatisme De zeepfabrikant greep in bij verhaallijnen waarin overspel en ander immoreel gedrag ongestraft bleef en tot het eind van de jaren tachtig was het karakters uit de belangrijke families niet toegestaan om abortus te plegen Verhaallijnen In soaps draait alles natuurlijk om de verhaallijnen van de personages In de ruim 50 jaar dat ATWT nu bestaat zijn er al honderden voorbij gekomen Met de jaren mee zijn de verhaallijnen groter en spannender geworden Soms worden er onverwachts andere personen bij betrokken en soms wordt een verhaallijnen na jaren weer opgepakt Om een voorbeeld te geven van hoe lang een verhaallijn uiteindelijk kan lopen begin 1997 kwam Carly Tenney naar Oakdale en ontmoette voor het eerst haar zus Rosanna Cabot Dit was het begin van een verhaallijn die duurde tot in december 1998 "As The World Turns" komt de laatste 10 jaar met enorme verhaallijnen aan die stuk voor stuk in de smaak vallen bij het publiek De originaliteit en de goed bedachte en doordachte verhalen zijn al regelmatig genomineerd Per jaar zijn er in ATWT ongeveer 3 tot 4 grote verhaallijnen die vaak weer in elkaar overlopen en verder nog kleinere om de soap op te vullen De personages die het vooral van dramatische en grote verhaallijnen moeten hebben waren in het begin Nancy Hughes Bob Hughes Kim Hughes en Lisa Grimaldi De volgende generatie was Barbara Ryan James Stenbeck Hal Munson Tom Hughes Margo Hughes Lily Snyder Holden Snyder en Dusty Donovan Daarop volgen Paul Ryan Emily Stewart Rosanna Cabot Carly Tenney Jack Snyder en Craig Montgomery In latere jaren stonden vooral Mike Kasnoff Katie Peretti en Luke Snyder Noah Mayer Casey Hughes Will Munson Gwen Norbeck Maddie Coleman en Jade Taylor centraal Door de plotselinge komst van vele tieners zijn de oudere karakters naar de achtergrond verdwenen tot verontwaardiging van het publiek Zo snel als tieners Oakdale over leken te hebben genomen zo snel waren ze ook weer weg In 2007 vertrokken drie tieners in 2008 de laatste twee Later in 2008 leken de vetes weer wat naar de voorgrond te komen maar ze waren weer net zo snel weg toen nieuwkomer Liberty Ciccone en tiener Parker Snyder de soap domineerden Drie tot vier afleveringen per week waren zij vier maanden lang achter elkaar te zien Later volgde er een controversiële verhaallijn rondom de verkrachting van Maddie Coleman Nadat haar zus Eve en zwager Louis in Oakdale kwamen wonen werden er een aantal bloedige moorden gepleegd In eerste instantie was Maddie verdacht maar de werkelijke dader was Eve Die kon het niet verdragen dat Maddie haar man versierde terwijl in werkelijkheid hij degene geweest is die Maddie verkracht had Sommige scènes waren zo schokkend dat voor het eerst in een soap ze werden verwijderd Boek Er is ook een boek over As The World Turns Oakdale Confidential Een nieuwe versie Oakdale Confidential Secrets Revealed bevat 16 paginas met fotos en een nieuw hoofdstuk De dingen die in het boek staan zijn ook te zien in As The World Turns Een tweede boek kwam later uit zogenaamd geschreven door Henry Coleman Dit boek heet "The men from Oakdale" Rolbezetting Laatste rolbezetting ''Dit is de laatste rolbezetting in Nederland Terugkerende rolbezetting Bekende sterren Veel bekende acteurs en actrices zijn begonnen in As the World Turns waaronder Externe link Auschwitz was een verzameling van concentratie- en vernietigingskampen die tijdens de Tweede Wereldoorlog door nazi-Duitsland nabij de Poolse stad Auschwitz Pools Oświęcim werden opgezet Het was het grootste van alle Duitse concentratiekampen en bestond uit Auschwitz I Stammlager of basiskamp Auschwitz II-Birkenau Vernichtungslager of vernietigingskamp Auschwitz III-Monowitz een werkkamp en een aantal subkampen Naar Auschwitz werden ongeveer 13 miljoen mensen gedeporteerd Hiervan zijn er ongeveer 11 miljoen om het leven gekomen waarvan het grootste deel werd vergast De naam Auschwitz is symbolisch geworden voor de vernietigings- en concentratiekampen van de nazi's die op vele plaatsen in Europa verschenen voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog Miljoenen mensen merendeels Joden maar ook personen die tot andere etnische minderheden behoorden evenals politieke gevangenen zijn in dergelijke kampen om het leven gekomen Plannen Na de Duitse aanval op Polen in september 1939 kregen de Duitsers in toenemende mate te maken met weerstand en verzet Veel Poolse politieke tegenstanders werden opgepakt en net als in Duitsland was het de bedoeling dat deze in zogenaamde concentratiekampen zouden worden geplaatst In april 1940 had Reichsführer-SS Heinrich Himmler na diverse terreininspecties opdracht gegeven nabij Auschwitz in het zuiden van Polen tot de bouw van een concentratiekamp over te gaan Reden om het concentratiekamp te bouwen was dat de cellen in Polen al overvol waren Men had dus nieuwe plaatsen nodig om het groeiend aantal Poolse gevangenen die uit ingelijfde Poolse provincies kwamen te kunnen opsluiten Aanvankelijk zou het kamp plaats moeten bieden aan 10 000 personen Het terrein dat voor de vestiging was uitgekozen lag aan de oostelijke zijde van de Moravische Poort in een vlakte tussen de rivieren Sola en Wisła Dit was een vochtig drassig en ongezond gebied Verkeerstechnisch bood deze plaats de nazi's veel voordelen want Auschwitz lag aan de spoorwegverbinding van Katowice met Krakau De oude Poolse legerkazernes in het dorpje Zasole vormden de eerste behuizing van het kampcomplex In de plannen was ook het voorstel van IG Farben voor de bouw van een zogenaamde Bunafabriek productie van synthetisch rubber inbegrepen Het bedrijf zocht namelijk nog een plaats voor de fabriek Aangezien Auschwitz over voldoende ruimte beschikte en in de omgeving voldoende water kalk zout kolen en andere grondstoffen aanwezig waren leek het concentratiekamp de nazi's hiervoor een plaats bij uitstek Bovendien konden ze zo gebruikmaken van werkkrachten uit het concentratiekamp Op 1 maart 1941 hadden een delegatie van IG Farben en Himmler een bespreking en bezichtiging in Auschwitz Op 7 april datzelfde jaar nam in Katowice de bouw van de Bunafabriek een aanvang Deze fabriek vormde samen met andere fabrieken van IG Farben het latere Auschwitz III-Monowitz Auschwitz I Stammlager Auschwitz I ook wel het Stammlager genoemd was een van de drie grote kampen van Auschwitz en tevens het eerste Het werd in 1940 officieel als gevangenenkamp opgeleverd en deed later dienst als het administratieve centrum van het gehele complex In dit kamp werden ongeveer 70 000 mensen omgebracht voornamelijk Poolse intellectuelen en Russische krijgsgevangenen Beginfase Auschwitz I werd – in tegenstelling tot wat eerder was gepland – niet als doorvoerkamp ingericht maar als concentratie- en werkkamp Op 5 mei 1940 werd Rudolf Höss aangesteld als kampcommandant Zij moesten samen met driehonderd Joden uit de stad het kamp opknappen Vijftien SSers werden meegestuurd als bewakers De dertig criminelen kregen later extra privileges door hun functie als kampoudsten of kapos Vrijwel de gehele oorlog lang waren de kapo's Duitse beroepscriminelen die opvielen door hun wreedheid De oude deels ommuurde Poolse legerkazerne werd in gebruik genomen als concentratie- en werkkamp Aanvankelijk werden achttien gebouwen als barakken gebruikt waaronder een kampziekenhuis en een kampgevangenis Dit is later bekend geworden als "Block 11" Er werden wachttorens gebouwd en er werd prikkeldraad geplaatst Buiten het kamp lagen twee gebouwen voor de kampstaf en een crematorium dat in een van de buitenwereld afgeschermde oude munitiebunker was ingericht Op 14 juni 1940 toen het kamp was opgeknapt kwam het eerste officiële gevangenentransport met ongeveer 720 Poolse politieke gevangenen uit Tarnów aan in Auschwitz Onder deze gevangenen bevond zich Wiesław Kielar die vijf jaar Auschwitz zou overleven Het aantal gevangenen zou op 15 augustus door een transport politieke gevangenen uit Warschau oplopen tot 3200 Ook in de maanden daarna kwamen nog enkele transporten aan Op 31 december 1940 bedroeg het aantal gevangenen 7829 De eerste executies in het kamp volgden Op 22 november 1940 werden veertig politieke gevangenen neergeschoten als represailles voor een aanslag op een SS-officier in een nabij gelegen stad In het eerste jaar werd het kamp gestaag uitgebreid Vrijwel alle gevangenen waren zes dagen per week elf uur per dag in de weer met de bouw van het kamp Binnen een straal van vijf kilometer werden alle bewoners verdreven De bouwmaterialen uit de verlaten woningen werden gebruikt voor bouw van barakken in het kamp Uitbouw In het tweede jaar bracht Himmler een inspectiebezoek aan het kamp Hij gaf Höss de opdracht om de capaciteit van Auschwitz I uit te breiden tot 30 000 Tevens kreeg Höss de opdracht om bij het drie kilometer verderop gelegen Birkenau een tweede kamp met een capaciteit van 100 000 gevangenen te bouwen Auschwitz I was aanvankelijk bedoeld om Poolse politieke tegenstanders verzetsmensen en intellectuelen in onder te brengen Later werden er Russische krijgsgevangenen en Duitse criminelen ondergebracht in dit kamp en nog later ook Jehova's getuigen "asociale elementen" zoals landlopers en prostituees homoseksuelen en Joden Ondanks de gestage uitbreiding naar een capaciteit van 30 000 lag het aantal gevangenen in de eerste jaren dat het kamp bestond voortdurend tussen de dertien- en zestienduizend mensen In 1942 nam de aanvoer van gevangenen flink toe en bereikte dit aantal de twintigduizend Er werd zes dagen per week en elf uur per dag gewerkt in de wapenfabrieken van Auschwitz III vaak zeven dagen De zondagen waren voor wassen en douchen gereserveerd Door de harde arbeidsomstandigheden het weinige eten de wreedheid van de SS en de slechte hygiëne was het sterftecijfer onder de gevangenen zeer hoog Ontwikkeling van de gaskamers De eerste vergassingen van gevangenen uit Auschwitz vonden niet in het kamp zelf plaats; deze gevangenen werden vervoerd naar gaskamers in Duitsland Eind juli 1941 werden in het kader van Aktion 14f13 ongeveer 570 gevangenen uit Auschwitz naar Schloss Sonnenstein in Pirna gebracht waar ze door middel van koolstofmonoxide CO werden vergast Tot aan de zomer van 1941 werd deze methode alleen op gehandicapten toegepast Ongeveer 70 000 gehandicapten waren al op deze manier gedood Himmler wilde deze methode ook gaan gebruiken in concentratiekampen Een speciale eenheid kwam Auschwitz om deze reden bezoeken Al snel werd het systeem ingevoerd in Auschwitz Zieken werd verteld dat ze zich na inschrijving konden laten behandelen Ongeveer 575 personen schreven zich uiteindelijk in voor de "behandeling" Men werd echter niet behandeld maar naar de gaskamers gebracht Tot 1941 werden de meeste slachtoffers niet vergast maar doodgeschoten Himmler woonde enkele executies in het oosten bij en na een van deze executies vertelde SS-General Erich von dem Bach-Zelewski aan Himmler dat de SS'ers die de executies uitvoerden het mentaal flink te verduren kregen Dit zette Himmler aan het denken en hij realiseerde zich dat hij een betere snellere en mentaal minder uitputtende methode moest vinden SS-Leutnant dr Albert Witmann die betrokken was bij de ontwikkeling van de koolstofmonoxidevergassingen werd naar het oosten gestuurd om een nieuwe methode uit te vinden Hij kwam tot de conclusie dat het te duur en te veel werk was om flessen met koolstofmonoxide over grote afstand te vervoeren en besloot daarop een vrachtwagen met explosieven mee te nemen De Duitsers dreven gevangenen bij elkaar in een bunker en besloten deze op te blazen Na deze methode werden er nog diverse andere massamoordmethodes uitgeprobeerd waaronder het gebruik van uitlaatgassen Ze dreven mensen bij elkaar in een kamer die verbonden was met de uitlaten van twee voertuigen Deze methode van vergassing door middel van koolstofmonoxide was een stuk goedkoper dan het vervoeren van flessen met de stof Ook in Auschwitz I ging intussen het onderzoek naar verbetering van de moordmethodes door Bij afwezigheid van kampcommandant Höss kreeg waarnemer Karl Fritzsch een doorslaggevend idee Waar de SS nog steeds arbeidsongeschikte gevangenen doodschoot dacht Fritzsch dat het middel waar men de kleren mee desinfecteerde Zyklon B tevens als gas kon worden gebruikt Zodra Zyklon B aan lucht wordt blootgesteld lossen de Zyklon B-kristallen op en komt een dodelijk gas vrij waterstofcyanide blauwzuur Eind augustus of begin september koos Fritzsch blok 11 uit om een proef te doen met Zyklon B Een kelder werd voorbereid voor het experiment en vanaf dat moment mocht niemand meer uit zijn cel Russische krijgsgevangenen werden in blok 11 bijeen gedreven en naar de kelder verplaatst De eerste test met Zyklon B was een feit De dag erna werd de effectiviteit gecontroleerd waarbij bleek dat een groot deel van de gevangenen nog in leven was De nazi's verhoogden daarop de dosis – met het door hen gewenste resultaat De SS liet gevangenen de lijken opruimen en verbranden in het crematorium Na dit eerste experiment werd een tweede vergassing met Zyklon B uitgevoerd op een transport met Russische krijgsgevangenen Toen Höss terugkwam in het kamp kreeg hij het verhaal over het experiment te horen Höss was tevreden en gerustgesteld Voordeel was dat het op grote schaal kon plaatsvinden Bovendien zouden de Duitsers nu bloedbaden bespaard blijven Na de vergassingen werd een oude munitiebunker omgebouwd tot een gaskamer met crematorium De Duitse firma J A Topf und Söhne leverde de verbrandingsovens In december 1941 vond de eerste grote vergassing hier plaats Ongeveer negenhonderd Russische krijgsgevangenen werden met Zyklon B omgebracht waarna in februari 1942 hetzelfde gebeurde met ongeveer vierhonderd Joodse arbeidsongeschikten De eerste en enige gaskamer van Auschwitz I bleef "slechts" tot mei 1942 in gebruik Het crematorium bleef tot eind juli 1943 in gebruik Na een verbouwing bleek de capaciteit nog steeds niet voldoende De uitbreiding van Auschwitz I werd gecombineerd met de bouw van een nieuw en groter crematorium Echter de ovens bleken later niet naar het crematorium in Auschwitz I Crematorium I te gaan omdat ze nodig waren in het nieuwe kamp Auschwitz II-Birkenau Crematorium I werd vervolgens omgebouwd tot een luchtafweerbunker voor de SS Men vermoedt dat in de gaskamer van Auschwitz I in totaal 60 000 personen zijn omgekomen Dit is slechts een klein deel van het totaal aantal mensen dat in dit kamp werd vergast Na uitbreiding Naarmate de tijd vorderde en de uitbreiding van Auschwitz I en het ontstaan van Auschwitz II-Birkenau en Auschwitz III-Monowitz een feit was werd het belang van Auschwitz I kleiner Het administratief hoofdkwartier bevond zich echter wel in het Stammlager maar de nazi's legden steeds meer de nadruk op Auschwitz II-Birkenau Auschwitz I werd vooral gebruikt om gevangenen die dienst deden in fabrieken in Auschwitz III-Monowitz of op andere plaatsen arbeid moesten verrichten in onder te brengen Ook werd er vanaf juni 1943 op verzoek van Himmler in blok 24a een bordeel gevestigd het Lagerbordell Eerder had de SS een plan om een bordeel in blok 11 te plaatsen verworpen Het bordeel werd in oktober 1943 geopend en moest als beloning dienen voor gevangenen met extra privileges zoals kapos De bewakers van de SS mochten geen gebruik maken van dit bordeel maar wel van het bordeel in de stad Auschwitz Meer dan zestig Duitse Poolse en Oekraïense vrouwen werden uit het vrouwenkamp van Auschwitz II-Birkenau gehaald om in de bordelen van Auschwitz I en Auschwitz III-Monowitz te werken Het bordeel bleef tot enkele dagen voor de evacuatie bestaan Medische experimenten Net als in andere kampen werden ook in Auschwitz experimenten op gevangenen uitgevoerd De artsen in Auschwitz werden berucht vanwege hun medische experimenten Josef Mengele was de beruchtste SS-arts Hij voerde experimenten uit met tweelingen omdat hij inzicht wilde krijgen in de rol van de genetische aanleg in de ontwikkeling en het gedrag van de mensen De gekozen tweelingen werden altijd tot in details met elkaar vergeleken Zo werd er dagelijks bloed afgenomen voor onderzoek Nadat het bloed was onderzocht en bewerkt werd dit vanuit het laboratorium in Berlijn teruggestuurd naar Auschwitz waar het bloed van de ene bij de andere tweeling werd ingespoten Dit leidde vaak tot koorts en andere ziekteverschijnselen Tevens werden de tweelingen gebruikt om te onderzoeken of de kleur van de ogen kon worden veranderd Mengele injecteerde een kleurstof rechtstreeks in de ogen waarna vaak blindheid optrad Bij jonge tweelingen werden vaak zonder verdoving ledematen en of organen verwijderd Naast de experimenten van Josef Mengele werd er ook door andere artsen geëxperimenteerd De arts-apotheker Victor Capesius bijvoorbeeld onderwierp vanaf februari 1944 gevangenen aan experimenten met geneesmiddelen SS-arts Eduard Wirths deed onderzoek naar het functioneren van de baarmoederhals De gynaecologen Carl Clauberg en Horst Schumann deden onderzoek naar de sterilisatie van vrouwen omdat het werd gezien als een mogelijke oplossing voor het "Jodenprobleem"< ref> Er werd onder andere getest met diverse chemicaliën die werden geïnjecteerd Ook werden de vrouwen blootgesteld aan een grote hoeveelheid röntgenstraling De vrouwen zouden hierdoor onvruchtbaar worden terwijl ze geen werkkracht verloren Patiënten in het kampziekenhuis die niet snel genoeg gezond werden verklaard werden door de nazi's vermoord met een fenolinjectie direct in het hart Toegangspoort Van alle concentratiekampen heeft Auschwitz I de bekendste toegangspoort Boven de ingang hangt heden ten dage nog steeds de spreuk Arbeit macht frei "Arbeid maakt vrij" die aan de buitenkant de indruk van een werkkamp moest wekken Opvallend is de letter de "B" uit Arbeit die op zijn kop lijkt te staan Een veelgehoorde verklaring hiervoor is dat dit mogelijk uit protest door de gevangenen zelf gedaan zou zijn< ref> Het is echter onwaarschijnlijk dat dit de nazis niet zou zijn opgevallen of dat als het ze wel was opgevallen ze het vijf jaar lang zouden hebben laten zitten Een andere verklaring luidt als volgt in het Duitsland van die tijd werd volop geëxperimenteerd met schreefloze lettertypes In sommige varianten werd de onderste boog van de B kleiner weergegeven dan de bovenste De bovenste boog van de B is vrijwel even groot als de boog van de R' Op 18 december 2009 werd de spreuk boven de toegangspoort gestolen< ref> Drie dagen later vond de Poolse politie het ijzeren bord in drie stukken terug Vijf mannen tussen van 20 en 39 jaar werden opgepakt Vermoedelijk wilden de daders losgeld eisen Kampgevangenis Hoewel het werken en leven in een concentratiekamp van zichzelf al zwaar en vermoeiend was deelden de SS'ers regelmatig extra straffen uit Deze waren zeer divers en bij vrijwel alle kampbewoners bekend In de kampgevangenis beter bekend als blok 11 werden zoals de naam al doet vermoeden gevangenen vastgehouden Het leeuwendeel van dit blok bestaat dan ook uit cellen Om mensen extra streng te straffen bevatte dit blok in de kelder ook stacellen met een vloeroppervlak van ongeveer een vierkante meter Deze cellen zonder lichtinval waren tot aan het plafond dichtgemetseld met alleen onderin een luik waardoor de gevangenen naar binnen moesten kruipen In een dergelijke cel werden gevangenen met vier personen opgesloten Overdag moesten zij zo'n 11 uur werken om de rest van de tijd weer opgesloten te worden soms wel 12 dagen achter elkaar Veel gevangenen overleefden dit niet zij stierven als gevolg van oververmoeidheid of verstikking Ook waren er zogenaamde "verhongercellen" waar men de gevangenen liet doodhongeren Als represailles voor de vlucht van een gevangene uit Auschwitz I werden op 23 april 1941 willekeurig tien gevangenen uit blok 2 veroordeeld tot een hongerdood in blok 11 Tussen het kampziekenhuis blok 10 en de kampgevangenis blok 11 was een gesloten binnenplaats ingericht voor martelingen en executies Hier werden gevangenen tegen de muur gezet Vooraf moesten zij zich uitkleden in een omkleedruimte met wasbak in blok 11 waarna ze via een zijdeur de binnenplaats op werden gebracht Als marteling werden de armen van de gevangenen op de rug gebonden waarna ze aan hun handen werden opgehangen De palen waaraan dit gebeurde zijn nog steeds op deze binnenplaats te zien Om te voorkomen dat de zieken konden zien wat zich op deze binnenplaats afspeelde zijn de ramen van blok 10 aan deze kant dichtgetimmerd Opnameprocedure Als "toegangsprijs" moesten de gevangenen in blok 26 vanaf 1944 in een nieuw gebouwencomplex hun persoonlijke bezittingen inleveren De gevangenen werden gedoucht geschoren gefotografeerd en geregistreerd Vanaf 1942 werd bij de meeste gevangenen op de linker onderarm hun registratienummer getatoeëerd Ze kregen klompen en een gestreepte outfit waarop men door een merkteken kon zien tot welke groep gevangenen ze behoorden In de laatste oorlogsjaren ontbrak het wel eens aan specifieke kleren van het concentratiekamp waardoor het kon voorkomen dat er ook mensen in burgerkleding rondliepen Muziek in het kamp Net als in andere concentratie- en vernietigingskampen werd ook in Auschwitz muziek gemaakt door gevangenen In december 1940 werd door de SS een orkest dat uit gevangenen bestond samengesteld Auschwitz was hiermee het eerste kamp dat over een orkest beschikte Auschwitz I en Auschwitz II hadden samen al zes verschillende orkesten waarvan één zelfs 100 tot 120 leden telde< ref> De gevangenen die dagelijks het kamp verlieten om dwangarbeid te verrichten marcheerden op orkestmuziek door de poort Terwijl het orkest aan hun linkerkant vrolijke muziek stond te spelen< ref> werden aan de rechterkant de lichamen van vermoorde gevangenen opgestapeld als afschrikwekkend voorbeeld In tegenstelling tot de indruk die de meeste films over Auschwitz geven werden de meeste Joden in Auschwitz II-Birkenau gevangen gehouden Zij gingen dus niet door deze poort Er was ook sprake van zogenaamde begeleidingsmuziek; muziek tijdens de tocht naar de galg bij het uitdelen van lijfstraffen of bij de weg naar de gaskamers Op zondagen werd vaak opgetreden op de appelplaats of in de kampblokken Er werd hier gespeeld voor zowel de kampleiding als voor de medegevangenen De leden van het orkest hadden het voordeel dat ze vrijwel altijd vrijgesteld waren van zwaar werk Ze werden bovendien beter gehuisvest en kregen beter te eten dan de overige gevangenen Men had door het maken van muziek dus aanzienlijk meer kans om te overleven Echt goed hadden de leden van het orkest het echter niet violiste Jetty Cantor was er na de bevrijding zo slecht aan toe dat zij maanden op krukken moest lopen Auschwitz II-Birkenau Auschwitz II ook wel Auschwitz-Birkenau genoemd was het tweede van de drie grote kampen van Auschwitz Auschwitz II was het vernietigingskamp en het is dit kamp waaraan de meeste mensen denken bij het horen van de naam Auschwitz Het werd in 1942 officieel geopend Het kamp bevindt zich in Birkenau de Duitse naam voor het Poolse dorpje Brzezinka dit dorp werd gesloopt om Auschwitz-Birkenau te kunnen bouwen al is het na de oorlog herbouwd naast het voormalige vernietigingskamp ongeveer drie kilometer van Auschwitz I en besloeg een grote oppervlakte van 175 hectare Behalve Joden Sinti en Roma werden ook veel gewone burgers uit de toen bezette gebieden waaronder zo'n 40 000 Vlaamse arbeiders en bedienden die als werkweigeraars waren opgepakt in Auschwitz II gevangen gehouden De bouw van het kamp begon in 1941 als onderdeel van de Endlösung der Judenfrage De nazi's evacueerden de plaatselijke bevolking waarna de huizen werden gesloopt om in de bouwmaterialen voor de eerste gebouwen te voorzien Het kamp was ongeveer 25 bij 2 kilometer groot en bood ruimte aan 100 000 gevangenen Er werden meerdere sectoren gemaakt die weer werden verdeeld in velden Deze velden waren net als het gehele kamp afgezet met prikkeldraad dat onder stroom stond Veel gevangenen maakten van dit prikkeldraad gebruik om zelfmoord te plegen In het kamp bestond de uitdrukking er ging zu den Drähten "hij ging naar de draad" Hoofddoel van Auschwitz II was de massavernietiging Hiervoor waren vier gaskamers met bijbehorende crematoria aangelegd De grootschalige vernietiging begon in het voorjaar van 1942 Plan De vernietigingscapaciteit van de eerste gaskamers en grotere verbrandingsovens was in de ogen van de nazi's niet voldoende Auschwitz moest worden uitgebreid zeker nadat het een belangrijke rol in de Endlösung kreeg toegewezen In oktober 1941 kwam men met een radicaal initiatief Hoofd Bouwwerken Karl Bischoff en de aan het Bauhaus afgestudeerde SS-architect Fritz Ertl werkten aan plannen voor een heel nieuw kamp Het moest ten noordwesten van het bestaande kamp komen op de plaats waar het dorp Birkenau lag Het kamp moest de grootte krijgen van een kleine stad en ongeveer 100 000 mensen kunnen herbergen Opgevat in de Bauhaustraditie lijkt het algemeen plan met zijn strokenbouw ironisch genoeg op een of andere modernistische buitenwijk Uit onderzoek in de jaren 90 naar de oorspronkelijke bouwplannen blijkt dat het kamp van meet af aan werd ontworpen om gevangenen onder zeer slechte omstandigheden te kunnen huisvesten Er was geen stromend water en geen schone goede vloer De kans op epidemieën nam hierdoor flink toe In concentratiekampen in Duitsland werd normaliter voor elke gevangene één kooi gereserveerd; in Auschwitz werd het aantal gevangenen per kooi verhoogd naar drie Dit betekende dat elke barak 558 personen kon huisvesten Maar uit de slotberekeningen bleek dat zelfs deze manier van samenpersen niet toereikend was Met 174 slaapbarakken kwam het totaal aantal gevangenen dat kon worden gehuisvest op 97 000 Bischoff was de mening toegedaan dat dit niet voldoende was en hij nam het besluit om vier in plaats van drie gevangenen in één kooi te plaatsen Hiermee kwam het aantal personen per barak op 744 hetgeen in totaal 129 456 plaatsen betekende Beginfase Het nieuwe kamp bij Auschwitz was aanvankelijk niet voor Joden maar voor Russische krijgsgevangenen bedoeld Van hen stierven er tijdens de hele oorlog drie miljoen in gevangenschap In de herfst van 1941 arriveerden 10 000 Russische krijgsgevangenen om te beginnen met de bouw van het nieuwe kamp Auschwitz-Birkenau Birkenau was in juli al ontruimd en deels afgebroken De Russische krijgsgevangenen moesten de hele winter lang doorwerken en velen stierven door honger kou en mishandeling; slechts een paar honderd haalden de lente De SS-leiding maakte zich zorgen over de trage voortgang van de bouw Auschwitz was in de herfst van 1941 nog nauwelijks betrokken bij de Jodenvervolging Op andere plekken namen nazis initiatieven om de Joden te doden In oktober 1941 stond Hitler toe de Joden te deporteren De Duitse Joden werden samengevoegd in zogenaamde gettos Met de komst van de westerse Joden raakten de gettos overvol De nazileiders waren ondertussen bezig met het bouwen van kampen om de populatie in de gettos te reduceren In Chełmno werd een vernietigingskamp in gebruik genomen om Joden uit het getto van Łódź te vermoorden Bełżec werd gebouwd om de Joden uit het getto van Lublin te vermoorden In januari werden de eerste Joden uit Łódź op transport gezet om te worden vergast in het vernietigingskamp Chełmno De vergassingen verliepen echter niet effectief genoeg ze gingen langzaam en steeds maar met een kleine hoeveelheid de Joden werden in een vrachtwagen bij elkaar gestopt en door middel van koolstofmonoxide vergast Tijdens de bouw van het nieuwe kamp in Auschwitz werd hier rekening mee gehouden De Duitsers hadden sinds september 1941 al diverse keren in Auschwitz I geëxperimenteerd met Zyklon B Toen werd al duidelijk dat Auschwitz I geen geschikte plaats was om een massamoord uit te voeren Zyklon B was daarentegen mits in de juiste hoeveelheid gebruikt wel effectief Gaskamers De plannen voor het nieuwe kamp waren ondertussen veranderd De Russische krijgsgevangenen zouden ergens anders dwangarbeid moeten verrichten en de nadruk lag vanaf dat moment op de Joden De capaciteit van de gaskamer in Auschwitz I was onvoldoende De Duitsers kwamen bij Birkenau tot een oplossing twee leegstaande boerderijen werden omgebouwd tot gaskamers Bunker 1 Bunker 1 ook wel het "rode huis" genoemd was gelegen ten noorden van Auschwitz II Het gebouw had een grootte van 15×6 meter en oorspronkelijk vier ruimtes die werden omgebouwd tot twee gaskamers In het begin werden de vergassingen alleen 's nachts uitgevoerd maar later ook overdag vanwege de excessieve en op onregelmatige tijdstippen plaatsvindende transporten De lichamen werden begraven in grote kuilen nabij de gaskamers Bunker 1 werd naar alle waarschijnlijkheid in maart 1942 in gebruik genomen toen de massadeportaties vanuit Opper-Silezië begonnen Bunker 2 Bunker 2 ook wel het "witte huis" genoemd was gelegen ten westen van Auschwitz II Het gebouw had een grootte van 17×8 meter en werd omgebouwd tot een complex van vier gaskamers met elk een andere grootte Het verschil met Bunker 1 was dat alle gaskamers twee deuren hadden hetgeen het ventilatieproces na de vergassingen aanzienlijk versnelde Verder zagen de ruimtes er hetzelfde uit als in bunker 1 van elke ruimte waren alle ramen dichtgemetseld en er kon door twee openingen gas worden binnengebracht De betere ventilatie en de grotere ruimtes maakten dat men in bunker 2 meer mensen per dag kon vermoorden dan in bunker 1 De lichamen werden net als bij bunker 1 in grote kuilen nabij de gaskamers begraven Bunker 2 werd naar alle waarschijnlijkheid in juni 1942 in gebruik genomen Uitbouw In 1942 na de voltooiing van de twee gaskamers speelde Auschwitz een steeds belangrijkere rol bij de vernietiging van de Joden Auschwitz bleef in dat jaar echter nog ver achter bij de andere vernietigingskampen zoals Treblinka en Bełżec De eerste slachtoffers waren Slowaakse Joden uit de stad Bratislava De Slowaken waren trouwe bondgenoten van de Duitsers In 1942 besloot het stadsbestuur van Bratislava om samen met de Duitse overheersers het Jodenprobleem in de stad op te lossen Op dat moment woonden in de stad zo'n 70 000 Joden De Slowaken boden de Duitsers 20 000 Joodse arbeiders op voorwaarde dat de Duitsers ook hun gezinnen op zouden nemen Duitsland had op dat moment onvoldoende vernietigingscapaciteit en weigerde de Joden die niet konden werken Uiteindelijk werd overeengekomen dat de 20 000 dwangarbeiders met hun gezinnen naar Polen zouden worden afgevoerd in totaal waren dat er 60 000 Voor elke afgevoerde Jood moesten de Slowaken 500 Reichsmark betalen De Slowaken gingen ervan uit dat de Joden opnieuw gehuisvest zouden worden maar dat was niet het geval De 60 000 Slowaakse Joden werden afgevoerd naar Auschwitz waar ze vrijwel allemaal om het leven kwamen In 1942 werden er in heel Polen vernietigingskampen gebouwd De Duitsers merkten dat een massamoord plannen veel eenvoudiger was dan deze daadwerkelijk uit te voeren Het was een enorm project dat een goede leiding vereiste Begin 1942 werden de eerste West-Europese Joden gedeporteerd naar de vernietigingskampen De Duitsers deporteerden alle niet-Franse Joden uit Frankrijk naar het oosten De Duitsers wilden aanvankelijk de kinderen sparen en zetten alleen de volwassenen op transport De kinderen werden overgeplaatst naar Drancy een voorstad van Parijs Ze leden vaak aan dysenterie en zaten onder de parasieten De kinderen werden gehuisvest in half afgebouwde kazernes In augustus 1942 besloten de nazi's echter ook kinderen te gaan vermoorden Ze konden op termijn immers het Joodse ras weer nieuw leven inblazen De 4100 kinderen in Drancy werden allemaal op transport naar Auschwitz gezet en daar aangekomen werden ze vergast In april 1942 had Himmler Auschwitz bezocht en hij was erg tevreden over het werk Op dat moment zaten ongeveer 30 000 man gevangen in het kamp voornamelijk Joden en Poolse politieke gevangenen De Reichsführer-SS inspecteerde het Stammlager de uitbreiding nabij Birkenau en de synthetische rubberfabriek bij Monowitz Rudolf Höss werd door Himmler bevorderd tot Obersturmbannführer Eind juni kreeg Höss echter van een SS-inspecteur te horen dat de beveiliging van het kamp zwaar ondermaats was Deze moest onmiddellijk worden verbeterd omdat er een grote operatie op komst was en nog onduidelijk was welke rol Auschwitz daarin ging spelen De uitroeiing van de West-Europese Joden gebeurde op steeds grotere schaal maar in de zomer van 1942 lag het zwaartepunt vooral in het oosten Himmler gaf op 19 juli het bevel om zo veel mogelijk Joden opnieuw te huisvesten ofwel te vernietigen Deze operatie ging door het leven als Aktion Reinhard Het betrof hier ongeveer twee miljoen mensen waarvan enkele honderdduizenden uit het getto van Warschau Himmler koos echter niet voor Auschwitz maar gaf de voorkeur aan oorden die uitsluitend bedoeld waren voor de dood Treblinka Chełmno Bełżec en Sobibór In 1942 werden in deze oorden 1 274 166 mensen om het leven gebracht De commandant van Treblinka Irmfried Eberl werd in augustus uit zijn functie ontheven omdat de massamoord niet efficiënt en discreet genoeg verliep Franz Stangl voormalig commandant van Sobibór was zijn vervanger in het tot dan toe grootste vernietigingskamp In Auschwitz had Höss echter met hetzelfde probleem te maken als in Treblinka waar liet hij de duizenden lijken? Ze waren aanvankelijk in grote kuilen bij elkaar gegooid maar in de zomer begonnen de lijken te ontbinden wat voor een ondragelijke stank zorgde Daarop werden gevangenen uitgekozen die deze lijken moesten opgraven en verbranden Om Auschwitz efficiënter te maken ging Höss in september 1942 naar Chełmno om daar de nieuwe crematie-installaties te bezichtigen Höss was onder de indruk maar meende dat het allemaal nog efficiënter kon Crematoria In oktober 1941 overlegden Karl Bischoff leider van de SS-Zentralbauleitung en Kurt Prüfer van over de bouw en installatie van een nieuw groter crematorium had eerder al de ovens geleverd voor het crematorium in Auschwitz I Het nieuwe crematorium zou aanvankelijk ook in Auschwitz I komen maar in de lente van 1942 werd besloten het in Auschwitz II te plaatsen Vanaf de zomer van 1942 ging Auschwitz II een sleutelrol spelen in de vernietiging van de Europese Joden Aanvankelijk werd Crematorium II ontworpen met twee ondergrondse mortuaria De SS besloot echter de plannen te wijzigen Het crematorium kreeg vijftien verbrandingsovens en had een belendende gaskamer Aanvankelijk zou er vanuit het crematorium een glijbaan komen om de lijken op te dumpen die dan terecht zouden komen in het mortuarium Nu de plannen waren gewijzigd en het mortuarium was veranderd in een gaskamer werd er in plaats van een glijbaan een trap aangelegd De deur die eerst naar binnen openging opende vanaf dat moment naar buiten Om voldoende capaciteit te krijgen besloot de SS in augustus 1942 om een identiek crematorium te bouwen Er werden tevens twee andere crematoria gepland met de gaskamers boven de grond en minder verbrandingsovens Een zesde crematorium dat groter had moeten worden dan alle voorgaande stond in de planning maar dit werd nooit gerealiseerd Crematoria II en III In augustus 1942 werd er een begin gemaakt met de bouw van Crematorium II Hoewel de gevangenen iedere dag hard werkten werd de bouw niet zoals gepland midden februari afgerond maar een maand later De gaskamer had een oppervlakte van 210 m² en een hoogte van 241 meter Het plafond bestond uit 22 centimeter dik gewapend beton met daarbovenop een laag van 45 centimeter aarde Eind 1943 werd de gaskamer in tweeën gesplitst Kleinere transporten werden dan in kleinere ruimtes vergast hetgeen een flinke besparing opleverde In de gaskamers waren douchekoppen aanwezig om de slachtoffers tot op het laatste moment in de waan te laten dat ze werden gedoucht en gedesinfecteerd De gaskamers konden mechanisch worden geventileerd zodat men niet zo lang hoefde te wachten totdat de ruimte weer beschikbaar was De gasdichte deur was nog geen twee meter hoog en slechts één meter breed Als de slachtoffers eenmaal wisten welk lot hen wachtte begonnen ze vaak tegen de deur te duwen De Duitsers konden de deuren van buitenaf echter met schroeven stevig vastdraaien als dat nodig was Het plafond werd ondersteund door zeven pilaren De openingen waardoor het gas naar binnen kwam werden geplaatst in de buurt van de pilaren 1 3 5 en 7 Er was een systeem ontwikkeld waardoor het gas zich sneller verspreidde waardoor ook de slachtoffers eerder dood waren De gaskamers konden maximaal 2500 personen tegelijk verwerken Crematoria IV en V De crematoria IV en V waren zowel qua bouw als qua functie veel eenvoudiger mede doordat ze vanaf het begin puur als vernietigingsplaats waren ontworpen Crematorium IV werd gebouwd aan de linkerzijde van de hoofdweg tussen de bouwplaatsen BII en BIII nabij Kanada III de plaats waar gestolen goederen werden uitgezocht Crematorium V werd gebouwd in het aangrenzende berkenbos De bouw van beide crematoria begon in november 1942 Crematorium IV was op 22 maart 1943 klaar voor gebruik en werd onmiddellijk in bedrijf genomen Aan de linkerzijde van de hoofdingang was een grote omkleedruimte Aan de rechterkant was de eerste van de vier gaskamers gevestigd De totale grootte van deze gaskamers was 236 m² Twee gaskamers hadden een grootte van bijna 100 m² hetgeen betekende dat de andere twee aanzienlijk kleiner waren De twee grote gaskamers hadden verschillende deuren waardoor het ventilatieproces werd versneld en de Sonderkommandos sneller te werk konden gaan De gaskamers hadden geen ramen alleen openingen waardoor het gas naar binnen werd gebracht Deze openingen waren 30×40 centimeter groot en bevonden zich hoog in de muur De persoon die het gas naar binnen bracht moest op een ladder staan om zijn taak te volbrengen Deze manier van vergassing zorgde voor een langzamere en pijnlijkere dood van de slachtoffers Net als bij waren de openingen met een gasdichte klep afsluitbaar Er waren enkele ovens in de gaskamers geïnstalleerd zodat de Duitsers zeker wisten dat de temperatuur de 27 graden zou bereiken de optimale temperatuur voor het gebruik van Zyklon B Auschwitz II in 1943 en 1944 Met de bouw van de crematoria en gaskamers groeide Auschwitz in 1943 uit tot het centrum van de Holocaust Naast de grote vernietigingscapaciteit ontstond er in Auschwitz ook een steeds groter "woongedeelte" De vrouwen uit het Stammlager waren in augustus 1942 al overgebracht naar het nieuwe Frauenlager in Auschwitz II Dit Frauenlager bevatte ongeveer 40 000 vrouwen In de loop van 1943 werd Bauabschnitt II BII afgerond en daarmee waren de eerste twee van de geplande vier delen Bauabschnitte voltooid Met de voltooiing van BII had Auschwitz een nominale capaciteit van 80 000 bewoners maar dit aantal liep in 1943 op tot 140 000 In datzelfde jaar werd dan ook begonnen met de bouw van BIII waarmee in 1944 werd gestopt vanwege de naderende frontlinie Aan het vierde deel werd nooit begonnen Auschwitz II was vooral bedoeld ter vernietiging van Joden In 1942 vonden er verhoudingsgewijs weinig vergassingen plaats Van de 200 000 gedeporteerde Joden werden er 140 000 direct na aankomst vergast In de loop van 1943 nam het aantal transporten toe Bij vrijwel elk transport werden selecties toegepast ongeveer tien tot dertig procent kon door dwangarbeid de gaskamers ontlopen< ref> De transporten waren afkomstig uit alle door de nazis bezette landen In 1943 brachten de nazis ongeveer 300 000 mensen om het leven in Auschwitz II De meesten werden direct na aankomst vergast maar velen bezweken ook door de slechte omstandigheden waarin de gevangenen moesten leven De meeste mensen kwamen in Auschwitz-Birkenau aan per trein vaak na een afschuwelijke dagenlange reis in veewagons zonder behoorlijke sanitaire voorzieningen en veelal zonder voedsel of water Tijdens deze treinreis bezweken dan ook velen aan de barre omstandigheden De trein werd dan gestopt en de lichamen werden vervolgens naast het spoor gedumpt Bij aankomst liepen de gevangenen vanaf station Auschwitz naar het kamp Pas in 1944 werden de rails tot in het kamp gelegd om de grote aantallen Hongaarse Joden op te vangen De daarbij aangelegde perrons dateren uit het voorjaar van 1944 De plek waar de meeste slachtoffers tot die tijd aankwamen ligt dicht tegen het verderop gelegen hoofdspoor en staat bekend als de Judenrampe Pas in 2006 is de plaats als herdenkingsplaats gemarkeerd waarbij enkele verroeste rails zijn vervangen en enkele wagons zijn geplaatst De rails naar en van de perrons in Birkenau hebben dus slechts twee maanden gefunctioneerd Het beeld dat de film Sophie's choice schetst is derhalve onjuist in de film laat men Sophie in 1942 uitstappen op de perrons in Birkenau die in werkelijkheid toen nog niet gebouwd waren In 1944 werd het vernietigingsproces nog grootschaliger uitgevoerd Hoewel het gebied dat de nazis bestreken steeds kleiner werd bleven de nazis de untermenschen zoals de nazi's ze noemden naar Auschwitz deporteren Het aantal doden bedroeg in 1944 bijna 660 000 waarvan 438 000 tijdens Aktion Höss Massamoord op de Hongaarse Joden Hongarije was tot 1944 een trouwe bondgenoot van nazi-Duitsland Toen de Duitsers aan het oostfront flink terrein begonnen te verliezen zocht het staatshoofd van Hongarije Miklós Horthy contact met de geallieerden Hitler werd hiervan op de hoogte gesteld en was er niet van gediend Hij liet de Wehrmacht op 19 maart 1944 het land binnenvallen en zette er zijn eigen regering op Horthy bleef wel staatshoofd Deze grootschalige operatie vergde wel een goede leiding dus werd Rudolf Höss op 8 mei 1944 weer aangesteld als kampcommandant De operatie werd eveneens naar hem genoemd Aktion Höss Höss begon direct met een voorbereiding van het kamp De crematoria werden opgeknapt en verbeterd zodat ze de grote vraag aankonden Achter de crematoria werden diepe putten gegraven Ook het Sonderkommando werd flink uitgebreid Auschwitz was het aangewezen kamp voor deze operatie Op 29 en 30 april vertrokken de eerste twee transporten richting Auschwitz Ongeveer 3800 mensen werden in deze twee treinen vervoerd Vanaf 15 mei begonnen de grootschalige deportaties Twee weken lang waren er geen Joden vanuit Hongarije aangekomen maar vanaf dat moment vertrokken elke dag ongeveer 12 000 Hongaarse Joden naar Auschwitz Ze werden bij aankomst direct naar de gaskamers gestuurd Tot 9 juli 1944 werden er 437 402 in 151 treinen naar Auschwitz gedeporteerd en vermoord< ref> De Joden moesten een treinreis van vier dagen afleggen voordat ze in Auschwitz aankwamen De veewagons waren overvol en velen kwamen al tijdens de reis om het leven door gebrek aan eten drinken of voldoende zuurstof Het aantal gedeporteerden bleek zo hoog te liggen dat de crematoria het grote aantal lijken niet konden verwerken De lijken werden in de eerder gegraven putten achter de crematoria opgestapeld en verbrand Horthy onder druk staand van neutrale landen en de geallieerden liet de deportaties van de Joden verbieden Men had gedreigd Horthy persoonlijk verantwoordelijk te houden voor alle deportaties uit Hongarije De deportaties werden stilgelegd mede omdat de Duitsers hun energie nu volledig op de oorlogsvoering moesten richten Op 14 juli probeerde Adolf Eichmann een transport met 1500 Joden naar Auschwitz te krijgen maar Horthy gaf het bevel te stoppen voordat de trein de grens passeerde Op 19 juli deed Eichmann opnieuw een poging en ditmaal slaagde hij in zijn opzet De Joden werden naar Auschwitz gebracht en daar vergast Op 13 augustus arriveerde een klein transport van 131 Joden in Auschwitz en op 18 augustus arriveerde eveneens een klein transport Dit laatste transport omvatte 152 Joden en was tevens het allerlaatste transport vanuit Hongarije Hiermee kwam een einde aan Aktion Höss Meer dan de helft van alle Hongaarse Joden was gedeporteerd; het grootste deel hiervan was vermoord in Auschwitz Massamoord op de zigeuners Op 16 december 1942 gaf Heinrich Himmler het bevel om alle Roma en Sinti zigeuners naar een concentratiekamp te deporteren Op 29 januari 1943 maakte het Reichssicherheitshauptamt bekend dat Auschwitz de eindbestemming moest zijn voor deze bevolkingsgroep Na het geven van dit bevel werd er een zogenaamd Zigeunerlager gebouwd dat zich bevond in Auschwitz II sector BIIe< ref> De deportaties van zowel de Sinti als de Roma begon in februari 1943 en ging door tot juli 1944 De zigeuners kwamen aanvankelijk uit Duitsland Oostenrijk Polen en delen van Tsjechië voornamelijk Moravië Kleinere groepen waren afkomstig uit Nederland België Frankrijk Joegoslavië Litouwen Hongarije en de Sovjet-Unie Er werden in totaal ongeveer 23 000 zigeuners naar Auschwitz gedeporteerd Ongeveer 21 000 van hen waren geregistreerd in het kamp terwijl 1700 Poolse zigeuners direct na aankomst werden vergast Van de 23 000 gedeporteerde Sinti en Roma stierven er in totaal 20 000 Aangezien ze werden behandeld als asociale gevangenen moesten ze een zwarte driehoek dragen als merkteken Ook kregen ze een serie kampnummers toegewezen Deze kampnummers begonnen met een Z waarna er een cijfercombinatie volgde Het kampnummer werd op de linker onderarm getatoeëerd De zigeuners werden niet onderworpen aan selectieprocessen en de gezinnen bleven dus intact Iedereen op de 1700 Poolse zigeuners na werd direct na aankomst in barakken gehuisvest Aangezien sector BIIe nog altijd in aanbouw was werden sommige mannen gedwongen mee te helpen met de bouw van deze sector Anderen kregen diverse klusjes in het kamp toegewezen Een aanzienlijk deel van de gevangenen had echter geen regelmatige werktijden Zij waren dus vaak vrijgesteld van arbeid Onvoldoende voedsel en een overbevolking van het Zigeunerlager zorgden voor een dramatische hygiëne in het kamp Dit leidde regelmatig tot epidemieën voornamelijk tyfus en diarree wat op zijn beurt leidde tot een hoge sterfte onder de zigeuners De groep van 1700 Poolse zigeuners arriveerde op 23 maart 1943 vanuit Białystok Bij de groep werden symptomen van tyfus geconstateerd en omdat men bang was voor een uitbraak in het kamp besloot men deze groep te vergassen Een groep Sinti en Roma die op 12 mei 1943 eveneens uit Białystok kwam werd na aankomst wél gehuisvest in de barakken Toen de dreiging van een tyfusuitbraak steeds groter werd werden ongeveer duizend zigeuners die afkomstig waren uit Oostenrijk of van het eerder genoemde transport uit Białystok op 25 mei vergast Tijdens het bestaan van het Zigeunerlager werden sommige gevangenen overgeplaatst naar andere kampen in het Derde Rijk om daar dwangarbeid te verrichten Sommige zigeuners werden vrijgelaten op voorwaarde dat ze zouden worden gesteriliseerd Er was nog een andere manier waarop men aan Auschwitz kon ontsnappen sommige zigeuners werden vrijgelaten omdat ze in het Duitse leger hadden gediend of een militaire onderscheiding hadden gekregen Dit moest dan wel samengaan met een zogenaamd gemengd huwelijk De meest voorkomende aanleiding tot vrijlating was echter de tussenkomst van niet-zigeuners Het Zigeunerlager in Auschwitz II bestond tot 2 augustus 1944 Op die dag werden de ongeveer drieduizend nog levende zigeuners in vrachtauto's gestopt en naar de gaskamers gereden waar ze werden vergast De gevangenen kwamen nog wel in opstand maar de SS hield met harde hand controle over de groep Met de vergassing van de laatste groep zigeuners kwam er een einde aan het bestaan van de Sinti en Roma in Auschwitz Van de 23 000 gedeporteerden stierven er ruim 20 000 De overlevenden waren overgeplaatst naar andere kampen of vrijgelaten Selecties De meeste slachtoffers kwamen in Auschwitz-Birkenau aan met de trein en vaak hadden ze dan een dagenlange treinreis in veewagons achter de rug Eenmaal in het kamp aangekomen moesten de Joden de treinen verlaten en alles wat ze bij zich hadden achterlaten Hierna volgde direct een selectie Zogenaamd ging het er om wie kon lopen naar het kamp en wie met bussen en vrachtwagens zouden worden vervoerd De selectie werd uitgevoerd door SSers samen met de kampartsen De "zwakken" kinderen bejaarden zwangere vrouwen gehandicapten die met de autos vervoerd werden werden naar de gaskamers gestuurd terwijl de "sterken" die moesten lopen naar het nabijgelegen concentratiekamp gestuurd werden om er te werken Er werd geselecteerd op basis van fysieke criteria vakmanschap en het aantal werkkrachten dat men in Auschwitz kon gebruiken< ref> Indien de Duitsers geen werkkrachten nodig hadden kwam het voor dat van sommige transporten alle mensen werden vergast De gevangenen die de selectie overleefden brachten enige tijd door in een quarantaineafdeling en werkten daarna in het kamp zelf of op de aan het kamp grenzende industrieterreinen In Auschwitz zelf werd de term "selectie" nooit door de Duitsers gebruikt Auschwitz III-Monowitz Auschwitz III ook wel Auschwitz-Monowitz genoemd was het laatste van de drie grote kampen van Auschwitz Officieel was Auschwitz III een subkamp maar vanwege de grootte werd het ook wel als hoofdkamp gezien Auschwitz III was het werkkamp waar bedrijven als IG Farben en Krupp Stahl vestigingen hadden Plannen De bouw van Auschwitz III is onlosmakelijk verbonden met de plannen die IG Farben had IG Farben wilde namelijk een derde grote fabriek voor synthetisch rubber Buna bouwen Daarnaast zouden er nog diverse andere fabrieken moeten herrijzen De fabrieken zouden in Silezië moeten komen omdat dat gebied buiten het bereik van de geallieerde bommenwerpers lag Na diverse plaatsen te hebben bekeken viel in december 1940 de keuze op het gebied tussen de stad Auschwitz en de dorpen Dwory en Monowitz< ref> Dit gebied was vlak en er waren goede spoorwegverbindingen en een rivier in de buurt Bovendien kon men in de buurt ruwe grondstoffen winnen zoals kolen zout en kalk Daarnaast speelde het nieuw opgezette kamp Auschwitz I eveneens een rol men zou op termijn arbeiders van daar kunnen overplaatsen naar de fabrieken IG Farben maakte de plannen tussen februari en april 1941 gereed en kocht het stuk land De Polen die in het gebied woonden werden uit hun huis gezet en niet gecompenseerd Tegelijkertijd werden de Joden en enkele lokale Polen uit de stad Auschwitz verdreven en werden hun huizen in beslag genomen Deze huizen werden doorverkocht aan IG Farben dat de woningen gebruikte om arbeiders in te huisvesten Uiteindelijk kwam IG Farben met de SS overeen dat het gevangenen uit het Stammlager zou huren voor de prijs van drie à vier Reichsmark per dag Beginfase De belangrijkste fabriek van IG Farben die voor het maken van synthetisch rubber was operationeel vanaf 1942 In de resterende oorlogsjaren werd in deze fabriek echter helemaal geen synthetisch rubber geproduceerd Dit had te maken met bombardementen van de geallieerden waardoor de aanvangsdatum steeds weer werd uitgesteld In het voorjaar van 1942 moesten de arbeiders dagelijks vanuit het Stammlager naar Monowitz gaan om daar te werken in de fabrieken Toen op 21 juli 1942 in het Stammlager en in Birkenau een tyfusepidemie uitbrak mochten de dwangarbeiders tijdelijk niet werken De vertraging bij de aanlevering van voldoende prikkeldraad zorgde ervoor dat de opening van het kamp diverse malen werd uitgesteld Op 26 oktober 1942 arriveerden de eerste gevangenen in Monowitz en begin november was de populatie van het kamp al opgelopen tot tweeduizend personen Vanaf dat moment was Auschwitz III-Monowitz naast een werkkamp ook een concentratiekamp Uitbouw In de zomer van 1943 was de uitbreiding van het kamp vrijwel geheel voltooid Slechts vier van de zestig barakken waren toen nog niet klaar maar ook deze werden binnen een jaar afgemaakt Het kamp groeide geleidelijk en in december 1942 was het aantal gevangenen gestegen tot 3500 Het aantal gevangenen bleef maar groeien ondanks het hoge sterftecijfer in het kamp Verzwakte gevangenen werden teruggestuurd naar het Stammlager of naar Birkenau De directeuren van de bedrijven die waren gevestigd in Monowitz waren van mening dat de barakken niet dienden om zieken en zwakken in te huisvesten Auschwitz III bleef in werking tot een week voor de bevrijding door het Rode Leger De gevangenen die nog sterk genoeg waren om te lopen werden in dodenmarsen afgevoerd naar kampen elders in het Derde Rijk De zieken en zwakken bleven achter in het kamp In totaal werden er in de omgeving van Auschwitz III veertig kampen gevestigd waar gevangenen dwangarbeid moesten verrichten in de wapenindustrie landbouw en constructie Vanaf de administratieve herindeling van Auschwitz in november 1942 viel het bestuur van al deze subkampen onder Auschwitz III Sterftecijfer en selecties Hoewel Monowitz geen vernietigingskamp was had het een opvallend hoog sterftecijfer Van de bijna vierduizend gevangenen die eind 1942 in het kamp waren leefden er in februari nog maar tweeduizend De leiding van het kamp drong aan op een betere medische verzorging van de gevangenen maar weigerde om te investeren in een betere uitrusting van het gevangenenziekenhuis Men was de mening toegedaan dat men voor de zieken niet door hoefde te betalen Tot oktober 1944 werd ook in Auschwitz III-Monowitz aan selecties gedaan Er werden 7295 dwangarbeiders wegens ziekte of verzwakking teruggestuurd naar het Stammlager waar de meeste van hen omkwamen in de gaskamers Er wordt aangenomen dat er 20 000 tot 25 000 gevangenen van Auschwitz III om het leven zijn gekomen Hierbij dient te worden opgemerkt dat dit gaat om personen die in Auschwitz III zelf om het leven zijn gekomen en niet om personen die na terugzending in het Stammlager omkwamen Corruptie In maart 1943 werden de nieuwe gaskamers en crematoria geopend waardoor de capaciteit van het kamp toenam Hierdoor groeide ook de van de gevangenen gestolen hoeveelheid geld en kostbaarheden Deze rijkdommen circuleerden in het hele kamp en tegen alle bevelen in profiteerden de SS'ers daar flink van Kamp Kanada Enkele honderden meters van de gaskamers en crematoria in Birkenau lag een kamp dat de gevangenen Kanada noemden in de veronderstelling dat Kanada het land van grote rijkdom was Echter veel SSers stalen kostbaarheden als goud en geld In Kanada werkten voornamelijk vrouwelijke gevangenen Het werd gezien als een van de betere werkplaatsen in Auschwitz De arbeidsters mochten hun haar laten groeien en konden voedsel stelen dat tussen de bezittingen zat In Kanada kwam het zelfs tot relaties tussen SS'ers en vrouwen hoewel dit volgens de regels van de SS verboden was Deze relaties waren vaak van korte duur en verkrachtingen kwamen meer dan eens voor Zwarte markt De SS'ers werkten over het algemeen liever in Auschwitz dan dat ze aan het oostfront tegen het Rode Leger vochten Alcoholische dranken waren er in overvloed en de discipline was slecht Mede door deze slechte discipline ontstond er een kleine zwarte markt waar vrijwel alles te koop was van eten tot aan pistolen De leiders van het Duitse rijk maakten zich geen zorgen over het feit dat het moordproces tegen de Joden niet voorspoedig verliep maar hadden wel hun bedenkingen bij het verlies van goederen en geld aan corrupte bewakers In de herfst van 1943 werd SSer Konrad Morgen naar Auschwitz gezonden om de diefstal te onderzoeken Veel bewakers wisten aan zijn onderzoek te ontkomen maar er werden toch duidelijke bewijzen gevonden van corruptie De bewakers die wel gepakt werden kregen flinke straffen Als gevolg van het onderzoek werd de commandant van Auschwitz Rudolf Höss op 1 december 1943 weggepromoveerd naar een administratieve functie in Berlijn Twee maanden na het vertrek van Höss vloog de loods waarin de bewijzen van corruptie lagen met onbekende oorzaak in brand Al het bewijsmateriaal werd hierbij vernietigd en de corruptie in Auschwitz ging door tot aan de bevrijding van het kamp SS-garnizoen In de loop der jaren werd het SS-garnizoen in Auschwitz gestaag uitgebreid In 1941 waren er zevenhonderd SSers in Auschwitz in juni 1942 was dat aantal opgelopen tot tweeduizend De piek werd midden januari 1945 bereikt Terwijl de evacuatie van het kamp in volle gang was waren er 4480 mannelijke en 71 vrouwelijke SSers in het kamp Gedurende het bestaan van het kamp deden er in totaal 7000 tot 7200 verschillende SSers dienst Opleiding Gegevens over 1209 SS'ers wijzen uit dat deze mensen nauwelijks een opleiding hadden genoten Zeventig procent van hen had slechts basisonderwijs genoten 215 procent middelbaar onderwijs en slechts 55 procent had hoger onderwijs gevolgd Van deze laatste groep was het merendeel arts of architect Nationaliteiten De meerderheid van het SS-garnizoen bestond uit Duitsers met een Duitse nationaliteit Reichsdeutscher Er was eveneens een grote groep Duitsers zonder Duitse nationaliteit Volksdeutscher Deze waren meestal afkomstig uit de landen als Tsjechië Roemenië Slowakije en Hongarije Deze groep werd met de jaren relatief gezien steeds groter maar nam in 1944 af toen oude Wehrmacht- en Luftwaffesoldaten werden gestationeerd in Auschwitz Vrouwen Vanaf 1942 werden ook vrouwen gestationeerd in Auschwitz Het pas geopende vrouwenkamp lag hieraan ten grondslag maar ook een tekort aan personeel was een belangrijke reden De vrouwen behoorden officieel niet tot de SS die een volledig mannelijke organisatie was De vrouwen moesten een contract tekenen waardoor ze werden gerekend tot de leden van de SS-Gefolge Ze stonden echter net als de mannelijke SS'ers onder leiding van de kampcommandant Ze deden vooral dienst als opzichters Aufseherinnen in het vrouwenkamp Later werden de vrouwen ook ingezet tussen de mannen Naast het fungeren als opzichter waren er ook vrouwen die dienst deden bij de communicatieafdeling van het kamp Zij werden gezien als SS-Helferinnen Deze groep was relatief gezien vrij klein Daarnaast werkten er nog vrouwen bij het Duitse Rode Kruis dat dienst deed in Auschwitz Commandanten Net als de andere kampen beschikte ook Auschwitz over een kampcommandant De eerste commandant was SS-Obersturmbannführer Rudolf Höss mei 1940-november 1943 Höss kreeg tijdens Aktion Höss mei 1944-juli 1944 tijdelijk opnieuw zeggenschap over een groot deel van het kamp Na de eerste reorganisatie kregen Auschwitz II en Auschwitz III een eigen kampcommandant Auschwitz II werd vanaf november 1943 geleid door SS-Sturmbannführer Friedrich Hartjenstein die in november 1944 werd opgevolgd door SS-Hauptsturmführer Josef Kramer Auschwitz III kwam vanaf 1943 onder leiding te staan van SS-Hauptsturmführer Heinrich Schwarz die deze functie behield tot het einde van het kamp De kampcommandant had de complete leiding over het kamp en het daarbij behorende SS garnizoen Hij moest op zijn beurt verantwoording afleggen aan de Inspectiedienst van de Concentratiekampen Nadat deze instantie op 3 maart 1942 onderdeel werd van de Wirtschaftsverwaltungshauptamat SS-WVHA kwam Auschwitz onder het bevel van Amtsgruppe D van het SS-WVHA Organisatiestructuur De organisatie van Auschwitz bestond uit zeven afdelingen kampcommandant politieke afdeling kampadministratie dwangarbeid economische administratie medische afdeling en de SS-eenheid welzijn en opleiding Al deze afdelingen hadden eigen verantwoordelijkheden maar de politieke afdeling was bij uitstek de belangrijkste Kampdirecteuren De kampcommandant was de hoogste bevelhebber van het kamp De SS-Schutzhaftlagerführer kampdirecteur was de tweede man in de hiërarchie Met de uitbreiding van Auschwitz werd ook het aantal posten van directeur uitgebreid Alle sectoren in Auschwitz II werden bestuurd door een directeur In Auschwitz III en al haar subkampen werden ook directeuren neergezet die verantwoordelijk waren voor de dagelijkse gang van zaken in het kamp Politieke afdeling De politieke afdeling Afdeling II was de leidende afdeling in het vernietigingsproces De ambtenaren in de politieke afdeling waren afkomstig van de Gestapo en de Kriminalpolizei De politieke afdeling moest haar bevindingen rapporteren aan zowel de kampcommandant als het Reichssicherheitshauptamt De politieke afdeling werd aanvankelijk geleid door SS-Untersturmführer Maximilian Grabner en later door SS-Untersturmführer Hans Schurz De politieke afdeling had veel inspraak bij het vrijlaten van gevangenen het bijhouden van persoonlijke dossiers en het beheer van de crematoria Bovendien was ze verantwoordelijk voor de omgang van de SS'ers met de gevangenen en het verzet in het kamp Daarnaast was de afdeling belast met de aansturing van het vernietigingsproces Al deze aspecten zorgden ervoor dat de politieke afdeling de belangrijkste afdeling in Auschwitz was Omgang met gevangenen Op 1 oktober 1933 gaf Theodor Eicke instructies over de omgang van de SSers met de gevangenen Eicke liet weten dat de gevangenen als vijanden van het Rijk moesten worden gezien en daarom ruw aangepakt moesten worden De SSers mochten niet op een menselijke manier met de gevangenen omgaan want dit werd gezien als een zacht karakter of zelfs een gebrek daaraan Deze manier van omgang met gevangenen gold in ieder concentratiekamp dus ook Auschwitz Vele jaren van indoctrinatie zorgden er uiteindelijk voor dat de SS'ers in staat waren om op onmenselijke en respectloze manier om te gaan met de gevangenen Vluchtpogingen en verzet Verzet en opstand Ondanks het gevaar dat het met zich meebracht waren er verzetsgroepen in de kampen van Auschwitz Het verzet had te kampen met extra grote moeilijkheden Zo was er steeds verraad van niet-Joodse medegevangenen Velen van hen hoopten op deze manier de dood te ontspringen en wilden niets riskeren Vaak traden deze verraders op als handlangers van de SS en namen ze de voor het verzet belangrijke functies waar Nieuwe leden werden meestal niet toegelaten tot het verzet Hoe kleiner de groep des te minder kans op verraad Bovendien waren de meeste nieuwelingen te traag vanwege de nieuwe situatie waarin ze terechtgekomen waren De Russische krijgsgevangenen waren gedecimeerd tot een kleine groep waarvan dus ook al weinig steun uit kon gaan De groep politieke gevangenen in het kamp had te kampen met politieke tegenstellingen en nationaliteit hetgeen achterdocht ten opzichte van elkaar in de hand werkte Naast deze factoren was het voor het verzet lastig om te communiceren met de andere kampen doordat de kampen enkele kilometers van elkaar verwijderd lagen Hierdoor was in wezen elk kamp op zichzelf aangewezen In Auschwitz II kwam het op 7 oktober 1944 wel tot een georganiseerde opstand De opstand zou worden begonnen door het Sonderkommando De leden van het Sonderkommando vormden de werkkrachten in de verschillende crematoria hun taak was het verbranden van de lijken Ze waren gescheiden van andere gevangenen en daardoor slechts met de allergrootste risico's te benaderen Het verloop binnen het Sonderkommando was groot; de afgelosten werden buiten het concentratiekamp doodgeschoten De taak die het verzet zich moest stellen voor verschillende kampen was bovendien niet gelijk Voor Auschwitz II waar de vergassingen plaatsvonden was het doel het ontregelen van het uitroeiingsapparaat door zo veel mogelijk onderdelen te vernietigen Het verzet in dit vernietigingskamp kon maar door één bepaalde groep met succes worden uitgevoerd het Sonderkommando Het verzet in Auschwitz I en Auschwitz III was er vooral op gericht om bij nadering van het front te voorkomen dat de SS'ers de gevangenen zouden liquideren Het verzet in Auschwitz II had dus tot doel om het uitroeiingsapparaat te vernietigen Men ging ervan uit dat dit op twee manieren kon worden bereikt Het waarschuwen van de nog niet getransporteerde Joden en het inlichten van de paus en de geallieerden over wat er plaatsvond in Auschwitz Het vernietigen van vitale functies van Auschwitz II Dit kon op drie manieren gebeuren Een massale aanval van strijdtroepen van de Poolse ondergrondse op Auschwitz II met als uiteindelijk doel de crematoria en gaskamers te vernietigen Een vernietigend bombardement door de geallieerden waarbij alle gevangenen in Auschwitz II om het leven zouden komen De crematoria en gaskamers met eigen middelen vernietigen Er werd contact gelegd met de ondergrondse verzetsbeweging in Polen maar deze bleek niet bereid tot een aanval over te gaan zolang de geallieerde legers niet in de buurt waren Bovendien zou een aanval leiden tot de vernietiging van dat deel van de ondergrondse Deze mogelijkheid werd dan ook snel aan de kant geschoven waarna men de mogelijkheid onderzocht van een geallieerd bombardement Die optie leek de enige reële te zijn Het verzet was ervan overtuigd dat de geallieerden direct op een dergelijk verzoek zouden reageren zodra men besefte wat zich afspeelde in Auschwitz Echter tegelijkertijd realiseerde het verzet zich dat het voor de buitenwereld onvoorstelbaar zou zijn op welke schaal mensen werden vermoord Al eerder werden vanuit het kamp berichten naar de Poolse stad Krakau gesmokkeld en van daaruit doorgezonden naar Londen Aldus waren de geallieerden op de hoogte van de misdaden In diverse geallieerde radio-uitzendingen gericht op Duitsland en Polen dus ook op Auschwitz werden namen geboortedata en woonplaatsen van diverse direct betrokken SSers genoemd De geallieerde actie liet de SSers koud en de misdaden werden onverminderd voortgezet De verzetsorganisatie probeerde vervolgens getuigen ontsnapte gevangenen met onweerlegbare bewijsstukken in de hand verslag te laten doen uitbrengen aan paus Pius XII Via hem zou een verzoek aan de geallieerden moeten worden gedaan Auschwitz II met de grond gelijk te maken Dat hierbij ook de gevangenen in het kamp omkwamen nam het verzet voor lief Belangrijker was het voorkomen van de dood van honderdduizenden Joden die nog op de lijsten stonden om naar het vernietigingskamp te worden gedeporteerd In Hongarije waren ondertussen veel Joden ondergedoken en nadat bekend was geworden dat de Duitsers grootschalige deportaties voorbereidden op de vlucht geslagen Toch wisten de Duitsers veel Joden op te pakken en af te voeren naar Auschwitz Toen de Hongaarse transporten aankwamen in Auschwitz werd het de verzetsorganisatie in het kamp duidelijk dat een totale vernietiging van het kamp zou uitblijven Hierna resteerde alleen de optie het kamp zélf te vernietigen Het was de bedoeling de gaskamers en crematoria met explosieven op te blazen Alleen de leden van het Sonderkommando waren in staat om dit uit te voeren Een opzichzelfstaande actie zou weinig uithalen daarom werd gepleit voor een totale opstand tegen de SS Het probleem was echter dat de kampbevolking niet van tevoren kon worden ingelicht en dus door middel van een shock tot actie moest worden gedwongen Het plan was om 's nachts de met gevangenen bevolkte barakken in brand te steken waardoor iedereen gedwongen werd in beweging te komen Door de duisternis zou de SS geen goed overzicht van de situatie kunnen verkrijgen Ondertussen moesten de onder stroom staande hekken worden doorgeknipt en de wachttorens worden omgeduwd waardoor de zoeklichten zouden uitvallen en de wapens in handen van de gevangenen zouden komen Eerst zou men echter aan explosieven moeten komen In de munitiefabriek in Auschwitz III werkte een commando van het vrouwenkamp uit Auschwitz II Het verzet wist enkele medewerksters uit dat commando zover te krijgen dat ze regelmatig kleine hoeveelheden springstof meesmokkelden naar het vrouwenkamp Van daaruit werden de explosieven door mannelijke gevangenen die technische werkzaamheden in het vrouwenkamp verrichtten naar de diverse crematoria gebracht Het laatste belangrijke punt was de medewerking van het Sonderkommando Het Sonderkommando bleek na lang praten bereid tot een opstand Nu moest alleen nog het tijdstip worden bepaald Plotseling kwam er slecht nieuws Op 5 oktober werd bekend dat in Auschwitz I ook kleine gaskamers voor gebruik gereed waren De bedoeling was niet te achterhalen maar het Sonderkommando had een vermoeden dat de SS een liquidatie voorbereidde voor een deel van het commando Het aantal leden van het Sonderkommando was opgelopen tot ongeveer 9000 personen en de SS vond dit aantal veel te hoog Op dat moment was het verzet in Auschwitz II nog niet klaar voor de opstand Op 7 oktober kreeg het Sonderkommando van crematorium IV te horen dat ze zich ogenblikkelijk voor transport moesten klaarmaken Eén dag eerder had men afgesproken dat als zich deze situatie zou voordoen het verzet tot actie zou overgaan ongeacht het tijdstip Toen de Blockführer die ochtend het bevel tot aantreden gaf werd hij direct neergeschoten Het SS-Begleitkommando dat zich buiten crematorium IV bevond werd onthaald op schoten vanuit het crematorium De opstandelingen zaten als ratten in de val want de SS'ers buiten waren aanzienlijk beter bewapend Snel brachten ze de springstof aan ontstaken deze en staken de brand in het crematorium Het crematorium mét de opstandelingen erin werd onherstelbaar beschadigd Tegelijkertijd kwamen de Sonderkommandos van in opstand Ze plaatsten explosieven knipten de draden van de onder stroom staande hekken door en namen de benen De explosieven in de twee crematoria ontploften echter niet waardoor deze crematoria onbeschadigd bleven Het Sonderkommando in crematorium III zag geen heil in verzet op klaarlichte dag en hield zich rustig De opstand vond op een zeer ongelegen moment plaats omdat de arbeidscommando's allen waren uitgerukt en niets meekregen van de situatie in het kamp Bovendien hadden de gevangenen die zich in het kamp bevonden geen schijn van kans op klaarlichte dag te ontsnappen De SS kreeg de situatie snel onder controle en de gevangenen die trachtten te ontsnappen werden allen geëxecuteerd Het doel van de opstand was maar voor een klein deel bereikt Er werd slechts één crematorium vernietigd Het werd de SS al snel duidelijk dat het vrouwencommando in de opstand betrokken moest zijn De munitiedraagsters werden opgespoord en gemarteld Alles wat de SS te weten kwam was dat de munitie was afgeleverd aan personen die reeds dood waren De vrouwen gaven niets toe en werden allen geëxecuteerd maar redden daarmee de levens van veel verzetsleden De doden waren vrijwel allen Joden Individuele ontsnappingen Ongeveer zevenhonderd gevangenen probeerden tijdens hun gevangenschap in Auschwitz te ontsnappen en ongeveer driehonderd van hen slaagden hierin Op mislukte ontsnappingspogingen stond vaak uithongering als straf Na een succesvolle ontsnappingspoging werd de eventuele familie van de betreffende persoon opgepakt en naar Auschwitz gezonden Bovendien werden tien willekeurige personen uitgehongerd tot ze dood neervielen In juni 1944 probeerde Mala Zimetbaum samen met Edek Galinski te ontsnappen Ze wilde tevens deportatielijsten het kamp uit smokkelen waarvan ze een kopie had omdat ze op het kantoor van de Lagerleitung werkte als vertaalster Op 6 juli werden beiden gearresteerd nabij de Slowaakse grens en ter dood veroordeeld Galinski pleegde voor de executie zelfmoord en Zimetbaum stierf na een mislukte zelfmoordpoging alsnog door de martelingen van SS'ers Geallieerde kennis van het kamp Witold Pilecki De Poolse verzetsman Witold Pilecki is voor zover bekend de enige persoon die zich op vrijwillige basis in Auschwitz gevangen liet zetten Hij bracht in totaal 945 dagen door in het kamp alvorens te ontsnappen Vanaf oktober 1940 stuurde hij diverse rapporten over het kamp en de massamoord naar de Armia Krajowa het Poolse verzetsleger Dit kon hij doen omdat hij een kleine verzetsgroep in Auschwitz had georganiseerd Vanaf maart 1941 werden zijn bevindingen via het Poolse verzet aan de Britse overheid geleverd Deze rapporten waren de belangrijkste bronnen van informatie over Auschwitz voor de westerse geallieerden Pilecki hoopte dat de geallieerden wapens in of nabij het kamp zouden droppen waardoor men van binnenuit een opstand kon forceren Indien dit niet door zou gaan hoopte hij op een dropping door de Poolse Eerste Onafhankelijke Parachutistenbrigade of een frontale aanval door de Armia Krajowa In 1943 realiseerde Pilecki zich dat geen van deze plannen bestond In de nacht van 26-27 april 1943 ontsnapte hij tijdens zijn nachtdienst buiten het kamp Samen met twee anderen overmeesterde hij een bewaker sneed de telefoonlijn door en nam enkele belangrijke documenten mee Nadat Pilecki was ontsnapt zocht hij contact met de Armia Krajowa Het gedetailleerde rapport over de massamoord die zich in Auschwitz voltrok werd naar Londen gebracht maar de Britse autoriteiten weigerden de Armia Krajowa luchtondersteuning te verlenen bij een aanval op Auschwitz Het verzetsleger wilde op deze manier de gevangenen laten ontsnappen en de gaskamers en crematoria onschadelijk maken Een luchtaanval was zeer risicovol en de rapporten van het Poolse verzet waren voor de Britten niet voldoende bewijs om hieraan mee te helpen Men dacht dat de rapporten ietwat waren overdreven door de Polen De Armia Krajowa zelf kwam tot de conclusie dat ze te weinig manschappen had voor een frontale aanval Vrba-Wetzler-Rapport Het Vrba-Wetzler-Rapport ook bekend als "Auschwitz-protocollen" was een rapport waaruit gedetailleerde informatie naar voren kwam over de massamoord die zich voltrok in Auschwitz Het Vrba-Wetzler-Rapport werd gezien als een van de belangrijkste inlichtingsbronnen voor de geallieerden Alfred Wetzler was op 7 maart 1944 getuige geweest van een moord op 4000 Joden die afkomstig waren uit Theresienstadt Ze namen gedetailleerde informatie mee zoals een plattegrond van Auschwitz en het aantal vermoorde gevangenen Toen ze enkele dagen na hun ontsnapping in Slowakije aankwamen stelden ze het Vrba-Wetzler-Rapport op Vrba schreef zeer gedetailleerde informatie over binnenkomende transporten en tatoeagenummers van werkkommando's Met het publiceren van het rapport werd dus duidelijk dat alle gedeporteerden uit de westerse landen niet tewerkgesteld waren maar vergast Toen zowel Wetzler als Vrba klaar waren met het rapport kregen ze nog hulp van enkele vluchtelingen welke getuige waren geweest van de vergassing van de eerste groep Hongaarse Joden op 15 mei 1944 Zij vulden het rapport met deze details aan Het rapport werd naar Londen gesmokkeld waar het midden juni aankwam De Amerikanen werden direct op de hoogte gesteld van de situatie Delen uit het rapport werden op 15 juni door de BBC openbaar gemaakt en op 20 juni werden delen door The New York Times gepubliceerd Doordat bekend was dat de Hongaarse Joden de volgende slachtoffers waren werd de druk op president Miklós Horthy flink opgevoerd Richard Lichtheim medewerker van het Jewish Agency in Genève liet de Britse autoriteiten weten dat de moord op de Hongaarse Joden kon worden gestopt en hij had daarbij drie doelwitten in gedachten hij wilde de spoorlijnen van Hongarije naar Auschwitz bombarderen Auschwitz II-Birkenau onbruikbaar maken en alle regeringsgebouwen in Boedapest platleggen De Britten zagen wel wat in het voorstel maar de Amerikanen vonden de operatie te riskant Roosevelt deed nog wel een oproep aan Horthy om de deportaties te staken Toen er op 2 juli bij een Amerikaanse aanval op een Duits rangeerterrein toch enkele regeringsgebouwen werden verwoest meende Horthy dat dit een vergeldingsactie was Vijf dagen na het bombardement gaf hij het bevel om de deportaties te stoppen Ongeveer 170 000 Hongaarse Joden werden niet gedeporteerd Op 25 november 1944 werd het rapport door de Amerikaanse War Refugee Board voor het eerst in zijn geheel gepubliceerd Overige kennis Naast de twee belangrijke rapporten die door ex-gevangenen werden geschreven hadden de geallieerden nog meer kennis over het bestaan van het kamp Sinds 31 mei 1944 bezaten de geallieerden gedetailleerde luchtopnames van alle grote kampen In de lente van 1944 wilden de Duitsers onderhandelen met de geallieerden ze boden aan één miljoen Joden te ruilen voor 10 000 vrachtwagens Een Hongaarse Jood moest de onderhandelingen leiden waarmee hij de verantwoordelijkheid kreeg voor het leven van één miljoen mensen voornamelijk landgenoten De geallieerden gingen echter niet op het aanbod van de nazi's in omdat ze zich niet wilden laten chanteren Uit verslagen gemaakt rond die tijd blijkt dat de geallieerden ook niet over de middelen beschikten om een miljoen Joden op te vangen en van voedsel en medische verzorging te voorzien Na het mislukken van de onderhandelingen werden de Hongaarse Joden afgevoerd naar Auschwitz Op 13 september 1944 werd er door de geallieerden een kleine aanvalspoging ondernomen Amerikaanse bommenwerpers voerden een aanval uit op de fabrieken rondom de kampen en richtten aanzienlijke schade aan maar de kampen zelf bleven tot aan het einde van de oorlog intact Een reden voor het uitblijven van militaire actie tegen de kampen was mogelijk de zeer grote kans op burgerslachtoffers De enige militaire mogelijkheid was namelijk een groot bombardement vanuit de lucht Sluiting evacuatie en bevrijding Toen het Rode Leger in juli 1944 de lijn Wisła-Wisłoka bereikte op minder dan tweehonderd kilometer van Auschwitz overwoog de Duitse leiding twee opties De eerste optie was om het kamp op te heffen bij aanhoudende successen van het Rode Leger De Duitsers namen tegen het einde van 1944 maatregelen voor een eventuele sluiting van het kamp De essentiële functies bleven wel intact De nazi's wisten dat het moment dat de geallieerde legers voor de poorten van de kampen zouden staan nabij was In het voorjaar van 1944 had Himmler het bevel gegeven tot de A-Fall hetgeen inhield dat zodra de geallieerde legers het kamp in zicht hadden de beslissingsbevoegdheid overging op de kampleiding die alles in het werk moest stellen om zo veel mogelijk bewijs te vernietigen De nazi's stopten in november 1944 met de vernietiging van de Joden Veel van hen waren al op 7 oktober vermoord nadat een opstand door het Sonderkommando was mislukt Toch bleven enkele leden van het Sonderkommando leven tot de uiteindelijke sluiting van het kamp Crematorium IV werd nadat het tijdens de opstand beschadigd was buiten gebruik gesteld In november en december plaatsten de Duitsers explosieven bij de andere crematoria om deze indien nodig op te kunnen blazen De gaskamers werden onklaar gemaakt en ook de werden technisch buiten werking gesteld Crematorium V en de bijbehorende gaskamer bleven tot de sluiting van het kamp in werking Eind 1944 werden ook de putten met lijken en as geruimd Tevens werden niet-noodzakelijke documenten en lijsten over de gevangenen en massamoord vernietigd In diezelfde periode werden zo veel mogelijk materialen variërend van hout en bakstenen tot gestolen sieraden van de gevangenen uit het kamp verwijderd Evacuatie De nazi's wilden al het mogelijke bewijs van de massamoord vernietigen Een onderdeel hiervan was de evacuatie van de gevangenen in de vernietigingskampen De evacuatie van Auschwitz kwam in het tweede deel van 1944 op gang Via zogenaamde dodenmarsen werden gevangenen lopend getransporteerd naar concentratiekampen dieper in het Derde Rijk De nazi's waren bang dat ze na de bevrijding als getuigen zouden kunnen fungeren Zaten er in augustus 1944 nog ruim 130000 mensen in Auschwitz gevangenen aan het einde van datzelfde jaar was meer dan de helft vertrokken Leden van het Sonderkommando werden in het kamp zelf doodgeschoten omdat zij de voornaamste getuigen waren van de vergassingen Tijdens de dodenmarsen kwamen grote aantallen mensen om het leven De bekendste dodenmars vond plaats in januari 1945 toen de Sovjettroepen de grens met Polen waren overgestoken Negen dagen voordat de Sovjets in Auschwitz aankwamen begeleide de SS 60000 gevangenen uit het kamp Ze moesten naar Loslau lopen bijna zestig kilometer verderop Tijdens de mars naar Loslau kwamen meer dan 15000 mensen om het leven; velen door de kou het vroor twintig graden Celsius anderen werden door de SS doodgeschoten< ref> Aangekomen in Loslau werden ze in goederenwagons gezet en overgebracht naar kampen dieper in het Derde Rijk De zwakkeren waren achtergebleven in het kamp Een kleine negenduizend zieken bleven met enkele SS-eenheden in het kamp Deze eenheden vermoordden nog enkele honderden zieken terwijl een paar honderd anderen om het leven kwam door kou en voedselgebrek Bevrijding Terwijl de SS een groot deel van de gevangenen vanuit Auschwitz naar andere kampen leidde was men druk bezig om de laatste stappen te zetten om de bewijsmaterialen van de misdaden te vernietigen Op 20 januari 1945 werden de opgeblazen Crematorium V werd op 26 januari opgeblazen De bijna negenduizend gevangenen die nog in Auschwitz aanwezig waren bevonden zich in uitermate slechte omstandigheden De meesten waren ziek of uitgeput en hadden bovendien een tekort aan voedsel en nauwelijks beschutting tegen de kou De SS had de intentie om alle nog overgebleven gevangenen te elimineren maar had daarvoor te weinig tijd Ongeveer zevenhonderd gevangenen werden vermoord door de SS alvorens de Sovjettroepen arriveerden< ref> Het overgrote deel van de SS'ers verliet het kamp op 20 en 21 januari Er bleven enkele kleine eenheden achter in het kamp om de gevangenen in bedwang te houden en te elimineren Troepen van de Wehrmacht passeerden het kamp en plunderden de opslagplaatsen die nog niet leeg waren Diverse gevangenen maakten van de verwarde situatie gebruik en ontsnapten uit het kamp Op 27 januari 1945 trokken de eerste troepen van het Rode Leger het kamp binnen Bij de bevrijding van de stad en de diverse kampen van Auschwitz kwamen 230 Russische soldaten om het leven Verzorging van de gevangenen Medische eenheden van het Rode Leger gaven in Auschwitz eerste hulp Er werden twee veldhospitalen ingericht< ref> Veel Poolse gevangenen uit de stad en de omgeving van Auschwitz maar ook uit andere delen van het land kwamen eveneens hulp bieden De meesten van hen behoorden tot het Poolse Rode Kruis Begin februari richtte het Poolse Rode Kruis het kampziekenhuis op Meer dan 4500 ex-gevangenen uit meer dan twintig landen werden geholpen in dit ziekenhuis of in de veldhospitalen van het Rode Leger De meesten van hen waren bedlegerig Onder de gevangenen waren meer dan vierhonderd kinderen Honderden vuile bedlegerige patiënten werden van hun bed gehaald en naar schone ruimtes gebracht De ex-gevangenen kregen een aangepaste hoeveelheid eten die langzaam werd opgevoerd tot een normale hoeveelheid Enkele weken na de bevrijding waren er nog altijd patiënten die het brood onder hun matras verstopten in de veronderstelling dat het elke dag afgelopen kon zijn met de maaltijden Ex-gevangenen die in relatief goede conditie waren verlieten direct na de bevrijding het kamp De meeste patiënten in het ziekenhuis verlieten deze plaats na drie à vier maanden Het grootste deel van de kinderen verliet Auschwitz in groepen in februari en maart 1945< ref> De meesten gingen naar kindertehuizen of andere instanties Slechts enkelen werden met hun ouders herenigd Slachtoffers Toen het Rode leger eind 1944 oprukte werd de omvangrijke administratie door de Duitsers in Auschwitz verbrand Het staat echter vast dat nergens in de Tweede Wereldoorlog zoveel mensen werden vermoord als in Auschwitz De schattingen lopen echter uiteen van 800 000 tot vijf miljoen Rudolf Höss liet in de rechtbank weten dat Adolf Eichmann hem had verteld dat er 25 miljoen mensen waren vergast en er een half miljoen mensen op natuurlijke wijze om het leven was gekomen Later liet hij weten dat dit aantal overdreven was en dat ook Auschwitz een limiet had Veel onderzoekers maar niet alle onderschrijven de schattingen van de Poolse historicus Franciszek Piper Volgens zijn schattingen werden ongeveer 13 miljoen mensen naar Auschwitz gedeporteerd onder wie circa 11 miljoen Joden 140 000 Polen 23 000 zigeuners 15 000 Russische krijgsgevangenen en ruim 25 000 slachtoffers van andere etniciteiten Van de 13 miljoen gedeporteerden overleefden ongeveer 11 miljoen Auschwitz niet Onder de slachtoffers bevonden zich ongeveer één miljoen Joden 70 000 Polen 21 000 zigeuners vrijwel alle Russische krijgsgevangenen en ruim 10 000 slachtoffers van andere etniciteiten Het aantal overlevenden van Auschwitz wordt geschat op 200 000 Hierbij zijn gevangenen die vanuit Auschwitz naar andere kampen gedeporteerd werden wel meegerekend ook als die in of op weg naar die kampen om het leven kwamen De namen van slachtoffers zijn vaak bekend doordat die door de Duitsers werden bijgehouden In Nederland zijn deze gepubliceerd in de gedenkboeken van de Oorlogsgravenstichting algemeen en in het Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland Nederlandse slachtoffers In Auschwitz kwamen 57000 uit Nederland getransporteerde mensen aan Van hen werden er 38000 direct vergast de overige 19000 werden eerst als gevangene ingeschreven Van die 19000 zouden er 900 de oorlog overleven De Nederlanders werden met 68 treinen naar Auschwitz gedeporteerd 65 uit Kamp Westerbork 1 uit Apeldoorn vertrek op 22 januari 1943 met voornamelijk patiënten en een deel van het personeel van het Joodse Krankzinnigengesticht "Het Apeldoornse Bos" en 2 uit Kamp Vught vertrek op 15 november 1943 en 3 juni 1944 Sporadisch ontvluchtten mensen tijdens de reis; aantallen en identiteit van gedeporteerden waren wel bekend bij vertrek maar werden niet gecontroleerd bij aankomst Bekende gevangenen en slachtoffers Erna Abramowitz Nederlandse sopraan vermoord in Auschwitz in 1944 Jean Améry Oostenrijks-Joodse schrijver overlevende van Auschwitz Buchenwald en Bergen-Belsen Regine Beer Antwerpse Joodse onderwijzeres die via boeken en spreekbeurten het fascisme blijft bekampen Gerhard Durlacher Duits-Nederlands-Joodse socioloog en schrijver Anneke Fels-Kupferschnidt richtte het Nederlands Auschwitz Comité op in 1945 Moshe Ze'ev Flinker Joodse jongen geboren in Den Haag gevlucht naar België en uiteindelijk gedeporteerd naar en vermoord in Auschwitz in 1944 Anne Frank was tussen september en oktober 1944 gevangene in Auschwitz II-Birkenau ze werd daarna naar Bergen-Belsen gebracht waar ze aan vlektyfus stierf Otto Frank vader van Anne Frank overleefde Auschwitz I Albert Béla Haas was een Frans-Joodse arts en verzetsstrijder die in 1943 een tijdje alhier gevangen zat en vervolgens naar elders gedeporteerd werd Paul Halter een van de eerste gewapende partizanen voorzitter van de Stichting Auschwitz Max Hamburger Nederlands-Joodse psychiater die later in binnen- en buitenland vertelde over zijn ervaringen Moissey Kogan Russisch-Joodse beeldhouwer die in het kamp werd neergeschoten Maximiliaan Kolbe een Poolse franciscaan was in Auschwitz I gevangen In 1941 ging hij vrijwillig de dood in om een vader te sparen Maurits Koopman een Nederlandse schrijver schreef over zijn ervaringen in Gezagvoerder Levend tussen Auschwitz en de zee Hij overleefde Auschwitz II-Birkenau Hans Krása Tsjechisch-Duits-Joodse componist Rutka Laskier ±1929-1943 Pools-Joods meisje dat een dagboek bijhield Primo Levi Italiaans-Joodse schrijver en scheikundige overleefde Auschwitz III-Monowitz en schreef later over zijn ervaringen in oa Is dit een mens en Het periodiek systeem Max Moszkowicz sr een Nederlands-Joodse advocaat Hij overleefde het kamp Witold Pilecki Pools verzetsman liet zich vrijwillig gevangennemen om het verzet in Auschwitz I te organiseren en inlichtingen te verzamelen ontsnapt in 1943 na de oorlog door de Poolse communisten geëxecuteerd Fia Polak overleefde Auschwitz-Birkeneau en schreef haar verhaal Charlotte Salomon Duits-Joodse schilderes op de dag van haar aankomst 10 oktober 1943 vermoord Abraham Icek Tuschinski een vermaard Joods-Pools-Nederlandse bioscoopexploitant oprichter van verschillende bioscopen waaronder het Tuschinski Theater in Amsterdam Viktor Ullmann Tsjechisch-Joods componist werd van Theresienstadt naar Auschwitz gebracht en daar vergast Shlomo Venezia Grieks-Italiaanse Jood uit Thessaloniki werd na zijn deportatie verplicht om als Sonderkommando te werken in Auschwitz Hij overleefde het en schreef daarover een boek Rudolf Vrba Slowaaks-Canadees-Joodse farmacoloog ontsnapte uit Auschwitz en bracht een vroeg rapport uit over de massamoord Elie Wiesel Joods-Roemeens-Frans-Amerikaans schrijver overleefde Auschwitz III-Monowitz en schreef over zijn ervaringen Berechting Kampcommandanten In Auschwitz werkten door de jaren heen ongeveer 8000 nazi's 7000 van hen maakten het einde van de oorlog mee Een paar honderd van hen zijn vervolgd maar ze zijn niet allemaal daadwerkelijk veroordeeld Zoals alle concentratiekampen werden de kampen in Auschwitz ook door de SS geleid De commandanten waren Rudolf Höss mei 1940 – november 1943< ref> Arthur Liebehenschel november 1943 – mei 1944 Richard Baer mei 1944 – januari 1945 Het Hoogste Gerechtshof in Warschau veroordeelde Höss op 2 april 1947 tot de dood Baer dook na de oorlog onder in Hamburg en werd pas in 1960 opgespoord en gearresteerd Hij overleed drie jaar na zijn arrestatie Bergen-Belsenproces Al vrij snel na de oorlog werden diverse processen opgestart tegen medewerkers van concentratiekampen Tijdens het Bergen-Belsenproces werden de eerste personen die actief waren geweest in Auschwitz berecht Het proces wordt daarom ook wel als het eerste Auschwitzproces beschouwd Daardoor werden er twee verschillende aanklachten gedaan tijdens dit proces Elf personen werden aangeklaagd voor het begaan van misdaden tegen de menselijkheid in concentratiekamp Auschwitz Daarnaast werd diezelfde groep voor hetzelfde vergrijp in Bergen-Belsen aangeklaagd Een aantal anderen werd alleen aangeklaagd voor misdaden tegen de menselijkheid in Bergen-Belsen Eerste Auschwitzproces Het eerste Auschwitzproces vond plaats van 24 november tot 22 december 1947 in Krakau Al voor de aanvang van dit proces was kampcommandant Rudolf Höss veroordeeld tot de doodstraf en opgehangen in Auschwitz De bekendste veroordeelden waren Arthur Liebehenschel voormalig commandant Maria Mandel hoofd van de vrouwenkampen en SS-doktor Johann Kremer Achtendertig andere SS-officieren die als bewaker of arts in het kamp werkzaam waren geweest waaronder vier vrouwen werden ook veroordeeld Liebehenschel Mandel en Kremer werden ter dood veroordeeld Hetzelfde gebeurde met Hans Aumeier August Bogusch Theresa Brandl Arthur Breitwiser Fritz Buntrock Wilhelm Gehring Paul Götze Max Grabner Heinrich Josten Hermann Kirschner Josef Kollmer Franz Kraus Herbert Ludwig Karl Möckel Kurt Müller Erich Mühsfeldt Ludwig Plagge Hans Schumacher en Paul Szczurek< ref> Luise Danz Hans Koch Anton Lechner Adolf Medefind Detlef Nebbe en Karl Seufert werden veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf Oswald Kaduk werd veroordeeld tot 25 jaar gevangenschap Alexander Bülow Hans Hofmann Hildegard Lächert Eduard Lorenz Alice Orlowski Franz Romeikat en Johannes Weber werden elk veroordeeld tot 15 jaar Richard Schröder kreeg 10 jaar gevangenschap Erich Dinges vijf jaar en Karl Jeschke drie jaar Hans Münch was de enige die tijdens dit proces werd vrijgesproken Alle executies werden op 18 januari 1948 in de gevangenis van Krakau uitgevoerd Tweede Auschwitzproces Het tweede Auschwitzproces vond plaats van 20 december 1963 tot 19 augustus 1965 in Frankfurt Hier werden twintig oorlogsmisdadigers die actief waren in Auschwitz berecht Er werden geen doodstraffen uitgesproken wel werden zes aangeklaagden veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf Er werden echter ook vijf mensen vrijgesproken< ref> Emil Bednarek Oswald Kaduk Franz-Johann Hofmann Josef Klehr Wilhelm Boger Stefan Baretzki kregen een levenslange gevangenisstraf Robert Mulka werd veroordeeld tot veertien jaar Hans Stark kreeg tien jaar gevangenisstraf en Viktor Capesius tot negen jaar Andere veroordeelden waren Karl-Friedrich Höcker 7 jaar Willi Frank 7 jaar Bruno Schlage 6 jaar Klaus Dylevski 5 jaar Herbert Scherpe 4 jaar en zes maanden Perry Broad 4 jaar Emil Hantl 3 jaar en zes maanden en Franz Lucas 3 jaar en 3 maanden Wilhelm Breitwieser Gerhard Neubert Hans Nierzwicki Willi Schatz en Johann Schobert werden vrijgesproken Vervolgprocessen In december 1965 werden Joseph Erber en Wilhelm Burger berecht Erber werd op 16 september 1966 veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf Daarna werden tussen 1973 en 1981 nog een aantal oorlogsmisdadigers individueel berecht onder wie Willi Rudolf Sawatzki Frey Czerwinski en Karl Schmidt Geen veroordeling Veel SSers ontkwamen aan hun straf doordat ze op de vlucht sloegen naar bijvoorbeeld Argentinië of doordat er te weinig bewijsmateriaal was In totaal werd niet meer dan 15% van alle SSers in het kamp veroordeeld Er waren enkele landen die de uitlevering van oorlogsmisdadigers zelfs tegenwerkten Zo werd Horst Schumann een voormalige SS-arts in Auschwitz door Ghana in bescherming genomen Na de oorlog Kampen Nadat alle gevangenen uit het kamp waren geëvacueerd werd het Stammlager tot 1947 door de NKVD en de MBP gebruikt als tijdelijke gevangenis Enige tijd werd er nauwelijks aandacht besteed aan het onderhoud van Auschwitz en de diverse kampen raakten in verval In 1946 kwam het kamp onder beheer te staan van het MKiS Deze tentoonstelling werd in 1950 uitgebreid en in 1955 werd de tentoonstelling geheel vervangen door een nieuwe In het museum bevinden zich grote aantallen schoenen koffers en andere spullen van de slachtoffers Er is zelfs een vitrinekast van circa dertig meter lang die in zijn geheel is gevuld met het afgeschoren haar van de gevangenen De meeste gebouwen in Auschwitz I zijn nog altijd zichtbaar Vele worden tegenwoordig gebruikt als museum of voor andere openbare functies In een van deze gebouwen bevindt zich een Nederlands paviljoen dat onder verantwoordelijkheid staat van het Nederlands Auschwitz Comité Het paviljoen dateert uit 1980 en werd door Carry van Lakerveld Victor Levie en architectenbureau ROO vernieuwd en aangepast aan de huidige tijd en bestaat uit vier onderdelen een impressie van het jodendom in het Nederland van voor de oorlog de vervolging en deportatie Nederlanders in Auschwitz aan de hand van ervaringen van enkele Joodse en niet-Joodse gevangenen en een afdeling Leven met de Shoah De nieuwe tentoonstelling werd op 26 april 2005 geopend Ook Auschwitz II is zo veel mogelijk in de originele staat bewaard Hoewel het verval van de gebouwen was ingezet werd het vernietigingskamp niet opgeknapt Auschwitz II is publiekelijk toegankelijk en er staan nog diverse barakken overeind De gaskamers en crematoria zijn daarentegen flink beschadigd Veel van de gebouwen werden door de Duitsers vernietigd toen de Sovjettroepen naderden Het grootste deel van de aldus ontstane puinhopen werd al in 1945 verwijderd door teruggekeerde Polen Tegenwoordig staan het entreegebouw en enkele zuidelijk gelegen stenen barakken nog overeind Daarnaast hebben van de bijna driehonderd houten barakken het er negentien overleefd achttien nabij het entreegebouw en één barak verder het kamp in In Auschwitz II is een herdenkingsplaquette te zien Auschwitz II staat op de Werelderfgoedlijst De dag van de bevrijding van Auschwitz 27 januari is sinds 1996 in Duitsland een officiële gedenkdag voor de slachtoffers van het nationaalsocialisme Denemarken Italië en Polen volgden het voorbeeld van de Duitsers Sinds 1988 wordt er jaarlijks in april of mei de "Mars van de Levenden" March of the Living gehouden Op 27 januari 2005 werd de bevrijding uitgebreid herdacht in Auschwitz-Birkenau in aanwezigheid van tal van oud-gevangenen buitenlandse staatshoofden waaronder koningin Beatrix en regeringsleiders onder andere Balkenende en Poetin Namens de oud-gevangenen werd onder meer gesproken door Simone Veil Medio 2008 werd bekendgemaakt dat Auschwitz dringend aan restauratie toe is Daartoe zoekt men via internationale fora naar subsidies ter hoogte van 62 miljoen euro De Poolse overheid schenkt jaarlijks ruim drie miljoen euro steun vermeerderd met drie miljoen euro middelen uit opbrengsten van boeken en rondleidingen ter plaatse Nederland Urn met as Zeven jaar na de bevrijding van Auschwitz in januari 1952 organiseerde de Poolse regering een internationale herdenking Uit diverse landen werd een delegatie Auschwitz-overlevenden uitgenodigd om de herdenking bij te wonen Bij de plechtigheid vulde alle delegaties een urn met as Deze as afkomstig van de verbrande gevangenen vormt het enige stoffelijke overblijfsel van de vermoorde personen in Auschwitz In het jaar 1952 werd op de Amsterdamse Oosterbegraafplaats een eenvoudige grafsteen geplaatst met daaronder de urn< ref> Tot aan 1977 was dit het voornaamste monument in Nederland ter nagedachtenis aan Auschwitz Spiegelmonument In de loop der jaren werden de Auschwitzherdenkingen steeds meer bezocht In de jaren zeventig werd de gedenkplaats te klein voor het aantal toegestroomde mensen In 1977 werd op de Oosterbegraafplaats in Amsterdam een nieuw Auschwitzmonument onthuld Het monument gemaakt door dichter en beeldend kunstenaar Jan Wolkers bestaat uit gebroken spiegels waarin de lucht wordt gereflecteerd De spiegels symboliseren het feit dat de hemel na Auschwitz nooit meer ongeschonden is In 1993 werd het spiegelmonument opgeknapt en samen met de urn overgebracht naar het Wertheimpark in Amsterdam Bij de platen van het spiegelmonument is de urn met as van de slachtoffers bijgezet< ref> Auschwitzherdenking Jaarlijks vindt op de laatste zondag van januari de Auschwitzherdenking plaats Tevens wordt er muziek gemaakt door Roma en Sinti Als einde van de plechtigheid worden er bloemen en kransen neergelegd bij het monument Ontkenning "Auschwitz" staat vaak symbool voor de hele Holocaust dus wordt ook de Holocaustontkenning soms aan Auschwitz opgehangen wat niet terecht is want er zijn meer concentratiekampen en vernietigingskampen gebruikt tijdens de Holocaust Specifiek met betrekking tot Auschwitz is over de ontkenning het volgende te melden De Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad claimt dat de Holocaust een mythe is en wilde dit laten onderzoeken< ref> In februari 2006 weigerde de Poolse regering echter visa te verstrekken aan Iraanse onderzoekers die naar Auschwitz wilden afreizen In de documentaire The Truth Behind the Gates of Auschwitz David Cole interviews Dr Franciszek Piper laat David Cole zelf Joods zich rondleiden in Auschwitz De kritische vragen die hij de gids de conservator en de kijker stelt werden hem niet in dank afgenomen Later verduidelijkte Cole dat zijn documentaire niet gezien moest worden als antisemitisch of negationistisch Citaten Wat zijn het voor tijden waarin een gesprek over bomen bijna een misdrijf is omdat het zwijgen over zoveel misdaden inhoudt!Bertolt Brecht 1938 "An die Nachgeborenen"< small> Na Auschwitz een gedicht schrijven is barbaarsTheodor W Adorno 1949 "Kulturkritik und Gesellschaft"< small> De dood is een meester uit DuitslandPaul Celan 1947 "Todesfuge"< small> Over de zeeën varen schepen en Auschwitz is een museumMaurits Koopman 1977 "Gezagvoerder Levend tussen Auschwitz en de Zee"< small> Media Speelfilms De laatste etappe 1947 Het verhaal van Mala Zimetbaum een Antwerpse jodin van Poolse herkomst Aus einem deutschen Leben Kotulla 1977 Schindler's List Spielberg 1993 The Grey Zone Blake Nelson 2001 Birkenau und Rosenfeld Loridan-Ivens 2002 Documentaires Nuit et Brouillard Resnais 1956 Shoah Lanzmann 1985 Heritages Cling 1996 Auschwitz The Nazis & The Final Solution Rees 2005 Overleven in Auschwitz Arnold 2005 Escape From Auschwitz 2009 Het verhaal van Rudolf Vrba en Alfred Wetzler Literatuurlijst Boyne J The Boy in the Striped Pyjamas Arena Amsterdam 2006 Buergenthal T Een gelukskind van Auschwitz tot het Hoofgerechtshof Mynx 2007 Citroen Hans & Starzyńska Barbara 2011 Auschwitz-Oświęcim Post Editions Rotterdam 220 p ISBN 978-94-6083-040-2 Ned uitg ISBN 978-94-6083-050-1 Eng uitg ISBN 978-94-6083-054-9 Dui uitg INHOUD Mythe en werkelijkheid over de relatie tussen de stad en het vernietigingscomplex vanaf WO-II tot 2010 Met foto’s Fenelon F The Musicians of Auschwitz London 1977 Göndör F Ik overleefde Auschwitz Eenvoudig Communiceren BV 2007 Gradowski Z In het hart van de hel Sonderkommando in de gaskamers en crematoria van Auschwitz Verbum 2008 Hammelburg-de Beer Hans Ontmoetingen in de hel Auschwitz-Gross Rosen Verbum 2005 Herzberg H Door het oog van de naald Verbum 2006 Rees Laurence Auschwitz Ambo 2008 Smolen K Auschwitz-Birkenau Informatiegids Oświęcim 2003 Sonnino P Zo was het Athenaeum-Polak & Van Gennep 2007 Steinbacher Sybille Auschwitz een geschiedenis Uitgeverij het Spectrum 2005 Venezia S Sonderkommando Auschwitz Ambo 2008 Vrba R Ik ontsnapte uit Auschwitz Kok Omniboek 2007 Zie ook Auschwitzproces Nederlands Auschwitz Comité Internationaal Auschwitz Comité Auschwitzherdenking Auschwitz Album Höcker Album Concentratiekampsyndroom Aktion Höss Holocaust Externe links gearchiveerd Online Tentoonstelling met foto's van de SS en luchtopnamen door de geallieerden in 1944 Bashar Hafiz al-Assad Arabisch ‏بشار حافظ الأسد Damascus 11 september 1965 is sinds 17 juli 2000 de president van Syrië Hij volgde zijn vader Hafiz al-Assad op die tot zijn overlijden op 10 juni 2000 Syrië 29 jaar had geregeerd Hij is ook secretaris-generaal van de Ba'ath-partij Bashar al-Assad werd gekozen tot president in 2000 en herkozen in 2007 met 998 en in 2014 met 887 procent van de stemmen Politiek Bashar volgt een iets milder aandoende politiek ten opzichte van de buurstaten waaronder Israël en Jordanië Uit Libanon trok hij onder plaatselijke druk daadwerkelijk de Syrische bezettingstroepen terug die sinds 1990 het Libanon van na de Libanese Burgeroorlog controleerden Bashar al-Assad wilde in januari 2004 de vredesbesprekingen met Israël die in 2000 mislukt waren voortzetten en werd door zijn formele Israëlische ambtgenoot Moshe Katsav in Jeruzalem uitgenodigd om deze vredesbesprekingen effectief voort te zetten Zowel de Syrische president als de Israëlische premier Ariel Sharon voelden echter weinig voor het voorstel Assad stelde zich begin 2003 neutraal op tijdens de Amerikaanse inval in Irak ondanks aantijgingen dat hij pro-Iraaks was Begin 2005 trok hij zijn troepen terug uit Libanon als gevolg van de internationale druk na de moord op de Libanese oud-premier Rafik Hariri Hiermee kwam een einde aan decennialange Syrische bezetting Nadat eind 2010 in Tunesië demonstraties begonnen en daarbij Ben Ali werd verjaagd verspreidden de demonstraties zich door de hele regio waaronder Syrië Volgens de oppositie werd er door de regering op vreedzame demonstranten geschoten In reactie op de demonstraties kondigde Assad hervormingen aan er werd een nieuwe grondwet aangenomen waarin niet langer stond dat de Ba'ath-partij een Arabisch nationalistische en socialistische partij de staat en de samenleving leidt maar dat er ook andere politieke partijen mochten worden gevormd die niet lid zijn van het Nationaal Progressief Front NPF Wel mochten partijen niet gebaseerd zijn op religie of etnische basis Vervolgens werden er in 2012 parlementsverkiezingen gehouden waarbij ook partijen die geen lid van het NPF waren zetels wonnen De rebellen beschouwden deze verkiezingen als oneerlijk De demonstraties ontaardden al snel in een burgeroorlog waarbij het Syrische Arabische Leger van president Assad en pro-Assad-milities de rebellen door de regering gezien als "terroristen" met grof geweld bestreden Volgens critici van Assad worden hierbij ook burgerdoelen in alle delen van het land onder meer in de plaatsen Daraa en Hama aangevallen Syrië en zijn bondgenoten Rusland Volksrepubliek China en Iran schreven de opstand en het geweld toe aan een jihad door intolerante islamisten en salafistische terroristen streng-wahabitische monarchieën zoals Qatar en Saoedi-Arabië Frankrijk wapenleveranties vanuit de Verenigde Staten de NAVO Israël en Turkije Assad verklaarde in november 2012 tegenover het Russische televisiestation RT dat er in Syrië geen sprake is van een burgeroorlog maar van pogingen tot buitenlandse inmenging door regionale en internationale grootmachten salafistisch extremisme en van terrorisme tegen de staat Hij verklaarde nooit onder buitenlandse druk afstand te zullen doen van het presidentschap tenzij na algemene vrije verkiezingen onder de Syrische bevolking in 2014 President Assad verklaarde tegenover de Georgisch-Russische journaliste in Syrië te willen blijven leven en ook sterven Tevens verklaarde hij de weg van onderhandelingen met geweldloze oppositiepartijen en geleidelijke democratische transitie te willen volgen om zo niet de weg vrij te laten voor islamistische extremisten en "imperialistische" plannen met het Midden-Oosten en de belangrijke en olierijke Arabische wereld In 2014 werden er presidentsverkiezingen gehouden waarbij ook andere kandidaten dan Assad mochten meedoen Assad zelf won de verkiezingen met 887% van de stemmen Leiders van de Groep van Zeven spraken van een schertsvertoning De Russische autoriteiten daarentegen spraken van een legitieme overwinning Ook Afghanistan Algerije Armenië Wit-Rusland Brunei Cuba Guyana Iran Nicaragua Zuid-Afrika Palestina Noord-Korea en Venezuela feliciteerden Assad Op 16 juli dat jaar werd Assad beëdigd voor een derde termijn Persoonlijk Bashar al-Assad werd geboren in een alawitische familie in Damascus en studeerde na een geneeskundige opleiding aan de Universiteit van Damascus en een carrière als arts in het leger oogheelkunde in Londen maar in verband met de voorbereiding voor de opvolging van zijn vader voltooide hij die postdoctorale studie niet In december 2000 huwde hij de investeerster en bankier Asma al-Assad een soennitische moslima en dochter van een Brits-Syrische cardioloog die werd geboren in een invloedrijke soennitische familie uit de stad Homs Assad en Asma hebben drie kinderen geboren in 2001 2003 en 2004 Bath is een stad city in het bestuurlijke gebied Bath and North East Somerset in het Engelse graafschap Somerset De stad gelegen aan de rivier de Avon heeft ongeveer 80000 inwoners en is na Londen de drukst bezochte toeristenplaats in Engeland Al in de tijd van de Romeinen werd de stad druk bezocht vanwege de geneeskrachtige warme bronnen Een tempel en thermen zijn deels bewaard gebleven In de 18e eeuw werd Bath een moderne badplaats goed bezocht door het rijkere deel van de bevolking Hieraan is de naam van Beau Nash de dandy verbonden De stad is gebouwd in een natuurlijk soort amfitheater omgeven door heuvels Veel gebouwen zijn opgetrokken uit een wittige lokale steensoort de zogeheten Bath stone De elegante 18e-eeuwse bouwstijl domineert De stad geeft zijn naam naar een bisdom Bath and Wells maar de kathedraal ligt in Wells Werelderfgoed Sinds 1987 staat Bath op de Werelderfgoedlijst Geboren in Bath Aylmer Bourke Lambert 2 februari 1761-1842 botanicus Jonathan Lynn 1943 film- en televisieregisseur en scenarist Curt Smith 1961 rockmuzikant Tears for Fears Indira Varma 14 mei 1973 actrice Jason Gardener 18 september 1975 atleet Scott Sinclair 25 maart 1989 voetballer Ashley Barnes 30 oktober 1989 voetballer Tyrone Mings 13 maart 1993 voetballer Jake Sinclair 29 november 1994 voetballer Siobhan-Marie O'Connor 29 november 1995 zwemster Overleden in Bath James Hamilton 9 maart 1743 5e hertog van Hamilton en 2e hertog van Brandon Alex Moulton 9 december 2012 ingenieur en uitvinder Acker Bilk 2 november 2014 jazzklarinettist Stedenbanden Aix-en-Provence Alkmaar Bath Berkeley Springs Braunschweig Kaposvár Afbeeldingen België of voluit het Koninkrijk België is een West-Europees land dat ligt aan de Noordzee en grenst aan Nederland Duitsland Luxemburg en Frankrijk Het land is 30528 km² groot en heeft een bevolking van iets meer dan 11 miljoen inwoners De belangrijkste stad is Brussel hoofdstad van België en bestuurlijk centrum van de Europese Unie Het land heeft drie officiële talen ongeveer zestig procent van de bevolking spreekt Nederlands vooral in Vlaanderen veertig procent spreekt Frans vooral in Wallonië en minder dan een procent spreekt Duits in de Oostkantons De culturele en linguïstische diversiteit van het land heeft door een opeenvolging van staatshervormingen geleid tot een complex politiek systeem waarbij in principe de grondgebonden bevoegdheden – zoals economie werkgelegenheid en openbare werken – liggen bij de Gewesten het Vlaamse het Waalse en het Brusselse en de persoonsgebonden materies – zoals onderwijs cultuur en welzijn – bij de Gemeenschappen de Vlaamse de Franse en de Duitstalige met een overkoepelende federale overheid voor het hele grondgebied bevoegd voor onder meer defensie justitie en de sociale zekerheid België ontstond na de Belgische Revolutie in 1830 toen het zich afscheidde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Na de onafhankelijkheid werd de jonge natie – vooral door de zware industrie in Wallonië – een van de voorlopers in de Industriële Revolutie De ontwikkeling van Vlaanderen bleef achter tot het economisch zwaartepunt naar het noorden verschoof in de jaren 1960 ook de periode van de vastlegging van de taalgrens de aanloop naar de indeling van het land in meerdere deelstaten en van de onafhankelijkheid van de kolonies in Midden-Afrika België groeide uit tot 's werelds 21ste economie werd een van de welvarendste meest ontwikkelde en meest geglobaliseerde landen ter wereld en bouwde op zijn vrijemarkteconomie met beperkte overheidsinmenging een uitgebreide welvaartsstaat Geschiedenis België werd in de prehistorie bevolkt door verschillende Keltische en Germaanse stammen waaronder de Menapii de Morinen de Nerviërs en de Eburonen onder Ambiorix In de Romeinse tijd werden de Keltische stammen in het gebied tussen Noordzee Rijn Seine en Marne Zuid-Nederland België Noord-Frankrijk en delen van West-Duitsland samen aangeduid met het woord Belgae Hun woongebied Gallia Belgica maakte deel uit van het Romeinse Rijk en viel uiteen in een aantal feodale staten tijdens de Middeleeuwen Het grote Frankische Rijk na Karel de Grote werd verdeeld tussen Frankrijk en het Duitse Rijk De Schelde gold als grens tussen de beide rijken Een gebied waarin het huidige België lag kwam uiteindelijk in handen van de Habsburgers in de 15e eeuw zie Habsburgse Nederlanden en werd in 1795 overgenomen door de Fransen Doorheen de geschiedenis is het dikwijls de plaats geweest waar de Europese mogendheden hun oorlogen uitvochten Het gebied werd daarom soms het slagveld van Europa genoemd Na de nederlaag van Napoleon te Waterloo in 1815 ging het land op in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden een grotere bufferstaat tegen het onrustige en revolutionaire Frankrijk Met de Belgische Revolutie van 1830 scheidde België zich af en werd een constitutionele monarchie De wapenspreuk van België luidt Eendracht maakt macht Deze eendracht sloeg in 1830 op de vereniging van de negen provinciën De negen provinciewapens zijn dan ook vertegenwoordigd in het wapenschild van het land Op 18 oktober 1908 verwierf België Belgisch Congo als kolonie Daarvoor was Kongo Vrijstaat het persoonlijk bezit van koning Leopold II geweest België werd in de Eerste Wereldoorlog bijna helemaal bezet door Duitsland Enkel een klein gebied achter de IJzer in West-Vlaanderen waar koning Albert I zijn troepen aanvoerde bleef onder geallieerde controle Tijdens de Tweede Wereldoorlog capituleerde koning Leopold III na de Achttiendaagse Veldtocht en werd heel het land bezet In september 1944 werd het grootste deel van België door de geallieerden bevrijd Na deze oorlog leidde de capitulatie door koning Leopold III tot de Koningskwestie waarbij zijn broer prins Karel als regent fungeerde tot Leopold III in 1951 de macht overdroeg aan zijn zoon Boudewijn die toen 21 was Op 9 augustus 1993 werd Albert II koning der Belgen Op 21 juli 2013 deed Albert II vrijwillig afstand van de troon hetgeen een unicum was in de geschiedenis van de Belgische monarchie Zodoende werd Filip de zevende koning der Belgen Etymologie De naam Belgica werd voor het eerst vermeld door Julius Caesar Hij duidde met Belgica een gebied aan in Noord-Frankrijk België Zuid-Nederland Luxemburg en Zuidwest-Duitsland tot aan de Rijn Het latere België kreeg na de val van het Romeinse Rijk een andere bevolkingssamenstelling dan in Caesars tijd In Belgica woonden de Belgae die het eerst worden beschreven in Caesars Commentarii de bello Gallico Er leefden in die tijd ook Belgae en aanverwante stammen zoals Catuvellauni en Trinovantes in Zuidoost-Britannia De naam "Belgae" is mogelijk afkomstig van het voor-Keltisch woord belo wat "helder" "wit" "schijnend" of "glanzend" betekent In dat geval is "Belgae" verwant aan het Engelse woord bale zoals in "bale-fire" het Angelsaksische bael het Litouwse baltas zoals in "Baltisch" het Slavische belo bilo bjelo … zoals in Belarus en de stadsnamen Beograd Biograd Bjelovar Ook de Gallische godennamen Belenos "De Heldere" en Belisama waarschijnlijk van dezelfde godheid; oorspronkelijk van belo-nos "onze schijnende" komen mogelijk van dezelfde bron Een andere voorgestelde etymologie van de naam Belgae bel is een Indo-Europees woord voor "rond" of "opgeblazen object" zoals in de figuurlijke betekenis van "balg" cirkel leger alliantie enzovoort Het affix -ga is het Gallisch voor "man" of "krijger" Bel-gae zou dan betekenen "mannen van de alliantie" De oorsprong van het woord zou dan Gallisch zijn Deze betekenis zou dan passen bij de omschrijving van Caesar Een andere uitleg van dezelfde woordstam zou volgens Pokorny zijn zoals in "gebelgd" en "verbolgen" dus een verwijzing naar de lichtgeraaktheid van de oude Belgen die om de geringste aanleiding met elkaar oorlog voerden Geografie Fysische geografie Het gebied van België bestaat uit twee delen laagland dat behoort tot de kustvlakte van de Noordzee in het noorden; en het plateau van de Ardennen in het zuiden Deze tweedeling heeft een geologische oorsprong In de Ardennen liggen harde gesteenten van hoge ouderdom Paleozoïcum aan het oppervlak waarin rivieren zich diep hebben ingesneden In Vlaanderen bestaat de ondiepe ondergrond net als in Nederland en grote delen van Noord-Duitsland uit ongeconsolideerde sedimentaire gesteenten uit het Tertiair en Kwartair In Vlaanderen was de bodem op vele plaatsen vroeger moerassig maar hij is door de mens tot wateringen gedraineerd De rivieren Maas Schelde en IJzer hebben een groot deel van hun stroomgebied in België liggen In het uiterste oosten van het land ligt in de provincies Luik en Luxemburg ook een gebied dat toebehoort aan het stroomgebied van de Rijn via de Moezel in het zuiden van de provincie Henegouwen een klein gebied dat tot het stroomgebied van de Seine behoort via de Oise België heeft een kustlijn van 666 km Als men rekening houdt met de uitstulping van de haven van Zeebrugge bekomt men een lengte van 723 km Statistieken België is met 349 inwoners per vierkante kilometer een van de dichtstbevolkte landen in Europa Dit gaat nog meer op voor Vlaanderen dat 60 procent van de bevolking bevat op 40 procent van de oppervlakte De totale landoppervlakte bedraagt waarmee België een kwart kleiner is dan Nederland en iets groter dan Lesotho en Armenië Volgens het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen beslaat het Belgisch territorium 33990 km² maar daarin tellen de Belgische territoriale wateren tot 12 zeemijlen in de Noordzee mee België grenst aan Frankrijk Luxemburg Duitsland Nederland en de Noordzee en bezit zo een staatsgrens van 14455 kilometer Het hoogste punt is het Signaal van Botrange op 694 meter en het hoogstgelegen dorp is Rocherath een deelgemeente van Büllingen op 655 meter Het geografisch middelpunt is te vinden in Nil-Saint-Vincent Natuur 214 procent van het oppervlak van het land is bedekt met bos hoofdzakelijk in Wallonië In Vlaanderen bevinden zich buiten de steden en industriegebieden vooral landbouwzones met daarnaast nog bossen vooral in de Kempen ten oosten van de stad Antwerpen en Noord-Limburg Belangrijke bossen in Brabant zijn het Hallerbos het Zoniënwoud bij Brussel en het Heverleebos en het Meerdaalwoud bij Leuven De totale bosoppervlakte in Vlaanderen bedraagt 146381 hectare en er ligt 22135 hectare park beheerd door gemeenten en steden In de Ardennen is de natuur uitgestrekt omdat de bevolkingsdichtheid er lager ligt dan in Vlaanderen Een derde van de oppervlakte van Wallonië is bebost en dat oppervlak wordt ook alsmaar groter Een groot deel van dat bos bestaat echter uit dennenbossen die weinig natuurwaarde bezitten Een van de meest ongerepte stukjes natuur van België zijn de Hoge Venen Door het strenge klimaat de vele neerslag en de strenge lange winters komen daar zeldzame plantensoorten voor die ook typisch zijn voor bergstreken of voor Noord-Europa De bijzondere flora in de Hoge Venen is echter bedreigd door de opwarming van het klimaat Klimaat België heeft een gematigd zeeklimaat De gemiddelde temperatuur in België is 112 °C maar er zijn verschillen op te tekenen per regio Die temperatuur komt doordat de warme Golfstroom in de Atlantische Oceaan ook de Noordzee verwarmt Daardoor wordt het in de winter gemiddeld niet kouder dan 5 °C De laagste temperatuur wordt laat in de winter bereikt omdat dan het water is afgekoeld Verder heeft het weer een sterk wisselvallig karakter Bevolking Talen Officiële talen in België zijn Nederlands ca 60% van de bevolking; Frans ca 40% van de bevolking; Duits ca 07% van de bevolking 76000 sprekers in het uiterste oosten van het land Het Nederlands is in het Vlaams Gewest de bestuurstaal en staat in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op gelijke voet met het Frans De hoofdstad Brussel is dus officieel tweetalig maar in werkelijkheid meertalig De grote meerderheid van de Brusselaars kiest in zijn contacten met de overheid voor het Frans Het Frans is de officiële taal in Wallonië en Duits is de taal van de overheid in de Duitstalige gemeenschap de oostelijke grensgemeenten met Duitsland in de provincie Luik De tussen Nederland en de overwegend Franstalige provincie Luik ingeklemde gemeente Voeren in het Frans Fourons is een Nederlandstalige enclave Het is een deel van Vlaanderen met taalfaciliteiten voor de Franstalige minderheid De stad Komen-Waasten Frans Comines-Warneton gelegen tussen Frankrijk en de Vlaamse provincie West-Vlaanderen is sinds 1963 officieel een deel van Wallonië en dus Franstalig met taalfaciliteiten voor de Nederlandstalige minderheid De taalgrens in België komt ruwweg overeen met de Via Belgica de Romeinse heirbaan tussen Keulen en Bavay die sinds de 4de eeuw als culturele grens fungeerde en loopt ruwweg ten zuiden van Brussel De verfransing van Brussel dat iets ten noorden van deze taalgrens ligt is vooral het gevolg van grote inwijking na de industrialisering vanaf de 19de eeuw Daarbij komt de eeuwenlange rol van Brussel als bestuurscentrum met een Franstalige bovenlaag Dat resulteerde in de verfransing van de oorspronkelijk grotendeels Nederlandstalige stad In de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw was het bestuur van België onder andere wegens het cijnskiesstelsel vrijwel volledig Franstalig de toplaag kende nauwelijks of geen Nederlands De eerste taalwetten die bepaalde rechten voor Nederlandstaligen garandeerden werden aangenomen in 1873 Hiermee waren de landstalen nog niet gelijkwaardig Zo zorgde de onderwijswet van 1876 er voor dat het middelbaar onderwijs in Vlaanderen tweetalig werd maar niet in Wallonië Een eerste belangrijk keerpunt was de Eerste Wereldoorlog waar de Vlaamse frontsoldaten met Franstalige officieren rechten opeisten onder de leuze "Hier ons bloed wanneer ons recht?" Ook de na deze oorlog opgetrokken IJzertoren met het opschrift AVV-VVK Alles voor Vlaanderen Vlaanderen voor Kristus drukt een Vlaamse bewustwording uit Dit gelijkwaardig stellen gebeurde pas met de taalwet van 1932 toen het middelbaar onderwijs eentalig werd Nederlands in Vlaanderen en Frans in Wallonië De reële toepassing van de gelijke rechten voor taalgroepen in overheid onderwijs en rechtspraak verliep echter traag soms onwillig en vaak slechts na aandringen en actievoeren Dit is mee de katalysator geweest voor een centrifugale beweging in het unitaire België Die werd bij de oprichting van het Centrum Harmel genoemd naar politicus Pierre Harmel in 1948 voor het eerste officieus erkend In 1963 werd de taalgrens wettelijk vastgelegd Dit bepaalde dat het Frans of het Nederlands de bestuurstaal werd van gemeenten en provincies Enkele gemeenten langs de taalgrens veranderden daarom van provincie en kregen soms ook faciliteiten voor Franstalige Nederlandstalige of Duitstalige inwoners Een snelle wending ontstond door Leuven Vlaams in 1968 Acties van onder meer studenten dwongen de katholieke bisschoppen om de Katholieke Universiteit Leuven te splitsen In 1970 werd een nieuwe Franstalige Université Catholique de Louvain opgericht bekend als Louvain-la-Neuve te Ottignies ten zuiden van de taalgrens De prestigieuze universitaire bibliotheek werd verdeeld Momenteel is de toestand nog steeds dat leerlingen in Vlaanderen verplicht worden om Frans te leren vanaf het vijfde studiejaar Vlaams minister van onderwijs Pascal Smet pleitte in 2011 om het Engels de tweede taal te maken in Vlaanderen Gebarentalen Vlaamse Gebarentaal VGT circa 6000 moedertaalgebruikers Frans-Belgische Gebarentaal LSFB circa 5000 moedertaalgebruikers Dialect en streektaal Daarnaast worden er in België sterk van elkaar verschillende dialecten en streektalen gesproken In Vlaanderen spreekt men verschillende taalvormen die als variëteiten van de Nederlandse taal worden beschouwd zoals het West-Vlaams Oost-Vlaams Brabants Limburgs en Kempens inclusief typische stadstalen zoals het Gents Antwerps Brugs of Leuvens Enkele van deze dialecten worden volgens sommige instanties ook als aparte taal gezien zoals het Limburgs en West-Vlaams Dialecten hebben in Vlaanderen echter geen officiële status Sommige sprekers van "Nederlandse" dialecten bij de taalgrens bijvoorbeeld in Brussel en in de Voerstreek beschouwen zichzelf als "Franstalig" omdat ze naast hun dialect het Frans als belangrijkste cultuurtaal gebruiken Zie verder Nederlandse dialecten Regionale verschillen in het Nederlands In Wallonië wordt door een deel van de bevolking ook een taal gesproken die als afzonderlijke streektaal is erkend Het Waals is de belangrijkste voor deze taal is geprobeerd een genormaliseerde spelling te vormen Ook het Waalse volkslied was oorspronkelijk in het Waals Buiten het Waals bestaan er nog enkele andere lokale en erkende streektalen namelijk het Picardisch in het westen van Wallonië Gaumais of Lotharings in het zuiden van Belgisch Luxemburg het Champenois en het Luxemburgs rond de Luxemburgse provinciehoofdstad Aarlen Het Waals wordt ook wel Patois Plat genoemd Religie België is traditioneel een katholiek land De vele vaak opvallende kerken en kathedralen getuigen daarvan Het christendom verbreidde zich reeds vroeg in het gebied van het huidige België In de 4e eeuw was de H Servatius werkzaam te Tongeren Bloeiende kloosters zoals de Sint-Pietersabdij en de Sint-Baafsabdij in Gent de abdijen van Lobbes St-Hubert Stavelot en vele andere rezen op en droegen bij tot de economische en culturele ontwikkeling van het land De hervormingsbeweging in de 16e eeuw die aanvankelijk een groot succes kende in de Zuidelijke Nederlanden en gepaard ging met politiek verzet tegen de absolutistische tendens van het Habsburgse huis werd vooral door Filips II gestuit Onder de aartshertogen Albrecht en Isabella verdween de invloed van het protestantisme vrijwel volledig en werd het katholicisme vernieuwd door de besluiten van het Concilie van Trente 1545-1563 de Katholieke Hervorming en het werk van de jezuïeten Tijdens de Franse Revolutie was het religieus verzet zeer sterk De grondwet van 1830 waarborgt de vrijheid van godsdienst Ernstige spanningen tussen Kerk en Staat deden zich voor tijdens de schoolstrijd van 1878-1884 en die van 1954-1958 Het wekelijkse kerkbezoek in België is sinds de jaren 1960 drastisch gedaald en bedroeg anno 2008 minder dan 7% daar waar in 1950 circa 50 % van de bevolking de zondagsplicht vervulde In Vlaanderen ligt het kerkbezoek hoger dan in de overige landsgedeelten volgens cijfers van de Katholieke Kerk zelf bedroeg het kerkbezoek 127% in 1998 tegen 112% voor België en volgens een studie van de Katholieke Universiteit Leuven ging 8% van de Vlamingen wekelijks naar de kerk in 2006< ref> Volgende getallen zijn voor Vlaanderen de kerkpraktijk in Wallonië en Brussel is lager dan in Vlaanderen dus de getallen voor geheel België zijn dan ook lager In 1976 ging 36 procent van de Vlamingen tussen 5 en 69 jaar nog wekelijks naar de zondagsmis In 1998 was dat 13 procent In 2009 daalde dat aandeel tot 54 procent wat neerkomt op zo’n 247000 mensen tussen de 5 en 69 jaar Als we de gegevens van de voorbije decennia op een rijtje zetten zien we een zeer gelijkmatige afname van de zondagsmis zegt onderzoeker Hooghe Je kunt bijna perfect voorspellen dat er jaarlijks ongeveer 08 procent minder kerkgangers zullen zijn Begrafenissen 61% en doopplechtigheden 57% gebeuren dikwijls in de kerk Het aantal kerkelijke huwelijken neemt af en bedroeg in 2006 27% De rest van de Belgen is of niet meer praktiserend of agnost atheïst vrijzinnig ca 28% moslim ca 4% of joods ca 26%< ref> België onderhoudt diplomatieke contacten met het Vaticaan Het is bestuurlijk ingedeeld in acht bisdommen en een militair ordinariaat en vormt één kerkprovincie waarvan de aartsbisschop van Mechelen-Brussel André Léonard de metropoliet is De Heilige Jozef is de beschermheilige van België Het VSKO is de koepel-organisatie van de inrichtende macht dat door de Belgische bisschoppen belast is met de coördinatie en de vertegenwoordiging van het katholiek onderwijs in Vlaanderen Sinds de Schoolpact-wet van 29 mei 1959 worden de katholieke scholen ook grotendeels door de staat gesubsidieerd Beroemd zijn Belgische missionarissen zoals Peter van Gent in Mexico Pater Damiaan bij de melaatsen in Molokai Joos De Rijcke in Ecuador Ferdinand Verbiest in China en nu nog Jeanne De Vos in India Priester Adolf Daens en kardinaal Jozef Cardijn waren katholieke geestelijken die zich voor de arbeiders-emancipatie hebben ingezet Samenstelling De productiviteit van de Belgische werknemers< ref> is een van de hoogste ter wereld De Belgen staan er ook om bekend dat ze aanzienlijke bedragen investeren in een eigen liefst zelfgebouwde woning maar aangezien de bouwgronden alsmaar schaarser worden de bevolkingsdichtheid bedraagt beleeft de renovatiesector gouden tijden Van de totale bevolking bevond zich op 01012010 2166 % in de leeftijdscategorie 0-18 jaar 2145 % in de leeftijdscategorie 19-35 jaar 2342 % in de leeftijdscategorie 36-50 jaar 1755 % in de leeftijdscategorie 51-65 jaar 1188 % in de leeftijdscategorie 66-80 jaar 427 % in de leeftijdscategorie 81-100 jaar 001 % in de leeftijdscategorie +100 jaar De gezinsgrootte in België is de laatste tijd weer licht gestegen De vruchtbaarheidsgraad ligt op 179 kinderen per vrouw waardoor België minder geconfronteerd wordt met een verouderende bevolking dan andere landen in Europa< ref> 15 procent is ouder dan 65 jaar De levensverwachting ligt op 75 jaar voor de mannen en 81 jaar voor de vrouwen De kwaliteit van de Belgische gezondheidszorg behoort tot de beste ter wereld< ref> Wat de levensstandaard betreft zijn er ongelijkheden tussen de inwoners van de verschillende gewesten; het Vlaams Gewest is financieel gezien rijker dan Wallonië< ref> De Belgische bevolking bestaat voor bijna een miljoen uit immigranten< ref> Een eerste grote golf inwijkelingen waren Italianen die in Wallonië en Limburg in de mijnen kwamen werken De politicus Elio Di Rupo stamt daarvan af Na de Mijnramp van Marcinelle in 1956 leverde Italië geen gastarbeiders meer en volgde een nieuwe golf Marokkanen en Turken die vanaf de jaren 1960 de tekorten op de arbeidsmarkt kwamen invullen Bovendien woont er ook een gemeenschap uit de vroegere kolonie Belgisch-Kongo vooral in de Matongewijk te Brussel Groei België telde 10984468 inwoners op 1 januari 2011 In vergelijking met andere Europese landen is de Belgische bevolking traag gegroeid 45 miljoen in 1850 bijna 7 miljoen in 1900 102 miljoen in 2000< ref> Ter vergelijking de Nederlandse bevolking groeide van een derde minder 3 miljoen in 1850 tot meer dan de helft meer 16 miljoen in 2000 De groei is sinds 1989 vooral te danken aan de sociale bevolkingsgroei Het positieve migratiesaldo is goed voor 2 3 van de totale bevolkingsaanwas tegenover 1 3 als gevolg van natuurlijke bevolkingsgroei Deze groei is per gewest en provincie sterk verschillend geweest Terwijl de bevolking van België in zijn geheel over de periode 1846-2008 toenam met een factor 22 was dit voor het Vlaams Gewest 261 voor het Waals Gewest 196 en voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 522 In het Waals Gewest is de groei vanaf 1930 tot 2008 beperkt gebleven 15% en deze is dan nog grotendeels te wijten aan de immigratie vanuit het buitenland In het Vlaams Gewest heeft de groei ook daarna doorgezet 47% voor dezelfde periode De sterke groei in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest was tot de Tweede Wereldoorlog vooral het gevolg van de binnenlandse migratie waarna de stadsvlucht die optrad in de 2e helft van de 20e eeuw slechts opgevangen werd door immigratie vanuit het buitenland en het inwoneraantal ongeveer stabiel bleef Slechts sinds 1996 groeit de bevolking er weer en nu zelfs sneller dan het nationaal gemiddelde Dit is het gevolg van buitenlandse immigratie en een hoger geboortecijfer bij de allochtone bevolking< ref> want de binnenlandse migratie vertoont nog steeds een negatief saldo Behalve in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kennen ook de provincies Waals-Brabant en Luxemburg recent een sterker dan gemiddelde groei die vooral te wijten is aan economische migratie door de aantrekkingskracht van Brussel en Luxemburg Politiek De naoorlogse politiek in België wordt beheerst door zgn breuklijnen Die historisch gevormde breuklijnen zijn het communautaire'' dit is de nieuwe naam voor wat vroeger wel als de Vlaams-Waalse tegenstellingen of ook de Vlaamse ontvoogdingsstrijd werd beschreven; het sociale ook wel de klassenstrijd of de tegenstelling tussen het kapitaal en de werkmensen; het levensbeschouwelijke op het eerste gezicht de tegenstelling tussen klerikaal-antiklerikaal maar verbreedt naar het vlak van ethische problemen zoals abortus euthanasie en de scheiding tussen kerk en staat Deze breuklijnen vertalen zich deels naar politieke partijen maar lopen ook dikwijls door partijen heen De gewijzigde staatsstructuur volgt uit die breuklijnen Sommigen zien in het verschil in taal ook een verschil in cultuur en traditie Germaanse in het noorden Romaanse in het zuiden Dit zou zich ook uiten in politieke verschillen de christendemocraten zijn naar verhouding sterker in landelijk Vlaanderen dan in het vroeger geïndustrialiseerde Wallonië voor de sociaaldemocraten geldt het omgekeerde Vroeger lag het economisch zwaartepunt van het land in het gewest Wallonië met zijn mijnen en zware industrie maar sinds de jaren 60 is de Waalse industrie verouderd en in crisis Het economische belang van het gewest Vlaanderen groeide door zijn havens kleine en middelgrote ondernemingen kmo's en de constante groei van de dienstensector Brussel de federale hoofdstad de hoofdstad van het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Vlaamse Gemeenschap zetel van de Europese Raad Europese Parlement en Europese Commissie en tal van andere internationale organisatie is zonder enige twijfel de belangrijkste stad van het land en tevens de meest controversiële stad ze vormt de inzet van veel twisten Brussel is historisch een Vlaamstalige Brabantse stad en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ligt volledig ingesloten door het Vlaams Gewest Brussel is de hoofdstad van Vlaanderen maar ook van de Franse Gemeenschap In theorie is Brussel tweetalig maar in de praktijk meertalig met Frans als voornaamste taal Zoals elke grote stad deint Brussel verder uit naar de Vlaamse Rand die bij het Vlaams Gewest hoort Dat zorgt voor politieke communautaire spanningen die hoog op kunnen lopen Kenmerkend voor België was de wafelijzerpolitiek als middel om spanningen af te kopen al dan niet in communautaire kwesties Wafelijzerpolitiek kwam erop neer dat voor elke overheidsinvestering op één plaats een overeenkomstige investering bij de concurrent moest staan of omgekeerd Voorbeeld is het groots ogende Hellend vlak van Ronquières ter compensatie van de uitbreiding van de haven van Brugge-Zeebrugge Een heet hangijzer was tussen circa 2002 en 2012 de kwestie Brussel-Halle-Vilvoorde B-H-V Volgens het Grondwettelijk Hof was het handhaven van deze kiesomschrijving terwijl overal elders per provincie werd gestemd ongrondwettelijk B-H-V werd opgesplitst in het tweetalig Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Nederlandstalige Halle-Vilvoorde dat in het kiesdistrict Vlaams-Brabant opging Dit weliswaar in ruil voor bijkomende financiering voor Brussel en taalfaciliteiten in Halle-Vilvoorde Als gevolg van de federalisering aan het einde van vorige eeuw hebben de politieke partijen een metamorfose ondergaan De grote unitaire nationale partijen werden gesplitst in een Franstalige en Nederlandstalige vleugel BSP-PSB werd spa en PS; CVP-PSC werd CD&V en cdH; sindsdien netwerken de politici uit de verschillende gewesten cq gemeenschappen eigenlijk vooral binnen hun taalgroep en verlopen de contacten over de taalgrens heen minder vlot politici kennen elkaar niet zo goed meer op het persoonlijke vlak er ontstaat zo een soort publieke communicatie over de taalgrens heen waarbij de pers als "proxy" fungeert Staatsstructuur Na een revolutionaire opstand heeft België zich op 4 oktober 1830 onafhankelijk gemaakt van Nederland Een poging om opnieuw aan te sluiten bij Frankrijk mislukte zie rattachisme België koos voor onafhankelijkheid met een koning aan het hoofd België is de enige erfelijke constitutionele volksmonarchie ter wereld met aan het hoofd de Koning der Belgen Dit werd onder Engelse druk een Duitse vorst die verwant was aan het Britse koningshuis Leopold van Saksen-Coburg-Gotha Zijn zoon Leopold II die de kolonie Belgisch Congo schonk aan België koning-ridder Albert de in de koningskwestie omstreden Leopold III de bij de bevolking geliefde< ref> Boudewijn en vervolgens diens broer koning Albert II In 2013 werd Filip de zevende koning der Belgen België is sinds eind 20ste eeuw een federaal land en een constitutionele monarchie met aan het hoofd een koning die formeel weinig politieke macht bezit maar in de praktijk genoeg ervaring kan opbouwen om informeel politieke invloed uit te oefenen België bestaat als federale staat uit verschillende gemeenschappen en gewesten die naast de federale regering een eigen regering hebben De Grondwet< ref> beschrijft België op de volgende wijze Titel 1 in Art 1 zegt dat België een federale Staat is samengesteld uit de gemeenschappen en de gewesten in Art 2 dat België drie gemeenschappen omvat de Vlaamse Gemeenschap de Franse Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap in Art 3 dat België drie gewesten omvat het Vlaams Gewest waarin vooral Nederlandstaligen wonen met in bepaalde gemeenten faciliteiten voor Franstaligen het Waals Gewest waarin vooral Franstaligen en de Duitstalige gemeenschap wonen in bepaalde gemeenten faciliteiten voor de Nederlandstaligen en het tweetalige Brussels Hoofdstedelijk Gewest waarin het Nederlands en het Frans wettelijk gelijkwaardig zijn in Art 4 dat België vier taalgebieden omvat het Nederlandse taalgebied het Franse taalgebied het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad en het Duitse taalgebied Op 7 februari 1831 was de grondwet de liberaalste ter wereld In de tweede helft van de 20e eeuw was België verworden tot een in meerdere opzichten verzuild en verdeeld land waar politieke leiders onderling formele en informele macht konden verdelen en waar een voedingsbodem ontstond voor schandalen en schandaaltjes De Belgische politiek werd opgezadeld met diverse schandalen waarop niet onmiddellijk een afdoend antwoord kon worden geformuleerd de Agustazaak de Bende van Nijvel de ontvoering van oud-premier Paul Vanden Boeynants de moord op André Cools en de zelfmoord van Alain Van der Biest Het systematisch falen van de orde- en rechtshandhaving werd erg duidelijk na de arrestatie van Marc Dutroux en wekte verontwaardiging in heel het land Reorganisatie van Gerecht en Politie drongen zich op Zie hieronder Politie Defensie Het Belgisch leger is een beroepsleger de dienstplicht is afgeschaft Het leger bestaat uit de Landcomponent Luchtcomponent Marinecomponent en de Medische component De Marine legt zich vooral toe op mijnenvegen De Luchtmacht bezit F-16 gevechtsvliegtuigen transportvliegtuigen C-130 Airbus en Agusta A109 helikopters Het Landleger beschikt over Leopard tanks De Medische afdeling is gespecialiseerd in behandeling van brandwonden vooral in het militair hospitaal van Neder-Over-Heembeek De elite-eenheid zijn de paracommandos die een aantal keren actief waren in Kongo Het Belgisch leger is ingepast in de NAVO en heeft deelgenomen aan operaties in Bosnië Kosovo Libanon en Afghanistan Belgische paracommandos werden ontwapend en vermoord tijdens hun inzet als blauwhelm in Rwanda Politie Sedert de politiehervorming die in België werd doorgevoerd wet van 7 december 1998 bestaat er nog maar één politiedienst namelijk een "geïntegreerde politie gestructureerd op twee niveaus" Die twee niveaus bestaan uit een federale politie en een lokale politie die onderling communiceren via welbepaalde kanalen De vroegere politiediensten gemeentepolitie gerechtelijke politie rijkswacht werden alle afgeschaft Dit was een gevolg van de zaak-Marc Dutroux van ontvoerde en vermoorde meisjes waarbij de toen nog versnipperde politiediensten weinig efficiënt bleken Federalisering Het Belgische federalisme is voor niet-ingewijden ingewikkeld en onoverzichtelijk omdat het unitaire kenmerken vertoont gewesten zijn -nog steeds- grotendeels financieel afhankelijk van de federale fiscus en tegelijk confederalistische trekken heeft politici moeten zich -steeds meer- tot een uitsluitend Vlaams of Franstalig kiespubliek richten Langzamerhand groeide de opinie dat de tweeledige maatschappelijke structuur van België geen unitaire politieke structuur meer verdraagt België werd daarom steeds verder gedecentraliseerd in een vijftal staatshervormingen 1970 1980 1988-89 1993 en 2001-2003 om officieel in 1993 een echte bondsstaat te worden met het zogenaamde bipolair federalisme als staatsvorm Dit federalisme met als architect Wilfried Martens loodgieter Jean-Luc Dehaene federalist Hugo Schiltz regionalist Guy Spitaels en de controversele politicus Jean Gol kenmerkt zich door verschillende overheidslagen elk met eigen verkozen volksvertegenwoordiging en regering ;Federaal De federale overheid is bevoegd voor defensie buitenlandse zaken economische en monetaire unie pensioenen ziekteverzekering heeft het federaal parlement als wetgevende macht en de federale regering als uitvoerende macht ;Drie Gewesten Vlaams Gewest olijfgroen Waals Gewest rood Brussels Hoofdstedelijk Gewest blauw De gewesten zijn bevoegd voor aan het grondgebied gerelateerde materies ruimtelijke ordening milieu landbouw huisvesting energie werkgelegenheid openbare werken en vervoer economie en buitenlandse handel toezicht op gemeenten en provincies en ontwikkelingssamenwerking Elk gewest heeft een parlement als wetgevende macht en een regering als uitvoerende macht ;Drie gemeenschappen Nederlandstalig olijfgroen Franstalig rood Duitstalig blauw De gemeenschappen gaan over persoonsgebonden materies culturele aangelegenheden sport onderwijs onderzoek gezondheid welzijn en taalgebruik Elke gemeenschap heeft een gemeenschapsraad als wetgevende macht en een gemeenschapsregering als uitvoerende macht De Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest hebben een gemeenschappelijk parlement en regering beide met zetel te Brussel De Brusselse leden van het Vlaamse Parlement mogen echter niet meestemmen over Vlaamse gewestaangelegenheden In Franstalig België ligt het ingewikkelder De Franstaligen beslisten om hun afzonderlijke bestuursorganen namelijk het Waals Gewest zetel te Namen en de Franse Gemeenschap zetel te Brussel gescheiden te houden De Duitstalige Gemeenschap heeft haar eigen parlement en regering zetel Eupen Het meest gecompliceerd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is het Brussels Hoofdstedelijk Parlement en regering zetel Brussel bevoegd voor gewestmateries en zijn de Vlaamse en Franse gemeenschappen elk bevoegd voor de eigen gemeenschapsmateries via de Vlaamse respectievelijk Franse Gemeenschapscommissie en hun uitvoerende organen colleges Voor zaken die beide gemeenschappen aangaan is in Brussel de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en college bevoegd Gewesten en gemeenschappen kunnen decreten of in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ordonnanties uitvaardigen die kracht van wet hebben in het eigen gewest of de eigen gemeenschap Een bijzonder rechtscollege het Grondwettelijk Hof waakt erover dat de wetgeving van de federale regering de gemeenschappen en gewesten de bevoegdheidsverdeling tussen deze verschillende entiteiten eerbiedigt Het Grondwettelijk Hof kan wetsbepalingen vernietigen die deze bevoegdheidsverdeling schenden Het pijnpunt vormen de financiën Nu gebeurt er langs het federaal niveau door sociale zekerheid investeringen spoorwegen enz een netto transfer van geld van noord naar zuid Bij overheveling van meer bevoegdheden naar de gemeenschappen gewesten en ook de financiering ervan zou de solidariteit tussen noord en zuid in het gedrang komen De hoofdstad van Vlaanderen is Brussel de hoofdstad van Wallonië is Namen Brussel is ook de hoofdstad van Franstalige Gemeenschap De hoofdstad van de Duitstalige gemeenschap is Eupen Parlementen De zes parlementen bestaan in totaal uit zeven wetgevende vergaderingen en tellen samen 537 verschillende leden Federaal Parlement van België Kamer 150 leden en Senaat 74 leden Vlaams Parlement 124 leden fusie van 2 wetgevende vergaderingen namelijk Vlaams Gewest en Vlaamse Gemeenschap Waals Parlement 75 leden Brussels Hoofdstedelijk Parlement 89 leden Parlement van de Franse Gemeenschap Parlement de la Communauté française de Belgique 94 leden namelijk de 75 leden van het Waals Parlement en 19 van de 72 Franstalige leden van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement Parlement van de Duitstalige Gemeenschap 25 leden Regeringen De zes regeringen tellen samen 48 ministers en 10 staatssecretarissen Federale regering 13 ministers en 6 staatssecretarissen Vlaamse regering 9 ministers Waalse regering 8 ministers Brusselse Hoofdstedelijke Regering 5 ministers en 3 staatssecretarissen Regering van de Franse Gemeenschap 7 ministers Regering van de Duitstalige Gemeenschap 4 ministers Enkele ministers van de Waalse regering zijn ook minister in de Franse Gemeenschapsregering Een voorbeeld is Rudy Demotte hij is minister-president van de Waalse regering en de Franse Gemeenschapsregering Daarnaast is Evelyne Huytebroeck minister in de Brusselse regering en de Franse Gemeenschapsregering Er zijn dus geen 48 verschillende personen minister Provincies Het Vlaams Gewest Vlaanderen is ingedeeld in 5 provincies Antwerpen hoofdstad Antwerpen Limburg hoofdstad Hasselt Oost-Vlaanderen hoofdstad Gent Vlaams-Brabant hoofdstad Leuven West-Vlaanderen hoofdstad Brugge Ook het Waals Gewest Wallonië telt 5 provincies Waals-Brabant hoofdstad Waver Henegouwen met als hoofdstad Bergen Luik hoofdstad Luik Luxemburg hoofdstad Aarlen Namen hoofdstad Namen Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest behoort tot geen enkele provincie De provincies bestaan weer uit diverse arrondissementen Aan het hoofd van elke provincie staat een gouverneur De provinciale besturen hebben evenwel weinig gewicht Hun bestaan wordt soms in vraag gesteld Een van de taken van de provinciegouverneur is het coördineren van de hulpverlening bij rampen van grote omvang bijvoorbeeld chemische ongelukken in de havens Ook het besturen van belangrijke milieuzaken zoals kernenergie behoort tot zijn taken Elke Belgische gemeente heeft een gemeenteraad als wetgevende macht en een college van burgemeester en schepenen als uitvoerende macht met als hoofd de burgemeester Politieke partijen en bewegingen Als gevolg van de steeds sterker wordende tegenstellingen tussen Vlamingen en Franstaligen zijn de unitaire partijen in de jaren zestig en zeventig dus nog voor België een federale staat werd één voor één uit elkaar gevallen in aparte Vlaamse en Franstalige partijen christendemocraten CD&V; cdH socialisten spa; PS liberalen Open Vld; MR en groenen Groen; Ecolo België is daardoor een federaal land zonder federale politieke partijen een unicum in de wereld en volgens een groeiend aantal mensen ook een risico voor het voortbestaan van het land Door de specifieke manier waarop België werd gefederaliseerd op basis van taalgroepen ontstonden er partijen die zich tot slechts één taalgroep richten Uit het Vlaams-nationalisme zijn na het Egmontpact in 1977 en het uiteenvallen van de Volksunie in 2001 de partijen Vlaams Blok N-VA en Spirit voortgekomen Toen de vzw's die de organisatie en de financiën van het Vlaams Blok beheerden veroordeeld werden voor racisme werd de partij omgedoopt tot het Vlaams Belang dat als uiterst rechts geldt Vlaams Belang en N-VA streven de onafhankelijkheid van Vlaanderen na en worden daarom separatistisch genoemd De voornaamste Franse taalpartij is het FDF dat opkomt voor de belangen van de Franstalige Brusselaars De partij maakte tot 2011 deel uit van het liberale MR Na de invoering van de kiesdrempel in 2003 kwam de trend om versnippering tegen te gaan door vorming van kartels Zo ontstond spa-Spirit Spirit werd later SLP en verbrak het kartel in 2008 VLD-Vivant Vivant is intussen opgegaan in de Open Vld CD&V-N-VA het Vlaams kartel inmiddels uiteengevallen Groen! nu Groen weigerde in 2004 om met spa mee in het kartel te stappen Lijst Dedecker wilde geen gesprek meer met het Vlaams Belang en anderen over de vorming van een rechts front een Forza Flandria Een bijkomende verwikkeling vormt de asymmetrie tussen Vlaanderen en Wallonië Wallonië heeft een langere industriële geschiedenis waardoor de socialistische PS er traditioneel sterk staat sterker dan de Vlaamse socialisten van de spa Vlaanderen kent een traditie van landbouw en katholicisme waardoor de CD&V veel sterker is dan haar Franstalige zusterpartij cdH Europa Binnen België groeien de tegenstellingen langs de taalgrens Eerder hebben Belgische politici nochtans wezenlijk bijgedragen aan de Europese eenwording In 1921 ging België samenwerken met Luxemburg in de Belgisch-Luxemburgse Economische Unie en vanaf 1944 met Nederland en het Groothertogdom in de Benelux Vooral Paul Henri Spaak heeft bijgedragen tot de EGKS wat later de EEG en de EU werd Brussel huisvest het Europees Parlement en de Europese Commissie in het Berlaymontgebouw Zo ook herbergt België te Evere het hoofdkwartier van de NAVO en te Casteau de Supreme Headquarters Allied Powers Europe Verschillende Belgen vervullen een belangrijke functie binnen de Europese instituten Herman Van Rompuy is de allereerste Permanente voorzitter van de Europese Raad of President van de Europese Raad van regeringsleiders en staatshoofden en Karel de Gucht EU-Commissaris voor Handel vanaf 2010 Wilfried Martens Voorzitter van de Europese Volkspartij Annemie Neyts Voorzitter van de Europese Liberalen ELDR Guy Verhofstadt Fractieleider van de Liberalen in het Europees parlement en Isabelle Durant ondervoorzitter van het Europees Parlement Economie De economie van België is gebaseerd op diensten vervoer en handel Het belang van de industrie neemt steeds meer af De mijnbouw is sinds de laatste mijn sloot in 1991 stopgezet De productie van staal chemische producten en cement waren traditioneel geconcentreerd in de valleien van Samber en Maas in de Borinage rond Bergen Charleroi Namen en Luik en in het Kempens Steenkolenbekken Luik en Charleroi zijn nog steeds staalcentra maar de nieuwere metaalbedrijven zijn vooral ingeplant rond de havensteden Antwerpen Gent en Brugge De chemische producten omvatten meststoffen kleurstoffen geneesmiddelen en plastieken; de petrochemische industrie is geconcentreerd dicht bij de olieraffinaderijen van Antwerpen De textielproductie die in de Middeleeuwen begon omvat katoen linnen wol en kunstvezels; tapijten en dekens zijn belangrijke vervaardigde producten Gent Kortrijk Doornik en Verviers zijn alle textielcentra; Mechelen Brugge en Brussel zijn beroemd vanwege hun kant Andere industrieën omvatten diamantslijperij Antwerpen is een belangrijk diamantcentrum cement en glasproductie en de verwerking van leer en hout Meer dan 55 procent van de elektriciteit van België wordt opgewekt uit kernenergie De Belgische industrie hangt af van de invoer voor zijn grondstoffen Het meeste ijzer kwam uit het bassin van Lotharingen in Frankrijk terwijl de non-ferro metaalproducten van uit de koloniën ingevoerde grondstoffen worden gemaakt waaronder zink koper lood en tin De uitvoer handel omvat ijzer en staal vervoersapparatuur tractoren diamanten en aardolieproducten De industriële centra zijn met elkaar en met de belangrijkste havens Antwerpen Brugge-Zeebrugge en Gent verbonden door de rivieren de Maas en de Schelde en hun zijrivieren door een netwerk van kanalen in het bijzonder Albertkanaal het kanaal Gent-Terneuzen en het Boudewijnkanaal en door een uitgebreid spoorwegsysteem België heeft veel vruchtbare en goed bewaterde grond hoewel de landbouw een steeds kleiner percentage arbeidskrachten vertegenwoordigt De belangrijkste gewassen zijn maïs tarwe haver rogge gerst suikerbieten aardappels en vlas Rundvee en varkens evenals de zuivelproductie vooral in Vlaanderen zijn ook belangrijk Het verwerkte voedsel omvat suiker vooral te Tienen kaas en andere zuivelproducten; bier onder meer te Leuven en andere dranken worden ook vervaardigd Belangrijker dan landbouw is wellicht intensieve tuinbouw en fruitteelt ook voor export zowel in serres ooit begonnen in het glazen dorp Hoeilaart als in volle grond witlof spruiten asperges sla tomaat aardbeien en dies meer Zo spreekt men in het Engels van "Brussels sprouts" en van "Belgian endives" en kent men in het Duits "Brüsseler" De veilingen van Sint-Katelijne-Waver en van Hoogstraten zijn internationaal bekend Ook hier speelt het wegennet een belangrijke rol om de geveilde waren snel naar de verbruikers te vervoeren De munteenheid is sinds 1 januari 2002 de gemeenschappelijke Europese munt euro EUR het enige wettelijke betaalmiddel Voordien was dit de Belgische frank BEF Deze was reeds sinds 1 januari 1999 gekoppeld aan de gemeenschappelijke Europese munt 1 euro 403399 BEF Van 1926 tot 1946 is er ook als munt de Belga geweest die een waarde had van vijf BEF Deze benaming was niet populair en werd in 1946 afgeschaft Verkeer België is een internationaal knooppunt voor goederen- en personenvervoer met een uitgebreid wegennet van autosnelwegen en expreswegen Het spoorwegennet wordt geëxploiteerd door de Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen NMBS De eerste trein op het Europese vasteland reed in 1835 van Mechelen naar Brussel De belangrijkste andere maatschappijen voor openbaar vervoer zijn de Vlaamse De Lijn de Brusselse MIVB en de Waalse TEC Die drie netten sluiten nauwelijks op elkaar aan zodat versnippering ook hier de efficiëntie niet ten goede komt De haven van Antwerpen is op Rotterdam na de grootste van Europa Er bevindt zich onder meer het tweede grootste petrochemisch complex ter wereld na dat in Houston Ook de haven van Brugge-Zeebrugge en de haven van Gent zijn belangrijke goederenhavens Zeebrugge geldt als s lands grootste passagiershaven Europas belangrijkste roro- en aardgashaven en 's werelds belangrijkste autohaven Daarnaast heeft ook de haven van Oostende een aanzienlijk betekenis als rorohaven Zeebrugge is de belangrijkste Belgische vissershaven gevolgd door Oostende en Nieuwpoort Brussel en Luik hebben belangrijke binnenhavens Er zijn civiele luchthavens bij Brussel Zaventem Charleroi Gosselies Antwerpen Deurne Luik Bierset en Oostende Media De Nederlandstalige en Franstalige openbare omroepen zijn gevestigd te Brussel in hetzelfde complex aan de Reyerslaan Voor de Nederlandstaligen is dat de VRT Vlaamse Radio en Televisie Voor de Franstaligen is dat de Radio-Télévision belge de la Communauté française RTBF Bemerk de verwijzing naar België in de Franstalige benaming en de afwezigheid ervan in de Vlaamse benaming Daarnaast zijn er commerciële tv-stations als VTM VT4 2BE aan Vlaamse kant en RTL aan Franstalige kant De openbare omroepen zenden elk verschillende radioprogrammas uit en krijgen steeds meer concurrentie van privé-zenders Daarnaast zijn er erkende vrije radios De regeling daarvan gebeurt per taalgemeenschap wat rond Brussel voor problemen zorgt omdat sommige FM-programma's van de ene taalgroep die van de andere taalgroep met een groter vermogen verdringen Er bestaan tientallen kranten en tijdschriften in de drie talen Er zijn tien Vlaamse kranten waarvan die met de grootste oplage die van het Het Laatste Nieuws is Er verschijnen 18 Franstalige kranten waarvan het Brusselse Le Soir de bekendste is Voor de Duitstalige gemeenschap is er Grenz-Echo Toerisme De kunststeden Brugge Gent Antwerpen Mechelen en Brussel trekken toeristen voor hun historische gebouwen begijnhoven architectuur en musea onder meer het Plantin-Moretusmuseum als werelderfgoed Vooral de Art nouveau van onder meer Horta is uniek Typische trekpleisters voor toeristen te Brussel zijn het atomium overgebleven van Expo 58 en Manneke Pis Japanse toeristen bezoeken dikwijls Brugge Antwerpen en Hoboken vanwege het in Japan populaire boek Een hond van Vlaanderen De kust trekt badgasten voor het strand de zee en fietstochten In Limburg werd in 2006 het eerste Vlaamse Nationaal Park geopend door steeds meer toeristen ontdekt als fiets- en wandelgebied Het fietsroutenetwerk is een concept dat hier is ontstaan na de mijnsluitingen De Ardennen lokken toeristen voor wandeltochten rotsbeklimmen en afdalingen van bergstromen met kajaks en in de winter langlaufen Ook de scheepsliften bij La Louvière zijn werelderfgoed net als de Citadel van Namen en de neolithische vuursteenmijnen van Spiennes Bekende Belgische folklore zoals de Gilles van Binche het Ros Beiaard van Dendermonde de Heilig-Bloedprocessie van Brugge of de Ommegang van reuzen te Antwerpen trekt ook veel toeristen Spa is in het Engels synoniem voor kuuroord Cultuur Kunst België kent een rijke traditie op gebied van schilderkunst Deze begon rond de 15e eeuw met de Vlaamse Primitieven waaronder Jan van Eyck en Hans Memling en kwam in de renaissance- en barokperiode verder tot bloei met Quinten Matsijs Pieter Bruegel de Oude Peter Paul Rubens Jacob Jordaens en Anthony van Dyck Uit de twintigste eeuw zijn de bekendste namen Constant Permeke René Magritte Paul Delvaux en James Ensor en actueel zijn vooral Luc Tuymans en Michael Borremans internationaal bekend Op vlak van literatuur telt België één Nobelprijswinnaar Maurice Maeterlinck Langs Franstalige kant zijn auteurs als Georges Simenon van commissaris Maigret en Amélie Nothomb het meest bekend Hendrik Conscience Ernest Claes en Felix Timmermans begonnen te schrijven in het Nederlands Willem Elsschot Gerard Walschap Louis Paul Boon brachten dit tot verdere ontwikkeling Johan Daisne en Hubert Lampo lanceerden het magisch realisme Hugo Claus en Jef Geeraerts brachten literatuur met meer vaart Hedendaagse schrijvers zijn Pieter Aspe Herman Brusselmans Kristien Hemmerechts en Anne Provoost Beroemde dichters waren Guido Gezelle Albrecht Rodenbach Paul Snoek en Herman de Coninck Een mengvorm van het picturale en tekst zijn stripverhalen met wereldberoemde striptekenaars als Hergé van Kuifje Edgar P Jacobs van Blake en Mortimer Willy Vandersteen van Suske en Wiske Marc Sleen van Nero Pom van Piet Pienter en Bert Bibber Jef Nys van Jommeke Peyo van de Smurfen en Franquin van Guust Flater Adolphe Sax vond de saxofoon uit Bekende muziekartiesten zijn Toots Thielemans Jacques Brel Axelle Red Dani Klein en Arno Hintjens Sandra Kim won het Eurovisiesongfestival in 1986 De bekendste opera is De Munt te Brussel waar de Belgische Revolutie begon na de opvoering van de Stomme van Portici Bekende ballet en moderne dans choreografen zijn Anne Teresa De Keersmaeker en Jeanne Brabants Acteurs Jean-Claude Van Damme Jan Decleir en Matthias Schoenaerts zijn internationaal bekend de gebroerders Dardenne wonnen met hun films tot twee maal toe de Gouden Palm te Cannes en de film Rundskop werd genomineerd voor een Oscar De Antwerpse modeschool bracht met oa Dries Van Noten Dirk Bikkembergs en Walter Van Beirendonck een aantal ontwerpers voort die ondertussen internationaal gerenommeerd zijn Onderwijs en wetenschap Het onderwijs behoort sedert 1980 tot de bevoegdheid van de gemeenschappen Op enkele uitzonderingen na zijn er dus geen "Belgische" scholen meer maar wel Nederlandstalige Franstalige of Duitstalige Het onderwijs is ingedeeld in onderwijsnetten officieel onderwijs georganiseerd door de burgerlijke overheid gemeenschappen de provincies en de gemeenten en vrij onderwijs georganiseerd door particuliere organisaties maar wel erkend en gesubsidieerd door de staat Het katholieke net is daarbij het grootst De grootste universiteit is de Katholieke Universiteit Leuven Ze bestaat sinds 1425 en is daarmee de oudste van de Nederlanden Daarnaast bestaan er Nederlandstalige universiteiten te Gent Brussel Antwerpen Kortrijk en Hasselt waar met Maastricht aan een transnationale universiteit wordt gewerkt De Franstalige universiteiten liggen in Louvain-la-Neuve Luik Brussel Bergen en Namen De universiteiten van Leuven en Louvain-la-Neuve zijn katholiek en ook te Brussel bestaat er een Katholieke Universiteit Brussel naast twee vrijzinnige universiteiten de Nederlandstalige Vrije Universiteit Brussel en de Franstalige Université Libre de Bruxelles Het onderwijslandschap is door opdeling in taal levensbeschouwing en organisatie dus meer versnipperd dan in andere landen In Antwerpen werden in 2003 een katholieke stedelijke en rijksinstelling samengevoegd tot één instelling Universiteit Antwerpen Bekende wetenschappers zijn Nobelprijswinnaar in 1977 Ilya Prigogine met zijn bijdragen tot de thermodynamica Georges Lemaître die de Big Bang beschreef en Nobelprijswinnaar 2013 François Englert bekend van het Brout-Englert-Higgs-deeltje Op vlak van geneeskunde leverde België de volgende Nobelprijswinnaars in 1974 Albert Claude en Christian De Duve in 1938 Corneille Heymans en in 1919 Jules Bordet De traditie loopt terug tot Andreas Vesalius Rembert Dodoens en Jan Palfijn De farmacoloog Paul Janssen en Peter Piot die aids bestrijdt sluiten ook bij die traditie aan Dirk Frimout en Frank De Winne zijn de Belgische astronauten Sport Voetbal is bij jongeren de meest beoefende sport Al in het begin van de 20e eeuw groeiden voetbal en wielrennen uit tot de populairste sporten met uitgebreide verslaggeving door pers Exponent daarvan is Eddy Merckx een van de beste wielrenners aller tijden Voordien waren er kampioenen als Rik Van Steenbergen en Rik Van Looy Tijdgenoten waren Patrick Sercu Herman Van Springel Walter Godefroot Roger De Vlaeminck Lucien Van Impe en Freddy Maertens Nadien kwamen wielerkampioenen Johan Museeuw Peter Van Petegem Tom Boonen en Philippe Gilbert Populair is veldrijden met meervoudige wereldkampioenen als Eric De Vlaeminck Roland Liboton Sven Nys Bart Wellens Erwin Vervecken Mario De Clercq en Niels Albert Zo ook is België traditioneel sterk in motorcross met wereldkampioenen als Joël Robert Roger De Coster André Malherbe Gaston Rahier Eric Geboers Harry Everts Joël Smets en Stefan Everts België kent ook een traditie van atletiek vooral afstandslopers als olympisch kampioen Gaston Roelants Karel Lismont Miel Puttemans en Ivo Van Damme Dit zet zich door in triatlon met onder meer Marc Herremans die na een zwaar ongeval nu als rolstoelatleet triatlon beoefent Rutger Beke en Luc Van Lierde die tweemaal de Iron Man won Biljart wordt veel beoefend België domineerde de sport met driebandpionier René Vingerhoedt Raymond Ceulemans die 35 keer wereldkampioen werd en Ludo Dielis die 9 maal wereldkampioen werd en meer recent als wereldkampioen de naamgenoot Eddy Merckx van de wielrenner België kende succes in judo met Robert Van de Walle Ingrid Berghmans Ulla Werbrouck die olympisch goud won en Gella Vandecaveye In vrouwentennis domineerden de Vlaamse Kim Clijsters en de Waalse Justine Henin Hoogspringster Tia Hellebaut won goud op de olympische spelen te Beijing De Belgische sportarts Jacques Rogge is voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité België heeft de 7e Olympische Zomerspelen 1920 georganiseerd te Antwerpen Eten en drinken De Belgische eetcultuur ontwikkelde zich in de bourgondische levenshouding Het schilderij De Boerenbruiloft van Pieter Bruegel de Oude beeldt dit uit In het buitenland zijn de frieten vooral miskend als een Belgische uitvinding men noemt het vaak french fries Streekgerechten die het tot de internationale keuken hebben geschopt zijn wildgerechten zoals everzwijn hert of terrines Mechelse koekoek of Mechelse kapoenen konijn met pruimen mosselen maar ook Gentse waterzooi en zijn visvariant Ostendaise dragen bij aan de reputatie van de Belgische keuken Andere typische Belgische gerechten zijn stoofvlees paling in 't groen hutsepot en bloedworst met appelmoes alsook de enorme variëteit aan charcuterie koude vleeswaren De Belgische keuken is een burgerlijke variant op de Franse keuken In 2007 waren er twee restaurants met drie Michelinsterren tien met twee sterren en 89 met één ster België heeft meer dan 365 verschillende bieren Met InBev is de grootste brouwerijgroep ter wereld< ref> Belgisch België is bekend om zijn chocolade met name pralines "Belgische bonbons" Jean Neuhaus vervaardigde in 1912 de eerste praline en zijn merk Neuhaus bestaat nu nog naast onder meer Leonidas en Godiva In het begin van de 20e eeuw was er vanuit Belgisch-Kongo kwalitatief goede aanvoer van cacao en de verwerkingsnijverheid kon zich technisch verfijnen Het grootste deel meer dan 90% van de in België geproduceerde chocolade bestaat uit kwaliteitschocolade met cacaoboter zonder toevoeging van andere plantaardige of dierlijke vetten Naast de eerder genoemde chocolatiers zijn er ook een heleboel artisanale chocolatiers die zeer hoogstaande producten afleveren sommigen vervaardigen enkel chocoladeproducten poppetjes en pralines anderen hebben een beperkter productie die zij integreren in de rest van hun aanbod als bakker-patissier als restaurateur en dergelijke meer Milieu Het leefmilieu in België staat onder druk door de hoge bevolkingsdichtheid Het land is met zijn autosnelwegen een draaischijf transport langs het water over de wegen en een druk luchtverkeer Lintbebouwing is een erfenis van de gewoonte in het verleden om in Vlaanderen huizen langs alle steenwegen te bouwen in plaats van de dorpskernen uit te breiden Er is suburbanisatie en door de aanleg van expreswegen raakten natuurgebieden meer en meer versnipperd Waterkwaliteit Vooral in Antwerpen en Brussel laat de waterkwaliteit ten zuiden van Brussel is sinds 2000 aanzienlijk verbeterd bron Natuurpunt sinds twee rioolwaterzuiveringsinstallaties< ref> Brussel-Noord en Brussel-Zuid werden geactiveerd nadat België door Europa in gebreke werd gesteld Omdat de waterkwaliteit van de Zenne al in de 19de eeuw zo slecht was dat de rivier een gevaar voor de volksgezondheid betekende werd besloten om de Zenne tijdens zijn loop door Brussel te overwelven Tot de ingebruikname van de nieuwe waterzuiveringsstations in de vroege 21ste eeuw stroomde het afvalwater van de stad Brussel ongezuiverd in de Zenne en daarna door het Vlaams Gewest via de Rupel en de Schelde De Zenne is de enige rivier die door drie gewesten stroomt en een deel van de problematiek vindt daar zijn oorzaak Alhoewel de Leie in de jaren 1990 nog sterk vervuild was en nauwelijks vis bevatte is er nu een positieve kentering waar te nemen In 2007 kon op alle plaatsen langs de Leie weer vis gevangen worden Het water in Limburg is na de aanpak van de waterzuivering vaak van goede kwaliteit maar in Wallonië is de waterkwaliteit van de Maas nog steeds een heikel punt Sporadisch komt er industriële vervuiling voor waardoor de drinkwatervoorziening van Antwerpen langs het Albertkanaal in het gedrang komt Luchtkwaliteit De lucht rond Kortrijk-Roeselare Antwerpen Brussel Brugge-Zeebrugge Luik Charleroi en de Gentse Kanaalzone is even verontreinigd als in het Ruhrgebied in Duitsland Het massale autoverkeer en de landbouw zorgen voor te hoge concentraties fijn stof en ozon in de lucht vooral bij warm weer in de zomer en bij inversie in de winter Rond Antwerpen bevindt zich een van de grootste concentraties van petrochemische industrie ter wereld Ten noorden van Gent vooral door de staalindustrie bevat de lucht een grote hoeveelheid kankerverwekkende stoffen en fijn stof In de rest van België vooral in Wallonië behalve dan de gebieden rond Luik en Charleroi waar staalindustrie en cementovens ingeplant zijn is het beter gesteld met de lucht doordat daar grotendeels bossen en landbouwvelden liggen Het huishoudelijk afval van het Brussels gewest werd jarenlang verbrand in de afvalverbrandingsinstallatie van Neder-Over-Heembeek volgens minder strenge normen dan geldig in Vlaanderen VLAREM hoewel de rookgassen bij de overheersende wind naar het Vlaams gewest dreven Ook dit is pas na tussenkomst van Europa verbeterd Bodemverontreiniging Op meerdere plaatsen is de bodem verontreinigd door de industrie blackpoints Maar ondanks deze vervuiling is dit een van de betere punten in België op gebied van het milieu Het is minder goed gesteld in andere landen in Europa zoals Nederland vanwege industrie en bemesting Vooral in West-Vlaanderen ligt het nitraatgehalte van het grondwater hoog door intensieve varkensteelt voor export De verschillende mestactieplannen bleven in praktijk deels dode letter Rond Overpelt is er een historische grondvervuiling met zware metalen als cadmium vanwege de vroegere activiteiten van non-ferro industrie van Union Minière Zo ook in Hoboken ten zuiden van Antwerpen vervuiling met lood Te Kapelle-op-den-Bos bestaat ook historische vervuiling bestaat vervuiling van opslag van lekkende vaten radioactief afval Rond Tessenderlo is er vervuiling door lozingen van Tessenderlo Chemie in de Nete Geluidshinder Met de drukke menselijke activiteit vormt ook lawaai een pijnpunt Een typisch voorbeeld vormt Brussels Airport te Zaventem De Vlaamse Brusselse en Waalse instanties leggen verschillende geluidsnormen op om de hinder van vooral nachtvluchten van vooral DHL naar de andere gewesten te verplaatsen Zie ook Basisgevens van de Belgische staatstructuur Belgen Geschiedenis van België Lijst van steden in België Lijst van Belgische gemeenten Geschiedenis van Belgium Austriacum Tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen Externe links Een bloedbad is de moord op meerdere personen in een incident Doorgaans zijn de slachtoffers van een bloedbad onschuldige burgers of anderszins personen die ongewapend zijn of zich niet kunnen verdedigen Massamoorden kunnen gepleegd worden door een individu een staat bijvoorbeeld nazi-Duitsland of een organisatie bijvoorbeeld een terroristische Bloedbaden vinden vaak plaats in oorlogstijd of onder repressieve regimes Genocides kunnen als een extreme vorm van een bloedbad gezien worden Als een moordpartij een bloedbad wordt genoemd gaat het dus meestal om een incident met een politieke betekenis hoewel moordpartijen met een criminele achtergrond ook wel eens zo worden aangeduid zoals het Valentijnsdagbloedbad Er bestaat geen volkenrechtelijke definitie van een bloedbad daar meeste bloedbaden al onder de noemer van oorlogsmisdaad of misdaad tegen de menselijkheid vallen of om een andere manier strafbaar zijn De mensenrechtencommissie van Guatemala waar in de jaren 80 een genocide op Maya-indianen heeft plaatsgevonden heeft het begrip bloedbad matanza als volgt gedefinieerd "Als bloedbad zal worden beschouwd de executie van vijf of meer personen op dezelfde plek als onderdeel van dezelfde operatie en waarvan de slachtoffers in een staat waren waarbij zij zich niet kunnen verdedigen" Een burgeroorlog is een oorlog waarbij de strijdende partijen deel uitmaken van hetzelfde land of rijk Burgeroorlogen worden vaak uitgevochten om religieuze etnische of politieke redenen maar soms is het eenvoudigweg een strijd tussen twee rivaliserende groepen De strijd kan gepaard kan gaan met slachtingen of zelfs genocide volkerenmoord Ook door de vaak lang aanslepende strijd is de tol aan mensenlevens van de gemiddelde burgeroorlog hoog Voorbeelden van bekende burgeroorlogen zijn de Amerikaanse Burgeroorlog de Russische Burgeroorlog de Chinese Burgeroorlog de Ierse Burgeroorlog en de Spaanse Burgeroorlog Zie voor een vollediger overzicht Lijst van burgeroorlogen Er is een geschiedkundige discussie over de vraag of sommige oorlogen in de Middeleeuwen en vroegmoderne tijd als burgeroorlogen bijvoorbeeld over godsdienstkwesties kunnen worden beschreven zoals De Honderdjarige Oorlog in Frankrijk 1337-1453 De Tachtigjarige Oorlog in de Nederlanden 1568-1648 De Dertigjarige Oorlog in Duitsland 1618-1648 Zie ook Lijst van burgeroorlogen Een christen is een aanhanger van het christendom of in meer strikte zin een volgeling van Jezus Christus Een vrouwelijke christen werd vroeger wel christin genoemd Ontstaansgeschiedenis De term christen werd voor het eerst gebruikt in Antiochië nadat in Jeruzalem een vervolging was uitgebroken tegen aanhangers van Christus waar ook de latere apostel Paulus toen Saulus aan meedeed De vervolgden vluchtten weg en raakten verstrooid tot in Fenicië Cyprus en Antiochië Turkije Daar kwam toen ook een groot aantal Grieken tot geloof die daarna een jaar lang onder leiding van Barnabas en de intussen bekeerde Paulus onderwezen werden in wat het christelijk geloof inhield In die tijd begonnen de mensen deze gelovigen christenen te noemen Een Bijbels gezichtspunt op de geschiedenis van de eerste christenen is voor zover het de verspreiding naar Syrië Turkije Griekenland en Italië betreft te vinden in het Bijbelboek Handelingen Christenen en religieuze regels Een christen gelooft dat hij God dient om hem te eren en niet om daarmee vergeving en genade te verdienen Er zijn in het christendom geen verplichte gebedstijden hoewel sommige kerkgenootschappen en kloosterorden ook gebeden hebben zoals het Angelus op vastgelegde tijdstippen of de zondagsplicht of met uitzondering van enkele groeperingen spijswetten De handreikingen voor het leiden van een goed leven zijn onder meer de Tien geboden en de "vrucht van de Geest" zoals beschreven in hoofdstuk 5 van het Bijbelboek Galaten Rooms-katholieken kennen onder andere nog de vijf geboden van de Heilige Kerk Volgens de meeste stromingen en interpretaties van het christendom is de mens zondig van natuur en geneigd tot alle kwaad Christenen beschouwen de kruisdood van Jezus als een verlossende daad waardoor zonden indien er sprake is van oprecht berouw worden vergeven Dat wil niet zeggen dat christenen geloven dat daarmee alles is toegestaan Een christen probeert na zijn bekering uit liefde voor God in navolging van Jezus in harmonie met zijn medemens te leven Er is onder christenen echter wel discussie over de vraag wat dit navolgen van Jezus precies inhoudt Uit de Bijbel blijkt dat die discussie al vanaf het begin is gevoerd De eerste generatie christenen bestond namelijk hoofdzakelijk uit Joden terwijl de tweede generatie al aanzienlijk meer niet-Joden telde Onder beide groeperingen ontstond in die tijd verwarring over de vraag of de nieuwe niet-Joodse christenen zich nu ook aan alle joodse wetten dienden te houden Onder meer in hoofdstuk 15 van het Bijbelboek Handelingen wordt beschreven hoe de apostelen de gemoederen trachten te sussen als er een discussie gaande is over de spijswetten en de besnijdenis Petrus meende met Jakobus dat niet-Joodse christenen niet te zwaar belast moesten worden met wetten en voorschriften waar zelfs de Joden niet aan konden voldoen Hand1510 Na hierover overeenstemming binnen de kring der apostelen te hebben bereikt schrijft men een brief ter bemoediging aan de niet-Joodse christengemeenten in Antiochië Syrië en Cilicië Het belangrijkste citaat Hand152829 In overeenstemming met de heilige Geest hebben wij namelijk besloten u geen andere verplichtingen op te leggen dan wat strikt noodzakelijk is onthoud u van offervlees dat bij de afgodendienst is gebruikt van bloed van vlees waar nog bloed in zit en van ontucht Als u zich hier aan houdt doet u wat juist is Het ga u goed Christenen en anderen Christenen en joden Het christendom is ontstaan uit het Palestijnse en het Hellenistische Jodendom van de eerste eeuw Van meet af aan was er wrijving tussen de twee godsdiensten al werd de eerste Messiaanse gemeente nog als sekte binnen het Jodendom gezien Zij hielden de Tora net als veel Messiasbelijdende Joden in de eenentwintigste eeuw doen en de zogenaamde Messiaanse Beweging In 70 en in 132 deden de christenen niet mee met de opstanden tegen de Romeinen De eeuwen daarna werden beide minderheden bij tijd en wijle vervolgd door de Romeinse overheid Vanaf 325 is het Romeinse en het Byzantijnse Rijk gekerstend Christenen werden bevoordeeld en Joden zijn vanaf die tijd periodiek ernstig vervolgd door christenen Voorbeelden zijn de Kruistochten zowel bij het begin van de tocht in Duitsland als bij de aankomst in Jeruzalem; de Reconquista in de 15e eeuw in Spanje de pogroms in Rusland het latente kerkelijke antisemitisme dat de nazi's in de kaart speelde alsook vervolgingen in andere landen Na de Tweede Wereldoorlog tot op heden ondersteunen overwegend christelijke landen joodse cultuurgemeenschappen in deze landen alsook de joodse staat Israël op diplomatiek militair cultureel en economisch vlak Men spreekt in de 20e en 21e eeuw ook veelal van de joods-christelijke cultuur als basis voor het Westen Deze ontwikkelingen hebben mede een toename van islamitisch extremisme tot gevolg waarbij extreem islamitische propaganda de christenen en joden een samenzwering wordt toegedicht Deze samenzwering zou de invasies in Afghanistan en Irak alsook ondersteuning van dictators in de islamitische wereld tot gevolg hebben Christenen en moslims De geschiedenis van christenen en moslims kenmerkt zich sinds het ontstaan van de islam met name door oorlogen in de volgende hoofdfasen Circa 620 630 AD verovering van het Arabisch Schiereiland door Mohammed Circa 630 660 AD verovering van het noorden van het hedendaagse Egypte en Libië ten koste van Byzantium en de Kopten alsook verovering van Perzië beide door het kalifaat Rashidun Hiermee werd ook het Zoroastrisme vrijwel tot niets teruggebracht Circa 660 750 AD verovering van Centraal-Azië en het noorden van het hedendaagse Algerije Tunesië Marokko en zuiden van Spanje door het Omajjadenkalifaat Het nestorianisme werd hiermee tot vrijwel niets teruggebracht Circa 1000 1500 AD verovering van Byzantium door het Ottomaanse rijk het hedendaagse Turkije Armenië zuiden van Rusland en de Balkan De Byzantijnse Oosters-orthodoxe Kerk werd daarmee tot vrijwel niets teruggebracht en werd voortgezet als de Russisch-orthodoxe Kerk De uitbreiding van het Ummayadis kalifaat werd tegengehouden door de Franken in de slag bij Poitiets in 732 AD De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk werd meerdere malen tegengehouden door Europese christelijke legers het beleg van Wenen in 1529 AD en het beleg van Wenen in 1683 AD Spanje werd op de moslims heroverd door de christelijke Spanjaarden tijdens de reconquista van ongeveer 800 tot 1500 AD Tijdens de middeleeuwen werden door christelijke Europese landen kruistochten ondernomen in het Heilige Land Tijdens de 19e 20e en 21e eeuw werd het Ottomaans Rijk langzaam maar zeker ontmanteld waardoor Balkanstaten zich als onafhankelijke christelijke staten konden vestigen De 20e en 21e eeuw kenmerkten zich echter door een toename van onderdrukking en vervolging van christenen in islamistische landen vrijwel het gehele Midden-Oosten maar ook in Zuidoost Azië Indonesië en in Afrika in Noord-Soedan In het overwegend islamitische noorden van Nigeria worden de christenen vaak aangevallen door extremistische moslims zoals de Boko Haram-sekte Landen met aanzienlijke minderheden christenen in het Midden-Oosten aan het begin van de 20e eeuw Libanon Irak Syrië Turkije hebben vrijwel allen vrijwel geen christenen als inwoner meer of maken op dit moment een proces van vervolging van christenen door extremistische moslims door Zuid-Soedan is bijvoorbeeld mede het product van vervolging van christenen door moslims Christenen en hindoes Christenen en hindoes hebben tot het kolonialisme van de 17e 18e 19e en 20e eeuw weinig interactie gekend Met uitzondering van de kleine christelijke gemeenschappen in India Thomaschristenen Syro-Malabar-katholieke Kerk en Malankara Jacobitisch-Syrisch-Christelijke Kerk die ontstonden tijdens de eerste eeuw AD was er tot de komst van de Portugezen en andere Europese mogendheden vrijwel geen interactie Christenen en boeddhisten Christenen en boeddhisten hebben tot het kolonialisme van de 17e 18e 19e en 20e eeuw weinig interactie gekend Met uitzondering van het nestorianisme die ontstonden vanaf de eerste eeuw AD was er tot de komst van de Portugezen en andere Europese mogendheden vrijwel geen interactie Door bekeringen ontstonden in China Japan en Zuid-Korea en andere overwegend boeddhistische landen echter christelijke minderheden Christenen en communisme kapitalisme Hoewel er zeker een doctrine van verzet uit de christelijke leer te halen valt wordt christenen vaker voorgehouden dat ze de overheid moeten gehoorzamen Christenen zijn daarom nogal eens behoudend ook op sociaal-economisch gebied Met name het revolutionaire socialisme en het communisme zagen daardoor en door de geschriften van Karl Marx christenen vaak als klassevijand en vervolgde hen in de 21e eeuw alleen nog in China Noord-Korea en Vietnam Het kapitalisme en het christendom hebben traditioneel weinig spanningen vergeleken met bijvoorbeeld de vervolging van christenen in communistische landen met name in de 20e eeuw en in islamistische landen sinds het ontstaan van de islam Het christendom staat in veel kapitalistische samenlevingen echter wel ernstig onder druk door verregaande secularisatie Niet-christenen over christenen Over christenen is in de loop der tijd op verschillende manieren gedacht Zo dachten de Romeinen aan het begin van onze jaartelling dat christenen kannibalen warenIn werkelijkheid werd tijdens gezamenlijke maaltijden met het breken van brood en het drinken van wijn het deelgenoot worden aan Jezus bloed en gekruisigde lichaam gesymboliseerd Tegenwoordig vinden deze maaltijden nog steeds plaats in de vorm van de eucharistie in de katholieke en orthodoxe kerken en het heilig avondmaal in de protestantse kerken Christenen zijn in de loop der tijden verschillend beoordeeld De negatieve aspecten van dit handelen kruistochten heksenjacht inquisitie hebben altijd veel aandacht gekregen hoewel sommige daarvan onderdrukking en vervolging van andersdenkenden zwaar onderbelicht zijn Dit geldt eveneens voor een aantal positieve aspecten zoals zorg voor zwakkeren en armoedebestrijding Met name evangelische christenen menen in Christus een schat te hebben gevonden die ze niet voor zichzelf mogen houden Deze missionaire opstelling botst vaak met het post-modernisme dat in de ontwikkelde westerse samenlevingen dominant is Daar komt bij dat met name het orthodoxe calvinisme nogal eens de indruk wekt haar normen bijvoorbeeld inzake de zondag te willen opleggen aan andersdenkenden Dit maakt christenen niet altijd populair waardoor scheldwoorden ontstonden als christenhond Zie ook Christelijke visies op het jodendom Joodse visies op het christendom Christenfundamentalisme Excommunicatie Heiden Ketter Coronation Street is een langlopende Britse televisieserie een zogenaamde soapserie geproduceerd door ITV Granada Television De eerste aflevering van de serie werd uitgezonden op 9 december 1960 Sindsdien zijn meer dan 8000 afleveringen te zien geweest De serie wordt uitgezonden door de Britse zender ITV en is reeds lang zeer succesvol Het programma gaat over het alledaagse leven van de bewoners van Coronation Street in Weatherfield een denkbeeldige buurt in Greater Manchester waar het programma ook wordt opgenomen Het café in de straat de Rovers Return Inn vervult een belangrijke rol in de serie als ontmoetingsplaats van de bewoners Op 17 september 2010 werd Coronation Street 's werelds langstlopende tv-soapserie in productie nadat de Amerikaanse soap As the World Turns op die datum was geëindigd Daarvoor was het al de langstlopende dramaserie in het Verenigd Koninkrijk In 1971 verkocht Granada Television een recordaantal van 1144 afleveringen aan het voormalige Canadese televisiestation CBKST Saskatoon Tussen 1967 en 1975 zond de VARA 428 afleveringen van de serie in Nederland uit Sinds 2010 is de serie vijf dagen per week te zien geweest bij SBS 6 Vanaf 2006 werd de reeks ook uitgezonden door Vitaya een kleine Belgische tv-zender De Nederlandse acteur Lex van Delden vervulde in 1981 een rol in de serie Rolverdeling Trivia De videoclip van het nummer I Want to Break Free van Queen is een parodie op de serie David Harman Dave Dee Salisbury 17 december 1941 Kingston upon Thames Groot-Londen 9 januari 2009 was een Engelse zanger songwriter en A&R manager bekend van de popgroep Dave Dee Dozy Beaky Mick & Tich Nadat hij deze groep in 1969 verlaten had begon hij een solocarrière die commercieel gezien niet erg succesvol was Biografie Hij ging naar Adcroft School in Trowbridge Na het verlaten van de school werd hij politieagent in opleiding bij Wiltshire Constabulary en als zodanig was hij op 16 april 1960 als een van de eersten ter plaatse bij een auto-ongeluk waarbij Eddie Cochran omkwam en Gene Vincent ernstig gewond raakte< ref> Hij werd beroepsmuzikant in 1962 Zijn eerste groep was "Dave Dee en de Bostons' De groep toerde door het Verenigd Koninkrijk en Duitsland en speelde in het voorprogramma van The Honeycombs Vervolgens veranderden ze hun naam in Dave Dee Dozy Beaky Mick & Tich Carrière Dee verliet de band om solo-artiest te worden in september 1969 en bereikte nr 42 in de hitlijsten met zijn single My Woman's Man Hij stopte met optreden en werd een A&R Manager zakenman en fondsenwerver voor charitatieve doelen Hij werd ook gekozen tot ‘Justice of the peace’ een functie die vergelijkbaar is met die van kantonrechter in Nederland of vrederechter in België In zijn latere jaren woonde hij in Cheshire Vanaf begin 2001 leed hij aan prostaatkanker maar bleef optreden tot bijna aan zijn dood door die ziekte in Kingston Hospital Zuid-West Londen op 67-jarige leeftijd Discografie Zie Dave Dee Dozy Beaky Mick & Tich voor de discografie van de groep Singles My Womans Man Howard Blaikley Gotta Make You Part Of Me Dee 1970 Annabella Arnold Martin Morrow Kelly Dee Mason 1970 Everything About Her Howard Baikley If I Believed In Tomorrow Mason Dee 1970 Wedding Bells Howard Blaikley Sweden Mason 1971 Hold On Dee Mason Mary Morning Mary Evening Dee Mason 1971 Swingy Turner Savage Don't You Ever Change Your Mind Dee Mason 1971 I Have No Hold On You Musy Howard Blaikley Few And Far Between Musy Howard Blaikley 1974 The Ballad Of Bulldog Bobby Trad Arr Callan McKay Instrumental Trad Arr Callan McKay 1982 Album Unfinished Business 1997< ref> Democratie is een bestuursvorm Het Nederlandse woordHet woord Democratie wordt vaak gebruikt in een verkeerde context Zo spreekt men vaak over democratische prijzen terwijl bedoeld wordt dat er goedkope goederen worden aangeboden Mochten de prijzen democratisch zijn dan zouden de aanwezige klanten vooraf mogen stemmen over de prijzen van de goederen En dit is vrijwel steeds niet het geval In essentie wordt het woord dus soms fout gebruikt< ref> stamt af van de Griekse woorden dèmos "volk" en krateo "heersen regeren" en betekent dus letterlijk "volksheerschappij" Dit houdt in dat het volk zelf stemt over de wetten zoals in het oude Athene of het volk verkiest vertegenwoordigers die de wetten maken zoals in België en Nederland In een democratie is de voltallige bevolking soeverein en is alle autoriteit gebaseerd op de minstens theoretische instemming van het volk Deze bestuursvorm is gebaseerd op het menselijke gelijkheidsideaal Als iedereen vrij en gelijk in rechten en plichten geboren is zoals in het eerste artikel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens staat dan heeft ook niemand méér recht dan een ander om bepaalde wetten vast te stellen of beslissingen te nemen Het implementeren van die theorie in de politieke praktijk is vaak niet eenvoudig en kent vele aspecten Zo stelde Tocqueville dat vrijheid en gelijkheid op gespannen voet met elkaar staan Een te grote vrijheid gaat ten koste van de gelijkheid maar andersom geldt hetzelfde Ook waarschuwde hij voor de tirannie van de meerderheid Niet alleen kunnen minderheden zo in de verdrukking komen en hun toevlucht zoeken in geweld ook de meerderheid zelf kan hier het slachtoffer van worden Zakaria stelt dat in West-Europa de rechtsstaat en de bescherming van vrijheid voorafging aan verkiezingen waarbij het grootste deel van de bevolking is betrokken waardoor een liberale democratie kon ontstaan In landen waar deze bescherming ontbreekt zou de kans groot zijn op een onvrije democratie Geschiedenis De oudst bekende democratie was die van Clisthenes in Athene in de Griekse oudheid hoewel die nog niet sterk leek op wat wij ons tegenwoordig bij het woord democratie voorstellen Zo mochten vrouwen slaven en metoiken vreemdelingen "medebewoners" in Athene niet meebeslissen Bestanddelen Om van een democratisch proces te kunnen spreken dienen de volgende vier fundamentele elementen aanwezig te zijn recht van initiatief; elke deelnemer moet vrij zijn om een initiatief te kunnen nemen en een wetsvoorstel of wetswijziging in te dienen; recht op spreken; elke deelnemer moet in gelijke mate de kans hebben de andere deelnemers te informeren en met hen van gedachten te wisselen over het voorstel dat ter tafel ligt; stemrecht; elke deelnemer moet de gelegenheid hebben een stem over het voorstel te kunnen uitbrengen Een overeengekomen meerderheid van de stemmen bepaalt of het voorstel al dan niet aangenomen wordt; gelijkheid; elke deelnemer dient gelijk te zijn aan een ander in het democratisch proces zowel in deelneming tijdens het stemmen alsook door gelijkwaardig vertegenwoordigd te zijn Voor elk van deze vier elementen kunnen specifieke richtlijnen gelden Definities Democratie is onder meer Wij hebben een staatsvorm die niet een kopie is van de instellingen van onze naburen In plaats van anderen na te bootsen zijn wij juist een voorbeeld voor hen Onze staatsvorm heet een democratie omdat ze in handen is van velen en niet van enkelen In persoonlijke geschillen verzekeren onze wetten gelijk recht aan allen en de publieke opinie eert een ieder die zich door iets onderscheidt in het openbare leven boven anderen niet om de klasse waartoe hij behoort maar om zijn waarde alleen Armoede is voor niemand die de staat van nut kan zijn een beletsel hoe gering zijn aanzien ook is Perikles' lijkrede Perikleous logos epitaphios zoals ze is vastgelegd door Thoukydides II 37Dit is mogelijk de oudst geattesteerde definitie van democratie Deze was opgenomen in het eerste ontwerp van het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa maar werd door Ierland afgewezen zeer tegen de zin van Griekenland en Cyprus< ref> Het universele recht om deel te nemen aan de politieke macht dat wil zeggen het recht van alle burgers om te stemmen en te participeren in de politiek Een land is democratisch als het volk het recht heeft zijn eigen regering te kiezen in periodieke geheime verkiezingen met verschillende partijen op basis van algemeen en gelijk stemrecht voor volwassenen Francis Fukuyama Een staatsvorm waarin een vertegenwoordiging van het volk de hoogste macht heeft en een overwegende invloed heeft op het regeringsbeleid Instituut voor Publiek en Politiek Regering van het volk door het volk voor het volk Abraham Lincoln Een regering waar we zonder bloedvergieten van af kunnen bijvoorbeeld via algemene verkiezingen; dat wil zeggen de maatschappelijke instellingen leveren middelen waarmee de heersers kunnen worden afgezet door de overheersten en de sociale tradities waarborgen dat deze instellingen niet eenvoudig door de machthebbers zijn te vernietigen Karl Popper Voor een uitgebreide historische bloemlezing over wat vele denkers zoal onder "democratie" hebben verstaan zie Arne Naess Jens A Christophersen & Kjell Kvalø Democracy ideology and objectivity Soorten democratie Er kan onderscheid gemaakt worden tussen vele vormen van democratie Sommige naties zoals Zweden kennen slechts een enkel huis van afgevaardigden Anderen als Nederland hebben een huis van afgevaardigden en een senaat Deze beide vormen komen voor zonder president Denemarken met een huis en Italië met huis en senaat dan wel met een president Finland met een huis en Frankrijk met huis en senaat Sommige naties hebben een kiessysteem dat voor een deel indirect is waarbij niet de stemmers maar de afgevaardigden een vertegenwoordiger kiezen Zo kiezen in Duitsland de directgekozen afgevaardigden de indirectgekozen president Een representatieve democratie is de term voor vertegenwoordigers die door middel van een selectieproces zijn gekozen Dit is in de meeste Westerse landen het geval Directe democratie Directe democratie is de oorspronkelijke vorm van democratie zoals gevonden bij de oude Grieken Directe democratie is een vorm van beslissing waarbij de uitkomst door een meerderheid bepaald wordt Dat kan handig zijn maar ook tot een beslissingsproces leiden waarbij de ene beslissing door de andere beslissing opgevolgd wordt zonder dat er voldoende over nagedacht is Bij het begin van de 21e eeuw zijn verschillende methodes ontstaan waardoor iedereen kan stemmen via internet of gsm wat een vorm van directe democratie is Het is echter ook een vorm waarbij de meerderheid het voor het zeggen heeft en er het gevaar dreigt van de tirannie van de meerderheid Directe democratie in de moderne betekenis van het woord duidt op instrumenten waarbij opnieuw de deelnemers direct de uitkomst beïnvloeden zonder de omwerking van een parlement Voorbeelden zijn het bindend referendum en het volksinitiatief In een systeem zonder vertegenwoordigers zoals bijvoorbeeld aangehangen door Akiva Orr is er geen rol weggelegd voor politieke partijen en een parlement Rousseau was een groot voorstander van de directe democratie De Volksvergadering is een vorm van directe democratie die onder andere toegepast werd en wordt in Athene de Ekklesia Zwitserland de Landsgemeinde Noord-Amerika de Town-meeting en het voormalige Joegoslavië het bedrijfsradenstelsel Volksraadplegingen en plebiscieten worden ook wel eens tot vormen van directe democratie gerekend maar door hun niet-bindende karakter behoren zij niet specifiek tot deze categorie Representatieve democratie Representatieve democratie wordt ook wel parlementaire democratie genoemd De representatieve democratie ontstond als praktische oplossing bij het groeien van het aantal mensen binnen de democratie het was praktisch niet mogelijk dat iedereen direct over elk onderwerp meebesliste De meeste westerse democratieën zijn parlementaire en daarmee representatieve democratieën Er zijn verschillen in kiesstelsels Sommige landen verdelen zich in districten die elk een winnaar als afgevaardigde sturen terwijl andere landen alle zetels rondom de tafel gelijkelijk verdelen naar de uitslag van de algehele uitslagen In een representatieve democratie draagt het volk een aantal nauwkeurig gedefinieerde bevoegdheden voor een beperkte tijd over aan een aantal afgevaardigden die het volk representeren en de wil van het volk uitvoeren Deze bevoegdheden bevinden zich onder andere op het terrein van de wetgevende macht Na een aantal jaren worden nieuwe verkiezingen gehouden Deze overdracht van macht dient nauwkeurig bewaakt te worden om te voorkomen dat de overdracht definitieve karaktertrekken krijgt De reeds genoemde verkiezingen na een aantal jaren waarbij een afgevaardigde zijn bevoegdheden worden afgenomen is hier een van Vrijheid van pers is een tweede Elementen uit de directe democratie zoals een referendum kunnen ook een tegenwicht vormen Particratie Een representatieve democratie waarin direct-democratische besluitvorming wordt bemoeilijkt is een particratie de politieke partijen hebben de macht Met uitzondering van Zwitserland zijn de Europese democratieën particratieën Particratie wordt vaak verward met de democratie Een particratie komt voornamelijk tot uiting in de partijdiscipline waarbij in de praktijk alle verkozenen die behoren tot eenzelfde partij in het parlement over alle onderwerpen unaniem stemmen Representatieve democratie is in alle landen waarin representatieve democratie wordt toegepast geëvolueerd tot particratie Michels noemde dit de ijzeren wet van de oligarchie Deze wet stelt dat alle organisatievormen onafhankelijk van het democratische of autocratische gehalte in het begin onvermijdelijk oligarchisch worden Particratieën kunnen bijgevolg worden gezien als een vorm van misbruik van delegatie in representatieve democratie Aangezien alle representatieve democratieën particratieën zijn geworden worden beide termen als synoniemen van elkaar gebruikt Waarom is dit een vorm van misbruik? Er zijn heel wat publicaties die de efficiëntie van representatieve democratie vergelijken met de efficiëntie van directe democratie Bijvoorbeeld prof Lars Feld in Duitsland prof Kirchgasser in Zwitserland en prof Matsusaka in USA vergeleken de efficiëntie van representatieve democratie en particratie door het vergelijken van de kosten van een bepaalde dienst als functie met de hoogte van de drempel voor het houden van een financieel referendum voor die dienst Uit die gegevens blijkt dat hoe hoger de drempel is hoe hoger de kosten van die dienst zijn Democratie en verkiezingen Verkiezingen dienen altijd vrij te zijn Hiervoor dienen verkiezingen aan een aantal voorwaarden te voldoen iedere volwassene moet kunnen stemmen beperkingen waardoor belangrijke delen van de bevolking niet aan de verkiezingen kunnen deelnemen geven een uitslag die niet representatief is voor de wensen van de bevolking; er moeten verschillende politieke partijen zijn waaruit gekozen kan worden binnen een eenpartijstelsel is er geen garantie dat deze partij voldoende ruimte voor alle wensen uit de bevolking biedt; de verkiezingen moeten geheim zijn door de keuze van elke kiezer geheim te houden hoeft de kiezer geen vrees te koesteren voor maatregelen wanneer hij niet op de winnaar van de verkiezingen gestemd heeft; de verschillende partijen moeten voldoende toegang tot de media hebben gehad wanneer alleen de huidige regerende partij of coalitie mediaruimte krijgt ontstaat een zeer ongebalanceerde situatie De Atheense democratie was overwegend een directe democratie Er bestond een aantal magistraatsfuncties met aanzienlijke macht Deze functies werden niet toegewezen door te kiezen maar door te loten Verkiezing zag men als oligarchisch alleen met loting had elke burger een even grote kans een functie te bekleden Er bestonden controles en mogelijkheden om iemand af te zetten wanneer bleek dat een door loting gekozen magistraat zijn functie niet goed uitvoerde Ook in Italiaanse stadstaten in de Middeleeuwen werd een deel van de magistraten door loting gekozen Ook in later tijd onder meer Jean-Jacques Rousseau Charles de Montesquieu werden verkiezingen met oligarchie geassocieerd De laatste staat waar magistraten door loting werden gekozen Venetië hield in 1797 op te bestaan en sindsdien is democratie altijd vormgegeven door middel van verkiezingen Volgens sommige politicologen bevatten verkiezingen nog steeds een oligarchisch element Kiezers zijn geneigd personen te kiezen die een of meerdere eigenschappen vertonen die als positief beschouwd worden en bovendien zeldzaam zijn Verder zijn ze geneigd op mensen te stemmen die op een of andere manier opvallen of bekend zijn Hierdoor heeft niet iedere kandidaat a priori even veel kans om gekozen te worden Verder zijn rijke personen of personen met rijke bondgenoten beter in staat een verkiezingscampagne te voeren en mensen te mobiliseren dan mensen die minder geld hebben Democratie en scheiding der machten Een belangrijk maar geen cruciaal kenmerk van een democratie is dat zij in haar instellingen en wetten vele uiteenlopende waarborgen kent tegen een ongezonde machtsconcentratie Wetgevende uitvoerende en rechterlijke macht kunnen worden onderscheiden Dit staat bekend als de trias politica De wetgevende macht wordt gevormd door het parlement De uitvoerende macht wordt gevormd door de regering die de wetten ten uitvoer brengt in beleid De rechterlijke macht moet de andere twee machten in evenwicht houden Ze krijgt hiervoor een zeer onafhankelijke positie In vele democratische staten is de band tussen wetgevende en uitvoerende macht sterker dan die tussen de rechterlijke macht en de andere twee Oorspronkelijk kwam dit idee van de Franse baron de Montesquieu en het past dan ook bij uitstek in een bestuurssysteem waar de macht in handen is van een elite Door die elite in drie delen op te splitsen hoopte hij de vrijheid van het volk dus door een soort verdeel en heers techniek te beschermen Overigens was de Montesquieu geen onvoorwaardelijke voorstander van democratie Democratie hieronder verstond hij directe democratie zag hij als geschikt voor stadstaten; voor grotere territoriale staten gaf hij de voorkeur aan meer autocratische regeringsvormen De pers wordt in democratische landen soms wel de vierde macht of vijfde macht genoemd vanwege haar cruciale rol bij het informeren van de burgers Democratie en het communisme In sommige communistische geregeerde landen gebruikte men het begrip democratie in de officiële naam van enkele landen zoals de Duitse Democratische Republiek en de Democratische Volksrepubliek Korea Als er al verkiezingen waren werden deze in andere landen echter niet beschouwd als vrije verkiezingen Soms werden verkiezingen uitgelegd als een bedreiging niet voor de leiders maar voor het volk Bij verkiezingen hebben sommige individuen met slechte bedoelingen de mogelijkheid om zich kandidaat te stellen Als deze kandidaat onverhoopt het volk achter zich krijgt en zo de macht grijpt kan hij het bestuur omverwerpen en alleenheersen in het nadeel van het volk In theorie zou de leider dus nieuwe kandidaten moeten zoeken die het goed menen met het volk en dezelfde goede bedoelingen delen met de huidige leider In veel landen worden de kandidaten dan ook vaak bij verkiezingen voorgedragen door de machthebbers tegenkandidaten ontbreken en vaak wordt bijvoorbeeld het publiekelijk uitleg geven over hoe men tegen de gestelde kandidaten kan stemmen bestraft Tegen de voorgestelde kandidaat stemmen was in communistische landen van het voormalig Oostblok echter wel mogelijk Kritiek op democratie In de loop der millennia zijn er veel tegenstanders van de democratie geweest Zo was Plato tegenstander van de democratie omdat democratie volgens hem leidt tot dictatuur In plaats daarvan stelde hij een regering van een verlichte filosoof-koning voor Bovendien vinden sommigen dat een democratie niet voldoende de rechten van burgers kan garanderen Een meerderheid van de bevolking kan immers instemmen met het schenden van die rechten John Stuart Mill waarschuwde ook voor een Tirannie van de Meerderheid Vaak wordt de machtsovername in Duitsland door Hitler gebruikt als voorbeeld van de gevaren van democratie Hitler kreeg echter van het parlement en van de bevolking door manipulatie en intimidatie de benodigde tweederdemeerderheid voor zijn Ermächtigungsgesetz waarmee hij dictatoriale bevoegdheden verwierf Uit dat parlement waren de communisten toen trouwens al oa door geweld verdreven Volgens anderen leidt een democratie juist weer tot anarchie Anarchie zal een tegenreactie oproepen de behoefte aan wetten en sterke sturing een dictator Verder menen sommigen dat het volk simpelweg te dom is om te regeren en dat het bestuur beter overgelaten kan worden aan mensen die er verstand van hebben Mensen die deze argumentatie gebruiken noemen democratie wel ochlocratie regering door de massa Ook op religieus gebied zijn er uitspraken gedaan tegen de democratie Een voorbeeld is hiervan de uitspraak die ds J Lohuis deed bij zijn afscheidspreek in een PKN-gemeente in Scherpenisse De overheid is Gods dienaresse maar ik ben tegen een democratie Het is mijn diepste overtuiging dat de democratie een uitvinding van de duivel is We moeten immers door God geregeerd worden Eendrachtbode Een overvloed aan democratie wordt door sommigen ook als nadelig gezien De macht van de kiezer zou dan te ver doorgeschoten zijn en juist dit teveel aan democratie zou de democratie in diskrediet brengen Een voorbeeld hiervoor is de staat Californië in de Verenigde Staten waar burgemeesters politiechefs en gouverneurs direct worden gekozen Bovendien kan elke burger zelf een wetsvoorstel indienen een wetswijziging voorstellen en zelfs een referendum uitschrijven om een bestuurder naar huis te sturen een vorm van directe democratie Dit kan tot gevolg hebben dat bestuurders constant bezig zijn met hun eigen populariteit en geen impopulaire keuzes meer durven te maken ook al kunnen die van essentieel belang zijn Een gevolg is dat er vooral beslissingen worden genomen met effect op de korte termijn om zodoende de publieke opinie te kunnen beïnvloeden Een ander nadelig gevolg heeft te maken met het feit dat bij een referendum geen rekening hoeft worden te gehouden met afwegingen die bestuurders wel moeten maken Er hoeft immers alleen maar voor of tegen gestemd te worden Dit is een van de belangrijkste redenen dat veel Amerikaanse staten torenhoge schulden hebben opgebouwd De Amerikaanse burgers vinden namelijk dat er meer geld moet worden vrijgemaakt voor publieke doelen scholen brandweer etc maar tegelijkertijd mag er niet meer belasting betaald worden Wat er nu gebeurt is dat er wetsvoorstellen via referenda ingediend worden die de politiek dwingen meer geld uit te geven aan bijvoorbeeld scholen Dit moet natuurlijk betaald worden zonder dat er meer belasting wordt geheven wat ertoe leidt dat de schuldenlast alsmaar groeit Een ander punt van kritiek op referenda is dat het argument dat de burger er meer macht door zou krijgen in de praktijk lang niet altijd opgaat Om referenda in te dienen moeten veel handtekeningen ingezameld worden wat een dure bezigheid is In de VS zijn het dus in plaats van individuele burgers vooral grote belangengroepen de referenda indienen; deze belangengroepen willen in het algemeen alleen hun particuliere belangen behartigen Winston Churchill zei tegen critici van de democratie Democracy is the worst form of government except for all those others that have been tried Democratie is de slechtste regeringsvorm op alle andere methoden die al geprobeerd zijn na Hij was zelf ook geen onverdeeld voorstander gelet op zijn even bekende uitspraak The best argument against democracy is a five-minute conversation with the average voter Het beste argument tegen democratie is een gesprek van vijf minuten met de gemiddelde kiezer Democratie en mensenrechten Volgens Hans-Hermann Hoppe in zijn boek "Democracy The God that failed" zijn Democratie en mensenrechten nauw met elkaar verbonden Democratie dient zich te beperken tot die onderwerpen die in de contractuele relatie van het individu met de maatschappij zijn overeengekomen Bij gebrek aan een expliciet sociaal contract in de huidige samenleving worden de genomen beslissingen door een individu vaak gezien als een schending van wat deze persoon meent dat de contractuele relatie is Vandaar de definitie van democratie "Democratie is twee wolven en een schaap die beslissen wat ze vanmiddag gaan eten" Publiekekeuzetheorie Publiekekeuzetheorie is een tak van de economie die het gedrag in de besluitvorming van kiezers politici en ambtenaren bestudeert vanuit het perspectief van de economische theorie Één bestudeerd probleem is dat elke kiezer weinig invloed heeft en derhalve een rationele onwetendheid kan hebben in politieke kwesties Hierdoor kunnen lobbygroepen subsidies en voor hun gunstige reguleringen verwerven die schadelijk kunnen zijn voor de samenleving Het staat ter discussie of lobbygroepen meer of minder invloed hebben in een non-democratie E-democracy De komst van Internet leidde tot veel speculatie over nieuwe vormen van directe democratie Digitale gemeenschappen zouden als Griekse Agora kunnen functioneren elektronisch stemmen kan misschien de gang naar de stembus overbodig maken en zo hopelijk leiden tot een hogere opkomst e-mailbombardementen zouden stakingen en demonstraties misschien overbodig maken Maar privacykwesties anonimiteit en digitale tweedeling leiden tot controverse in het e-democracydebat Daarnaast is veel ophef ontstaan over de oncontroleerbaarheid van het digitale stemmen het is op afstand niet mogelijk om te controleren of er sprake is van een "vrije keuze" achter de computer Nochtans is in landen met een zeer hoogstaande democratie zoals Zwitserland reeds jaren het schriftelijk stemmen voor iedereen ingevoerd zonder dat dit in de praktijk problemen geeft; in sommige opzichten is dit vergelijkbaar met stemmen via de computer thuis Zie ook Demarchie Oligarchie Economische democratie Democratie-index van The Economist Democratisch tekort De Bondsrepubliek Duitsland Duits Bundesrepublik Deutschland kortweg Duitsland Duits Deutschland is een land in Centraal-Europa Het heeft een grondgebied van 357022 km² en grenst in het noorden aan de Oostzee de Noordzee en Denemarken in het oosten aan Polen en Tsjechië in het zuiden aan Oostenrijk en Zwitserland en in het westen aan Frankrijk Luxemburg België en Nederland Duitsland heeft met inwoners de grootste bevolking van alle landen in de Europese Unie De hoofdstad en grootste stad van het land is Berlijn De Duitse natiestaat ontstond in 1867 met de oprichting van de Noord-Duitse Bond In 1870 1871 traden enkele Zuid-Duitse staten toe De huidige naam van de staat Bondsrepubliek Duitsland dateert van 1949 Sinds 1 januari 1957 maakte ook het Saarland weer deel uit van Duitsland en in 1990 kwam de Duitse hereniging tot stand van de oude Bondsrepubliek Duitsland West-Duitsland en de Duitse Democratische Republiek Oost-Duitsland In dat jaar traden de zes Oost-Duitse deelstaten toe tot de Bondsrepubliek Als voorganger van de Duitse natiestaat kunnen de Duitse Bond 1815-1866 en het Heilige Roomse Rijk worden gezien dat bijna duizend jaar bestond De Duitse geschiedenis begint in zekere zin reeds in de 1e eeuw vChr toen al sprake was van Germanië een gebied dat bewoond werd door vooral Germaanse stammen De Bondsrepubliek Duitsland is een federatie van zestien deelstaten in het Duits Bundesländer of Länder enkelvoud Land geheten Het is een federale republiek en een belangrijk lid van de economische politieke en militaire organisaties in Europa en de wereld Het land is onder andere lid van de Europese Unie en de eurozone de VN de NAVO en de G8 Duitsland is daarnaast de belangrijkste handelspartner van Nederland en België en was in 2008 de derde economie naar nominaal bnp de grootste exporteur en de op twee na grootste importeur ter wereld Geografie Duitsland ligt in de westelijke helft van Centraal-Europa in het noorden grenzend aan de Oostzee de Noordzee en Denemarken in het oosten aan Polen en Tsjechië in het zuiden aan Oostenrijk en Zwitserland en in het westen aan Frankrijk Luxemburg België en Nederland Oude beschrijvingen noemen Duitsland het land tussen de zee en de Alpen Het land kan in drie belangrijke geografische gebieden worden verdeeld de Duitse Laagvlakte in het noorden de centrale Duitse middengebergten en in het zuiden de Alpen Het klimaat is gematigd al is er wel aanzienlijke variatie Bijna twee derde van de bossen van het land bestaat uit naaldbomen de rest is hoofdzakelijk beukenbos Duitsland heeft tamelijk weinig bodemschatten De landbouwgrond is meestal erg vruchtbaar Op het Duitse grondgebied liggen 16 deelstaten in het Duits officieel Länder enkelvoud Land vaak in de vorm Bundesländer geheten Ze hebben vele bevoegdheden en ook medezeggenschap op het federaal niveau Noord-Duitsland Bij het noorden telt men naast Hamburg en Bremen die eigen deelstaten zijn ook de deelstaten Nedersaksen Sleeswijk-Holstein en vaak ook het voormalig Oost-Duitse Mecklenburg-Voor-Pommeren Het Noorden ligt aan Noordzee en Oostzee en wordt onder meer door de rivieren Eems Ems Wezer Weser Elbe en de Oder doorstroomd Het land is plat Noord-Duitse Laagvlakte en relatief dunbevolkt De grootste stad is Hamburg met 17 miljoen inwoners; het is ook een belangrijk industrieel centrum en heeft een belangrijke haven In mindere mate geldt hetzelfde voor Bremen en Kiel Het noorden is zwaar gecultiveerd ondanks de slechte grond De gewassen uit deze streek zijn onder andere tarwe rogge gerst haver aardappels en suikerbieten Melkvee wordt veel gefokt vooral in Sleeswijk-Holstein Varkensvlees rundvlees en kip zijn andere veeproducten In het algemeen is het noorden van Duitsland op het oosten na het economisch zwakste deel van Duitsland West-Duitsland Noordrijn-Westfalen NRW dat aan Nederland en België grenst is de deelstaat met de meeste inwoners 18 miljoen en wordt meestal als het westen van Duitsland aangeduid Verder kan men ook Rijnland-Palts Hessen en het kleine Saarland bij het westen tellen De grootste stad is Keulen Köln met rond één miljoen inwoners belangrijk is ook de NRW-hoofdstad Düsseldorf met zijn grote luchthaven en natuurlijk het Ruhrgebied met in totaal meer dan vijf miljoen inwoners Al deze steden liggen in NRW noemenswaard zijn verder ook de Rijnland-Paltse hoofdstad Mainz en vooral Frankfurt am Main in Hessen West-Duitsland is grotendeels een heuvelachtig gebied met de Rijn en de Moezel als hoofdrivieren De Rijn stroomt tussen Bingen en Bonn door een steile kloof Dit gedeelte van de Rijnvallei is beroemd om zijn mooie landschap wijngaarden en kastelen Langs de noordelijke rand van de Rijnvallei liggen de industriële gebieden van Duitsland waaronder het Ruhrgebied dat wél door grote werkloosheid wordt geteisterd De zuidelijke sectie van het Rijnland dat de Eifel en Hunsrück-bergen bevat is grotendeels landbouwgrond en heeft beroemde wijngaarden vooral in de vallei van de Moezel Oost-Duitsland Vóór 1945 begreep men onder Oost-Duitsland vooral het oude Pruisen ten oosten van de rivier de Elbe Daarna was het begrip eerst voorbehouden aan de verloren Ostgebiete die nu grotendeels in Polen liggen Nu bedoelt men er het grondgebied van de voormalige DDR dus de deelstaten Brandenburg Saksen Saksen-Anhalt Thüringen en het onder Noord-Duitsland al vermelde Mecklenburg-Voor-Pommeren mee De deelstaat en Duitse hoofdstad Berlijn omvat met zijn westerse helft ook een gebied dat tussen 1945 en 1990 nauw met de Bondsrepubliek was verbonden Berlijn met zijn nu 34 miljoen inwoners ligt trouwens maar 60 kilometer van de Poolse grens In het zuiden van het oosten zijn de industriële centra gevestigd dicht bij de Elbe-rivier en zijn zijrivieren De belangrijkste steden zijn hier Leipzig Dresden Chemnitz Halle en Erfurt Zuid-Duitsland In het zuiden liggen de twee grote deelstaten Beieren en Baden-Württemberg München de Beierse hoofdstad is de grootste stad in het zuiden met 13 miljoen inwoners en een belangrijk economisch en cultureel centrum Stuttgart is de hoofdstad van Baden-Württemberg In het algemeen is het zuiden het rijkste gedeelte van Duitsland Door het zuiden stromen de rivieren de Donau Iller Lech Isar Neckar en de Main Het hoogste punt is de Zugspitze 2963 m in de Beierse Alpen Verder bestaat het gebied uit plateaus en beboste bergen bijvoorbeeld het Zwarte Woud de hooglanden van Zwaben en het Bohemer Woud Het gebied rondom het Bodenmeer is een populair toeristengebied De belangrijkste landbouwproducten van het gebied zijn fruit tarwe gerst en zuivelproducten Klimaat Noord- en Midden-Duitsland kennen zachte zomers en frisse vochtige winters In het zuiden en de bergketens zoals het Harzgebergte het Zwarte Woud en Beieren zijn de zomers veel warmer de winters veel kouder en valt er veel sneeuw Steden Er zijn vele grote Duitse steden de meesten in het Zuiden en Westen De vijftien grootste zijn Geschiedenis Vóór de natiestaat Terwijl in andere streken van West-Europa enkele gecentraliseerde staten ontstonden zoals Engeland Frankrijk of Spanje bleef het Heilige Roomse Rijk van de Duitse natie in de middeleeuwen en daarna een soort confederatie statenbond De Duitse keizer had betrekkelijk weinig macht en de modernisering in de vroege moderne tijd gebeurde op het niveau van de enkele landen Vele streken liepen wat betreft ontwikkeling achter ten opzichte van elders De keizer werd door de vorsten van sommige landen gekozen de keurvorsten Vanaf de 15e eeuw kwamen alle keizers uit de dynastie Habsburg die toen Oostenrijk regeerde Naast Oostenrijk en Beieren in het Zuiden werd later ook Pruisen een van de belangrijkste Duitse staten In het tijdperk van de Franse revolutie en Napoleon 1789-1815 veranderde Duitsland ingrijpend onder meer door het verkleinen van het aantal Duitse staten van ruim 350 naar enkele tientallen Vooral in het Zuiden werden enkele middelgrote staten gevormd Een groot deel van West- en Noord-Duitsland werd door Frankrijk geannexeerd een ander maakte deel uit van de Rijnbond feitelijk een Franse satellietstaat Na 1815 vormden de meeste Duitstalige maar ook niet-Duitstalige gebieden de Duitse Bond die net als het oude Rijk geen bondsstaat maar een statenbond was Het voornaamste orgaan van de Bond was de Bondsvergadering ook Bondsdag genoemd een congres van afgevaardigden van de enkele vorsten Onder hen was trouwens ook de koning van Nederland in zijn functie als groothertog van Luxemburg later ook Limburg Bij de opkomende liberale en nationale beweging was de Bond weinig geliefd hij diende in hun zicht voornamelijk als instrument van de vorsten om de persvrijheid en de oprichting van politieke partijen te onderdrukken In maart 1848 na een nieuwe revolutie in Frankrijk ontstonden onrusten in Duitsland Bang voor een gewelddadige revolutie beloofden vele Duitse vorsten grondwetten en gekozen parlementen voor zover die nog niet bestonden Voor het eerst kozen de Duitsers een nationale vergadering Ze kwam in Frankfurt bij elkaar daarom Frankfurter Nationalversammlung en moest Duitsland een nationale grondwet geven De oude machten konden het roer wel keren en de revolutie in 1849 onderdrukken; de Pruisische koning nam de keizerkroon uit handen van de revolutionairen niet aan Vele verworvenheden in de enkele staten werden teruggedraaid Toch maakte de democratische ervaring indruk; bijvoorbeeld het algemeen kiesrecht van 1848 1849 was het voorbeeld voor de latere natiestaat Oprichting en ontwikkeling van de natiestaat De Duitse Bond werd hersteld maar in 1858 1859 kwam er weer beweging in de ontwikkeling naar een Duitse natiestaat Het lukte de Pruisische minister-president Otto von Bismarck om in de jaren 1860 de Bond los te breken een groot deel van de nationale beweging te winnen en met de rechtse liberalen samen te werken Na de Duitse Oorlog tegen Oostenrijk in 1866 richtte Pruisen met de Noord-Duitse staten in 1867 de Noord-Duitse Bond op Dit was de eerste Duitse natiestaat Nog tijdens de Frans-Duitse oorlog van 1870 1871 traden de Zuid-Duitse staten behalve Oostenrijk en Liechtenstein tot de Noord-Duitse Bond toe Bij een nauwelijks veranderde grondwet nam de Bond de naam Duits Rijk aan Pruisen maakte qua grondgebied en inwonersaantal twee derde van Duitsland uit Het Duitse Keizerrijk was een moderne federale rechtsstaat met aristocratische én democratische elementen Wetten kwamen tot stand door de toestemming van de Rijksdag het gekozen nationaal parlement en de Bondsraad het orgaan van de vorsten De Pruisische koning was de voorzitter van de Bondsraad met de titel Duitse keizer De keizer stelde de rijkskanselier in die de facto de regeringsleider was Omdat de liberalen in de Rijksdag sterk waren later ook katholieken en sociaaldemocraten was de politiek van rijkskanselier Bismarck moderner dan verwacht Vanaf 1884 verwierf Duitsland ook koloniën vooral in Afrika Tijdens het Keizerrijk vonden de hoogtijdagen van de industriële revolutie in Duitsland plaats Naast verschillende liberale katholieke socialistische en pacifistische stromingen ontstonden ook antisemitische en hypernationalistische Rond 1900 was Duitsland één van de meest ontwikkelde landen en was het Duits na het Frans en het Engels één van de belangrijkste talen van de wereld Het politieke stelsel bleef echter achter de regering werd niet door het parlement bepaald Tijdperk der wereldoorlogen De Europese grootmachten Groot-Brittannië Frankrijk Rusland en Duitsland concurreerden om politieke en militaire macht en economische en culturele invloed op de aarde Er ontstond een wapenwedloop; uit Duits perspectief spanden de andere grootmachten samen om Duitsland einzukreisen Groot-Brittannië ging een alliantie met Frankrijk aan Om de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog wordt nog steeds gestreden In de crisis na de moord op de Oostenrijkse kroonprins die tot de oorlog leidde was het de houding van het toenmalige Duitsland dat een oorlog binnenkort sowieso te verwachten was en nu gunstiger moest uitkomen dan een paar jaar later De oorlog duurde vier jaar doordat zowel Duitsland en de andere centrale machten alsook de geallieerden op een gunstig moment wachtten om een vredesvoorstel naar eigen voordeel te presenteren Duitsland wilde in West- en Oost-Europa land heroveren en de kans leek gunstig nadat begin 1918 Rusland was verslagen In de loop van de zomer werd echter duidelijk dat nu de verse troepen uit Amerika het Europees strijdtoneel hadden bereikt De Duitse militaire leiding liet de politiek in september weten dat een overwinning onmogelijk was Op 11 november 1918 moest Duitsland tegenover Frankrijk het Britse Rijk en andere landen capituleren De overwinnaars legden het land zware boetes op en namen het niet alleen alle buitenlandse koloniën af maar ook tien procent van het eigen grondgebied moest worden afgestaan aan buurlanden het meest aan Frankrijk Elzas-Lotharingen en het heropgerichte Polen voornamelijk West-Pruisen en Posen In 1918 1919 werd Duitsland een republiek Weimarrepubliek genaamd De zware lasten die het land van buiten opgelegd waren het niet goed werkende politieke systeem de sociale onrust en de wereldwijde economische crisis maakten in 1933 de weg vrij voor de overname van het land door de nationaalsocialisten onder leiding van Adolf Hitler De door het Derde rijk begonnen Tweede Wereldoorlog werd de grootste catastrofe in de Duitse geschiedenis en leidde in 1945 tot de totale bezetting van het land door de geallieerde Russische Britse Amerikaanse en Franse strijdkrachten Vrijwel alle grote en middelgrote steden lagen in puin en de gehele industrie en infrastructuur was in de loop van de oorlog verwoest De gebieden ten oosten van de Oder-Neissegrens werden aan Polen en de Sovjet-Unie toegewezen en de Duitse bevolking werd uit deze gebieden en de rest van Oost-Europa verdreven waarbij velen omkwamen De overlevenden van deze in totaal ruim 15 miljoen mensen werden opgenomen in de rest van Duitsland Na de Tweede Wereldoorlog De geallieerde bezettingsmachten konden in de naoorlogse jaren niet tot overeenstemming komen om Duitsland als eenheid te besturen Politiek raakte Duitsland in 1946 gesplitst door de gedwongen fusie van de sociaaldemocratische Sozialdemokratische Partei Deutschlands met de communistische KPD tot Sozialistische Einheitspartei Deutschlands SED in de Sovjet-zone Ook over de noodzakelijke geldhervorming konden de bezettingsmachten niet tot overeenstemming komen De invoering van de D-Mark in de westelijke bezettingszones in 1948 werd door de Sovjet-Unie beantwoord met de Blokkade van Berlijn In november 1948 splitste de Sovjet-Unie het bestuur van Berlijn en stelde een eigen magistraat in voor Oost-Berlijn Op 23 mei 1949 kwam in de westelijke bezettingszones de Bondsrepubliek Duitsland tot stand een parlementaire democratie De hoofdstad van de Bondsrepubliek werd Bonn aan de rivier de Rijn In de oostelijke bezettingszone van Duitsland richtten op 7 oktober van dat jaar de communisten met hulp van de Sovjet-bezetters een dictatuur op Duitse Democratische Republiek DDR geheten Al voor de oprichting van de DDR werd de Sovjet-zone door grensmaatregelen van het Westen afgesloten Wel bleef de grens tussen West-Berlijn dat door Westerse troepen bezet bleef en Oost-Berlijn open Nadat ongeveer 3 miljoen Duitsers vooral via Berlijn uit de DDR naar het Westen waren gevlucht bouwde het Oost-Duitse regime in 1961 de Berlijnse Muur Tijdens de jaren vijftig voltrok zich in de Bondsrepubliek het zgn Wirtschaftswunder waarbij de steden de industrie en economische infrastructuur weer werd hersteld Dat werd mogelijk gemaakt door het Marshallplan van de Verenigde Staten en de inspanningen van de Duitsers zelf Met de Verdragen van Parijs die in 1955 van kracht werden werd de soevereiniteit van de Bondsrepubliek bekrachtigd en werd het toegestaan zich te herbewapenen en lid te worden van de NAVO omdat de Bondsrepubliek onmisbaar was als westerse bondgenoot in de Koude Oorlog Anders dan de twee andere grote Europese mogendheden het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk heeft het nooit nucleaire wapens ontwikkeld De Bondsrepubliek was samen met de oude aartsvijand Frankrijk een van de initiatiefnemers van de ontwikkeling die tot de Europese Unie leidde Wel werd Duitsland opnieuw het economische zwaartepunt van Europa mede doordat de tijdens de oorlog totaal verwoestte industrie en infrastructuur op de meest moderne wijze weer werd herbouwd aanvankelijk met hulp van het Marshallplan Ook de grote en goed opgeleide bevolking was een belangrijk voordeel ten opzichte van de buren En de vlak na de oorlog begonnen koude oorlog maakte het noodzakelijk voor het westen dat Duitsland zo sterk mogelijk werd als bondgenoot tegen het vijandelijke Warschaupact In 1989 viel het communisme in Oost-Europa met als symbolisch hoogtepunt de val van de Muur op 9 november 1989 De opening van de grenzen tussen de twee Duitslanden leidde uiteindelijk tot de hereniging op 3 oktober 1990 Het heeft de Bondsrepubliek Duitsland veel moeite gekost de twee delen van Duitsland ook in maatschappelijk en economisch opzicht te verenigen Nog altijd maakt het voormalige Oosten in economisch opzicht een minder florissante ontwikkeling door dan het westen van Duitsland Demografie Bevolking Duitsland heeft inwoners waarvan circa 67 procent een religie heeft en 33 procent niet Met bijna 31 procent 2546 miljoen mensen 31 december 2007 vormen de katholieken de grootste groep Zij wonen hoofdzakelijk in het zuiden en het westen Sinds het begin van de jaren zeventig van de twintigste eeuw zijn miljoenen gastarbeiders uit andere landen vooral voormalig Joegoslavië Griekenland Turkije en Italië naar Duitsland gekomen om er te werken Hieronder zijn er thans ongeveer 33 miljoen moslims hoofdzakelijk Turken en Koerden In totaal zijn er zeven miljoen buitenlanders waarmee de bevolking in totaal uitkomt op 817 miljoen 915% van de bevolking is Duits Na de Verenigde Staten Duitsland is de tweede meest populaire migratie bestemming in de wereld< ref> Religie Ongeveer 30 procent 248 miljoen in Duitsland Cijfers over de kerkgang laten zien dat 42 procent van de bevolking 's zondags een katholieke kerk en 12 procent een EKD-kerk bezoekt in 2007 Er is een kleine joodse minderheid van 02 procent meestal recente immigranten uit Oost-Europa en Rusland 38% is Moslim Meer dan de helft van de bevolking in het gebied van de voormalige DDR en in de noordelijke deelstaat Hamburg hangt geen godsdienst aan De katholieke en evangelische kerken en de synagogen worden gefinancierd door een bijzondere kerkbelasting op basis van de inkomstenbelasting Daaraan is alleen door uittreden uit de kerkgemeenschap te ontkomen Veel kerken kampen met groot verlies van leden en daardoor financiële problemen Taal De taal die in Duitsland wordt gesproken is hoofdzakelijk Duits Deze Germaanse taal is nauw verwant aan het Nederlands Engels en de Noord-Europese talen Duits wordt ook in Oostenrijk Zwitserland en andere aan Duitsland grenzende landen gesproken maar het Duits heeft nergens zoveel sprekers als in Duitsland zelf Naast het Standaardduits ook Hochdeutsch genoemd zijn er dialecten De belangrijkste grens daarbij is die tussen de Noord- en de Zuid-Duitse dialecten In het noorden werd oorspronkelijk Nederduits Platt gesproken De dialecten van het zuidwesten waarbij taalkundig ook het Zwitserduits hoort verschillen van de rest Vrijwel alle Duitsers spreken Duits De Denen Friezen zigeuners en Sorben zijn de inheemse niet-Duitssprekende minderheden Vanwege een recente immigratie wordt in Duitsland ook veel Turks en Russisch gesproken Politiek Politiek systeem De Bondsrepubliek Duitsland is met haar grondwet van 23 mei 1949 een democratisch-parlementaire bondsstaat De grondwet kan door een tweederdemeerderheid in Bondsdag en bondsraad gewijzigd worden Enkele artikelen waarin de basisprincipes van de grondwet zoals de federale structuur van de staat de democratische sociale en rechtsprincipes van de staat en de onschendbaarheid van de menselijke waarde van het individu zijn van iedere wijziging uitgesloten Het Duitse parlement heet Bondsdag Deutscher Bundestag en wordt normaliter elke vier jaar door de volwassene Duitsers gekozen Het kiessysteem voor de Bondsdag baseert in principe op evenredige vertegenwoordiging maar heeft ook kenmerken van het meerderheidsstelsel Een kiesdrempel van vijf procent zorgt ervoor dat heel kleine partijen buiten het parlement blijven De Bondsdag vergadert in het historische gebouw van de Rijksdag in Berlijn Er zijn minimaal 598 volksvertegenwoordigers vanwege het kiessysteem zijn het meestal iets meer De huidige Bondsdag gekozen in 2013 telt 631 leden de president van de Duitse Bondsdag is de christendemocraat Norbert Lammert De Bondsdag is het machtigste orgaan in het politieke stelsel het stemt over wetten het kiest de regeringsleider de bondskanselier gedeeltelijk de bondspresident en de bondsrechters het controleert de regering en de geheime diensten en het beslist over volkenrechtelijke verdragen en over de militaire inzet van het leger De Duitse bondspresident Bundespräsident der Bundesrepublik Deutschland is het staatshoofd Hij representeert de republiek Verder tekent hij wetten en benoemt de regeringsleden Hij heeft ook een minder belangrijke rol bij de verkiezing van een nieuwe regeringsleider die echter in principe wordt gekozen door de Bondsdag In de dagelijkse politiek is hij nauwelijks betrokken maar hoe hij zijn ceremoniële functies vervult is aan hem zelf Hoewel van hem wordt verwacht dat hij boven de partijen staat mag hij politieke opvattingen uitdrukken De bondspresident wordt elke vijf jaar verkozen door een speciaal orgaan de bondsvergadering die enkel voor dit doel samenkomt De bondsvergadering bestaat uit alle Bondsdagleden en een even groot aantal van vertegenwoordigers van de deelstaatparlementen Een bondspresident kan aansluitend aan zijn eerste ambtsperiode één keer worden herkozen De bondsregering Bundesregierung bestaat uit de bondskanselier Bundeskanzler en de bondsministers De bondskanselier wordt door de Bondsdag gekozen de bondsministers door de bondskanselier In de praktijk echter moet de bondskanselier aan de wensen van zijn partij en de coalitiepartijen voldoen echt uitzoeken kan hij niet meer dan twee drie ministers De regering ook Bundeskabinett genoemd werkt volgens drie principes Ministerprincipe Iedere minister kan over zaken beslissen die met zijn eigen ministerie te maken hebben Kollegiaalprincipe Over zaken die meerdere ministeries betreffen beslist het kabinett Kanseliersprincipe Volgens art 65 van de grondwet heeft de bondskanselier de Richtlinienkompetenz Over zaken die hij zeer belangrijk vindt kan hij alleen beslissen In de praktijk gebruikt de kanselier dit recht nauwelijks omdat het tot grote ontevredenheid van het kabinett zou leiden Toch is de positie van de kanselier sterker dan die van regeringsleiders in veel andere landen Federaal systeem Tot de Bondsrepubliek horen Länder deelstaten niet officieel maar vaker te horen is Bundesländer Sinds 1990 zijn het zestien daarvoor waren het tien plus West-Berlijn dat een speciale status had De grondwet bepaalt waarover de bond alleen waarover de bond en de deelstaten samen en waarover alleen de deelstaten kan kunnen beslissen Een deelstaat heeft een grondwet een parlement en een regering zoals een volwaardige staat De deelstaatsregeringen sturen vertegenwoordigers naar de bondsraad Bundesrat Dit orgaan wordt niet als federale parlementskamer beschouwd maar heeft wel die functie wetten die ook tot de competentie van de Länder horen moeten ook door de bondsraad worden goedgekeurd De bondsraad telt 69 leden Elk land heeft afhankelijk van de grootte van zijn bevolking drie tot zes stemmen die echter in blok uitgeoefend moeten worden Omdat in veel deelstaatsregeringen niet dezelfde partijen zitten als in de bondsregering is het vaak moeilijk om een toestemming van de bondsraad te krijgen Baden-Württemberg Beieren Bayern Berlijn Berlin Brandenburg Bremen Hamburg Hessen Mecklenburg-Voor-Pommeren Mecklenburg-Vorpommern Nedersaksen Niedersachsen Noordrijn-Westfalen Nordrhein-Westfalen Rijnland-Palts Rheinland-Pfalz Saarland Saksen Sachsen Saksen-Anhalt Sachsen-Anhalt Sleeswijk-Holstein Schleswig-Holstein Thüringen Partijen Partijen bestaan in Duitsland sinds de jaren 1860 Al in het Keizerrijk vervulden ze in het parlement een belangrijke functie sinds 1918 komen ook de regeringsleden uit haar rijen Van 1933 tot 1945 waren in Duitsland alle partijen behalve de nationaalsocialistische verboden De meeste huidige partijen werden dus in 1945 opnieuw gesticht De grootse partij is de christendemocratische CDU die in Beieren zelf niet optreedt maar het veld overlaat aan haar zusterpartij CSU Samen vormen ze één fractie in de Bondsdag De meeste bondskanseliers en bondspresidenten waren lid van de CDU CSU die samen ook die Union worden genoemd De andere grote partij is de sociaaldemocratische SPD die deze naam al sinds 1891 heeft Deze twee partijen de ene centrum-rechts en de andere centrum-links worden vanwege hun grootte Volksparteien genoemd Nog in 1980 kregen CDU CSU en SPD samen ruim negentig procent van de stemmen Sindsdien werden kleinere partijen belangrijker De liberale FDP bestaat sinds 1945 1948 en was in veel bondsregeringen vertegenwoordigd In 1983 haalden de ecologisch-alternatieve Die Grünen de Bondsdag-kiesdrempel voor de eerste keer Door de hereniging kwam in 1990 een linkssocialistische partij erbij de voormalige communistische partij van de DDR Sinds 2007 heeft ze na een fusie met een linkse SPD-afsplitsing de naam Die Linke Defensie De Duitse strijdkrachten worden de Bundeswehr genoemd ze bestaat sinds 1955 en omvat de drie Teilstreitkräfte Heer landmacht Bundesmarine en Luftwaffe luchtmacht Vanaf begin was de Bundeswehr een leger met dienstplichtigen maar in 2011 werd de dienstplicht opgeschort De Bundeswehr had de langste tijd gedurende de Koude Oorlog een kleine half miljoen soldaten en in 2011 nog ongeveer een kwart miljoen Sinds de vroege jaren 90 is de Bundeswehr ook buiten het NAVO-gebied actief onder meer in Afghanistan De hoogste rang binnen het leger heeft de Generalinspekteur als adviseur van de bondsregering Het militair opperbevel heeft wel de federale minister van defensie in oorlogstijd de bondskanselier Economie Duitsland bezit op technologisch vlak de op drie na sterkste economie van de wereld na de VS China en Japan maar structurele markteisen waaronder de substantiële brutokosten voor het in dienst nemen van nieuwe werknemers hebben werkloosheid tot een langdurig persistent probleem gemaakt Een vergrijzende bevolking gecombineerd met hoge werkloosheid bemoeilijkt de handhaving van de wettelijke sociale zekerheid de lasten voor werkhebbenden zijn onevenredig hoog geworden De modernisering en integratie van de Oost-Duitse economie blijft een kostbaar lange-termijnprobleem Verkeer en vervoer De grote steden van Duitsland beschikken over internationale vliegvelden; zie lijst van luchthavens in Duitsland Duitsland heeft een prima wegennet van autosnelwegen en autowegen; zie wegen in Duitsland Ook is er een prima spoorwegnet voor vervoer per trein Cultuur Zoals in veel andere landen van Europa had de cultuur van de Romeinen ook in Duitsland een grote invloed al was slechts het deel ten westen van de Rijn en ten zuiden van de Donau geruime tijd door de Romeinen bezet Sinds de Middeleeuwen kwamen er nieuwe impulsen uit Duitsland zelf bijvoorbeeld door Albertus Magnus in de wijsbegeerte Cinema De Duitse cinema bestaat al zo lang als het medium film bestaat al sinds het einde van de 19e eeuw In 1895 gaven de broers Max en Emil Skladanowsky hun eerste voorstelling met de door hen ontwikkelde filmprojector genaamd Bioskop waarbij voor het eerst een filmvoorstelling werd gegeven met een betalend publiek Daarmee was de bioscoop geboren De jaren na de Eerste Wereldoorlog vormden de hoogtijdagen van de Duitse cinema De stomme films uit deze periode waren meestal expressionistische films zoals Das Cabinet des Dr Caligari 1920 Nosferatu eine Symphonie des Grauens 1921 en Metropolis 1927 Ook deed het genre Bergfilm zijn intrede waarin te zien was hoe de hoofdpersonen zich moesten redden in de harde natuur van de bergen Halverwege de jaren 20 deed de nieuwe zakelijkheid zijn intrede in de filmwereld Hierbij werden seksualiteit schandalen en mensen die ten onder gingen op het witte doek gebracht zoals in Die Büchse der Pandora 1929 en Der blaue Engel 1930 Deze laatste was ook de eerste Duitse film met geluid en werd zowel in het Duits als in het Engels opgenomen De film maakte van Marlene Dietrich direct een internationale ster Tegenwoordig kijken de Duitsers net als de meeste Europeanen vooral naar Amerikaanse films Belangrijke uitzonderingen waren Lola rennt 1998 en Der Schuh des Manitu 2001 Per jaar vinden er een kleine 150000 bioscoopbezoeken plaats in bijna vijfduizend filmtheaters Literatuur De geschreven Duitse literatuur bestaat sinds de 8e eeuw Vaak ging het echter om vertalingen uit het Latijn of Frans of om korte verhalen De eerste belangrijke Duitse roman is van 1668 Der abenteuerliche Simplicissimus Als de klassieke tijd van de Duitse literatuur gelden de jaren rond 1800 met Johann Wolfgang von Goethe en Friedrich Schiller Wetenschap De 19e eeuw zag de politieke eenwording van Duitsland maar ook een groei van wetenschappelijke en culturele uitingen Rond 1900 was Duitsland een van de meest vooraanstaande landen op die gebieden Daarvan getuigden in de volgende jaren onder meer de vele Nobelprijzen voor Duitsers bijvoorbeeld voor Wilhelm Conrad Röntgen natuurkunde 1901 Emil von Behring geneeskunde 1901 en de historicus Theodor Mommsen literatuur 1902 Veel moderne uitvindingen hebben meer dan één uitvinder; belangrijk voor de ontwikkeling van de auto waren Carl Benz en Gottlieb Daimler voor de tv Paul Nipkow en Karl Ferdinand Braun en voor de telefoon Philipp Reis Het isolement tijdens de Eerste Wereldoorlog de emigratie vanwege het nationaalsocialisme sinds 1933 en de onzekere situatie na 1945 waren grote tegenslagen voor de Duitse cultuur en wetenschap De gevolgen zijn gedeeltelijk nog steeds te voelen Ondanks brain-drain naar de VS is de Duitse bijdrage aan cultuur en wetenschap van de wereld wel nog groot De Duitse gezondheidszorg is een van de meest geavanceerde in de wereld hetgeen tot uiting komt in de zeer lage kindersterfte hoge levensverwachting en het hoge percentage van succesvolle operaties Architectuur Volgens een rondvraag van het Deutsche Tourismusverband en meinestadtde is de Dom van Keulen de populairste bezienswaardigheid van Duitsland Op plaats twee staat slot Neuschwanstein en op plaats drie de Frauenkirche te Dresden In de Tweede Wereldoorlog heeft Duitsland veel gebouwen verloren; deels zijn ze weer opgebouwd zoals het historische centrum van Münster Vooral in kleinere stadjes zijn veelal historische ensembles uit de middeleeuwen bewaard het meest bekend is misschien Rothenburg ob der Tauber Bij de natuurlandschappen van Duitsland gaat het om grote bossen vaak in de middelgebergtes zoals het Beierse Woud en om de waddenzee zoals het Niedersächsisches Wattenmeer Externe links crossmediaal meertalig Duitsland-portaal Eddie Cochran Albert Lea Minnesota 3 oktober 1938 Bath Engeland 17 april 1960 was een Amerikaans rockabillyzanger en -gitarist Veel van zijn nummers gaan over de vreugdes van het leven als tiener Hij wordt hierdoor wel eens vergeleken met Buddy Holly Enkele van zijn bekendste nummers zijn "C'mon Everybody" "Summertime Blues" en "Three Steps to Heaven" Loopbaan In 1955 nam Eddie Cochran zijn eerste platen op als lid van The Cochran Brothers een duo dat hij samen met Hank Cochran vormde De twee zijn echter geen familie van elkaar Hank Cochran zou zich later ontwikkelen tot een bekende schrijver van countryliedjes Ook ontwikkelde Eddie Cochran rond deze tijd tot een sessiemuzikant en schreef hij een demo met Jerry Capehart die later zijn manager zou worden In 1956 vroeg Boris Petroff of hij wilde optreden in een film genaamd The Girl Cant Help It Eddie Cochran deed het en trad in de film op met het nummer "Twenty-Flight Rock" Dit optreden betekende zijn doorbraak Begin 1957 had hij zijn eerste hit in de Verenigde Staten met het nummer "Sittin in the Balcony" geschreven door John D Loudermilk De meeste van zijn nummers schreef hij echter zelf waaronder "Summertime Blues" zijn grootste hit in de VS "Summertime Blues" zou van grote invloed zijn op latere muziek onder andere door het zogenaamde overdubbing een destijds vrij zeldzame techniek "Cmon Everybody" uit 1958 was zijn laatste grote hit in de Verenigde Staten maar het nummer betekende zijn grote doorbraak in het Verenigd Koninkrijk waar het zijn eerste top-tienhit werd Enkele andere nummers die hij schreef waren "Somethin Else" "My Way" "Weekend" en "Nervous Breakdown" Tijdens de lente van 1960 toerde hij samen met zijn vriend Gene Vincent door Groot-Brittannië met veel succes Op 16 april van dat jaar raakten hij Gene Vincent en zijn vriendin de liedschrijfster Sharon Sheeley betrokken in een auto-ongeluk nabij Chippenham in Wiltshire toen ze onderweg waren naar het vliegveld van Londen Vincent en Sheeley overleefden het maar Eddie Cochran stierf de volgende dag in een ziekenhuis in Bath Hij was slechts 21 jaar oud Eddie Cochran was zeer productief en na zijn overlijden zijn veel platen met nieuw materiaal uitgebracht die vooral in het Verenigd Koninkrijk goed verkochten De single "Three Steps to Heaven" werd in dat land ook postuum een maand na zijn overlijden een nummer 1-hit Eddie Cochran is de reden waarom Paul McCartney een groot fan van Cochran een lid is geworden van The Beatles Toen McCartney Twenty Flight Rock een nummer van Cochran speelde tegenover de band van John Lennon was Lennon zo onder de indruk dat hij besloot dat McCartney een lid van zijn band werd Radio 2 Top 2000 |- |align"left"|C'mon Everybody||1592||-||-||1967||1728||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |- |align"left"|Three Steps To Heaven||767||1296||1161||1464||669||1288||1118||1357||1372||1187||1704||1717||-||-||- |} Externe link Eduardo Hughes Galeano Montevideo 3 september 1940 – aldaar 13 april 2015 was een Uruguayaans journalist en schrijver Zijn bekendste werken zijn Las venas abiertas de América Latina 1971 vertaald als Aderlating van een continent en Memoria del fuego 1986 In zijn boeken combineert Galeano fictie journalistiek politieke analyse en geschiedschrijving Biografie Galeano werd geboren in een katholiek middenklasse gezin van Europese immigranten Op veertienjarige leeftijd verkocht hij zijn eerste politiek getinte cartoon aan het weekblad van de Socialistische Partij van Uruguay El Sol In de vroege jaren zestig begon Galeano zijn carrière als journalist bij het weekblad Marcha Daarnaast werkte hij twee jaar lang als redacteur van het dagblad Época Na een militaire staatsgreep in 1973 belandde Galeano in de gevangenis en later moest hij Uruguay ontvluchten Zijn boek Las venas abiertas de América Latina werd door de rechtse regeringen verboden in Uruguay Chili en Argentinië Hij vluchtte naar Argeninië waar hij het culturele tijdschrift Crisis oprichtte Na de staatsgreep van Jorge Videla in 1976 werd Galeano ter dood veroordeeld Hij ontkwam echter naar Spanje waar hij de trilogie Memoria del fuego schreef In het voorjaar van 1985 keerde Galeano terug naar Montevideo waar hij sindsdien woont In 2004 won Tabaré Vázquez met de linkse beweging Frente Amplio de Uruguayaanse verkiezingen Galeano schreef vervolgens voor het Amerikaanse politieke maandblad "The Progressive" een stuk onder de titel "Where the People Voted Against Fear" waarin hij zijn steun voor de nieuwe regering uitte en concludeerde dat het Uruguayaanse volk voor het gezond verstand "common sense" gekozen had omdat zij zich bedrogen voelden door de traditionele partijen "Colorado" en "Blanco" Een jaar later werd Galeano adviseur van de door Hugo Chávez gefinancierde televisiezender TeleSUR Persoonlijk leven In 1959 trouwde Galeano met Silvia Brando Na een scheiding trouwde hij drie jaar later met Gracielo Berro In 1976 trouwde hij met Helena Villagra Hij overleed op 74-jarige leeftijd Bibliografie selectie Los días siguientes 1962 China Crónica De Un Desafío 1964 Guatemala Occupied Country 1967 Su majestad el fútbol 1968 Las venas abiertas de América Latina 1971 Memoria del fuego 1982–1986 Mirrors Stories of Almost Everyone 2009 Zie ook Lijst van Spaanstalige literaire schrijvers Engeland Engels England is een voormalig koninkrijk en maakt als constituerend land met Noord-Ierland Schotland en Wales deel uit van één soevereine staat het Verenigd Koninkrijk Van deze vier is Engeland het gebied met de meeste inwoners en de grootste oppervlakte Het omvat het zuidelijke deel van het eiland Groot-Brittannië in het westen grenzend aan Wales en in het noorden aan Schotland Engeland telt ruim 53 miljoen inwoners De naam Engeland werd vroeger ook als pars pro toto gebruikt om heel Groot-Brittannië of het Verenigd Koninkrijk aan te duiden Met de opkomst van het Schotse nationalisme in de jaren 1930 verdween deze gewoonte Tegenwoordig geldt dit gebruik van het woord Engeland als politiek incorrect vergelijkbaar met de aanduiding Holland voor geheel Nederland Geschiedenis Demografie Bevolking De bevolking van Engeland noemt men de Engelsen Engeland is genoemd naar de Angelen een van de Germaanse stammen die na het vertrek van de Romeinen vanuit het Europese vasteland het eiland koloniseerden Samen met Saksen Juten en mogelijk ook Friezen kwamen zij met schepen vanuit het huidige Noord-Duitsland Noord-Nederland en West-Denemarken De Franse benaming Angleterre Land van de Angelen getuigt hiervan Deze tientallen duizenden opvarenden vormen mede de voorvaderen van de moderne Engelsen en een land Groot-Brittannië dat wereldwijd een enorme economische linguïstische geografische en demografische invloed heeft gehad Romeinse geschiedschrijvers zoals Tacitus gebruikten voor het eiland de benaming Albion naar het Latijnse woord albus wit de kleur van de krijtrotsen van Dover ImageSize width390 height200 hoogte yas 200px-30px marge is 170px voor grafiek PlotArea left60 right10 top10 bottom20 TimeAxis orientationhorizontal AlignBars justify Colors idgray1 valuegray09 DateFormat yyyy Period from1921 till2010 ScaleMajor unityear increment20 start1921 PlotData bar90000000 colorgray1 width1 gridlijn ywaarde3_3 fromstart tillend bar60000000 colorgray1 gridlijn ywaarde2_3 fromstart tillend bar30000000 colorgray1 gridlijn ywaarde1_3 fromstart tillend bar0 colorgray1 berekening van xwaarde punt 60+ jaartal-jaartalminimumpxperyear berekening van ywaarde punt 20+ pxperinwoner inwoners LineData layerfront points60879691 colorblue width2 points969116898 colorblue width2 points16898204103 colorblue width2 points204103240107 colorblue width2 points240107276108 colorblue width2 points276108312111 colorblue width2 points312111348113 colorblue width2 points348113362115 colorblue width2 points362115366116 colorblue width2 < timeline> Taal De Engelse taal is sinds de 20e eeuw de meest verbreide lingua franca Dit is voornamelijk het gevolg van de Britse expansie in de 19e eeuw en sindsdien de eveneens dominerende Engelstalige Verenigde Staten Bestuurlijke indeling Graafschappen Engeland is van oudsher onderverdeeld in graafschappen Een graafschap county stond onder het bestuur van een graaf Engels count Deze gebieden werden oorspronkelijk ten tijde van de Angelsaksen shires genoemd zoals nog blijkt uit de namen van een groot aantal graafschappen zoals Bedfordshire Hampshire enzovoorts Na de komst van de Normandiërs kwam de benaming county in zwang Huidige bestuurlijke indeling De traditionele county's komen niet meer geheel overeen met de huidige bestuurlijke indeling De groeiende stedelijke agglomeraties hebben eigen county councils gekregen die de zogeheten metropolitan counties besturen De hoofdstad van Engeland en van het gehele Verenigd Koninkrijk is Londen Regio's De officiële indeling van Engeland in negen regio's is als volgt Greater London North East England North West England Yorkshire and the Humber West Midlands East Midlands East of England South West England South East England Geografie Engeland heeft 66 plaatsen met stadsrechten de "city's" Andere grote plaatsen worden "towns" genoemd Zie ook Lijst van plaatsen in Engeland en Lijst van plaatsen in Engeland naar inwonertal Een etniciteit is een sociaal-culturele identiteit die een bepaalde groep mensen of een aantal bevolkingsgroepen verbindt Het concept etniciteit wortelt in het gegeven dat de leden van bepaalde bevolkingsgroepen zich identificeren met gezamenlijke kenmerken zoals nationaliteit stamverwantschap religie taal cultuur of geschiedenis en de daaraan ontleende normen en waarden Het gemeenschappelijke "erfgoed" en de solidariteitsbeleving op grond daarvan vormen de etniciteit Het woord komt van Grieks ethnikos "behorende tot een ethnos dat is volk Dit woord duidde aanvankelijk op groepen mensen die in politiek gebruiken en godsdienst met elkaar verbonden waren Definities van etniciteit De laatste decennia is het statisch definiëren van etnische groepen ook wel etniciteiten genoemd op basis van culturele eigenschappen in onbruik geraakt om plaats te maken voor een dynamisch definiëren van de relaties tussen etnische groepen inter-group relations en de etnische grenzen die tussen verschillende etnische groepen ervaren en gehanteerd worden ethnic boundaries die het verschil aangeven tussen wij en zij Verschillen tussen etnische groepen zijn namelijk soms moeilijk te herleiden tot culturele kenmerken omdat etnische groepen altijd onder invloed van elkaar staan Etnische zelf-definities komen altijd tot stand door het maken van onderscheid ten opzichte van andere groepen en het beklemtonen van onderlinge overeenkomst Etniciteit geeft daarom ook vaak impliciet aan wat men niet wil zijn Alleen zeer geïsoleerde en inmiddels nauwelijks meer voorkomende etniciteiten definiëren zichzelf vanzelfsprekend zonder zich daarbij af te zetten tegenover een buitenwereld van andere etniciteten of nationaliteiten Antropoloog Fredrik Barth gaf in zijn invloedrijke werk Ethnic Groups and Boundaries The Social Organization of Culture Difference een benadering van etniciteit waarin etnische groepen zelf categorieën van ascriptie en identificatie zijn en dus het kenmerk hebben interactie tussen mensen te organiseren Alle andere kenmerken van etnische groepen moeten aan dit eerste kenmerk gerelateerd worden Hoofdzaak bij een onderzoek naar etnische groepen moet niet de samenstelling van de groepen zijn en hun geschiedenis maar de etnische grenzen en het handhaven van die grenzen Volgens Barth is het een misvatting te stellen dat de cultuurdragende eigenschap van een etnische groep hun voornaamste kenmerk is Antropoloog Thomas Eriksen legde uit waarom ascriptie en identificatie zo belangrijk zijn "Deze benadering van etniciteit bepleit een focus op dat wat sociaal effectief is in interetnische relaties Barth bekijkt de etnische groep voornamelijk in termen van sociale organisatie Daaruit volgt dat etnische groepen gedefinieerd moeten worden van binnenuit vanuit het perspectief van haar leden … Barth definieert etniciteit als categoriale ascripties die individuen classificeert op basis van hun basisidentiteit Omdat lidmaatschap van een etnische groep door de leden zélf moet worden erkend om sociaal effectief te zijn is dit criterium cruciaal voor Barth" "This approach to ethnicity advocates a focus on that which is ‘Socially Effective’ in inter-ethnic relations and Barth regards the ethnic group chiefly in terms of social organisation It follows that ethnic groups must be defined from within from the perspective of their members … Barth defines ethnicity as categorical ascriptions which classify individuals in terms of their basic most general identity Since ethnic membership must be acknowledged by the agents themselves in order to be socially effective this is the crucial criterion for Barth" Beide wetenschappers zijn typisch voor de anglo-amerikaanse benaderingswijze die zich sinds het einde van de 19de eeuw richtte op pre-moderne volken met name die in de gekolonialiseerde Derde Wereld Deze ook wel antropologie genoemde wetenschap is echter niet goed toepasbaar op de etniciteit in Europa Om de historische betekenis van etniciteit in de Europese verhoudingen te kunnen begrijpen moet men een uitgangspunt zoeken in de filosofische benadering van Johann Gottfried Herder Zie etnisch nationalisme Etniciteit herkenbaar in ras taal en religie Als regel heeft iedere etniciteit een eigen taal ontwikkeld maar soms onderscheidt een etniciteit zich primair door religie In de westerse moderne tijd kan men daarbij de Ieren als voorbeeld nemen die tegelijk met het verlaten van hun eigen taal voor hun identiteit hun religie primair bepalend lieten worden Het komt ook voor dat bepaalde sociale en beroepsgroepen zich als etniciteit hebben ontwikkeld Soms kan een ras bepalend zijn maar dan als afgeleide namelijk door selectie binnen de groep en zelden als oorzaak van het ontstaan van de groep Ras kan zowel in metafysische zin zoals in het geval van de Joden als in objectief-fysische zin zoals in het geval van negroïden in de westerse wereld bepalend worden Ten slotte kunnen deze kenmerken en dan elkaar versterkend tegelijk voorkomen De componenten van rassisme en etniciteit verhouden zich een relatie van dynamische spanning Het is in Nederland gebruikelijk om de reikwijdte van het begrip ’’etnisch’’ als een administratieve categorie te beperken tot de identiteit van immigranten en hun nakomelingen uit de voormalige kolonies uit Afrika en uit Azië Daarmee is het begrip etniciteit versmald tot van oorsprong buitenlander uit de niet-westerse wereld en wijkt het begrip af van de betekenissen die buiten Nederland gelden De wetenschappelijke waarde van een begrip met zoveel variatie is gering en het gebruik ervan vereist telkens opnieuw een nadere definiëring Relatie tussen nationaliteit en etniciteit Nationaliteit en etniciteit komen vaak overeen en worden daarom vaak verward maar beide concepten hebben toch een duidelijk verschil Men kan ze het beste begrijpen als op elkaar aansluitende dus gefaseerde begrippen Nationalisme was een beweging die in de negentiende eeuw opkwam en werd geleid door een intellectuele elite Voor haar was de moderne nationaliteit de basis van een modern staatsburgerschap Zij wilden de verschillende culturen zo men wil etniciteiten en sociale lagen binnen de staat verbroederen en homogeniseren door het verspreiden van één nationale standaardtaal en één historische identiteit op grond waarvan zich vervolgens onderlinge herkenning en solidariteit zouden kunnen ontwikkelen als voorwaarden voor een democratische uitdrukkelijk nationale rechtsstaat In wezen was het de dominante etniciteit binnen de staat die zich tot nationaliteit ontwikkelde en vervolgens andere etniciteiten absorbeerde De ontwikkeling van de heterogene bevolking van Frankrijk tot ‘la grande nation’ is daarvan het voorbeeld Vanuit het Île-de-France werden de regio’s vanaf de 15de eeuw in één staatkundig verband niet zonder dwang en geweld geharmoniseerd In dit grotere Frankrijk vond eerst een adellijke elite elkaar en vervolgens kwam in 18de eeuw een burgerlijke nationale elite naar voren die de adel onttroonde en in de Franse Revolutie ‘de Fransman’ schiep als de ‘citoyen’ de bewuste staatburger die in een gelijkwaardige positie aan het politieke proces van de staat ging nemen Deze Fransman werd zelfs als universeel model gezien voor de politiek geëmancipeerde individu en de Franse revolutionairen beschouwden daarom alle mede-revolutionairen in de buurlanden ook als ‘Fransen’ en in de verovering van die staten zagen zij daarom geen bezetting maar een bevrijding Dit Franse universalisme was dubbelzinnig en kon daarom geen stand houden en de individuele emancipatie zou in de 19de eeuw in elke Europese staat een eigen nationaal programma gaan volgen In 1919 na de Eerste Wereldoorlog kregen de nationaliteiten een eigen staat en werden zij staatsnaties die het succesvolle programma van het ontstaan van de Franse natie gingen navolgen maar dat leidde tot een veelvoud van elkaar bestrijdende nationalismen en was mede een oorzaak van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog Na 1945 streefden de bevrijde staten ernaar om etnicteiten die zich nationaal niet wilden laten assimileren van hun staatsgebied te verwijderen enkee tientallen miljoenen werde toen etnisch dan wel nationaal gezuiverd Zie ook etnische zuivering en staatsnationalisme Een voorbeeld waarbij het Franse model mislukte is Hongarije Het Habsburgse Koninkrijk Hongarije slaagde er in de negentiende eeuw in om zowel etnische Hongaren Magyaren als Szeklers een bevolkingsgroep van de Hongaarse minderheid in Roemenië zich onderdeel te laten voelen van de Hongaarse natie Maar ook de bovenlagen van tal van andere volken die in dit koninkrijk leefden Slowaken Duitsers Joden Roemenen namen bewust de Hongaarse taal en cultuur over en werden aldus nationale Hongaren De verdere ontwikkeling van de Hongaarse natie werd een halt toegeroepen door de ontbinding van het koninkrijk en de verdeling van haar grondgebied over nieuwe nationale staten in het Verdrag van Trianon 1920 Daarnaast bestaat er een etnische groep Csángós die eeuwenlang in Roemenië vlak buiten het Hongaarse Rijk heeft geleefd bij wie onder Roemeens gezag geen Hongaars nationaal bewustzijn tot ontwikkeling kon komen De laatste jaren zijn echter de banden tussen de Csángós en de Hongaren aangehaald en ontwikkelde zich bij een deel van hun alsnog een Hongaars nationaal bewustzijn In het geval van Nederland hebben de Friezen het langst een etnisch karakter behouden en dat bewust willen vormgeven met wat genoemd werd de Friese Beweging De meeste Friezen gingen zich echter na de oprichting van Koninkrijk der Nederlanden als etniciteit onderdeel van de moderne Nederlandse natie voelen Het vormgeven van de politieke identiteit van een Friese natie bleef die van een minderheid waarnaast een breder grondvlak onder de Friezen etnicitet bleef bestaan in een eigen regionaal-culturele identiteit die zich met name uitte in het gebruik en de cultivering van een eigen standaard-taal Lange tijd hebben vele rooms-katholieken zich in de zuidelijke provincies afgewend gehouden van de ontwikkeling van een Nederlands natie en men zou daar kunnen spreken van een religieuze etniciteit die zich vormde in de eeuw van Verzuiling Zij ontwikkelde een eigen religieuze identiteit binnen en in het begin nog tegenover die van de Nederlandse nationaliteit De aanmelding in de jaren zestig van de 19de eeuw voor de militaire verdediging van een vreemde staat namelijk de Pauselijke-kerkelijke staat tegen de Italiaanse eenwording is van die houding een pregnant voorbeeld In katholiek-intellectuele kringen verbreedde de identiteit zich tot een Groot-Nederlandse en greep daarmee terug op de gezamenlijke geschiedenis met de zuidelijke Nederlanden Vlaanderen van vóór de Reformatie Hierin wordt duidelijk dat het Nederlandse natiebegrip nooit een eenduidig concept was maar bestond uit verschillende elkaar sceptisch of zelfs vijandig bejegenende varianten Dit heeft de Nederlandse nationale identiteit een losser karakter gegeven dan de nationale identiteiten van andere landen zoals met name Duitsland en Frankrijk Het wordt verdedigd dat er binnen de Nederlandse nationateit een etnische groep "Marokkaanse Nederlander" bestaat Mensen die een bewust Nederlandse nationale identiteit willen beleven boven een etnische identiteit als Marokkaan of specifieker als Berber Problematisch is dat de Marokkaanse etniciteit dan tegelijk ook een nationaliteit is immers de betrokkenen hebben twee nationaliteiten De discussie hierover is niet alleen juridisch van aard maar ook gepolitiseerd Daarnaast zijn er Marokkanen die zich primair tot de Marokkaanse natie voelen behoren en de Nederlandse nationaliteit als een formaliteit beschouwen Voor de meesten geldt tussen deze uitersten een dynamische middenpositie Dynamisch omdat die positie kan verschuiven in de persoonlijke ontwikkeling maar ook kan wisselen tussen de sociale ruimtes waarin men verkeert beroep familie geloof politiek Analoog hiermee kan van Turkse Nederlander gesproken worden hoewel daarbij aangetekend moet worden dat de Turken een veel sterker gevormd nationaliteitsbesef hebben dat zich moeilijk als Turkse etniciteit ondergeschikt laat maken aan een andere in dit geval Nederlandse natie Voor de Turkse Koerden is dat weer niet het geval omdat zij zowel in Nederland als ook in Turkije een etnische-nationale status willen innemen De Vlamingen behoren tot de Nederlandse maar dan in ruime zin etniciteit in België terwijl zij formeel deel uitmaken van de Belgische natie ‘Nederlands’ is in dit geval dus niet identiek met de Nederlandse nationaliteit en past beter in het Groot-Nederlandse concept Dat de cultuur- en standaardtaal van de Vlamingen Nederlands is maakt hen nog niet tot Nederlanders Daarom kan men om verwarring te voorkomen beter spreken van een Vlaamse etniciteit waarbinnen de taal Nederlands met inbegrip van de Vlaamse streektalen is Na de stichting van het Koninkrijk België waren deze Vlaamse identiteit en ook de Nederlandse taal ondergeschikt gemaakt aan de Belgische nationaliteit die zich primair in het Frans uitdrukte Die Belgische nationale identiteit is sinds enkele decennia echter steeds meer verzwakt en de Vlaamse etniciteit heeft zich juist nationaal geëmancipeerd De eindfase een eigen Vlaamse nationale staat ligt echter nog in het verschiet Niettemin voelt een groeiend deel van de Vlamingen zich al behoren tot een Vlaamse natie Het grootste deel neemt nog een middenpositie in naast een afnemend deel dat primair zijn Belgische nationale identiteit wil blijven benadrukken Vooral politiek links en kosmopolitisch georiënteerde Vlamingen willen juist die Begische identiteit weer gaan bevestigen als een protest tegen wat zij ervaren als het nationalistisch karakter van de Vlaamse identiteit Zie ook Nationalisme Staatsnationalisme etnisch nationalisme etnische zuivering Volk De Europese Unie EU is een uit 28 Europese landen bestaand statenverband De EU vindt haar oorsprong in de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en de Europese Economische Gemeenschap in 1958 gevormd door zes landen België de Bondsrepubliek Duitsland Frankrijk Italië Luxemburg en Nederland In de jaren erna groeide de EU in omvang door de toelating van nieuwe lidstaten en in macht door het uitbreiden van haar zeggenschap Het Verdrag van Maastricht vormde in 1993 de huidige Europese Unie De laatste aanpassing aan de constitutionele basis was in 2009 met het in 2007 ondertekende Verdrag van Lissabon De EU opereert via een systeem van onafhankelijke supranationale instituten en door de lidstaten intergouvermenteel gemaakte besluiten Belangrijke instituten van de Europese Unie zijn onder andere de Europese Commissie de Raad van de Europese Unie de Europese Raad het Europese Hof van Justitie en de Europese Centrale Bank Het Europees Parlement wordt iedere vijf jaar gekozen door inwoners van de unie De EU heeft een gemeenschappelijke interne markt ontwikkeld via een gestandaardiseerd rechtssysteem dat in alle lidstaten geldt Binnenin het Schengengebied bestaande uit EU- en niet-EU-staten zijn paspoortcontroles afgeschaft Het EU-beleid richt zich op het vrij laten bewegen van arbeid goederen diensten en kapitaal het uitvaardigen van wetgeving op het gebied van justitie en binnenlandse zaken en het aanhouden van een gemeenschappelijk beleid op het gebied van handel landbouw visserij en regionale ontwikkeling Een monetaire unie de eurozone is gevestigd in 1999 en bestaat sinds januari 2014 uit 18 landen De EU heeft permanente diplomatieke vestigingen over de wereld en wordt vertegenwoordigd in de Verenigde Naties de WTO de G8 en de G20 In 2012 werd aan de Europese Unie de Nobelprijs voor de Vrede toegekend die werd uitgereikt op 10 december 2012 en namens de EU in ontvangst genomen door Herman Van Rompuy Martin Schulz en José Manuel Barroso Geschiedenis Na de Tweede Wereldoorlog vatte het idee kiem dat Europese integratie de enige manier was om af te rekenen met het vergaande nationalisme dat het continent tot dan toe geteisterd had Jean Monnet Robert Schuman en Konrad Adenauer presenteerden in een toespraak in 1950 het zogenaamde Schumanplan Een jaar later werd de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal EGKS opgericht door het tekenen van het Verdrag van Parijs door België de Bondsrepubliek Duitsland West-Duitsland Frankrijk Italië Luxemburg en Nederland De EGKS bleek zo succesvol dat in 1957 besloten werd tot een verdere integratie Het Verdrag van Rome getekend door dezelfde zes landen richtte de Euratom en de Europese Economische Gemeenschap op In 1967 werden de drie organisaties door tekening van het Fusieverdrag samengevoegd waarna ze verder werkten onder de naam Europese Gemeenschappen EG Dit leidde tot de oprichting van de Commissie de Raad en het Parlement In 1973 werden Denemarken Ierland en het Verenigd Koninkrijk lid van de EG Griekenland werd lid in 1981 Spanje en Portugal in 1986 In 1990 traden de deelstaten uit de voormalige DDR toe tot de Bondsrepubliek en daarmee ook tot de EG Het Verdrag van Maastricht getekend in 1992 betekende de oprichting van de Europese Unie Het legde de basis voor verdere vormen van samenwerking op het gebied van buitenlands en veiligheidsbeleid op juridisch en intern vlak en in de vorming van de Economische en Monetaire Unie De Verdragen van Schengen zorgden voor een Europese interne markt In 1995 werden Oostenrijk Finland en Zweden lid van de EU De euro werd ingevoerd in 2002 In 2004 werden tien nieuwe landen lid van de EU Cyprus Estland Hongarije Letland Litouwen Malta Polen Slovenië Slowakije en Tsjechië In 2007 kwamen Bulgarije en Roemenië erbij waarna de EU 27 lidstaten telde Om te zorgen dat de Unie na deze uitbreiding goed bestuurbaar bleef werd in 2007 het Verdrag van Lissabon getekend Op 1 juli 2013 trad Kroatië toe tot de Unie Daarmee kwam het totale aantal lidstaten op 28 te staan Tijdlijn Tijdlijn met daarin de evolutie van de structuur van de Europese Unie Geografie Lidstaten Sinds 1 juli 2013 omvat de Europese Unie 28 lidstaten een grondgebied van 4381376 km² en ongeveer 507 miljoen inwoners Indien men de Europese Unie als één land beschouwt neemt zij qua grondgebied de zevende plek in op de wereldranglijst en qua bevolkingsaantal na China en India de derde Onderstaande tabel geeft een overzicht van de huidige leden en sinds wanneer deze lid zijn van de EU of haar voorgangers ¹ exclusief en ² exclusief en ³ exclusief en maar inclusief Overzeese gebiedsdelen Een aantal lidstaten van de Europese Unie bezit overzeese gebiedsdelen De zogenaamde ultraperifere regio's maken integraal deel uit van de Europese Unie Tot deze gebieden behoren de Canarische eilanden de Franse overzeese departementen de Franse overzeese gemeenschap Saint-Martin en de Portugese eilandengroepen de Azoren en Madeira artikel 349 van het verdrag betreffende de werking van de Europese Unie Een andere status is de status van landen en gebieden overzee waartoe onder meer Aruba Curaçao Sint Maarten zelfstandige landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden en Caribisch Nederland behoren Toekomstige uitbreidingen Volgens het EU-verdrag kan iedere Europese staat lid worden van de EU mits alle andere lidstaten hiermee instemmen Dit principe van unanimiteit betekent dat één huidige lidstaat de toetreding van een kandidaat-lidstaat kan blokkeren De criteria waaraan de lidstaten moeten voldoen staan beschreven in de Criteria van Kopenhagen Onderdeel van deze criteria is het volledig overnemen van het acquis communautaire Er zijn vijf kandidaat-lidstaten Instellingen Instellingen De zeven instellingen van de Europese Unie zijn Het Europees Parlement is de volksvertegenwoordiging van de Unie en bestaat uit 766 parlementariërs die om de vijf jaar worden verkozen Het deelt samen met de Raad de wetgevende macht van de EU Het kan Europese wetten richtlijnen verordeningen aannemen wijzigen of verwerpen Het Parlement beslist samen met de Raad over de Europese begroting De benoeming van alle leden van de Commissie dus inclusief de voorzitter en de hoge vertegenwoordiger moet worden goedgekeurd door het Parlement voordat ze aan de slag kunnen De Europese Raad ook wel Europese top genoemd bestaat uit de regeringsleiders van de 28 lidstaten De Europese Raad geeft de nodige impulsen voor de ontwikkeling van de Unie en bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten De Raad van de Europese Unie ook wel Raad van Ministers of kortweg Raad genoemd varieert van samenstelling afhankelijk van welk onderwerp besproken wordt Hij bestaat uit de betreffende ministers van alle 28 lidstaten De Raad oefent samen met het Parlement de wetgevingstaak en de begrotingstaak uit Ook oefent hij zekere beleidsbepalende en coördinerende taken uit De Raad besluit meestal met gekwalificeerde meerderheid van stemmen De Europese Commissie is de uitvoerende tak van de EU en bestaat uit 28 eurocommissarissen één uit elke lidstaat De Commissie is de enige instelling die nieuwe wetten kan voorstellen het zogenaamde recht van initiatief Ook controleert ze of de lidstaten de Europese regelgeving wel goed naleven De Commissie werkt onafhankelijk van de belangen van de lidstaten de eurocommissarissen moeten in het Europees belang werken Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft de rechterlijke macht Het controleert of de Europese wetten correct worden nageleefd Het zorgt ervoor dat de Europese wetten worden geïnterpreteerd en toegepast worden in elke lidstaat De Europese Centrale Bank die samen met de nationale Centrale Banken het Europees Stelsel van Centrale Banken vormt De Europese Rekenkamer controleert de financiën van de Europese Unie Andere instanties Andere instanties zijn< ref> De Europese Investeringsbank met daarin inbegrepen het Europees Investeringsfonds Het Comité van de Regio's vertegenwoordigt het regionaal belang en heeft enkel een raadgevende functie Het Europees Economisch en Sociaal Comité adviseert voor het economisch en sociaal beleid hoofdzakelijk de relaties tussen werkgevers en werknemers De Europese Ombudsman die klachten over wanbeleid van EU-instellingen onderzoekt Agentschappen Er is ook een groot aantal EU-lichamen vaak ingesteld door tweedegraads wetgeving die een speciaal doel voor ogen hebben Deze lichamen worden de agentschappen van de Europese Unie genoemd< ref> Budget De Europese Unie heeft een begroting van circa 130 miljard euro per jaar gefinancierd door afdrachten uit de lidstaten De EU-uitgaven vinden ook grotendeels plaats in en onder verantwoordelijkheid van de lidstaten De Europese Rekenkamer beoordeelt jaarlijks of deze uitgaven volgens de regels en dus rechtmatig zijn gedaan Voor 2012 was dit oordeel nog nooit positief geweest omdat er te veel fouten werden gemaakt bij de besteding door de lidstaten en er onvoldoende controle op de besteding werd geconstateerd Zo'n driekwart van de inkomsten van de EU bestaan uit bijdragen door de lidstaten De rest zijn eigen middelen De eigen inkomsten zijn invoerrechten die door de EU-landen worden geheven op producten die afkomstig zijn van landen buiten de EU landbouwheffingen op goedkopere landbouwproducten die van buiten de EU worden geïmporteerd en een vast percentage van de btw-opbrengst van de lidstaten< ref> De bijdragen van de lidstaten zijn gerelateerd aan de omvang van de nationale economie het bruto nationaal inkomen BNI De BNI-afdracht van elke lidstaat is van twee factoren afhankelijk De begroting van de EU mag geen tekort hebben De BNI-afdracht is daarom variabel en dekt het verschil tussen alle uitgaven en de eigen middelen van de EU Het aandeel van het BNI van de lidstaten in het EU-totaal wordt gehanteerd als verdeelsleutel Het Nederlandse aandeel in het totale EU-BNI is iets minder dan 5% en Nederland betaalt dus iets minder dan 5% van het berekende verschil De Europese Unie gaf in 2011 zo'n 130 miljard euro uit Dat is circa 1% van het bruto binnenlands product van de 27 landen samen Ter vergelijking het nationale budget van Frankrijk is ongeveer 800 miljard euro In tegenstelling tot de nationale begrotingen mag de Europese Unie geen begrotingstekort hebben Alle uitgaven moeten door de inkomsten worden gedekt Ruim 40% van de totale begroting van de EU gaat naar de agrarische sector en plattelandsontwikkeling Dat is daarmee de grootste uitgavenpost op de begroting Een andere belangrijke uitgavenpost van de EU wordt gevormd door de zogenoemde structuur- en cohesiefondsen Deze fondsen voor duurzame groei hebben tot doel de onderlinge economische verschillen tussen de regio’s te verkleinen en de economische structuur in de EU te verbeteren Bij dit laatste spelen de aanleg van infrastructuur plattelandsontwikkeling en bevordering van de werkgelegenheid een rol van betekenis Het geld gaat voornamelijk naar arme regio's in de EU maar ook naar rijkere landen bijvoorbeeld voor de herstructurering van oude industriegebieden en scholing De verdeling in 2011 was als volgt Te zien valt dat de kosten van de EU-administratie ongeveer 7% van de begroting uitmaken Dit betreft de salarissen van de Europese ambtenaren vertaal- en huisvestingkosten Het totale personeelsbestand van de EU is 40000 vergelijkbaar met dat van één ministerie in veel lidstaten Rechtssysteem Verdragen De EU is gegrondvest op twee verdragen het Verdrag van Maastricht en het Verdrag van Rome Latere verdragen hebben daarop voortgebouwd Bij het Verdrag van Lissabon zijn deze twee verdragen geamendeerd en hernoemd naar respectievelijk Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie Daarnaast is er nog een apart verdrag voor Euratom Wetgevingsprocedures Er is een aantal manieren waarop de Commissie het Parlement en de Raad tot Europese wetgeving komen waarvan de belangrijkste de gewone wetgevingsprocedure is Zoals boven reeds vermeld is de Commissie de enige instelling met initiatiefrecht Nieuwe wetsvoorstellen moeten vervolgens door het Parlement en de Raad worden goedgekeurd Sinds het Verdrag van Lissabon heeft ook de burger initiatiefrecht Dit houdt in dat één miljoen burgers afkomstig uit een significant aantal lidstaten de Commissie kunnen vragen een voorstel te doen als het tenminste om een bevoegdheid van de EU gaat De precieze werking van dit initiatiefrecht moet nog verder worden uitgewerkt Rechtsinstrumenten De Europese Unie kent een aantal rechtsinstrumenten waarvan de belangrijkste de Europese verordening en de Europese richtlijn zijn Een verordening heeft directe rechtskracht terwijl een richtlijn eerst in nationale wetgeving moet worden doorgevoerd Mensenrechten Voor de EU geldt het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie Tevens is in het op 1 december 2009 inwerking getreden Verdrag van Lissabon vastgelegd dat de Europese Unie zal toetreden tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens EVRM artikel 6 lid 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie Dit maakt het aan EU-zijde mogelijk om toe te treden tot het EVRM De Raad van Europa moest echter wel wijzigingen doorvoeren in het EVRM om de toetreding door de EU mogelijk te maken In april 2013 is er na drie jaar onderhandelen een ontwerpverdrag betreffende de toetreding door de EU tot het EVRM gepresenteerd< ref> Dit verdrag moet worden geratificeerd door de EU de lidstaten van de EU en de lidstaten van de Raad van Europa De lidstaten van de EU zijn alle individueel al lidstaat van de Raad van de Europa en dus partij bij het EVRM Verhouding tussen de EU en de lidstaten Bevoegdheidstoedeling De EU volgt het beginsel van bevoegdheidstoedeling hetgeen betekent dat ze enkel optreedt op de beleidsonderwerpen die de lidstaten de EU hebben toegedeeld Bevoegdheden die niet aan de Unie zijn toegedeeld behoren toe aan de lidstaten De bevoegdheden van de Europese Unie ten opzichte van de lidstaten zijn in het Verdrag van Lissabon expliciet vastgelegd Ze worden ingedeeld in drie categorieën Exclusieve bevoegdheden enkel de EU kan op deze domeinen optreden De lidstaten kunnen enkel nog de beslissingen van de EU uitvoeren Gedeelde bevoegdheden Zowel de EU als de lidstaten kunnen wetgevend optreden Indien de EU wetgeving in deze sectoren uitvaardigt hebben de EU-regels wel voorrang op de nationale wetten die eventueel al bestonden De meeste EU-bevoegdheden zijn van dit type Ondersteunende coördinerende en aanvullende bevoegdheden zoals de naam het zegt mag de EU het beleid van de lidstaten in deze sectoren ondersteunen aanvullen of coördineren De lidstaten behouden echter altijd de volledige wetgevende vrijheid De EU mag op deze gebieden geen harmonisatie tussen de verschillende nationale stelsels nastreven Meestal nemen dit type bevoegdheden de vorm aan van een financiële bijdrage vanwege de EU Subsidiariteit en evenredigheid De EU werkt volgens het subsidiariteitsbeginsel Volgens dit beginsel komt de Unie alleen in actie als Europese samenwerking doeltreffender is dan eigen initiatieven van de afzonderlijke EU-landen behalve als het gaat om onderwerpen waarvoor de EU exclusief bevoegd is Sinds het Verdrag van Lissabon is hier ook een rol voor de nationale parlementen weggelegd Elk nationaal parlement kan aangeven of en waarom het een bepaald voorstel in strijd vindt met dit beginsel In dat geval treedt een tweeledig mechanisme in werking< ref> Als één derde van de nationale parlementen het voorstel strijdig vindt met het subsidiariteitsbeginsel moet de Commissie het opnieuw in overweging nemen Zij kan het voorstel dan handhaven wijzigen of intrekken Als een meerderheid van de nationale parlementen het voorstel strijdig vindt maar de Commissie voet bij stuk houdt treedt een bijzondere procedure in werking De Commissie moet duidelijk maken waarom maar het Europees Parlement en de Raad besluiten uiteindelijk of zij de wetgevingsprocedure willen voortzetten of niet Een nationaal parlement kan ook naar het Hof van Justitie stappen als het meent dat een wet in strijd is met het subsidiariteitsbeginsel Volgens het evenredigheidsbeginsel dient het optreden van de Unie niet verder te gaan dan wat nodig is om de doelstellingen van de Verdragen te verwezenlijken Rechtspositie De lidstaten van de Europese Unie hebben in de loop van de tijd een aanzienlijke hoeveelheid soevereiniteit overgedragen aan de Europese Unie De Europese Unie heeft als zodanig meer macht dan welke andere niet-soevereine regionale organisatie ook Op verschillende terreinen begint de EU te lijken op een bondsstaat of een statenbond De Unie blijft echter gebaseerd op verdragen tussen lidstaten waaruit volgt dat de Unie slechts bestaat vanuit de wil van de lidstaten Een lidstaat kan zich binnen twee jaar terugtrekken uit de Unie en wijzigingen aan de verdragen moeten door alle lidstaten individueel worden geratificeerd In dit opzicht lijkt de Europese Unie het meest op een statenbond die in tegenstelling tot een bondsstaat niet soeverein is en dus ook slechts bestaat bij de gratie van de lidstaten Een statenbond in de traditionele zin van het woord heeft echter veel meer macht vooral op het gebied van buitenlandse zaken en defensie De meeste mensen classificeren de Europese Unie daarom als een structuur sui generis een unieke vorm van samenwerking tussen landen Sinds de oprichting bij het Verdrag van Maastricht bezit de Unie rechtspersoonlijkheid Dit machtigt de Unie overigens geenszins wetgevend of anderszins op te treden buiten de bevoegdheden die de lidstaten haar in de verdragen hebben toegedeeld Intergouvernementalisme en supranationalisme Binnen de EU bestaat een spanningsveld tussen intergouvernementele en supranationale tendensen Intergouvernementalisme is een methode van besluitvorming in internationale organisaties waarbij de macht bij de lidstaten ligt en beslissingen met unanimiteit genomen moeten worden Afgevaardigden van de regeringen of van gekozen vertegenwoordigingen hebben uitsluitend adviserende of uitvoerende functies De meeste internationale organisaties hebben tegenwoordig een intergouvernementele grondslag Supranationalisme is een andere methode van besluitvorming Hier ligt de macht bij onafhankelijke afgevaardigden van de regeringen of van gekozen vertegenwoordigingen Lidstaten hebben nog steeds macht maar moeten deze delen met andere instanties Bovendien worden beslissingen nu bij meerderheid van stemmen genomen Het kan dan ook gebeuren dat een lidstaat gedwongen door andere lidstaten een beslissing tegen zijn wil moet uitvoeren Beide vormen van besluitvorming hebben aanhangers binnen de EU Voorstanders van supranationalisme redeneren dat dit het proces van integratie kan versnellen Wanneer beslissingen de unanieme goedkeuring van alle betrokken regeringen vereisen kan het jaren duren voor een besluit valt als het er al ooit van komt Voorstanders van intergouvernementalisme argumenteren dat supranationalisme de soevereiniteit en het democratisch gehalte van afzonderlijke staten in gevaar brengt en menen dat de legitimiteit van gemeenschappelijke besluiten alleen afgeleid kan worden van de legitimiteit van de nationale regeringen Frankrijk is traditioneel een voorstander van een intergouvernementele EU geweest Dit geldt ook voor eurosceptische landen als het Verenigd Koninkrijk en Denemarken Landen als België Duitsland en Italië neigen meer naar de supranationale benadering In de praktijk balanceert de EU tussen beide extremen Deze balans is echter een moeizaam compromis dat vaak tot ingewikkelde besluitvormingsprocedures leidt Onderwijs en onderzoek Onderwijs is een van de gebieden waarin de EU enkel een ondersteunende rol heeft Het beleid is vooral gericht op het stimuleren van uitwisselingen het meest zichtbaar in het ERASMUS-programma Het is een initiatief van de Europese Commissie voor het hoger onderwijs in de EU Doel is om uitwisseling onder Europese studenten en docenten staf te bevorderen Sinds de oprichting in 1987 hebben zo’n 2 miljoen studenten van het programma gebruikgemaakt< ref> Er wordt ook steun verleend aan het Bolognaproces dat echter een initiatief van de Raad van Europa is en niet van de EU Op het gebied van onderzoek wordt bijvoorbeeld meegewerkt aan ITER een fusiereactor die in de EU wordt gebouwd De Unie heeft waarneemstatus in CERN heeft afspraken met ESA en werkt samen met ESO maar deze organisaties staan verder los van de EU Economie Binnen de EU wordt gestreefd naar economische integratie van de lidstaten Zo heeft de EU een gemeenschappelijke markt en is er gemeenschappelijke munt tussen de 17 landen van de eurozone 170 van de 500 grootste bedrijven ter wereld hebben hun hoofdzetel in de EU< ref> Cijfers uit 2003 Blauw voor het grootste groen voor het kleinste van de vergeleken blokken< small> Bron CIA World Factbook 2004 IMF WEO Database< small> De interne markt De EU heeft gezorgd voor een Europese interne markt De interne markt omvat een ruimte zonder binnengrenzen waarbinnen economische productiefactoren goederen personen diensten en kapitaal zich vrijelijk kunnen bewegen De Europese Unie vormt samen met IJsland Liechtenstein en Noorwegen verenigd in de Europese Vrijhandelsassociatie de Europese Economische Ruimte EER Ook Zwitserland heeft bilaterale afspraken met de EU De Unie omvat ook een douane-unie Dit houdt in dat er geen heffingen zijn in het verkeer tussen lidstaten onderling en dat er een gemeenschappelijk douanetarief is voor betrekkingen met derde landen De euro De euro is de munteenheid van de Economische en Monetaire Unie een groep van 18 EU-lidstaten die de euro als betaalmiddel hebben ingevoerd Daarnaast wordt de euro nog in vijf andere Europese landen gebruikt Daarmee is de euro het dagelijkse betaalmiddel van zo'n 330 miljoen Europeanen De euro functioneert als de op een na grootste reservemunt en is de op een na vaakst verhandelde munt ter wereld De Europese Centrale Bank in Frankfurt is verantwoordelijk voor het monetair beleid binnen de eurozone De euro heeft het geldverkeer binnen de Europese Unie aanzienlijk vereenvoudigd; waar vroeger met minstens een tiental verschillende valutawaarden gerekend werd geldt er nu één Justitiële en politiële samenwerking Ook op justitieel en politieel vlak wordt samengewerkt Zo wordt er in het kader van Europol samengewerkt tussen de verschillende politiemachten er is een Europese Politieacademie en de mogelijkheid tot een Europees aanhoudingsbevel Eurojust is een samenwerkingsverband tussen aanklagers Frontex houdt zich bezig met de buitengrens Er bestaat een Schengen Informatie Systeem Ontwikkeling Landbouw Het landbouwbeleid was een van de eerste domeinen waar de bevoegdheden volledig op het Europese niveau lagen In de beginjaren van het Europese landbouwbeleid werd een systeem van prijssteun opgezet producenten van landbouwproducten kregen voor hun producten gegarandeerde minimumprijzen Overschotten werden opgekocht Dit systeem werkte goed om na de Tweede Wereldoorlog vanuit een tekortsituatie naar zelfvoorziening te evolueren Maar dit systeem botste al snel tegen zijn limieten aan grote overschotten en uit de hand lopende budgettaire kosten Naar deze overschotten werd ook wel verwezen aan de hand van de begrippen boterberg melkplas en wijnzee In de jaren 90 en 2000 werden daarop hervormingen uitgewerkt Tegenwoordig is de steun die boeren krijgen gekoppeld aan bepaalde voorwaarden inzake milieu voedselveiligheid en dierenwelzijn en is de steun niet meer direct gerelateerd aan de geproduceerde hoeveelheid Sinds deze hervormingen is het Europese landbouwbeleid ook conform de regels van de Wereldhandelsorganisatie die in 1995 werd opgericht Energie Van de aardolie die de EU gebruikt wordt 82% geïmporteerd Datzelfde geldt voor 57% van het aardgas en voor 9748% van het uranium Vooral de afhankelijkheid van Rusland wordt als bedreigend gezien Zie ook Energie-unie Russisch-Oekraïens gasconflict 2006 Wit-Russisch-Russisch gasconflict 2004 en Nord Stream Infrastructuur De EU tracht de infrastructuur tussen de lidstaten te verbeteren bijvoorbeeld door de aanleg en verbetering van trans-Europese Netwerken TEN Het gaat hier dan om vervoers- telecommunicatie- en energie-infrastructuur Een ander Europees netwerk is het satellietnavigatiesysteem Galileo Het wordt gebouwd door de Europese Unie in samenwerking met de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA Het is gepland om in 2013 operationeel te zijn Er zullen in totaal zo'n 30 satellieten gelanceerd worden Galileo wordt vooral gebouwd om de Europese afhankelijkheid van de Verenigde Staten te verkleinen de VS hebben namelijk de volledige controle over het global positioning system gps Ook zou het Galileo-systeem veel nauwkeuriger worden dan de Amerikaanse tegenhanger< ref> Een ander project is Single European Sky Het Europese luchtruim is namelijk sterk gefragmenteerd; elk land organiseert zijn eigen luchtverkeersleiding Veel vliegtuigen volgen dan ook niet hun kortste weg naar hun bestemming bijvoorbeeld ook omdat ze rond een militair gebied moeten vliegen Single European Sky moet tot een hogere efficiëntie leiden een vermindering van de CO2< sub>-uitstoot en een verlaging van de kosten voor de passagiers Regionaal beleid Op dit moment bestaan er grote economische verschillen tussen de meer en minder welvarende regios van de EU zeker na de recente uitbreiding Tussen de rijkste en armste regio zit zelfs zon factor 10 verschil De Europese Unie probeert deze verschillen te verkleinen door middel van bijvoorbeeld de Structuurfondsen en het Cohesiefonds Buitenlandse betrekkingen Buitenlandse zaken Lidstaten vormen hun eigen buitenlands beleid De Unie kan initiatief nemen als het wenselijk is met één stem te spreken Er is een hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid Deze stroomlijnt het optreden van de Unie naar buiten toe zich baserend op unanieme besluiten van de lidstaten< ref> De hoge vertegenwoordiger wordt bijgestaan door de Europese dienst voor extern optreden Defensie Militaire bevoegdheden zijn een nationale aangelegenheid Lidstaten kunnen op vrijwillige basis civiele en militaire middelen ter beschikking van de EU stellen voor gemeenschappelijke operaties Binnen de EU wordt er steeds meer gestreefd naar een gemeenschappelijk defensiebeleid onder andere door de oprichting van het Europees Defensieagentschap Dit zou kunnen leiden tot een gemeenschappelijke defensie Dit doel wordt ook kenbaar gemaakt in de preambule van het Verdrag betreffende de Europese Unie Lidstaten zijn ook verplicht elkaar te helpen in het geval dat een van hen wordt aangevallen Eventueel kunnen een groep van lidstaten in het kader van nauwere samenwerking besluiten tot een verdergaande samenwerking op het gebied van defensie Een voorbeeld van een huidige Europese militaire operatie is Operatie Atalanta die als doel heeft de piraterij voor de Somalische kust te stoppen Het gaat om de eerste militaire operatie op zee voor de Europese Unie Ontwikkelingssamenwerking De Unie is de grootste donor van nood- en ontwikkelingshulp in de wereld Bevolking De Europese Unie heeft in totaal een inwonersaantal van ongeveer 500 miljoen Ter vergelijking er zijn 710 miljoen Europeanen op het hele continent Er is een bevolkingsgroei in de EU dit vooral doordat er in de meeste lidstaten een netto immigratie aanwezig is De Europese Unie bevat 73% van de totale wereldbevolking Toch bedekt de EU maar 3% van de landoppervlakte Met een bevolkingsdichtheid van 114 inw km² is de EU namelijk een van de dichtst bevolkte regio’s van de wereld Eén derde van de inwoners van de EU leeft in metropolen van meer dan één miljoen mensen Tachtig procent leeft in stedelijk gebied Er zijn 16 steden met een inwonersaantal van meer dan één miljoen Talen De 24 officiële talen van de instituten van de Europese Unie zijn Alle besluiten van de instellingen worden vertaald in alle officiële talen Europese burgers hebben daarnaast het recht zich te wenden tot de Europese instellingen in een van de officiële talen en hebben het recht in dezelfde taal antwoord te krijgen Naast de 24 officiële verdragstalen worden er ook veel regionale minderheidstalen gesproken Religie De Europese Unie is een seculier orgaan zonder formele relaties met wat voor religie dan ook en zonder vermelding van religie in huidige of voorgestelde verdragen Tijdens discussies omtrent de ontwerptekst van de Europese Grondwet en later het Verdrag van Lissabon waren er voorstellen om naar het christendom en of God te verwijzen in de inleiding van de tekst Dit idee kreeg echter veel oppositie en zodoende werd het niet aangenomen De oppositie tegen de inleiding zoals hij zonder vermelding van religies was geworden werd mede veroorzaakt doordat de Oudheid en de Verlichting wel genoemd werden waardoor de preambule volgens sommigen geen recht deed aan de geschiedenis en bronnen van de Europese beschaving Het probleem is opgelost door de preambule te schrappen De gedachte om te verwijzen naar jodendom en christendom komt voort uit het gegeven dat het christendom de dominante religie was in alle en nog steeds is in de meeste lidstaten van de Europese Unie Het christendom in de Europese Unie kan ruwweg verdeeld worden in het rooms-katholicisme een brede hoeveelheid protestantse kerken vooral in Noord-Europa en de oosters-orthodoxe Kerk vooral in Zuidoost-Europa Andere religies vooral de islam en het jodendom komen ook voor Er leven in de Europese Unie ruwweg meer dan een miljoen joden en 13 miljoen moslims Cultuur Elk jaar wordt door het Europees Parlement een culturele hoofdstad van Europa gekozen Het doel hiervan is de rijkdom de verscheidenheid en de gemeenschappelijke kenmerken van de Europese culturen tot hun recht te laten komen en ertoe bij te dragen dat de burgers van de Europese Unie elkaar beter leren kennen Zie ook Europese Unie van A tot Z Externe links Frankrijk officieel de Franse Republiek Frans République française is een land in West-Europa en qua oppervlakte het op twee na grootste Europese land Frankrijk ligt tussen het Kanaal de Atlantische Oceaan en de Golf van Biskaje in het westen België en Luxemburg in het noorden Duitsland Zwitserland en Italië in het oosten en Spanje Andorra de Middellandse Zee en Monaco in het zuiden Ook het eiland Corsica in de Middellandse Zee behoort tot Frankrijk alsook vele overzeese gebieden Frankrijk maakt aanspraak op een deel van Antarctica Adélieland Inclusief overzeese gebieden heeft het land een oppervlakte van 674843 km² en een bevolkingsaantal van ongeveer 654 miljoen inwoners januari 2010< ref> Frankrijk vanwege de zeshoekige vorm ook wel l'Hexagone genoemd is naar oppervlakte het grootste land binnen de Europese Unie De hoofdstad is Parijs dat ook verreweg de grootste stad van het land is Sinds het Verdrag van Verdun in 843 kent Frankrijk dat zijn naam dankt aan de Franken in zijn geschiedenis enige continuïteit als bestuurlijke en culturele eenheid Frankrijk is daarmee de oudste nog bestaande geopolitieke factor in de Europese machtsverhoudingen De Franse culturele identiteit kan als ruim 2000 jaar oud beschouwd worden omdat de Romeinse invloed zo beslissend is geweest De landsgrenzen liggen sinds de Vrede van Nijmegen in 1678 redelijk vast en vallen voor een groot deel samen met natuurlijke grenzen Tegenwoordig is Frankrijk een gedecentraliseerde eenheidsstaat en een democratische semi-presidentiële republiek Het land is lid van grote en belangrijke internationale organisaties zoals de Europese Unie de Verenigde Naties de Veiligheidsraad permanent met vetorecht de NAVO de G8 de OESO en de WTO Frankrijk was een van de initiatiefnemers van de Economische en Monetaire Unie die in 2002 leidde tot de invoering van de euro als wettig betaalmiddel in een groot aantal lidstaten van de Europese Unie waaronder Frankrijk In 1960 werd Frankrijk na de Verenigde Staten de Sovjet-Unie en het Verenigd Koninkrijk de vierde mogendheid met kernwapens Frankrijk behoort tot de 20 meest ontwikkelde landen ter wereld Geschiedenis Frankrijks culturele identiteit werd rond 50 vChr bepaald door de verovering van het Keltische Gallië door Romeinse legers onder bevel van Julius Caesar De Latijnse cultuur overleefde de val van het Romeinse Rijk al ontstond er een door Germanen gedomineerd Frankisch Rijk Frankrijk kent sinds de deling in 843 van dit rijk en het ontstaan van West-Francië enige bestuurlijke continuïteit met Parijs als machtscentrum en is daarmee de oudste geopolitieke entiteit in Europa Sinds de Vroege Middeleeuwen is het door de omvang van het grondgebied en van de bevolking altijd een factor van belang geweest in de Europese machtsverhoudingen De landsgrenzen kregen bij de Vrede van Nijmegen in 1678 ongeveer de vorm die ze sinds 1945 weer hebben en vallen grotendeels samen met natuurlijke grenzen In de 17e 18e en begin 19e eeuw was Frankrijk de grootste mogendheid op het Europese continent Onder het bewind van Napoleon ging dit gepaard met spectaculaire veroveringen die echter tussen 1812 en 1815 weer geheel verloren gingen Frankrijk heeft zich sinds ongeveer 1300 uitdrukkelijker dan andere West-Europese landen ontwikkeld tot een centralistische natiestaat die in de 19e eeuw tot volle wasdom kwam Vandaag de dag hebben de 92 departementen waarin het moederland is verdeeld erg weinig autonomie ten opzichte van de regering in Parijs Vanaf de Vroegmoderne Tijd heeft het land ook grote internationale culturele invloed al is die in de afgelopen decennia wat verminderd In de loop van de 19e eeuw werd Frankrijk overvleugeld door het Britse Rijk als grootste koloniale en maritieme mogendheid en bleef nogal achter in industriële ontwikkeling en bevolkingsgroei bij oude en nieuwe rivalen de Britten de Duitsers en de Amerikanen maar deed vooral vanaf de Conferentie van Berlijn in 1885 wel volop mee in de Europese wedijver in koloniale expansie Zowel economische culturele als ook raciale motieven speelden hierin een rol Tegelijkertijd ontwikkelde Frankrijk zich net als andere landen in West-Europa tot een parlementaire democratie met algemeen stemrecht Hierbij werd in de loop van de 19e eeuw wel herhaaldelijk van regeringsvorm gewisseld tussen keizerrijk koninkrijk en republiek Sinds 1871 is het een republiek gebleven In de 20e eeuw werd Frankrijk ten gevolge van twee wereldoorlogen die voor Frankrijk uitliepen op Pyrrusoverwinningen genoodzaakt vanaf 1945 tussen de twee supermachten een nieuwe rol te zoeken als middelgrote moderne Europese mogendheid zonder koloniale ambities Dit ging gepaard met aanzienlijke industriële ontwikkeling een eigen nucleaire afschrikkingsmacht een leidende rol in het naoorlogse Europese integratieproject met behoud van een zelfstandige militaire rol zowel in de eigen postkoloniale invloedssfeer als binnen de NAVO Van de NAVO was Frankrijk vanaf 1966 alleen nog maar politiek lid dat wil zeggen zonder dat de Franse strijdkrachten deel uitmaakten van de geïntegreerde commandostructuur In maart 2009 besloot Frankrijk daarin weer terug te keren Het verlies van wereldwijde culturele invloed vooral ten gevolge van het Angelsaksische overwicht is een bron van nationale zorg Geografie Ruimtelijke indeling De historisch gegroeide 39 provincies van Frankrijk werden na de Franse Revolutie afgeschaft waarvoor in het Europese deel van Frankrijk 95 departementen in de plaats kwamen De departementen zijn later gegroepeerd in 22 regio's zie verderop Deze provincies weerspiegelen de natuurlijke fysisch-geografische structuur van Frankrijk en behouden ondanks moderne bestuurlijke centralisatie hun traditionele culturele diversiteit Het hart van Noord-Frankrijk is de provincie Île-de-France Het gebied wordt omringd door de provincies Champagne en Lotharingen Lorraine in het oosten; Artesië Artois Picardië Frans-Vlaanderen en Normandië in het noordwesten en het noorden; Bretagne Maine en Anjou in het westen; en Touraine Orléanais Nivernais en Bourgondië Bourgogne in het zuiden Het verdere zuiden bestaat uit Berry en Bourbonnais Tussen de Vogezen en de Rijn ligt de Elzas Het zuidelijk deel van Centraal-Frankrijk wordt gekenmerkt door de ruwe bergen en gedoofde vulkanen van het Centraal Massief één van de belangrijkste natuurgebieden van het land Het bestaat uit de provincies Marche Limousin Auvergne en Lyonnais De Rhône scheidt het Centraal Massief van de Alpen De Alpen vormt de bergketen met de hoogste bergen van het land Ten oosten van de Rhône liggen Savoie Dauphiné en de Provence Een deel van de kust van de Provence vormt de zeer toeristische Franse Rivièra Het zuidwestelijke deel van Frankrijk is opgedeeld in 3 regios Languedoc-Roussillon Midi-Pyrénées en Aquitanië In het zuiden van de regios liggen de Pyreneeën Aquitanië en Midi-Pyrénées worden gedomineerd door de stroomgebieden van de grote rivieren Garonne Dordogne en Adour Klimaat Het klimaat varieert aanzienlijk Er zijn drie verschillende klimaatzones Vochtig zeeklimaat met vaak frisse zomers bijvoorbeeld ten westen van de lijn Bayonne-Rijsel Frans Lille Semilandklimaat of tussenliggend klimaat met strenge winters en warme zomers bijvoorbeeld in de Elzas Lotharingen langs het Rhônedal en in de gebergten Alpen Pyreneeën Centraal Massief Mediterraan klimaat met zachte winters en hete zomers in het zuiden Natuur Frankrijk is na Rusland en Oekraïne het grootste land van Europa en naar West-Europese begrippen tamelijk dunbevolkt; de bevolkingsdichtheid is ca 1 4 van die van Nederland Er is veel natuurschoon in een enorm afwisselend landschap met veel verschillende klimaten en subklimaten Frankrijk is een geliefd vakantieland voor de Fransen zelf en voor veel buitenlandse toeristen In de Alpen de Pyreneeën en het Centraal Massief wordt veel geskied In bijna alle departementen zijn er diverse natuurgebieden met nationale parken zoals Armorique Camargue Nationaal park Les Écrins Grands Causses regionaal natuurpark Monts d'Ardèche Nationaal Park Cevennen Nationaal park Mercantour Parc National de la Vanoise en Verdon regionaal natuurpark Rivieren Er zijn in Frankrijk verschillende grote rivieren zoals de Seine die dwars door Parijs stroomt De langste rivier is de Loire die met zijn 1012 km geheel door Frans grondgebied stroomt Een stuk van de Rijn vormt een natuurlijke grens met Duitsland De Maas en de Schelde ontspringen in Noord-Frankrijk en monden via België en Nederland uit in de Noordzee De Moezel ontspringt in de Vogezen en stroomt via de Franse noordgrens naar Duitsland waar die uitmondt in de Rijn De Rhône ontspringt in Zwitserland en mondt in de Camargue uit in de Middellandse Zee Verder zijn er talloze kleinere rivieren die geheel op Frans grondgebied liggen de Garonne de Dordogne de Saône de Ardèche de Somme de Drance de Arve de Giffre de Lot en vele anderen Steden De grootste steden van Frankrijk zijn na Parijs 2220140 inwoners in 2008 respectievelijk Marseille 851420 Lyon 474946 Toulouse 439553 en Nice 344875 Parijs 12 punten Lyon 3 en Marseille 1 staan op de wereldstedenlijst Onder de tien grootste Franse steden is Nice de enige die geen hoofdstad van een regio is Reims met 180842 inwoners de 12e stad van het land is de grootste gemeente die ook geen departementshoofdstad préfecture is De dertien grootste Franse steden zijn Bevolking Tegen het einde van de jaren '90 waren er 40 Franse steden die meer dan 100000 inwoners hadden maar slechts Parijs had er meer dan één miljoen Ongeveer 75% van de bevolking woont in stedelijke gebieden Daarom wordt er in Frankrijk verschil gemaakt tussen stedelijk gebied en met name Parijs en het platteland Tot het eind van de Tweede Wereldoorlog was de bevolkingsgroei van Frankrijk een van de laagste van Europa maar in naoorlogse decennia kwam daar verandering in Frankrijk heeft net als andere Europese landen door immigratie uit armere landen een grote etnische diversiteit gekregen Een grote toevloed van hoofdzakelijk Noord-Afrikaanse immigranten heeft een groot effect gehad op diverse Franse steden in het bijzonder Parijs en Marseille Talen Het Frans is de nationale taal van Frankrijk die bij uitsluiting van alle andere gebruikt wordt voor bestuur en rechtspraak Er is daarnaast een aantal regionale talen en dialecten maar het gebruik daarvan daalt Sinds 1994 is er echter een versoepeling opgetreden in het beleid ten aanzien van minderheidstalen die wettelijk is vastgelegd in de wet-Toubon Elzassisch een Duits dialect wordt gesproken in de Elzas en voor een deel in Lotharingen Een klein aantal Fransen in Frans-Vlaanderen spreekt Frans-Vlaams eigenlijk een variant van het West-Vlaams en dus een Nederlands dialect In het uiterste westen van Bretagne wordt het Bretons gesproken maar in het openbare leven speelt het een verwaarloosbare rol In het zuiden van Frankrijk worden verschillende varianten van het Occitaans gesproken In het zuidoosten spreekt men verschillende varianten van het Arpitaans Catalaans wordt gesproken in het oostelijke deel van de Pyreneeën het Baskisch in het westelijke deel van de Pyreneeën en Corsicaans wordt gesproken op het eiland Corsica Religie Het katholicisme is veruit de grootste godsdienst in Frankrijk dat door 64% van de bevolking volgens de website van de Franse Katholieke Kerk wordt aangehangen zie Katholieke Kerk in Frankrijk Verder geeft deze website aan dat 5% daadwerkelijk regelmatig naar de kerk gaat en 50% van de bevolking niet regelmatig gaat maar toch katholiek is De op een na grootste groep zijn de niet-gelovigen met 27% Na de herroeping van het Edict van Nantes in 1685 door Lodewijk XIV was het katholicisme staatsgodsdienst Sinds de scheiding van Kerk en staat in 1905 heeft de staat geen enkele bemoeienis meer met de hiërarchie van de Kerk in Frankrijk De Katholieke Kerk heeft in Frankrijk achttien kerkprovincies en in totaal 93 bisdommen Ongeveer 2% van de bevolking is protestants Na de Bartholomeusnacht 1572 was de kracht van het protestantisme in Frankrijk gebroken zie hugenoten Door een wet van 1802 werden de protestantse kerken erkend Als gevolg van immigratie uit Azië Turkije en Noord-Afrika in de 20e eeuw heeft Frankrijk daarnaast een grote moslimbevolking gekregen 3 tot 5 miljoen ongeveer 10% Verder zijn er nog joden die de grootste joodse gemeenschap in Europa vormen circa 483500 2010 Zo'n 284000 daarvan wonen in Parijs Politiek Bestuur Frankrijk is een democratische republiek De president van de Franse Republiek wordt sinds 2002 voor vijf jaar gekozen voorheen was dat zeven jaar De president heeft sinds de invoering van de Vijfde Republiek in 1958 veel macht vergeleken met andere westerse democratieën omdat die regeringen kan benoemen en ontslaan en de uitvoerende macht sterk staat tegenover de wetgevende macht De president heeft geen vertrouwensvotum van het parlement nodig want hij zij wordt via landelijke verkiezingen direct gekozen en kan zonder zelf af te treden het parlement een maal voortijdig ontbinden en vervroegde parlementsverkiezingen uitschrijven De president heeft nog altijd samen met de bisschop van het Catalaanse Urgell het opperbestuur over Andorra Uit dien hoofde draagt hij de uit de middeleeuwen daterende titel vorst prince van Andorra De Franse volksvertegenwoordiging bestaat uit de Nationale Vergadering of Assemblée Nationale 577 zetels en de Senaat Sinds 15 mei 2012 is François Hollande president van Frankrijk Bestuurlijke indeling Sinds 2011 is Frankrijk opgedeeld in 27 regio's waarvan 22 in het Europese deel die op hun beurt weer zijn onderverdeeld in departementen arrondissementen kantons en op het laagste niveau gemeenten waarvan Frankrijk er 36796 telt Er zijn 5 overzeese departementen départements d'outre-mer DOM die ook elk apart het statuut van een regio hebben Frans-Guyana Guadeloupe Martinique Mayotte en Réunion deze zijn — op Mayotte na — alle afgebeeld op de achterkant van de eurobankbiljetten onderaan links naast de Canarische Eilanden Frankrijk bezit ook nog andere overzeese gebieden die echter geen deel uitmaken van de Europese Unie Clipperton Saint-Barthélemy Saint-Pierre en Miquelon en Sint-Maarten in Noord-Amerika de Franse Zuidelijke en Antarctische Gebieden in de Indische Oceaan en Frans-Polynesië Nieuw-Caledonië en Wallis en Futuna in Oceanië Deze afhankelijke gebieden hebben verschillende officiële statuten en een verschillende hoeveelheid eigen bevoegdheden Defensie De Franse strijdkrachten hebben een zeer lange geschiedenis met grote invloed op de wereldgeschiedenis Zij omvatten een landmacht een marine een luchtmacht en een militair politiekorps De Franse president is de opperbevelhebber van de strijdkrachten De belangrijkste doelstellingen zijn de verdediging van het Franse territorium de bescherming van de Franse belangen en de bewaring van mondiale stabiliteit Met 779450 manschappen in 2006 259050 permanent 419000 reservisten en 101400 bij de Rijkswacht heeft Frankrijk de op een na grootste strijdmacht van Europa na Duitsland en 20e van de wereld Ze beschikt ook over het op twee na grootste budget en heeft de op twee na grootste nucleaire strijdmacht na de Verenigde Staten en Rusland Ook beschikt Frankrijk over het Frans Vreemdelingenlegioen waarin voornamelijk buitenlanders worden opgenomen Het vreemdelingenlegioen werd in 1831 onder Lodewijk Filips I van Frankrijk opgericht en heeft ongeveer 5600 soldaten 1741 onderofficieren en 413 officieren President Sarkozy kondigde in 2008 aan dat het Franse leger kleiner en mobieler moet worden en met beter materieel uitgerust dient te zijn voor de strijd tegen het terrorisme Cultuur De Franse cultuur doet zich gelden in de literatuur architectuur muziek film toneel en beeldende kunst Er zijn veel schouwburgen musea en bioscopen Er worden diverse landelijke en plaatselijke evenementen gehouden Het propageren van de Franse taal en cultuur in het land zelf en in de wereld is een serieuze staatszaak Het Institut de France heeft een coördinerende taak voor alle culturele en wetenschappelijke activiteiten Eén van de onderdelen van dit instituut is de Académie française die al sinds 1635 officieel waakt over de zuiverheid van de Franse taal De 40 leden van dit gezelschap worden onsterfelijken genoemd en hun benoeming door coöptatie heeft goedkeuring nodig van de President van de Republiek Eens in de twee of drie jaar wordt er ergens in de Franstalige wereld een Sommet de la Francophonie gehouden waarbij vaak de president zelf acte de présence geeft Het begrip Franstalige wereld wordt hierbij ruim uitgelegd; zo werd de conferentie in 2002 in Roemenië gehouden en in 1997 in Vietnam Daarnaast zijn er Radio France Internationale het televisiekanaal TV5 Monde dat in Nederland gedeeltelijk met Nederlandse ondertiteling is te ontvangen en de satellietnieuwszender France 24 In Amsterdam is daarnaast het Maison Descartes gevestigd dat op allerlei manieren de Franse cultuur propageert naar het Nederlandse publiek In Frankrijk zelf wordt de eigen cultuur onder andere belicht in een aantal van de vele musea die het land rijk is De wisselwerking tussen cultuur en politiek wordt in Frankrijk vanzelfsprekender gevonden dan in bijvoorbeeld Nederland Intellectuelen zijn de afgelopen honderd jaar opgekomen als een serieus genomen maatschappelijke groepering; voor hen geldt meer dan in Nederland dat ze in het publieke debat persoonlijk moreel gezag genieten Toen in 1949 de toneelschrijver en draaideurcrimineel Jean Genet levenslang dreigde te krijgen werd hem gratie verleend dankzij een petitie aan de president van een groot aantal prominente kunstenaars en schrijvers op initiatief van Jean Cocteau Ook wees president De Gaulle eens de suggestie af dat Jean-Paul Sartre gearresteerd moest worden wegens zijn protest tegen de oorlog in Algerije met het argument Voltaire arresteer je niet Intellectuelen kunnen soms gesprekspartners van gekozen machthebbers zijn tot de president toe Als een prominente schrijver of kunstenaar overlijdt is het gebruikelijk dat het staatshoofd daar publiekelijk commentaar op levert; politici zouden hun prestige ondermijnen als zij zich onwetend of onverschillig zouden tonen ten aanzien van kunst en cultuur Het staat ook erg goed om een boek geschreven te hebben over politiek over geschiedenis of zelfs met literaire pretenties Toen Jacques Attali een gunsteling van president Mitterrand in 1990 benoemd werd tot president van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling meende hij zich daar te kunnen profileren als schrijver filosoof meer dan als financieel expert Officiële feestdagen in Frankrijk Gastronomie De Franse keuken is wereldwijd bekend en geliefd en draagt ook bij aan het zelfbeeld van de Fransen Er zijn diverse streekgerechten Franse gerechten zijn oa bouillabaisse en cassoulet De Franse wijn uit verschillende wijnstreken en Franse kaas wel 400 soorten zijn erg bekend Wetenschap en onderwijs Het Institut de recherche pour le développement IRD is een Frans onderzoeksinstituut dat onderzoek verricht en wetenschappelijke programma's aanstuurt met betrekking tot de relatie tussen de mens en zijn omgeving Verplicht onderwijs is er voor kinderen van 6 tot 16 jaar Dit bestaat uit het basisonderwijs école élémentaire en voortgezet onderwijs collège Tot het 15e jaar daarna nog minstens één jaar naar school in het algemeen vormend technisch of beroepsonderwijs Daarna volgt hoger onderwijs Vooral de Grandes Ecoles een soort super-universiteiten zijn zeer competitief van aard; deze zijn in de napoleontische tijd ingesteld met de uitdrukkelijke bedoeling een bestuurlijke elite te creëren Het onderwijsniveau in Frankrijk is hoog Er zijn universiteiten in onder andere Parijs Nantes Lyon Toulouse Marseille Bordeaux Rijsel Frans Lille Montpellier Straatsburg Rennes Grenoble en Nancy Onderwijs in Frankrijk begint bij het kleuteronderwijs écoles maternelles Media De publieke omroep in Frankrijk wordt georganiseerd door het staatsbedrijf France Télévisions De bekendste zenders zijn France 2 en France 3 De bekendste commerciële zender van het land is TF1 Publieke radiozenders vallen onder Radio France De bekendste zenders zijn France Inter en France Info Daarnaast kent het land een aantal commerciële zenders Tot 1981 gold er in het land een officiëel staatsmonopolie op radio Voor commerciële zenders was het tijdens dat monopolie alleen mogelijk om uit te zenden indien de zendinstallatie buiten het land stond Deze zenders zijn de zogenaamde radios périphériques Voorbeelden hiervan waren Radio Luxembourg tegenwoordig RTL Radio Monte Carlo RMC Europe 1 en het verdwenen Radio Andorra Vergeleken met andere ontwikkelde landen besteden de Fransen maar weinig tijd aan het lezen van kranten Dit is vooral toe te schrijven aan de populariteit van de omroepen De best verkopende landelijke dagbladen zijn Le Monde centrum-links Libération links en Le Figaro rechts met circa 300000 exemplaren per dag en L'Équipe met voornamelijk sportverslaggeving Het landelijke dagblad France Soir opgericht in 1944 moest in december 2011 de papieren editie definitief opgeven In juli 2012 kwam er een doorstart met een uitsluitend digitale editie De laatste jaren is er een doorbraak van gratis kranten Metro 20 Minutes en Direct Plus met een oplage van 650000 exemplaren Het grootste bereik heeft het regionale dagelijkse Ouest France met meer dan 750000 exemplaren Circa 50 andere regionale kranten hebben ook hoge verkoopcijfers De sector weekbladen is sterk en divers met meer dan 400 weekbladen verspreid over het land Franse kranten Journal des débats 1789-1944 Le Dauphiné Libéré La Dépêche du Midi Toulouse Le Figaro Parijs L'Indépendant Perpignan en Roussillon Libération Parijs L'Humanité Midi Libre Le Monde Parijs Le Monde diplomatique Le Progrès de Lyon Lyon Le Républicain Lorrain Metz Sud-Ouest Bordeaux en Aquitaine La Voix du Nord Rijsel Lille L'Yonne Républicaine Auxerre Persagentschap Agence France Presse Franse tijdschriften zijn onder andere Le Nouvel Observateur L'Express Sport Frankrijk is op het gebied van wielrennen voetbal rugby en pétanque in Nederland bekend als jeu de boules een gerenommeerd land Bekende Franse sportwedstrijden zijn het tennistoernooi Roland Garros de wielerronde Tour de France en wielerklassieker Parijs-Roubaix Frankrijk is tevens het thuishonk van parkour en horseball twee nieuwe sporten met een toenemende populariteit Economie Grondvesten Frankrijk is één van de belangrijkste economische mogendheden van de wereld en is de initiatiefnemer van de G8 een nog steeds uitbreidend intergouvernementeel forum van rijke industrielanden De landbouw speelt een grotere rol dan in de economieën van de meeste andere industrielanden wat gedeeltelijk te verklaren is uit de betrekkelijk lage bevolkingsdichtheid en uit het belang dat aan het platteland wordt toegekend voor de nationale identiteit Een groot deel van de waarde van totale landbouwexport komt uit vee voort vooral rundvee varkens gevogelte en schapen De bergstreken en Noordwest-Frankrijk zijn de belangrijkste veegebieden De belangrijke gewassen van het land zijn tarwe suikerbieten graan gerst en aardappels In het noordwesten is het ideaal om vroeg in het jaar groenten te kweken vanwege het zachte klimaat De grond in het Centraal Massief is minder vruchtbaar Fruitteelt is belangrijk in het zuiden Frankrijk is een van de belangrijkste producenten van wijn in de wereld De bekendste wijngaarden zijn in Bourgondië Champagne de valleien van de Rhône en van de Loire en het gebied van Bordeaux De centra van de wijnhandel zijn Bordeaux Reims Dijon en Cognac Belangrijke industrieën van Frankrijk zijn machines chemische producten auto's metalen vliegtuigen elektronische apparatuur en voedsel vooral Franse kaas De geavanceerde technologische industrieën groeien eveneens Parijs is beroemd vanwege zijn luxegoederen Naast Parijs zijn de belangrijkste industriële steden Metz en Straatsburg in het noordoosten; in het noorden Roubaix Robaais en Rijsel Frans Lille; in het zuidoosten Lyon en Grenoble; in het zuiden Marseille Toulouse Nice en Nîmes; in het westen Bordeaux en Nantes Het toerisme is een belangrijke economische sector Bekende toeristenregios zijn Normandië en Bretagne in het noorden en de Provence en de Côte dAzur in het zuiden Ook de Franse Alpen en Dordogne en kastelen van de Loire zijn geliefd bij toeristen Meer dan de helft van de handel vindt plaats met andere leden van de Europese Unie Japan de Verenigde Staten en China zijn ook belangrijke handelspartners De belangrijkste uitvoerproducten zijn machines en vervoersapparatuur chemische producten levensmiddelen landbouwproducten ijzer- en staalproducten textiel en kleding Belangrijke importproducten zijn ruwe olie machines en apparatuur landbouwproducten chemische producten en ijzer- en staalproducten Kernenergie levert 75% van alle elektriciteit op uit Frankrijk Anders dan in veel andere westerse landen is dit nauwelijks omstreden; vermindering van de afhankelijkheid van import van olie waarvan Frankrijk zelf niets heeft wordt heel belangrijk gevonden De belangrijkste havens zijn Marseille Le Havre Duinkerke Rouen Cherbourg Brest Saint-Nazaire Nantes Bordeaux en Toulon De overheid had voorheen meerderheidsaandelen in veel handelsbanken enkele industrieën en het telefoonsysteem Er is recente beweging naar privatisering geweest hoewel de energieproductie openbaar vervoer en de defensie-industrieën nog door de overheid gecontroleerd worden Vervoer In het Franse wegennet wordt op belangrijke wegen tol péage geheven Frankrijk heeft een uitgebreid spoorwegnet waaronder een netwerk van hogesnelheidslijnen voor de TGV dat zich sinds 1981 vanuit Parijs in alle windrichtingen en ook naar het buitenland vertakt Via de Kanaaltunnel is er ook een spoorverbinding met Groot-Brittannië De Société Nationale des Chemins de fer Français afkorting SNCF is de Franse nationale spoorwegmaatschappij Luchthavens zijn er onder andere in of bij Parijs Lyon Nice en Marseille Toerisme In 2013 werd Frankrijk bezocht door 847 miljoen buitenlandse toeristen verantwoordelijk voor 327% van de totale hoeveelheid overnachtingen in het land Dat betekent dat het land de meeste toeristen heeft ontvangen ter wereld hoewel zij in 2012 in de Verenigde Staten en in Spanje meer geld uitgaven In dat jaar was de sector goed voor 7% van het BNP In 2011 was de totale omzet van het toerisme in Frankrijk 141 miljard euro De meest bezochte regios zijn Île-de-France Parijs Rhône-Alpes en Provence-Alpes-Côte d'Azur in die volgorde Hoewel de sector tijdens de economische crisis een kleine stilstand heeft gekend is er een duidelijke groeiende tendens De enige groep bezoekers die terugloopt zijn Nederlanders die hun vakantie op campings doorbrengen -43% hoewel met 13% van de overnachtingen het nog steeds de belangrijkste klantenkring van de open lucht hotellerie is gevolgd door de Duitsers 64% Britten 62% en de Belgen 39% Niet alleen neemt het aantal toeristen toe ook blijven ze langer in het land gemiddeld 71 nacht in 2013 Hoewel het meest bezochte land ter wereld door buitenlanders is toerisme in Frankrijk voornamelijk een binnenlandse aangelegendheid Van de Fransen zelf is 751% op vakantie gegaan in 2013 en 887% van deze vakanties waren in eigen land Fransen zelf zijn verantwoordelijk voor 673% van alle overnachtingen in het land De regio Rhône-Alpes werd het meest bezocht gevolgd door Provence-Alpes-Côte d'Azur De favoriete bezigheden daarbij waren wandelen het bezichtigen van een stad of dorp en winkelen De populairste bestemmingen waren in 2003 de Eiffeltoren 62 miljoen bezoekers het Louvre 57 miljoen bezoekers het Kasteel van Versailles 28 miljoen bezoekers het Musée d'Orsay 21 miljoen bezoekers het Arc de Triomphe 12 miljoen bezoekers Centre Pompidou 12 miljoen bezoekers en Mont Saint-Michel 1 miljoen bezoekers Zie ook Frankrijk van A tot Z Werelderfgoed in Frankrijk Napoleontische oorlogen Franse-koloniale Rijk Franse Republiek Eerste Franse Republiek Tweede Franse Republiek Derde Franse Republiek Vierde Franse Republiek Vijfde Franse Republiek Marianne embleem Externe links Günter Grass Danzig-Langfuhr 16 oktober 1927 – Lübeck 13 april 2015 was een Duitse schrijver en beeldend kunstenaar van Duits-Kasjoebische afkomst In 1999 ontving hij de Nobelprijs voor de Literatuur Leven Grass werd geboren in Danzig-Langfuhr tegenwoordig stadsdeel Wrzeszcz in Gdańsk tegenwoordig in Polen en groeide op in een koopmansgezin Zijn moeder was een etnisch Kasjoebische katholiek zijn vader was luthers en Duits Volgens eerdere berichten werd hij tijdens de Tweede Wereldoorlog opgeroepen voor de hulptroepen van de Duitse luchtmacht Dit bleek echter onjuist in augustus 2006 maakte hij zelf bekend dat hij zich op 15-jarige leeftijd vrijwillig aanmeldde voor dienst op een U-boot Daarvoor werd echter niemand meer aangenomen waarna hij in dienst moest bij de Reichsarbeitsdienst Op 17-jarige leeftijd 1944 werd hij als dienstplichtige opgeroepen door de Waffen-SS< ref> waar hij dienst deed bij de 10e SS-Pantserdivisie "Frundsberg" Grass werd op 8 mei 1945 in het toenmalig Sudeten-Duitse thans Tsjechische Mariënbad Bohemen gevangen genomen en verbleef tot 24 april 1946 in een Amerikaans krijgsgevangenenkamp In de periode 1947 1948 voltooide hij in Düsseldorf een opleiding tot steenhouwer Daarna studeerde hij van 1948 tot 1952 aan de Kunstacademie Düsseldorf tekenen en beeldhouwen Deze opleiding zette hij van 1953 tot 1956 voort aan de Hogeschool voor Beeldende Kunsten in Berlijn bij de beeldhouwer Karl Hartung In de jaren 1956 1957 exposeerde Grass in Stuttgart en in Berlin-Tempelhof Daarnaast begon hij te schrijven Tot 1958 schreef hij vooral kort proza gedichten en theaterstukken Deze laatste kunnen worden gerekend tot het poëtisch of absurd theater In een zeer beeldende stijl is ook de roman De blikken trommel 1959 geschreven waarin hij voor de eerste keer historische gebeurtenissen met zijn surrealistisch-groteske beeldspraak confronteert In deze roman die in 1979 door Volker Schlöndorff werd verfilmd heeft Grass zijn stijl gevonden In de jaren zestig werd hij lid van de Sozialdemokratische Partei Deutschlands SPD van de sociaaldemocratische bondskanselier Willy Brandt In 1965 ontving hij de Georg-Büchner-Preis Toen hij in augustus 2006 zelf openbaarde als dienstplichtige lid te zijn geweest van de Waffen-SS 10 SS-Panzer-Division Frundsberg leidde dit in de Bondsrepubliek Duitsland tot heftige debatten In april 2012 kreeg de schrijver veel aandacht vanwege een klaagdicht dat Grass in enkele internationale kranten gepubliceerd had Grass protesteerde tegen de levering van een Duitse duikboot aan Israël waarop kernraketten geplaatst konden worden Hij noemde daarbij de staat Israël een gevaar voor de wereldvrede en beschuldigde de staat Israël ervan de "uitroeiing van het Iraanse volk" voor te bereiden door een preventieve mogelijk nucleaire aanvalsoorlog tegen de Iraanse uraniumverrijkingsinstallaties Grass plaatste het klaagdicht in de traditie van poëtisch verzet tegen atoombewapening in het algemeen maar desondanks werd het gedicht door sommigen als "antisemitisch" gebrandmerkt met name door de presidenten van joodse en Israëlische organisaties Enkele Duitse politici gingen daarin mee Angela Merkel wees op de vrijheid van kunstuitingen De Israëlische minister van binnenlandse zaken Eli Yishai reageerde door te zeggen dat Günter Grass Israël niet meer in mocht zich beroepend op een wet die het mogelijk maakt ex-nazi's de toegang tot het land te ontzeggen< ref> Samen met Heinrich Böll en Siegfried Lenz werd hij in Duitsland gerekend tot de naoorlogse Grote Drie Grass overleed op 13 april 2015 in de stad Lübeck op 87-jarige leeftijd< ref> Bibliografie Verhalend werk 1959 Die Blechtrommel Ned vert Koos Schuur 1964 De blikken trommel; nieuwe Ned vert Jan Gielkens 2009 De blikken trom 1961 Katz und Maus Ned vert Hermien Manger 1963; nieuwe Ned vert Jan Gielkens 1997 Kat en muis 1963 Hundejahre Ned vert Koos Schuur 1965 Hondejaren later Hondenjaren 1969 Örtlich betäubt Ned vert C Schuur-Kaspers 1969 Plaatselijk verdoofd 1972 Aus dem Tagebuch einer Schnecke Ned vert C Schuur-Kaspers 1973 Uit het dagboek van een slak 1977 Der Butt Ned vert Peter Kaaij 1981 De bot 1979 Das Treffen in Telgte Ned vert Peter Kaaij 1984 Trefpunt Telgte 1980 Kopfgeburten oder Die Deutschen sterben aus Ned vert Jan Gielkens Hans van Megen en Ton Naaijkens 1980 Kopgeboorte of De Duitsers sterven uit 1986 Die Rättin Ned vert Peter Kaaij 1988 De rattin 1987 Linkshandig; Nederlandse verzamelbundel met verspreid proza vert Hans van Megen 1992 Unkenrufe Ned vert Jan Gielkens 1992 Onheilspad 1995 Ein weites Feld Ned vert Jan Gielkens 1996 Een gebied zonder eind 1999 Mein Jahrhundert Ned vert Jan Gielkens 1999 Mijn eeuw 2002 Im Krebsgang Ned vert Jan Gielkens 2002 In krabbengang 2006 Beim Häuten der Zwiebel Ned vert Jan Gielkens 2007 De rokken van de ui 2008 Die Box Dunkelkammergeschichten Ned vert Jan Gielkens 2009 De box Verhalen uit de donkere kamer 2009 Unterwegs von Deutschland nach Deutschland Tagebuch 1990 2010 Grimms Wörter Eine Liebeserklärung Drama 1956 Die bösen Köche 1958 Onkel Onkel 1966 Die Plebejer proben den Aufstand 1970 Theaterspiele; met Hochwasser ; Onkel Onkel ; Noch zehn Minuten bis Buffalo; Die bösen Köche ; Die Plebejer proben den Aufstand ; 1987 Theaterspiele; onder redactie van Angelika Hille-Sandvoss; met Beritten hin und zurück ; Hochwasser ; Onkel Onkel ; Noch zehn Minuten bis Buffalo ; Die bösen Köche ; Stoffreste ; Zweiunddreissig Zähne ; Goldmäulchen ; Poum oder die Vergangenheit fliegt mit Lyrisch werk 1956 Die Vorzüge der Windhühner 1960 Gleisdreieck 1967 Ausgefragt 1971 Gesammelte Gedichte onder redactie van Heinrich Vormweg 1987 Gedichte und Kurzprosa onder redactie van Volker Neuhaus en Anita Overwien-Neuhaus 1987 Mit Sophie in die Pilze gegangen 1988 Die Gedichte 1955-1986 1993 Novemberland 1983 Ach Butt dein Märchen geht böse aus Ned vert Peter Kaaij 1984 Ach bot je sprookje loopt slecht af 1994 Van horen zeggen Nederlandse verzamelbundel keuze en vertaling Jan Gielkens 2003 Letzte Tänze 2004 Lyrische Beute verzamelbundel; Ned vert Jan Gielkens 2007 Oogst 2007 Dummer August 2012 Eintagsfliegen Brieven 1968 Briefe über die Grenze Versuch eines Ost-West-Dialogs met Pavel Kohout 2003 Günter Grass Helen Wolff Briefe 1959 1994 Overig 1963 Die Ballerina 1965 Rede über das Selbstverständliche; bij de Georg Büchner Preis 1967 Der Fall Axel C Springer am Beispiel Arnold Zweig 1968 Ausgewählte Texte Abbildungen Faksimiles Bio-Bibliographie; Theodor Wieser ea 1968 Geschichten; publicatie onder pseudomiem van Artur Knoff 1968 Über das Selbstverständliche 1969 Günter Grass Literat im Wahlkampf 1965 Es-Pe-De Dich singe ich Demokratie Loblied auf Willy 1974 Der Bürger und seine Stimme 1976 Schrijver burger sociaaldemocraat Opstellen en toespraken over literatuur en politiek bundel Ned vert door Peter Kaaij 1978 50 erfolgreiche Musterreden für betriebliche Veranstaltungen Jubiläen usw 1978 Denkzettel; politieke toespraken en opstellen 1965-1976 1979 Atelier des métamorphoses entretiens avec Nicole Casanova; Nicole Casanova; Ned vert 1980; Het atelier Günter Grass in gesprek met Nicole Casanova; door Jef Geeraerts 1980 Aufsätze zur Literatur 1980 Über meinen Lehrer Döblin; opstellen 1982 Zeichnungen und Texte 1954-1977; red Anselm Dreher 1984 Radierungen und Texte 1972-1982; red Anselm Dreher 1984 Widerstand lernen; red Oskar Lafontaine 1987 Essays Reden Briefe Kommentare; red Daniela Hermes 1987 Gespräche mit Günter Grass; in 10 delen onder red Klaus Stallbaum 1988 Rede vom Verlust Über den Niedergang der politischen Kultur im geeinten Deutschland; dagboek 1988 Zunge zeigen; getekend dagboek; Ned vert 1989; Tongen van schaamte; door Peter Kaaij 1990 Begleitheft zur Ausstellung der Stadt 1990 Deutscher Lastenausgleich; Ned vert 1990; Schuldenlast; door Jan Gielkens 1990 Ein Schnäppchen namens DDR Letzte Reden vorm Glockengeläut 1990 Tierschutz 1990 Totes Holz 1991 Vier Jahrzehnte; red G Fritze Margull 1994 Angestiftet Partei zu ergreifen 1995 Gestern vor 50 Jahren; met Kenzaburo Oë 1996 Der Schriftsteller als Zeitgenosse; heruitgave onder red van Daniela Hermes 1996 Vatertag; eerder verschenen als Achten Monat in Der Butt 1997 Der Kampf um die Polnische Post 1997 Fundsachen für Nichtleser 1997 Rede über den Standort 1998 Meine Grune Wiese; verhalen 1998 Rotgrüne Reden; red Hans-Jochen Tschiche | Reinhard Höppner 1998 Zeit sich einzumischen Die Kontroverse um Günter Grass und die Laudatio auf Yasar Kemal in der Paulskirche 1999 Für- und Widerworte 1999 Vom Abenteuer der Aufklärung Werkstattgespräche mit Harro Zimmermann 2000 Ohne Stimme Reden zugunsten des Volkes der Roma und Sinti 2001 Fünf Jahrzehnte; vervolg op Vier Jahrzehnte; G Fritze Margull 2002 Das literarische Werk; heruitgave in 18 delen onder red van V Neuhaus | D Hermes 2002 Wörter auf Abruf 2005 Hans Christian Andersens Märchen gesehen von Günter Grass 2012 Was gesagt werden muss; gedicht geplaatst in internationale kranten Vertalingen 1986 Tagesreste; een vertaling van Dagrest; Judith Herzberg 1984; poëzie Beeldende kunst 1975 Gravures 1972 1975 1988 Calcutta Zeichnungen 1986 In Kupfer auf Stein; met vert Ned teksten van Bab Westerveld Literatuur 1976 Ein Materialienbuch; Geißler Rolf 1993 Günter Grass; Neuhaus Volker 1997 Günter Grass TEXT + KRITIK; Arnold Heinz Ludwig 2002 Günter Grass; Vormweg Heinrich 2002 Günter Grass; Raddatz Fritz J Externe link Duitsland Instituut Garissa Somalisch Gaarisa is een Keniaanse stad in de provincie Kaskazini-Mashariki Het is de hoofdstad van de gelijknamige provincie en van het gelijknamige district De rivier de Tana met haar bron in het Aberdare-gebergte stroomt door de stad Geografie en klimaat Het landschap van Garissa een dor woestijnland Het klimaat is zeer warm doordat de stad op een verhoogd plateau ligt ver weg van de doorgaans koelere kustgebieden De gemiddelde dagelijkse temperatuur ligt boven de 33°C 91°F 's Nachts zakt de temperatuur naar aangenamere waarden Demografie Garissa telt 119696 inwoners 2009 De bevolking van Garissa komt voornamelijk uit Somalië en werd al dan niet in overeenstemming met de eigen wil ingeschreven in Kenia De grootste bevolkingsgroep zijn de Somaliërs die voornamelijk tot de Ogaden-Darod clan behoren Verder zijn er een klein aantal etnische minderheidsstammen Officiële talen zijn Engels en Swahili Middelen van bestaan Garissa is als handelscentrum de commerciële spil van het district Garissa De veeteelt in een belangrijke poot onder de stedelijke economie De afkomstige producten worden zowel in de regio zelf afgezet als geëxporteerd naar diverse overzeese gebieden Er is een hoge werkeloosheidsgraad onder de beroepsbevolking 15-64 jaar 284% 1999 Bestuur Garissa als hoofdstad van het Garissa district is zowel de zetel van het Landsgouvernement Garissa als van het districtsbestuur Het district bestaat uit zes kiesdistricten Biashara Bulla Jamhuri Market Mashambani en Stadium Alle zes behoren tot het Dujis stemdistrict dat in totaal uit 13 kiesdistricten bestaat Wildpark Het Bour-Algi Giraffe reservaat 5km zuidelijk van Garissa is het thuisland van veel bedreigde diersoorten waaronder de Rothschildgiraffe de Somalische giraffe de Gerenuk Grevys Zebras en andere planteneters als de Kirks Dikdiks kleine Koedoe het knobbelzwijn en de waterbok Ook bedreigde Afrikaanse wilde honden lopen hier rond In het nieuws Op 1 juli 2012 komen bij een aanval op twee kerken door de islamitische rebellenbeweging al-Shabaab 17 mensen om er zijn 45 gewonden Een groep van zeven aanvallers gooide granaten naar de kerken en openden daarna het vuur In 2013 wordt door een onbekende waarschijnlijk een lid van al-Shabaab op de pastoor van de Pentecostal Church en zijn metgezel pastoor Abdi Welli geschoten Deze laatste is een lokaal bekende christelijke bekeerling en wordt vermoord terwijl de pastoor zwaar gewond raakt Het stadje komt wederom op 2 april 2015 in het nieuws door een terreurdaad van al-Shabaab Ditmaal is de Garisha universiteitcampus het doelwit en werden 147 studenten en universtiteitmedewerkers vermoord minstens 80 mensen raakten gewond Gene Vincent geboren als Vincent Eugene Craddock 11 februari 1935 12 oktober 1971 was een Amerikaans rock-'n-roll-zanger en gitarist Vincent begon zijn muziekcarrière nadat hij de marine had moeten verlaten vanwege een beenblessure die overigens niet zorgde voor het manke been In juli 1955 verbrijzelde een race motor zijn linkerbeen Sindsdien was hij mank en had hij veel pijn Samen met zijn groep de Blue Caps scoorde hij in 1956 een grote hit in Amerika met Be-Bop-A-Lula waarna er nog enkele kleinere hits volgden Eind jaren vijftig was Gene Vincent erg populair en Vincents invloed op de rockmuziek is nog steeds te merken Nummers als Bluejean Bop en Race With The Devil worden nog steeds gespeeld In de jaren zestig ging het bergafwaarts met Vincents carrière In 1960 raakte hij ernstig gewond bij een auto-ongeluk toen hij op tournee was in Groot-Brittannië Bij datzelfde ongeluk stierf Eddie Cochran Nadien probeerde hij zijn carrière nog te hervatten met country en folkmuziek maar zonder succes In 1971 stierf Vincent aan een maagzweer In 1997 werd hij als eerste geïntroduceerd in de Rockabilly Hall of Fame een jaar later gevolgd door een introductie in de Rock and Roll Hall of Fame Verschillende grote popartiesten hebben nummers opgenomen van Vincent onder andere Paul McCartney John Lennon Dave Edmunds Jeff Beck en The Fall Vincent wordt vertolkt door Libertines co-frontman en ex- Dirty Pretty Things zanger Carl Barât in de film Telstar geregisseerd door Nick Moran de film zou normaal in 2008 uitkomen Een gijzeling is wederrechtelijke vrijheidsberoving van een persoon de gegijzelde waarbij deze bedreigd wordt met het doel iets van derden gedaan te krijgen Gijzeling als misdrijf moet worden onderscheiden van civiele gijzeling en van gijzeling als gerechtelijke dwangmaatregel Motieven van gijzelingen De oorzaak of het doel van een gijzeling kan variëren de politie onderscheidt de volgende soorten gijzelingen Gijzelingen met een psychologische achtergrond Men doelt hiermee op de psychologische achtergrond van de gijzelnemer Deze raakt dermate gefrustreerd of wanhopig ergens over dat hij iemand gijzelt Criminele gijzelingen De gijzeling dient als hulpmiddel bij het plegen van een misdaad of als hulpmiddel om na het plegen een misdrijf te ontsnappen of als hulpmiddel voor een gedetineerde om te ontsnappen Een voorbeeld van het eerste is een bankovervaller die betrapt wordt en het personeel gegijzeld houdt of een gijzeling waarbij losgeld wordt geëist van een vermogende familie Politieke gijzelingen Hierbij dient de gijzeling als hulpmiddel om een politiek doel te bereiken Een bekend voorbeeld is de gijzeling in het Doebrovkatheater in Moskou waarbij de Tsjetsjeense gijzelnemers terugtrekking van de Russische troepen uit hun land eisten Een politieke gijzeling wordt beschouwd als een vorm van terrorisme Gijzeling geldt over het algemeen als een uiterst riskante actie ongeacht het motief De gijzelnemer komt meestal terecht in een uitzichtloze situatie waarin hij met zijn gijzelaars wordt belegerd Zo niet dan zal alles worden gedaan om hem op te sporen Eventuele sympathie bij het publiek wordt meestal verspeeld omdat de meeste mensen een dergelijke gewelddadige actie waarbij bovendien onschuldigen de dupe worden afkeuren Politie en antiterreureenheden zullen daarbij niet aarzelen de gijzelnemers te doden indien zich de kans voordoet bijvoorbeeld door middel van een sluip- of scherpschutter Of het doel door middel van gijzeling kan worden afgedwongen is twijfelachtig meestal weigert men zelfs maar met gijzelnemers te onderhandelen Wanneer dit gebeurt kan een gijzelnemer besluiten de gijzelaars te doden maar hiermee verslechtert hij wel zijn eigen positie hij raakt zijn machtsmiddel kwijt en verspeelt nog meer sympathie En zelfs wanneer de eisen ingewilligd worden zal er een moment komen dat men de gijzelaars moet laten gaan een gouden kans om de beloften terug te draaien en de gijzelnemers alsnog te arresteren of te doden Geschiedenis Eeuwen geleden was het gebruikelijk om de kinderen van leiders van een vazalstaat te gijzelen om zo een verzekering te hebben dat de vazallen niet in opstand zouden komen Zij werden doorgaans vorstelijk behandeld en kregen de beste opleidingen en woonruimte die maar te krijgen was Desalniettemin stonden ze onder toezicht en werden ze zonder pardon gedood wanneer hun ouders in opstand kwamen of anderszins ongehoorzaam waren In de 1e eeuw vChr woonden vele buitenlandse prinsen in Rome om deze reden Ook in het Verre Oosten was dit gebruik bekend zoals blijkt uit de geschiedenis van prins Naresuan van Siam Gijzeling was eveneens onderdeel van oorlogvoering In de Frans-Pruisische Oorlog kwam het veelvuldig voor dat de Duitsers na overgave van een stad de burgemeester en eventueel een aantal lokale magistraten gijzelden Op deze manier werd gehoorzaamheid afgedwongen van de bevolking tot er genoeg troepen beschikbaar waren om de stad daadwerkelijk te bezetten Soms werd op deze wijze voedsel van de bevolking afgeperst Ook werden gijzelaars wel eens meegenomen met belangrijke treintransporten door bezet gebied zodat eventuele sabotages of overvallen tevens zouden resulteren in de dood van de gegijzelden De Duitsers rechtvaardigden hun acties met het verweer dat men zo de troepen beschermde tegen vijandigheden van niet-militairen Naar internationaal recht is gijzeling niet rechtmatig en een oorlogsmisdaad Gijzeling als misdrijf Wettelijke situatie in België Het Belgische Strafwetboek artikel 347bis definieert gijzeling als Gijzeling wordt gestraft met een gevangenisstraf van 20 tot 30 jaar In sommige gevallen is er strafverlaging indien de gijzelaars binnen de vijf dagen worden vrijgelaten; in sommige gevallen is er strafverzwaring gijzelaar is minderjarig Gijzeling en oorlog Gijzelingen zijn eveneens al eeuwen onderdeel van de oorlogsvoering Tegenwoordig worden zij als een misdrijf of daad van terrorisme gezien Na de oorlog in Irak 2003 werden door Irakezen verschillende militairen en burgers uit bezettende landen gegijzeld Vervolgens werd een terugtrekking van de troepen van dat land geëist In juli 2004 waren de Filipijnen het eerste land dat aan de eisen van gijzelnemers voldeed toen een Filipijnse vrachtwagenchauffeur in gijzeling was genomen Bekende gijzeldrama's Criminele gijzelingen Politieke gijzelingsacties Films over gijzelingen Dog Day Afternoon VS 1975 Die Hard VS 1988 Ransom VS 1996 The Negotiator VS 1998 Phone Booth VS 2002 John Q VS 2002 Off Screen NL 2002 Hostage VS 2005 Munich VS 2005 Zie ook Stockholmsyndroom Wederrechtelijke vrijheidsberoving Ontvoering Goede tijden slechte tijden GTST is een Nederlandse soapserie die sinds 1 oktober 1990 wordt uitgezonden door de commerciële televisiezender RTL 4 De serie draait om de inwoners van het fictieve plaatsje Meerdijk Algemeen Het idee om in Nederland een soapserie te gaan produceren kwam van Joop van den Ende In de Verenigde Staten en Engeland werden al jaren met groot succes soapseries als As the world turns en Coronation Street uitgezonden Om die reden wilde Van den Ende dit fenomeen naar Nederland halen en uiteindelijk een dagelijkse dramaserie voor RTL 4 maken Hij benaderde in eerste instantie Willy van Hemert de schrijver en regisseur van Dagboek van een herdershond maar Van den Ende realiseerde zich echter dat een soap van ongeveer tweehonderd afleveringen van vijfentwintig minuten per seizoen niet haalbaar was voor een gepensioneerde man Producer Gijs Versluys gaf het idee om een remake te maken van een soap die zijn succes al had bewezen Bert van der Veer werd richting Los Angeles gestuurd en hij kwam terug met het scenario van Ryan's Hope alleen waren de rechten hiervoor moeilijk te verkrijgen het zou dan ook nog tot 1994 duren voordat deze serie de basis werd voor Onderweg naar Morgen Van den Ende bleef zoeken en Gijs Versluys legde contact met Reg Watson de bedenker van de Australische reeks The Restless Years Hij leverde een aantal videobanden bij het secretariaat van Van den Ende af Radiostilte volgde totdat de tijd ging dringen en op een heel vroege morgen Versluys in Aalsmeer werd ontboden om met nieuwe banden de oude waren zoekgeraakt uiteindelijk tot de conclusie te komen dat dít het was Vervolgens werden bijna achthonderd scripts naar Nederland opgestuurd Rogier Proper kreeg met zijn bedrijf Doctor Proctor Scripts de opdracht om alle scripts naar het Nederlands te vertalen en zo nodig te moderniseren In de zomer van 1990 slechts enkele maanden voordat met het uitzenden van de serie moest worden begonnen was er echter nog één probleem de titel Van den Ende werd niet warm van namen als Tijd van Leven Samen en De Rusteloze Jaren Wanhopig vroeg Reg Watson uiteindelijk hoe Good Times Bad Times zich in het Nederlands liet vertalen Goede tijden slechte tijden zou titelsuggestie 34 worden Met deze titel in het achterhoofd schreef Bert van der Veer de gelijknamige titelsong waarvoor Hans van Eijck de muziek componeerde Van den Ende benoemde Olga Madsen tot creatief producent en had daarmee de leiding over het gehele project Madsen moest samen met Van den Ende bepalen wat voor karakter de serie zou krijgen Ze kwam tot het oordeel dat GTST een mengeling moest worden van het onrealistische karakter van Amerikaanse soaps en het realistische van de Engelse Ontwikkeling van de soap Oude vetes en de zoektocht van de jeugd 1990-1994 De eerste vier jaar van de soap staan vooral in het teken van de schoolverlatende jeugd Het zevental Arnie Alberts Peter Kelder Rien Hogendoorn Annette van Thijn Suzanne Balk Linda Dekker en Myriam van der Pol ontdekken allemaal op hun eigen manier het leven Arnie heeft het niet makkelijk door de relatie met zijn ouders probeert zijn diploma te halen zijn kind wordt geaborteerd door Linda heeft een verhouding met lerares Gaby raakt tijdens zijn werk bij een diamantair betrokken bij de vuile spelletjes van Van Houten gaat werken voor Martine Hafkamp en ontdekt al snel dat Hafkamp meer wil dan een zakelijke relatie word verliefd op Roos en trouwt uiteindelijk met haar in de slotaflevering van seizoen 4 Peter ontvlucht zijn pleeggezin omdat zijn vader Willem hem mishandelt wordt verliefd op escortgirl Suzanne Balk neemt een eetcafé over gaat in de bouw werken krijgt een relatie met Anita Dendermonde opent zijn eigen restaurant wordt vader van Suzanne's kind Guusje en verlaat Meerdijk Rien maakt carrière bij Stenders krijgt een relatie met Arnies voormalige vriendin Linda wordt buitenspel gezet door Stephanie Kreeft en wordt uiteindelijk vermoord door Jan-Henk Annette heeft een verhouding met leraar Marc de Waal zit een tijdje vast voor de moord op De Waal werkt tijdelijk als escortgirl om geld te verdienen wordt verliefd op dokter Dekker en gaat aan de slag als zijn assistente denkt dat Simon dood is na een ongeluk op het water trouwt met Simon krijgt een miskraam met Simon en wordt vermoord tijdens een rondreis door Birma Suzanne werkt als escortgirl wordt verliefd op Peter Kelder stopt als escortgirl en gaat aan de slag bij een hotel wordt verkracht door Van Houten wordt gegijzeld door Leendert Prent krijgt een kind met Peter en krijgt een relatie met Arthur Linda aborteert het kind van Arnie en verbreekt de relatie misbruikt Rien om met zijn naam carrière te maken als model vertrekt met de veel oudere Herman naar New York wordt mishandeld door Herman en wordt gered door Arnie gaat samenwonen met Arnie en begint met zingen vertrekt opnieuw en komt in Parijs te werken in een bordeel opent haar eigen kledingwinkel en scharrelt weer een beetje met Arnie Myriam heeft een baan bij eetcafé De Fontein trouwt met John Alberts omdat John op die manier het geld kan erven is teleurgesteld als blijkt dat John haar heeft misbruikt wordt verliefd op Johan die overlijdt door een vergiftiging die hij heeft opgelopen op zijn werk ontmoet Rob in de Rozenboom en vertrekt met hem naar Parijs De serie wordt ook gekenmerkt in die eerste vier jaar door de vetes tussen de families Hogendoorn Huygens Helmink en Hafkamp Rolf Huygens is een getrouwd man maar heeft zowel een buitenechtelijk kind met Hafkamp als met Helmink Huygens wordt gechanteerd door Kelder betaalt hem af en laat Hafkamp een nepzoon inhuren voor Helmink Helmink wordt bijna van het leven beroofd door David Martine raakt ernstig gewond door David en raakt in coma Peters adoptiemoeder overlijdt en krijgt een kettinkje die hij aan Suzanne geeft Helen ziet het kettinkje en beseft dat Peter zijn zoon is Peter vertrekt zonder dat Helen hem de waarheid kan vertellen Agaath overlijdt en Martine krijgt macht over het Huygens Concern De familie Alberts domineert 1994-1996 Met de opkomst van Dian en Remco domineert de familie Alberts omdat acht van de twintig vaste personages de naam Alberts dragen Het gaat dan om de personages Robert Laura Arnie Roos Jef Sylvia Dian en Remco Alberts Het vijfde en zesde seizoen wordt gekenmerkt door de brute moord op Van Houten de verkrachting van Marieke en de consequenties de romance tussen Ludo en Dian en de zwangerschap de anorexia neigingen van Roos en Wil het vuile spel van Remco en zijn vlucht de liefde tussen Stan en de gelovige Fatima de spraakmakende verhouding tussen Laura en Stan de groeiende liefde tussen Anita en Rik en hun geannuleerde huwelijk de obsessieve gevoelens van Lisanne jegens Arthur de oogproblemen van Guusje en de zorgen van Suzanne en Peter Jong talent en de entree van de Sanders 1996-2000 Katja Schuurman Jessica Angela Schijf Kim Cas Jansen Julian en Georgina Verbaan Hedwig Het zijn namen die vandaag de dag nog steeds bekend zijn bij het grote publiek De jeugd was in de periode 1996-2000 erg populair in de serie mede door de bijdrage van Schuurman Schijf Jansen en Verbaan Jessica had een korte verhouding met zakenman Sanders kreeg een langdurige relatie met Julian was ontroostbaar toen Julian ging trouwen met de uitgeprocedeerde escortgirl Alexandra vertrok maar keerde terug om samen met Julian op wereldreis te gaan Kim had grote problemen met haar pleegvader Jef had per ongeluk een onenightstand met haar halfbroer Julian verzoende zich met Jef na de dood van Sylvia had een moeizame relatie met haar biologische moeder Mira werd verliefd op Che was ontroostbaar toen Che Meerdijk verliet omdat hij uitgehuwelijkt was en ging studeren in het buitenland Julian overleed bijna door toedoen van zijn pleegouders Albert en Titia ontdekte dat hij het product was van zijn grootvader en moeder kreeg een relatie met Jessica sneed zijn polsen door had per ongeluk een one-night stand met halfzus Kim verloofde zich met de uitgeprocedeerde escortgirl Alexandra voelde zich schuldig vanwege Jessica's vertrek was opgelucht toen Jessica terugkeerde en met hem op wereldreis ging Hedwig werd hartsvriendinnen met Kim kreeg een relatie met profbokser Stef begeleidde Stef in zijn laatste dagen tot zijn overlijden werd verliefd op Rik won de loterij en ging ontwikkelingswerk doen in Afrika Andere belangrijke gebeurtenissen waren de geboorte van Nina Helens strijd om haar broer Martin van de heroïne af te houden Linda's huwelijk met Erik en haar vertrek de vete tussen Sanders en het duo Galema en Alberts de komst van de familie Fischer Bowien die van een klif afviel de komst van Stefano en zijn onenightstand met Janine Daniëls zelfmoordpoging en zijn zwerversbestaan de dood van Onno P Wassenaar de euthanasie van de ongeneeslijke zieke Sylvia het dubbelspel van Pete Jenssens alias John de opmerkelijke terugkomst van de dood gewaande Simon de mysterieuze verdwijning van Daniël de zoektocht van Laura en Robert in Venezuela de verkrachting van Mathilde door Matthijs de dood van Arthur en de daaropvolgende transplantatie van Jessica en de opbloeiende liefde tussen Jef en Barbara Groot verloop van personages 2000-2003 In het jaar 2000 hebben bijna alle personages van het eerste uur de serie verlaten Alleen actrice Jette van der Meij en acteur Wilbert Gieske behoren nog tot de vaste kern Een jaar eerder hadden vertrouwde en populaire gezichten als Katja Schuurman en Georgina Verbaan de serie verlaten om hun horizon te verbreden Het team van Goede tijden slechte tijden ging hevig op zoek naar de geschikte toekomst voor de serie Het elfde en twaalfde seizoen wordt gekenmerkt door een groot verloop van personages waarvan vele weer net zo snel van het beeldscherm zouden verdwijnen als dat ze waren gekomen Enkele voorbeelden daarvan zijn Georgina Kwakye Chanella Hodge Jeroen Biegstraaten Micky Hoogendijk Liesbeth Kamerling en Daan Roelofs Ondanks het grote verloop van de personages blijven de kijkcijfers stabiel in deze periode In december 2000 speelt actrice Guusje Nederhorst haar laatste scènes bij de soap Na ruim acht jaar verlaat ze de serie Nederhorst was bij het grote publiek erg geliefd geraakt vanwege haar rol als Roos de Jager Mede hierdoor stond de serie in januari 2004 een aantal seconden voorafgaand aan de aflevering stil bij de dood van Nederhorst Twee jaar eerder was acteur Tom van Beek bekend door zijn rol als Herman Hogendoorn overleden op 72-jarige leeftijd Een nieuwe koers 2003-2005 Het is 28 maart 2003 wanneer de soap haar 2500e aflevering uitzendt Acteur Rick Engelkes was voor deze speciale gelegenheid teruggekeerd bij de serie om opnieuw de rol van Simon Dekker te vertolken Tijdens de 2500e aflevering werd Dekker vermoord en de aflevering is met ruim 27 miljoen kijkers de meest bekeken aflevering tot nu toe Niet alleen Engelkes keerde voor enkele maanden terug bij de serie ook Martin van Steijn kroop opnieuw in de huid van zijn alter ego Mickey Lammers Van Steijn maakte deel uit van de verhaallijn van de personages Anita en Rik Iedereen vermoedde dat Rik bij een brand in een gevangeniscomplex in Singapore was overleden De schok was groot toen Rik verscheen op de bruiloft van Anita en Mickey Na het vertrek van onder andere Micky Hoogendijk en Robine van der Meer werd de serie genoodzaakt nieuw bloed aan te trekken Fajah Lourens werd gekozen voor de rol van Yasmin Fuentes een problematische jongedame die onder invloed stond van haar oudere criminele broer en uiteindelijk om het leven kwam bij een auto-ongeluk Wouter de Jong werd gecontracteerd om Milan Verhagen te gaan vertolken Milan was de buitenechtelijke zoon van Robert uit zijn affaire met de lesbische Hanneke Mus De Jong zou twee seizoenen de rol van Milan vertolken In het dertiende seizoen zouden verder nog Christophe Haddad Geert Hoes Lieke van Lexmond en Inge Schrama worden geïntroduceerd Een terugkomst die destijds veel stof deed opwaaien was die van Martine Hafkamp opnieuw gespeeld door actrice Inge Ipenburg In haar kortstondige verblijf amper anderhalf jaar stond Hafkamp garant voor spannende vetes tussen haarzelf en Ludo Sanders De realiteit ontbreekt 2005-2008 De serie krijgt in de zomer van 2005 te maken met een van de grootste leeglopen die de serie tot nu toe heeft doorgemaakt In een periode van drie maanden verlieten Bas Muijs Fajah Lourens Inge Ipenburg Sebastiaan Labrie Betje Koolhaas en Victoria Koblenko de serie Als reactie hierop werden nieuwe personages geïntroduceerd; Ludos rijkeluisdochter Nina Marly van der Velden Frits verloren zoon Jack Mark van Eeuwen Dorotheas criminele zoon Bernard Everon Jackson Hooi en Barbaras nichtje Florien Carolien Spoor en neefje Fos Jeffrey Hamilton Naast nieuwe personages keerde ook Dian Alberts terug in de serie ditmaal gespeeld door Rixt Leddy Met de komst van de personages Nina Fos en Florien en in minder mate Fay werd duidelijk dat de makers GTST wilden gaan verjongen Een jaar later zou acteur Ruud Feltkamp nog worden toegevoegd om de jeugdige kijkers te lokken De personages maakten het nodige mee Florien deed net alsof ze in verwachting was van Bing Fos fraudeerde bij zijn eindexamens op school Nina moest ontdekken dat haar grote liefde Morris geprobeerd had Ludo te vermoorden Noud deelde het bed met Nina omdat hij zich onzeker voelde over zijn seksuele kunnen jegens Florien Fos en Noud moesten plantsoenendienst draaien omdat ze illegale dvd's hadden verkocht en Nina kreeg een relatie met Milan Alberts Het personage Dian Alberts had in de periode 1991-1993 en 1994-1999 haar stempel al op de serie gedrukt Rixt Leddy was de derde actrice die de rol mocht vertolken maar wist met haar rol niet de stempel op de serie te drukken zoals haar voorgangers Dit was mede te wijten aan de onrealistische verhaallijnen in de serie De schrijvers van de serie schreven verhaallijnen die zelfs voor een soap te ver van de realiteit afstonden en dit resulteerde in dalende kijkcijfers De verhaallijn omtrent de terugkeer van Casper van Bohemen was zo'n verhaallijn Van Bohemen had de serie in 1995 verlaten nadat zijn personage Frits van Houten was vermoord in de badkuip Hij zou in 2005 terugkeren in de rol van Hans en zich voordoen aan iedereen als Frits Het personage Hans sloeg niet aan bij de kijkers en de schrijvers voelde zich genoodzaakt de verhaallijnen te beëindigen Tot en met de jaarwisseling van 2007 bleven de kijkcijfers stabiel De cliffhanger van 2006 had zelfs 19 miljoen mensen weten te interesseren Echter in de eerste maanden van 2007 begonnen de kijkcijfers te dalen In de maanden die zouden volgen bleven de kijkcijfers dalen Niet meer dan 12 miljoen mensen schakelden nog in voor de soap In het begin van 2008 werd een dieptepunt bereikt en dit alarmeerde het productieteam De soap kon met moeite nog 1 miljoen kijkers interesseren Vanuit Amerika werden diverse specialisten ingevlogen om de serie te begeleiden naar een nieuw proces Acteur van het eerste uur Wilbert Gieske maakte in januari 2008 zijn vertrek bekend Naast Robert Alberts vertrokken er meerdere personages uit de Alberts familie Koert-Jan de Bruijn Dennis Alberts Chris Comvalius Dorothea Alberts Robin Zijlstra Milan Alberts en Rixt Leddy Dian Alberts vertrokken verspreid over 2008 uit de serie In mei 2008 werd het doktersgezin Huygens bestaande uit vader Martijn moeder Irene dochter Ronja en zoon Dex geïntroduceerd in de serie om zo het familiegevoel weer te creëren Een nieuw gezin en controversiële verhaallijnen 2008-2012 Ondanks de dalende kijkcijfers in het voorjaar van 2008 werd het contract van de serie met twee jaar verlengd tot 2011 Op 1 september 2008 werd bekend dat zangeres en actrice Marjolein Keuning haar debuut zou maken als Maxime Sanders Volgens een woordvoerder van de serie moest de nadruk meer komen te liggen op alledaagse verhaallijnen en dit zou gepaard gaan met het aantrekken van ervaren acteurs In de periode 2008-2012 mocht de serie ervaren acteurs als Ruben Lürsen Edwin Rutten Ronald Top Joep Sertons Joke Bruijs en Cynthia Abma verwelkomen Ook de set en de crew werden grondig onder handen genomen Vertrouwde en tegelijkertijd gedateerde decors als huize Selmhorst en huize Alberts verdwenen van het scherm en werden vervangen door het huis van de nieuwbakken familie Huygens en door het appartement van het gezin De Jong Het schrijversteam had geleerd van haar eigen fouten in het verleden en concentreerde zich op het schrijven van realistische verhaallijnen Men was ervan overtuigd dat de kijker zich niet meer kon herkennen in de personages en dit moest veranderen Bartho Braat en Jette van der Meij verdwenen meer naar de achtergrond waarschijnlijk omdat hun personages al zo veel hadden meegemaakt De introductie van de familie Huygens was voor de serie baanbrekend Nog nooit eerder had een schrijversteam het aangedurfd om in één keer een heel gezin te introduceren Het gezin sloeg aan bij de kijkers maar moest in het voorjaar van 2010 de serie noodgedwongen verlaten De schrijvers waren van mening dat Alexandra Alphenaar en Emiel Sandtke te oud waren om nog bij hun ouders te kunnen wonen Nadat de personages Martijn en Irene in oktober de serie verlaten wordt een week later het doktersgezin Bouwhuis geïntroduceerd Joep Sertons Cynthia Abma Guido Spek en Raynor Arkenbout maakten deel uit van dit gezin Het gezin Bouwhuis is momenteel een van de grootste families in de serie De serie wist in de periode 2008-2012 de nodige gevoelige onderwerpen aan te snijden De introductie van het homoseksuele personage Lucas Sanders gespeeld door Ferry Doedens is daarvan waarschijnlijk het beste voorbeeld De bedscènes tussen Lucas en de dokterszoon Edwin Bouwhuis zorgde voor een grote discussie op socialmediawebsite Twitter Een ander controversiële verhaallijn is misschien wel de gesimuleerde borstkanker van Barbara Fischer Barbara komt door toedoen van Maxime Sanders terecht in een net van leugens en ziet uiteindelijk dat al haar vrienden zich tegen haar keren Het personage Barbara staat op het punt om zelfmoord te plegen wanneer haar vrijgelaten zoon Morris haar komt verlossen Actrice Charlotte Besijn zou niet lang daarna haar laatste scènes spelen en zich achter de schermen gaan ontwikkelen De serie bleef deze ingeslagen koers vasthouden en dit resulteerde in stijgende kijkcijfers Het vertrouwen van de kijkers werden langzaam weer in ere hersteld In januari 2012 behaalde de serie haar beste kijkcijfers in zes jaar Multicultureel en midden in het leven 2012-heden Met gemiddeld 17 miljoen kijkers en uitschieters richting de 2 miljoen kijkers behoort de soap momenteel tot een van de bestbekeken programma's op de Nederlandse televisie Met regelmaat weet de soap meer kijkers te trekken dan de gedoodverfde concurrent NOS Journaal Met de komst van de Turkse zussen Nuran en Aysen Baydar hopen de schrijvers een nieuwe doelgroep te trekken In de zomer van 2012 was er een verhaallijn te zien over het uit de kast komen van de Turkse Bilal Demir In het voorjaar van 2012 nam de soap afscheid van twee van haar bekendste gezichten actrice Lieke van Lexmond en acteur Jan Kooijman In de Belgische acteur Louis Talpe werd een geschikte opvolger gevonden voor Kooijman Talpe ging gestalte geven aan het personage Mike Brandt die meer vijanden dan vrienden zou maken In de cliffhanger-uitzending in juli 2013 was Talpe voor het laatst in de serie te zien In de zomer introduceerde GTST de Springlevend-App waarmee kijkers door middel van opdrachten konden achterhalen wie zich te pletter had gesprongen in de cliffhanger De eerste weken van het nieuwe seizoen stonden in het teken van de moordzaak van Brandt Het gezin Bouwhuis was in 2010 geïntroduceerd om na het gedwongen ontslag van de familie Huygens het familiegevoel weer in de serie te brengen Na de dood van zoon Edwin Bouwhuis Raynor Arkenbout in januari 2012 mocht de serie een buitenechtelijke zoon Tim Loderus Beau Schneider verwelkomen Twee maanden voordat Tim in de serie verscheen heeft men de broer van Bianca Bouwhuis Mike Brandt de serie ingeschreven Met het vertrek van actrice Cynthia Abma in oktober 2013 zijn acteurs Joep Sertons en Guido Spek nog de enige oorspronkelijke leden van de familie Bouwhuis De makers van de serie hebben de rol van Bianca Bouwhuis gerecast omdat de schrijvers het personage Bianca nog niet kwijt willen Elvira Out is de opvolger van Cynthia Abma In januari 2014 maakte acteur Ferri Somogyi bekend dat hij na veertien jaar stopt met de rol van Rik de Jong Somogyi heeft aangegeven zich op andere vakgebieden te willen gaan ontwikkelen In diezelfde maand mocht de serie twee oudgedienden verwelkomen namelijk actrice Sabine Koning en acteur Bas Muijs Koning was eenmalig te zien de terugkomst van Muijs duurt enkele weken In november 2014 verliet Gigi Ravelli die inmiddels een van de handelsmerken van de serie was geworden met haar personage Lorena Gonzalez de serie Diezelfde maand keerde een ander zeer bekend personage terug in de serie; Christophe Haddad als Nick Sandersin de drie maanden na de start van seizoen 25 verschenen daarnaast drie nieuwe personages ten tonele Thijs Kramer door Miro Kloosterman Anna Brandt door Barbara Sloesen en Sacha Kramer door Gaby Blaaser Personages Huidige acteurs Terugkerende gastrollen Entrees en exits Overleden acteurs Productie Uitzendgeschiedenis Goede tijden slechte tijden wordt sinds het begin van de serie in 1990 elke werkdag uitgezonden In eerste instantie was de serie geprogrammeerd van 1900 uur tot 1930 uur maar werd door de jaren heen verschoven naar 1930 uur en wordt momenteel uitgezonden om 2000 uur Een aflevering duurt ongeveer 22 à 23 minuten met halverwege een reclameblok van ongeveer vijf minuten waardoor elke aflevering een half uur in beslag neemt Daarnaast wordt de aflevering de volgende ochtend herhaald Dit tijdstip varieerde tussen 900 uur en 1100 uur maar staat momenteel vast op 1100 uur Sinds de afschaffing van de belspellen op de zenders van RTL Nederland wordt het reclameblok van circa vijf minuten tussen de twee delen in zoals ook bestaat bij de reguliere uitzending gehandhaafd Door de jaren heen was er regelmatig sprake van een tweede herhaling Zo werd in 2009 begonnen met het herhalen op RTL 8 maar hiermee is men stilzwijgend gestopt vanwege de tegenvallende kijkcijfers Sinds 2 oktober 2009 wordt Goede tijden slechte tijden ook uitgezonden op RTL Lounge met elke werkdag vijf uitzendtijdstippen De eerste herhaling van die dag is om 730 uur Om 1000 uur is de tweede herhaling om 1030 uur gevolgd door een nieuwe aflevering Om 1930 uur wordt de vorige aflevering nog eens herhaald zodat men om 2000 uur kan overschakelen naar RTL4 voor de reguliere uitzending Deze aflevering wordt om 2200 uur nog eens herhaald op het digitale kanaal Leader en titelsong De leader van Goede tijden slechte tijden begon als fotoboek met daarin fotos van alle personages Een voor een kwamen de fotos naar voren als filmpje – dit waren stukjes uit de afleveringen Alleen in seizoen 1 was er een foto die juist in het fotoboek komt namelijk die van Helen Helmink Zij was toen ook de enige personage die haar eigen shot kreeg Vanaf seizoen twee werd deze methode gemoderniseerd maar het idee bleef hetzelfde Deze leader is tot 2005 steeds opnieuw aangepast aan de nieuwe spelersgroep en werd het beeld ook enigszins gemoderniseerd In 2003 werd de titelsong opnieuw ingezongen waardoor de leader sneller werd en de fotos dus sneller voorbijkwamen Ook kwam halverwege het logo van Goede tijden slechte tijden niet meer voorbij en hadden de fotos geen kartelrand meer maar een rechte rand In 2005 onderging GTST een metamorfose en moest ook de huisstijl eraan geloven Er was in de leader nog steeds sprake van stilstaande fotos die één voor één in een bewegend filmpje veranderden maar werd het fotoboek vervangen door een soort ruimte met een zon waarin alle momenten van de afgelopen jaar waren opgeslagen en in die ruimte zweefden Alle huidige personages hebben een eigen shot waar de acteurs bovendien speciaal voor hebben geposeerd De achtergrond is opgevuld met vage niet-bewegende fotos uit voorgaande jaren waarmee subtiel wordt verwezen naar de oude leader met het fotoboek Bij de komst van de familie Huygens moest de leader opnieuw worden aangepast omdat er in de toenmalige leader geen ruimte was voor vier extra foto's Het idee van de leader bleef hetzelfde alleen werd de titelsong opnieuw ingezongen en visueel versneld om vier extra plaatsen te creëren Vanaf 1 oktober 2010 kwam er wegens het 20-jarig bestaan van GTST een nieuwe leader met een nieuw beeldmerk Voor de leader waren wederom fotos als basis genomen Hij voert door De Koning Huize Huygens Toko en Huize Sanders en gaat vervolgens langs een fotolijstje of gewoon liggende fotos wat vervolgens uitmondt in een filmpje Slechts twee personages kregen tijdens de eerste versie een nieuw filmpje de overige hadden hetzelfde filmpje als voorheen Al na twee weken kreeg de leader een update nadat de familie Huygens vervangen was door de familie Bouwhuis Het leadergedeelte van de Huygens moest plaatsmaken voor de familie Bouwhuis en het gedeelte uit huize Huygens werd geheel veranderd in de stijl van huize Bouwhuis In elke leader is overigens een personage het allerlaatste shot Met shot wordt een fotootje bedoeld waarin een personage te zien is Vaak is het personage een belangrijk kernpersonage van de serie Soms wordt het personage ook vervangen door een ander personage omdat of het personage de serie verlaten heeft of het personage een minder grote rol speelt in de serie De personages die het allerlaatste shot van de leaders hebben bemachtigd zijn als volgt Helen Helmink oktober 1990 februari 1997 Daniël Daniël februari 1997 maart 1999 Suzanne Balk maart 1999 oktober 1999 Roos Alberts oktober 1999 december 2000 Isabella Kortenaer december 2000 september 2005 Sjors Langeveld september 2005 juni 2008 Nina Sanders augustus 2008 januari 2013 oktober 2014 heden en Lucas Sanders januari 2013 heden Vanaf de 5000e aflevering delen Lucas en Nina het allerlaatste shot Dit is de allereerste keer in de gehele GTST-geschiedenis dat zoiets gebeurt Het is ook voor het eerst dat een personage het allerlaatste shot terugkrijgt Toen Brûni Heinke in januari 1992 de rol van Helen Helmink van Marlous Fluitsma overnam werd de leader ook direct aangepast Brûni nam ook de rol als allerlaatste shot over als het respectief personage Tijdens het seizoen wordt de leader steeds aangepast na vertrek of introductie van personages Daarnaast krijgen huidige personages na enige tijd een nieuw leadershot omdat het shot verouderd is of omdat de acteur een metamorfose heeft ondergaan Tijdens de eerste tien seizoenen waren de shots van iedereen een scene uit de serie zelf en later gingen de acteurs er speciaal voor poseren met enkele personages met scenes als shot Tussen 2003 en 2005 gingen de makers weer terug naar af waar bijna iedere leadershot uit de serie zelf kwam met enkele oudere shot die al lange tijd in de leader stond er geen vervanging kregen Tijdens de leader wijziging in 2005 kreeg iedereen een geposeerde shot Al sinds het begin van de serie wordt het nummer Goede tijden slechte tijden gebruikt dat oorspronkelijk uit drie coupletten en een refrein bestond en voor het eerst werd ingezongen door Lisa Boray en Louis de Vries Door de jaren heen werden er nieuwe arrangementen voor het nummer gemaakt en werd het enkele keren opnieuw ingezongen onder meer door Ingrid Simons en Erica Yong Het originele wijsje werd geschreven door Bert van der Veer en gecomponeerd door Hans van Eijck in samenwerking met Ronald Schilperoort ;Een overzicht van vertolkers van de titelsong 1990-1995 Lisa Boray en Louis de Vries 1995-2005 Ingrid Simons Martijn Schimmer zong mee op de langere versie uit deze periode die enkel op CD te horen is 2005-2008 Erica Yong 2008-2010 Sarina Kuipers 2010-2014 Lysa Schenkers 2014 April Darby 2014-heden Jaap Reesema en Jill Helena In januari 2014 werd de leader opnieuw ingezongen door April Darby maar door te veel kritiek van fans werd dit na twee weken alweer terug gedraaid naar het oude ;Huidige leadershots Let wel op dat personages die de leaders gebruikt van 1990 2005 meemaakten te zien konden zijn in meerdere shots per leader De aantallen zijn van de individuele shots Laura Selmhorst Jef Alberts Janine Elschot en Ludo Sanders waren ook te zien in één of meerdere familie- of vriendenshots wanneer er bijvoorbeeld in het vaste concept één shot vrij was Deze werd dan op deze manier aangevuld Daarnaast was het personage Nina Sanders in deze periode ook te zien als baby in een familieshot Goede Tijden Slechte Tijden 1990 2003 De tijd van onbezorgdheid is voorbij Vandaag begint de lange weg naar morgen De dromen komen als een vlinder vrij Niet langer in geborgenheid verborgen Goede tijden slechte tijden Een dag die als een nacht verschijnt Goede tijden slechte tijden Liefde leidt je tot het eind Goede tijden slechte tijden Nee het leven spaart je niet Goede tijden slechte tijden Soms geluk en soms verdriet 2003 2010 Goede tijden slechte tijden Een dag die als een nacht verschijnt Goede tijden slechte tijden Liefde leidt je tot het eind Goede tijden slechte tijden Nee het leven spaart je niet Goede tijden slechte tijden Soms geluk en soms verdriet 2010 2014 Goede tijden slechte tijden Nee het leven spaart je niet Goede tijden slechte tijden Soms geluk en soms verdriet 2014 heden De tijd van onbezorgdheid is voorbij Vandaag begint de lange weg naar morgen Goede tijden slechte tijden Nee het leven spaart je niet Goede tijden slechte tijden Soms geluk en soms verdriet Kijkcijfers Ondanks de concurrentie van latere soaps als ONM en Goudkust bleef GTST de bestbekeken soap van Nederland In zijn geschiedenis kreeg de soap twee keer te maken met dalende kijkcijfers In 1999 werd Big Brother aanvankelijk op hetzelfde tijdstip uitgezonden en schakelden veel mensen niet meer op GTST De zender van Big Brother was onderdeel van RTL Nederland Het programma werd verschoven naar een ander tijdstip De verschuiving betekende de doodsteek voor Goudkust dat in die periode nog geen 200000 kijkers wist te boeien De tweede kijkcijferdip vond in 2008 plaats De oorspronkelijke familie Alberts was inmiddels ver uitgedund en er moest een frisse wind door de soap gaan waaien Diverse acteurs die deel uitmaakten van de familie Alberts namen ontslag of werden ontslagen Zij maakten ruimte vrij voor de familie Huygens waarmee een nieuw tijdperk werd ingeluid maar toch werd het gezin er na twee jaar al uitgeschreven omdat ze met uit huis gaande kinderen alweer te oud waren< ref> De bestbekeken uitzending ooit was die van 28 maart 2003 met 2710000 kijkers Dit was de 2500ste aflevering Op dit moment heeft het programma dagelijks ongeveer 15 miljoen kijkers met uitschieters richting de 18 miljoen kijkers Na het NOS Journaal is GTST daarmee primetime het bestbekeken programma Sinds de start van seizoen 22 komt het steeds vaker voor dat GTST meer kijkers trekt dan het NOS Journaal Op 20 januari 2012 beleefde Goede tijden slechte tijden zijn bestbekeken aflevering in 6 jaar er keken toen 2252000 mensen naar de soap Prestaties Goede tijden slechte tijden begon op 1 oktober 1990 Deze Nederlandse soap was de eerste op het Europese vasteland Alleen Engeland kende het fenomeen soap al Sinds de jaren zestig werden daar met groot succes de soaps Coronation Street en EastEnders uitgezonden De serie werd in de jaren 1991 1992 1993 1994 en 1995 genomineerd voor een Gouden Televizier-Ring In 1995 gingen de makers daadwerkelijk met de prijs naar huis Verder won GTST de De Hoofdprijs in 2005 en 2006 en de Hitkrant Award voor beste televisieserie in 2008 De serie won tweemaal in de categorie beste second screen concept bij De TV-Beelden in 2014 voor de Spring Levend app en in 2015 voor de GTST 5000 app Andere producties GTST De reünie Goede tijden slechte tijden De reünie is een Nederlandse televisiefilm uit 1998 In de film wordt er kerstfeest gevierd in het huis van de familie Alberts Hierbij zijn ook enkele oude bekenden aanwezig Wanneer Laura de volgende morgen wakker wordt denkt ze eerst dat de dag ervoor echt kerstfeest is gevierd Totdat ze een beeldje van Arnie vindt dat Linda de vorige avond tijdens het kerstfeest heeft gebroken Het beeldje is nog heel Ze beseft dan dat ze alles heeft gedroomd Ik wil in GTST In 2007 werd Ik wil in GTST een multimediale talentenjacht georganiseerd met als hoofdprijs een rol van drie weken in Goede tijden slechte tijden Duizenden mensen stuurden filmpjes in met hun beste acteerprestaties en zij werden beoordeeld door fans en een professionele jury Na enkele audities voor een vakjury werd op 30 november uiteindelijk bekendgemaakt dat Kee Huidekoper de wedstrijd gewonnen had Op 21 februari 2008 maakte zij in de serie haar debuut als Vera van Es een rol die Huidekoper dertien weken zou spelen Echt Weer Edit Echt weer Edit is een online soap in samenwerking van GTST met Edet-toiletpapier Vanaf begin 2012 duurde deze soap twaalf weken Elke vrijdag stond er een nieuwe aflevering op internet De soap ging over Edit van der Bos Ze is van haar man gescheiden omdat hij vreemdging met de buurvrouw Ook heeft Edit nog een zoontje van 4 Na de scheiding kreeg zij een baan als toiletjuffrouw in Dansatoria Ze is ook dol op badeendjes en vindt de bewaker van Dansatoria een enge man GTST Live Elk jaar start na de zomerstop het nieuwe seizoen van de soap met GTST Live een evenement waarbij liefhebbers van de soap de acteurs kunnen ontmoeten terug kunnen blikken op de zomercliffhanger en als een van de eersten de allereerste aflevering van het nieuwe seizoen kunnen bekijken Verder kan men bij GTST Live een kijkje achter de schermen nemen Medewerkers Uitvoerend producenten Verhaal Huidige samenstelling Schrijvers Martin van Steijn Ingrid van Berkum Simone Wiegel Suzanne Hazenberg Lysette Rindertsma Arie de Rooij Pia Blanco Ingrid van den Heuvel Linda Kasander Susan Stam en Jeroen van der Zee Productie Rohan Gottschalk Simone van Gigch Regie Michiel Geijskes Pim Vosmaer Charlotte Besijn Harald van Eck en Caston Cohen Rodrigues Casting director Houdijn Beekhuis en Dennis Overeem Externe link De Great American Biotic Interchange Engels voor grote soortenuitwisseling tussen de Amerika's was een gebeurtenis in het Plioceen rond 3 miljoen jaar geleden die de fauna van zowel Noord- als Zuid-Amerika drastisch veranderde Door de vorming van de Landengte van Panama werden de twee continenten met elkaar verbonden en konden soorten dieren zowel op het land als in zoet water levende dieren van noord naar zuid en andersom migreren De vorming van de landbrug tussen Noord- en Zuid-Amerika had belangrijke gevolgen voor de flora en fauna van beide continenten hoewel de overgang in Zuid-Amerika drastischer is geweest De Zuid-Amerikaanse inheemse fauna gekenmerkt door buideldieren bleek in veel gevallen niet in staat te concurreren met de Noord-Amerikaanse indringers Dit leidde tot massa-extinctie van Zuid-Amerikaanse soorten De uitwisseling betrof vooral zoogdieren maar ook vogels geleedpotigen reptielen en amfibieën migreerden over de nieuwe landbrug De mega-fauna die door de uitwisseling op beide continenten ontstond zou later grotendeels uitsterven tijdens de Pleistocene massa-extinctie Desondanks is de gebeurtenis goed terug te zien in de huidige biogeografie van de twee continenten Situatie voor de uitwisseling Zuid-Amerikaanse fauna Zuid-Amerika is rond 160 miljoen jaar geleden in het Jura van het paleocontinent Gondwana losgekomen Tot de vorming van de Landengte van Panama bleef het continent gedurende vele miljoenen jaren geïsoleerd omringd door oceanen liggen vergelijkbaar met de huidige situatie van Australië De evolutie kon daardoor in Zuid-Amerika onafhankelijk van andere continenten verlopen waardoor een unieke fauna ontstond De endemische zoogdieren waren buideldieren daaraan verwante Sparassodonta een uitgestorven groep die wel tot de Metatheria behoort maar niet tot de buideldieren Xenarthra en Meridiungulata een groep die alle Zuid-Amerikaanse hoefdieren bevat bestaande uit de Notoungulata Litopterna Astrapotheria en Pyrotheria Sparassodonta waren predators een voorbeeld is de uitgestorven sabeltandkat Thylacosmilus Andere belangrijke predators waren de schrikvogels een uitgestorven groep loopvogels waarvan de grootste soorten meerdere meters hoog konden worden Er leefden ook krokodillen bijvoorbeeld Quinkana en roofvogels de naar huidige maatstaven gigantische Teratornithidae in Zuid-Amerika die elders niet voorkwamen Xenarthra zijn een groep die gordeldieren luiaards en miereneters bevat Daarnaast bevat deze groep ook de uitgestorven groepen Pampatheriidae en Glyptodontidae grote gepantserde dieren die wel op gordeldieren leken grondluiaards waarvan de grootste Megatherium zo groot als olifanten konden worden Thalassocnus was een in het water levende soort luiaard De Zuid-Amerikaanse hoefdieren Meridiungulata en Litopterna verschenen in het Paleoceen en zijn waarschijnlijk nauw verwant aan de Condylarthra Beide groepen stierven tijdens het Pleistoceen uit Ze leken niet op groepen hoefdieren elders ter wereld Macrauchenia had bijvoorbeeld een kort slurfachtig reukorgaan Sommige groepen vertoonden een convergente of parallelle evolutie met groepen op andere continenten De eentenige Thoatherium had poten vergelijkbaar met paarden Pachyrukhos leek op een konijn en Trigodon op een neushoorn Zowel de Meridiungulata als de Litopterna stierven tijdens het Pleistoceen uit De Astrapotheria en Pyrotheria verdwenen al eerder Noord-Amerika Noord-Amerika was met tussenpozen wel verbonden geweest met andere continenten geweest zowel met Siberië via de Beringlandbrug als met Europa in het Paleogeen toen de noordelijke Atlantische Oceaan nog niet zo breed was als tegenwoordig kon soms tussen Groenland en Scandinavië uitwisseling van soorten optreden Daarom verschilde de fauna van dit continent niet zo veel van andere continenten als in het geval van Zuid-Amerika De fauna van Noord-Amerika werd voor het Plioceen gekenmerkt door Boreoeutheria een wijde groep zoogdieren die wordt onderverdeeld in Laurasiatheria en Euarchontoglires aangevuld met slurfdieren Afrotheria Eerdere uitwisselingen Buideldieren komen zowel in Zuid-Amerika als Australië voor Deze groep dieren moet tijdens het Krijt tot 65 miljoen jaar geleden of Paleoceen 65 tot 55 miljoen jaar geleden van Zuid-Amerika over Antarctica naar Australië gemigreerd zijn toen deze drie continenten nog dicht bij elkaar lagen Eén Zuid-Amerikaanse soort buideldier de monito del monte lijkt echter nauwer verwant aan de oudste Australische fossiele soort Djarthia wat kan betekenen dat sommige soorten van Australië terug naar Zuid-Amerika migreerden In Patagonië is een 61 miljoen jaar oud fossiel van het cloacadier Obdurodon gevonden een soort die verder alleen uit Australië bekend is en dus op vergelijkbare manier naar Zuid-Amerika kan zijn verspreid Van loopvogels een andere groep dieren die op beide continenten voorkomt wordt aangenomen dat ze rond diezelfde tijd van Zuid-Amerika naar Australië trokken Ook in de tijd tussen het Paleoceen en Plioceen toen Zuid-Amerika geïsoleerd lag kwamen af en toe invasies van migranten van andere continenten voor Dit wordt verklaard met het idee dat heel af en toe kleine dieren op stukken drijfhout de oceanen oversteken een gebeurtenis die door biologen een rafting event genoemd wordt Om voor succesvol nageslacht te zorgen hoeft maar een zwanger vrouwtje levend de oversteek te overleven maar in losgeslagen stukken mangrovebos kunnen ook kolonies kleine dieren ineens de oceaan oversteken Een andere theorie is dat nieuwkomers stapsgewijs via eilandgroepen de oceaan overstaken eiland-hoppen en zo Zuid-Amerika konden bereiken Naar Zuid-Amerika vanaf andere continenten Waarschijnlijk minstens 318 miljoen jaar geleden is de voorvader van alle Caviomorpha Zuid-Amerikaanse knaagdieren de Atlantische Oceaan overgestoken van West-Afrika naar Zuid-Amerika Niet alleen was deze oceaan in die tijd nog beduidend smaller de westwaartse zeestroming op die plek kan bij de oversteek geholpen hebben De migranten gedijden goed in Zuid-Amerika alle Zuid-Amerikaanse knaagdieren capibaras chinchillas viscacha's boomstekelvarkens enz zijn hun nakomelingen De explosieve adaptieve radiatie van Caviomorpha ging ten koste van inheemse kleine buideldieren Later ten minste 25 miljoen jaar geleden tijdens het late Oligoceen volgden primaten ook uit Afrika Om de oversteek te hebben kunnen overleven moeten dit kleine dieren zijn geweest maar door gebrek aan concurrentie konden ze zich in Zuid-Amerika snel verspreiden om de voorouders van alle apen van de Nieuwe Wereld te worden Rond dezelfde tijd verschenen de eerste schildpadden van het geslacht Kinixys in Zuid-Amerika waarschijnlijk uit Afrika Uitwisseling tussen de Amerika's voor de vorming van de Landengte van Panama De eerste zoogdieren die van Noord- naar Zuid-Amerika overstaken waren kleine beren rond 7 miljoen jaar geleden laat Mioceen Ze evolueerden vervolgens in de op een hond lijkende Cyonasua en vervolgens in de op een beer lijkende Chapalmalania Beide soorten zijn uitgestorven De kleine beren werden gevolgd door de knaagdierfamilie Sigmodontinae pekari's en varkenssnuitskunks Rond 9 miljoen jaar geleden waren bepaalde soorten grondluiaards andersom van Zuid- naar Noord-Amerika gemigreerd door eiland-hoppen De familie Megalonychidae had de Antillen al gekoloniseerd rond 20 miljoen jaar geleden in het vroege Mioceen De Great American Interchange Rond 3 miljoen jaar geleden vormde de Landengte van Panama en raakten de Amerika's verbonden Dit veroorzaakte de grootste uitwisseling tot dan toe Deze uitwisseling bereikte zijn hoogtepunt tijdens de Noord-Amerikaanse stratigrafische etages Blancan boven en Irvingtonian onder en de Zuid-Amerikaanse etages Chapadmalalan en Uquian In het begin ging de migratie in beide richtingen gelijk op maar de neotropische Zuid-Amerikaanse soorten bleken veel minder succesvol in Noord-Amerika dan de nearctische soorten in Zuid-Amerika Neotropische soorten die naar Noord-Amerika trokken konden daar vaak de concurrentie niet aan met Noord-Amerikaanse soorten die dezelfde niches bezetten De neotropische soorten die desondanks in staat waren een blijvende plek te veroveren zouden vervolgens niet erg sterk divercificeren Omgekeerd lukte het nearctische soorten wel zich in groten getale in Zuid-Amerika te vestigen om daar te divercificeren Een significant deel van de Zuid-Amerikaanse fauna werd door de nieuwkomers verdrongen en veel soorten stierven uit In Noord-Amerika is geen enkel uitsterven bekend dat aan de komst van nieuwe soorten uit het zuiden geweten kan worden Zuid-Amerikaanse migranten De schrikvogels waren aanvankelijk in staat zich in Noord-Amerika te vestigen Er is bewijs dat ze zich al 5 miljoen jaar geleden voor de vorming van de Landengte van Panama door eiland-hoppen naar Noord-Amerika hadden verspreid Dit succes was echter tijdelijk Zowel de vleesetende loopvogels als vleesetende buideldieren uit Zuid-Amerika zouden uiteindelijk op beide continenten verdwijnen Ook de Zuid-Amerikaanse hoefdieren hadden grote moeite met de concurrentie uit het noorden Alleen een paar grotere soorten zoals Macrauchenia en een aantal Toxodontidae zouden de uitwisseling overleven Onder de Notoungulata zouden de families Mesotheriidae en Hegetotheriidae tot in het Pleistoceen overleven De Zuid-Amerikaanse buideldieren en de Xenarthra deden het echter aanzienlijk beter De knaagdieren en primaten die oorspronkelijk uit Afrika waren gemigreerd konden de concurrentie met de nieuwkomers goed aan hoewel vrijwel alle soorten uit de familie Dinomyidae de grootste Zuid-Amerikaanse knaagdieren verdwenen Met uitzondering van het Noord-Amerikaans boomstekelvarken en enkele uitgestorven soorten stekelvarkens en capibara's zijn er echter geen soorten geweest die zich blijvend in Noord-Amerika konden vestigen De Great American Interchange verklaart waarom tegenwoordig stekelvarkens opossums en gordeldieren in Noord-Amerika voorkomen Opossums en stekelvarkens waren succesvol ze komen tot in Canada voor Van de Xenarthra vestigden de meeste groepen zich succesvol in Noord-Amerika De reusachtige grondluiaard Megalonyx kwam zelfs voor tot in Alaska en Yukon Aan dit succes kwam een einde met de Pleistocene massa-extinctie rond 10000 jaar geleden Tegenwoordig is er in Noord-Amerika van de Cavimorfa Xenarthra en buideldieren elk een soort overgebleven Noord-Amerikaanse migranten Vanuit Noord-Amerika migreerden hoefdieren waaronder lama's tapirs hertachtigen en paarden slurfdieren van de uitgestorven groep Gomphotheriidae roofdieren katachtigen zoals de poema echte sabeltandkatten hondachtigen marterachtigen kleine beren en beren en sommige knaagdieren naar Zuid-Amerika Ondanks enkele Zuid-Amerikaanse successen waren de Noord-Amerikaanse migranten in Zuid-Amerika veel succesvoller De migratie en daaropvolgende adaptieve radiatie van Noord-Amerikaanse knaagdieren Sigmodontinae in Zuid-Amerika was zowel in aantallen als in aantal soorten succesvoller dan alle Zuid-Amerikaanse migranten in Noord-Amerika Onder de succesvolste migranten naar Zuid-Amerika zijn de hond- en hertachtigen Zuid-Amerika is tegenwoordig het continent met het grootst aantal soorten hondachtigen Factoren bij succes Voor het feit dat de Noord-Amerikaanse soorten veel succesvoller waren dan de Zuid-Amerikaanse zijn twee factoren aangewezen die beide met geografie te maken hebben De eerste factor was het klimaat De klimaatzones in de Amerika's waren in het Plioceen ongeveer gelijk aan die van tegenwoordig Elke soort die bij de Landengte van Panama aankwam moest dus kunnen overleven in een vochtig en warm tropisch klimaat De soorten die verder naar het zuiden migreerden zouden daarna in gebied komen waar het klimaat niet veel verschilde van dat in Panama Soorten die naar het noorden migreerden zouden echter steeds drogere klimaatomstandigheden tegenkomen zodra ze bij de Trans-Mexicaanse Vulkanengordel aankwamen Soorten die waren aangepast aan natte klimaten zouden dus weinig kans hebben verder naar het noorden dan Midden-Amerika te migreren behalve als ze zich eerst aan drogere omstandigheden aanpasten De tweede belangrijkere factor die de mate van succes van migranten beïnvloedde was de grootte van het landoppervlak waarin hun voorouders evolueerden Zoals gezegd lag Zuid-Amerika tijdens het Cenozoïcum van 66 miljoen jaar geleden tot heden geïsoleerd en omringd door oceanen Noord-Amerika was verschillende malen met Azië verbonden Er waren verschillende invasies over en weer tussen de twee continenten geweest zodat de fauna zich goed kon mengen Op dezelfde manier was Azië met tussenpozen verbonden geweest met Afrika en Europa zodat de voorouders van Noord-Amerikaanse soorten in totaal een ongeveer zes maal zo groot landoppervlak ter beschikking hadden als de voorouders van Zuid-Amerikaanse soorten Door grotere competitie waren Noord-Amerikaanse soorten competitiever ze waren bijvoorbeeld gemiddeld genomen intelligenter en evolutionair gezien efficiënter Vooral bij hoefdieren en grotere predators waren deze voordelen duidelijk merkbaar de Noord-Amerikaanse indringers verdrongen op den duur de inheemse Zuid-Amerikaanse soorten geheel De Xenarthra waren een uitzondering op deze regel Door hun pantsering of scherpe klauwen waren ze goed in staat zichzelf te verdedigen tegen de nieuwe predators Ze hoefden daarvoor niet snel of intelligent te zijn Het kan zijn dat Xenarthra deze overlevingsstrategieën ontwikkelden vanwege hun langzame stofwisseling de langzaamste onder alle Theria De langzame stofwisseling brengt ook een evolutionair voordeel mee omdat ze zich niet hoeven toe te leggen op bepaalde soorten voedsel Zie ook Nearctisch gebied Neotropisch gebied Greg Van Avermaet Lokeren 17 mei 1985 is een Belgisch wielrenner Sinds 2011 komt hij uit voor BMC Racing Team Carrière Jeugd In 2003 start Van Avermaet zijn wielercarrière bij de juniores na een verleden als keeper bij voetbalploeg KSK Beveren< ref> Bij zijn overstap naar de beloften in 2004 wint hij in zijn eerste jaar drie wedstrijden In 2005 wint hij 11 wedstrijden waaronder Hasselt Spa Hasselt en een rit in de Triptyque des Barrages Ook in 2006 wint hij 11 maal Enkele van deze overwinningen boekte hij al bij de elite zoals de Kattekoers Zellik-Galmaarden en de Internationale Wielertrofee Jong Maar Moedig Verder kroonde hij zich in Charleroi tot Belgisch beloftenkampioen voor Jérôme Giaux en Pieter Vanspeybrouck In oktober bleef hij samen met Tom Leezer Jos van Emden Stijn Nierynck en Huub Duyn het peloton voor In de spurt werd hij tweede na Huub Duyn 2007 Van Avermaet krijgt voor 2007 een profcontract bij Predictor-Lotto In zijn eerste wedstrijd van het seizoen wint hij meteen; hij wint de vijfde rit in de Ronde van Qatar In twee andere etappes eindigt hij bij de eerste tien Na deze overwinning behaalt Van Avermaet ereplaatsen in Nokere Koerse en de Ronde van het Groene Hart Predictor-Lotto stelt hem op voor de ProTour-wedstrijden Ronde van Vlaanderen en Parijs-Roubaix Eind mei rijdt Van Avermaet in eigen land de Ronde van België De eerste etappe eindigt in een massasprint waarin hij als derde finisht na Wouter Weylandt In de tweede etappe verzamelt hij als lid van een kopgroep voldoende bonificatieseconden in de drie tussensprints van de dag om de leiderstrui van Weylandt over te nemen In de tijdrit verliest hij meer dan een minuut waarna Vladimir Goesev de leiding in het algemeen klassement overneemt In de laatste rit wordt Van Avermaet vijfde in de massasprint Van Avermaet wint in de Ronde van België 2007 de eerste prijs in het punten- en in het tussensprint-klassement en eindigt als negende in het algemeen klassement Eind juli volgen de tweede en derde overwinning bij de profs elkaar snel op Eerst is Van Avermaet de snelste in de kermiskoers in Westrozebeke Een week later wint hij in een massasprint de tweede etappe in de Ronde van het Waalse Gewest Door een tweede plaats in de derde etappe en een vijfde plaats in de vijfde etappe wordt hij eerste in de eindstand van het puntenklassement Op 4 augustus wint Van Avermaet Rund um die Hainleite een eendagswedstrijd in de 11 categorie in Duitsland Gegangmaakt door zijn ploeggenoot Björn Leukemans wint hij de sprint van een kopgroep van elf 2008 De eerste wedstrijd van het seizoen is de Ronde van Qatar waar Van Avermaet vorig jaar zijn eerste overwinning als prof boekte In de eerste vlakke rit wordt hij tweede na Tom Boonen en ook de rest van de week eindigt hij steeds vooraan In het eindklassement wordt Van Avermaet derde en hij wint het jongerenklassement In de E3 Prijs is Van Avermaet mee in een vroege vlucht Hij wordt uiteindelijk derde In de Ronde van België trekt hij in de eerste twee etappes de sprint aan voor zn ploegmaat Jürgen Roelandts In de derde de koninginnenrit pakt hij de etappe en de leiderstrui Voor het tweede achtereenvolgende jaar begint hij aan de tijdrit in de zwarte trui Hij moet de zwarte trui afstaan aan Devolder Hij eindigt met een tweede plaats in het algemeen klassement achter Devolder en met winst in het puntenklassement Hij eindigt vierde plaats op het Belgisch kampioenschap Zijn ploegmaat Jurgen Roelandts wordt eerste Begin juli wint Van Avermaet het criterium in Sint Niklaas In dezelfde maand boekt hij een overwinning in de Ronde van Wallonië Hij pakt er de koninginnenrit en de tweede plaats in het eindklassement achter Sergej Ivanov Deze laatste is mee in een ontsnapping in de laatste etappe en onttroont Van Avermaet daarmee als leider Twee weken later pakt Van Avermaet in de Ronde van de Ain opnieuw een etappe en de eindwinst in het puntenklassement Daarmee lijkt hij klaar voor zijn eerste grote ronde de Ronde van Spanje In de negende etappe in deze Ronde van Spanje van Viella naar Sabiñánigo klopt hij in een vlucht van twaalf een indrukwekkende reeks ervaren renners als Davide Rebellin Juan Antonio Flecha Damiano Cunego Rinaldo Nocentini Egoi Martínez en Patrice Halgand Daarover zegt hij na afloop "ik denk wel dat dit mijn mooiste zege in mijn loopbaan is" In de volgende etappe worden de sprinters verrast door Sébastien Hinault die de winst opeist Met een derde plaats krijgt Van Avermaet wel de puntentrui in zijn bezit Een spannende strijd om die trui met Alberto Contador en Alejandro Valverde ontspint zich Van Avermaet slaagt erin de trui te heroveren en zo komt hij in zijn eerste grote ronde op het podium als winnaar van de blauwe trui Aan het einde van het seizoen wordt Van Avermaet door zijn collega wielrenners beloond met de Flandrien-Trofee; de prijs voor de beste Belgische wielrenner van het seizoen 2009-2010 In 2009 en 2010 gaat het allemaal wat minder met hem hij weet wel een paar top-10-plaatsen te halen maar echt winnen lukt niet meer op de Heistse Pijl in 2009 na Na een sterke wedstrijd in dienst van Philippe Gilbert haalt hij eind 2010 op het wereldkampioenschap in Geelong Australië wel een knappe vijfde plaats Op het einde van het seizoen verlaat hij Omega Pharma-Lotto voor BMC 2011 In de Ronde van België werd Van Avermaet zowel in de 4de etappe naar Eupen als in het eindklassement 2de achter Philippe Gilbert Hij won later een rit in de Ronde van Oostenrijk Hij geraakte met een groepje voorop en won in de sprint Het was de eerste zege sinds deze in de Vuelta 2008 In de Ronde van Wallonië won hij de laatste etappe en stelde daarmee de eindzege in deze ronde veilig De zaterdag die daarop volgde stond hij aan de start van de Classica San Sebastian Op 4 km van de streep versnelde Philippe Gilbert die deze wedstrijd ook zou winnen In de laatste kilometer ging ook nog Barredo ervandoor Van Avermaet sprintte naar de derde plaats op 2 seconden van Barredo Na een ontgoochelend WK door een valpartij in een verloren positie won hij op 9 oktober zijn eerste grote klassieker Parijs-Tours In de daaropvolgende Grote Prijs van Piëmont moest hij Daniel Moreno laten voorgaan 2012 Philippe Gilbert rijdt sinds dit seizoen ook voor BMC In de Grote Prijs van Quebec wordt Van Avermaet tweede na Simon Gerrans en ook in de Grote Prijs van Wallonië wordt hij tweede ditmaal na de Fransman Julien Simon Op het wereldkampioenschap in Valkenburg helpt hij met de Belgische ploeg Philippe Gilbert aan de wereldtitel Het jaar sluit hij af met een zesde plaats in Parijs-Tours 2013 Van Avermaet doet ook in 2013 zijn reputatie als meneer regelmaat alle eer aan In de Ronde van Oman eindigt hij in de derde etappe tweede achter Peter Sagan In de daaropvolgende klassiekers wordt hij 3de Gent-Wevelgem 7de in de Ronde van Vlaanderen 4de in Parijs-Roubaix en 6de in de Brabantse Pijl In juli wint hij de 3de rit in de Ronde van Wallonië tevens wint hij de 5de en afsluitende rit op de muur van Thuin Hierdoor wordt Greg ook voor de tweede keer eindwinnaar van de Ronde van Wallonië Zijn goede zomervorm trekt hij door in de Ronde van Utah waar hij de eerste rit wint na een uitval in de laatste kilometer en vervolgens tot driemaal toe op de tweede plaats strandt In de daaropvolgende Amerikaanse ronde de USA Pro Challenge eindigt hij in de eerste rit opnieuw tweede ditmaal achter de Slowaak Peter Sagan Op het einde van het jaar wordt hij door zijn Belgische wielercollega's voor de tweede maal bekroond met de Flandrien-Trofee 2014 In het Belgische openingsweekend wordt Van Avermaet 2de in de Omloop Het Nieuwsblad achter Ian Stannard In de Ronde van Vlaanderen 2014 eindigt hij 2de na Fabian Cancellara en voor Sep Vanmarcke en Stijn Vandenbergh In de 5e etappe in de Eneco Tour won hij voor Tom Dumoulin op de vesten van Geraardsbergen In de finale van de Grote Prijs van Wallonië raakt hij voorop met Jelle Vanendert Jan Bakelants en Fränk Schleck Op de slotklim wordt het kwartet ingelopen maar net op dat moment demarreerde Van Avermaet Hij spurt op de steile helling van de Citadel van Namen naar z'n tweede overwinning van het seizoen Tony Gallopin en Jan Bakelants vervolledigen het podium in Namen De goede vorm vertaalt zich een paar dagen later in alweer een overwinning ditmaal in de Grote Prijs Impanis-Van Petegem waar hij na een hele dag in de aanval Tosh Van der Sande en Michał Gołaś in de spurt het nakijken geeft Van Avermaet wordt op het WK op de weg in Ponferrada 5e en is daarmee de hoogst geklasseerde Belg Met een derde Flandrien-Trofee en een eerste Kristallen Fiets kaapt Van Avermaet op het einde van het seizoen de belangrijkste Belgische wielerprijzen weg Palmares Overwinningen 2005 Hasselt-Spa-Hasselt 1e etappe Triptyque des Barrages U23 2006 Kattenkoers Zellik-Galmaarden Grote Prijs Okensvrienden Buggenhout U23 Internationale Wielertrofee Jong Maar Moedig Belgisch kampioen op de weg U23 Memorial Fred De Bruyne 2007 5e etappe Ronde van Qatar GP Raf Jonckheere 2e etappe Ronde van het Waalse Gewest Rund um die Hainleite Memorial Rik Van Steenbergen 2008 3e etappe Ronde van België 3e etappe Ronde van het Waalse Gewest 2e etappe Ronde van de Ain 9e etappe Ronde van Spanje Puntenklassement Ronde van Spanje 2009 Heistse Pijl 2011 6e etappe Ronde van Oostenrijk 5e etappe Ronde van Wallonië Eindklassement Ronde van Wallonië Parijs-Tours 2013 2e etappe Ronde van Qatar ploegentijdrit 3e etappe Ronde van Wallonië 5e etappe Ronde van Wallonië Eindklassement Ronde van Wallonië 1e etappe Ronde van Utah 2014 5e etappe Eneco Tour Grote Prijs van Wallonië Grote Prijs Impanis-Van Petegem 2015 3e etappe Tirreno-Adriatico Resultaten in voornaamste wedstrijden tussen haakjes aantal individuele etappe-overwinningen< small> | |} {| class"wikitable" style"font-size90%;text-align center;" |- |colspan11 stylewidth47%|Resultaten in kleinere rondes |- !stylewidth2%|Jaar !stylewidth10%|Ronde van Qatar !stylewidth10%|Tirreno-Adriatico !stylewidth10%|Ronde van België !stylewidth10%|Ronde van Oostenrijk !stylewidth10%|Ronde van Wallonië !stylewidth10%|Ronde van Utah !stylewidth10%|Eneco Tour !stylewidth10%|Ronde van de Ain |- |2006 | | |41e | | | | | |- |2007 |47e 1 | |9e | |24e 1 | |30e | |- |2008 |3e | |2e 1 | |2e 1 | | |18e 1 |- |2009 | |59e |5e | | | |15e |17e |- |2010 |72e |12e |29e | |18e | | |9e |- |2011 |60e |29e |2e |26e 1 | 1 | |14e | |- |2012 | |opgave | | |opgave | |31e | |- |2013 |6e 1 |49e |35e |35e | 2 |25e 1 | | |- |2014 |31e | |10e | | | |5e 1 | |- |2015 |5e |48 1 | | | | | | |} Ploegen 2006-Bodysol-Win for Life-Jong Vlaanderen 2007-Predictor-Lotto 2008-Silence-Lotto 2009-Silence-Lotto 2010-Omega Pharma-Lotto 2011-BMC Racing Team 2012-BMC Racing Team 2013-BMC Racing Team 2014-BMC Racing Team 2015-BMC Racing Team Onderscheidingen Flandrien-Trofee 2008 2013 2014 Kristallen Fiets 2014 Externe link Iran of Perzië Perzisch ایران officieel de Islamitische Republiek Iran Perzisch جمهوری اسلامی ایران Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān is een land in West-Azië De hoofdstad is Teheran dat met meer dan 10 miljoen inwoners tevens de grootste stad van het land is In totaal wonen er in Iran mensen Het Perzisch een Indo-Europese taal is de officiële taal van Iran Iran Perzië heeft een bijzonder lange geschiedenis en kan met recht een van de bakermatten van de beschaving worden genoemd zie de geschiedenis van Iran Iran ligt in het Midden-Oosten en grenst aan Irak Turkije Armenië Azerbeidzjan Turkmenistan Afghanistan en Pakistan De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran Iran deelt de Kaspische Zee behalve met de republiek van Azerbeidzjan en Turkmenistan ook met Kazachstan en Rusland Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië Koeweit Bahrein Qatar de Verenigde Arabische Emiraten en Oman De export van aardolie en aardgas vormen de belangrijkste bron van inkomsten van Iran Iran heeft daardoor een belangrijke positie als op drie na grootste olie-exporteur ter wereld Naam Iran werd tot en met 1935 in het Nederlands officieel Perzië genoemd maar de naam van het land in het Perzisch is reeds sinds de tijd van de Sassaniden Iran De naam Perzië verwijst naar het Griekse woord Persis afgeleid van Pars het deel van het land waar 2500 jaar geleden de oude koningen van Iran vandaan kwamen Iran betekent Land van de Ariërs In 1935 vroeg de toenmalige sjah Reza Pahlavi aan alle landen om voortaan de lokale naam van het land Iran te gebruiken Omdat de naam Iran vaak aanleiding gaf tot verwarring met de buurstaat Irak werd in 1949 voor buitenlands gebruik weer de naam Perzië officieel ingevoerd Na een protest van de Perzische Iraanse geleerden kondigde de regering in 1959 aan dat in andere talen dan het Perzisch beide namen officieel gebruikt mogen worden Een inwoner van Iran Perzië is een Iraniër of een Pers Geschiedenis Iran Perzië heeft een bijzonder lange geschiedenis en wordt een van de bakermatten van de menselijke beschaving genoemd Het westen van het land maakte deel uit van de Vruchtbare Sikkel een van de gebieden waar de landbouw is ontstaan 6e eeuw vChr 6e eeuw na Chr De geschiedenis van Iran als land gaat terug tot de 6e eeuw vChr toen Cyrus de Grote van de dynastie der Achaemeniden de verschillende volkeren van Iran verenigde In de eeuwen hierna bereikte dit Perzische Rijk een enorme macht en werd het het grootste wereldrijk uit de oudheid en besloeg het een gebied van Egypte en Griekenland in het westen tot aan het Indisch subcontinent in het oosten In de 4e eeuw vChr veroverde de Macedoniër Alexander de Grote het Perzische Rijk en versloeg koning Darius III in de Slag bij Gaugamela Het land werd na Alexanders dood bestuurd door een hellenistische Griekse klasse onder de Seleuciden Later versloegen de Parthen de Seleuciden en vestigden het Parthische Rijk gevolgd door de Sassaniden beiden zeer machtige rijken en geduchte tegenstanders van de Romeinen en Byzantijnen 7e eeuw 15e eeuw In de 7e eeuw werden de Sassaniden en zeer grote delen van het Byzantijnse Rijk nadat deze beiden zeer verzwakt waren door jarenlange oorlogen tegen elkaar en andere binnenlandse problemen veroverd door de islamitische Arabieren en werd in een periode van 200 jaar het zoroastrisme als staatsgodsdienst vervangen door de soennitische islam Het Arabische Rijk van de kaliefen overheerste Perzië tot de 9e eeuw en vanaf toen verloor het centrale gezag van de Abbasiden uit Bagdad zijn autoriteit en waren er in Perzië diverse rijken en rijkjes Het christendom kende in de nestoriaanse vorm van de 8e tot de 13e eeuw een periode van grote bloei In de 11e eeuw waren het de Turkse Seltsjoeken die Perzië veroverden en later ook de Arabieren versloegen De Seltsjoeken waren sterk beïnvloed door de Perzische cultuur Het rijk van de Seltsjoeken viel echter al snel weer uiteen en viel in de 13e eeuw het Mongoolse Rijk Perzië binnen De Mongolen verwoestten vele steden en vermoordden vele inwoners waardoor de bloeiende islamitische en Perzische culturen een zware slag kregen Berucht is de afslachting van bijna de volledige bevolking van Merv destijds behorend bij Perzië nu in Turkmenistan gelegen en omgeving waarbij wellicht 1 miljoen mensen gedood werden Eind 14e eeuw veroverde een andere Turkse heerser genaamd Timoer Lenk Perzië en ook hij richtte vele bloedbaden aan massaslachtingen aan onder andere in Khorasan 16e eeuw 19e eeuw Vanaf 1499 regeerde de dynastie van de Safawiden Perzië Iran De Safawiden voerden onder andere het sjiisme als staatsgodsdienst in de regio dat nu Iran is en ook Azerbaijan Het sjiisme is een van de redenen geweest dat Iran nooit een Arabisch land is geworden en de eigen identiteit altijd heeft bewaard Met name onder sjah Abbas I kwam de Perzische cultuur tot volle bloei wat goed te zien is in de toenmalige hoofdstad Isfahan In die tijd had ook de VOC handelsposten in Perzië< ref> Als de laatste Safawiden-heerser in 1736 wordt afgezet wordt het land tot 1796 betwist door drie dynastieën waarvan uiteindelijk de Kadjaren de overhand krijgen en Perzië weer tot eenheid maken Na de val van de Safawiden rond 1722 ontstonden verscheidene kleine de facto zelfstandige kanaten in het het Iraanse territoria in de Caucasus Na de Safawiden werd Iran geregeerd door de Iraanse dynastieën van Afsharid en Zand en kort door de Kadjaren Na de Russisch-Perzische Oorlog 1804-1813 werd Iran gedwongen veel van haar grondgebied in de Kaukasus vandaag overeenkomend met Dagestan Azerbaijan en oost Georgië af te staan aan Keizerrijk Rusland Na de volgende en laatste Russisch-Perzische oorlog namelijk die van 1826-1828 werd Iran weer gedwongen om territoria in de Kaukasus af te staan Na deze laatste oorlog had Iran al haar grondgebied in de Kaukasus moeten afstaan aan Rusland Tót aan het advent van de Russisch-Perzische oorlogen van de 19e eeuw behoorden de territoria die nu de soevereine staten Azerbaijan Georgië Armenië en de Noord Kaukasus regio Dagestan bevatten allemaal tot Iran Als zuidelijke grens werd de Arasrivier aangehouden tussen Rusland en Iran Deze grens werd na de val van de Sovjet Unie de grens tussen Iran en Azerbaijan Perzië Iran wist in de 18e en 19e eeuw als een van de weinige landen in Azië en in West Azië in het bijzonder redelijk onafhankelijk te blijven van westerse landen al hadden met name het Verenigd Koninkrijk en Rusland er grote invloeden Rusland veroverde tijdens de Kadjaren in vier oorlogen grote delen van het Perzische Rijk gebieden zoals de Kaukasus en delen delen van Centraal-Azië Turkmenistan 1925 1979 Pahlavi-dynastie In de 20e eeuw heerste gedurende lange tijd de Pahlavi-dynastie Vader Reza Pahlavi kwam met een staatsgreep aan de macht en hij en zijn zoon Mohammad Reza Pahlavi regeerden als dictators De Pahlavis namen de titel sjah koning aan maar waren van normale komaf De bevolking werd vaak hardhandig onderdrukt Iedereen die het absolute gezag van de sjah betwistte socialisten liberalen maar ook geestelijken- werd hard aangepakt Het westen steunde de dictatuur van de Pahlavis om geopolitieke redenen een regionale medestander in de toenmalige Koude Oorlog maar ook om economische redenen waarvan de belangrijkste de toegang tot de rijke Iraanse olievoorraden was In 1951 werd Mohammad Mossadeq door het Iraanse parlement benoemd tot premier Hij werd enorm populair in Iran nadat hij de olie-industrie had genationaliseerd In 1953 werd hij afgezet middels een staatsgreep door de sjah veroorzaakt door een Brits-Amerikaanse geheime operatie om de olie-industrie weer in Britse handen te krijgen Na de staatsgreep werd de sjah in toenemende mate autocratisch Vanaf halverwege de jaren 70 groeide de onvrede met het repressieve regime van de Sjah 1979 Iraanse Revolutie In 1979 dwong een brede opstand van geestelijken studenten intellectuelen middenstanders en vele maatschappelijke organisaties de dictatuur van de sjah ten val tijdens de Iraanse Revolutie Uiteindelijk schoof de machtigste politieke partij die van de geestelijkheid haar voormalige medestanders van de revolutie terzijde en koos ervoor om de macht in handen van één persoon te geven hun leider ayatollah Ruhollah Khomeini Sindsdien wordt het land volgens een door hem opgestelde conservatieve islamitische wetgeving geregeerd en ligt de uiteindelijke macht in de handen van de geestelijkheid Hiermee werd de voorgaande sjah-dictatuur vervangen door een even repressieve religieuze dictatuur gebaseerd op de islamitische wet de sharia Het Westen de Verenigde Staten voorop veroordeelden de Iraanse Revolutie Een aantal medewerkers van de Amerikaanse ambassade in Teheran werd 444 dagen gegijzeld de Iraanse gijzelingscrisis 1980 heden Van 1980 tot 1988 voerde Irak oorlog met buurland Iran in de bloedige Irak-Iranoorlog waarbij naar schatting een half tot één miljoen Iraniërs gedood werden Het Westen steunde de Iraakse dictator Saddam Hoessein in deze oorlog Na de dood van Khomeini in 1989 werd ayatollah Ali Khamenei de Hoogste Leider van Iran Onder het presidentschap van de hervormingsgezinde president Mohammad Khatami 1997-2005 werden in het land waarvan meer dan de helft van de bevolking jonger is dan 30 jaar enkele veranderingen doorgevoerd in de richting van een meer democratische rechtsstaat Echter in 2005 werd de conservatieve Mahmoud Ahmedinejad naar voren geschoven door de conservatieve geestelijkheid president van Iran en zijn de voorgaande hervormingen deels teruggedraaid en zijn de veranderingen die sindsdien wel ingevoerd werden grotendeels conservatief van aard Bij de Iraanse presidentsverkiezingen 2009 won Ahmedinejad opnieuw hij kreeg 63% van de stemmen terwijl oppositieleider Mir-Hossein Mousavi 34% van de stemmen vergaarde De uitslag leidde tot grote onrust onder de oppositie die de uitslag niet vertrouwde Er braken rellen uit die de hevigste waren in tien jaar misschien wel dertig jaar Een groot aantal demonstraties volgde Buitenlandse journalisten werd het werken bemoeilijkt; sommigen werden geslagen gearresteerd of uitgezet Sociale netwerksites werden afgesloten of gefilterd alsook het mobiele telefoonverkeer In 2013 werd Hassan Rohani een hervormingsgezinde kandidaat verkozen bij de presidentsverkiezingen Hij liet een verzoenende toon horen richting de westerse wereld en gaf onder andere aan meer werk te willen maken van vrouwenrechten in zijn land Staatsinrichting en politiek Staatsinrichting Iran is sinds de Iraanse Revolutie een islamitische republiek Het heeft een unieke staatsstructuur die in geen enkel ander land voorkomt De staatsstructuur is afgeleid van de staatsgodsdienst van Iran het sjiisme Het belangrijkste principe is dat van valajat-e fakih ofwel de voogdij van de jurist Hiermee wordt bedoeld dat de hoogste geestelijke uiteindelijk alle wetsvoorstellen moet goedkeuren Het land wordt door vier entiteiten bestuurd De religieus leider of rahbar Perzisch رهبر wordt gekozen door de Raad van Experts De Raad der Hoeders of Shuraye Negahbane Ghanune Assasi Perzisch شورای نگهبان قانون اساسی De president van Iran of Rais-Jumhur Perzisch ریس جمهور De majlis van Iran oftewel het parlement of adviesgevende raad Perzisch مجلس شورای اسلامی De Majlis bestaat uit 290 zetels en eens in de vier jaar zijn er verkiezingen Veel politieke beslissingen worden door de president of het parlement genomen maar de geestelijken zowel de religieuze leider als de raad van hoeders hebben de autoriteit alles wat tegen de sharia is te verwerpen omdat zij over deze beslissingen een veto hebben Sinds 1989 is Ali Khamenei de religieus leider en eigenlijke machthebber van Iran en sinds 3 augustus 2013 is Hassan Rohani de president van Iran Bestuurlijke indeling Iran is onderverdeeld in 31 provincies Elke provincie ostān is weer onderverdeeld in regio's shahrestān en die zijn weer onderverdeeld in districten bakhsh De bevolking van deze provincies bestaat in sommige gevallen voornamelijk uit minderheidsgroeperingen met zo nu en dan hun eigen onderscheidende kledingstijl zoals het geval is bij de aan Irak grenzende provincie Khuzestan Buitenlandse betrekkingen Iran is mede-oprichter van de Verenigde Naties de OPEC de Organisatie van de Islamitische Conferentie en de Organisatie van Niet-gebonden Landen Iran onderhoudt diplomatieke betrekkingen met bijna alle landen maar sinds de Iraanse Revolutie van 1979 zijn de banden met de Verenigde Staten en Israël verbroken Iran onderhoudt goede betrekkingen met een aantal buurlanden Iran heeft een sterke invloed in Syrië en Libanon Iran onderhoudt een nauwe band met de sjiieten in Irak en honderdduizenden Iraanse pelgrims bezoeken jaarlijks de voor sjiieten heilige steden Najaf en Karbala Ook heeft Iran goede banden met haar noordelijke en westelijke buurlanden Turkije en Armenië aangezien in Iran veel etnische Armeniërs wonen en de grote historische culturele en etnische relaties deze drang tussen de landen versterken Met de landen aan haar oostgrenzen Afghanistan en Pakistan zijn wat spanningen over de Afghaanse drugshandel vluchtelingen en de fundamentalistische soennitische moslims die in Pakistan wonen en soms aanslagen plegen in het zuid-oosten van Iran Ook onderhoudt Iran betrekkingen met de andere landen die aan de Perzische Golf liggen maar in die relaties zijn spanningen over de dominantie van de Golf Ondanks dat Iran en Saoedi-Arabië sinds lang betrekkingen onderhouden heeft de Saoedische koning Abdoellah in 2008 de Verenigde Staten gevraagd om Iran aan te vallen Iran heeft goede banden met Rusland dat oa kerncentrale bouwt en al gebouwd heeft in Iran en China Rusland en Iran zijn strategische bondgenoten< ref> and formeren een sterk bondgenootschap in de Kaukasus samen met Armenië Het land heeft op het wereldtoneel daarnaast enkele opvallende relaties zoals met de Venezolaanse president Hugo Chávez inmiddels overleden waarmee Iran de afkeer voor de Verenigde Staten deelt De conservatieve en zeer religieuze president Ahmadinejad in functie sinds augustus 2005 is regelmatig in het nieuws door felle kritiek op de regering van de VS en door het afwijzen van het bestaan van de staat Israël als op het zionistische regime dat Jeruzalem en Palestina bezet houdt Iran roept zelfs openlijk op tot de vernietiging van Israël Israëlische leiders op hun beurt hebben nooit uitgesloten dat zij Iran aan zullen vallen en Iran voelt zich bedreigd door Israël en de Verenigde Staten In Israël sprak het kabinet in 2011 openlijk over een aanval op de nucleaire installaties van het land Het atoomprogramma van Iran volgens de Iraanse regering bedoeld voor vreedzame doeleinden maar volgens vooral westerse critici ook bedoeld voor de productie van kernwapens leidt daarnaast voortdurend tot kritiek vanuit het Westen en vanuit de VN Als gevolg van de controverse over het atoomprogramma van Iran is een handelsboycot tegen Iran ingesteld waaraan de westerse landen meedoen Andere landen zoals Rusland China India en sommige Arabische landen doen niet mee aan de boycot en kritiseren deze Door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties zijn tot zesmaal toe sancties tegen Iran afgekondigd vanwege de nucleaire controverse Het Iraanse parlement heeft zelf wetten aangenomen die de betrekkingen met het Westen en dan met name het Verenigd Koninkrijk beperken Kort hierna bestormden demonstranten de Britse ambassade in Teheran In 2012 haalde Iran zijn ambassadeur uit Azerbeidzjan omdat toen het Eurovisiesongfestival daar werd gehouden Noorwegen stuurde een artiest die van afkomst uit Iran kwam en dat zag Iran zelf als een schaamtepunt Sinds het aantreden van president Rohani in 2013 zoekt Iran weer toenadering tot het Westen Op 27 september 2013 sprak Rohani telefonisch met de Amerikaanse president Barack Obama Het was het eerste directe contact tussen een Iraanse en Amerikaanse president sinds 1979 Na lang onderhandelen bereikte Iran op 2 april 2015 samen met de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad en Duitsland een principeakkoord over het Iraanse atoomprogramma In ruil voor verlaging van de verrijkingscapaciteit en het toelaten van inspecties zou het Westen de sancties tegen Iran geleidelijk afbouwen Mensenrechtensituatie De mensenrechten worden in Iran regelmatig geschonden Vrouwen worden volgens de Iraanse visie op de sharia de islamitische wetgeving achtergesteld Omdat het regime van het land een strikte scheiding van de seksen aanhoudt zijn er relatief veel vrouwelijke artsen en advocaten Zij behandelen dan uitsluitend vrouwen Een bekende advocate is de mensenrechtenadvocate Shirin Ebadi die in 2003 de Nobelprijs voor de Vrede won Sommige religieuze minderheden worden vervolgd in Iran maar andere genieten beperkte bescherming en vrijheid Zie verder onder Religie Iran voert de doodstraf uit en wordt hierom bekritiseerd door Human Rights Watch Dit doet het land niet alleen voor volwassenen maar ook kinderen van 15 of ouder kunnen de doodstraf krijgen Nergens ter wereld worden zoveel kinderen bestraft met de doodstraf als in Iran Executies worden ook weleens in het openbaar uitgevoerd Het bestaan van homoseksualiteit wordt ontkend in Iran en homoseksualiteit is verboden Op het verrichten van sodomie staat de doodstraf Mensen die een geslachtsidentiteitsstoornis hebben worden wél erkend en met steun van de islamitische wetgeving worden transseksuele operaties uitgevoerd Iran kent geen recht op vrije internettoegang het land controleert zijn burgers bij het gebruik van internet Drugsproblematiek Iran heeft naar schatting van de Verenigde Naties zon 12 miljoen personen 22% van de volwassenen die afhankelijk zijn van drugs Traditioneel teruggaand tot de tijd van Avicenna wordt opium gebruikt in Iran als ontspanningsmiddel Iran ligt op de drugsroute tussen de producent Afghanistan en de afnemers in Europa In Iran wordt de drugshandel stevig bestreden door politie en het leger In de afgelopen drie decennia zijn hierbij zon 3700 agenten en soldaten omgekomen Fysieke kenmerken Het landschap van Iran is in het algemeen droog bergachtig gebied Het Hoogland van Iran vormt het grootste en centrale gedeelte van het land De belangrijkste bergketens zijn het Zagrosgebergte en de Elboers In de Elboers bevindt zich ook Irans hoogste berg de vulkaan de Damavand op 5607 meter Het westen van het land is het dichtst bevolkt terwijl in het oosten grote vrijwel onbewoonde woestijngebieden zijn zoals de Grote Zoutwoestijn Dasht-e Kavir Geologie Iran ligt op het zuidelijke deel van de Euraziatische Plaat De zuidelijke kustlijn met de Perzische Golf komt ongeveer overeen met de breuklijn tussen de Euraziatische en de Arabische Plaat Rond de oostgrens van Iran bevindt zich de breuklijn tussen de Euraziatische en de Indische Plaat De langzame bewegingen van deze platen zorgen voor vele aardbevingen in Iran Een recente zware beving was de aardbeving te Bam in 2003 toen een aardbeving met een magnitude van 67 op de schaal van Richter grote delen van de historische stad Bam verwoestte en meer dan 25000 levens eiste In Iran bevindt zich voornamelijk afzettingsgesteente dat vaak rijk aan delfstoffen is Het land beschikt over enorme voorraden aardolie en aardgas Ze zijn voornamelijk gelegen in de provincie Khoezistan en de Perzische Golf Ook wordt veel koper gevonden met name in het centrale deel van het land tussen de steden Yazd en Kermān Amol In deze regio wordt onder andere ook bauxiet steenkool ijzererts lood en zink gewonnen In de Elboers nabij Zanjan en nabij Mashhad komen kolenmijnen voor Ook wordt in Iran chromiet goud mangaan zilver tin en wolfraam gewonnen Daarnaast komen edelstenen zoals barnsteen agaat lapis lazuli en turkoois veel voor In februari 2003 werd op 200 kilometer afstand van de stad Yazd uranium aangetroffen Er werd meteen een fabriek gebouwd om het uranium te winnen Klimaat Twee derde van Iran bestaat uit hoge bergen en heeft extreem koude winters en hete zomers Het grootste deel van Iran heeft een droog klimaat maar het noordwestelijke deel van het land heeft een gematigd tot sub-tropisch klimaat met weelderige vegetatie en uitgestrekte rijstvelden Het centrale Hoogland van Iran heeft een uitgesproken woestijnklimaat Temperaturen kunnen daar 's zomers oplopen tot wel 50 °C In de Elboers en het Zagrosgebergte ligt 's winters sneeuw en veel toppen in het hoge deel van Elboers hebben eeuwige sneeuw In de zomer kan het tot wel 50 graden worden maar het is meestal 35 45 graden Flora fauna en milieu Iran beschikt door zijn uitgestrektheid en bergketens over verschillende biomen en biotopen waaronder een drietal oerwouden en verschillende soorten flora en fauna Het land heeft zestien nationale parken en daarnaast verschillende natuurmonumenten wildparken en beschermde gebieden Het grootste nationale park is Nationaal Park Urumiyeh in het noordwesten van het land Enkele diersoorten die in Iran voorkomen zijn de manoel de gazelle de onager en het jachtluipaard De Kaspische Zee stond vroeger bekend om zijn kaviaar maar de steur is ernstig bedreigd Bekend is ook de gedomesticeerde Perzische kat Net als veel andere landen kampt Iran met een sterke milieuproblematiek Teheran heeft te maken met een sterke luchtvervuiling Daarnaast zorgen ontbossing verwoestijning watervervuiling en vervuiling door het lekken van aardolie voor ernstige problemen voor de volksgezondheid Bevolking Steden De hoofdstad Teheran is de grootste stad van het land Andere belangrijke steden zijn Mashhad Tabriz Shiraz Abadan Kerman Zahedan Karaj Rasjt Yazd Hamadan Koramsjar Ahvaz Urmia Arak de religieuze stad Qom en de oude hoofdstad Isfahan Bevolkingssamenstelling De bevolking in Iran kende een snelle groei in de twintigste eeuw In 1900 waren er tien miljoen Iraniërs nu zijn er 659 miljoen Iraniërs De hoeveelheden voor het aantal etnische Azerbaijanen de grootste minderheid in Iran is sterk politiek beïnvloed en veel bronnen beargumenteren dat elke claim lager dan 24% volledig gebaseerd is op bepaalde sociopolitieke agenda's door verschillende partijen Shaffer Brenda 2003 Borders and Brethren Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity MIT Press pp 221–225 ISBN 0-262-19477-5"There is considerable lack of consensus regarding the number of Azerbaijanis in Iran Most conventional estimates of the Azerbaijani population range between one-fifth to one-third of the general population of Iran the majority claiming one-fourth" Azerbaijani student groups in Iran claim that there are 27 million Azerbaijanis residing in Iran" Minahan James 2002 Encyclopedia of the Stateless Nations S-Z Greenwood Publishing Group p 1765 ISBN 978-0-313-32384-3"Approximately 2002e 18500000 Southern Azeris in Iran concentrated in the northwestern provinces of East and West Azerbaijan It is difficult to determine the exact number of Southern Azeris in Iran as official statistics are not published detailing Iran's ethnic structure Estimates of the Southern Azeri population range from as low as 12 million up to 40% of the population of Iran – that is nearly 27 million"< ref> Ali Gheissari "Contemporary IranEconomy Society Politics Economy Society Politics" Oxford University Press 2 April 2009 pg 300Azeri ethnonationalist activist however claim that number to be 24 million hence as high as 35 percent of the Iranian population" Rasmus Christian EllingMinorities in Iran Nationalism and Ethnicity after Khomeini Palgrave Macmillan 2013 Excerpt "The number of Azeris in Iran is heavily disputed In 2005 Amanolahi estimated all Turkic-speaking communities in Iran to number no more than 9 million CIA and Library of congress estimates range from 16 percent to 24 precent that is 12-18 million people if we employ the latest total figure for Iran's population 778 million Azeri ethnicsts on the other hand argue that overall number is much higher even as much as 50 percent or more of the total population Such inflated estimates may have influenced some Western scholars who suggest that up to 30 percent that is some 23 million today Iranians are Azeris" < ref> Veel bronnen beargumenteren daarom dat het aantal Azerbaijanen in Iran in werkelijkheid tussen de 24%-40% bedraagt Emigratie Sinds de Islamitische Revolutie zijn honderdduizenden Iraniërs hun land ontvlucht Met name in de Verenigde Staten wonen veel Iraanse migranten Ook in de Verenigde Arabische Emiraten en andere golfstaten wonen veel Iraniërs In Nederland woonden in 2009 zo'n 30000 personen met een Iraanse achtergrond Het zijn vooral de hoger opgeleide Iraniërs die hun land willen ontvluchten Veel geëmigreerde Iraniërs houden nog wel de Iraanse nationaliteit aan en zij hebben dus vaak een dubbele nationaliteit Iran erkent de dubbele nationaliteit niet maar tolereert deze in de praktijk wel Als Iraniërs met een dubbel paspoort in Iran zijn wordt hun tweede paspoort niet erkend en zij hebben dan geen recht op consulaire bijstand Talen Iran kent een grote verscheidenheid aan talen De officiële landstaal van Iran is het Perzisch de moedertaal van ongeveer de helft van de bevolking Het Perzisch is een van de Iraanse talen binnen de Indo-Europese taalfamilie en daarmee in de verte ook verwant aan het Nederlands De andere helft van de bevolking heeft het Perzisch niet als moedertaal maar het Perzisch de taal van het onderwijs en de media wordt wel door de gehele bevolking verstaan en gesproken De belangrijkste andere taalfamilie is de Altaïsche verder spreekt men in Iran verscheidene kleinere Iraanse talen en Semitische talen Veel gesproken talen zijn het Azerbeidzjaans Turkse taal met grote Perzische invloed en het aan het Perzisch verwante Koerdisch en Luri Een andere kleinere taal is het Azari Religie De staatsreligie van Iran is het Twaalver sjiisme maar er zijn ook andere religies die gepraktiseerd en erkend worden De islam heeft een allesbepalende invloed op het leven in Iran De grondwet bepaalt dat de Hoogste leider van Iran altijd een islamitisch geestelijke moet zijn en alle wetsvoorstellen worden door islamitische geestelijken beoordeeld voordat ze in werking mogen treden De religieuze politie controleert op straat of vrouwen zich wel aan de religieuze kledingvoorschriften van de islam houden Ook controleert zij op ander onzedelijk gedrag Tijdens het vrijdagmiddaggebed wordt volgens de islamitische traditie een khutbah of politieke rede gehouden waarbij vaak de westerse cultuur als verderfelijk en onzedelijk wordt afgeschilderd en de VS en Israël als de Grote Satan en de Kleine Satan worden betiteld De regering van Iran houdt het percentage moslims op 89% sjiieten en 9% procent soennieten maar volgens mensenrechtenorganisaties zou het percentage soennieten op 16% staan De soennieten zijn vooral Koerden in het noordwesten Beloetsji in het zuidoosten en Turkmenen in het noordoosten van het land Officieel hebben de soennieten vrijheid van religie maar in de praktijk worden ze dikwijls vervolgd en onderdrukt Soennitische moskeeën en boeken zijn verboden in Iran Op het wahabisme staat de doodstraf Het bekeren naar het sjiiesme is toegestaan in Iran maar naar een andere religie of stroming niet Verspreid over het land wonen ook veel aanhangers van het soefisme maar deze stroming is verboden in Iran en haar aanhangers worden vervolgd De bahai een 19e-eeuwse afsplitsing van de islam worden vervolgd Naast moslims zijn er relatief kleine erkende gemeenschappen christenen ca 300000 joden 20 tot 30000 zoroastriers 35 tot 60000 en hindoes Het grootste deel van de christenen behoren tot de Armeens-apostolische Kerk Er zijn daarnaast Assyriërs niet-geünieerde nestorianen en protestanten voornamelijk anglicanen en presbyterianen Het merendeel van de katholieken volgt de Chaldeeuwse ritus geünieerde nestorianen Daarnaast zijn er katholieken van de Armeense ritus en van de Latijnse ritus Deze erkende en beschermde minderheden hebben ook enkele zetels in de Majlis van Iran Naast de erkende christelijke gemeenschappen zijn er ook christenen die zich recent bekeerd hebben en in huiskerken bijeen komen Hoewel dit volgens de islamitische wetgeving verboden is worden deze christenen met rust gelaten als zij zich gedeisd houden Christenen die anderen bekeren worden wél vervolgd In 2011 stond Iran in de top drie van de door de Nederlandse christelijke organisatie Open Doors uitgegeven lijst van landen waar christenen het meest vervolgd worden Normen en waarden Iran is voor het overgrote deel een traditionele samenleving met een sterke nadruk op het gezin Zo gaan vrouwen en mannen gescheiden van elkaar om en geven elkaar geen hand Hoewel een chador voor vrouwen niet verplicht is wordt dit traditionele kledingstuk vaak gedragen met name in de lagere klassen van de bevolking Voortkomend uit het sjiitische recht heeft Iran een eigen ethiek ontwikkeld om om te gaan met de moderne tijd Zo is onderzoek naar stamceltherapie met behulp van embryo's toegestaan Daarnaast is abortus in Iran toegestaan als het leven van de moeder of het kind in gevaar komt Ook het klonen van dieren is toegestaan door de geestelijkheid Plastische chirurgie voor verfraaiing van neuzen komt veel voor onder de rijken Cultuur Iran heeft een bijzonder rijke cultuur waarin oude en moderne elementen gecombineerd worden In het land zelf wordt wel gezegd dat Iran drie invloeden moet zien te combineren Die drie zijn de klassieke Iraanse cultuur van het Perzische Rijk uit de Oudheid de islam en de islamitische cultuur die de Arabieren brachten en de moderne westerse cultuur Archeologie en monumenten Met een geschiedenis die zo'n 2500 jaar teruggaat heeft Iran een grote verscheidenheid aan monumenten en archeologische vindplaatsen Op de werelderfgoedlijst van UNESCO staan vijftien Iraanse monumenten Hiervan zijn Chogha Zanbil Persepolis Takht-E Soleyman Pasargadae de Behistuninscriptie en Shushtar archeologisch werelderfgoed uit de Oudheid Het werelderfgoed Meidan Emam in Isfahan Bam Soltaniyeh de Armeense kloosterensembles in Iran het heiligdom van Safi al-din de Vrijdagmoskee van Isfahan en de toren Gonbad-e Qabus zijn van na de Arabische verovering van Iran Ook verschillende Perzische tuinen waarvan enkele in India en Pakistan zijn opgenomen op de werelderfgoedlijst Naast deze monumenten heeft elke stad wel een historische moskee en andere historische gebouwen zoals bazaars paleizen en karavanserais In Iran is het beschermen van het culturele erfgoed onderwerp van religieuze discussie De geestelijkheid geeft weinig om het restaureren van historische gebouwen waardoor veel monumenten in een slechte staat verkeren Architectuur Iran heeft in de loop der eeuwen een eigen architectonische stijl ontwikkeld De Iraanse architectuur is niet alleen over het hele land verspreid maar heeft ook in de omliggende landen haar sporen nagelaten Iraanse gebouwen variëren van kleine huisjes tot grote moskeeën paleizen bazaars en karavanserais Iran heeft zijn eigen stijl van tuinaanleg de Perzische tuin Daarnaast zijn er enkele bouwwerken die specifiek voor Iran zijn zoals de windvanger en de yakhchal oftewel ijskelder Kalender en feestdagen Iran heeft zijn eigen kalender de Iraanse kalender Het begin van de jaartelling is de hidjra de vlucht van de profeet Mohammed van Mekka naar Medina in 622 De Iraanse kalender is een zonnekalender dit in tegenstelling tot de islamitische kalender die een maankalender is Het Iraanse jaar begint op de eerste dag van de lente 21 maart en dan viert men Noroez het Iraans nieuwjaar Op 21 maart 2011 begon het jaar 1390 Anno Persarum zoals het Iraanse jaar in het Latijn genoemd wordt Naast de Iraanse kalender worden in het land ook de islamitische kalender en de westerse gregoriaanse kalender gebruikt In Iran wordt onderscheid gemaakt tussen nationale feestdagen en islamitische feestdagen De nationale feestdagen zijn het hierboven genoemde Noroez de dag van de Islamitische republiek de natuurdag de gedenkdag van Khomeiny de dag van de revolutie de overwinning van de revolutie en Dag van de Nationalisatie van de Olie-industrie Er zijn zeventien islamitische feestdagen waaronder de bekende islamitische feestdagen zoals het Suikerfeest en het Offerfeest Ook zijn er in Iran feestdagen ter herdenking van een van de twaalf imams Literatuur en poëzie De Iraanse poëzie heeft altijd een zeer hoog niveau gehad De Sjahnama of het Boek der Koningen van Ferdowsi is het nationale epos van Iran en telt 60000 dichtregels Het boek is het belangrijkste werk over de Perzische mythologie en verhaalt van het ontstaan van Iran tot aan de periode van de verovering door de Arabieren Naast Ferdowsi zijn Hafiz Khayyám Nezami en Roemi andere bekende dichters uit de Iraanse geschiedenis In de moderne tijd geldt Būf-e Kūr vertaling De Blinde Uil dat in 1937 geschreven is door Sadegh Hedayat als een belangrijk literair werk Marjane Satrapi is een bekend schrijfster van stripboeken zoals haar autobiografische stripverhaal Persepolis De naar Nederland gevluchte schrijver Kader Abdolah heeft verschillende boeken over zijn vaderland geschreven zoals Het huis van de moskee Beeldende kunsten De islam kent weliswaar een traditie van aniconisme maar binnen het sjiisme gaat men hier minder streng mee om Derhalve wordt er ook figuratieve schilderkunst gemaakt in Iran Bekende schilderingen zijn te vinden in het paleis Chehel Sotoon in Isfahan De Perzische miniaturen kleine schilderijen zijn de belangrijkste Iraanse vorm van de schilderkunst Reza Abbasi uit de zeventiende eeuw is de bekendste Iraanse miniaturist Cinematografie In Iran worden veel speelfilms en televisieseries gemaakt Bekende regisseurs zijn onder andere Abbas Kiarostami Jafar Panahi en Asghar Farhadi De Iraanse film A Separation won in 2012 de Oscar voor Beste Buitenlandse Film Alle films en televisieseries in Iran worden gecensureerd en sommige films worden verboden Enkele regisseurs zijn gevangengezet om hun werk In Nederland wordt jaarlijks het Iraans filmfestival georganiseerd waar Iraanse films te zien zijn Muziek De muzikale traditie van Iran is nauw gerelateerd aan de andere muzikale tradities van het Midden-Oosten en Centraal-Azië en deze traditie gaat enkele millennia terug Verschillende Perzische geleerden zoals Avicenna en Farabi hebben zich met muziektheorie beziggehouden en bestudeerden de dastgah de Perzische modaliteit Enkele traditionele muziekinstrumenten zijn de tär de dutar de ghichak en de tanbur Tegenwoordig is onder de jongeren Iraanse pop rock en rap populair Sport Twee wereldwijd gespeelde sporten hebben hun oorsprong in Perzië schaken het woord is afgeleid van het Perzische sjah dat koning betekent en polo Tegenwoordig is worstelen de populairste sport in Iran Vrij worstelen was lange tijd de meest populaire sport in Iran en Iraanse atleten wonnen vaak medailles Hetzelfde geldt voor Grieks-Romeins worstelen De bekendste worstelaar was Gholamreza Takhti die nog steeds een heldenstatus in Iran heeft Het land heeft ook een eigen traditionele worstelstijl Varzesh-e Bastani Ook voetbal wordt veel gespeeld Er spelen achttien teams in de Iraanse profcompetitie de Iran Pro League Het Iraans voetbalelftal nam deel aan het WK 2006 Iraanse teams doen ook mee aan de Aziatische Champions League en het team Zob Ahan uit Isfahan haalde in 2010 de finale Niet alleen voetbal voor mannen is populair maar ook vrouwenvoetbal is zeer populair bij Iraanse vrouwen In de stadions heerst dan een strikte scheiding der seksen en zijn vrouwen niet welkom bij mannenwedstrijden en vice versa De Iraanse vrouwen spelen met hoofdbedekking om aan de Iraanse religieuze wetten te voldoen Tot voor kort stond dit op gespannen voet met de kledingeisen van de FIFA maar in de zomer van 2012 is de FIFA een proef gestart met speciaal ontworpen sporthoofddoeken Zurkhaneh oftewel Huis van Kracht is een traditionele Iraanse vorm van krachtsport Het heeft een mythische oorsprong en de oefeningen zijn gebaseerd op mythische verhalen uit de Sjahnama Ook wordt het martelaarschap van imam Ali aangeroepen Alleen mannen nemen deel aan zurkhaneh Iran heeft zestien moderne skigebieden waarvan Dizin ten noorden van Teheran het bekendst is Wielrennen wordt ook steeds populairder in Iran Het land telt in 2011 vier semi-professionele ploegen die deelnemen in de UCI Asia Tour De laatste zes jaar had de UCI Asia Tour een Iraanse winnaar Ghader Mizbani 2006 en 2009 Hossein Askari 2007 en 2008 en Mehdi Sohrabi 2010 en 2011 Andere populaire sporten zijn basketbal gewichtheffen en taekwondo Iran nam verschillende keren deel aan de Olympische Spelen Het land nam in 1900 voor het eerst deel aan de Olympische Zomerspelen Bij de Olympische Zomerspelen van 2012 veroverde het land verschillende medailles Paykan Teheran eervolle club volleybal in Azië Dagelijks leven De Iraanse keuken is een zeer ruim gesorteerde keuken en bestaat uit vele honderden gerechten uit alle regio's van het land In de keuken wordt vooral rijst en vlees gebruikt maar er zijn ook talloze zoetigheden Traditioneel wordt tijdens de maaltijden gezeten op een tapijt of een verhoging Tegenwoordig is de moderne eettafel net zo gebruikelijk Bekend over de hele wereld zijn de Perzische tapijten Deze tapijten worden nog steeds handgeknoopt en hebben vaak traditionele motieven die al eeuwenlang worden doorgegeven binnen families Elke regio heeft haar eigen kenmerkende stijl Ook de verschillende etnische bevolkingssgroepen hebben hun eigen stijl De windmolen en de domesticatie van de tulp komen waarschijnlijk uit het oude Perzië De oudste wijnkruiken door archeologen opgegraven zijn gevonden in Iran Onderwijs en wetenschap Iran heeft een lange wetenschappelijke traditie Bekend uit de oudheid is de Academie van Gondesjapoer Tijdens de Middeleeuwen had de Iraanse wetenschap haar bloeiperiode Bekende wetenschappers zijn de arts filosoof Avicenna de astronoom dichter Omar Khayyám de astronoom filosoof Nasir al-Din al-Toesi en de filosoof al-Ghazali De Nizamiyyah is een middeleeuwse instelling voor hoger onderwijs In Iran is naar school gaan verplicht voor alle kinderen Het analfabetisme bedraagt 23% van de bevolking Anno 2008 heeft Iran tientallen universiteiten die jaarlijks zon 750000 studenten afleveren Er studeren meer vrouwen dan mannen af Het land heeft de ambitie om de wetenschappelijke leider van de islamitische wereld te worden en mede daarom worden onderzoeksprogrammas waaronder ook het atoomprogramma van Iran breed gesteund Ook worden militaire onderzoeksprogramma's uitgevoerd zie onder Defensie Recent legde de conservatieve geestelijkheid beperkingen en strenge censuur op bij bepaalde sociale studies zoals feminisme en mensenrechten< ref> In februari 2007 lanceerde de Iraanse ruimtevaartorganisatie haar eerste ruimteraket In februari 2009 lanceerde Iran zijn eerste zelfgemaakte satelliet genaamd Omid In juni 2011 werd een tweede satelliet gelanceerd genaamd Rassad Voor de nabije toekomst wil Iran nog meer satellieten lanceren en mogelijk ook een satellietnavigatiesysteem Tussen 1996 en 2008 steeg het aantal wetenschappelijke publicaties achttienvoudig en Iran was daarmee wereldwijd de snelste groeier in aantallen internationale wetenschappelijke publicaties Economie Iran gebruikt de Iraanse rial als munteenheid Eén rial bestaat uit honderd dinar In het dagelijks leven wordt ook veel in tomans gerekend de oude munteenheid van Iran 10 rial komt overeen met 1 toman Het Bruto Nationaal Product van Iran bedroeg in 2006 in absolute termen 203 miljard dollar en omgerekend naar koopkrachtpariteit was dit 735 miljard Het bnp per persoon bedraagt daarmee $2905 respectievelijk $10478 in koopkracht gerekend De inflatie bedraagt zo'n 17% De Iraanse economie is afhankelijk van de export van aardolie en aardgas In totaal bedroeg de export van Iran ongeveer 79 miljard dollar 2010 De totale import bedroeg 59 miljard dollar 2010 Iran heeft te maken met een economische boycot die de Verenigde Staten tegen het land heeft afgekondigd Veel multinationals met vestigingen in de VS doen mee aan de boycot Het land lijdt daardoor economische schade Door tussenhandel via andere landen zoals Turkije en Dubai kan men in Iran veel buitenlandse producten kopen Op de Effectenbeurs van Teheran staan zo'n vierhonderd bedrijven genoteerd Het is de belangrijkste effectenbeurs van Iran Op het eiland Kish in de Perzische Golf is een vrijhandelszone aangelegd Op dit eiland bevindt zich de Iraanse oliebeurs die geopend is in 2008 Dit is de enige aardoliebeurs in de wereld waar de olie niet in dollars maar in euro's en roebels wordt verhandeld Transport Iran heeft een uitgebreid netwerk van wegen en snelwegen Tussen de verschillende steden rijden op zeer regelmatige basis autobussen van diverse commerciële maatschappijen Er zijn verschillende spoorlijnen in Iran die zowel voor goederenvervoer als personenvervoer gebruikt worden De eerste spoorlijn was de Trans-Iraanse Spoorlijn Er zijn maar enkele spoorwegen die echter wel het gehele land doorkruisen Iran is via de Trans-Kaspische spoorlijn met landen in Centraal-Azië verbonden De spoorlijnen worden beheerd door het Spoorwegbedrijf van de Islamitische Republiek Iran De meeste steden hebben een vorm van openbaar vervoer vooral met stadsbussen Naast bussen zij er ook metro's De metro van Teheran kent drie lijnen Ook Mashhad heeft een metronetwerk en in Isfahan is deze in aanbouw Mannen en vrouwen zitten in het openbaar vervoer vaak van elkaar gescheiden Iran Air is de nationale luchtvaartmaatschappij van Iran Naast Iran Air is nog een dozijn andere maatschappijen actief vooral voor regionale vluchten De nationale luchthaven is Teheran Imam Khomeini International Airport De meeste grote steden hebben een luchthaven maar deze worden vooral voor nationale vluchten gebruikt Door de internationale boycot tegen Iran heeft het land een gebrek aan reserveonderdelen voor vliegtuigen waardoor er relatief veel vliegtuigongelukken gebeuren in Iran Iran heeft een eigen vliegtuigfabriek waar onder licentie enkele types Antonovs en reserve-onderdelen worden geproduceerd Iran heeft enkele zeehavens aan de Perzische Golf waarvan Bandar Abbas de bekendste en grootste is Ook aan de Kaspische Zee zijn havens Het bedrijf Iran Khodro maakt de Samand en de Paykan de bekendste auto's die in Iran gemaakt worden Ook Peugeot en Renault hebben fabrieken in Iran Energie Iran is s werelds tweede exporteur van aardolie en tevens de tweede exporteur van aardgas In 2011 is de dagelijkse olieproductie zon 42 miljoen vaten aardolie per dag oftewel ongeveer 5% van de wereldproductie De totale Iraanse olievoorraad bedraagt ongeveer 150 miljard vaten olie Iran exporteert zijn olie vooral naar Aziatische landen zoals China India en Japan Tot de instelling van het Iraanse exportverbod naar de Europese Unie in 2012 werd ongeveer 20% van de olieproductie naar de EU geëxporteerd Naast energie uit olie en gas heeft Iran ook waterkrachtcentrales windmolens en in 2009 is de eerste zonnecentrale geopend Daarnaast is Iran bezig in het atoomprogramma van Iran om met Russische hulp kernenergie te ontwikkelen In de kustplaats Bushehr staat een kerncentrale die sinds 2011 elektriciteit levert Landbouw Door de grootte en regionale klimatologische verschillen heeft Iran verschillende soorten landbouw In het natte noorden provincie Mazandaran wordt onder andere rijst verbouwd In het zuiden worden mediterrane producten verbouwd zoals sinaasappels Bekende Iraanse producten zijn de pistachenoot de granaatappel en de dadel Ook saffraan wordt veel geproduceerd in Iran De waterkers komt oorspronkelijk uit Iran Een deel van de landbouwproductie wordt ook geëxporteerd Iran moet andere producten zoals rijst echter importeren uit andere landen Media Iran heeft zowel publieke als particuliere media Beide staan onder controle en censuur van de overheid De censuur is een van de meest strikte in de wereld en wordt uitgevoerd door een speciaal overheidsagentschap Het land heeft twee persbureaus Islamic Republic News Agency IRNA is het officiële Iraanse persbureau en Fars News Agency is een semi-onafhankelijk persbureau De meeste kranten worden uitgegeven in het Perzisch maar er zijn ook kranten in andere talen waaronder ook Engels Press TV is een door de Iraanse overheid opgezette internationale nieuwszender die in het Engels uitzendt Defensie Iran heeft twee takken van het leger de reguliere tak met daarin landmacht luchtmacht en marine en een elitekorps de Iraanse Revolutionaire Garde In totaal bestaat het leger uit 545000 rekruten Daarnaast heeft het zon 350000 reservisten De Basij vormen een paramilitair onderdeel van de Iraanse Revolutionaire Garde Dit onderdeel bestaat uit 90000 voltijdse leden maar er kunnen zon 11 miljoen mannen én vrouwen opgeroepen worden Iran kent een dienstplicht van twee jaar voor jonge mannen Sinds de Iraanse Revolutie is er een embargo op het leveren van militair materieel aan Iran Het land heeft daarop een eigen militaire industrie ontwikkeld Enkele wapens die het heeft ontwikkeld zijn de Fajr-3 de Shahab-3 raket en verschillende onbemande vliegtuigen In 2005 gaf Iran 33% van het bruto nationaal product uit aan defensie Het Iraanse leger heeft ook een afdeling die zich met cyberdefensie bezighoudt Zie ook Iran van A tot Z Handelsposten van de VOC in het Midden-Oosten Hyrcanië Iraans filmfestival Lijst van koningen van Perzië Lijst van premiers van Iran Lijst van presidenten van Iran Monumenten op de Werelderfgoedlijst Perzisch tapijt Externe links website over Iran pagina bij The Economist Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS of kortweg Islamitische Staat IS uitspraak ie es Arabisch الدولة الاسلامية في العراق والشام ad-Dawla al-Islāmiyya fi al-Irāq wa-sh-Shām afkorting داعش Daisj is een jihadistisch-salafistische militie en een zelfbenoemde staat die delen van Syrië en Irak omvat Het gebied waar IS actief is is het gebied dat vroeger de Levant heette IS streeft naar een kalifaat een staat die door een kalief dat wil zeggen een opvolger van de islamitische profeet Mohammed wordt geregeerd In juni 2014 waren al meer dan een miljoen Irakezen vanwege het geweld van IS hun woonplaats ontvlucht De Verenigde Naties houden IS verantwoordelijk voor diverse schendingen van mensenrechten en oorlogsmisdaden Amnesty International claimt dat etnische zuiveringen "op een historische schaal" plaatsvinden door IS IS wordt gezien als een terroristische organisatie door onder meer de Verenigde Naties Syrië Libanon Irak Israël de Europese Unie de Verenigde Staten Australië Canada Indonesië Maleisië de Verenigde Arabische Emiraten Egypte India en Rusland Meer dan 60 landen voeren direct of indirect oorlog tegen IS Doel Het doel van Islamitische Staat in Irak en de Levant is jihad tegen de Amerikanen in Irak en tegen iedereen die volgens IS met hen samenwerkt voornamelijk sjiieten en het stichten van een islamitisch kalifaat in Irak Syrië en omliggende Arabische landen De na 1918 getrokken grenzen in het Midden-Oosten dienen te worden uitgewist Dit kalifaat zou derhalve het gehele Midden-Oosten Noord-Afrika het Iberisch Schiereiland al-Andalus Turkije en de Balkan moeten omvatten Hiertoe tracht IS ook buiten Irak en Syrië een aanwezigheid op te bouwen en provincies vilayets te stichten Ideologisch verwante groeperingen al dan niet daartoe aangemoedigd zweren trouw aan IS Dit heeft zich al voorgedaan in Libië in Derna Egypte in de Sinaï de Gazastrook Algerije Marokko Of IS daadwerkelijk zeggenschap over deze groeperingen heeft is echter twijfelachtig Christenen jezidis en andere niet-moslims krijgen de keus zich te bekeren als dhimmi als niet-moslim belasting djizja te betalen of om te komen door het zwaard Niet-salafistische soennieten soefis en sjiieten worden gezien als afgedwaald van de ware leer en krijgen eveneens de keuze tussen de dood of bekering tot de salafistische puristische vorm van de islam die IS propageert Actieve strijders Strijdmacht van IS Over de totale strijdmacht die IS ter beschikking staat bestaan slechts schattingen Schattingen van de CIA moesten voortdurend worden bijgesteld De Russische generale staf schatte het aantal IS-strijders op 70000 terwijl Koerdische bronnen over 200000 strijders spreken Belangrijker is het feit dat IS een grote hoeveelheid zware wapens heeft buitgemaakt op de legers van de Iraakse en de Syrische regering Bovendien beschikt de beweging over een harde kern van ervaren strijders Rekrutering Zoals ook gebeurde tijdens de Syrische burgeroorlog maar daar in mindere mate trekken veel mannen uit andere landen naar het gebied om vooral aan de zijde van IS mee te vechten IS werft actief onder jonge mannen om voor de organisatie te strijden Een deel van deze mannen zijn geradicaliseerde moslims maar een ander deel bestaat uit nieuwe bekeerlingen die zich voelen aangetrokken tot de eenvoudige extremistische boodschap van IS Er zouden in totaal ten minste 15000 strijders uit 80 landen aan de zijde van IS meestrijden Hieronder bevinden zich Saoedi's 7000 Tunesiërs 5000 en Jordaniërs 2500 maar ook uit Frankrijk België Nederland en Duitsland zouden mannen toetreden tot IS Het aantal Britten zou 200 tot 2000 bedragen Ook uit China en zelfs uit Japan zouden strijders zijn toegetreden Buitenlandse jihadisten voornamelijk wanneer zij niet de Arabische taal spreken staan onderaan de rangorde binnen IS Ze worden gewantrouwd en onderworpen aan vernederingen Buitenlandse jihadistische bewegingen als Boko Haram en Abu Sayyaf hebben solidariteit met IS betuigd Ook onafhankelijke of aan het Vrij Syrisch Leger FSA gelieerde rebellengroepen in Syrië lopen soms in hun geheel over naar IS die succesvoller lijkt in de bestrijding van Assads troepen Landen uit de westerse wereld vinden het hun verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat zo min mogelijk mannen aan de kant van IS in het gebied gaan vechten Er bestaat angst dat zij verder zullen radicaliseren en strijdervaring opdoen die zij vervolgens bij terugkeer zullen gebruiken voor terroristische daden Ook in China en de Filipijnen bestaat deze angst namelijk dat door deze kruisbestuiving separatistische en jihadistische groeperingen worden gestimuleerd Daarbij roept IS lone wolves alleen werkende terroristen die zich met IS-gedachtegoed identificeren op tot het plegen van aanslagen Een Nederlands sprekende Koerdische man die tegen IS vocht verklaarde dat strijders van IS die door zijn kamp gevangen worden genomen meteen worden geëxecuteerd< ref> Geschiedenis Ontstaan Islamitische Staat in Irak en de Levant werd in 2003 als Al Qaida in Irak en later in 2014 als Islamitische Staat in Irak ISI opgericht als vereniging van vaak aan Al Qaida verbonden jihadistische organisaties om naar eigen zeggen de soennitische Irakezen te beschermen en de islam te verdedigen Na het uitbreken van de Syrische burgeroorlog in 2011 werd het werkterrein uitgebreid met Syrië door in januari 2012 Jabhat al-Nusra het steunfront te stichten Al vrij snel ontstond er echter onenigheid tussen ISI en al-Nusra waarbij de laatste de steun van Al Qaida kreeg Reden hiervoor was dat waar Al Qaida wilde dat ISI in Irak en al-Nusra in Syrië zich toelegden op het bestrijden van respectievelijk de legers van Irak Syrië en de Verenigde Staten ISI ook op grote schaal onschuldige burgers sjiieten alevieten en vrijzinnige moslims doodde Hierop begon ISI zelf in Syrië te opereren en noemde zich voortaan de Islamitische Staat in Irak en de Levant ISIL in het Nederlands gebruikelijk Islamitische Staat in Irak en Syrië ISIS IS weigerde in Syrië samen te werken met andere jihadistische opstandelingengroepen zoals het aan Al Qaida gelieerde Jabhat al-Nusra en bestreed deze lange tijd evenzeer als het Syrische regeringsleger Hoewel de organisatie oorspronkelijk uit Al Qaida is voortgekomen trok Al Qaida-leider Ayman al-Zawahiri uiteindelijk in januari 2014 zijn handen van ISIS af Op 29 juni 2014 hernoemde de terreurbeweging zichzelf tot Islamitische Staat of IS Sinds het offensief in Irak in juni 2014 leken IS en al-Nusra weer vrede te hebben gesloten maar nadien waren er toch weer regelmatig confrontaties In de grensgebieden tussen de twee landen zouden al-Nusra-strijders zich zelfs hebben aangesloten bij IS IS veroverde grote delen van Oost-Syrië die aansluiten op het door IS veroverde gebied in Irak Diverse groepen die zich inmiddels bij IS hebben aangesloten zouden jarenlang militair en financieel zijn gesteund door oa de Verenigde Staten en Saudi-Arabië om het regime van president Bashar al-Assad van Syrië omver te werpen Toen deze groepen niet meer onder controle konden worden gehouden zouden deze landen hun handen er vanaf hebben getrokken en hen hun gang hebben laten gaan 2014 In juni 2014 begon IS een offensief tegen het leger van Irak Tegenstanders van IS die gevangen werden genomen werden geëxecuteerd Opmars IS veroverde vanuit het noorden van het land de steden Mosoel Tikrit Baiji Saadiyah en Jalawla IS heeft tevens honderden gijzelaars vooral journalisten en hulpverleners in Syrië en buitenlandse arbeiders in Irak leven soms al jaren in gevangenschap Hierbij maakt IS geen onderscheid tussen vijandige strijders of onschuldige burgers Zo houdt IS ook kleine kinderen en soennitische burgers gevangen onder mensonterende omstandigheden Volgens de Verenigde Naties worden kinderen van minderheidsgroepen gemarteld verkracht en vermoord< ref> 16 juni viel ook Tel Afar in handen van strijders van IS Dat was de laatste grote stad in het noorden van Irak die ze nog niet hadden veroverd De Turkmenen de grootste bevolkingsgroep van de stad zijn deels soennitisch en deels sjiitisch maar wilden zich niet mengen in het sektarisch geweld Bij de inname van de stad werd heftig gevochten en vielen volgens de Turkse media vele doden Een deel van de 200000 inwoners is naar soennitisch Koerdisch gebied gevlucht een ander deel naar sjiitische dorpen op het platteland Een strategisch doel van IS is Baiji de grootste raffinaderij van Irak< ref> In de vierde week van het offensief in Irak werd Bagdad grotendeels omsingeld Soennitische en sjiitische dorpen ten noorden westen en zuiden van de hoofdstad vielen in handen van IS Het Iraakse leger probeerde tevergeefs Tikrit te heroveren Op 30 juni publiceerde IS een propagandavideo waarin volgens de terreurbeweging te zien zou zijn hoe zij een gebouw nabij Mosoel tot ontploffing brengen waar zij voornamelijk sjiieten in hadden opgesloten< ref> In juli begon IS een offensief tegen de Syrische Koerden die een eigen autonome regio genaamd Ro­ja­va hebben De Syrische Koerden worden steeds meer door de Turkse Koerden door de PKK ondersteund In juli begon Islamitische Staat ook een offensief tegen de Syrische overheid Ze slaagden erin basissen in het oosten van Syrië te veroveren om hun gebied te consolideren Een aardgasveld dat door Islamitische Staat werd veroverd werd door de Syrische overheid heroverd< ref> IS zou het soennitisch deel van Irak in rap tempo hebben kunnen veroveren omdat zij daarbij steun kregen van het Naqshbandi soefi-leger onder leiding van oud-leden van de Baath-partij van Saddam Hoessein De twee partijen verschillen echter fundamenteel over hun religieuze opvatting de soefis staan een seculiere staat voor Andere factoren die de snelle opmars bevorderden waren de verdeeldheid binnen de Iraakse regering de weigering van de Koerden om met de centrale regering op te trekken en de steun van de soennitische bevolking die het beu was door de sjiitische meerderheid als tweederangs burgers te worden behandeld IS kon met grote moeite doordringen buiten de soennitische driehoek in het midden van Irak rond de stad Samarra waarbuiten ze immers vrijwel geen draagvlak van de bevolking hadden IS bleek bovendien niet in staat om deze plaatsen die als het meest radicaal van het land bekendstaan volledig onder controle te houden daar de meeste soennitische stammen in de regio zich tegen hen keerden en de hulp inriepen van het Iraakse leger Bij gevechten tussen IS en het Iraakse leger zouden in dit gebied vele honderden sjiitische vrijwilligers en IS-strijders zijn omgekomen Volgens Human Rights Watch pleegden beide partijen oorlogsmisdaden als massa-executies en martelingen maar zijn deze misdaden oververtegenwoordigd van de kant van IS Het Naqshbandi soefi-leger raakte begin juli tevens in een strijd met IS verwikkeld in de soennitische driehoek IS executeerde 12 Naqshibandi in het stadje Saadiya ten noorden van Bagdad< ref> Jezidi's In Mosoel voerde IS gedurende juli een etnische zuivering uit vrijwel alle christenen jezidis en sjiieten werden de stad uit gejaagd bekeerd of geëxecuteerd Ook soennieten in de stad die zich tegen IS uitspraken werden vermoord Halverwege juli 2014 zouden al bijna 12 miljoen mensen voor IS naar de Koerdische Autonome Regio zijn gevlucht< ref> In de Sinjarbergen werden tienduizenden jezidis door IS belegerd De Amerikaanse luchtmacht dropte voedselpakketten en water en wisten de Koerden een corridor naar de bergen te veroveren zodat de meeste jezidis konden ontsnappen Hoewel de opmars in juli en augustus 2014 vertraagd leek duurde deze nog steeds voort Hoewel de Koerden betere weerstand konden bieden wist IS een aantal plaatsen en de Mosoeldam op hen te veroveren De hoofdstad Erbil werd bedreigd waarop de Amerikaanse luchtmacht bombardementen op IS uitvoerde en diverse landen de Koerden met wapenleveranties steunden Nadat Al-Maliki zich gedwongen zag af te treden verklaarden soennitische stammen in de provincie Anbar dat zij met de nieuwe Iraakse premier wilden samenwerken om IS te bestrijden Onthoofdingen Eind juli 2014 onthoofdde IS tientallen Syrische soldaten in Raqqa waarna hun hoofden op palen in het centrum van de stad werden gespiest< ref> Eén van de middelen die IS gebruikte voor hun propaganda was het op internet zetten hoe gevangen genomen journalisten en hulpverleners werden onthoofd Op deze manier werden vermoord James Foley persfotograaf Steven Sotloff journalist David Haines hulpverlener en Alan Henning ook hulpverlener Duitsland en Frankrijk leverden in augustus 2014 wapens en materieel aan de Koerden die zich militair tegen IS verzetten In september 2014 besloten verschillende andere westerse landen om gevechtsvliegtuigen naar het gebied te sturen om daar stellingen van IS te bombarderen Groot-Brittannië België Denemarken en Nederland< ref> Nederland opereert alleen boven Irak Een extra reden voor Engeland om de strijd tegen IS te steunen waren de onthoofdingen David Haines en Alan Henning kwamen uit Engeland Op 16 november maakte IS bekend dat de Amerikaanse hulpverlener Peter Kassig was onthoofd tijdens een massa-executie met achttien gevangen Syrische officieren en piloten uit het leger van president Assad< ref> Eén van de beulen die voorafgaand aan de executie zich meer dan eens tegen het westen richtte was een uit Londen afkomstige man Verspreiding operaties en uitroepen kalifaat Op 21 juni nam IS controle over de steden Tur-Aibil aan de Jordaanse grens en Al-Walid bij Syrië Ook Saoedi-Arabië dat zelf veel IS-financiers huisvest stuurde zijn leger naar de grens met Irak 30000 Saudi's namen hier de plaats in van het Iraakse leger dat de grens halsoverkop had verlaten om noordelijker gelegen steden te beschermen tegen aanvallen van IS Het Saoedische koningshuis zou zich tevens zorgen maken omdat IS dreigementen heeft geuit richting de heilige steden Mekka en Medina Volgens IS zouden deze plaatsen zijn voorzien van afgodsbeelden ter verering van het koningshuis Nadat het offensief in Irak was vastgelopen verstevigde IS zijn greep op het oosten van Syrië Met de in Irak buitgemaakte wapens werden andere rebellen verdreven uit de provincie Deir ez-Zor Tevens zette IS de wapens in tegen de Koerden vlak bij de grens met Turkije waarna de Turken het leger mobiliseerden langs de grens Een week eerder zou IS een Iraaks depot met chemische wapens hebben bemachtigd< ref> De Syrische regering beschuldigde de terreurbeweging eerder al van het gebruik van gifgassen in de Syrische burgeroorlog IS zette de aanval op de Koerden in Syrië door en in september veroverden de terroristen tientallen dorpen rond de Koerdische stad Kobani Zo'n 140000 Koerden vluchtten in enkele dagen tijd naar Turkije Op 29 juni 2014 maakte IS bekend dat leider Abu Bakr al-Baghdadi Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai Volgens IS moeten alle moslims wereldwijd de nieuwe kalief erkennen een aanspraak die al spoedig door vooraanstaande islamitische geleerden wereldwijd met klem werd weersproken Tevens zouden zij een plan bekend hebben gemaakt om binnen 5 jaar de gehele islamitische wereld te veroveren inclusief het Iberisch Schiereiland en het voormalige Byzantijnse Rijk Coalitie tegen IS In het vierde kwartaal van 2014 sloten landen een bondgenootschap tegen IS Met militaire middelen door het uitvoeren van bombardementen en het afschieten van raketten begonnen de landen van de coalitie de strijd tegen IS De regeringen van diverse landen in de Golf stellen zich ook tegen IS op en laten Amerikaanse straaljagers vanaf hun grondgebied aanvallen op IS uitvoeren< ref> Volgens John Kerry de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken is in de strijd tegen IS het volgende nodig Met militaire middelen IS bestrijden IS afsnijden van hun financiële middelen Voorkomen dat personen uit het Westen zich bij IS aansluiten De ideologie van IS weerleggen IS kan alleen definitief worden verslagen wanneer een leger over land IS verdrijft Volgens velen waaronder Bert Koenders de minister van Buitenlandse Zaken voor Nederland gaat de strijd tegen IS nog jaren duren maar het is in geen geval de bedoeling dat westerse landen op Iraaks en Syrisch grondgebied meedoen IS verdrijven moet in eerste instantie het leger van Irak zelf doen Niet deel uitmakend van de coalitie maar niettemin tegenstanders van IS zijn De regering-Assad met wie de coalitie openlijke samenwerking weigert; Iran dat de Syrische en Iraakse regeringen steunt en onafhankelijk van de coalitie intervenieert ten gunste van de Koerden en Iraakse regering De coalitie bemoeit zich niet met de Iraanse interventie en steun terwijl Israel deze veroordeelt China en Rusland die eveneens Assad steunen zouden graag samenwerking met of deelname aan de coalitie door Iran zien; voor de VS is dat voorlopig niet bespreekbaar Door de regering-Assad en Iran gesteunde sjiitische groeperingen zoals Hezbollah en de Houthis Rivaliserende streng-islamitische groeperingen zoals Al Qaida en de Taliban Hoewel Israël beducht is voor IS met name door aanwezigheid in zowel Syrië als de Sinai heeft het zich voorlopig afzijdig gehouden Het beschouwt Iran als een groter gevaar dan IS en is bang dat het Westen in ruil voor Iraanse steun concessies doet betreffende het Iraanse nucleaire programma Ook is het bang dat een overwinning voor Assad en diens bondgenoten leidt tot een sterkere aanwezigheid van oa Hezbollah Kobani Het overheersende nieuws dat in het derde kwartaal van 2014 uit het gebied kwam was de slag om Kobani het beleg van IS van de Syrische stad Kobani aan de grens met Turkije Een coalitie met onder meer de Verenigde Staten bombardeert de stad om de Koerdische strijders te ondersteunen en de burgers van Kobani tegen IS te beschermen Hoewel het leven van de burgers in groot gevaar is intervenieert Turkije niet omdat de bevolking van Kobani een voornamelijk Koerden zijn Wel staat Turkije de Peshmarga dat zijn Koerden uit Irak toe in Kobani de Koerden daar te gaan helpen De stad is voor het grootste deel verwoest 2015 In januari 2015 nam IS twee Japanse gijzelaars gevangen en dreigde hen te onthoofden omdat Japan geld ter beschikking had gesteld voor de opvang van vluchtelingen van IS wat klaarblijkelijk als een tegen IS gerichte daad werd geïnterpreteerd Japan trachtte met de Jordaanse regering tot een uitruil van de Japanse gijzelaars en de Jordaanse piloot Moaz al-Kasasbeh tegen een Jordaanse jihadiste te komen maar uiteindelijk onthoofdde IS beide Japanse gijzelaars< ref> Een door IS gevangen genomen journalist John Cantlie wordt door IS gebruikt en waarschijnlijk gedwongen reportages te maken voor IS Uit deze reportages zou blijken dat IS een goed georganiseerde staat zou hebben opgebouwd dat het dagelijks leven gewoon doorging dat de bevolking bevrijd was van hun regeringen die zich door de Amerikaanse en Iraanse regeringen als marionetten zouden laten gebruiken en dat IS de slag om Kobani zou hebben gewonnen Ook uitte Cantle kritiek op de coalitie wiens bommen voornamelijk onschuldige burgers zouden treffen< ref> In januari 2015 wisten de Syrische Koerden IS uit Kobani te verdrijven De Koerden grepen hierop het verkregen momentum aan om vrijwel het gehele oorspronkelijk bezette gebied te heroveren waarbij het weinig tegenstand van IS ontmoette In januari 2015 bleek dat IS een macht in Afghanistan had opgebouwd Op 3 februari werd bekend dat Al-Kasasbeh al op 3 januari door IS om het leven was gebracht door middel van levend verbranden Op 10 februari werd door haar familie en de Amerikaanse regering bevestigd dat de Amerikaanse hulpverleenster Kayla Mueller was overleden In augustus van 2013 was ze door IS gevangen genomen die maakte haar overlijden eerder bekend Volgens IS was ze als gevolg van een Jordaanse luchtaanval om het leven gekomen De Amerikaanse regering gaf geen commentaar op deze verklaring In februari 2015 heeft een tak van IS in Libië 21 koptische christenen uit Egypte onthoofd De Egyptische president zei dat zijn land op een "passende manier" op de dood van de Egyptische onderdanen zou reageren< ref> Zowel Egypte als Libië voerden luchtaanvallen op doelen van IS in Libië uit waarbij tientallen IS-strijders werden gedood Frankrijk zette het vliegkampschip Charles de Gaulle tegen de IS in< ref> Mosoel De IS had Mosoel in het noordwesten van Irak in het begin van 2015 nog stevig in handen Daarom bereidden de Verenigde Staten een militaire aanval op Mosoel voor die vooral door Irakese militairen moest worden uitgevoerd In het noordoosten van Syrië werden in de tweede helft van februari door de IS een groot aantal christenen ontvoerd ruim 200< ref> Tikrit In juni 2014 had de IS Tikrit veroverd Het Iraakse leger poogde aanvankelijk tevergeefs de stad te heroveren Veel inwoners zijn sinds de inname op de vlucht geslagen De stad werd verdedigd door naar schatting 13000 strijders IS verloor naar schatting 4000 doden< ref> Organisatie Tot Islamitische Staat in Irak en de Levant behoorde onder andere Al Qaida in Irak De emir van Al Qaida in Irak Abu Hamza al-Muhajir werd op vrijdag 20 april 2007 uitgeroepen tot minister van Oorlog voor Islamitische Staat Na zijn dood op 18 april 2010 werd hij opgevolgd door Abu Suleiman al-Naser De eerste emir van de Staat was Abu Abdullah al-Rashid al-Baghdadi die na zijn dood eveneens op 18 april 2010 werd opgevolgd door Abu Bakr al-Baghdadi IS heeft naar eigen zeggen de provincies Anbar Diyala Ninawa en delen van Babel en Wasit in handen Baquba werd als hoofdstad van Islamitische Staat in Irak en de Levant aangemerkt In de steden Ramadi en Falluja heeft IS de meeste aanhangers In de Syrische burgeroorlog strijdt zij zowel tegen de regering van Bashar al-Assad als tegen diverse andere rebellengroeperingen in Syrië inclusief zowel gematigd religieuze als jihadistische groeperingen Strijders van IS bleken door hun jarenlange ervaring in het vechten tegen Amerikaanse sjiitische en Koerdische legers in Irak het meest getraind en succesvol in de Syrische burgeroorlog tegen het leger van Assad Hierdoor sloten veel andere doorgewinterde strijders uit Noord-Afrika en Tsjetsjenië zich bij hen aan en konden zij in korte tijd een groot deel van Noordoost-Syrië in handen nemen Hun aantrekkingskracht op lokale rebellen is echter kleiner omdat het doel van IS geen democratie of verdrijving van Assad is De beweging is enkel uit op het consolideren van grondgebied om haar eigen interpretatie van de islam te verspreiden De praktijken van IS vertonen veel gelijkenis met die van de Taliban in het grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan Zo kreeg de terreurbeweging volledig de controle in handen over de stad Raqqa waar ze haar strikte vorm van de sharia implementeert Alleen al voor de stad Mosoel publiceerde IS een lijst van 50 moskeeën die vernietigd moeten worden In moskeeën die de terreurbeweging heeft opgeblazen lagen tevens eeuwenoude korans en Hadith-verzamelingen die in vlammen zijn opgegaan Behalve de aanslagen en willekeurige moorden op yezidi's zouden in de tweede helft van 2014 op eigen gebied 1878 personen zijn geëxecuteerd Het merendeel 1175 bestond uit burgers waaronder 8 vrouwen en 4 kinderen die de opgelegde streng-islamitische wetgeving hadden overtreden 120 personen waren lid van IS en werden gestraft voor ongehoorzaamheid of voor militaire tegenvallers tegen onder andere de Peshmarga De rest bestond uit voormalige troepen van Assad en lokale stammen die zich tegen IS hadden verzet< ref> Onderwijs voor meisjes werd verboden Voor jongens zijn er in het door IS gecontroleerde gebied alleen nog religieuze scholen madrassa die het radicale gedachtegoed van de terreurbeweging onderwijzen Video's van diploma-uitreikingen van basisscholen die door IS op sociale media werden gezet tonen jonge kinderen in camouflagekleding en zwarte martelaarsgewaden In Mosul hielden ouders massaal hun kinderen thuis uit protest tegen het door IS opgelegde curriculum IS pretendeert een islamitische staat of kalifaat op te bouwen en tracht als zodanig legitimiteit op te bouwen; in de eerste plaats in het eigen gebied en in de tweede plaats als gebaar richting met name soennieten in het buitenland Zo heeft de staat een sociaal hulpprogramma en liet ambtenaren in het veroverde gebied in functie blijven zolang ze zich naar de wensen van IS schikten Zowel een reguliere als een zedenpolitie zijn in functie en dwingen de door de beweging opgelegde normen af Ook kondigde IS aan een eigen valuta in te willen voeren In Dabiq worden de harde maatregelen inclusief seksslavernij van yezidi-vrouwen gerechtvaardigd en bevinden zich interviews met gevangenen oa westerse gevangenen en een gevangengenomen Jordaanse piloot en jihadgangers geïnterviewd Jonge meisjes van 14 en 15 jaar zijn in het oorlogsgebied terechtgekomen waar IS fatwas heeft uitgegeven die de strijders het recht geeft om geslachtsgemeenschap te hebben met zon kind door voor een nacht in een schijnhuwelijk te treden Onder Syrische vluchtelingen zouden nog jongere meisjes zijn verkocht als seksslaaf aan rijke wahabis en pedofielen Sleutelfiguren IS is voortgekomen uit een coalitie van jihadistische opstandelingen in Irak die samenwerken met het baathistische Leger van de Mannen van de Naqshbandi Orde waarin zich veel oud-Baathisten bevinden Een deel van deze voormalige kaders uit Saddam Hoesseins regime heeft de extremistische leer van IS aanvaard is geradicaliseerd en bekleedt met name in Irak sleutelfuncties Ook in Syrië mogen ambtenaren uit het Assad-regime in functie blijven zolang ze gehoorzamen aan IS Het monsterverbond tussen IS en de Naqshibandi levert IS aan de ene zijde bestuurlijke en militaire ervaring en verschaft de ex-Ba'athisten van de Naqshibandi een nieuwe machtsbasis Sleutelfiguren binnen IS zijn Abu Bakr al-Baghdadi werkelijke naam Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai de leider en zelfbenoemde kalief Sinds hij het kalifaat uitgeroepen heeft laat hij zich aanduiden als kalief Ibrahim Hij vertoont zich zelden in het openbaar Abu Muslim al-Turkmani werkelijke naam Fadel Ahmed Abdullah al-Hiyali een ex-kolonel uit het Iraakse leger ten tijde van Saddam Hoessein Had tot zijn dood eind 2014 de leiding over de Iraakse operaties van IS Abu Ali al-Anbari een ex-generaal uit het Iraakse leger ten tijde van Saddam Hoessein die de leiding heeft over de Syrische operaties van IS Abu Ayman al-Iraqi werkelijke naam Adnan Latif Hamid al-Sweidawi hoofd van de militaire raad de shura van IS Abu Mohammad al-Adnani werkelijke naam Abu Mohammad al-Adnani al-Shami heeft een achtergrond als verzetsstrijder tegen de Amerikaanse invasie in Irak sinds 2003 en heeft de leiding over officiële communicaties van IS Abu Omar al-Shishani of Abu Omar de Tsetsjeen werkelijke naam Tarkhan Tayumurazovich Batirashvili is een belangrijke commandant en heeft waarschijnlijk de IS-troepen aangevoerd in de slag om Kobani Hij was oorspronkelijk een orthodox-christelijke maar ethnisch Tsjetsjeense Georgier met een christelijke vader en moslimmoeder Hij vocht mee in het Georgische leger in de Georgisch-Russische Oorlog in 2008 en bekeerde zich vrij snel daarna tot de islam waarop hij een radicale levenshouding aannam en zich bij jihadistische groeperingen aansloot Hij is zeer herkenbaar omdat hij zijn gezicht niet maskert en een lange rode baard heeft Overigens worden de meeste niet-Arabische jihadisten binnen IS niet hoog aangeslagen Jihadi John werkelijke naam Mohammed Emwazi geboren als Muhammad Jassim Abdulkarim Olayan al-Dhafiri is een Engelse in Koeweit geboren moslim van Iraakse afkomst Hij heeft voor de camera verscheidene gijzelaars onthoofd en politieke leiders en landen bedreigd Hij staat zodanig bekend als beul van de IS Ook bewaakte hij gijzelaars met 3 andere Engelse moslims De gevangenen herkenden hun accent en dit leverde hen de bijnaam de Beatles op Emwazi die duidelijk de belangrijkste van het groepje was werd John genoemd naar John Lennon De media veranderden dit in Jihadi John Aqsa Mahmood een vrouwelijke jihadiste uit Glasgow die naar de IS trok er trouwde en nu voor de IS propaganda maakt< ref> Middelen IS is met een geschat vermogen van meer dan 2 miljard dollar de rijkste terreurbeweging in de wereld Dit vermogen maakt het succes van de organisatie mogelijk Hoewel donaties aanvankelijk de belangrijkste inkomstenbron vormden trekt IS inmiddels voornamelijk inkomsten uit criminele activiteiten in en het te gelde maken van economische hulpbronnen in het bezette gebied IS heeft inkomsten uit de handel in aardolie IS probeert oliebronnen te veroveren en te behouden In de regio bestaat reeds een netwerk van illegale oliehandel en geïmproviseerde raffinaderijen daterend uit de tijd van Saddam Hoessein toen aanvankelijk de Koerden en later de onder embargo staande Iraakse regering geld verdiende aan de oliesmokkel Koerdische en Syrische handelaren fungeren als tussenpersonen In 2003 werden vele kostbaarheden uit het Nationaal Museum van Irak in Bagdad gestolen Sindsdien worden er in Irak en Syrië heel veel antieke voorwerpen gestolen wat zeer ten koste gaat van het materieel erfgoed van het gebied Ook voor IS is de verkoop van gestolen kunst een bron van inkomsten Kunstroof is in het gebied een groot probleem Deze vindt veelvuldig plaats doordat tal van archeologische vindplaatsen worden leeggeroofd< ref> IS wordt ook gesteund door individuele donaties uit Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten Donaties vormen met 50 miljoen dollar op jaarbasis met 2% maar een klein deel van de inkomsten Op kleinere schaal heeft IS inkomsten uit de plundering van banken diefstal van staatseigendom afpersing van winkeliers belasting van christenen en het heffen van tol Dit levert IS gezamenlijk op jaarbasis met 360 miljoen dollar 12% op 120 miljoen dollar of 4% wordt op jaarbasis verdiend met het kidnappen van belangrijke personen om losgeld te innen Met de cementindustrie wordt 292 miljoen dollar of 10% van de jaarlijkse inkomsten verdiend met de verkoop van fosfaten 300 miljoen dollar 10% en van voedingsmiddelen 200 miljoen dollar 7% IS betaalt strijders een salaris variërend van 400 tot 600 dollar per persoon per maand Strijders krijgen vaak huizen en auto's toegewezen die vluchtelingen hebben achtergelaten of die zijn geconfisqueerd Ook ontvangen burgerlijk ambtenaren die onder Assad dienden en het IS-kalifaat zijn blijven dienen in veel gevallen nog salaris van dezelfde regering al moeten ze daarvoor wel naar de door de regering beheerste gebieden om hun geld te halen Steun Deze groepen hebben steun voor IS verklaard ofwel volledig of gedeeltelijk Boko Haram< ref> Bangsamoro Islamitische Vrijheidsstrijders< ref> Jemaah Islamiyah< ref> Ansar al-Sharia Tunisië Ansar al-Sharia Libië< ref> Mujahideen Shura Council in the Environs of Jerusalem< ref> Islamitische Beweging van Oezbekistan< ref> Jamaah Ansharut Tauhid Saoedi-Arabië Hoewel Saoedi-Arabië zelf ontkent dat ze IS steunen zeggen onder meer de Iraakse premier Nouri al-Maliki NBC de BBC en The New York Times dat Saoedi-Arabië IS financiert< ref> Turkije Turkije wordt ervan beschuldigd IS te steunen vooral door de Syrische Koerden Volgens journalist Patrick Cockburn zijn er sterke aanwijzingen voor een zekere mate van samenwerking tussen de Turkse inlichtingendiensten en IS hoewel de precieze aard van de relatie troebel zou zijn In Turkije zelf veroorzaakt IS toenemende politieke polarisatie tussen secularisten en islamisten< ref> Jaime Lachica Sin New Washington 31 augustus 1928 – Manilla 21 juni 2005 was een Filipijns rooms-katholiek kardinaal en aartsbisschop van Manilla Sin werkte na zijn priesterwijding in 1954 als missionaris in de bergdorpen van Panay en was aansluitend tien jaar rector van het St Pius X-seminarie in Roxas In 1967 werd Sin tot bisschop gewijd en assisteerde hij aartsbisschop Jose Maria Cuenco bij het leiden van het aartsbisdom van Jaro Na het overlijden van Cuenco in 1972 werd Sin benoemd tot diens opvolger Twee jaar later volgde een benoeming tot aartsbisschop van Manilla Hij was daarmee de facto de geestelijk leider van de Rooms-Katholieke Kerk in de Filipijnen In 1976 werd hij door paus Paulus VI tot kardinaal gecreëerd Gedurende zijn periode als aartsbisschop van Manilla stelde hij zich steeds kritischer op ten opzichte van het dictatoriale bewind van president Ferdinand Marcos In 1986 speelde Sin een cruciale rol bij de val van Marcos tijdens de EDSA-revolutie Ook na het herstel van de democratie bleef hij zich bemoeien met de politiek in de Filipijnen Zo bekritiseerde hij progressieve wetsvoorstellen over anticonceptie en scheiding In 2001 was Sin opnieuw betrokken bij de val van een Filipijnse president In januari van dat jaar zag Joseph Estrada zich gedwongen om terug te treden wegens beschuldigingen van corruptie en machtsmisbruik Twee jaar na zijn opruststelling in 2003 overleed Sin Hij kreeg een staatsbegrafenis waarna zijn stoffelijk overschot werd bijgezet in de kathedraal van Manilla Biografie Afkomst Jaime Sin werd geboren op 31 augustus 1928 in New Washington een plaats in de centraal in de Filipijnen gelegen provincie Aklan Hij was het zevende kind uit een gezin van negen kinderen Zijn vader Sin Puat-co was een Chinees die opgroeide in de stad Amoy tegenwoordig Xiamen geheten Nadat hij weduwnaar was geworden emigreerde hij rond zijn 30e naar de Filipijnen Daar verdiende hij in eerste instantie de kost als straathandelaar in de hoofdstad Manilla Na enkele jaren nam hij de boot naar Panay om zich daar in New Washington te vestigen Hij begon er een sari-sari-winkel en was daarmee binnen korte tijd redelijk succesvol Binnen vijf jaar was zijn winkel de grootste van New Washington in die tijd een plaats van zo'n 10000 inwoners Tijdens een van zijn bezoeken aan het naburige Kalibo ontmoette hij de twintig jaar jongere Maxima Lachica Na enige tijd van hofmakerij bekeerde Sin Puat-co zich voor de erg gelovige Lachica tot het katholicisme Hij werd door de lokale priester gedoopt en nam daarna de naam Juan Sin aan Kort daarop in februari 1912 trouwde het stel Samen bouwden ze de succesvolle winkel van Sin verder uit Ook kwam er na de trouwerij gezinsuitbreiding De eerste zeven kinderen overleden echter allen in hun babytijd De kinderen daarna met uitzondering van een tweeling die na Jaime werd geboren bereikten allemaal de volwassen leeftijd nadat ze het advies kregen hen met de flesvoeding groot te brengen Roeping en opleiding tot priester Van jongs af aan toonde Sin een buitengewone belangstelling voor het priesterschap Hij speelde als kind bijna dagelijks de mis na en was bovendien misdienaar in de kerk van New Washington Toen hij als tiener besloot dat hij priester wilde worden was zijn vader in eerste instantie tegen Moeder Maxima was echter erg blij met zijn beslissing en hielp hem zonder zijn vader erbij te betrekken bij zijn aanmelding voor het St Vincent Ferrer-seminarie in Jaro In juni 1941 begon hij aan de opleiding maar zijn verblijf in het seminarie zou niet lang duren Toen de Japanners in december 1941 de Filipijnen binnenvielen moest de instelling haar deuren sluiten In 1943 regelde zijn moeder daarop dat hij in afwachting van de heropening kon gaan wonen in een rusthuis voor priesters in Kalibo Hij deed er het huishoudelijk werk en verzorgde de priesters gedurende de jaren dat de Japanners in de Filipijnen de dienst uitmaakten Na de Tweede Wereldoorlog werd het seminarie weer heropend en in juni 1946 hervatte Sin zijn studie De opleiding tot priester was in die dagen behoorlijk intensief de studenten woonden het hele jaar in het seminarie en mochten alleen met de kerst naar huis Gedurende het laatste deel van zijn opleiding mocht hij ook in de zomervakantie terugkeren naar New Washington om er catechese te geven In 1954 rondde Sin zijn opleiding op het seminarie van Jaro met succes af en op 3 april van dat jaar werd hij in de kathedraal van de Onbevlekte Ontvangenis in Roxas tot priester gewijd door bisschop Antonio Frondosa Priesterschap Bisschop Frondosa was van plan om Sin naar Rome te sturen voor een vervolgopleiding Sin liet de bisschop echter weten graag aan het werk te willen als missionaris in de bergdorpen van Panay Frondosa was hier niet van gediend schorste hem als priester en stuurde hem naar een klooster om erover na te denken Sin zag zichzelf echter ook na veel nadenken en bidden geen theologie of canoniek recht studeren Daarop gaf de bisschop toe en mocht hij aan het werk als missionaris In de afgelegen bergdorpen waar Sin zijn werk deed waren veel mensen in naam wel katholiek maar gingen ze in de praktijk slechts bij drie gebeurtenissen in hun leven naar de kerk bij hun doop bij hun huwelijk en bij overlijden Het werken als priester in de bergdorpen was voor Sin niet makkelijk De reistijden tussen de dorpen waren lang en de omstandigheden waren lastig maar het was precies het werk dat Sin paste Na twee jaar besloot bisschop Frondosa hem een andere opdracht te geven Hij werd benoemd tot de eerste rector van het nieuwe St Pius X-seminarie in Roxas Op het moment van zijn benoeming bestond het seminarie nog niet Sin moest eerst zelf aan de slag om financiers voor het project te vinden Hij vertrok naar Manilla in zijn zoektocht naar donaties en slaagde in zijn missie In juni 1957 maakten de eerste studenten een aanvang met hun opleiding tot priester aan het St Pius X-seminarie Sin was na de opening van de instelling niet alleen rector maar gaf zelf ook lessen in geschiedenis en Spaans Zoals de Filipijnse wet vereiste behaalde hij daartoe aan een katholiek college in Roxas zijn bevoegdheid om les te geven Bijna tien jaar lang was Sin rector van het seminarie Na verloop van tijd werd zijn werk minder uitdagend Het seminarie draaide goed en alles was op orde Jarenlang achtereen werd het seminarie door de Filipijnse bisschoppenconferentie uitgeroepen tot beste geleide seminarie van de Filipijnen Toen de positie van plebaan van de kathedraal van Roxas vrijkwam hoopte Sin op een benoeming op deze post Frondosa koos echter voor Edmundo Fuerte Eind 1966 kreeg hij van de nuntius dan toch het bericht dat hij een nieuwe uitdaging zou krijgen Hij werd hulpbisschop van Jaro waar hij de ouder wordende aartsbisschop Jose Maria Cuenco moest assisteren Bisschop en aartsbisschop Op 10 februari 1967 volgde de officiële benoeming tot hulpbisschop en titulair bisschop van Obba Ruim een maand daarna werd Sin tot bisschop gewijd in de kathedraal van Roxas met bisschop Frondosa als eerstwijdende bisschop Juan Nilmar en Manuel Salvador waren de medewijdende bisschoppen Als motto koos hij Serviam ik zal dienen Sin ging voortvarend te werk in het aartsbisdom Aartsbisschop Cuenco had formeel nog de leiding over het aartsbisdom maar trok zich vanwege zijn hoge leeftijd liever terug in zijn vertrekken om aan zijn memoires te werken Sin bracht de financiën van het aartsbisdom weer op orde maakte een eind aan enkele interne conflicten liet nieuwe scholen bouwen renoveerde de kathedraal en liet het convent herbouwen Ook werden er in deze periode diverse nieuwe parochies opgericht Zijn voortvarendheid werd ook in het Vaticaan opgemerkt Op 15 januari 1972 werd Sin verheven tot aartsbisschop-coadjutor van Jaro en titulair aartsbisschop van Massa Lubrense Zijn verheffing tot coadjutor viel samen met een periode van hevige studentenprotesten tegen het bewind van president Ferdinand Marcos waarbij opgeroepen werd tot een revolutie Tijdens een mis op 18 maart ter viering van zijn verheffing ging Sin tijdens de homilie in op deze onrust Hij sprak over de "revolutie van de liefde" als reactie op de roep om een gewapende opstand Voor zijn toespraak ontving hij een staande ovatie en met zijn uitspraken haalde hij de landelijke kranten Marcos koos echter een andere manier om de onrust in het land de kop in te drukken en riep op 21 september 1972 de staat van beleg uit Duizenden tegenstanders werden opgepakt en gebruikmakend van zijn buitengewone bevoegdheden door de staat van beleg regeerde hij het land de jaren erna op dictatoriale wijze Ruim twee weken later kwam aartsbisschop Cuenco te overlijden waarna Sin op 8 oktober 1972 werd geïnstalleerd als diens opvolger Aartsbisschop van Manilla Ongeveer een jaar na de installatie van Sin als aartsbisschop van Jaro werd de Filipijnse kardinaal Rufino Santos getroffen door een zware beroerte Hij raakte hierdoor in coma en was niet meer in staat het aartsbisdom van Manilla te leiden Santos was de eerste Filipijnse kardinaal ooit en had sinds 1953 de leiding over het aartsbisdom Nog voor zijn uiteindelijke overlijden in september 1973 begonnen de speculaties over zijn opvolging rond te gaan De belangrijkste namen die genoemd werden waren die van Julio Rosales de aartsbisschop van Cebu Mariano Gaviola de militair vicaris en Artemio Casas de waarnemend aartsbisschop van Manilla Groot was dan ook de verrassing bij Sin toen hij van de nuntius Bruno Torpigliani te horen kreeg dat het Vaticaan hem wilde benoemen tot opvolger van Rufino Santos Het aartsbisdom van Manilla is het oudste van de Filipijnen en de aartsbisschop van Manilla wordt in de praktijk beschouwd als de leider van de Rooms-Katholieke Kerk in de Filipijnen Sin voelde zich nog niet klaar voor om zo snel na zijn installatie als aartsbisschop van Jaro benoemd te worden op deze belangrijke positie Na enige bedenktijd accepteerde hij de benoeming echter toch Zijn daadwerkelijke benoeming op 21 januari 1974 door paus Paulus VI was voor het grote publiek net zo'n grote verrassing als voor Sin zelf Een columnist van een van de Filipijnse dagbladen vroeg zich af hoe een bisschop met de naam Sin de nieuwe aartsbisschop van Manilla kon worden Op 19 maart 1974 werd Sin geïnstalleerd in de kathedraal van Manilla Installatie en beginperiode Tijdens zijn installatie als aartsbisschop in de kathedraal van Manilla op 19 maart 1974 herhaalde hij de boodschap van twee jaar daarvoor In aanwezigheid van First Lady Imelda Marcos zei hij onder meer dat de "stemmen van de activisten inmiddels het zwijgen zijn opgelegd maar dat behoefte aan een revolutie van de liefde blijft bestaan" en riep hij iedereen om hem te volgen in deze revolutie van de liefde Direct na aanvang van zijn periode bleek dat Sin totaal verschilde van zijn voorganger Sin was joviaal hartelijk en heel benaderbaar voor de priesters van het bisdom die zijn residentie konden binnenvallen zonder afspraak te maken Zijn residentie die voorheen bekend stond als Archbishops Palace moest voortaan met Archbishops House worden aangeduid Ook trok hij erop uit Waar zijn voorganger parochies binnen het bisdom slechts bezocht bij speciale gelegenheden als jubilea ging Sin bij elke parochie langs waar hij werd uitgenodigd om voor te gaan in de mis Zijn pastorale benadering uitte zich ook in enkele initiatieven Zo initieerde hij een pensioenplan en ziektekostenverzekering voor priesters Priesters in het hele land kregen voortaan de garantie van een klein pensioen en waren bovendien verzekerd van medische verzorging bij ziekte of bij ongevallen Ook begon hij met MANNA een fonds waaruit financieel behoeftige bisdommen geld konden putten om sociaal werk of hulpacties mee te kunnen bekostigen Veel van de bisdommen en parochies in het land waren namelijk dermate armlastig dat er in voorkomende gevallen nauwelijks ondersteuning gegeven kon worden terwijl parochianen dat wel degelijk verwachtten omdat de overheid hierin vaak te kort schoot Kardinaal Sin werd tijdens het consistorie van 24 mei 1976 door paus Paulus VI tot kardinaal gecreëerd met de rang van kardinaal-priester Hij was op dat moment het jongste lid van het kardinalencollege en bovendien na Rufino Santos en Julio Rosales de derde kardinaal van Filipijnse afkomst ooit Zijn titelkerk werd de Santa Maria ai Monti Als kardinaal nam Sin deel aan het conclaaf van augustus 1978 dat leidde tot de verkiezing van paus Johannes Paulus I en het conclaaf van oktober 1978 dat leidde tot de verkiezing van paus Johannes Paulus II Hij was te ziek om deel te nemen aan het conclaaf van 2005 waar Paus Benedictus XVI gekozen zou worden tot de nieuwe paus Na zijn toetreding tot het college van kardinalen vervulde Sin in de decennia erna zoals gebruikelijk diverse functies binnen de Romeinse Curie In oktober 1977 werd Sin benoemd tot permanent lid van de bisschoppensynode Hij nam deel aan de synodes van 1977 1978 1980 1983 1985 1987 en 1998 Pausbezoeken In 1979 accepteerde paus Johannes Paulus II een uitnodiging van de Filipijnse bisschoppenconferentie onder leiding van kardinaal Sin De aankondiging kwam als een verrassing en was in het overwegend katholieke land groot nieuws Slechts negen jaar eerder was het land nog bezocht door paus Paulus VI De bedoeling was dat de paus tijdens zijn bezoek dat gepland stond voor februari 1981 tijdens de viering van 400 jaar Rooms-Katholieke kerk in de Filipijnen de Filipijnse martelaar Laurentius Ruiz zalig zou verklaren Hoewel een dergelijke gebeurtenis tot dan toe altijd in het Vaticaan had plaatsgevonden was het de nadrukkelijke wens van kardinaal Sin dat Ruiz op Filipijnse bodem plaats zalig verklaard zou worden De paus stemde uiteindelijk toe zodat Ruiz op 22 februari 1981 in Rizal Park zalig verklaard kon worden Het dictatoriale regime probeerde het pauselijk bezoek aan te grijpen om positief in het nieuws te komen De door Marcos gecontroleerde ochtendbladen wekten direct na de bekendmaking van het nieuws de suggestie dat de paus het land bezocht op uitnodiging van First Lady Imelda Marcos die eerder in 1979 in het Vaticaan op audiëntie was geweest Pas nadat kardinaal Sin dreigde om dit verhaal te ontkrachten door een pastorale brief in alle kerken in het aartsbisdom te laten voorlezen werd deze verkeerde voorstelling van zaken in de media gecorrigeerd Ook tijdens het bezoek zelf haalden Ferdinand en Imelda Marcos van alles uit de kast om de wereld en de paus te tonen hoe positief alles in het land was Zo was het de bedoeling dat de paus zou overnachten in het Coconut Palace een van de extravagante bouwprojecten van Imelda De paus weigerde echter en koos voor de residentie van de nuntius In 1995 deed paus Johannes Paulus II de Filipijnen nog een tweede keer aan Ditmaal was hij er ter gelegenheid van de wereldjongerendagen Dit bezoek werd bekend vanwege de mensenmenigte tijdens de afsluitende mis van de paus De mis werd bijgewoond door naar schatting vier miljoen mensen en was daarmee tot 2015 de drukst bezochte pauselijke mis ooit In 2003 stond nog een derde bezoek van Johannes Paulus II gepland maar dit bezoek ging vanwege de slechte gezondheid van de paus uiteindelijk niet door Relatie tot Ferdinand Marcos Op het moment van de installatie van Sin als aartsbisschop van Manilla was het anderhalf jaar geleden dat president Ferdinand Marcos de staat van beleg had uitgeroepen om zijn zogenaamde "New Society" te kunnen implementeren Sins houding naar Marcos toe was in eerste instantie kritisch maar corporatief Hij voorzag Marcos van kritiek maar was absoluut geen voorstander van gewelddadige confrontaties of een revolutie Hij was bang dat een dergelijke situatie wel eens slecht kon uitpakken voor de Katholieke Kerk in het land en dat bijvoorbeeld de communisten de macht zouden grijpen Naarmate de tijd vorderde en Marcos en zijn kring van getrouwen zich verder verrijkten ten koste van de armer wordende bevolking werd Sin steeds kritischer op het dictatoriale regime van Marcos en greep hij elke mogelijkheid aan om misstanden publiekelijk aan de kaak te stellen De moord op oppositieleider Benigno Aquino jr op het vliegveld van Manilla bij diens terugkeer uit ballingschap in 1983 was een omslagpunt Radio Veritas de katholieke radiozender voor Azië die door Sin nieuw leven was ingeblazen was de enige zender die niet geheel door de staat werd gecontroleerd Zij brachten het nieuws van de aanslag direct en zonder censuur naar buiten Sin zelf riep zijn landgenoten na de moord op om de regering uit te dagen om hervormingen door te voeren Exact een jaar na de moord op Aquino zei Sin tijdens een speciale mis in de Santo Domingo Church ter nagedachtenis daarvan "Sluit je aan bij het parlement van de straat en toon de dictatuur dat de kracht van geweldloosheid onweerstaanbaar is" Door de niet afnemende demonstraties tegen zijn bewind en toenemende rapporten over misstanden begon de voor Marcos belangrijke steun uit de Verenigde Staten af te nemen In een poging aan te tonen dat zijn regime nog steeds op brede steun kon rekenen kondigde Marcos eind 1985 in een Amerikaanse TV-show onverwacht vervroegde presidentsverkiezingen aan De verkiezingen zouden al in februari plaats moeten vinden waardoor de oppositie in drie maanden tijd een sterke gezamenlijk kandidaat moest vinden Na een intensieve lobby werd Corazon Aquino de weduwe van Benigno overgehaald om het op te nemen tegen Marcos Kardinaal Sin speelde een belangrijke bemiddelende rol in dit proces door de andere oppositiekandidaat senator Salvador Laurel over te halen zich terug te trekken ten faveure van Aquino Rol in de EDSA-revolutie Na de presidentsverkiezingen op 7 februari 1986 werd Marcos door de kiesraad COMELEC uitgeroepen tot winnaar De controlerende instantie National Movement for Free Elections NAMFREL kwam echter tot een andere conclusie Volgens hen had Aquino de verkiezingen gewonnen Vanwege het geweld en de vele berichten van verkiezingsfraude veroordeelden de Filipijnse bisschoppen in een gezamelijke verklaring de uitslag van de verkiezingen Ook de Amerikaanse Senaat nam in dezelfde periode een resolutie aan met een dergelijke verklaring Kort daarop kwamen enkele Filipijnse officieren in actie Deze mannen hadden vanwege hun ontevredenheid over de gang van zaken in het Filipijnse leger in 1980 de Reform the Armed Forces Movement RAM opgericht Na de bekendmaking van de verkiezingsuitslag besloten ze hun plan voor een militaire coup in werking te stellen Marcos was ze echter voor en vaardigde arrestatiebevelen uit tegen de RAM-officieren en de met hen samenwerkende minister van defensie Juan Ponce Enrile De rebellen trokken zich daarop met enkele honderden soldaten terug in twee tegenover elkaar liggende militaire bolwerken langs de Epifanio de los Santos Avenue EDSA Daar sloot generaal en vicecommandant der strijdkrachten Fidel Ramos zich bij hen aan In een persconferentie op 22 februari 1986 verklaarden Enrile en Ramos ontslag genomen te hebben en riepen ze andere legereenheden op om zich bij hen aan te sluiten Dezelfde avond om 9 uur 's avonds deed kardinaal Sin op Radio Veritas een oproep aan het Filipijnse volk om de rebellen te komen steunen Hoewel de radiozender de volgende ochtend uit de lucht werd gehaald had de oproep van Sin zijn werk reeds gedaan Enkele honderdduizenden mensen gaven eraan gehoor en in een paar dagen tijd groeide de mensenmassa op EDSA uit tot naar schatting 1 à 2 miljoen mensen Ze vormden een menselijk schild tussen de rebellen en de troepen die loyaal bleven aan Marcos en weerhielden Marcos er zo van om militair geweld in te zetten tegen de rebellen Op 25 februari werd Corazon Aquino ingezworen tot nieuwe president van de Filipijnen en niet lang daarna hield Marcos een soortgelijke ceremonie Later die avond werden Marcos en zijn familie gedwongen door de grote mensenmenigte en de diplomatieke druk vanuit de Verenigde Staten in twee Amerikaanse helikopters naar Clark Air Base gevlogen Vandaar vlogen ze de volgende ochtend naar Hawaï waar Marcos politiek asiel kreeg aangeboden De geweldloze revolutie die later bekend werd onder de naam EDSA-revolutie of People Power Revolution was daarmee een feit Politieke inmenging na EDSA Ook na de EDSA-revolutie bleef Sin zich mengen in de Filipijnse politiek Zo was hij tegen de kandidatuur van de protestante Fidel Ramos bij de presidentsverkiezingen van 1992 en liet hij tijdens de verkiezingscampagne weten de rooms-katholieke kandidaat Ramon Mitra te steunen Na de verkiezingen van 1995 beschuldigde hij de kandidaten van fraude en dreigde hij met het oproepen tot demonstraties en stakingen En toen aanhangers van Ramos de mogelijkheden voor een wijziging van de Filipijnse Grondwet lieten onderzoeken om zo langer dan een termijn aan de macht te kunnen blijven organiseerden hij en Corazon Aquino een protestdemonstratie Ramos zag uiteindelijk af van een eventuele grondwetswijzing Ook de opvolger van Ramos kreeg te maken met kritiek van kardinaal Sin In juli 1999 schreef Sin een pastorale brief over de geheime afspraken die president Joseph Estrada met vertrouwelingen en handlangers van Ferdinand Marcos had gemaakt Hij waarschuwde de president dat het volk zijn geloof in hem aan het verliezen was In oktober 2000 riep hij Estrada op om af te treden na beschuldigingen van zelfverrijking uit de opbrengsten van jueteng een illegaal gokspel Een maand later stemde het Filipijns Huis van Afgevaardigden voor afzetting van de president wegens omkoperij corruptie en schending van de grondwet Het afzettingsproces stokte echter in de Filipijnse Senaat nadat 11 senatoren op 17 januari 2001 tegen het openen van een envelop met cruciaal bewijs stemden Op dezelfde avond hield Sin een toespraak voor een grote menigte bij de EDSA Hij zei "We weten in ons hart dat de president schuldig is" De protesterende menigte groeide de dag erna aan en op 19 januari trokken de Filipijnse nationale politie en het Filipijnse leger hun steun voor Estrada in De daaropvolgende dag werd vicepresident Gloria Macapagal-Arroyo ingezworen als nieuwe president Estrada zag zich kort daarop gedwongen om het Malacañang Palace te ontvluchten Deze nieuwe opstand wordt wegens de analogie met de opstand in 1986 tegenwoordig ook wel aangeduid als EDSA-revolutie II Sin ventileerde gedurende zijn resterende periode als aartsbisschop van Manilla tevens zijn mening over diverse andere politieke controverses in de Filipijnen en daarbuiten Zo was hij tegen de Amerikaanse inval in Irak in 2003 en de steun door de Filipijnse regering onder leiding van president Gloria Macapagal-Arroyo daaraan Ook sprak hij zich uit tegen Amerikaanse militaire aanwezigheid in de Filipijnen Emeritaat Gedurende zijn periode als aartsbisschop van Manilla groeide het aantal parochies in het aartsbisdom van 101 tot 272 Hij wijdde 237 diocesane priesters en 460 priesters van religieuze ordes Zijn aanbevelingen aan paus Johannes Paulus II om het aartsbisdom beter te kunnen besturen leidden uiteindelijk tot de oprichting van de suffragane bisdommen van Parañaque en Novaliches in 2002 en de bisdommen van Cubao Pasig en Kalookan in 2003 Veel eerder in 1983 was het bisdom van Antipolo al opgericht als suffragaan bisdom van Manilla Na het bereiken van zijn 75e verjaardag diende Sin zoals het kerkelijk recht vereist zijn ontslag in Dit ontslag werd op 11 september 2005 door Paus Benedictus XVI aanvaard waarna Sin op 15 september 2003 daadwerkelijk met emeritaat ging Hij werd als aartsbisschop opgevolgd door Gaudencio Rosales Ziekte en overlijden Reeds tijdens zijn laatste jaren als aartsbisschop kampte Sin met een slechter wordende gezondheid Hij leed aan suikerziekte en had als gevolg daarvan nierproblemen Een jaar na zijn pensionering werd Sin getroffen door een hartaanval Op 18 juni 2005 werd hij opgenomen in het Cardinal Santos Medical Center wegens een hardnekkige verhoging Enkele dagen later overleed hij daar op 76-jarige leeftijd aan de gevolgen van het uitvallen van enkele organen Hij werd door de Filipijnse regering geëerd met een staatsbegrafenis die werd bijgewoond door duizenden mensen Tevens werd naar aanleiding van zijn dood een week van nationale rouw ingesteld Zijn stoffelijk overschot werd bijgezet in een crypte in de kathedraal van Manilla waar ook zijn drie directe voorgangers rusten Opvattingen Hoewel Sins naam verbonden is met zijn strijd tegen de schendingen van burgerrechten stond hij net als andere Filipijnse rooms-katholieke kerkelijke leiders ook bekend om zijn conservatieve morele opvattingen Hij was pro-life en daarom sterk tegen het gebruik van voorbehoedsmiddelen en het toepassen van abortus Zo verzette hij zich door de jaren heen hevig tegen pogingen van een deel van de Filipijnse politici om iets te doen aan de overbevolkingsproblematiek in de Filipijnen In de jaren 90 bekritiseerde Sin in felle bewoordingen en met persoonlijke aanvallen het beleid van Juan Flavier de minister van gezondheid in het kabinet van president Fidel Ramos Flavier zette in die jaren in de strijd tegen hiv en aids een succesvol condoompromotieprogramma op Sin noemde Flavier naar aanleiding daarvan een "vertegenwoordiger van Satan" Toen Flavier zich in 1995 kandideerde voor de Filipijnse Senaat adviseerde hij bovendien katholieken om niet op hem te stemmen Kardinaal Sin streed ook tegen pogingen voor legalisering van scheidingen in de Filipijnen Toen senator Rodolfo Biazon in 2001 een wetsvoorstel indiende om scheiden voortaan mogelijk te maken riep hij de "verstandige en intelligente" congresleden op om dit "krankzinnig voorstel te bevechten" Scheiden was volgens de kardinaal "immoreel on-Filipijns en absurd" Het zou "bovendien de armoede in de Filipijnen alleen maar doen toenemen" Door het verzet van Sin en andere katholieke leiders zijn de Filipijnen een van de weinige landen ter wereld waar getrouwde koppels alleen door middel van een langdurige en dure nietigverklaring van hun huwelijk uit elkaar kunnen Kardinaal Sin zag echter nog meer gevaren voor het traditionele huwelijksleven Zo verklaarde hij tijdens een internationale conferentie voor het gezin World Meeting of Families in Manilla dat "het huwelijk werd bedreigd door het hoge aantal scheidingen gebroken families incest voorstanders van het homohuwelijk en door toenemende afstandelijkheid wegens de preoccupatie met internet en kabeltelevisie" Rooms-katholieke homo-activisten reageerden woedend op deze uitspraak van Sin Onderscheidingen Kardinaal Sin ontving gedurende zijn leven vele onderscheidingen Zo werden hem eredoctoraten verleend door 29 verschillende universiteiten waaronder de University of Santo Tomas Ateneo de Manila University Yale en Georgetown University John Degenkolb Gera 7 januari 1989 is een Duits wielrenner Hij won in de sprint de klassiekers Parijs-Roubaix Milaan-San Remo Gent-Wevelgem en Parijs-Tours evenals etappes in de Giro en de Vuelta Carrière Begin Degenkolb viel al bij de junioren op hij werd tweede op het wereldkampioenschap tijdrijden voor junioren in 2007 en behaalde een bronzen medaille bij de wegwedstrijd op het WK 2008 Sinds 2008 reed hij voor het Thüringer Energie Team In 2010 werd hij Duits kampioen bij de beloften Vanaf 2011 stapte hij over naar de ProTour en kwam hij uit voor HTC-Columbia Op 1 mei 2011 won hij de Grote Prijs van Frankfurt voor Jérôme Baugnies en Michael Matthews In de Dauphiné Libéré viel hij op met twee spurtoverwinningen Op 9 augustus 2011 raakte het bekend dat Degenkolb een contract had getekend bij het Nederlandse Skil-Shimano vanaf 2012 Argos-Shimano genoemd 2012 vijf overwinningen in de Vuelta Op 17 maart eindigde hij knap vijfde in Milaan-San Remo na Peter Sagan en net voor Filippo Pozzato In mei won hij twee etappes in zowel de Vierdaagse van Duinkerke als in de Ronde van Picardië; in deze driedaagse won hij ook het eindklassement In juni werd door ploegleiding beslist dat Marcel Kittel wel en Degenkolb niet naar de Ronde van Frankrijk mocht gaan vooral om de jonge sprinter tegen zichzelf te beschermen In de gietende regen van Krakau won Degenkolb op 16 juli de slotrit van de Ronde van Polen door in de massasprint de Australiër Matthew Hayman en de Brit Ben Swift te verslaan; zo bezorgde hij zijn team Argos-Shimano een eerste zege in de World Tour van 2012 Tijdens de tweede rit van de Ronde van Spanje won Degenkolb zijn eerste etappe in een grote ronde door in de massaspurt te Viana nog net de Australiër Allan Davis af te troeven Ook in de tweede en derde massasprint van de Ronde van Spanje bleek Degenkolb de snelste en dit door respectievelijk de Italianen Daniele Bennati en Elia Viviani te verslaan en zo de vijfde en zevende etappe te winnen De tiende rit net na de rustdag werd ook op het conto van Degenkolb bijgeschreven die de spurt ditmaal van ver aanging en tot op het eind standhield Degenkolb wist ook de slotetappe in Madrid te winnen Op zondag 23 september eindigde Degenkolb tijdens de wegwedstrijd op de wereldkampioenschappen in Valkenburg knap vierde na winnaar Philippe Gilbert de Noor Boasson Hagen en de Spanjaard Alejandro Valverde In december werd Degenkolb verkozen tot Duits wielrenner van het jaar 2013 sterk najaar Degenkolbs eerste overwinning van het seizoen kwam op 8 mei in Matera en was tevens zijn eerste ooit in de Giro bij het aansnijden van een bocht bij de ingang van de laatste kilometer gleed zijn ploegmakker Luka Mezgec vooraan weg waardoor Marco Canola plots een bres geslagen had en Degenkolb die Mezgec nog net had weten te ontwijken de laatste 800 meter vol aan de bak moest om 200 meter voor het einde op en over de Italiaan te kunnen gaan Na een korte jubel bij de aankomst zonk Degenkolb even ineen zo diep was hij gegaan Op 25 augustus werd de Vattenfall Cyclassics verreden en in de massasprint te Hamburg klopte Degenkolb zijn landgenoot André Greipel en de Noor Alexander Kristoff Na twee ritten te hebben gewonnen in de Eurometropool Tour en ook Parijs-Bourges op zijn palmares bijschreef won Degenkolb zijn vierde wedstrijd in tien dagen tijd op 13 oktober versloeg hij in de sprint van de najaarsklassieker Parijs-Tours de Deen Michael Mørkøv en de Fransman Arnaud Démare 2014 vier overwinningen in de Vuelta Halfweg februari won Degenkolb meteen drie ritten na elkaar in de Ronde van de Middellandse Zee en dit door in de massasprint respectievelijk Danilo Napolitano Yannick Martinez en Thor Hushovd naar de tweede stek te verwijzen Na twee tweede plaatsen won hij in de derde etappe van Parijs-Nice op het autosportcircuit van Magny-Cours de massaspurt voor Matthew Goss en José Joaquín Rojas In Milaan-San Remo werd hij tot de favorieten gerekend maar een lekke band net voor de beklimming van de Poggio gooide roet in het eten Op zondag 30 maart wist Degenkolb zijn eerste voorjaarsklassieker te winnen in de massasprint van de 76ste editie van Gent-Wevelgem die voor het eerst de subtitel In Flanders Fields meekreeg glipte hij uit het wiel van de winnaar van vorig jaar Peter Sagan en hield Arnaud Démare nog net af In Parijs-Roubaix mocht Degenkolb voor het eerst het podium op van een van de vijf monumenten en dit door op twintig seconden van winnaar Niki Terpstra de sprint van het achtervolgende groepje te winnen voor Fabian Cancellara en Sep Vanmarcke In de daaropvolgende maanden moest Degenkolb zich tevreden stellen met zeven tweede plaatsen In de Grote Prijs van Frankfurt was de Noor Alexander Kristoff sneller in de Ronde van Californië werd hij in de eerste en de achtste etappe door Mark Cavendish geklopt eind juni verlengde André Greipel zijn Duitse titel ten koste van Degenkolb in de elfde etappe van de Ronde van Frankrijk eindigde hij vlak achter de ontsnapte Tony Gallopin en in de negentiende etappe was het de Litouwer Ramūnas Navardauskas die zeven seconden voor het peloton eindigde Ook in de tweede etappe van de Ronde van Spanje was de tweede plaats zijn deel Nacer Bouhanni won Op 26 augustus vierde etappe won een "ontketende" Degenkolb in Córdoba de sprint van een uitgedund peloton voor Vicente Reynés en Michael Matthews Een dag later mocht Degenkolb opnieuw juichen door in Ronda de vijfde etappe tot de zijne te maken in de spurt van een tot een zeventigtal renners gereduceerd peloton verwees hij Bouhanni en Moreno Hofland naar de dichtste ereplaatsen In de achtste etappe werd hij vierde maar de twaalfde rit van de Ronde van Spanje viel opnieuw ten prooi aan Degenkolb die in Logroño in een select groepje van een een vijftiental renners Tom Boonen klopte en dit mede dankzij "een fraaie lead-out" van zijn ploegmakker Ramon Sinkeldam waardoor hij het totale aantal ritzeges 8 stuks van zijn landgenoot Erik Zabel in de Vuelta evenaarde Door ook de zeventiende etappe voor Matthews en Cancellara te winnen zette Degenkolb zijn teller op vier zeges In de negentiende etappe strandde hij op vijf seconden van Adam Hansen maar had genoeg punten verzameld om twee dagen later voor het eerst de groene trui mee naar huis te nemen; Alejandro Valverde en winnaar van het eindklassement Alberto Contador eindigden respectievelijk tweede en derde 2015 twee wielermonumenten Begin februari boekte Degenkolb zijn eerste zege van het seizoen en dit door in de derde rit van de Ronde van Dubai in de laatste 150 meter van de steeds maar steiler oplopende slotkilometer tot maximaal 17% aan te vallen en specialisten als Alejandro Valverde en Juan José Lobato af te houden Even voorbij de meet zeeg Degenkolb eventjes ineen op het asfalt Met de klassieker Milaan-San Remo won Degenkolb op zondag 22 maart zijn eerste monument ooit De 26-jarige Degenkolb werd door zijn ploegmaats van Giant-Alpecin de hele wedstrijd uit de wind gehouden maar moest het na de afdaling van de Poggio alleen zien te rooien In een hectische finale wist hij zich in een groep van een dertigtal renners handig naar voren te manoeuvreren haakte zich vervolgens vast aan het tiende wagonnetje van het Katjoesja-treintje en toen Alexander Kristoff de winnaar van 2014 opnieuw uitstekend werd gepiloteerd door Luca Paolini bevond Degenkolb zich twee fietslengtes achter hem in vierde positie dook naar het midden van de weg en ging vol aan om in de laatste meters Kristoff te kloppen en tevens Michael Matthews en Peter Sagan af te houden Voor de ploeg onder Duitse licentie was het meteen het grootste succes zoals Tom Dumoulin die 25ste eindigde aangaf "Dit is een heel grote vis De grootste vis in onze ploeghistorie" Een week later won in een door rukwinden geteisterde editie van Gent-Wevelgem de Italiaan Luca Paolini en eindigden er slechts 39 van de 200 deelnemers ook titelverdediger Degenkolb gaf er vroegtijdig de bui aan Op 12 april won Degenkolb met Parijs-Roubaix zijn tweede monument en dit door 119 jaar na zijn landgenoot Josef Fischer die in 1896 de allereerste editie op zijn naam had geschreven als tweede Duitser ooit de koningin der klassiekers te veroveren Op elf kilometer van het einde versnelde Degenkolb uit het peloton en reed deels met behulp van zijn ploegmaat Bert De Backer als springplank naar het even ervoor ontsnapte duo Greg Van Avermaet en Yves Lampaert bij wie hij op zes kilometer van het einde aansloot Wat verderop maakten nog vier renners de oversteek en zo draaide een zevental de velodroom van Roubaix op Degenkolb bleef erg waakzaam en zette een halve ronde voor de meet met succes zijn eindspurt in Na zijn overwinning zei Degenkolb "Ik heb er altijd van gedroomd om Parijs-Roubaix te winnen en nu is het gelukt" Het was van Cyrille Van Hauwaert in 1908 en de Ier Sean Kelly in 1986 geleden dat er nog eens een renner in hetzelfde jaar Milaan-San Remo én Parijs-Roubaix wist te winnen Daags nadien kopte de toonaangevende Franse sportkrant L'Équipe "Degenkolb monumentallemand" Palmares Overwinningen 2008 1e en 2e etappe Linz-Passau-Budweis 2009 Erzgebirgs Rundfahrt 2010 4e en 5e etappe Ronde van Bretagne 3e etappe Ronde van de Elzas 6e en 8e etappe An Post Rás 1e en 5e etappe Ronde van de Toekomst 2011 2e etappe Ronde van de Algarve 2e etappe Driedaagse van West-Vlaanderen Eschborn-Frankfurt City Loop 2e etappe Ronde van Beieren 2e en 4e etappe Critérium du Dauphiné ;2012 1e en 2e etappe Vierdaagse van Duinkerke 1e en 3e etappe Ronde van Picardië Eindklassement Ronde van Picardië 7e etappe Ronde van Polen 2e 5e 7e 10e en 21e etappe Ronde van Spanje GP van Isbergues Eindklassement UCI Europe Tour 2013 5e etappe Ronde van Italië Vattenfall Cyclassics 2e en 4e etappe Eurométropole Tour Parijs-Bourges Parijs-Tours 2014 1e 2e 3e etappe Ronde van de Middellandse Zee 3e etappe Parijs-Nice Puntenklassement Parijs-Nice Gent-Wevelgem 4e 5e 12e en 17e etappe Ronde van Spanje Puntenklassement Ronde van Spanje Parijs-Bourges 2015 3e etappe Ronde van Dubai Milaan-San Remo Parijs-Roubaix Resultaten in voornaamste wedstrijden | |} tussen haakjes aantal individuele etappe-overwinningen {| class"wikitable" style"font-size90%;text-align center;" |- |colspan11 stylewidth47%|Resultaten in kleinere rondes |- !stylewidth2%| Jaar !stylewidth10%|Parijs-Nice !stylewidth10%|Critérium du Dauphiné !stylewidth10%|Ronde van Polen |- |2011 | |DNF 2 etappes |76e |- |2012 |96e |115e |71e 1 etappe |- |2013 | | | |- |2014 |71e 1 etappe | | |- |2015 |74e | | |- |} Ploegen 2008-Thüringer Energie Team 2009-Thüringer Energie Team 2010-Thüringer Energie Team 2011-Team HTC-High Road 2012-Argos-Shimano 2013-Argos-Shimano 2014-Giant-Shimano 2015-Team Giant-Alpecin Externe links Johannes Adrianus Joop van den Ende Amsterdam 23 februari 1942 is een Nederlands mediamagnaat op het gebied van televisie en musical Levensloop Jeugd Van den Ende werd in 1942 geboren in een katholiek arbeidersgezin en groeide op in Amsterdam Hij volgde opleidingen tot timmerman en tot technisch tekenaar maar zou de kost gaan verdienen in de showbusiness Carrière In 1956 speelde hij voor het eerst mee in een toneelstuk en op 18-jarige leeftijd kocht hij de rechten voor de televisieserie Batman Vanaf 1960 trad hij enige tijd op als clown Tako in een kinderprogramma Ook was van den Ende conferencier en had hij een cabaretgroep met oa hemzelf als conferencier cowboytrio The Oklahoma's zangduo De Jamaicans goochelaar Tony Wilson en met muzikale ondersteuning van dans- en amusementsorkest The Rhythm Jiggers onder leiding van Theo Bon Joop van den Ende wilde zelf graag artiest worden maar het ontbrak hem aan voldoende talent In 1962 opende van den Ende daarom een feestartikelenwinkel en een eigen theaterbureau Ook zette hij een revue op met een tot dan toe nog onbekende komiek André van Duin Deze revues werden een groot succes en Nederland maakte voor het eerst kennis met Joop van den Ende In 1966 was hij manager van de Amsterdamse beatgroep Mokum Beat Five Televisie en film Begin jaren 70 begon hij zijn eerste theaterproductie voor de televisie met onder andere Jeroen Krabbé Willy van Hemert Ko van Dijk en Rudi Falkenhagen In 1972-1973 produceerde Van den Ende Citroentje met suiker Het diende als opvolger van 't Schaep met de 5 pooten maar was aanzienlijk minder succesvol Het was Van den Ende niet gelukt om de rechten op de originele serie van regisseur Joes Odufré te bemachtigen Wel werkten dezelfde acteurs mee In 1979 produceerde Joop van den Ende de speelfilm Spetters van regisseur Paul Verhoeven die vele kritieken kreeg In 1981 volgden de speelfilm Ik ben Joep Meloen en 1982 de speelfilm De boezemvriend Beide met André van Duin in de hoofdrol In de volgende jaren maakte Joop van den Ende verschillende succesvolle televisieprogramma's zoals series Dagboek van een herdershond De fabriek De Weg Herenstraat 10 Dossier Verhulst 1986 en de Playbackshow de Soundmixshow en de Surpriseshow allemaal met Henny Huisman Spijkerhoek 1989 Goede tijden slechte tijden 1990 en Vrienden voor het Leven 1991 Bureau Kruislaan 1992 Onderweg naar Morgen 1993 Vrouwenvleugel 1993 Goudkust 1996 en Kees & Co 1997 In 1989 begon Joop van den Ende de televisiezender TV10 Deze kreeg echter geen toestemming om uit te zenden in Nederland en Joop van den Ende zocht zijn heil bij het dan weinig succesvolle RTL Veronique Musicals In 1991 produceerde Van den Ende zijn eerste eigen musical gebaseerd op de Franse legende Cyrano de Bergerac Cyrano de Musical In 1993 opende Joop van den Ende het Circustheater in Scheveningen met de musical the Phantom of the Opera In 1994 ging hij samenwerken met zijn tot dan toe grootste concurrent John de Mol Samen richtten ze het bedrijf Endemol op dat enkele jaren later naar de beurs ging In de eerste helft van de jaren 90 probeerde Joop van den Ende door te breken op Broadway met de musical Cyrano Deze flopte echter waardoor Joop van den Ende grote financiële verliezen leed Ook het televisiepretpark ShowbizCity uit 1997 kostte hem meer dan het opleverde Joop van den Ende Theaterproducties In 1999 verslechterde zijn gezondheid Hij besloot daarom in 2000 uit Endemol dat toen in handen was van het Spaanse Telefonica te stappen Hij verkocht zijn belang van 26% en richtte zich volledig op het produceren van grote musicals in Nederland Duitsland Spanje Groot-Brittannië Frankrijk Rusland en de Verenigde Staten Met zijn bedrijf "Joop van den Ende Theaterproducties" produceerde hij onder meer de musicals The Wiz The Lion King Tarzan Ciske de Rat Dirty Dancing Evita Petticoat Droomvlucht High School Musical Mary Poppins The Little Mermaid Aspects of Love en Wicked In het theaterseizoen 2013 2014 zijn Hij Gelooft in Mij Jersey Boys Love Story en Sister Act te zien in Nederland Op 17 december 2014 werd bekendgemaakt dat Joop van den Ende Theaterproducties ging fuseren met Albert Verlinde Entertainment tot Stage Entertainment Netherlands de Nederlandse tak van Stage Entertainment International Joop van den Ende Theaterproducties is al onderdeel van Stage Entertainment International; zie ook onder Stage Entertainment International zal daartoe alle aandelen van Albert Verlinde Entertainment kopen Op 1 maart 2015 wordt Albert Verlinde directeur van Stage Entertainment Netherlands Stage Entertainment Na een tijd van rust en het herstellen van zijn gezondheid richtte Joop van den Ende zich op de uitvoering van nieuwe plannen Zijn in 1999 opgerichte theaterbedrijf vertoonde een snelle internationale expansie Zijn bedrijf Stage Entertainment was in de afgelopen jaren uitgegroeid tot een multinational met 4000 medewerkers en 600 miljoen euro omzet Stage Entertainment opereert in Nederland Duitsland Rusland de Verenigde Staten Spanje en nog enkele landen Het concern bezit theaters in Nederland AFAS Circustheater Beatrix Theater Theaterfabriek Amsterdam en Amsterdam Convention Factory en in Hamburg Berlijn Stuttgart en Oberhausen Op 3 april 2006 nam hij via zijn investeringsfonds Van den Ende & Deitmers Crossmedia Fund een belang van 30% in televisieproducent Eyeworks Nadat Van den Ende eind maart 2006 werd opgenomen met hartproblemen besloot hij een nieuwe balans tussen werk en privéleven te zoeken Dit leidde ertoe dat hij op 15 september 2006 bekendmaakte zich terug te trekken uit de dagelijkse leiding van het theaterproductiebedrijf Hij was vanaf toen nog twee dagen per week aanwezig op het hoofdkantoor bij het Museumplein te Amsterdam< ref> Een klein jaar later in april 2007 droeg hij de dagelijkse leiding van Stage Entertainment over aan Henk Kivits voormalig topman bij Holland Casino Van den Ende werd president van de raad van commissarissen Van den Ende overweegt een meerderheid van de aandelen te verkopen de Toneelmeesters In 2008 probeerde Stage Entertainment een project met de naam de Toneelmeesters te introduceren in het Nederlandse theater Het doel van dit project was om klassieke stukken toegankelijk te maken voor een groot publiek Het stuk Moeder Courage van Bertolt Brecht is in dit project onder regie van Hans Croiset gespeeld Het project werd na één seizoen gestopt vanwege gebrek aan succes Bassie en Adriaan Eind 1975 kwam Van den Ende twee oude bekenden tegen de broers Bas en Aad van Toor Ze kenden hem nog uit de tijd dat hij als 17-jarige jongen toneelmeester was in Amsterdam De broers waren inmiddels bekend geworden als het acrobatenduo The Crocksons maar wilden nu een kinderprogramma maken Van den Ende vond het een goed plan en nam contact op met de TROS Een jaar later in 1976 werd er een proefaflevering opgenomen In 1978 werd de Nederlandse televisieserie '' uitgezonden De televisieserie werd een succes en Van den Ende zou tot 1982 nieuwe afleveringen produceren Door het succes van de serie kwam Van den Ende in 1980 met het idee om Circus Bassie en Adriaan te beginnen In maart 1980 was de première in Haarlem Het werd een groot succes maar de onderlinge verhoudingen werden er niet beter op Voor het circus was afgesproken dat Van den Ende de dagelijkse leiding zou doen Aad van Toor de artistieke leiding en Bas van Toor pers en publiciteit Maar Van den Ende had het werk met een circus onderschat en kreeg daardoor geen tijd meer voor zijn theaterbureau Bovendien werd tussendoor van het duo geproduceerd Door stress en vermoeidheid kwam het tot een breuk Het circus werd omgebouwd tot Showcircus Joop van den Ende De gebroeders Van Toor mochten nu alleen nog in de middag optreden en André Hazes kreeg de avondvoorstellingen Er kwam echter weinig publiek op af en na een maand werd het circus weer omgedoopt tot Circus Bassie en Adriaan Eind 1982 besloten ze te stoppen met het circus en werd de samenwerking verbroken De broers Van Toor gingen nu zelf televisieprogramma's en voorstellingen produceren wat ook erg succesvol bleek te zijn Na het mislukken van TV10 verkocht Van den Ende hen in 1991 en 1992 de exploitatierechten van de door hem geproduceerde series Duitsland In Hamburg is behalve het theater ook de Joop van den Ende Academy gevestigd die jonge Duitsers opleidt voor het musicalvak Verdere activiteiten Van den Ende is betrokken geweest bij Living City Property Performance vastgoed Hij was lid van het Nationaal Comité Inhuldiging dat de feestelijkheden rond de inhuldiging van Willem-Alexander tot koning op 30 april 2013 coördineerde VandenEnde Foundation Samen met zijn vrouw Janine Klijberg richtte Joop van den Ende in 2001 de VandenEnde Foundation op Dit fonds schenkt jaarlijks €9 miljoen aan creatieve en culturele initiatieven Onderscheidingen Van den Ende heeft meerdere eredoctoraten ontvangen in 2011 kreeg hij een eredoctoraat aan de Erasmus Universiteit vanwege zijn pioniersrol in live entertainment en voor zijn bijdrage aan de cultuur in Nederland Koningin Beatrix verleende Joop van den Ende op 25 september 2007 het Erekruis van de Huisorde van Oranje Burgemeester Eberhard van der Laan overhandigde in 2010 de Gouden Medaille van de stad Amsterdam aan Van den Ende In 2001 werd Van den Ende benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau Zijn echtgenote werd in 2014 onderscheiden als Officier in de Orde van Oranje-Nassau In 2015 ontving Van den Ende in Hamburg de cultuurprijs Gustaf Gründgens Preis Trivia Van den Ende woont in Baarn Hij en Janine hebben twee kinderen Uit zijn eerste huwelijk heeft hij een stiefzoon Samen met John de Mol deelt Van den Ende een privéjet In 2010 stond Joop van den Ende in de Quote 500 op de 8e plaats met een geschat vermogen van € 16 miljard Publicatie over Van den Ende Henk van Gelder Joop van den Ende De biografie Amsterdam Nijgh & Van Ditmar 2012 ISBN 978-90-388-9527-7 Externe link Een kalifaat Arabisch خلافة khilāfa Turks Hilafet is een staat die geregeerd wordt door een kalief dat wil zeggen een opvolger van de islamitische profeet Mohammed Met de benaming kalifaat derhalve te vertalen als "opvolgerschap" eist een staat zodoende rechtstreeks de politieke erfenis van Mohammed op en staat daarmee in rang boven een sultanaat en een emiraat Vrijwel altijd beweert de heersende dynastie van een kalifaat dan ook af te stammen van Mohammed in het bijzonder van zijn dochter Fatima Zahra Ook symboliseert een kalifaat de eenheid van de Oemma al is dit sinds de val van Damascus in 750 al niet meer feitelijk het geval geweest Indeling In de geschiedschrijving wordt onderscheid gemaakt tussen de zogeheten hoofdkalifaten die rechtmatige opvolgers zouden zijn en de tegenkalifaten die onrechtmatig tegen een hoofdkalifaat in opstand zouden zijn gekomen Deze indeling is arbitrair omdat zij in grote mate afhankelijk is van de – mogelijk subjectief gedreven – geschiedschrijver maar over het algemeen is deze als volgt Hoofdkalifaten 632-661 Rashidun-kalifaat 661-750 Omajjaden-kalifaat ook Kalifaat van Damascus 750-1258 Abbasiden-kalifaat ook kalifaat Bagdad 1250-1517 het "Schaduwkalifaat" van het Mamelukken-sultanaat Caïro soms meegerekend 1517-1924 Ottomanen-kalifaat van het Ottomaanse Rijk Tegenkalifaten 909–1171 Fatimiden-kalifaat ook Isma'ilieten-kalifaat 929–1031 kalifaat Córdoba Omajjaden van Andalusië 1121–1269 Almohaden-kalifaat 1809–1903 kalifaat Sokoto zelden meegerekend Einde en herstelpogingen De Turkse Nationale Vergadering schafte op 3 maart 1924 het kalifaat af op instigatie van de seculiere Mustafa Kemal Atatürk in het kader van diens hervormingen die op modernisering en scheiding van kerk en staat in de nieuwe Turkse republiek waren gericht Dit heeft veel moslims teleurgesteld en met de opkomst van religieus fundamentalisme vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw zijn er door islamisten verscheidene pogingen gedaan om weer een kalifaat op te richten dan wel het oude kalifaat in ere te herstellen zoals Al Qaida en Kalifaatstaat 2014 In de zomer van 2014 werd op drie verschillende plekken in de wereld een kalifaat uitgeroepen Het is onduidelijk wat de legitimiteit en de onderlinge verhouding is tussen de drie Islamitische Staat Ar-Raqqah Irak en Syrië De Iraaks-Syrische soennitische rebellengroep Islamitische Staat in Irak en de Levant IS die ontstond tijdens de Syrische burgeroorlog 2011–heden en in juni 2014 een offensief in Noord-Irak begon proclameerde op 29 juni 2014 een kalifaat onder de naam "Islamitische Staat" met hun leider Abu Bakr al-Baghdadi als kalief De Islamitische Staat met Ar-Raqqah als hoofdstad claimt een territorium van het Iraakse gouvernement Diyala tot en met het Syrische gouvernement Aleppo Dit gebeurde tijdens een offensief van het Iraakse regeringsleger om de groepering uit Tikrit te verdrijven Boko Haram Gwoza Nigeria In navolging van IS riep Abubakar Shekau van de Nigeriaanse terroristische rebellengroepering Boko Haram op 24 augustus 2014 het kalifaat uit in de stad Gwoza in de noordoostelijke staat Borno Het was niet duidelijk of Boko Haram daarmee een tegenkalifaat had uitgeroepen voor zover bekend heeft Shekau zich niet als kalief opgeworpen; bovendien zou Shekau volgens het Nigeriaanse leger al in 2013 zijn gedood en zijn dubbelganger Mohammed Bashir in september 2014 hetgeen echter wordt betwijfeld< ref> Ansar al-Sharia Derna Libië Op 23 augustus 2014 werd Ansar al-Sharia-leider Abu Sufian bin Qumu uitgeroepen tot kalief in het Oost-Libische stadje Derna dat al maandenlang een islamistenbolwerk was In oktober 2014 sloten verschillende islamistenfacties in Derna zich aaneen en zwoeren trouw aan Abu Bakr al-Baghdadi waarmee de stad onderdeel werd van het IS-kalifaat< ref> Kenia of Kenya officieel de Republiek Kenia of de Republiek Kenya is een staat in Oost-Afrika Het land grenst in het noorden aan Ethiopië in het oosten aan Somalië in het zuidoosten aan de Indische Oceaan in het zuiden aan Tanzania in het zuidwesten aan het Victoriameer in het westen aan Oeganda en in het noordwesten aan Zuid-Soedan Geschiedenis Prehistorie en vreemde overheersingen Uit fossielen die in Oost-Afrika zijn gevonden kan worden opgemaakt dat hier rond twee miljoen jaar geleden al mensachtigen rondliepen Uit recente vondsten bij het Turkanameer blijkt dat mensachtigen als Homo habilis en Homo erectus vanaf respectievelijk ongeveer 25 miljoen jaar en 18 miljoen jaar geleden in Kenia hebben geleefd Meer dan 2000 jaar geleden verschijnt de Urewe-cultuur rond het Victoriameer De bewoners kennen ijzersmelttechnieken en leven van landbouw wat veeteelt en ook jacht De moderne geschiedenis van het gebied begint in de 8e eeuw als Arabieren zich aan de oostkust vestigen In 1497 bereikte Vasco da Gama Kenia Portugese handelaren vestigden zich in de 16e eeuw aan de Keniaanse kust tot ze in 1720 weer door de Arabieren werden verdreven In 1885 vestigden de Duitsers een protectoraat dat de bezittingen van de sultan van Zanzibar omvatte In 1888 arriveerde de British East Africa Company in het gebied De Duitsers zagen af van strijd om het gebied en droegen hun bezittingen aan de kust in 1890 over aan de Britten De Britten vormden het Oost-Afrikaanse Protectoraat en zo werd het gebied een Britse kroonkolonie Er werden spoorwegen aangelegd waardoor het binnenland ook beter bereikbaar werd Voor de bouw van de spoorwegen werden veel Indiërs naar Afrika gehaald Ook trokken veel Europeanen naar het gebied waarvan velen een plantage begonnen meestal om koffie te telen Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog dienden veel Kenianen in het Britse leger Dit droeg bij aan een toenemend nationalisme Er ontstond een nationalistische beweging en de roep om onafhankelijkheid werd steeds sterker Van oktober 1952 tot december 1959 was in Kenia de noodtoestand van kracht als gevolg van een opstand tegen het Britse bewind de zogenaamde Mau Mau-opstand In 1957 werden onder Brits gezag vrije verkiezingen gehouden De Kenya African National Union van Jomo Kenyatta won en vormde een regering Onafhankelijke republiek Op 12 december 1963 werd Kenia onafhankelijk Jomo Kenyatta werd president Na zijn dood in 1978 werd hij opgevolgd door Daniel arap Moi die in totaal vier keer werd herkozen Beide regimes kenmerkten zich door veel corruptie en vriendjespolitiek De oppositiebeweging en media werden onderdrukt Onder internationale druk werd arap Moi gedwongen te hervormen Hij schreef nieuwe verkiezingen uit in 2002 Moi was volgens de grondwet niet herkiesbaar maar hij schoof Uhuru Kenyatta zoon van naar voren Deze verloor de verkiezingen echter van oppositieleider Mwai Kibaki die tot president werd gekozen In 2007 stelde Kibaki zich verkiesbaar voor een tweede termijn Na de verkiezingen van 27 december 2007 wees het verkiezingscomité drie dagen later Kibaki als winnaar aan Volgens het verkiezingscomité versloeg hij zijn opponent Raila Odinga met een marge van 232000 stemmen Odinga beschuldigde Kibaki van verkiezingsfraude en op enkele plekken in Kenia brak geweld uit President Kibaki werd hierna meteen beëdigd voor een tweede termijn Het geweld breidde zich hierna verder uit Kibaki en aanhangers van Odinga beschuldigden elkaar onderling van etnische zuiveringen De protesten en de daarmee samenhangende gewelddadigheden bleven tot in februari aanhouden zonder dat een oplossing in zicht leek te komen Er vielen uiteindelijk 1500 doden onder andere in het westen van het land en in de sloppenwijken van Nairobi Ook raakten er als gevolg van de onlusten zo'n 600000 Kenianen ontheemd Een bemiddelingspoging van oud-secretaris-generaal van de Verenigde Naties Kofi Annan werd eind januari ingezet Deze leidde eind februari tot een compromis dat onder meer de vorming van een coalitieregering inhield waarbij Kibaki president bleef en Odinga premier werd Op 13 april 2008 werd deze nieuwe coalitieregering gepresenteerd< ref> Op 4 augustus 2010 werd een referendum gehouden over een nieuwe Keniaanse grondwet die onder meer de macht van de president moet inperken ten gunste van het parlement en regio's en hervormingen op het gebied van landverdeling behelst De bestaande grondwet geeft de president volgens velen te veel macht wat wordt gezien als een erfenis van de alleenheerschappij van Daniel arap Moi president van 1978 tot en met 2002 Zo komen er een senaat en 47 kiesdistricten die elk een eigen bestuur en veel autonomie hebben Het ja-kamp won zoals verwacht met grote meerderheid 67% De opkomst was 71% en het referendum verliep in tegenstelling tot de nasleep van de verkiezingen van eind 2007 vreedzaam De presidentsverkiezingen in maart 2013 ontwikkelden zich in een strijd tussen premier Raila Odinga namens de ODM en Uhuru Kenyatta kandidaat namens de KANU en zoon van Kenia's eerste president Jomo Kenyatta Odinga behaalde 4331 procent van de stemmen tegenover 5007 procent voor Kenyatta Deze uiterst krappe meerderheid werd door Odinga meteen aangevochten maar op 30 maart 2013 legde Odinga zich toch bij de overwinning van zijn tegenstander neer Het Keniaans Hooggerechtshof bepaalde ook dat Kenyatta een geldige overwinning had behaald Op 9 april werd Kenyatta beëdigd als president Tijdens de beëdiging legde hij zijn hand op dezelfde bijbel die zijn vader in 1964 bij diens beëdiging had gebruikt Geografie Kenia heeft een oppervlakte van 582646 km² waarvan ongeveer 13400 km² water is De hoogste berg in Kenia is de Mount Kenya 5199 meter dit is de op één na hoogste berg in Afrika na de Kilimanjaro in Tanzania Het gebied van Mount Kenya is zeer vruchtbaar en daarom worden de lagergelegen gebieden dan ook gebruikt voor landbouw Bestuurlijke indeling Kenia is onderverdeeld in acht provincies mkoa Bevolking Kenia is een land met een grote etno-culturele diversiteit Etnische groepen Kikuyu 22% Luhya 14% Luo 13% Kalenjin 12% Kamba 11% Kisii 6% Meru 6% andere Afrikaanse groepen 15% waaronder de Embu Kuria Masaï Mijikenda Somaliërs Swahili Turkana en de Yaaku en niet Afrikaanse groepen Aziaten Europeanen en Arabieren 1% Talen Kenia is een meertalig land De officiële talen zijn het Engels geïntroduceerd tijdens de Britse koloniale overheersing tussen 1890 en 1964 en het Swahili dat in heel Oost-Afrika als lingua franca fungeert tussen de verschillende volken sinds enkele eeuwen voor de koloniale overheersing Volgens Ethnologue worden er in Kenia totaal 61 talen gesproken< ref> Vrijwel allemaal zijn dit talen die hun oorsprong hebben op het Afrikaanse continent Deze talen kunnen worden onderverdeeld in drie taalfamilies; Bantoetalen die vooral in het midden en zuidoosten van het land worden gesproken Nilotische talen in het westen en Koesjitische talen in het noordoosten Religie Protestant 45% rooms-katholiek 33% moslim 10% inheemse religies 10% en overigen 2% Economie De belangrijkste inkomstenbronnen zijn export van koffie en thee daarnaast toerisme naar nationale parken en wildreservaten De economische groei hapert echter al jaren In het begin van de jaren negentig kromp de economie zelfs waarna de regering in 1993 besloot tot liberalisering Importheffingen en prijscontroles werden afgeschaft De hervormingen werden gesteund door de Wereldbank het IMF en andere donoren en leidde tot een groei van 45 procent over 1995 en 1996 Daarna zakte de groei weer in Binnenlandse conflicten brachten de toeristenindustrie schade toe Primaire sector De meerderheid van de beroepsbevolking werkt in de landbouw toch bedraagt deze sector maar 26% van het bruto nationaal product Kenia voorziet zichzelf volledig van voedsel uitgezonderd graan toch kan het nog zeer veel uitvoeren naar het buitenland Kenia’s belangrijkste landbouwproducten zijn sisal pyrethrum grondstof voor een insectenbestrijdingsmiddel tarwe suiker ananas en katoen Buiten deze zijn er ook de vrij nieuwe sectoren zoals de bloemen- en groenteteelt Er wordt tevens koffie en thee geteeld maar dit is voornamelijk om uit te voeren Een nadeel voor deze sector is de steeds terugkomende lange periodes van droogtes waardoor slechts 13% van het land het hele jaar door effectief gebruikt kan worden Onderwijs Sinds de onafhankelijkheid van Kenia in 1963 is het onderwijssysteem enkele keren hervormd Het huidige systeem stamt uit 1985 en werd geïntroduceerd door president Daniel arap Moi Dit 8-4-4-systeem houdt in dat kinderen 8 jaar basisonderwijs ontvangen waarna ze het Kenya Certificate of Primary Education KCPE krijgen Vervolgens volgen ze vier jaar middelbare school dat het Kenya Certificate of Secondary Education KCSE oplevert Vervolgens kan er een vierjarige universitaire opleiding gevolgd worden Enkele privéscholen houden echter nog steeds vast aan het systeem dat in het Verenigd Koninkrijk gebruikt wordt Van alle kinderen in Kenia volgt zon 85% het basisonderwijs Van alle kinderen die de basisschool succesvol doorlopen gaat 75% door in het voortgezet onderwijs Van alle scholieren die hun KCSE behalen studeert 60% zon 38% van het totaal aantal kinderen verder bijvoorbeeld op ambachtsscholen of publieke of particuliere universiteiten in het land zo'n 950000 Kenianen hebben in het buitenland gestudeerd overwegend in landen als India het Verenigd Koninkrijk Canada de Verenigde Staten Rusland en Oeganda Er zijn 48 universiteiten in Kenia 22 daarvan zijn openbaar en 26 zijn particulier De oudste universiteit van het land is de Universiteit van Nairobi sinds 1970 De openbare universiteiten in Kenia zijn Flora en fauna De fauna en flora in Kenia zijn zeer gevarieerd zo zijn er meer dan 80 wilde zoogdiersoorten en over de duizend verschillende vogels In de vele natuurparken komen veel leeuwen zebra’s giraffes nijlpaarden olifanten en luipaarden voor In de nabijheid van het Victoriameer zijn er veel flamingo’s en neushoorns Klimaat Kenia heeft een tropisch klimaat Dit wordt beïnvloed door de Indische Oceaan en de dichte locatie op de evenaar Daardoor is het praktisch even lang donker als licht en zijn de dagen bijna het hele jaar door even lang Aan de kust is er dag en nacht een constante hoge temperatuur en een hoge luchtvochtigheid Naarmate men verder het binnenland in trekt wordt de lucht droger en de nachten kouder Neerslag Neerslag valt in Kenia in twee periodes van maart tot en met mei en eind oktober tot en met december Meestal valt de neerslag in korte stortbuien of tijdens een storm die duidelijk voorspelbaar is door het snel samentrekken van de wolken Ook kan het in Kenia langdurig regenen In oktober 2011 viel er in een week tijd bijna 1000mm regen Vaak veranderen de niet verharde wegen na een regenbui in modderpoelen De wegen zijn zo slecht dat er veel kuilen worden gevormd dit is slecht voor het werkverkeer dat hinder ondervindt van de kuilen De Keniaanse stad Kericho staat bekend als de plaats op aarde waar het het vaakst hagelt gemiddeld op 132 dagen per jaar Zie ook Monumenten op de Werelderfgoedlijst Lijst van Afrikaanse muzikanten Externe links Bibliografie grotendeels in het Engels samengesteld door Jan Hoorweg Afrika Studiecentrum Leiden Noten De Landengte van Panama is een landengte begrensd door de Caribische Zee in het noorden en de Grote Oceaan in het zuiden Tevens vormt deze landengte de verbinding tussen de werelddelen Noord-Amerika en Zuid-Amerika Zij is ongeveer 3 miljoen jaar geleden tijdens het Plioceen ontstaan< ref> Dit leidde de Great American Biotic Interchange in De landengte die behoort tot de staat Panama was op grond van haar ligging zeer geschikt voor de aanleg van een kanaal Tussen 1906 en 1914 werd hier het Panamakanaal van 816 km aangelegd waardoor de zeereis tussen de oost- en de westkust van Noord-Amerika met meer dan de helft verkort werd In 1513 was Vasco Núñez de Balboa de eerste veroveraar die de landengte overstak De Balboa kon ook bevestigen dat Amerika een continent was aangezien hij uitkwam op de Stille Oceaan Lars Anthonius Johannes Boom Vlijmen 30 december 1985 is een Nederlands veldrijder en wegwielrennerVanaf 2015 rijdt Boom bij Astana In 2008 werd hij wereldkampioen veldrijden bij de elite en Nederlands kampioen op de weg en in de tijdrit Tijdens de Ronde van Spanje 2009 wist Boom de vijftiende etappe te winnen en tijdens de Ronde van Frankrijk 2014 wist hij de vijfde etappe te winnen Biografie Al van jongs af aan hoorde Boom bij de toprenners in zijn leeftijdscategorie Telkens wanneer hij in een oudere leeftijdsgroep terecht kwam kwam hij goed mee met de renners in diezelfde groep Nadat hij bij jeugd al eenmaal nationaal kampioen in het veld werd in 1998 werd hij daarna vanaf 2001 tot en met 2012 doorlopend Nederlands kampioen veldrijden in de leeftijdsklasse waarin hij op dat moment uitkwam In 2000 was hij als nieuweling lid geworden van Wielervereniging Schijndel vanwege het programma op de weg dat die vereniging hem te bieden had Na twee jaar als nieuweling te hebben gereden kwam hij in 2002 bij Rabobank junioren-ploeg die een mooi programma op weg reed Maar Lars bleef desondanks het veldrijden en het wielrennen op de weg combineren In 2003 was hij zelfs de beste van de wereld bij de junioren in het veld wat hem de felbegeerde "regenboogtrui" opleverde Overigens reed hij in 2003 niet in het tricot van de Rabobank De Rabobank juniorenploeg was in overleg met de Nederlandse wielerbond KNWU opgeheven waarna Lars voor een goed programma op de weg zijn heil zocht bij de junioren formatie van de Belgische Quickstep ploeg Sweet Paradise Quickstep Davitamon Een jaar later werd hij in 2004 Europees kampioen bij de beloften Inmiddels weer onder de vlag van de Rabo-wielerploegen aangezien hij per 1 januari van dat jaar deel uitmaakte van de continental formatie onder leiding van de ploegleiders Nico Verhoeven en Piet Kuijs Ook als belofte-renner in de Continental formatie bleef hij het veldrijden en het wegwielrennen combineren Begin 2006 klopte hij de beste veldrijder van de jaren daarvoor de Belg Sven Nys in de naar hem vernoemde Grote Prijs in Baal Begin 2007 startte Boom voor het eerst bij het NK veldrijden elite waar hij meteen de eerste plaats behaalde voor ploeggenoten Richard Groenendaal en Gerben de Knegt Later dat jaar werd hij voor de tweede keer wereldkampioen veldrijden nu bij de beloften Naast het veldrijden is hij ook een talent op de weg Hij reed eerst op de weg voor het Continental tweede team van Rabobank maar inmiddels rijdt hij voor het Pro Team Hij won al diverse tweede categorie-wedstrijden in meerdaagse etappekoersen Dit mede door zijn sterke tijdritten Hij heeft tot en met 2011 een contract bij Rabobank Boom twijfelde er lang over of hij zich als prof nu geheel zou gaan richten op het veldrijden of juist op het wegwielrennen In augustus 2007 hakte hij de knoop door en koos voor het veldrijden Desondanks deed hij in september van dat jaar mee aan de Wereldkampioenschappen wielrennen in Stuttgart waar hij het onderdeel tijdrit voor de beloften won Een paar weken later begon zijn veldritseizoen al Het duurde niet lang voordat hij zijn eerste wereldbekercross wist te winnen in Pijnacker Voor zijn opvallende prestaties werd hem op 26 november 2007 de Gerrit Schulte Trofee overhandigd Daarmee werd hij onderscheiden als beste Nederlandse wielrenner van 2007 In het begin van 2008 ging Boom door met goed presteren zo won hij de wereldbekercrossen in Liévin en in Hoogerheide Door deze demonstraties van macht ging hij als favoriet naar het WK veldrijden op 27 januari 2008 in het Italiaanse Treviso Het was zijn eerste wereldkampioenschap bij de elites en hij won direct Daarmee werd hij de eerste Nederlandse wereldkampioen na Richard Groenendaal in 2000 In 2009 startte Boom in Assen aan de Vuelta Booms debuut in een Grote Ronde Tijdens de 4e etappe van Venlo naar Luik won Boom de klimmetjes op de Cauberg 2x en de Mont Theux en daardoor nam hij de bergtrui over van landgenoot Tom Leezer die hij in de 5e etappe alweer kwijt raakt aan Aitor Hernández Tijdens de ronde kon Boom kopman Gesink regelmatig bergop assisteren In de 15e etappe naar Córdoba was hij mee met de goede vlucht van 12 renners die uiteindelijk vrijgeleide kreeg van het peloton Aan het begin van de slotklim reed hij weg met 3 medevluchters die hij niet lang daarna achter zich liet Hij pakte meer dan een minuut en won zijn eerste etappe in een grote ronde In 2010 wist hij de proloog in Parijs-Nice te winnen en reed enkele dagen in het geel 2011 begon goed voor Boom met winst in de proloog van de Ronde van Qatar waarbij hij Fabian Cancellara met 4 seconden versloeg De volgende dag raakte hij door maagproblemen de leiderstrui in Qatar meteen al weer kwijt Op 28 juli 2012 eindigde Boom tijdens de Olympische wegwedstrijd als 11e Enkele weken later won hij de Eneco Tour Bij de wegwedstrijd van het WK wielrennen in Valkenburg werd Boom vijfde de beste prestatie van een Nederlandse renner tijdens de wegwedstrijd van een WK sinds Michael Boogerd in 2003 Op 15 augustus 2013 nam Boom in de vierde etappe van de Eneco Tour in zijn woonplaats de leiderstrui over van Arnaud Démare Boom won in de Tour van 2014 de vijfde etappe de zeer natte kasseienrit naar Arenberg Hij volgde hiermee Pieter Weening op als laatste Nederlandse etappewinnaar in de Tour Diens etappezege in de Tour was op dat moment exact negen jaar geleden Ook werd hij tweede in de Eneco Tour Boom maakte aan het eind van 2014 de overstap naar de Kazachse ploeg Astana Privé Boom heeft samen met zijn vriendin twee dochters Wegwielrennen Overwinningen 2005 2e etappe deel A + eindklassement Triptyque des Barrages 2e etappe Tour de la Somme 2006 3e etappe + eindklassement Ronde van het District Santarém 2e etappe individuele tijdrit + eindklassement van Triptyque des Monts et Châteaux 2007 Proloog Ronde van Normandië 5e etappe + eindklassement Ronde van Bretagne Omloop van de Kempen Proloog 4e en 6e etappe Olympia's Tour NK tijdrijden beloften WK tijdrijden beloften 2008 3e + 6e etappe Ronde van Bretagne 7e en 8e etappe + eindklassement Olympia's Tour 5e etappe deel A en B + eindklassement Ronde van Lleida ploegentijdrit 1e 5e en 7e etappe Circuito Montañes NK Wielrennen Elite 4e etappe Ronde van León NK Tijdrijden Elite 2009 Eindklassement Ronde van België 15e etappe Ronde van Spanje 2010 Proloog Parijs-Nice GP Jef Scherens 2011 Proloog Ronde van Qatar Ploegentijdrit Tirreno-Adriatico Proloog Critérium du Dauphiné 3e en 6e etappe + eindklassement Ronde van Groot-Brittannië 2012 3e etappe Ster ZLM Toer Eindklassement Eneco Tour 2013 2e etappe Ronde van de Middellandse Zee individuele tijdrit 2e etappe Ronde van de Haut-Var 4e etappe Ster ZLM Toer Eindklassement Ster ZLM Toer Puntenklassement Eneco Tour 2014 5e etappe Ronde van Frankrijk Resultaten in voornaamste wedstrijden tussen haakjes aantal individuele etappe-overwinningen< small> | |} {| class"wikitable" style"font-size90%;text-align center;" |- |colspan11 stylewidth47%|Resultaten in kleinere rondes |- !stylewidth2%| Jaar !style10%|Ronde van Qatar !style10%|Ronde van Oman !style10%|Parijs-Nice !style10%|Tirreno-Adriatico !style10%|Critérium du Dauphiné !style10%|Ronde van België !style10%|Ronde van Polen !style10%|Eneco Tour !style10%|Ronde van Groot-Brittannië !style10%|Ronde van Peking |- |2009 | | | | | | | | | | |- |2010 | | |opgave 1 etappe | | | | |6e | | |- |2011 |23e 1 etappe |22e | |98e |opgave 1 etappe | | |12e | 2 etappes |105e |- |2012 | | | |opgave | |47e |76e | | | |- |2013 | | | |85e | |37e | |11e | | |- |2014 |36e |56e |opgave | | | | |2e | | |} Veldrijden {| class"wikitable" !Seizoen !Wereldbeker !Superprestige !bpost bank trofee !WK !NK !Overige !Totaal aantal zeges |- |2005-2006 | | |Baal |NVT |NVT |Amersfoort Veldhoven Overijse |align"center"|4 |- |2006-2007 | | | |NVT | |Heerlen |align"center"|2 |- |2007-2008 |Pijnacker Liévin Hoogerheide | |Loenhout | | |Zeddam Flanders Indoor |align"center"|7 |- |2008-2009 |Pijnacker Nommay | |Niel |20 | |Surhuisterveen |align"center"|5 |- |2009-2010 | | | |ND | | |align"center"|1 |- |2010-2011 |Zolder | | |ND | |Leudelange |align"center"|3 |- |2011-2012 | | | |ND | | |align"center"|1 |- |2012-2013 | | | |ND | | |align"center"|0 |} Ploegen 2004-Rabobank TT3 2005-Rabobank Continental Team 2006- 2007-Rabobank Continental Team 2008-Rabobank Continental Team 2009-Rabobank 2010-Rabobank 2011-Rabobank 2012-Rabobank 2013-Belkin Pro Cycling 2014-Belkin Pro Cycling 2015-Astana Pro Team Externe link Lausanne de hoofdstad van het Zwitserse kanton Vaud ligt in het Franstalige deel van Zwitserland aan het Meer van Genève Het is de vierde grootste stad van Zwitserland De stad ligt op 495 m hoogte in een wijnstreek en herbergt een van de mooiste gotische kerken van Zwitserland Lausanne bevindt zich 62 kilometer 385 miles noordoost van Genève In december 2009 telde de stad 133280 inwoners agglomeratie 324387 die Lausannois worden genoemd Het Internationaal Olympisch Comité IOC de Internationale Roeifederatie de Internationale Schaatsunie de Fédération Equestre Internationale de European Athletic Association en de Fédération Internationale d'Escrime hebben hun hoofdzetel in Lausanne en ook het Olympisch museum bevindt zich in de stad Geschiedenis De Romeinen bouwden een militair kamp op de plaats van een Keltische nederzetting dat zij Lousanna noemden De stad die uit het kamp groeide werd bestuurd door de Hertogen van Savoye en de bisschop van Lausanne en dan door Bern van 1536 tot 1798 In 1803 werd Lausanne de hoofdstad van een toentertijd pas gevormd Zwitsers kanton Vaud Onderwijsfaciliteiten École Polytechnique Fédérale de Lausanne Federale Technische Hogeschool Lausanne Universiteit van Lausanne École hôtelière de Lausanne Geboren in Lausanne Umberto Agnelli Italiaans ondernemer Jean-Xavier Lefèvre 6 maart 1763 9 november 1829 Zwitsers-Franse klarinettist muziekpedagoog en componist Benjamin Constant 1767-1830 Frans staatsman en schrijver Eugène Grasset 1845-1917 Frans graveur schilder decorateur et architect van Zwitserse afkomst Art nouveau Théophile-Alexandre Steinlen 1859-1923 Franse tekenaar schilder en graficus Félix Vallotton 1865-1925 schilder en houtgraveur Alejo Carpentier 1904-1980 Cubaanse romanschrijver essayist en musicoloog Françoise Giroud 1916-2003 Frans schrijfsterjournaliste en politica Egon von Fürstenberg Duits-Italiaans modeontwerper Ubol Ratana 1951 Thaise prinses oudste kind van koning Bhumibol Adulyadej en koningin Sirikit van Thailand Stéphane Chapuisat 1969 voetballer Fabio Celestini 1975 voetballer Ludovic Magnin 1979 voetballer Virginie Faivre 1982 freestyleskiester Stanislas Wawrinka 1985 tennisser Vullnet Basha 1990 voetballer Overleden in Lausanne Jean Anouilh 1987 Frans toneelschrijver Frederika van Baden 1826 voormalig koningin van Zweden Victoria Eugénie van Battenberg 1969 voormalig koningin van Spanje Maurice Béjart 2007 Frans danser en choreograaf Capucine 1990 Frans actrice Peter Carl Fabergé 1920 Russisch goudsmid James Mason 1984 Brits acteur Hendrik de Mérode-Westerloo 1908 Belgisch minister Vladimir Nabokov 1977 Russisch-Amerikaans schrijver Hugo Pratt 1995 Italiaans striptekenaar Georges Simenon 1989 Belgisch schrijver Karol Szymanowski 1937 Pools componist Georges Gilles de la Tourette 1904 Frans neuroloog Vervoer Tandradbaan Lausanne-Ouchy Op 17 juni 2004 werd begonnen met de aanleg van een regionale metrolijn M2 die in 2008 werd opengesteld Externe links Dit is een lijst van personen die overleden zijn in 2015 Januari Februari Maart April 1 april Jan Aantjes 94 Nederlands burgemeester< ref> Dave Ball 65 Brits gitarist< ref> Billy Butler 69 Amerikaans soulzanger< ref> Misao Okawa 117 Japans oudste persoon ter wereld< ref> Cynthia Powell 75 Brits ex-vrouw van John Lennon< ref> Nicolae Rainea 81 Roemeens voetbalscheidsrechter< ref> 2 april Henriëtte Louise Mathie van Hangest d'Yvoy 83 Nederlands burgemeester< ref> Jacques Kloes 67 Nederlands zanger< ref> Manoel de Oliveira 106 Portugees filmregisseur< ref> Robert H Schuller 88 Amerikaans televisiedominee< ref> Steve Stevaert 60 Belgisch politicus< ref> 3 april Kayahan Açar 66 Turks zanger< ref> Bob De Richter 65 Belgisch weerman< ref> Diet Kloos-Barendregt 90 Nederlands oratoriumzangeres en verzetsstrijdster< ref> Vivian Nathan 98 Amerikaans actrice< ref> John J Vis 86 Nederlands muziekproducent en impresario< ref> 4 april Robert Burns 64 Amerikaans drummer< ref> Elmer Lach 97 Canadees ijshockeyer< ref> 5 april Richard Dysart 86 Amerikaans acteur< ref> Claudio Prieto 84 Spaans componist< ref> Francesco Smalto 87 Italiaans couturier< ref> Tom Towles 65 Amerikaans acteur< ref> Julie Wilson 90 Amerikaans actrice< ref> 6 april James Best 88 Amerikaans acteur< ref> Anna De Guchtenaere 110 Belgisch oudste persoon< ref> Milton Delugg 96 Amerikaans jazzaccordeonist componist arrangeur en bandleider< ref> Dave Ulliott 61 Brits professioneel pokerspeler< ref> Gertrude Weaver 116 Amerikaans oudste persoon ter wereld< ref> 7 april Richard Henyekane 31 Zuid-Afrikaans voetballer< ref> Geoffrey Lewis 79 Amerikaans acteur en regisseur< ref> 8 april Jean-Claude Turcotte 78 Canadees kardinaal< ref> 9 april Nina Companeez 77 Frans filmregisseuse en scenarioschrijfster< ref> Ivan Doig 75 Amerikaans schrijver< ref> 10 april Raúl Héctor Castro 98 Mexicaans-Amerikaans politicus en diplomaat< ref> Ray Treacy 68 Iers voetballer< ref> 11 april Lars Tunbjörk 59 Zweeds fotograaf< ref> 12 april Patrice Dominguez 65 Frans tennisspeler< ref> 13 april Ronnie Carroll 80 Brits zanger en entertainer< ref> Noël De Pauw 72 Belgisch wielrenner< ref> Eduardo Galeano 74 Uruguayaans journalist en schrijver< ref> Günter Grass 87 Duits schrijver en beeldend kunstenaar< ref> Ton Luijten 76 Nederlands neerlandicus en publicist< ref> 14 april Percy Sledge 73 Amerikaans soulzanger< ref> Roberto Tucci 93 Italiaans kardinaal< ref> Lise Meitner Wenen 7 november 1878 – Cambridge 27 oktober 1968 was een Oostenrijks-Zweeds natuurkundige die belangrijk werk heeft verricht op het gebied van radioactiviteit en kernfysica Ze wordt vaak genoemd als een van de schrijnende voorbeelden van een vrouw van wie de wetenschappelijke prestaties over het hoofd gezien werden voor een Nobelprijs Ze werkte samen met Otto Hahn en zijn assistent Fritz Strassmann die op 17 december 1938 kernsplijting ontdekten een paar maanden na haar vlucht uit Duitsland In januari 1939 leverde ze samen met Otto Frisch de eerste natuurkundige theoretische verklaring van de kernsplijting Haar collega Otto Hahn kreeg de Nobelprijs voor de Scheikunde van 1944 voor hun ontdekking Het element meitnerium is naar haar vernoemd Biografie Lise Meitner geboortenaam Elise werd geboren in Wenen en was de derde van acht kinderen uit een liberaal-joods gezin Ze groeide op in Leopoldstadt het tweede district van Wenen dat samen met Boedapest de hoofdstad van Oostenrijk-Hongarije vormde In het geboorteregister van de Weense Joodse Gemeenschap staat 17 november 1878 als haar geboortedatum Alle andere officiële bronnen geven 7 november 1878 aan de datum die Lise Meitner gebruikte of volgens een andere bron een protestantse opvoeding Later bekeerde ze zich tot het lutheranisme en liet ze zich dopen Na een lagere school van vijf jaar ging ze naar een Weense Mädchen-Bürgerschule een meisjesburgerschool omdat het gymnasium dat voorbereidde op de universiteit niet toegankelijk was voor meisjes Na de meisjesburgerschool werd haar opleiding als voltooid aangeduid "vom weiteren Schulbesuch befreit" De enige mogelijkheid voor vrouwen om verder te studeren was naar een privéschool gaan de hohere Tochterschule en een beroep als docent te kiezen in een beperkt aantal vakken Voor een diploma als docent in de wetenschappen was een universitaire opleiding nodig Ze besloot Frans te studeren maar had nooit echt passie voor het vak Na deze opleiding gaf ze een jaar lang Franse les op een middelbare school Hiermee verdiende ze wat geld voor de gevorderde muzieklessen van haar zus Auguste Gusti die later concertpianiste werd Universiteit van Wenen De kans om een wetenschappelijke opleiding te volgen kreeg Meitner in 1897 In dit jaar werd de wet opgeheven die in het toenmalige Oostenrijk-Hongarije vrouwen verbood te studeren aan een universiteit Op advies van haar vader rondde ze eerst haar opleiding tot docent Frans af om verzekerd te zijn dat ze in haar eigen levensonderhoud kon voorzien Kort voor haar 23-jarige verjaardag trad ze als een van de weinige vrouwelijke studenten toe tot de Universiteit van Wenen Geïnspireerd door haar docent Ludwig Boltzmann besloot Meitner zich na haar eerste jaar volledig op natuurkunde te richten Hij was de enige natuurkundedocent op dat moment en accepteerde vrouwen als vanzelfsprekend Hij was getrouwd met de wiskunde- en natuurkundelerares Henriette von Aigentler die met zeer veel moeite en hulp van Boltzmann lessen op de universiteit mocht volgen Meitner behaalde op 1 februari 1906 haar doctorstitel summa cum laude met een dissertatie over warmtegeleiding in niet-homogene lichamen Ze was hiermee de tweede vrouw die aan die universiteit promoveerde in de natuurkunde maar als vrouwelijke onderzoeker kreeg ze nauwelijks werk Uiteindelijk schreef ze Marie Curie aan maar die bleek geen positie vrij te hebben voor Meitner Om geld te verdienen besloot ze weer Franse les te gaan geven op een middelbare school Na de zelfmoord van Boltzmann werd ze de assistent van Stefan Meyer die Boltzmanns werk waarnam Ze werkte een jaar voor Meyer waarin ze veel leerde over kernfysica Ze publiceerde ook een aantal artikelen over radioactiviteit "Über Absorption von α- und β-Strahlen" en "Über die Zerstreuung von α-Strahlen" < ref> In Wenen waren er echter geen verdere carrièremogelijkheden en na een ontmoeting met de natuurkundige Max Planck een professor op de Universiteit van Berlijn besloot ze haar geluk in Berlijn te beproeven Haar plan was om er één of enkele semesters te blijven Ze mocht er Plancks lezingen over theoretische fysica bijwonen een opmerkelijk gebaar van Planck die tot dan toe slechts één andere vrouw had toegelaten Elsa Neumann In Berlijn maakte ze ook kennis met Otto Hahn Wetenschappelijke carrière Het begin van de twintigste eeuw was de tijd van de grote ontdekkingen op het gebied van radioactiviteit In de dertig jaar in Berlijn werkte Meitner intensief samen met Hahn eerst bij het Chemisch Instituut van de Universiteit van Berlijn dat onder leiding stond van Emil Fischer en vanaf 1912 bij het pas opgerichte Kaiser-Wilhelm-Institut für Chemie in Berlin-Dahlem Het werk in Berlijn was voor Meitner niet eenvoudig Samen met Hahn mocht ze als "gast" van Hahn zonder salaris werken in een omgebouwd laboratorium in de kelder van het Chemisch Instituut mits ze nooit de hoger gelegen etages van het gebouw betrad Hahn en Meitner vulden elkaar goed aan terwijl Hahn meer intuïtief werkte was Meitner de analyticus van de twee Hun laboratorium in de kelder van het Chemisch Instituut raakte snel radioactief en de partners hadden vaak last van duizeligheid en misselijkheid Een jaar later werden ook vrouwen toegelaten tot de colleges en mocht Meitner vrijelijk het gebouw betreden Pas in 1913 kreeg Meitner een vaste positie bij het Kaiser-Wilhelm-Institut Ze onderbrak haar werkzaamheden in 1915 om tijdens de Eerste Wereldoorlog te werken als verpleegster en röntgentechnicus in het Oostenrijkse leger In 1916 keerde ze terug naar Berlijn Otto Hahn diende tijdens de hele oorlog als soldaat en was slechts af en toe aan het werk in het laboratorium < ref> In 1918 wisten Hahn en Meitner als eersten een isotoop met een lange halfwaardetijd van het chemische element protactinium 231Pa te isoleren en in 1921 de isotoop uranium-Z 234Pa Hoewel Lise Meitner bijna al het werk had gedaan voor de ontdekking van 231Pa was Hahn de eerste auteur van het artikel dat ze erover publiceerden < ref> Voor deze ontdekking werd ze in 1924 onderscheiden met een zilveren Leibniz-medaille van de Pruisische Academie van Wetenschappen Ook kreeg Meitner in 1917 haar eigen afdeling in het Kaiser-Wilhelm-Institut de Physikalisch-radioaktive Abteilung en mocht ze zelf haar personeelsbeleid en financiën regelen Hiermee verdiende ze ook genoeg om haar studentenkamer te verlaten en een huis voor zichzelf te betrekken Hoewel ze nu haar eigen afdeling had bleef ze haar dagelijks contact met Hahn onderhouden In 1919 kreeg ze de titel professor Meitner behaalde haar habilitatie in 1922 met het Habilitationsschrift "De betekenis van radioactiviteit voor kosmische processen" waarna ze colleges mocht geven over radioactiviteit Deze stap op de academische ladder was pas sinds 1920 opengesteld voor vrouwen In 1926 werd Meitner de eerste vrouw in Duitsland die officieel werd benoemd tot buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Berlijn – wel tegen een sterk gereduceerd salaris en zonder eigen laboratorium Meitner begon een geslaagd onderzoek naar de eigenschappen van gamma- en bètastraling waarbij ze correct aannam dat de deeltjes van de bètastraling elektronen uit de kern waren Hahn bleef aan bij de faculteit scheikunde Albert Einstein noemde haar in deze periode vaak "onze Marie Curie" Zoektocht naar transuranen Lise hernieuwde de samenwerking met Otto Hahn in 1934 nadat de Italiaanse natuurkundige Enrico Fermi over transuranen had gepubliceerd Door elementen met langzame neutronen te bombarderen had hij met zijn groep elementen geproduceerd met een hoger atoomgetal waarbij steeds een β-deeltje werd uitgezonden Fermi veronderstelde dat hij door uranium te bombarderen met neutronen elementen geproduceerd had met een atoomgetal groter dan 92 Er waren twee aannames binnen de natuurkunde en scheikunde die leidden tot een verkeerde conclusie uit de experimenten De eerste was dat de kern zich gedroeg als een stabiele vloeistofdruppel en slechts in stappen van 1 of 2 atoomgetallen kon veranderen De andere aanname was dat de transuranen zich zouden gedragen als overgangsmetalen Aangezien de producten van kernsplijting die hier eigenlijk plaatsvond overgangsmetalen waren dachten ze transuranen gevonden te hebben In de jaren die hierop volgden publiceerden Hahn en Meitner veelvuldig over de transuranen die zij dachten te hebben gemaakt Meitner kon geen theoretische verklaring geven van de "ontdekking" van de transuranen Nazi-Duitsland en vlucht Door het opkomende nationaalsocialisme in Duitsland ondervond Meitner steeds meer last aan de universiteit Niettemin kon haar beschermde status haar niet geheel vrijwaren van het publieke lot dat Joden moesten ondergaan Ze werd gedwongen de gele Jodenster te dragen en ze was regelmatig doelwit van grove opmerkingen en zelfs fysiek geweld Na de annexatie Anschluss van Oostenrijk in maart 1938 door Duitsland besloot ook Meitner te vluchten voor het naziregime Zonder uitreisvisum wist ze met de hulp van de Nederlandse fysici Dirk Coster Peter Debye en Adriaan Fokker op 13 juli ternauwernood Nederland te bereiken vanwaar ze via Denemarken doorreisde naar Zweden Voor een vakantie naar Nederland was geen visum verplicht Om de schijn te wekken van een vakantie was ze zeer licht bepakt wat kleren 10 mark en een diamanten ring gekregen van Hahn om in geval van nood als geldmiddel te gebruiken In Denemarken werkte ze een tijdje samen met Niels Bohr maar besloot toch het aanbod uit Stockholm aan te nemen en eind augustus vertrok ze naar Zweden Op het Nobel-instituut van Manne Siegbahn in Stockholm zette Meitner – met de weinige middelen die ze tot haar beschikking had – haar onderzoekswerkzaamheden voort op het gebied van de kernfysica Van Siegbahn kreeg ze weinig ondersteuning wegens diens vooroordelen over vrouwen in de wetenschap Ontdekking van de kernsplijting De doorbraak kwam in 1938 in het laboratorium van Irène Joliot-Curie die na een bombardement met neutronen een element vond met eigenschappen die ze niet kon verklaren Hahn en Strassmann dachten dat het een isotoop van radium was kon het ontstaan van dit element niet verklaren In november 1938 tijdens een clandestiene geheime ontmoeting in Kopenhagen bespraken Meitner en Hahn de vorderingen op het Berlijnse laboratorium Ze drong erop aan dat Hahn en Strassmann de resultaten uit Parijs verifieerden Hahn hield deze correspondentie met de Joodse geheim en beweerde dat Strassman en hij hun onderzoek alleen deden Hahn en Strassmann begonnen echter onmiddellijk na terugkomst uit Kopenhagen de gesuggereerde experimenten uit te voeren De kerstvakantie van 1938 bracht Meitner door in de Zweedse stad Kungälv waar ook haar uit Kopenhagen overgekomen neef Otto Frisch aanwezig was Kort daarvoor had ze bericht uit Berlijn ontvangen In het schrijven maakte Hahn melding van het feit dat hij en Strassmann tijdens het bombarderen van uraniumkernen met langzame neutronen het lichtere element barium met atoomnummer 56 hadden geproduceerd als een van de bijproducten Een resultaat dat hij echter niet kon verklaren mede omdat het uiteenvallen van een atoomkern op theoretische gronden als ondenkbaar werd beschouwd Op basis van het druppelmodel van onder meer Niels Bohr concludeerden Meitner en Frisch dat de kern zo heftig verstoord wordt door het invallende neutron dat de oorspronkelijke druppel splijt in twee kleinere druppels Zo werden ze de eersten die verklaarden hoe een atoomkern kon splijten uraniumkernen vielen uiteen in barium en krypton en diverse neutronen met veel energie In latere formulevorm 235U + 1 neutron \rightarrow< math> 2 neutronen + 92Kr + 142Ba + E energie of 235U + 1 neutron \rightarrow< math> 3 neutronen + 90Kr + 143Ba + E Ook werd duidelijk dat er geen natuurlijke stabiele atomen kunnen bestaan met een groter atoomnummer dan 92 uranium de elektrische afstoting van de vele protonen overwint daar de sterke kernkracht die de andere kernen bijeenhoudt Meitner begreep als eerste dat de kleine hoeveelheid verloren massa was omgezet in de grote kinetische energie van de vervalproducten volgens Einsteins vergelijking voor de massa-energierelatie E m c2 Frisch gebruikte de term "splijting" fission voor dit proces Hiermee was het principe van kernsplijting ontdekt Toen Ida Noddack in 1934 na de experimenten van Fermi te hebben bestudeerd voor het eerst met het theoretisch niet onderbouwde idee kwam van kernsplijting werd dit door Hahn en Meitner sceptisch en zelfs vijandig ontvangen deels vanwege de ophef nadat ze de ontdekking van het element masurium opeiste Vanwege de politieke situatie in nazi-Duitsland moesten Hahn en Meitner hun resultaten afzonderlijk publiceren Hahns artikel in het Duitse Die Naturwissenschaften 6 januari beschreef het experiment en het vinden van barium als bijproduct Het artikel van Meitner en Frisch getiteld "Disintegration of Uranium by Neutrons a New Type of Nuclear Reaction" beschreef de fysica achter het fenomeen van kernsplijting uitgebreid met het artikel "Products of Fission of the Uranium Nucleus" Nature 18 maart 1939 Het was pas na deze twee publicaties dat Hahn en Strassman een volgende serie experimenten begonnen waarin onder andere haar voorspellingen van de aanwezigheid van krypton als splijtingsproduct werden geverifieerd en het daaropvolgende verval in rubidium strontium en yttrium Na de oorlog werd Meitners naam nog zelden genoemd in verband met het experimenteel onderzoek hoewel ze zelfs vanuit Zweden het onderzoek de goede kant op stuurde door middel van een intensieve briefwisseling met Hahn en in de vier voorgaande jaren deel uitmaakte van de experimentele groep Latere carrière Voor de Tweede Wereldoorlog uitbrak werd haar een positie aan het Cavendish-laboratorium in Cambridge aangeboden Het aannemen hiervan stelde ze echter uit vanwege de belofte dat ze in Stockholm een assistent zou krijgen en omdat haar paspoortaanvraag niet werd beantwoord Ze wilde geen tweede keer op illegale wijze immigreren < ref> In 1943 werd ze gevraagd mee te werken aan het Amerikaanse Manhattanproject maar als overtuigd pacifist weigerde Meitner bij te dragen aan een atoombom < ref> Desondanks werd ze regelmatig benaderd door inlichtingenofficieren van Groot-Brittannië en de Verenigde Staten omtrent informatie over het lopende kernwapenonderzoek in Duitsland vanwege haar correspondentie met Otto Hahn Meitner wist niets van de vorderingen van de ontwikkeling van de atoombom tot het bombardement op Hiroshima In een interview kort hierna verklaarde ze < ref> Na de oorlog weigerde ze terug te keren naar Duitsland verbitterd over het feit dat vooraanstaande Duitse wetenschappers zoals Planck Heisenberg en Von Laue voor en tijdens de oorlog meer oog hadden voor hun eigen wetenschappelijke carrière dan voor de rechten van hun Joodse collega's < ref> Ook een persoonlijk verzoek van Hahn en Strassmann om te helpen bij de wederopbouw van het Kaiser Wilhelm Instituut in Mainz legde ze naast zich neer Hier werd haar de volledige natuurkunde-afdeling aangeboden Pas in 1948 betrad ze voor het eerst weer Duitse grond om een herinneringsceremonie bij te wonen voor Max Planck Karl Herzfeld bood haar voor het winterseizoen 1945-1946 een gasthoogleraarschap aan op de Katholieke Universiteit van Amerika dat ze accepteerde Ze kreeg tijdens haar verblijf in de Verenigde Staten verschillende aanbiedingen tot hoogleraarschappen maar besloot terug te keren naar Zweden Hoewel haar rol in de technische ontwikkeling marginaal was werd ze na de oorlog in de Amerikaanse pers neergezet als de "Joodse moeder van de atoombom" en als de gevluchte Joodse die het geheim van de atoombom onder de neus van Adolf Hitler had weggegrist Ze werd zelfs gevraagd mee te spelen in een speelfilm maar dat weigerde ze resoluut "Liever loop ik naakt over Broadway" zei ze tegen Otto Frisch In het jaar dat ze in de Verenigde Staten verbleef werd ze uitgeroepen tot "Woman of the Year" In 1947 werd ze benoemd tot hoogleraar aan de Universiteit van Stockholm kreeg assistentes en een degelijk inkomen Om nabij haar neef Otto Frisch te wonen vestigde Meitner zich in 1960 in Groot-Brittannië waar ze in 1968 te Cambridge overleed – kort voor haar 90ste verjaardag De tekst van Otto Frisch op haar grafsteen luidt < ref> Privéleven Lise Meitner keek terug naar haar jeugd in Wenen als een uitermate stimulerende omgeving en was dankbaar voor de ongelooflijke goedheid van haar ouders Hoewel Leopoldtstad een grotendeels joods district was speelde geloof geen grote rol in haar opvoeding Otto Frisch geloofde later stellig dat alle kinderen uit het gezin protestants opgevoed waren en allemaal waren gedoopt Idealisme was belangrijk in het gezin; haar vader was een gepassioneerd politicus Zo deed ze tijdens haar opleiding Frans vrijwilligerswerk en daarnaast gaf ze ook nog bijles om geld te vergaren voor de opleiding van haar zus Auguste Tijdens haar privélessen als voorbereiding op de Matura eindexamen plaagden haar zussen en broertjes haar met haar nijverheid "Je gaat het niet halen net liep je door de kamer zonder studieboek" Haar persoonlijkheid werd vaak omschreven als verlegen wanneer ze niet met natuurkunde bezig was Hoezeer ze haar Weense afkomst waardeerde bleek uit het feit dat ze pas de Zweedse nationaliteit aanvroeg toen het mogelijk werd haar Oostenrijks paspoort te behouden Erkenning Hahn ontving de Nobelprijs voor de Scheikunde van 1944 uitgereikt in 1945 terwijl Meitner door het Nobelcomité werd genegeerd Het Nobelcomité was in de veronderstelling dat Bohr de eerste was die een theoretische verklaring voor kernsplijting had gegeven De brief van Bohr waarin hij stelde dat dit niet zo was kwam te laat aan voor de Nobelprijs van 1944 Waarom ze in volgende jaren hun beslissing niet herzien hebben blijft onduidelijk Mogelijk speelden persoonlijke redenen een rol Door de jaren heen is Meitner minstens 46 keer genomineerd voor een Nobelprijs zowel de Nobelprijs voor de Scheikunde als de Nobelprijs voor de Natuurkunde Een aantal keren samen met Otto Hahn een paar keer samen met Otto Frisch en ook is ze genomineerd voor een ongedeelde Nobelprijs Onder de nominatoren zaten James Franck en Max Planck Het niet verkrijgen van de prijs heeft haar waarschijnlijk meer bekendheid opgeleverd dan een eventuele toekenning ervan Mede omdat haar uitsluiting door de gemeenschap werd opgevat als een achterstelling van de vrouw in de wetenschap waardoor ze uitgroeide tot een feministische icoon In 1966 werd dat gedeeltelijk gecorrigeerd toen zij samen met Hahn en Strassmann de Enrico Fermi-prijs kreeg Verder ontving ze in 1949 samen met Hahn de Max Planck-medaille en in 1955 was ze de eerste winnaar van de Otto-Hahn-Preis für Chemie und Physik die ze deelde met Heinrich Wieland Het prestigieuze Deutsches Museum heeft een tentoonstelling over de ontdekking van kernsplijting Hierbij werd een werktafel met natuurkundige apparaten van Lise Meitner gebruikt voor de ontdekking van kernsplijting aangeduid als de werktafel van Otto Hahn en Meitner omgeschreven als zijn medewerker in plaats van collega De tekst werd rond 1990 na protest aangepast In 1945 werd ze tot buitenlands lid verkozen in de Koninklijke Zweedse Academie van Wetenschappen; in 1951 werd dit omgezet tot een normaal lidmaatschap < ref> In 1997 werd het element meitnerium dat in 1982 was ontdekt door de groep van Peter Armbruster en Gottfried Münzenberg officieel naar haar vernoemd door het IUPAC < ref> Ook zijn twee kraters op de Maan en op Venus naar haar vernoemd Publicaties In totaal heeft Meitner meer dan 150 publicaties geschreven Enkele noemenswaardige 1906 Wärmeleitung in inhomogenen Körpern Hölder in Komm Wenen 1918 Die Muttersubstanz des Actiniums ein Neues Radioaktives Element von Langer Lebensdauer Physikalische Zeitschrift 19 pp 208-218 1922 Über die Entstehung der β-Strahl-Spektren radioaktiver Substanzen Zeitschrift für Physik 9 pp 131-144 1923 Das beta-Strahlenspektrum von UX1< sub> und seine Deutung Zeitschrift für Physik 17 pp 54-66 1925 Die β-Strahlspektren von Radioactinium und seinen Zerfallsprodukten Zeitschrift für Physik 34 pp795-806 1925 Die γ-Strahlung der Actiniumreihe und der Nachweis daß die γ- Strahlen erst nach erfolgtem Atomzerfall emittiert werden Zeitschrift für Physik 34 pp807-818 1928 Über den Aufbau des Atominnern Die Naturwissenschaften 15 pp 369–378 1939 Nature 143 pp 239–240 1960 The status of women in the professions Physics Today 13 pp 16-21 Bronvermelding Secundaire literatuur Referenties Londen Engels London is de hoofdstad en grootste stad van zowel Engeland als het Verenigd Koninkrijk In de regio Groot-Londen waarvan de begrenzing tegenwoordig vaak gelijk wordt gesteld aan die van de stad Londen wonen ongeveer 75 miljoen mensen Hiermee is Londen de stad met de meeste inwoners van de Europese Unie De hele regio van de metropool strekt zich evenwel nog ver uit buiten de grenzen van Groot-Londen De grenzen hiervan zijn niet gemakkelijk aan te geven het aantal inwoners ligt tussen de 12 en 14 miljoen Tussen 1831 en 1925 was Londen de grootste stad ter wereld De stad is behalve de hoofdstad en de grootste stad van het Verenigd Koninkrijk ook het politieke economische en culturele centrum van dat land Ook in Europa en de wereld vervult ze een belangrijke functie op diverse gebieden Londen wordt als een van de vier traditionele alfa-wereldsteden beschouwd samen met Parijs Tokio en New York< ref> Vooral in de 18e en de 19e eeuw was Londen als hoofdstad van het Britse Rijk het absolute politieke en economische machtscentrum van de wereld Londen telt vier plaatsen die op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO staan de Tower of London de historische nederzetting van Greenwich de Kew Gardens en een gezamenlijke inschrijving bestaande uit het Palace of Westminster Westminster Abbey en Saint Margaret's Church Geschiedenis Prehistorie en oudheid Volgens de middeleeuwse mythologie van Geoffrey van Monmouth werd Londen gesticht door Brutus van Troje en stond bekend als Troia Nova dat verbasterd werd tot Trinovantum Geoffrey voorziet het voorhistorische Londen van een rijke tooi van legendarische koningen en interessante verhalen die eveneens in zijn Historia regum Britanniae worden beschreven Archeologen hebben echter behalve tekenen van landbouw en resten van bewoning geen bewijs gevonden van een voorhistorische of Britse stad Gedurende de prehistorie was Londen een landbouwgebied In dit gebied waren de handelsposten Egham en Brentford gevestigd Deze twee plaatsen zijn niet uitgegroeid tot steden mede vanwege een gebrek aan communicatiemogelijkheden Belangrijke vondsten zoals het Schild van Battersea dat in de Theems bij Chelsea werd gevonden doen wel vermoeden dat het gebied belangrijk was Rond het jaar 50 onder de Romeinse keizer Claudius werd de stad als Londinium gesticht op de noordoever van de Theems Het was de hoofdstad van de Romeinse provincie Britannia Waarschijnlijk werd al in de tweede eeuw een brug over de rivier gebouwd Nadat de stad in 61 door troepen van Boudicca geheel verwoest werd groeide zij uit tot een van de grootste steden van het Romeinse Rijk Na het vertrek van de Romeinen in 410 raakte de stad in verval Middeleeuwen Angelsaksische koningen heersten over Engeland na het vertrek van de Romeinen De stad werd regelmatig geplunderd door Vikingen Alfred de Grote versloeg de Vikingen na een reeks van veldslagen Zo kon de stad weer tot bloei komen De Normandiër Willem de Veroveraar trof na zijn verovering in 1066 zie Slag bij Hastings een welvarende stad aan Na zijn overwinning verwoestte het leger van Willem een groot gedeelte van het land in een poging de Engelsen te onderwerpen maar hij ontweek Londen Hij wachtte bij Berkhamsted totdat de officials van de stad hem als koning zouden erkennen De Londenaren stemden snel in met zijn voorstel en zodoende werd Londen de hoofdstad van het gebied dat in handen was van Willem Londen groeide verder in welvaart en inwonertal tijdens de middeleeuwen De stad had in 1100 ongeveer 40000 inwoners in 1300 waren dat er al bijna 100000 Londen wist zich dankzij zijn rijkdom steeds zelfstandiger te maken van de koningen Tegen betaling verkreeg het verschillende vrijheden en privileges Zo kreeg de stad in 1194 van Richard Leeuwenhart het statuut dat een bestuur van mayor burgemeester en aldermen wethouders handhaafde Dit werd bevestigd in een nieuw handvest van 1199 In 1215 moest Jan zonder Land nieuwe privileges toestaan als gevolg van de bepalingen in de Magna Carta Geleidelijk verwierf de City zoveel zelfbestuur dat geen enkele ambtenaar van de koning er toegang had en de koning zelf alleen na toestemming De macht was in handen van de kooplieden die zich hadden verenigd in corporaties Ook buitenlandse kooplieden vestigden zich in de stad Florentijnen Genuezen Venetianen en vooral Hanzekooplui die sinds 1157 hun kantoor hadden in Steel Yard Tijdens de Rozenoorlog was Londen neutraal waardoor het van zowel het huis Lancaster als van hun tegenstanders van het huis York privileges kreeg In 1381 werd de stad geplunderd door opstandige boeren onder Wat Tyler< ref> Nieuwe Tijd Londen werd al vroeg een financieel en handelscentrum in 1565 werd de Royal Exchange gesticht de eerste beurs van de stad Twee rampen troffen Londen kort na elkaar in 1665 was er een grote pestepidemie die ongeveer 100000 slachtoffers eiste en in 1666 de grote brand van Londen die van 2 tot 5 september woedde en een groot deel van de City verwoestte Hierbij ging ook St Paul's Cathedral in vlammen op Tegelijkertijd was de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog aan de gang Sir Christopher Wren speelde een grote rol bij de stedenbouwkundige planning en wederopbouw na de Grote Brand Zo ontwierp hij de nieuwe St Pauls Cathedral en het herdenkingsmonument van de Grote Brand eenvoudigweg The Monument' geheten Wren voerde ook enkele verbouwingen uit aan het Palace of Whitehall alvorens het complex afbrandde in 1698 Aan het einde van de zeventiende eeuw stichtte koning Willem III met behulp van Nederlands kapitaal de Bank of England gevestigd in Threadneedle Street In de achttiende eeuw was Londen een zeer welvarende stad Het had van Amsterdam de rol van financieel wereldcentrum overgenomen In 1851 en in 1862 tijdens het Victoriaanse tijdperk werden er wereldtentoonstellingen georganiseerd In de tweede helft van de 19e eeuw werd in de stad een grootschalig rioolstelsel aangelegd onder leiding van Sir Joseph Bazalgette Hiermee was Londen de eerste stad ter wereld die op deze manier de levensstandaard en gezondheid van de bevolking aanzienlijk verbeterde Tweede Wereldoorlog Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Londen zwaar getroffen door Duitse bombardementen waarbij ongeveer 20000 doden vielen Londen was het zenuwcentrum van de verdediging tegen de dreiging van de asmogendheden Vanuit de Cabinet War Rooms leidde premier Winston Churchill het rijk Vanuit een bunker onder het metrostation Goodge Street leidde Dwight Eisenhower operatie Overlord en de invasie van het vasteland van Europa Na de Tweede Wereldoorlog Enkele malen in 1952 en 1962 is Londen ernstig bedreigd door overstromingen de stad zakt met een snelheid van 30 cm per eeuw wat de aanleg van de imposante Thames Barrier 1977–1982 bij Woolwich in de Theems noodzakelijk maakte Door de jaren heen is de stad als een inktvlek in alle richtingen gegroeid en slokte vele kleine stadjes en dorpen op De groei naar buiten toe wordt nu enigszins afgeremd door de instelling van een groengordel De ontwikkeling concentreert zich nu in een opwaardering van de oude havengebieden de Docklands Londen is vanwege zijn status als wereldstad en als hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk regelmatig het doelwit geweest van terrorisme In 1939 en 1940 en tussen 1973 en 2001 werd door de Provisional Irish Republican Army een groot aantal bomaanslagen gepleegd De zwaarste aanslagen waren echter terroristische bomaanslagen van 7 juli 2005 Bij explosies in drie verschillende metrostellen vielen 39 slachtoffers Ook een bus werd opgeblazen daar vielen 13 doden Twee weken later mislukte een serie soortgelijke aanslagen Een nieuwe aanslag met twee bomauto's op vrijdag 29 juni 2007 werd ternauwernood voorkomen Geografie Topografie De miljoenenstad Londen of Groot-Londen ligt in het zuidoosten van Engeland Groot-Londen heeft een oppervlakte van 1572 km² De stad wordt ruwweg van west naar oost doorsneden door de rivier de Theems De riviervlakte waar de Theems door stroomt is de Thames Valley Ooit was deze rivier veel breder en ondieper dan zij nu is en werd ze begrensd door drasland; ter hoogte van de London Bridge was sprake van getijdenwerking en bij hoogtij kon het water tot wel een kilometer breed worden ongeveer vijf keer zo breed als nu< ref> Met de aanleg van de grootste Thames Embankment vanaf 1862 werd de breedte van de rivier sterk beperkt werd bijna 9 hectare land aangewonnen en konden een riool een metrolijn en wegen aangelegd worden Nog altijd vormt de getijdenwerking van de rivier een bedreiging voor Londen al moet de Thames Barrier een waterkering in de Theems in het oosten van Londen de komende decennia voldoende bescherming bieden Het hoogste natuurlijke punt in Londen is Westerham Heights met een hoogte van 245 meter Westerham Heights ligt in de borough Bromley in Outer London de buitenring van Groot-Londen De acht hoogste natuurlijke punten van de stad liggen allemaal in Outer London Het hoogste punt van Inner London het centrale deel van Groot-Londen is Hampstead Heath in de borough Camden met een hoogte van 134 meter De City of London is de historische stadskern; die wordt meestal alleen de City genoemd De City is vooral bekend door het grote aantal financiële instellingen dat er is gevestigd Het gebied is slechts 26 km² groot en wordt ook wel de square mile genoemd De City heeft ongeveer 7000 inwoners Bestuurlijke indeling Londen bestaat uit dertien boroughs deelgemeenten van Inner London de City of London en twaalf direct omliggende boroughs omringd door Outer London in Greater London de stad als geheel De boroughs zelf zijn ook weer opgedeeld in verschillende wijken De stad kent in totaal 32 bestuurlijke eenheden De City of London is geen borough maar een ceremonieel graafschap De City of London heeft daarnaast de status van stad net als de City of Westminster Klimaat Londen heeft een gematigd zeeklimaat Relatief gezien komen regen en sneeuw niet veel voor Waarschijnlijk heeft dit te maken met het hitte-eilandeffect Toch kent men in Londen wel sneeuwval zoals tijdens de sneeuwstorm van februari 2009 Demografie Bevolkingssamenstelling In een grote stad als Londen is de bevolkingssamenstelling zeer divers In de stad wonen meer dan 100 verschillende nationaliteiten en er worden meer dan 300 talen gesproken Van alle inwoners van Londen is 32% buiten het Verenigd Koninkrijk geboren van de inwoners van Inner London zelfs 39% 694 procent van de 75 miljoen inwoners zijn blank De grootste groep immigranten in Londen zijn Indiërs 65% gevolgd door Bengalen en Pakistanen beide 23% In de tabel van de bevolking naar het land van herkomst is te zien dat veel etnische groepen afkomstig zijn uit het voormalige Britse Rijk Ontwikkeling van het inwonertal Uit de tabel die de ontwikkeling van de bevolking aangeeft valt op te maken dat het inwonertal sinds 1939 is afgenomen De laatste jaren neemt het inwonertal weer toe Vanaf 1881 geldt het inwonertal voor Groot-Londen< small> Religie 582% van de Londenaren noemt zichzelf christen 158% van de Londenaren zegt dat ze niet gelovig zijn Andere grote religieuze groeperingen in Londen zijn moslims 85% hindoes 41% joden 21% Sikhs 15% Boeddhisten 08% Paganisten 03% en overige 02% 87% heeft bij de volkstelling van 2001 geen antwoord gegeven op de vraag welk geloof zij aanhangen In Londen staat een groot aantal kerken waarvan er een paar wereldberoemd zijn Zo worden de koningen van Engeland allen gekroond in Westminster Abbey Koning Harold II Godwinson was de eerste vorst die er werd gekroond in 1066 Op de eerste kerstdag van datzelfde jaar werd Willem de Veroveraar hier al gekroond als zijn opvolger Ook alle daaropvolgende Engelse vorsten werden hier gekroond behalve Eduard V en Eduard VIII die niet werden gekroond< ref> De aartsbisschop van Canterbury leidt traditioneel deze ceremonie hoewel Harold en Willem werden gekroond door de aartsbisschop van York De St Pauls Cathedral is de grootste kerk van de stad De kerk is de zetel van de bisschop van Londen In deze kerk vond het huwelijk plaats tussen kroonprins Charles en Lady Diana Spencer Andere bekende kerken in Londen zijn All Hallows-by-the-Tower All Souls Brompton Oratory Southwark Cathedral St Martin-in-the-Fields Temple Church Westminster Cathedral St Pauls Covent Garden en St Mary-le-Strand Er wonen veel moslims in Tower Hamlets en Newham De belangrijkste moskeeën zijn de London Central Mosque en de Bait-ul-Futuh Moskee Hindoes wonen vooral in Harrow en Brent terwijl de Sikhgemeenschappen vooral in Oost- en West-Londen wonen Bestuur Lokale overheid Het lokale bestuur van Londen is opgedeeld in twee niveaus Het hoogste niveau wordt gevormd door de Greater London Authority GLA dat zelf ook weer bestaat uit twee gekozen onderdelen de burgemeester van Londen die de uitvoerende macht in handen heeft en de London Assembly die het beleid van de burgemeester kan onderzoeken en zijn begrotingsvoorstellen kan goedkeuren of afwijzen Beide onderdelen hebben de moderne City Hall langs de Theems als hoofdkantoor Het huidige systeem bestaat pas sinds 2000; voor dat jaar werd de overheid gevormd door de in 1986 afgeschafte Greater London Council Hierdoor bestaat de titel "Burgemeester van Londen" pas sinds 2000 De huidige burgemeester van Londen is de conservatief Boris Johnson die in 2008 Ken Livingstone na twee termijnen opvolgde Het lagere niveau van het Londense lokale bestuur wordt gevormd door 33 plaatselijke overheden de raden van de 32 Londense boroughs en de City of London Corporation De City heeft een eigen burgemeester ook wel de Lord Mayor of the City of London genoemd Deze 33 plaatselijke overheden hebben de verantwoordelijkheid over lokale zaken als onderwijs sociale voorzieningen afvalinzameling en de lokale infrastructuur De Metropolitan Police Service is verantwoordelijk voor de veiligheid in Groot-Londen uitgezonderd voor de City of Londen en staat onder toezicht van de Metropolitan Police Authority De City heeft een eigen politie de City of London Police Voor de veiligheid in de National Rail en de Underground de metro van Londen wordt gezorgd door de London Transport Police De London Fire Brigade de brandweer in Londen is actief in heel Groot-Londen inclusief de City en behoort tot de grootste brandweerkorpsen ter wereld De ambulancedienst van Londen is de London Ambulance Service NHS Trust Her Majesty's Coastguard en de Royal National Lifeboat Institution zijn beide actief als reddingdienst op de Theems Nationale overheid Londen heeft als hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk een belangrijke functie in het nationale bestuur Het Britse parlement zetelt in het Palace of Westminster beter bekend onder de naam Houses of Parliament In de omgeving van het Palace of Westminster met name aan de straat Whitehall ligt nog een aantal andere belangrijke overheidsgebouwen waaronder het hoofdkantoor van het Ministerie van Defensie het Ministerie van Gezondheid en het Ministerie van Werk en Pensioenen De ambtswoning van de Britse premier bevindt zich aan 10 Downing Street een zijstraat van Whitehall Dit adres heeft de status van eigennaam verworven Stadsbeeld | |- | |- | |- | |- | |- | |} Transport for London TfL is een overheidsorganisatie die verantwoordelijk is voor het wegverkeer en openbaar vervoer in de Londense agglomeratie Greater London Het hoofdkantoor van TfL is ontworpen door Charles Holden en is gevestigd op 55 Broadway nabij het St James's Park in Londen Wegverkeer Het verkeer in Londen bestaat voor een groot gedeelte uit taxi's en bussen; regulier verkeer wordt geweerd uit het centrum De gemiddelde snelheid van het autoverkeer in het centrum van Londen is 17 km u< ref> Er is een tolheffing in het centrum de London congestion charge Ondanks dit rekeningrijden voor autovervoer is de stad erg druk met autoverkeer Londen kent een systeem van ringwegen De 188 kilometer lange M25 is de buitenste ring en heeft aansluiting op de rest van het snelwegennet in Groot-Brittannië De M20 verbindt Londen met de Kanaaltunnel De M4 verbindt Londen via Bristol met Wales Het noorden is met de auto te bereiken via de M40 of de M1 De universiteitsstad Cambridge is bereikbaar via de M11 De M3 leidt richting de zuidwestkust Londen heeft ook een uitgebreid busnetwerk met onder andere de bekende rode dubbeldekkers Vooral de rode bussen in Londen zijn erg bekend Het beroemde type Routemaster met open achterbalkon en conducteur is eind 2005 op twee lijnen na buiten dienst gesteld Tegenwoordig zijn er bijna alleen nog dubbeldekkers met eenmansbediening en voorinstap De dominantie van de dubbeldekker in het stadsbeeld neemt de laatste jaren echter sterk af doordat steeds meer gelede bussen in dienst komen Londen heeft kenmerkende zwarte taxis cabbies Het traditionele oudere model wordt geleidelijk vervangen door een moderner model dat evenwel gebouwd is naar het voorbeeld van het oude taximodel Er zijn ongeveer 23000 taxis in Londen< ref> Luchthavens Met luchthaven Londen Heathrow beschikt Londen over het drukste vliegveld van Europa< ref> Daarnaast wordt de metropool ook nog bediend door de luchthavens Londen City Gatwick Luton en Stansted In 2006 passeerden in totaal 137 miljoen passagiers deze luchthavens Van de vijf luchthavens bevinden alleen Heathrow en City zich binnen de grenzen van Greater London Gatwick Luton en Stansted liggen buiten de grenzen van dit gebied maar beschikken over goede vervoersverbindingen naar Londen Londen Heathrow is direct aangesloten op het metronetwerk aan de Piccadilly Line; Londen City is onder andere verbonden met de rest van de stad via de Docklands Light Railway Spoorwegen Londen is met 14 grote treinstations het belangrijkste spoorwegknooppunt van het Verenigd Koninkrijk Net als veel andere Europese steden was het in de negentiende eeuw niet toegestaan om doorgaande spoorlijnen door de stad aan te leggen Daarom liggen de meeste van deze stations buiten het hart van de stad Met de aanleg van Crossrail wordt het na anderhalve eeuw mogelijk om treinen te laten rijden dwars door onder de stad Het station St Pancras International is sinds november 2007 < ref> het eindpunt van de Eurostar die Londen via de Kanaaltunnel met Parijs Lille en Brussel verbindt Het Waterloo Station is een van de drukste stations van Londen Waterloo verbindt Londen met de regio's South West England en South East England De andere stations zijn Blackfriars Cannon Street Charing Cross Euston Fenchurch Street King's Cross Liverpool Street London Bridge Moorgate Marylebone Paddington voor Cardiff en Gloucester en Victoria Metro Londen heeft een uitgebreid metrostelsel de Underground bijgenaamd The Tube Londen was ook de eerste stad ter wereld met een netwerk van ondergrondse spoorlijnen Er zijn sinds 1987 twee systemen de gewone metro en de DLR Docklands Lightrail De metro gaat vooral door het centrum terwijl de DLR door de Docklands gaat De metro zal de komende jaren nog verder verbeterd worden dit was al gedeeltelijk gedaan ter voorbereiding op de Olympische Spelen in 2012 In de metro DLR en bussen in Londen wordt betaald met de Oyster card de Londense versie van de OV-chipkaart of met een contactloze bankpas Onderwijs Met 125000 studenten is de Universiteit van Londen de grootste universiteit van het Verenigd Koninkrijk en Europa De Universiteit van Londen werd opgericht in 1836 en bestond toen nog maar uit twee colleges University College London UCL en Kings College London KCL De universiteit was de eerste in het Verenigd Koninkrijk die vrouwen op gelijke wijze toeliet als mannen Tegenwoordig is het een overkoepelend instituut dat bestaat uit 31 vrijwel onafhankelijke colleges en instituten verspreid over Londen Naast UCL en Kings zijn de bekendste colleges het Imperial College London de London School of Economics LSE en het Goldsmiths College Ook de Royal Academy of Music behoort tot deze universiteit Het Imperial College London en de University College London staan beide in de top 10 van beste universiteiten van de wereld genoteerd Gezondheidszorg De eerste vorm van gezondheidszorg in de stad bestond uit liefdadigheidswerk van de kloosters< ref> Het oudste ziekenhuis van Londen gesticht in 1123 is St Bartholomew's Hospital In de negentiende eeuw was Londen een van de snelst groeiende steden ter wereld maar de watervoorziening en hygiënische omstandigheden waren extreem slecht Dit kan worden verklaard uit het feit dat er verbeteringen waren in de voedselvoorziening en vaccinatieprogramma’s Tegenwoordig is de levensverwachting in Londen vrij hoog; mannen worden in Londen gemiddeld 779 jaar oud vrouwen 824 jaar Wel maakt het uit of je in het chique Kensington en Chelsea woont gem levensverwachting 833 of in het wat armere Tower Hamlets gem levensverwachting 765< ref> De National Health Service NHS is het door de overheid gefinancierde gezondheidssysteem in Engeland De NHS is opgericht in 1948 als gevolg van het Beveridge-rapport In dit rapport wordt gepleit voor een systeem van verzekeringen met omslagstelsel ter bestrijding van armoede en ziekte Er zijn talrijke ziekenhuizen in de stad Sommige zoals het al eerder genoemde St Bartholomew's Hospital maar ook Guy’s Hospital en St Thomas’ Hospital bestaan al honderden jaren In Londen zijn 25 onderzoeksinstituten en geneeskundeopleidingen gevestigd evenals 23 National Health Service-ziekenhuizen In de stad werken 175000 mensen in de gezondheidszorg< ref> Stedenbanden De Greater London Authority heeft jumelages met vijf steden Berlijn Duitsland Koeweit Koeweit Kuala Lumpur Maleisië Moskou Rusland New York Verenigde Staten Daarnaast heeft Londen nog vriendschapsbanden met de volgende negentien steden {| | valign"top" | Algiers Algerije Amsterdam Nederland Bakoe Azerbeidzjan Bogotá Colombia Bombay India Buenos Aires Argentinië Delhi India Dhaka Bangladesh Istanboel Turkije Oslo Noorwegen | valign"top" | Parijs Frankrijk Peking China Podgorica Montenegro Rome Italië Sofia Bulgarije Sylhet Bangladesh Teheran Iran Tokio Japan Zagreb Kroatië |} Ook de boroughs van Londen hebben banden met stadsdelen van andere steden over de hele wereld Zie ook City of London Groot-Londen Lijst van Londenaren Lijst van wijken in Londen Externe links algemene informatie over Londen Madame Tussauds is de naam van verscheidene wassenbeeldenmusea in Londen Amsterdam New York Las Vegas Hongkong Shanghai en Berlijn Al deze musea behoren na een overname in mei 2007 van de Tussauds-groep tot de Merlin Entertainments Group andere parken zijn Legoland Sea Life en The Dungeons dat sinds mei 2005 in handen is van de Amerikaanse investeerder Blackstone In deze musea vindt men replica's in was op ware grootte van bekende en beroemde personen Daarnaast kan men ook iets beleven met de wassen beroemdheden In Amsterdam kan men bijvoorbeeld mixen met Tiësto poseren naast Lady Gaga voetballen met Ronaldinho bij de Mona Lisa in de lijst komen een toespraak houden met George W Bush aan boord stappen van de Black Pearl in bed kruipen bij Robbie Williams fietsen tegen Lance Armstrong en dineren met George Clooney De vestiging in Amsterdam werd in 1971 geopend in een gebouw aan de Kalverstraat Markant hierbij was het wassen beeld van de vaste portier bij de ingang 20 jaar later verhuisde het museum naar de Dam in het gebouw van Peek & Cloppenburg Naam Hoewel veel mensen het museum kennen onder de naam "Madame Tussaud" hetgeen in de hand gewerkt wordt doordat deze naam in grote letters buiten op het museum in Amsterdam is aangebracht is toch de naam van elk van deze musea "Madame Tussauds" wat "van Madame Tussaud" betekent Geschiedenis Marie Tussaud geboren als Marie Grosholtz in Straatsburg in 1761 was de dochter van de huishoudster van Dr Philippe Curtius een arts in Bern Dr Curtius modelleerde voor anatomische lessen menselijke organen In 1765 verhuisde hij naar Parijs waar hij een wassenbeeldenkabinet opzette Twee jaar later liet hij Marie en haar moeder overkomen Marie leerde het vak van Dr Curtius die zij "oom" noemde en op haar zeventiende maakte zij haar eerste wassen beeld van Jean-Jacques Rousseau Tijdens Franse Revolutie van 1789 kreeg Marie Tussaud de opdracht om de gezichten van beroemde slachtoffers van de guillotine in was te vereeuwigen om ze in het Revolutiemuseum ten toon te stellen Na het overlijden van Curtius in 1794 erfde Marie Tussaud zijn collectie In 1802 vertrok Marie Tussaud naar Londen met haar vierjarige zoon Joseph Toen vervolgens de Frans-Engelse oorlog uitbrak kon ze niet terug naar Frankrijk Ze reisde met haar collectie door Groot-Brittannië en Ierland Na de oorlog kwam ook haar tweede zoon naar Engeland In 1835 opende Madame Tussaud haar eerste museum in Baker Street in Londen Samen met haar twee zoons zette ze het museum voort tot aan haar dood in 1850 In 1884 verplaatste haar kleinzoon Joseph Randall de collectie naar de huidige plaats op Marylebone Road Sinds 1971 zijn ook buiten Engeland nieuwe vestigingen van Madame Tussauds geopend Het eerste museum in de reeks was het museum in Amsterdam Personen in was Marie Tussaud maakte haar eerste beelden van Jean-Jacques Rousseau in 1778 Voltaire en Benjamin Franklin Daarna werden in de Tussauds Studios in Londen ook van vele andere persoonlijkheden wassen beelden gemaakt zoals van Tentoongesteld in onder andere Amsterdam Elders tentoongesteld Fotogalerij van wassen beelden in Amsterdam Zie ook Madame Tussauds Londen Externe link Marie Tussaud Straatsburg 7 december 1761 – Londen 16 april 1850 was een Franse wassenbeeldenartiest Het museum Madame Tussauds is door haar opgericht en heeft naast de hoofdvestiging in Londen ook vestigingen in Amsterdam Hongkong Las Vegas Berlijn en New York Biografie Vroege leven Marie werd geboren in Straatsburg als Marie Grosholtz soms ook gespeld als Grossholtz of Grossholz Haar vader Joseph overleed in de Zevenjarige Oorlog voordat ze werd geboren en ze verhuisde met haar moeder naar Bern Haar moeder werkte voor de arts Curtius Curtius maakte wassen beelden om anatomische lessen mee te illustreren Later begon hij ook portretten te maken Eerste wassen beelden In 1765 verhuisde Curtius naar Parijs om een wassenbeeldenkabinet op te zetten en hij maakte een portret van Marie Jeanne du Barry de maîtresse van Lodewijk XV Een afgietsel van dit werk is het oudste dat op dit moment te bezichtigen is In 1767 verhuisden ook Marie en haar moeder naar Parijs en daar leerde Marie de kunst van het maken van wassen beelden van Curtius Marie maakte haar eerste wassen beeld in 1778 van Jean-Jacques Rousseau Andere beroemdheden die door haar werden gemaakt waren onder andere Voltaire en Benjamin Franklin Tijdens de Franse Revolutie ontmoette Marie veel van de belangrijke politieke figuren zoals Napoleon en Maximilien de Robespierre maar was ook bevriend met het koninklijke huishouden en tussen 1780 tot de revolutie in 1789 gaf ze artistiek onderwijs aan de zus van Lodewijk XVI in Versailles Door deze connecties met het koninklijk huis werd ze gearresteerd door de revolutionairen en werd gevangengezet Uiteindelijk werd ze door haar talent met was gered van de guillotine en werd ze te werk gezet om doodsmaskers te maken van de slachtoffers die geen gratie kregen Sommige van de doodsmaskers die ze moest maken waren van vrienden van haar waaronder Marie-Antoinette Jean-Paul Marat en Maximilien de Robespierre Toen Curtius in 1794 overleed liet hij zijn collectie wassen beelden na aan Marie Zij trouwde in 1795 met François Tussaud Eerste tentoonstelling In 1802 vertrok Marie Tussaud naar Londen met haar 4-jarige zoon Joseph Toen vervolgens de Frans-Engelse oorlog uitbrak kon ze niet terug naar Frankrijk Ze reisde met haar collectie door Groot-Brittannië en Ierland Na de oorlog kwam ook haar tweede zoon naar Engeland Haar eerste permanente uitstalling was in 1835 in Baker Street Londen Ze schreef haar memoires in 1838 en maakte een zelfportret in 1842 Dit portret is nu te bezichtigen bij de ingang van het museum Een van de belangrijkste attracties in haar museum was de Chamber of Horrors waarin slachtoffers van de Franse Revolutie te zien waren maar ook nieuwe figuren van moordenaars en andere criminelen Marie Tussaud overleed in haar slaap in 1850 Externe links In de muziektheorie wordt de Oudheid de vroegste periode van de muziekgeschiedenis tot ongeveer 500 na Christus genoemd In dit artikel worden diverse aspecten van deze periode in de diverse hoofdstukjes uitgelegd Ontstaan van muziek Er zijn historisch slechts weinig bronnen die het ontstaan van muziek duidelijk kunnen maken Volgens het wetenschappelijke onderzoek dat vele musicologen hebben gevoerd kan echter wel een theorie worden opgesteld die de vroegste muziek kan omschrijven Daarbij wordt door musicologen gekeken naar welke periode van de geschiedenis aanwijzingen geeft voor het ontstaan van muziek welke graad van beschaving de toenmalige mensheid had waarom mensen muziek maakten waaruit de muziek bestond geven onderzoeken bij hedendaagse natuurvolkeren een antwoord op deze vragen Historische bronnen wijzen op het begin van de tweede helft van de laatste de vierde ijstijd in Europa de periode van het Aurignacien tot aan het Magdalénien ca 50000-10000 voor Christus De eerste moderne mensen verspreidden zich toen over Europa Het waren jagers die in hutten en holen woonden en wier kunstuitingen van magische aard waren zoals grottekeningen en kleine voorwerpen Er zijn aanwijzingen dat deze mensen een monotheïstisch wereldbeeld hadden waarin een oermoeder de aarde schiep en beheerde Uit deze tijd komen drie soorten instrumenten naar voren fluiten van voetkootjes fluiten met toongaten en fluiten gemaakt van holle beenderen Op afbeeldingen uit die tijd zien we tovenaars met maskers en een muziekboog Hier is dus al een zekere mate van cultuur bespeurbaar die hoger ontwikkeld lijkt dan bij huidige primitieve natuurvolkeren zichtbaar is In de periode daarvoor het Riss-Würm ofwel Eemien interglaciale tijdperk ca 128000 tot 116000 jaar voor Christus en de eerste helft van de laatste grote ijstijd Weichselien ca 116000 tot 73000 voor Christus ofwel de neanderthaler-tijd heeft ook een soort oer-monotheïsme gekend waarvan bewijzen in graven met grafgeschenken zijn gevonden De eerste aanwijzingen van muziekinstrumenten te weten rendiervoetkootjes stammen uit het Vroeg-paleolithicum het oudste stenen tijdperk vanaf 600000 voor Christus De conclusie van wetenschappers is dat muziek als tovermiddel werd gebruikt als ritueel waarbij er nauwelijks verschil was tussen gezongen woorden of het produceren van klanken met snorrebotjes of muziekbogen De oudste fluiten zouden hebben kunnen dienen als signaalinstrument De sprong van primitieve signaalfluiten tot fluiten met gaten was enorm en wijst op het ontstaan van muziek als spel met magische werking Opmerkelijk is wanneer men de relatie van muziek tot cultuur tracht te bekijken dat er geen volk op aarde is zonder vorm van muziekbeoefening Er was waarschijnlijk geen duidelijk begin van muziek maar het evolueerde gestaag vanuit experimenten doelen en voortschrijdend inzicht waarbij de mens steeds zich bewuster werd van de mogelijkheden van het gebruik van klank en taal in diverse georganiseerde vormen Muziek was dus vanaf het begin min of meer geordend geluid door de mens geproduceerd Verschillende theorieën In de periode van de oudheid tot de middeleeuwen werd getracht muziek te verklaren vanuit mythen Muziek was van goddelijke oorsprong aan de mens gegeven In het Bijbelboek Genesis wordt melding gemaakt van ene Jubal die als eerste een vervaardiger was van muziekinstrumenten hij was een vader van allen die fluit en citer bespelen Veel later probeerde men het ontstaan van muziek meer vanuit een wetenschappelijk gezichtspunt te verklaren Zo dacht Charles Darwin dat muziek was ontstaan uit nabootsing van dierengeluiden vogelzang Jean-Jacques Rousseau probeerde muziek te verklaren vanuit fixering van geluiden als abstract van de menselijke taal Carl Stumpf< ref> stelt dat gezang ontstond uit spreken op hogere tonen of uit roepen Andere theorieën waren dat muziek voortkwam uit het arbeidsritme waaruit ook de dans verklaard zou kunnen worden Herbert Spencer beweerde dat muziek een uiting van emoties was Ook werd beweerd dat muziek vanaf de babytijd al bestaat omdat een kind vanaf zijn geboorte geluid maakt en ordent Natuurvolkeren Hoewel bestudering van het voorkomen van muziek bij natuurvolkeren niet rechtstreeks als een vroeg stadium van de ontwikkeling van de muziek kan worden gezien en daarmee in verband kan worden gebracht met de historische ontwikkeling van muziek zijn er wel overeenkomsten Zo zijn er bij natuurvolkeren en muziek uit de oudheid vergelijkingen te maken die bijvoorbeeld betrekking hebben op het gebruik van eenvoudige instrumenten en ook de functie van muziek als magische uiting is een overeenkomst Muziek bij natuurvolkeren is vaak aan het lichaam gebonden dans klappen meezingen zich bewegen De klank van de menselijke stem en instrumenten hebben mede als functie het bovennatuurlijke tot uitdrukking te brengen De eenvoudigste motieven die in de muziek van veel natuurvolkeren voorkomt is de afwisseling van twee tonen een secunde of terts die zich steeds bewegen tussen spanning en ontspanning stijgen en dalen De hogere toon draagt vaak het accent en werkt daarmee als tooncentrum Deze twee tonen overstijgen qua interval de omvang van 3 tonen niet Dit zien we ook in veel kinderliedjes Melodiek bij veel natuurvolkeren kenmerkt zich door drie principes Distantie aaneenvoegen van secundeschreden in dalende richting Consonantie de neiging om de hoofdtonen samen te laten vallen Vergroting van toonafstanden naar beneden toe zwaartekrachtregel kleinere intervallen bij stijgende tonen en grotere bij dalende Door gevarieerde herhaling van een tweetonig motief en door het additieve principe wordt een melodie opgebouwd Wanneer het motief getransponeerd wordt ontstaat melodiek met meer dan twee tonen en is er grotere kans op een toon die als tooncentrum gaat werken Voorbeelden zijn het trappenmelos van Papoea's en Indianen Als deze transposities vaak genoeg plaatsvinden ontstaat het omlijstende octaaf als ijkpunt van een tonaal centrum Hierdoor wordt de tonale ruimte dus vergroot Het consonantieprincipe werkt ook bij de kwint Hierdoor en door de aard van een toon met boventonen ontstond ook het drieklankprincipe met grote en kleine tertsen Melodiek gebaseerd op dit drieklankprincipe vindt men in de muziek van Noord-Amerikaanse indianen Melanesiërs negers en Pygmeeën in Afrika en Azië Drieklankmelodiek is verder ook in Europa al vroeg in de Middeleeuwen te vinden naast pentatoniek en kerktoonsoorten Voorts dient opgemerkt te worden dat de verschillende natuurvolkeren zich in hun melodiek bijna niet onderscheiden door melodiek maar door de taal en bijbehorende klank van de stem Er worden drie hoofdtypen volkeren onderscheiden elk met een overheersende soort muziek Jagers met muziek afkomstig van het vrije spraakritme vaak onderbroken door roepen en schreeuwen waarin weinig tonaal verband zit en waarin metrum belangrijk is Landbouwers voornamelijk melodieuze en tonaal geordende muziek in afgeronde vormen Vaak zien we een collectieve toon in de muziek en een balans tussen metrum en melodiek Herdervolkeren hebben een soort muziek die tussen bovenstaande twee in zit Onderzoeker Curt Sachs onderscheidt twee bronnen voor het ontstaan van melodiek de stem logogene en het geruis pathogene melodiek Uit deze twee vormen ontstond de door de melodie melogene gegenereerde melodiek in hogere cultuurvormen De ritmiek van natuurvolkeren biedt een grote verscheidenheid en variatie Deels afkomstig uit de taal deels uit de natuurlijke omstandigheden waarin de volkeren leven Uit diverse metrische indeling komen al gauw vormen tevoorschijn als a1a2a3 en ab of abc of aba Woord en muziek zijn vaak nauw verbonden Zingen is vaak een spontane handeling en improvisatie speelt een grote rol Ook wordt muziek vaak van generatie op generatie als repertoire mondeling doorgegeven Muziek heeft een symboolfunctie om het reële bestaan te symboliseren in magische of goddelijke beginselen Bij de eenvoudigste natuurvolkeren zien we nauwelijks instrumenten Het lichaam klappen stampen klikken en dansen zorgt voor ritme Al snel worden echter ook deze klanken overgebracht op objecten zoals stammen stokken speren ratels en holle voorwerpen De bron van het muziekinstrument is dus het gebruik van gemeenschapswerktuigen handgeklap stampende dansers het op elkaar slaan van staven of botten De eerste instrumenten zoals ook de fluiten de bamboebuis de muziekboog trommels xylofonen pijpen schelp- en dierenhoorntrompetten worden door een individu bespeeld en komen pas voor bij meer ontwikkelde volkeren Bijkomend gevolg er ontstaat een scheiding tussen uitvoerders en luisteraars die later kan leiden tot het ontstaan van het beroep musicus Begin van meerstemmigheid In drie onafhankelijke gebieden is meerstemmigheid langs verschillende wegen ontstaan Men onderscheidt Polynesië Melanesië Indonesië Achter-Indië en de Filipijnen Het gebied van de zuidelijke Kaukasus tot Europa Midden- en Zuid-Afrika Het optreden van meerstemmigheid ontstond onder invloed van de grote en kleine terts als structuur- en toonschredeinterval in het melos Dit is niet het geval bij secundeschreden die bij veel natuurlijke meerstemmigheid dissonant klinken In de hoge culturen van Azië vormt meerstemmigheid geen overheersend stijlkenmerk maar de Melanesiërs negroïde volkeren hebben vele vormen van meerstemmigheid ontwikkeld zoals imitatie canon ostinate vormen bourdon polyfone twee- en driestemmigheid Buiten Europa bestaan veel van eenstemmigheid afgeleide vormen van meerstemmigheid zoals de variantenheterofonie waarbij de ene zanger afwijkt van de andere De heterofonie het anders-zijn van een tweede stem door er parallel aan te lopen zien we vaak als variatie of omspeling bijvoorbeeld ook in de Siamese en Javaanse orkestmuziek die bestaat uit een gevarieerde grondmelodie Vaak ontstaan parallelle lijnen in octaven of kwinten en kwarten bij deze vorm van muziek Het zingen in parallellen parallel organum als homofone soort meerstemmigheid is oeroud en zien we ook bij Afrikaanse natuurvolkeren en op de Kaukasus en in de volksmuziek van IJsland Een andere vorm meerstemmigheid ontstaat uit de imitatie of nabootsing De canon is daarmee tevens een van de oudste vormen van meerstemmigheid Een voorbeeld is sommige muziek op het Polynesische Samoa De canon komt ook voort uit begrippen als volgen en jagen Vrije imitaties treft men ook aan op de Salomonseilanden Borneo en Annam Daarbij liggen de thema's verder uit elkaar Ook vindt men daar polyfonie door twee volkomen zelfstandige stemmen Bourdonmeerstemmigheid ontstaat uit het laten doorklinken van een lage stem op een toonhoogte waarbij een tweede stem melodieën zingt met wisselende toonhoogten Vergelijk de doedelzak Primaire samenklanken ontstonden ook uit het gelijktijdig laten klinken van gongs of klokken Veel gamelansamenklanken leidden ook tot pentatoniek Oud-Egyptische muziek Muziek in de Egyptische samenleving In het Oude Egypte speelden muziek en dans een belangrijke rol in de samenleving De Egyptenaren beschouwden muziek als een manier om vreugde te bevorderen en om zorgen te vergeten Bovendien diende muziek om godheden te eren uit de Egyptische oudheid zijn diverse hymnen bewaard gebleven Muziek is waarschijnlijk gedurende de hele Egyptische oudheid van belang geweest Het eerste directe bewijs hiervan stamt echter pas uit ongeveer 31e eeuw vChr toen verschillende reliëfs met dansen werden aangebracht in onder andere tempels en tombes Muziek kwam in alle sociale kringen voor en werd gespeeld in tempels paleizen werkplaatsen boerderijen en zelfs op slagvelden De muzikanten die in tempels speelden meestal vrouwen de zogenaamde shemayets stonden het hoogst op de sociale ladder Veel goede getalenteerde artiesten werden uitgenodigd door de farao om aan het hof te werken en zij werden daarom ook zeer gerespecteerd Zij die muziek maakten op feesten stonden iets lager in de maatschappij In het Oude Egypte waren het voornamelijk de slag- en snaarinstrumenten die gebruikt werden De melodie werd voornamelijk gezongen Instrumenten en handgeklap dienden als ritmische begeleiding De crotales de aulos Grieks en de harp waren toen zeer populaire instrumenten Het geheel werd vaak gedirigeerd door een centraal persoon Uit de Egyptische oudheid zijn enkele reliëfs gevonden die lijken op een partituur bestaande uit bolletjes van verschillende formaten Tot op heden hebben musicologen deze mogelijke vorm van muzieknotatie echter nog niet ontcijferd en daarom kan men slechts gissen hoe de oud-Egyptische muziek geklonken heeft Representatieve bewijzen zoals de instrumenten die zijn gevonden en de reliëfs die in Egyptische gebouwen zijn aangetroffen scheppen een redelijk beeld van de muziek in het Oude Egypte Tempelmuziek Tempelmuziek was vrij eentonig er klonk een sistrum dat werd begeleid door de stem van zangers of zangeressen De muziek die op feesten werd gespeeld bestond uit ensembles van instrumenten als de luit percussie fluit en kleppen die begeleid werden door de stemmen van alle aanwezigen Toonsysteem De melodie in de Oud-Egyptische muziek was waarschijnlijk gebaseerd op een mineur pentatonische toonladder en bestond slechts uit hele toonafstanden zoals kan worden opgemaakt uit het aantal gaten dat op de fluiten was aangebracht Dit is echter niet met zekerheid te zeggen aangezien oude Japanse fluitkunstenaars bewijzen dat het door de fluit te hellen en de lippen te verplaatsen theoretisch ook mogelijk is met zo’n fluit verhogingen en verlagingen te spelen Het is natuurlijk de vraag of men deze techniek in het Oude Egypte kende Instrumenten De instrumenten die de Oude Egyptenaren gebruikten in hun muziek zijn in te delen in drie hoofdcategorieën blaasinstrumenten slaginstrumenten snaarinstrumenten Blaasinstrumenten waren de eerste muziekinstrumenten die in de Egyptische muziek werden gebruikt Aanvankelijk hadden ze de vorm van de van oorsprong Griekse aulos een soort dubbele hobo De aulos werd gebruikt sinds ongeveer de 28e eeuw vChr en bestond uit twee delen waarvan één deel korter was dan het andere om zo verschillende tonen te kunnen creëren Het langere gedeelte kon tevens gebruikt worden om akkoorden of lange noten te spelen die onder de melodie doorklonken Later in de Egyptische oudheid werden de twee delen van de aulos steeds vaker van elkaar gescheiden Onder militairen en in het kader van de verering van goden als Ptah en Ra werden ook trompetten gebruikt waarvan de trompetten van Toetanchamon een voorbeeld zijn De trompet werd gebruikt sinds het Nieuwe Rijk In de 2e eeuw vChr introduceerde Ktesibios uit Alexandrië het waterorgel dat in de laatste eeuwen van de Egyptische oudheid steeds populairder werd Uit ritmische overwegingen was percussie met in het bijzonder de idiofonen in de Egyptische muziek een zeer populaire instrumentengroep De goden Sekhmet en Bes worden alom geassocieerd met de percussie De twee belangrijkste percussie-instrumenten uit de Egyptische oudheid waren de menat een kleinere variant op de castagnetten en het sistrum Castagnetten waren in de mythologie opgedragen aan Hathor en het sistrum was in de Amarnaperiode vooral een middel om Aton te eren Het grote aantal idiofonen dat in de Egyptische oudheid werd gebruikt naast het sistrum en de menat ook vaak instrumenten als kleppen en crotales duidt erop dat ritme een belangrijk onderdeel was in de Egyptische muziek Om dit ritme te handhaven werden niet alleen muziekinstrumenten maar ook de handen aangegrepen Leden van een orkest maar ook het publiek klapten in hun handen ter ondersteuning Dit handengeklap was een vast onderdeel in veel liederen De derde en laatste instrumentengroep binnen de Oud-Egyptische muziek was de groep van de snaarinstrumenten Sinds het Oude Rijk werden bogen uit de jacht gebruikt om harpen van te maken Zulke harpen kregen aanvankelijk 8 tot 12 snaren die waren gemaakt uit de darmen van dieren met een voorkeur voor katten of schapen Zowel mannen als vrouwen konden de vaak zeer fraaie en rijk versierde harpen bespelen In het Nieuwe Rijk werd er met de grootte en het aantal snaren steeds meer geëxperimenteerd waardoor complexere liederen mogelijk waren De Egyptenaren waren waarschijnlijk de eersten die de luit gebruikten Hun variant bestond uit een relatief kleine klankkast met zes of acht gaten daarin De luit had twee tot vier snaren De hals van de luit had veel weg van die van de moderne gitaar de noten werd bepaald als de snaren werden ingedrukt op de plek waar zich een fret bevond Antieke culturen in China en Nabije Oosten China De Chinezen hadden van oudsher een muzieksysteem waarbij de tonen voortkomen uit een gemeenschappelijke grondtoon en bijbehorende boventonen De grondtoon werd 3 eeuwen voor Christus bij decreet door de keizer vastgesteld op het fluitgeluid van een aan een zijde afgesloten buis met een lengte van ongeveer 23 cm Door overblazen verkreeg men de boventonen Het systeem ging uit van 5 pentatonische tonen die tevens het verband tussen de hele kosmos de muziek de mens en de natuur symboliseerden Het is daarmee tevens de oudst bekende muzikale volledige kosmologische ordening De eerste schriftelijke vastlegging van het systeem stamt echter uit de Han-dynastie 206 voor Christus 220 na Christus De Chinese oertoonreeks bestaat uit de anhemitonische pentatonische reeks ofwel geen kleine secundes en komt overeen met de zwarte toetsen op een piano fis gis aïs cis dis De rituele gezangen hebben een plechtstatig karakter en zijn geordend in symmetrische perioden waarbij al gauw een vierdeling in frasering en metriek ontstond die weer overeenkwam met de vier basiselementen aarde water vuur en lucht Li Ki zegt omstreeks 100 na Christus dat muziek het richtsnoer voor hemel en aarde het grondbeginsel van evenwicht en harmonie moet zijn Yin en yang Muziek heeft een veelomvattende invloed op het menselijk gevoelsleven Een kosmologische visie op muziek wordt ongeveer gelijktijdig waargenomen in drie landen China Babylon en Egypte Echter in China wordt de kunstvorm tot grote hoogte doorgevoerd en blijven tradities vervolgens eeuwen heersen onder de verschillende dynastieën Nabije Oosten en de rol van Mesopotamië De belangrijkste periode in de muziekgeschiedenis van het Nabije Oosten loopt van ca 3500 vC tot ca 400 globaal vanaf de vroege Bronstijd tot diep in de IJzertijd De muziek blijft aanvankelijk cultus-gebonden in de antieke hoogculturen en evolueert pas later naar een esthetische uitdrukkingskunst Dat er weinig van bekend gebleven is hangt samen met de traditie van mondelinge overlevering Improvisatie speelde een belangrijke rol Opmerkelijk is wel dat de manier waarop tegen muziek aangekeken wordt in de loop der tijd verandert maar dat het instrumentarium relatief gelijk blijft gedurende langere periodes Gezien de centrale ligging van Mesopotamië heeft dit land grote invloed op de cultuur van de regio waarin Egypte Syrië en Palestina liggen Zo ook in de muziek waar de Arabische stammen in het zuiden de Hethieten Phrygiërs Feniciërs Egyptenaren en Grieken in het westen de Iraniërs en Indogermaanse stammen in het noorden en de Aziatische stammen tot aan Indië toe in het oosten Zo is verklaarbaar waarom muziekinstrumenten uit Mesopotamië in alle omringende streken voorkomen hoewel ze van elkaar kunnen verschillen door lokale ontwikkeling Het was normaal dat bij veroveringen de musici van de vijand gespaard bleven waarbij men de muziek zelve ook als kostbaar en goddelijk goed overnam Bronnen waaruit diverse bevindingen kunnen worden getrokken zijn van literaire aard geschriften maar ook afbeeldingen op perkamentrollen kleitabletten en steengravures en vondsten van instrumenten Snaarinstrumenten De lier geldt als Soemerisch nationaal instrument en wordt vanaf 400 vC frequent afgebeeld Kostbare met goud en zilver en schelpen versierde instrumenten zijn gevonden in de koningsgraven van Ur I De klankkast van deze grote lieren die op de grond moesten staan om bespeeld te worden waren in de vorm van een stier gebouwd als symbool van vruchtbaarheid Later wordt de vorm abstracter en meer ornamentiek de stierenkop blijft echter als versiersel op de lier aanwezig Deze lieren hadden 4 tot 7 snaren de grotere tussen de 8 en 11 De snaren konden met stempennen gestemd worden en liepen via een brug naar de klankkast Uit deze staande lier ontwikkelde zich de handlier die gedragen kon worden De vroegste afbeelding van een handlier stamt uit Babylon 1800 vC Evenals de lier is ook de harp een in Soemerië ontwikkeld instrument De harp bestond uit snaren die over een boog gespannen waren Een ontwikkeling daaruit voortkomend was de haakharp waar twee latten of botten met elkaar verbonden werden waartussen als in een winkelhaak snaren werden gespannen Op afbeeldingen zijn harpen te zien met 4 tot 7 snaren Mogelijkerwijze zouden er meer snaren op hebben kunnen zitten vanwege beperkte weergavemogelijkheden een lage resolutie op de afbeeldingen De luit In het SoemerischPantur in het Grieks pandura is ook een klein muziekbooginstrument met snaren De oorsprong ligt in Babylon Afbeeldingen vanaf 2000 vC laten zien dat de lier vaak door een vrouw bespeeld werd De Babylonische lier heeft dezelfde vorm als de Assyrische een lange hals met grepenbord vgl de gitaarhals met fretten met 2 of 3 snaren en een kleine klankkast in de vorm van een halve bol Deze was vervaardigd van bijvoorbeeld een schildpaddenschild Blaasinstrumenten Fluiten lange buis zonder mondstuk soms met gaten Dubbelschalmeien 2 tot 4 metalen buisjes zonder mondstuk soms van zilver met elk 4 klankgaten gevonden in opgravingen bij UR I Trompetten rechte taps uitlopende buizen of horens of schelpen duiken pas op in Assyrië Ninive Deze werden vermoedelijk als signaalinstrumenten in het leger gebruikt Slaginstrumenten Hiervan waren er zeer veel soorten ratels schellen bellen bronzen klokken handcymbalen ketelpauken cilindrische trommels tamboerijn grote raamwerktrommels met vel bespannen De muziek Van de muziek zelf is niet veel bekend Op grond van de boringen van de gaten in fluiten gaat men uit van pentatonische en heptatonische muziek Het oudst bekende gezang is geschreven in cuneiform en dateert van 4000 jaar geleden uit Ur Het werd ontcijferd door professor Anne Draffkorn Kilmer University of California Berkeley en zij toonde aan dat het vanuit tertsharmonie gecomponeerd was zoals de oude Engelse gymel en ook gebruik maakte van de Pythagorese stemming van de diatonische toonladder De Soemeriërs hadden reeds een kosmische opvatting waarin het getal een grote rol speelde verbanden met jaargetijden seizoenen planeten Muziek was vermoedelijk ook gebaseerd op kosmologische verwantschappen of verering Naast eenstemmigheid schijnt er een soort meerstemmigheid geweest te zijn Lieren en harpen werden doorgaans met twee handen gespeeld ook de dubbelschalmei een Fenicische uitvinding kon twee stemmen tegelijk vertolken Op veel afbeeldingen zijn groepen musici te zien wat suggereert dat er orkestjes waren De muziek bij de Grieken Overzicht Veel van wat de West-Europese cultuur betreft in termen van filosofie wetenschap en kunst heeft zijn oorsprong in de cultuur van het oude Griekenland Met muziek is het niet anders Muziek speelde een grote rol in de levens van de oude Grieken en was haast alom tegenwoordig in de samenleving van huwelijk tot begrafenis de religieuze ceremonie toneel volksmuziek en het reciteren van grote epische gedichten als Homerus en anderen Er zijn belangrijke fragmenten gevonden van genoteerde Griekse muziek en vele literaire toespelingen op muziek zodat voor een behoorlijk gedeelte duidelijk is hoe de muziek gespeeld en geklonken moet hebben en welke rol muziek speelde in het maatschappelijk leven Ook het belang van professionele musici verschijnt in de bronnen Op afbeeldingen op vazen bijvoorbeeld staan vele taferelen van musici Het woord muziek krijgt zelfs in deze cultuur zijn naam van de muzen de dochters van Zeus die symbool staan als de godinnen van het creatieve en intelligente Muziek der sferen Vaak wordt de term muziek der sferen gebruikt en Pythagoras en zijn volgelingen aangehaald daar die de fundamenten van onze kennis over boventonen hoe snaren en luchtkolommen trillen en hoe hun boventonen in verhouding tot elkaar staan versterkten Belangrijk om te weten is dat de gehele studie van deze zaken bij de Grieken niet gericht was op het spelen van muziek maar dat het een wiskundige en filosofische beschrijving betrof van hoe het universum in het algemeen werd waargenomen als een constructie die de wetmatigheden en kosmische harmonie tussen zon maan en planeten weerspiegelde Mensen zongen en speelden echter instrumenten reeds lang voor Pythagoras zonder veel besef dat er natuurkundige wetmatigheden of regels aan muziek en samenklanken ten grondslag lagen en ook na Pythagoras veranderde dat niet veel Wetmatigheden Zeker is dat op zijn minst veel muziek al de principes van Pythagoras in de praktijk volgden met of zonder bewustzijn van diens formele kennis Mensen schijnen van nature haast universeel aanleg te hebben om consonantie van octaaf kwint en kwart waar te nemen en ze hoeven daarbij niet te weten dat de meetkundige verhoudingen daarvan 12 of 23 of 34 zijn Derhalve heeft Pythagoras slechts een manier gevonden om deze natuurlijke harmonie in een wetmatigheid te formuleren Echter zodra de formele theorie bestond is deze zeker ook gebruikt en toegepast en had hij gevolgen voor welke intervallen wel en niet gespeeld kunnen worden en er ontstonden systemen waarin correctheid van progressies van toonhoogten en intervallen tot stijl modus of regel verheven werden De resulterende toonladders werden modus genoemd en werden cruciaal voor de verdere ontwikkeling van de West-Europese muziek Magische kracht De magische kracht van muziek was bij de Grieken net zo belangrijk als bij de Oosterse volkeren Die muzisch-magische kracht werd in het dagelijks leven ook verondersteld in bijvoorbeeld de genezing van het lichaam Voorbeelden zijn de Jubelzangen voor Apollon genezingsliederen die leken op Sjamaanse riten Athenaeus van Naucratis veronderstelde circa 200 na Christus dat bijvoorbeeld mensen die last hadden van ischias door fluiten die in de frygische toonladder spelen van hun kwaal verlost zouden worden Aristoteles merkte op dat godsdienstwaanzinnigen met zorgvuldig gekozen melodieën tot zichzelf zouden kunnen komen Dit soort geloof in de kracht van muziek verklaart mede waarom Thaletas een componist uit Kreta rond 650 voor Christus aan de zijde van Lycurgus de wetgever van Sparta schreed Die Spartanen kregen van het orakel van Delphi het advies om de musicus Terpandrus te raadplegen omdat zijn muziek vrede zou oproepen Ethos Plato riep in de 4e eeuw voor Christus op om de staat te grondvesten naar analogie van de ordening van muziek net als Confucius honderd jaar eerder in China had gedaan Hoewel strak aan muzikale tradities werd vastgehouden waren veel van de wetenschappelijk ingestelde Grieken niet steeds meer tevreden met die tradities het geloof en de ondervinding Er ontstond behoefte aan een doordacht systeem en een theorie van het ethos van de muziek en dit systeem werd gebouwd naar model van de kosmologie van het Oosten bepaalde melodiepatronen hingen samen met bepaalde planeten en daardoor ook met de ethische eigenschappen van de mens zoals de majesteitelijkheid van Jupiter de mannelijkheid van Mars de vrouwelijkheid van Venus de droefheid van Saturnus Aristoteles zei in zijn Politeia "Bij de muzikale modi verschilt de een van de ander en wie ernaar luisteren zullen door elk ervan geroerd worden Enige ervan wekken droefenis bijvoorbeeld de Mixolydische andere verzwakken de geest weer andere bewerken een rustige overtuigde houding hetgeen men in het bijzonder kan zeggen van de Dorische terwijl de Frygische geestdrift opwekt" Maar er was geen duidelijk eenstemmige consensus over deze indeling Andere auteurs noemen juist de Dorische mannelijk en strijdlustig enzovoorts De stelling dat deze Dorische Frygische Lydische en Mixolydische toonladders van elkaar afweken door de stemmingsinvloed maar vooral door de intervalverdelingen de afwisseling van hele en halve tonen precies als bij onze kerktoonladders en ons majeur en mineur is niet geheel juist De modale toonladders bestonden uit levenloze rangschikkingen en hadden als zulke theoretische entiteiten geen betekenis voor het ethos Veel waarschijnlijker is het dat bepaal de melodische patronen die weliswaar uit modaal materiaal waren opgebouwd bepalend zijn geweest voor de ervaring van dat ethos met andere woorden waarschijnlijk hebben de Grieken iets gekend dat leek op de Indiase raga's en de Arabische maqams Dus de Grieken moeten melodische patronen gekend hebben Muziekonderwijs Bij de Grieken zat muziek inclusief fluit- en lierspel in het onderwijspakket en het werd als een der belangrijkste vakken beschouwd In Arcadië was muziekles verplicht tot het 30e levensjaar Maar betrekkelijk weinig van de muziek werd door beroepsmusici uitgevoerd en slechts de oude barden die de Homerische epossen voordroegen zichzelf dikwijls instrumentaal begeleidend werden als beroepsmusici gezien Deze barden deden ook aan muziekwedstrijden en werden doorgaans verwend en reisden vaak van stad tot stad om op te treden Toepassingsgebieden Muziek was ook onderdeel van het Drama waarbij acteurs tevens zongen reciteerden en waarbij een koor van achtergrondacteurs commentaren zong Deze praktijk van strofe antistrofe slotzangen en beurtzangen leidde later tot de bar-vorm AAB van de troubadours Minnezangers en Meesterzangers Muziek was geheel onmisbaar bij plechtigheden processies orakelraadplegingen bij feesten en in de huizen De meeste muziek was vocaal omdat de combinatie van tekst en muziek de muziek een duidelijke betekenis gaf Plato vroeg zich bijvoorbeeld af wat een melodie of ritme zonder tekst zou kunnen betekenen Hierdoor bleven de instrumenten die hoofdzakelijk ter ondersteuning van de zang werden gebruikt in een laag ontwikkelingsstadium steken Pas na de gouden eeuw van Perikles werden de instrumenten sterk verbeterd en ontstond er belangstelling voor puur instrumentale muziek Structuur van de muziek Omdat harmonie niet als zodanig gekend werd en meerstemmigheid vaak bijkomstig was was de Griekse muziek in essentie melodisch en ritmisch gestructureerd een geregelde opeenvolging van toonhoogten en tijdwaarden Elk van deze elementen was sterk gerelateerd aan de dichterlijke versvoeten als jambe dactylus trochee anapest Vandaar dat componisten in die tijd zich nauwelijks bekommerden over notatie van de ritmiek omdat die vanuit de tekst bekend verondersteld werd En de volgorde van de tonen kwam overeen met de natuurlijke stembuiging van het Grieks stijgend met een acutus daarnaast de gravis voor meer dalende beweging en de circumflexis waar er rond dezelfde toonhoogte werd gesproken Er waren voorts twee scholen die de muziektheorie uit die tijd gestalte gaven de school die meer op het oor besliste van Aristoxenos rond de 4e eeuw voor Christus en de school van meer mathematische benadering van Ptolemaeus rond de 2e eeuw na Christus Doordat er veel verschillende opvattingen waren ontstonden niet minder dan 8 verschillende soorten tertsen zeven verschillende hele tonen dertien kwarttonen en negen microtonen In de praktijk deed elke zanger wat hem het best scheen De Grieken voelden zich ook vrij om twee tetrachorden aan elkaar te verbinden tot een diatonische toonladder Een dergelijke overvloed aan theorie en praktijk was geen chaos maar een poging te komen tot legalisatie van de meest toonaangevende stromingen Relatie met andere wetenschappen Muziek werd onderdeel van studie voor zowel musici als theoretici als filosofen mathematici geleerden en historici Nieuwe onderzoeksterreinen als akoestiek psychologie van de muziekervaring trillingsfrequenties werden ontgonnen Historische bronnen Van de Griekse muziek uit de oudheid zijn slechts 11 stukken hetzij op perkament hetzij op stenen gegraveerd bewaard gebleven waaronder 2 hymnen aan Apollo 1 drinklied Skolion het Seikiloslied geschreven door ene Seikilos in de 1e of 2e eeuw voor Christus 3 plechtige hymnen van Mesomedes 2e eeuw na C de 1e Pythische ode van Pindarus waarschijnlijk een vervalsing Opmerkelijk is dat de meeste van de bewaard gebleven stukken vocaal waren en dat het enige korte instrumentale stuk waarschijnlijk een oefening voor de lierspeler is geweest Rome De Romeinen namen veel vooral theoretische kennis en gebruiken van de Grieken over Niet enkel werd het Griekse godensysteem verromeinst maar ook in dagelijkse zaken zijn veel erfenissen zichtbaar Reeds voor de geboorte van Christus bijvoorbeeld was er sprake van de Ritus Graecus de Griekse rite en kenden de Romeinen een vereniging van Griekse zangers Maar bovenal namen ze het theoretische systeem der Grieken over in de latere ontwikkeling Tijdens de Romeinse tijd werden diverse militaire blaasinstrumenten ingevoerd van het type hoorn of trompet het cornu de lituus en de tuba Omdat het Romeinse Rijk zich over een groot gebied uitstrekte was er een voortdurende toevloed en uitwisseling van uitheemse stijlen uit West- en Noord-Europa uit Azië uit Afrika en andere gebieden zoals het gebied van de Etrusken In de hedendaagse Italiaanse liederen en volksmuziek zitten nog archaïsche tendensen die teruggaan op deze Groot-Italiaanse en niet zozeer enkel op Griekse invloeden De gezangen van de katholieke kerk groeiden ten tijde van het Romeinse Rijk op Italiaanse grond en sluiten Italiaanse invloeden in zich Echter is er bijna geen bron van de oude Italiaanse muzikale taal bekend De vele uit de Griekse cultuur overgenomen terminologie die de Romeinen hanteerden kan derhalve niet steeds eenduidig worden uitgelegd wanneer men het over de Romeinse muziek heeft Daarnaast lijkt het absurd om te veronderstellen dat gedurende meer dan 500 jaar van het Romeinse Rijk de Romeinen zelf louter op Griekse oude muziek zouden zijn teruggevallen Gezien het peil waarop beschaving in het Romeinse Rijk opbloeide mag men veronderstellen dat ook de muziek zich verder ontwikkelde Dat zoveel nationale stijlen op een gegeven moment opgingen in een homogene katholieke stijl kwam doordat veel landen rondom het oostelijk deel van de Middellandse Zee een idioom kenden dat ondanks onderlinge verschillen toch veel overeenkomsten met elkaar vertoonde Hoewel er weinig bekend is van oude gezangen is wel bekend dat instrumentarium in verschillende landen werd gebruikt en uitgewisseld zoals de opmerkelijke dubbelhobos van de Perzen en Egyptenaren die tevens in Rome werden gebruikt Ook de lyra die de Nubiërs in het Boven-Nijl gebied spelen op de wijze van de oude Grieken duizenden jaren eerder is een voorbeeld van zon kruisbestuiving Het antifonaal zingen met wisselkoren werd aangetroffen in Mesopotamië Libië en de Afrikaanse kustlanden Ook dit element namen de Romeinen over en geraakte later in de kerkmuziek verweven De invloed van de taal was ook groot veel vocale muziek nam steeds meer de Latijnse Romeinse dialecten over zodat ook de Latijnse teksten immers de officiële taal over het hele Romeinse Rijk werden verspreid in de vroeg-christelijke muziek Noord-Europa Van oudsher hadden de niet-christelijke volkeren van Noord-Europa hun magische en bezwerende muziek Aangezien er geen notaties zijn overgeleverd is er weinig van bekend Wel zijn vondsten gedaan bij archeologische opgravingen waarbij in zowel het Germaanse gebied het Keltische gebied en het Frankische gebied diverse instrumenten en afbeeldingen zijn gevonden Hoogstwaarschijnlijk was muziek ter versterking van rituele handelingen bedoeld Ook zou muziek een rol kunnen hebben gespeeld bij het dagelijks leven als medium om sagen en legenden over te leveren aan jongere generaties Het instrumentarium was eenvoudig fluiten harpjes en diverse trommels Pas toen het Romeinse Rijk oprukte kwamen invloeden van de romeinse cultuur een groot deel van Europa binnen echter de grootste invloed ontstond later door de kerstening van de heidense volkeren Waarschijnlijk was voor die tijd veel muziek pentatonisch wat nog terug te horen is in bijvoorbeeld Ierse volksmuziek of diatonisch Een instrument als de Schotse doedelzak zou zich in deze periode ontwikkeld hebben uit een varkensblaas met houten of benen pijpjes waarop verschillende tonen gespeeld konden worden Hoewel er hoogstwaarschijnlijk veel niet-christelijke muziek bestond die zelfs tot in de diverse volksmuziek van nu doordrong is er om twee redenen weinig bewaard gebleven ten eerste de kerstening van Europa ten tweede het ontbreken van notatiesystemen Nederland is een land dat deel uitmaakt van het Koninkrijk der Nederlanden Het wordt in het westen en noorden begrensd door de Noordzee langs de oostgrens door Duitsland en in het zuiden door België De hoofdstad van Nederland is Amsterdam de regeringszetel is Den Haag De Caribische eilanden Bonaire Sint Eustatius en Saba maken als bijzondere gemeenten deel uit van het land Nederland heeft een inwonertal van en met een oppervlakte van 41543 km² een hoge bevolkingsdichtheid van Ruim 18% van het oppervlak bestaat uit water en een groot deel van het land en de bevolking bevindt zich onder zeeniveau Het land wordt beschermd tegen het water door middel van een systeem van dijken en waterwerken Door landwinning zijn polders gecreëerd Bestuurlijk is het land verdeeld in twaalf provincies Nederland werd onafhankelijk tijdens de Tachtigjarige Oorlog 1568-1648 waarin de gezamenlijke Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden tegen de Spaanse overheersing in opstand kwamen In 1579 vormden de Noordelijke Nederlanden de Unie van Utrecht waarmee een nieuwe politieke entiteit ontstond Met de Acte van Verlatinghe van 1581 werd door de gewesten van die unie de onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden uitgeroepen die rond 1609 bij het begin van het Twaalfjarig Bestand internationale erkenning kreeg en na afloop van de Tachtigjarige Oorlog in 1648 ook van Spanje bij de Vrede van Münster Vanaf de Franse tijd 1795-1813 ontwikkelde Nederland zich tot een natiestaat aanvankelijk als het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 dat door de Belgische Revolutie in 1830 echter alweer uiteenviel Tegenwoordig is Nederland een van de meest ontwikkelde landen als 's werelds zevende economie naar bbp per hoofd van de bevolking 2009 Het bezet de vierde plaats in de index van de menselijke ontwikkeling 2013 De Nederlandse economie steunt vooral op een zeer hoog ontwikkelde land- en tuinbouwsector de dienstensector en de internationale handel met name op de doorvoer van goederen naar Duitsland Nederland is sinds 1848 een parlementaire democratie onder een constitutionele monarchie een staatsvorm waarbij de macht gedeeld wordt door de koningin de ministers en het parlement Nederland was medeoprichter van onder meer de Europese Unie de G-10 de NAVO de Wereldhandelsorganisatie en de OESO Met België en Luxemburg vormt het de Benelux Den Haag speelt een belangrijke internationale rol op juridisch gebied als locatie voor vier internationale tribunalen en Europol Naam In de Bourgondische tijd werden de Lage Landen aangeduid vanuit het oogpunt van de hertog die meestal in Vlaanderen of Brabant verbleef les pays de par deça de landen van herwaarts over Dat wilde niet veel meer zeggen dan deze landen hier direct om ons heen Dit in tegenstelling tot les pays de par delà de landen van derwaarts over de landen daar namelijk het eigenlijke Bourgondië Ook werd de benaming de lage landen bij de zee gebruikt In de vijftiende eeuw kwam de naam "Nederlanden" in gebruik In tegenstelling tot onder meer Frankrijk en Engeland had deze geen etnische oorsprong maar was het aanvankelijk een aardrijkskundige term die slechts het onderscheid aanduidde met een hoger gelegen gebied Samengestelde namen met Nieder- werden op allerlei plaatsen in het Duitse taalgebied gebruikt Niderlant was in de late middeleeuwen het gebied tussen Maas en Rijn het nu Duitse Nederrijngebied daarbij inbegrepen Het gebied dat als Oberland gedacht was begon dan ongeveer bij het hoger liggende Keulen Bij uitbreiding kon het begrip ook toepasbaar worden op de delta van Schelde Maas en Rijn waarbij het in de meervoudsvorm optrad Door het grote belang van de Lage landen werd de benaming steeds meer specifiek voor dit gebied gehanteerd Vanaf ongeveer 1490 werden hiermee ook de Bourgondisch-Habsburgse gewesten aangeduid Naast "Vlaanderen" was "de Nederlanden" vanaf halverwege de zestiende eeuw waarschijnlijk de meest gebruikte naam In het Frans was dit Pays-Bas in het Italiaans Paesi Bassi en in het Duits Niederlande In het Nederlands werd zowel het enkel- als het meervoud gebruikt terwijl in het Frans en Engels Pays Bas Low Countries uitsluitend het meervoud gebruikt werd In 1570 gebruikte de cartograaf Ortelius de benaming Neder-Germanië Neder-Duitsland De humanisten grepen terug op de naam Belgica ontleend aan Julius Caesar Na de Opstand bleven de benamingen Belgium en Nederlandt in gebruik voor zowel de Nederlanden als geheel als voor de beide afzonderlijke staten De kolonie Nieuw-Nederland Engels New Netherland heette in het Latijn Nova Belgica of Novum Belgium Voor de Spaanse en later de Oostenrijkse Nederlanden werd ook wel Belgium Regium gebruikt terwijl met Belgium Foederatum wel de Republiek der Verenigde Provinciën werd aangeduid Voor de Republiek werd in het buitenland steeds meer "Holland" als pars pro toto gebruikt zoals eerder "Vlaanderen" voor de Nederlanden Nederland werd nog in de Franse tijd en ook onder koning Willem I vertaald in het Frans als Belgique In de Franse tijd waren de officiële namen eerst de Bataafse Republiek daarna het Bataafs Gemenebest en voor de invoeging in het Franse keizerrijk het Koninkrijk Holland Geografisch overzicht Nederland ligt in het noordwesten van Europa en wordt begrensd door de Noordzee Duitsland en België De lengte van de landsgrens bedraagt 1027 km terwijl de kustlijn 451 km lang is Daarnaast behoren enkele eilanden rond de Caribische Zee tot Nederland Deze verschillen geografisch sterk van het Europese deel van Nederland en worden hier afzonderlijk behandeld Water Nederland wordt zowel in het noorden als westen omringd door de Noordzee In het noorden wordt een duinenrij gevormd door de Waddeneilanden een serie barrière-eilanden waarachter zich de ondiepe Waddenzee bevindt Middenin het land ligt het IJsselmeer de voormalige Zuiderzee een grote binnenzee die sinds de voltooiing van de Afsluitdijk in 1932 van de Waddenzee is afgesloten en sindsdien zoetwater bevat Andere zee-armen en estuaria zijn de Dollard en de Lauwers in het noorden en het Hollandsch Diep het Haringvliet het Grevelingenmeer en de Ooster- en Westerschelde in het zuidwesten De Nederlandse kust ondervindt een dubbeldaags getij waarvan de amplitude langs de kust varieert tussen 15-2 meter De wind kan hier een sterke invloed op hebben Naast de verticale waterbeweging is er ook een horizontale waterbeweging de getijstroom Door een gunstige zeewatertemperatuur van 3 °C in de winter en 16 °C in de zomer zijn vooral de Waddenzee en de Oosterschelde belangrijk als kraamkamer van onder meer schol tong en mosselen Uit de waterbalans van Nederland blijkt dat vooral de toevoer via de Rijn van belang is voor Nederland Deze voert zelfs meer dan tweemaal zoveel water aan als door neerslag wordt geleverd Een groot deel van Nederland is gevormd uit de delta van de Rijn de Maas en de Schelde De Maas en de Rijn vormen samen met de Waal de Lek en de Merwede bovendien de grote rivieren een rivierengebied dat een natuurlijke barrière tussen het noorden en zuiden van het land is De IJssel soms ook tot de grote rivieren gerekend is een vertakking van de Rijn die noordwaarts stroomt en uitmondt in het IJsselmeer Meren komen vooral in West-Nederland en Zuidwest-Friesland voor Daarnaast zijn er door het afgraven van veen voor de turfwinning vervening veel plassen ontstaan Voor de drinkwatervoorziening is met een aandeel van circa 70% vooral het grondwater van belang Uitzondering hierop is de Randstad die ondanks de aanwezigheid van een zoetwaterzak onder de duinen vooral is aangewezen op oppervlaktewater De eeuwenlange strijd tegen het water heeft een duidelijke invloed gehad op de inrichting van Nederland Door overstromingen en menselijk ingrijpen is de kustlijn in de loop van de geschiedenis aanzienlijk veranderd Ingrijpende rampen waren de stormvloed van 1134 waarbij Zeeland in een archipel veranderde de Sint-Luciavloed 1287 de Sint-Elisabethsvloed 1421 en als laatste de watersnoodramp van 1953 Bij overstromingen ontstonden nieuwe zee-armen of getijdengebieden op de plek waar eerder land lag Om het land tegen het water te beschermen worden al sinds de Middeleeuwen langs de kust en de rivieren dijken aangelegd Een ander project in de strijd tegen het water zijn de Deltawerken die zijn aangelegd tussen 1958 en 1997 Het hele Deltaplan omvatte het ophogen van meer dan 3000 kilometer zeedijk en meer dan 10000 kilometer binnendijk langs kanalen en rivieren tot deltahoogte Ook werden de zee-armen die in de loop der tijd in het zuidwesten van Nederland waren ontstaan door dijken van de zee afgesloten Een andere vorm van menselijk ingrijpen in de natuur zijn de grote stukken land die door de mens zijn drooggelegd en gewonnen op het water de zogenaamde polders Bij voormalige meren of plassen worden deze nieuwe stukken land droogmakerijen genoemd De grootste polders zijn de Zuiderzeewerken die in de 20e eeuw zijn aangelegd en gezamenlijk meer dan 2500 vierkante kilometer nieuw land beslaan Geologie Het tegenwoordige Nederlandse landschap is grotendeels gevormd in de laatste 150000 jaar De geologische structuur van de Nederlandse ondergrond wordt gekenmerkt door een serie horsten en slenken die onderdeel vormen van een grote tektonische structuur die dwars door Europa loopt van de Middellandse Zee bij Marseille tot onder de Noordzee Het zuidoosten van het land ligt boven het Beneden-Rijnslenkensysteem waar nog steeds verzakkingen in de aardkorst plaatsvinden In 1992 Roermond en 2002 Aken net over de grens vonden hier nog kleine aardbevingen plaats De Beneden-Rijnslenk gaat in het westen van Nederland over in het West-Nederlands Bekken dat op zijn beurt overgaat in vergelijkbare slenkstructuren in de ondergrond onder de Noordzee Zoals de naam van het land al aangeeft is Nederland laag gelegen Het grootste gedeelte van Nederland bestaat uit een kustvlakte die geologisch gezien tot het Noordzeebekken behoort een groot geologisch bekken waarvan de Noordzee zelf het centrale deel vormt Het Noordzeebekken vormde zich vanaf het Krijt ongeveer 60 miljoen jaar geleden Hoewel er actievere en minder actieve fasen waren vond gedurende deze tijd in dit bekken bodemdaling en sedimentatie plaats De randen van het Noordzeebekken vormden tot de mens de laatste duizend jaar een belangrijke invloed op het landschap werd een voorbeeld van een zich op natuurlijke wijze ontwikkelend kustgebied Terwijl het centrale deel van de Noordzee bedekt is door de zee zelf worden de randen opgeëist door delta's van de grote rivieren die in de zee uitmonden Op de overgang tussen water en land vormden zich door de werking van de zee stranden duinen en waddengebieden De kustvlaktes die zich door de afzetting van het riviersediment vormden bevatten ook moerassen en meren Verreweg het meeste gesteente dat in Nederland dagzoomt is afgezet tijdens het Kwartair De formaties van de Boven-Noordzee Groep vormen het grootste deel van het oppervlak van Nederland Belangrijke formaties zijn de Formatie van Naaldwijk waarvan het zand en de klei in een groot deel van het westen en het noorden van Nederland aan de oppervlakte ligt en de uit veen bestaande Formatie van Nieuwkoop Het zand van de Formatie van Boxtel is te vinden in het oosten en zuiden terwijl rond de rivieren de afzettingen van de Formatie van Echteld zijn te vinden Alleen op kleine plekken komen oudere gesteenten aan het oppervlak Een uitzondering is Zuid-Limburg waar het Krijt op veel plekken aan het oppervlak ligt Alle gesteenten uit de laatste 65 miljoen jaar het Kwartair en Tertiair samen worden in Nederland de Noordzee Supergroep genoemd Deze kan in de slenken vele tientallen kilometers dik zijn en is op de horsten ook nog steeds kilometers dik Zoals in grote delen van West-Europa bevindt zich in het Nederlandse Carboon steenkool die in Zuid-Limburg tot halverwege vorige eeuw door de mijnbouw gewonnen werd In de ondergrond van het West-Nederlands Bekken en onder de Noordzee wordt ook aardolie gewonnen hoewel dit beperkt is vergeleken met de veel grotere Noorse reserves onder de noordelijke Noordzee Er zijn twee soorten aardgas in de Nederlandse ondergrond te vinden droog aardgas dat samen met de steenkool is ontstaan voornamelijk in het Carboon en nat aardgas dat samen met aardolie is ontstaan voornamelijk in het Krijt De eerste soort komt vooral onder het land voor de tweede soort onder de Noordzee en in het West-Nederlands Bekken Het grootste Nederlandse gasreservoir is het aardgasveld van Slochteren in het noorden van het land De Slochteren Formatie maakt onderdeel uit van de Boven Rotliegend Groep Landschap Het landschap van Nederland is bijna overal vlak Geringe hoogteverschillen komen voor in het oosten en zuiden van het land grotendeels veroorzaakt tijdens de voorlaatste ijstijd het Saalien van 238000 tot 128000 jaar geleden De ijskap reikte zo ver naar het zuiden dat het noorden van Nederland door gletsjers bedekt werd Dit dwong de grote rivieren hun loop te verleggen tot de huidige oost-west lopende ligging Tegelijkertijd werkte de stuwende kracht en het gewicht van de gletsjertongen op de ondergrond Dit zorgde voor het ontstaan van een afwisseling van stuwwallen zoals de Utrechtse Heuvelrug de Veluwe de Sallandse Heuvelrug en glaciale bekkens zoals de Eemvallei en de IJsselvallei Alleen het uiterste zuiden van de provincie Limburg Zuid-Limburg vertoont significante reliëfverschillen De 323 meter hoge Vaalserberg in Limburg met als top het Drielandenpunt met Duitsland en België is de hoogste heuvel van Europees Nederland Het laagste punt van Nederland bevindt zich in de buurt van Nieuwerkerk aan den IJssel en bevindt zich 676 meter onder NAP Het Nederlandse landschap bestaat grotendeels uit cultuurlandschappen en daarnaast uit beheerde natuurgebieden In de afgelopen eeuwen is de levende natuur niet alleen veranderd maar door verkleining en versnippering van de leefgebieden en milieuvervuiling in kwaliteit en kwantiteit ook achteruitgegaan Via natuurbeleid en de activiteiten van particulieren wordt geprobeerd het tij te keren onder andere via natuurontwikkeling en het herstel van min of meer oorspronkelijke landschappen Dergelijke natuurontwikkelingsgebieden vinden we bijvoorbeeld langs de grote rivieren onder andere bij de Gelderse Poort Daarnaast zijn er in Nederland vele oudere natuurgebieden met onder meer bos duin en heide Er zijn bovendien twintig nationale parken waarvan het Zeeuws Nationaal Park Oosterschelde het grootste is en Veluwezoom en De Hoge Veluwe in Gelderland de oudste zijn Het Nederlandse landschap kan worden ingedeeld op verschillen in substraat bodem waterhuishouding en de ontginningsgeschiedenis Het grootste deel van het oppervlak van Nederland bestaat uit de Boven-Noordzee Groep Belangrijke landschapstypen zijn het duinlandschap het rivierkleilandschap het zeekleilandschap het veenlandschap het zandlandschap en het krijt-lösslandschap Andere indelingen leggen meer de nadruk op de cultuurhistorie Zo onderscheidt men bijvoorbeeld het esdorpenlandschap en het terpenlandschap In zogenaamde nationale landschappen worden belangrijke cultuurlandschappen beschermd zoals het Groene Hart in de Randstad Klimaat Nederland heeft een zogenaamd Cfb-klimaat een gematigd zeeklimaat met milde winters en koele zomers Het klimaat wordt beïnvloed door de Noordzee die het gehele jaar de temperatuur matigt waarbij zowel de dagelijkse als jaarlijkse temperatuursschommelingen toenemen richting het oosten Hoewel er de laatste decennia een stijging van de gemiddelde temperatuur is waar te nemen is door de grote natuurlijke temperatuursfluctuaties nog niet met zekerheid te zeggen of dit het gevolg is van een versterkt broeikaseffect en rechtstreeks samenhangt met de wereldwijde opwarming Met circa 1600 zonuren heeft de kust de meeste zonuren terwijl de Achterhoek met ongeveer 1450 uur de minste zonneschijn heeft Ondanks het imago van regenland regent het gemiddeld slechts 8% van de tijd In de zomer is er vooral op grasland een verdampingsoverschot maar gemiddeld is er jaarlijks een neerslagoverschot het grootst op de Veluwe Het natst zijn de Veluwe Drenthe en Zuid-Limburg het droogst het centrale deel van Limburg met minder dan 700 mm Flora en fauna De flora en fauna van Nederland zijn relatief goed onderzocht Er is een lange traditie van floristisch en faunistisch onderzoek dat tegenwoordig uitgevoerd wordt door organisaties als SOVON FLORON en De Vlinderstichting Sommige verenigingen voor natuurstudie zijn al meer dan honderd jaar actief zoals de Nederlandse Entomologische Vereniging de Vogelbescherming Nederland de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Vereniging voor veldbiologie en de Nederlandse Mycologische Vereniging Het is bekend dat Nederland relatief erg soortenarm is deels als gevolg van de IJstijden en deels vanwege de eenvormige geografie Van de hogere plantensoorten komt de helft uitsluitend voor in twee uitzonderlijke gebieden Zuid-Limburg en Oostvoorne Het meest belangrijke natuurgebied is de Waddenzee of als alleen het landoppervlak beschouwd wordt het duingebied Menselijk ingrijpen zowel direct kap van bossen ontginningen wegenaanleg etc als indirect overbemesting heeft grote invloed op het huidige landschap de flora en de fauna Veel dier- en plantensoorten dreigen te verdwijnen Om dit te voorkomen zijn zogenaamde rode lijsten gemaakt waarop de meest bedreigde soorten staan Sommige soorten passen zich juist aan aan de menselijke cultuur zoals de merel en de koolmees In Nederland worden zogenaamde floradistricten onderscheiden op grond van verschillen in klimaat bodem en waterhuishouding; deze districten hebben eigen plantensoorten De 23e druk van de standaardflora Heukels Flora van Nederland hanteert 15 floradistricten die dan meest worden ingedeeld bij de West-Europese floraregio In Nederland komen circa 1400 soorten hogere planten voor en 600 soorten mossen Daarnaast zijn er nog duizenden soorten die tegenwoordig niet meer tot de planten worden gerekend zoals zon 4 à 5000 soorten paddenstoelen macrofungi of andere schimmels en een paar duizend soorten korstmossen en algen Ook voor een aantal dieren worden wel geografische districten onderscheiden zoals voor onder andere broedvogels In Nederland komen ruim 50 soorten zoogdieren voor zo'n 600 soorten broed- en trekvogels tientallen vissoorten ruim 50 dagvlinders bij 2000 totaal aan vlinders en duizenden ongewervelden Ondanks de geringe afmetingen heeft Nederland toch endemische dieren die alleen in Nederland voorkomen zoals de Grote vuurvlinder en Microtus oeconomus arenicola een ondersoort van de Noordse woelmuis Door de ligging in Europa en het intensieve verkeer is er een regelmatige aanvoer van adventieven die zich soms met enig succes vestigen zoals de halsbandparkiet en de driehoeksmossel maar slechts vrij zelden een permanente plaag vormen; mogelijke uitzonderingen zijn de waterpest en de bospest De soorten die hier voorkomen zijn bijna allemaal relatieve nieuwkomers van na de IJstijden; zo zijn het konijn de fazant en de tamme kastanje in historische tijden ingevoerd De hier algemene soorten zijn erg concurrentiekrachtig Er is met enig succes nieuwe natuur aangelegd met name in het gebied de Oostvaardersplassen waar veel soorten gedijen De laatste jaren wordt geprobeerd soorten die hier in historische tijden zijn uitgeroeid opnieuw in Nederland te introduceren soms met succes zoals de raaf en de bever Van andere soorten zoals de otter blijft het resultaat onzeker Dit laatste geldt ook voor een Europees project voor herintroductie van de zalm De zeearend vestigt zich zij het aarzelend op eigen gelegenheid Terugkeer van wat grotere roofdieren als de wolf en de lynx blijft controversieel Dit geldt ook voor herintroductie van plantensoorten door zaaien en herstel van natuurgebieden door ingrepen als bekalken om de verzuring tegen te gaan Caribisch Nederland Bovenwinds De eilanden Saba en Sint Eustatius behoren tot de bovenwindse eilanden van de Kleine Antillen Deze bovenwindse eilanden waartoe ook Sint Maarten behoort vormen een langgerekte groep die zich uitstrekt tussen Puerto Rico en de Venezolaanse kust De groep bestaat uit twee bogen die zijn ontstaan door subductie van de Zuid-Amerikaanse Plaat onder de Caribische Plaat De eilanden hebben hun ontstaan dan ook te danken aan vulkanische activiteit De binnenste boog waartoe Saba en Sint Eustatius behoren is vulkanisch nog enigszins actief De beide eilanden worden gedomineerd door een slapende vulkaan die het hoogste punt van ieder van de eilanden vormt The Quill op Sint Eustatius heeft een hoogte van 601 meter en het hoogste punt van Saba Mount Scenery is met 887 meter ook het hoogste punt op Nederlands grondgebied en in het gehele Koninkrijk der Nederlanden Het klimaat op beide eilanden kan afhankelijk van de hoogte in de klimaatclassificatie van Köppen worden ingedeeld als Aw tropisch savanneklimaat in de laaggelegen gebieden tot Am moessonklimaat in de hoger gelegen gebieden met Af tropisch regenwoudklimaat op Mount Scenery en wellicht ook op The Quill Benedenwinds Het eiland Bonaire maakt deel uit van de benedenwindse eilanden van de Kleine Antillen Deze eilanden die naast Bonaire ook Aruba Curaçao en de Venezolaanse eilanden omvatten liggen vlak voor de kust van Venezuela Aangenomen wordt dat ze evenals de bovenwindse eilanden van vulkanische oorsprong zijn maar alleen de oudste gesteenten zijn vulkanisch en het grootste deel van de eilanden bestaat uit kalkachtig gesteente Het klimaat op het westelijke deel van deze eilanden is vergelijkbaar met dat van het nabijgelegen vasteland semi-aride tot aride Bonaire heeft een BS-klimaat steppeklimaat in de classificatie van Köppen Geschiedenis De bewoningsgeschiedenis van Nederland is sterk verbonden met het ontstaan van de Nederlandse ondergrond De omgeving veranderde niet alleen door de verdrinkingsgeschiedenis van de Schelde Rijn Maas en Eems tijdens het Holoceen maar andersom is bewoning van grote invloed geweest op het huidige Nederlandse landschap met polders en dijken met name in de laatste 1000 jaar De noodgedwongen collectiviteit zorgde voor een bestuur en mentaliteit die mede bijdroegen tot het latere succes van de Nederlandse handel waarbij ook de geografisch gunstige ligging aan zee en waterwegen van groot belang was De Nederlandse gewesten hebben door de geschiedenis heen wisselende onderlinge relaties gehad soms samenwerkend soms rivaliserend Belangrijke keerpunten zijn de Opstand met zijn onafhankelijkheidsverklaring die vooraf ging aan een periode van grote voorspoed een lange periode van verval en in 1795 de Franse inval die het einde betekende van de Republiek Als het Koninkrijk der Nederlanden bestaat Nederland sinds 1814 en in min of meer de huidige vorm vanaf 1830 na de Belgische revolutie Pre- en protohistorie Met het einde van de laatste ijstijd begon het huidige tijdperk het Holoceen 9700 vChr heden Hierin steeg de temperatuur met een zeespiegelstijging tot gevolg en het volstromen van de Noordzee De moerassige rivierdelta die later Nederland genoemd zou worden was echter nog weinig aantrekkelijk en bewoning bleef aanvankelijk beperkt tot passerende jager-verzamelaars Vanuit Zuidwest-Azië verspreidde de landbouw zich tussen 8000 en 6700 jaar geleden over geheel Europa Als randgebied begon het neolithicum in de delta relatief laat en dan nog vooral op de hogere lössgronden Nederzettingen begonnen zich te vormen maar steden zoals die zich in het centrum van de oude wereld voorzichtig begonnen te vormen waren nog ver weg Door de introductie van nieuwe technologieën als metaalbewerking kon voedsel efficiënter vergaard worden wat een elite vrij maakte die zich bezighield met andere zaken De belangrijkste specialisatie was die van spirituele leiders die gevaren konden duiden of zelfs afwenden Rondom hen ontstonden centra van toenemende welvaart aanvankelijk om de goden tevreden te stellen Ter bescherming werden tijdelijk krijgers als leider aangesteld die echter gaandeweg meer macht verkregen Relatief egalitaire samenlevingen werden op die manier adellijk met een aristocratisch bestuur Dit gold onder meer voor de Kelten voor wie het latere Nederland een randgebied was en de La Tène-cultuur daarna ca 450 vChr tot de Romeinse periode in de eerste eeuw vChr Aangetrokken door Keltische welvaart trokken in de tweede eeuw voor Christus Germanen — waarvan overigens het onderscheid met de Kelten niet goed duidelijk is — naar het westen Met de komst van de Romeinen in 57 vChr begon de protohistorie van de Lage Landen Na aanvankelijke pogingen om het rijk uit te breiden tot aan de Elbe werd vanaf 47 nChr de Rijn de noordgrens of limes Na de onderdrukking van de Bataafse Opstand in het vierkeizerjaar 68 69 was het gedurende twee eeuwen tot ongeveer 250 rustig in de Rijnprovincies Met de opname in het Romeinse Rijk brak een periode van economische expansie en sterke bevolkingstoename de pax Romana aan Door de uitbreiding van het wegennet en de scheepvaart nam de mobiliteit en daarmee de handel toe geholpen door de toenemende beschikbaarheid van muntgeld Het Romeinse pantheon werd geïntroduceerd maar voordat het christendom de overheersende godsdienst werd was er vooral een mengelmoes van heidense culten Middeleeuwen De Germaanse druk op de limes nam echter toe De volksverhuizingen die al met al zo'n twee eeuwen duurden luidden een periode van instabiliteit in In 406 werd de Rijngrens doorbroken Er volgde een periode van neergang waarvan het Romeinse Rijk zich niet meer herstelde en een versnippering van Europa die tot op heden herkenbaar is De bevolking en de handel namen af; geld raakte in onbruik Keizer Karel de Grote 768-814 wist naast de Friezen in het noorden uiteindelijk ook de Saksen in het oosten aan zich te onderwerpen; de zogenaamde tweede kerstening vond plaats In de volgende eeuwen zou het christelijk geloof zich aanpassen en volledig doordringen in de samenleving Onder Karel de Grote waren de Lage Landen geen randgebied meer maar lagen zij nabij het centrum van het Frankische rijk Landsheerlijkheden en de opkomst van steden Het leenstelsel — waarbij vazallen bij ontbreken van een geldeconomie beloond werden door hen grond in leen te geven — verzwakte het centraal gezag Ten gevolge van invallen van de Vikingen en delingen van het Frankische Rijk was het een instabiele periode In de tiende eeuw kwam er een einde aan de invasies van Europa door Vikingen Moren en Aziatische steppevolkeren De hierop volgende stabiliteit had vanaf de elfde eeuw een expansiebeweging tot gevolg Venen en moerassen werden drooggelegd bossen gerooid en grond werd ontgonnen Door verbeteringen in de landbouw konden meer mensen zich aan het primaire productieproces onttrekken Nu de dreiging van buitenaf was weggevallen richtte de klasse van krijgers zich tegen elkaar en de lokale bevolking Een aantal feodale heren wist hun gezag uit te breiden ten koste van hun buren Uit een onoverzichtelijke lappendeken van gebiedjes ontwikkelden zich wereldlijke en geestelijke landsheerlijkheden Het graafschap Vlaanderen onder de aanvankelijk zwakke koning van Frankrijk was lange tijd het belangrijkste gewest In Lotharingen was de Duitse keizer een stuk machtiger doordat hij met het rijkskerkenstelsel bisschoppen met wereldlijke macht bedeelde en daarmee dynastievorming tegenging Desondanks groeiden de wereldlijke landsheerlijkheden vanaf ca 1100 uit tot praktisch onafhankelijke vorstendommen De bevolkingsgroei in deze periode had zijn weerslag op de handel en daarmee op de steden die vooral door hun muren een machtsfactor van betekenis werden Dit was het begin van de afbraak van het feodale stelsel De steden waren niet alleen een inkomstenbron voor de landsheer maar werden later ook een concurrerende machtsfactor In gebieden met weinig steden bleef de adel echter nog eeuwenlang een belangrijke rol spelen Er ontstond een structuur om het werk aan de dijken en sluizen te coördineren waartoe waterschappen en heemraadschappen werden opgericht Door dit alles veranderde de sociale en economische structuur en kon men zich ook gaan richten op de visserij de lakennijverheid en overzeese handel Met de groeiende macht van de burgerij werd het culturele monopolie van de Kerk doorbroken De culturele opleving in deze periode waarin ook de eerste scholen en universiteiten werden gesticht wordt wel de renaissance van de twaalfde eeuw genoemd Consolidatie De veertiende eeuw was voor Europa een periode van crises in velerlei opzicht met onder andere de Zwarte Dood 1347-1351 en de Honderdjarige Oorlog In economisch opzicht was er zelfs sprake van een algemene malaise die tot ca 1475 duurde Voor de Nederlanden ging dit echter niet op en was er eerder sprake van economische expansie Waar de positie van de Franse koning in de voorgaande eeuwen versterkt was en Frankrijk een eigen identiteit ontwikkelde ontwikkelde een sterke Duitse identiteit zich pas láng nadat dit in de Lage Landen was opgetreden Deze ontwikkeling was een van de factoren die maakte dat de Nederlanden uiteindelijk geen deel meer zouden uitmaken van het Heilige Roomse Rijk De expansiedrang van de landsheren uitte zich in verscheidene onderlinge oorlogen maar vooral de huwelijkspolitiek zorgde ervoor — vaak door toevalligheden — dat grote delen van de Lage Landen onder buitenlandse vorstenhuizen vielen Het succes van de huwelijkspolitiek bleek vooral bij de hertogen van Bourgondië Die wisten tussen 1384 en 1428 een aantal noordelijke en vrijwel alle zuidelijke gebieden voor het eerst sinds de Karolingische tijd te verenigen Onder de Bourgondiërs werd getracht meer greep te krijgen op de particularistische gewesten Ondanks de interne zwakheden en lokaal opspelende onrust profiteerden de gewesten van het wegvallen van de onderlinge rivaliteit van de voorgaande eeuwen en begon er een periode van welvaart Zestiende eeuw Ook voor de Habsburgers daarna waren de economische sterke Nederlanden van belang Onder keizer Karel V 1515-1555 werd het gebied onderdeel van het Spaanse wereldrijk Het zwaartepunt verschoof naar vooral Spanje waarbij het bestuur van de Nederlanden werd overgelaten aan een landvoogd Dat de Nederlanden deel uitmaakten van het Habsburgse rijk betekende ook dat deze gewesten betrokken raakten in reeds lang aan de gang zijnde Italiaanse Oorlogen tussen Frankrijk en de Habsburgers Frankrijk zag zich nadat Karel V ook koning van Spanje geworden was voor een groot deel omsingeld door het Habsburgse Huis De Italiaanse Oorlogen beheersten de Europese politiek tot aan 1559 en de Frans-Habsburgse rivaliteit nog twee eeuwen langer De zogenoemde XVII Provinciën werden in deze periode tot een vergaand onafhankelijke eenheid gemaakt De protestantse reformatie sloeg vanaf de jaren twintig aan in dit gebied dat al lang een kritische houding aannam ten opzichte van de rooms-katholieke Kerk In economisch en demografisch opzicht was er vanaf het einde van de vijftiende eeuw sprake van een sterke groei De oorlogen met hoge belastingen en handelsblokkades als gevolg drukten echter zwaar op de bevolking Deze keer kwam er door de reformatie en vooral de harde vervolging daarvan nog een nieuwe factor bij Dit explosieve mengsel zou leiden tot de Opstand De eerste opstand in 1567-1568 kon nog de kop ingedrukt worden maar het harde beleid riep opnieuw veel weerstand op Op 1 april 1572 slaagden de geuzen erin om Den Briel in te nemen en begon een tweede opstand Op 26 juli 1581 werd door de Staten-Generaal van de Nederlanden het op 22 juli opgestelde Plakkaat van Verlatinghe opgesteld Hierin werd Filips II afgezet als heerser van de Nederlanden Het plakkaat wordt gezien als de officiële onafhankelijksverklaring die het begin in luidde van een autonoom Nederland Ondanks dat de staatsvorm in de geschiedenis meerdere malen veranderd is wordt dit door vele toch als het begin van Nederland gezien De val van Antwerpen in 1585 bezegelde daarna in militaire zin de scheiding van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden Bij gebrek aan een geschikte andere landsheer ontstond in 1588 de Republiek Republiek Geholpen door de imperial overstretch die Spanje ondervond kon de Republiek voorkomen heroverd te worden Sterker nog het wist maximaal te profiteren van het verschuiven van het economisch middelpunt van de Middellandse Zee naar West-Europa Waar de noordelijke Nederlanden eerder in de schaduw stonden van de zuidelijke gewesten nam Amsterdam na de val en blokkade van Antwerpen de plaats over als handelscentrum van Europa terwijl Holland de scheepvaart in Europa beheerste Hoewel de Vereenigde Oostindische Compagnie grote winsten wist te bereiken voor de aandeelhouders droeg de handel op Indië slechts in beperkte mate bij tot de winsten die vooral in de Europese handel werden bereikt De daaropvolgende Gouden Eeuw was een periode met een grotere politieke culturele en economische betekenis dan ooit daarvoor of daarna in de Nederlanden Door het economische overwicht kon Holland de Staten-Generaal domineren Zodra de belangen van Holland en Oranje niet meer overeenkwamen kon dit het bestuur volledig verlammen Hoewel de overheid protestants was bestond er vrijheid van geweten maar er was geen vrijheid van eredienst De tolerantie was heel wat groter dan elders in Europa maar het was een opportunistische die voorkwam dat men te maken kreeg met een exodus zoals het dogmatische Spanje had meegemaakt De burgerij werd de dominerende klasse terwijl de invloed van de adel en al eerder van de geestelijkheid verminderde Regenten begonnen het politieke klimaat te beheersen In 1648 werd de oorlog met Spanje beëindigd tegen de zin van stadhouder Willem II Zijn pogingen de macht naar zich toe te trekken resulteerden na zijn onverwachte dood in 1650 tot het eerste stadhouderloze tijdperk Dit tijdperk werd binnenlands gekenmerkt door de Ware Vrijheid en buitenlands door handelsoorlogen Engeland en Frankrijk waren ondertussen bevrijd van hun interne problemen en eisten hun deel van de handel en scheepvaart De daaropvolgende Eerste Engelse Oorlog werd verloren door de Republiek Hoewel de Tweede Engelse Oorlog overtuigend werd gewonnen en de Staatse vloot oppermachtig maakte werd het steeds duidelijker dat de Republiek in de problemen zou komen zodra men de grootmachten niet tegen elkaar wist uit te spelen Dit bleek in het Rampjaar Terwijl de buitenlandse troepen met een verbijsterende snelheid optrokken tot aan de waterlinie werden de gebroeders De Witt gelyncht in Den Haag waarna Willem III tot stadhouder werd benoemd De crisis gaf de orangisten de overhand Onder Willem III wist men uit de benauwde situatie te komen waarbij Michiel de Ruyter de gezamenlijke zeemacht van Frankrijk en Engeland in 1673 wist te verslaan Hierna zou Willem III zich blijven richten op het vormen van een Europese coalitie tegen het expansionisme van Lodewijk XIV In 1688 kwam het dan ook tot een Glorious Revolution na een gedurfde invasie van Willem III met een groot leger op Engels grondgebied waarbij hij zijn schoonvader Jacobus II van Engeland ten val bracht Toen Willem III ook in Engeland aan de macht was kon hij zich nog sterker richten op het bestrijden van de Franse hegemonie Hij speelde een belangrijke rol in anti-Franse coalities tijdens de Negenjarige Oorlog 1688-1697 en tot aan zijn dood in 1701 in de Spaanse Successieoorlog 1701-1713 Politiek en militair zat de Republiek in het daaropvolgende tweede stadhouderloze tijdperk op de tweede rang Economisch speelde na veertig jaar oorlog met Frankrijk de enorme staatsschuld een grote rol waarbij vooral na de Spaanse successieoorlog bleek dat de Republiek boven haar macht werkte en afhankelijk werd van Groot-Brittannië De Zeven Provinciën werden een nachtwakersstaat Waar het bestuur van het land eerder weliswaar geen democratie was geweest maar het volk wel invloed uit kon oefenen was het nu in handen van een regentenklasse die zich steeds meer afsloot Internationaal kon de politiek lange tijd gebaseerd worden op het uitspelen van de Frans-Britse tegenstellingen maar na de Zevenjarige Oorlog had zich in Europa een nieuw machtsevenwicht gevormd waardoor dit niet meer werkte en de Republiek steeds meer werd overgeleverd aan de welwillendheid van de grootmachten Met de Vierde Engelse Oorlog 1780-1784 kwam een einde aan bijna een eeuw van bondgenootschap De oorlog verliep rampzalig voor de Republiek en de binnenlandse ontevredenheid escaleerde in 1786 en 1787 onder de patriotten Op lokaal niveau begon een revolutie af te tekenen maar met een Pruisische inval kwam het tot de Oranjerestauratie Veel patriotten vluchtten naar Frankrijk waar zij een niet onbelangrijke rol hadden in de Franse Revolutie Zij zouden terugkeren naar de Republiek tijdens de Bataafse revolutie Bataafse tijd Na de Franse revolutie vielen in 1795 de Franse troepen Nederland binnen Zij bezorgden daarbij de patriotten die samen met de Franse legers weer terugkeerden alsnog de macht en vestigden de Bataafse Republiek Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland Binnenlands was er aanvankelijk enige onafhankelijkheid Met de Staatsregeling van 1798 werd de eerste Nederlandse grondwet ingevoerd een radicale breuk met het provincialisme en op staatkundig gebied de belangrijkste verandering sinds de Opstand Economisch gezien was er echter door de oorlog met Engeland sprake van een sterke achteruitgang Nederland veranderde in een agrarische samenleving waarbij zelfs Amsterdam een groot deel van zijn bevolking verloor In etappes werd het land daarna ingelijfd door het Franse Keizerrijk Van 1806-1810 werd Nederland het Koninkrijk Holland met Lodewijk Napoleon Bonaparte als koning In 1813 verlieten de Franse troepen het land Hoewel de rol van Oranje in de jaren daarvoor voorbij leek te zijn werd de zoon van de overleden Willem V gevraagd soeverein te worden Vooral de invoering van de Franse wetgeving en bestuur die gewestelijke en lokale verschillen had uitgewist zou echter van blijvende betekenis blijken Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Willem I werd in 1813 soeverein vorst en in 1815 de eerste koning der Nederlanden van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden waarbij na het Congres van Wenen noord en zuid verenigd werden Daarmee was hij de tweede Nederlandse koning na Lodewijk Napoleon Bonaparte Willem I pakte de wederopbouw krachtig aan Zo liet hij talrijke kanalen graven en wegen verbeteren De in het zuiden in de Franse tijd florerende industrie werd gestimuleerd terwijl in het noorden de nadruk lag op het herstel van de handel en scheepvaart Zo voortvarend als Willem de economie stimuleerde zo conservatief was echter zijn politiek De taaldwang zorgde voor de nodige weerstand in het zuiden terwijl de katholieken vrijheid van onderwijs en godsdienst eisten en de liberalen bezwaren hadden tegen de autoritaire regeerstijl van Willem I Dit leidde tot het Monsterverbond en uiteindelijk de Belgische afscheiding Koninkrijk der Nederlanden De kostbare volhardingspolitiek van Willem I resulteerde in hoge financiële lasten Het was duidelijk dat Nederland tot de kleine mogendheden behoorde en het begon noodgedwongen met een neutraliteitspolitiek Het revolutiejaar 1848 verliep in Nederland relatief rustig omdat Willem II een nieuwe grondwet liet ontwerpen door Thorbecke De schoolstrijd zou daarna een belangrijk onderdeel van de politiek vormen waarin zich confessionele partijen begonnen te vormen in oppositie tegen het jarenlange overwicht van de liberalen Aan het einde van de negentiende eeuw kwam eindelijk de industrialisatie op gang die elders in Europa al eerder had plaatsgevonden Hierdoor werden de onderste sociale lagen van de samenleving zichtbaar als arbeidersklasse en uiteindelijk een arbeidersbeweging Naast de schoolstrijd werden uitbreiding van het kiesrecht en verbetering van de sociale omstandigheden van de arbeiders belangrijke politieke thema's Geleidelijk verdween de echte armoede terwijl arbeidsvoorwaarden een wettelijke basis kregen Er begon zich een verzuiling af te tekenen die met het burgerlijk karakter tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw de Nederlandse samenleving zou kenmerken Tijdens de Eerste Wereldoorlog wist Nederland neutraal te blijven maar het was wel het einde van de sterke economische groei Onder druk van de oorlogsomstandigheden kwam een einde aan de schoolstrijd en voor mannen werd het algemeen kiesrecht ingevoerd twee jaar later gevolgd door het vrouwenkiesrecht De sociale kwestie werd echter niet opgelost en na de vergissing van Troelstra was de positie van de socialisten ernstig verzwakt In de periode na de Eerste Wereldoorlog volgde een flinke economische opleving in Nederland en werd de infrastructuur uitgebreid en in de industriële sector groeiden enkele zeer grote bedrijven Ook begon er langzaam een sociaal stelsel te ontstaan Getracht werd ideologische tegenstellingen op te lossen met een pacificatiepolitiek wat vooral bij levensbeschouwelijke kwesties niet altijd lukte De crisis van de jaren dertig die begon in 1929 bracht na een periode van voorspoed werkloosheid die ondanks enorme staatsreserves niet grondig werd bestreden De crisis duurde in Nederland bijzonder lang om te worden gevolgd door de Tweede Wereldoorlog Dit zou uiteindelijk een toenemende invloed van de staat op de samenleving tot gevolg hebben Duitsland viel op 10 mei 1940 Nederland onverhoeds aan en Japan deed hetzelfde in Nederlands-Indië in januari 1942 De oorlog kostte in Nederland uiteindelijk tweehonderdduizend mensen het leven waaronder ruim honderdduizend Joden — 75% van de Joodse bevolking in Nederland — die werden omgebracht in vernietigingskampen Slechts een klein deel kon overleven door onder te duiken In Nederlands-Indië stierven ongeveer 3 miljoen burgers de hongerdood Tijdens de bezetting gebruikte het nationaalsocialistische bestuur Nederland als wingewest om de oorlog te ondersteunen en probeerde daarnaast de bevolking te nazificeren Er trad grootschalige collaboratie op van vrijwel het gehele overheidsapparaat en bedrijfsleven Ruim 500000 mannen werden ingezet voor dwangarbeid voornamelijk in Duitsland Vanaf de Februaristaking kreeg het verzet meer omvang terwijl dat uiteindelijk leidde tot de onderduik van 350000 Nederlanders Na de oorlog werd afstand gedaan van de falende neutraliteitspolitiek met het lidmaatschap van de VN de EG en vooral de NAVO tijdens de Koude Oorlog Nederlands-Indië ging na een onafhankelijkheidsstrijd verloren Dit gold tot zwarte Sinterklaas in 1957 niet voor de economische banden met Indonesië die naast het Marshallplan van groot belang waren voor de wederopbouw Hoewel de oorlog het land berooid en vernield achter had gelaten verliep deze wederopbouw zeer voorspoedig mede door grote Amerikaanse steun via de Marshallhulp De verzorgingsstaat kon verder uitgebreid worden In de jaren vijftig was de concurrentiepositie ten opzichte van het buitenland verbeterd door de geleide loonpolitiek Het decennium daarop zag de ontdekking van de aardgasbel en met grote loonsverhogingen het begin van de consumptiemaatschappij Er ontstond een jeugdcultuur die zich juist afzette tegen de oudere generatie terwijl de seksuele moraal vrijer werd Ook andere sociale bewegingen zoals de vrouwenbeweging lieten sterk van zich horen al loopt de vrouwenemancipatie tot op heden achter ten opzichte van omringende landen Parallel aan de ontzuiling speelde zich vanaf deze periode de ontkerkelijking af Met de talloze nieuw gevormde sociale bewegingen waaronder de milieubeweging ontstonden nieuwe culturele oriëntaties Na de oliecrisis volgde een economische neergang Vooral de arbeidsintensieve industrie trok weg naar lagelonenlanden De daarop volgende grote werkloosheid sloeg vooral toe onder laag opgeleiden waaronder veel gastarbeiders die tijdens de stormachtige groei van de jaren zestig waren aangetrokken Uiteindelijk bleek de verzorgingsstaat hierdoor niet in volle omvang houdbaar te zijn In de jaren negentig trok de Nederlandse economie weer aan De hier en daar sluimerende bezorgdheid over de omvang en vaak afwijkende gewoonten van etnische minderheden werd gearticuleerd door de nieuwe politicus Pim Fortuyn Frustratie over het vermeende falende overheidsbeleid bleek nadat negen dagen na de moord op Fortuyn diens partij de LPF een ongekende verschuiving teweeg bracht in de Tweede Kamerverkiezingen van 2002 Waar in de jaren zestig universele waarden voorrang moesten krijgen werd vanaf nu weer aandacht gevraagd voor de nationale cultuur die gevaar zou lopen door enerzijds de Europese eenwording en anderzijds de grote groepen etnische minderheden De moord op Theo van Gogh leek de bevestiging van wat door Paul Scheffer is aangeduid als het het multiculturele drama van een etnische onderklasse die maar ten dele integreert met mogelijke radicaliseringstendenzen tot gevolg Terwijl de traditioneel geachte tolerantie jegens immigranten verminderde bleef deze op andere vlakken bestaan blijkens de invoering van het homohuwelijk en de relatief liberale regelgeving omtrent abortus euthanasie prostitutie en softdrugs Nationaal is er na de ontzuiling voor vele mensen geen duidelijke ideologische stroming meer waar zij zich naar kunnen richten waaraan ook het einde van de Koude Oorlog en de hiermee samenhangende verschuivingen van de internationale verhoudingen heeft bijgedragen Daarnaast zijn er de problemen met integratie die door Pim Fortuyn zijn benoemd die om een oplossing vragen Desondanks is Nederland een zeer welvarend land met een goede sociale zorg en een stabiele samenleving dat ondanks de recente politieke moorden een relatief geweldsarme ontwikkeling heeft doorgemaakt Bevolking Demografische kenmerken Nederland heeft inwoners Vergeleken met de rest van Europa is de Nederlandse bevolking de laatste anderhalve eeuw relatief snel gegroeid 3 miljoen in 1850 5 miljoen in 1900 10 miljoen in 1950 16 miljoen in 2000 Met een bevolkingsdichtheid van hoort Nederland bij de 30 dichtstbevolkte landen ter wereld Nederland telt geen enkele stad met meer dan een miljoen inwoners; wel zijn er 25 gemeenten die meer dan 100000 inwoners hebben De vier grootste steden zijn Amsterdam Rotterdam Den Haag en Utrecht alle vier gelegen in het westen van het land Daartussen en daaromheen ligt een krans van middelgrote plaatsen die tezamen de zogeheten Randstad vormen Ongeveer 40% van de Nederlandse bevolking is hier op een veel kleiner percentage van het landoppervlak geconcentreerd rondom een betrekkelijk open ruimte het zogeheten Groene Hart Zuid-Holland is met meer dan drie en een half miljoen inwoners de volkrijkste provincie van het land gevolgd door Noord-Holland en Noord-Brabant beide meer dan twee miljoen In die laatste provincie vormen de vijf steden van BrabantStad met een verzorgingsgebied van 15 miljoen mensen en 20% van de industriële productie van Nederland een andere belangrijke stedelijke regio In het oosten zijn Arnhem-Nijmegen en Twentestad twee agglomeraties van kleinere omvang alsmede het verstedelijkte zuiden van Limburg in het uiterste zuiden Maastricht-Sittard-Geleen-Heerlen-Kerkrade Deze laatstgenoemde regio vormt daarnaast ook de sterk verstedelijkte grensoverschrijdende Euregio Maas-Rijn waarin het samen met een Duits en Belgisch aangrenzend gebied circa 39 miljoen inwoners omvangt Daarnaast zijn er nog enkele steden die op regionaal niveau een belangrijke functie hebben zoals Groningen en Leeuwarden in het noorden en Maastricht in het uiterste zuiden In totaal woont 82% van de Nederlanders in een stedelijk gebied Nederland heeft door de eeuwen heen een aanzienlijke immigratie gekend die in meer of mindere mate geïntegreerd en geassimileerd zijn Volgens cijfers van het CBS van 1 januari 2005 is 809% van de bevolking Nederlands 24% Indonesisch 24% Duits 22% Turks 20% Surinaams 19% Marokkaans 08% Antilliaans en Arubaans en 60% anders In de periode 1845-1860 en de eerste 20 jaar na 1945 zijn ook aanzienlijke aantallen Nederlanders geëmigreerd vooral naar de Verenigde Staten Canada Australië Zuid-Afrika en Nieuw-Zeeland Sinds 2005 zijn de Friezen erkend als nationale minderheid onder het Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden Talen De officiële landstaal is het Nederlands Daarnaast zijn er verschillende andere talen officieel In de provincie Friesland is het Fries een officiële taal Op het eiland Bonaire is Papiaments een officiële taal en op de eilanden Saba en Sint Eustatius is het Engels een officiële taal Deze talen worden ook op regionaal-bestuurlijk niveau gebruikt en als voertaal gebruikt op basisscholen Het Jiddisj en het Sinti-Romanes zijn in 1996 door Nederland erkend als non-territoriale talen Verder worden het Nedersaksisch en het Limburgs deels door het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden erkend als streektaal Een groot deel van de Nederlandse bevolking spreekt één of meer andere talen Verantwoordelijk hiervoor is het uitgebreide taalonderwijs; op vrijwel alle basisscholen wordt Engels onderwezen het contact met buurlanden en de aanwezigheid van allochtonen zelf Engels Duits en Frans worden door veel Nederlanders als tweede taal gesproken Veel allochtonen van de eerste en tweede generatie spreken nog hun oorspronkelijke taal Daardoor zijn er nog grote groepen Nederlanders die Indonesisch Hindi Ambonees Surinaams Turks Berbertalen Marokkaans-Arabisch Chinees Kantonees Koerdisch Kaapverdiaans Urdu en Vietnamees spreken Religie Nederland sinds het midden van de Middeleeuwen een christelijk land is tegenwoordig een van de meest ontkerkelijkte landen in Europa Waar traditioneel de katholieken en de protestanten de hoofdstromingen waren zijn deze sterk afgenomen Sinds 1989 is de onkerkelijkheid zelfs de hoofdstroming en in 2013 beschouwde 53 procent zich als niet behorend tot een godsdienstige groepering 26 procent van de Nederlanders zou zich tot de Rooms-katholieke kerk rekenen en naar schatting 16 procent is protestants 5 procent is Moslim 01 procent is Joods 04 procent boeddhist en 06 procent hindoe Parallel aan de ontkerkelijking is er een een toename van een ongebonden spirituele groep die zingeving zoekt in bewegingen als new age en vrijmetselarij Deze groep wordt in de statistieken als zonder religie gekenmerkt en maakt een kwart van de samenleving uit Bestuur en instellingen Het Koninkrijk der Nederlanden is een staat bestaande uit Nederland met grondgebied in West-Europa en het Caraïbische gebied waar zich Bonaire Saba en Sint Eustatius bevinden die staatkundig bij Nederland horen en verder de landen Aruba Curaçao en Sint Maarten De vier landen binnen het Koninkrijk zijn gelijkwaardige onderdelen van het grondgebied van het Koninkrijk De staatkundige positie van de landen binnen het Koninkrijk is echter verschillend Nederland is opgedeeld in twaalf provincies De eilanden in het Caribisch gebied zijn bijzondere gemeenten die elk afzonderlijk direct onder de verantwoordelijkheid van de landelijke overheid vallen Overheid Nederland is een constitutionele erfmonarchie en staatsrechtelijk gezien een parlementaire democratie Belangrijke mijlpalen in de politieke geschiedenis waren de grondwetsherziening van 1848 onder leiding van de liberale staatsman Thorbecke waarbij onder meer een einde werd gemaakt aan de persoonlijke regeermacht van de koning de koninklijke onschendbaarheid en de ministeriële verantwoordelijkheid voor het regeringsbeleid werden ingevoerd en het parlement meer invloed kreeg; en 1919 toen het algemeen kiesrecht werd ingevoerd De Nederlandse politiek werd lange tijd gekenmerkt door de verzuiling de opdeling van de bevolking in verschillende maatschappelijke groepen Tegelijkertijd is er een sterk streven naar het bereiken van consensus vaak aangeduid als het poldermodel In internationaal perspectief staat Nederland voorts bekend om zijn liberale beleid op het gebied van drugs prostitutie euthanasie en het homohuwelijk De hoofdstad van Nederland is Amsterdam Den Haag is echter al sinds de zestiende eeuw bijna onafgebroken de regeringszetel en de woonplaats van de vorst De verdeling van de macht is in Nederland niet geheel volgens de trias politica Het staatshoofd is sinds 30 april 2013 koning Willem-Alexander Hij volgde toen koningin Beatrix op Samen met de ministerraad vormt hij de Nederlandse regering die de uitvoerende macht in handen heeft al is de invloed van de monarch vrij beperkt De voorzitter van de ministerraad is de minister-president op dit moment Mark Rutte De ministers en de staatssecretarissen die hen bijstaan bij de leiding hun ministeries vormen tezamen het kabinet Het huidige kabinet is een kabinet dat wordt gevormd door de VVD en het PvdA Het belangrijkste adviesorgaan van de regering is de Raad van State waarvan het staatshoofd de jure de voorzitter is De wetgevende macht deelt de regering met het parlement de Staten-Generaal dat bestaat uit twee kamers Beide kamers moeten instemmen met wetgeving en kunnen ministers tot verantwoording roepen De Tweede Kamer is het lagerhuis en heeft 150 zetels die aan de hand van rechtstreekse algemene landelijke verkiezingen op basis van evenredige vertegenwoordiging voor vier jaar worden verdeeld Het hogerhuis van het parlement is de Eerste Kamer waarvan de 75 leden voor vier jaar door de leden van Provinciale Staten worden gekozen die op hun beurt wel rechtstreeks worden gekozen; in tegenstelling tot de Tweede Kamer mag ze geen wetten indienen of wijzigen maar enkel door de Tweede Kamer goedgekeurde wetten goed- of afkeuren Tot slot is er de rechterlijke macht waarvan de rechters voor het leven worden benoemd door de koningin Voor burgerlijk recht en strafrecht is de Hoge Raad der Nederlanden de hoogste rechtbank voor bestuursrecht is de Raad van State de hoogste rechtbank Politieke partijen Vanwege het meerpartijenstelsel en het grote aantal Nederlandse partijen is het sinds de achttiende eeuw nooit één partij gelukt een volledige meerderheid in het parlement te behalen Sinds de verkiezingen in 2012 telt de Tweede Kamer elf fracties Ruwweg kan gezegd worden dat het politieke systeem traditioneel werd gedomineerd door drie blokken de christendemocraten met het CDA en in zekere mate de ChristenUnie als vertegenwoordigers de sociaaldemocraten met de PvdA als grootste partij en de liberaal-democraten met de VVD als grootste partij Sinds de jaren zeventig is het systeem meer versnipperd geraakt partijen als het CDA verloren zetels en nieuwe partijen zoals D66 en GroenLinks in de jaren negentig en de SP in recente jaren boekten succes bij de verkiezingen Aan het begin van de 21e eeuw zijn er vooral ontwikkelingen geweest op het rechtse gebied In 2002 werd door Pim Fortuyn de Lijst Pim Fortuyn opgericht Deze partij behaalde zonder de kort voor de verkiezingen doodgeschoten Fortuyn dat jaar als nieuwkomer 26 zetels Ze viel echter snel weer uiteen en verdween bij de verkiezingen van 2006 helemaal uit de Tweede Kamer Datzelfde jaar werd ook de Partij voor de Vrijheid PVV opgericht die in de jaren daarna met Geert Wilders een duidelijk stempel op de politiek zou drukken Bestuursstructuur Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat waarbij de verschillende territoriale eenheden zelfstandige bevoegdheden hebben De bestuurslagen bestaan uit de rijksoverheid of centrale overheid met daaronder de twaalf provincies 411 gemeenten en 25 waterschappen De provincies zijn actief op gebieden als ruimtelijke ordening infrastructuur economie cultuur natuur en milieu Ook houden ze toezicht op de gemeenten en de waterschappen Het dagelijks bestuur van elke provincie wordt gevormd door Gedeputeerde Staten dat wordt gecontroleerd door de Provinciale Staten De Provinciale Staten worden door het volk gekozen en moeten daarna een college van Gedeputeerde Staten vormen Ook de leden van de Eerste Kamer worden door de leden van de Provinciale Staten gekozen De voorzitter van het College van Gedeputeerde Staten en van Provinciale Staten van een provincie is de commissaris van de Koning Binnen een provincie zijn de gemeenten ingedeeld De gemeenten vormen in Nederland de derde bestuurslaag Het hoogste bestuursorgaan binnen de gemeenten is de gemeenteraad die om de vier jaar wordt gekozen Het dagelijkse bestuur is het college van burgemeester en wethouders dat gevormd wordt door de wethouders die benoemd worden door de raad en door de burgemeester die op zijn beurt benoemd wordt door de Kroon De taken van het gemeentebestuur behelzen onder andere stadsontwikkeling verkeer onderwijs welzijn en sociale zaken De gemeenten krijgen het grootste deel van hun geld van de rijksoverheid de rest komt uit zaken als onroerendezaakbelasting parkeergeld en leges Binnen de gemeente zijn de deelgemeenten ingedeeld De deelgemeenten vormen de vierde bestuurslaag Het hoogste bestuursorgaan binnen de deelgemeenten is de deelgemeenteraad die gevormd wordt door portefeuillehouders die worden benoemd door de deelraad en door de voorzitter die op zijn beurt gekozen wordt door de deelraad De waterschappen staan los van de indeling in provincies en gemeenten en regelen de waterhuishouding binnen een bepaald gebied Het bestuur van een waterschap wordt gekozen door de grondeigenaren en inwoners Het buiten houden van het water is van oudsher een algemeen belang waarbij polderbewoners genoodzaakt waren samen te werken Uit die noodzakelijke samenwerking zijn de waterschappen ontstaan Justitie en politie De rechterlijke macht bestaat uit rechters en officieren van justitie die het Openbaar Ministerie vormen Rechters en leden van het Openbaar Ministerie worden door de Kroon benoemd Rechters worden voor het leven benoemd In de rechtspraak wordt een onderscheid gemaakt in strafrecht civiel of burgerlijk recht en bestuursrecht Sinds 1993 is de politie in Nederland opgedeeld in 25 regiokorpsen en een Korps Landelijke Politie Diensten KLPD In geval van een crisis wordt met de brandweer en ambulancediensten samengewerkt in de met de politieregio overeenkomende veiligheidsregio en met overige overheidsdiensten De politie viel onder de verantwoordelijkheid van twee ministeries; het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Justitie Na het toetreden van het Kabinet-Rutte I valt de politie onder het ministerie van Veiligheid en Justitie dat onder leiding staat van minister Ivo Opstelten Buitenlandse betrekkingen en defensie Als kernwaarden van het buitenlands beleid van de Nederlandse overheid werden in 1995 vastgesteld bevordering van Europese integratie het onderhouden van betrekkingen met de buurlanden het verzekeren van Europese veiligheid en stabiliteit en deelname aan conflictbeheersing en vredesmissies Nederland was mede-oprichter van de Europese Unie de NAVO de Verenigde Naties en de OESO en maakt daarnaast deel uit van onder andere de Benelux de Raad van Europa de West-Europese Unie WEU de Wereldbank het IMF en de Wereldhandelsorganisatie WTO Nederland is thuishaven of gastland van onder meer de volgende internationale instellingen het Internationaal Gerechtshof het Internationaal Strafhof de Europese veiligheidsorganisatie Europol en de Europese Ruimtevaartorganisatie De Nederlandse defensieorganisatie valt volledig onder het Ministerie van Defensie en bestaat uit de Koninklijke Landmacht de Koninklijke Luchtmacht de Koninklijke Marine inclusief Marine Luchtvaartdienst en Korps Mariniers en de Koninklijke Marechaussee Sinds de opkomstplicht voor de militaire dienst is opgeschort bestaat de krijgsmacht volledig uit vrijwillig dienend personeel In totaal dienen ruim 50000 mannen en vrouwen bij de krijgsmacht De regering is de opperbevelhebber van de strijdkrachten in de dagelijkse praktijk wordt die functie waargenomen door de Minister van Defensie Aan hem rapporteert de Commandant der Strijdkrachten De Commandant der Strijdkrachten geeft leiding aan de afzonderlijke krijgsmachtdelen In 2009 was Nederland het twintigste land ter wereld naar militaire uitgaven Onderwijs Onderwijs is verplicht vanaf de eerste dag van de maand nadat een kind vijf jaar is geworden tot het einde van het schooljaar waarin het kind zestien jaar is geworden De meeste kinderen gaan echter al vanaf hun vierde naar het basisonderwijs In het schooljaar waarin een kind zeventien jaar wordt is het gedeeltelijk leerplichtig en moet dan nog minstens twee dagen per week naar school Als de school een praktijkovereenkomst met een bedrijf heeft gesloten dan is één dag school per week verplicht Onderwijs kan beginnen met peuteronderwijs op een peuterspeelzaal Dan volgt primair onderwijs ofwel basisonderwijs Vervolgens is daar het secundair ofwel voortgezet onderwijs en tot slot is middelbaar beroepsonderwijs hoger beroepsonderwijs of academisch onderwijs mogelijk Er zijn diverse hogeronderwijsinstellingen en middelbare beroepsonderwijs-instellingen roc's op verschillende niveaus De Universiteit Leiden werd opgericht in 1575 en is de oudste universiteit van Nederland Er zijn veertien door de overheid bekostigde universiteiten waarvan de Universiteit van Amsterdam de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Utrecht de grootste zijn Voor een vergelijking tussen de onderwijsstructuren in Nederland en Vlaanderen zie Onderwijsstructuur Vlaanderen en Nederland waar de overeenkomstige fasen van het onderwijs zo veel mogelijk naast elkaar worden geplaatst Milieubeheer Vanwege de hoge bevolkingsdichtheid de sterke industrialisatie en de intensieve landbouw heeft Nederland te maken met verschillende milieuproblemen De Hinderwet van 1875 was lange tijd de enige wet op het gebied van milieubeheer In de jaren zestig werd het publiek zich bewust van de milieuproblemen en sindsdien ontwikkelde Nederland een milieubeleid Dit richtte zich aanvankelijk op sanering maar vanaf de jaren tachtig begon men zich ook te richten op preventie en beheer Tegenwoordig vindt zo'n 70% van de regelgeving op dit gebied plaats op Europees niveau Het beleid heeft er voor gezorgd dat ondanks de economische groei op een aantal gebieden de vervuiling is afgenomen en de milieukwaliteit is verbeterd Het huidige beleid is omschreven in de Toekomstagenda milieu waarin de overheid ervoor kiest zich te concentreren op de thema's klimaatverandering luchtkwaliteit en aantasting van biodiversiteit en natuur Deze agenda bouwt voort op het laatste Nationaal Milieubeleidsplan Nationale symbolen Nationale symbolen bestaan op verschillende niveaus Zo wordt bijvoorbeeld vaak het portret van het staatshoofd aangebracht op munten en postzegels Vooral bij regerende vorstenhuizen is dit het geval Nederland vormt daarop geen uitzondering Geijkte officiële symbolen zijn met name de volgende De vlag van Nederland bestaat uit drie horizontale banen van gelijke hoogte in de kleuren rood wit en blauw De vlag dateert uit 1579 toen de onafhankelijkheid van Nederland werd uitgeroepen en werd officieel goedgekeurd in 1796 en bevestigd als nationaal embleem in 1937 Het wit en blauw zijn de livreikleuren van het Franse vorstendom Orange waar het Huis Nassau het latere Nederlandse koningshuis mee verbonden raakte zie René van Chalon Het rood was oorspronkelijk oranje naar de naam van het vorstendom maar werd in de loop van de zeventiende eeuw vervangen door vermiljoenrood dat tijdens zeeslagen makkelijker te herkennen was Op feestdagen die te maken hebben met het koningshuis of tijdens diplomatieke reizen naar het buitenland wordt ook wel een oranje wimpel boven de vlag gehangen Het Wapen van het Koninkrijk der Nederlanden is oorspronkelijk in 1815 ontworpen en in 1907 aangepast Het geblokte schild met een leeuw zwaard en pijlen is het heraldisch symbool van de Koning en het Land Het Wilhelmus is het volkslied sinds 10 mei 1932 Daarvoor was vanaf 1817 met uitzondering van een gat van 1832 tot 1833 Wien Neêrlands bloed het volkslied Informeel geldt tegenwoordig de kleur oranje in het algemeen als een symbool voor Nederland Dit komt behalve in de kleur van de kleding der vertegenwoordigende sportteams ook tot uitdrukking in de wijze waarop supporters zich in en aan het buitenland tonen Bij al deze symbolen speelt expliciet of impliciet het koningshuis een rol De vorst en het koninklijk huis vervullen zelf echter ook een belangrijke symbolische functie voor Nederland zowel institutioneel als in personam Dit is te meer het geval omdat het Huis van Oranje al meer dan vier eeuwen zijn geschiedenis deelt met het volk van Nederland Willem de Zwijger was de prins van Oranje die Nederland vanaf 1568 naar de zelfstandigheid leidde Tradities en feestdagen Nederland telt acht officiële feesten verdeeld over tien feestdagen waarvan er twee als nationale feestdag worden aangeduid De eerste is Koningsdag een dag van eenheid en saamhorigheid die gevierd wordt op 27 april de geboortedag van de huidige koning koning Willem-Alexander De andere nationale feestdag is Bevrijdingsdag op 5 mei wordt de capitulatie van het Duitse leger in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog gevierd Bevrijdingsdag is elk jaar een nationale feestdag; of het als vrije dag geldt is echter afhankelijk van de cao of de werkgever Nederland is sterk beïnvloed door het christelijke geloof en daarom staat er ook een groot aantal christelijke feesten op de feestdagenkalender Kerstmis eerste en tweede Kerstdag Goede Vrijdag Pasen eerste en tweede Paasdag Hemelvaart en Pinksteren Op deze dagen behalve Goede Vrijdag hebben de meeste Nederlanders vrij Ook Nieuwjaarsdag staat op de lijst van algemeen erkende feestdagen Voorts zijn er nog enkele tradities en feestdagen die hoewel niet officieel wel op grote schaal gevierd worden Zo worden tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei één dag voor Bevrijdingsdag alle oorlogsslachtoffers sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog herdacht Sint-Maarten is een christelijk feest maar het wordt vooral in het noorden van het land gevierd Het eveneens van oorsprong christelijke carnaval wordt voorafgaand aan aswoensdag juist het uitbundigst gevierd in het zuiden van het land Het kinderfeest Sinterklaas wordt in het hele land gevierd met als hoogtepunt de zogeheten Pakjesavond op 5 december Op Oudejaarsavond wordt het jaar 's avonds traditioneel met oliebollen de oudejaarsconference en vuurwerk afgesloten Kunst De Nederlandse schilderkunst wordt vertegenwoordigd door een groot aantal meesters De bloeiperiode vond plaats in de gouden zeventiende eeuw De bekendste schilder uit deze periode is Rembrandt maar ook andere oude Hollandse meesters als Johannes Vermeer Frans Hals en Jan Steen genieten internationale faam Hoewel de schilderkunst uit de periode erna minder bekend is is het werk van de negentiende-eeuwse postimpressionistische schilder Vincent van Gogh wel wereldberoemd geworden zij het pas na zijn dood Uit de eerste helft van de twintigste eeuw dateert de abstracte kunst van Piet Mondriaan die betrokken was bij de kunstbeweging De Stijl In 1948 werd de kunstvereniging Cobra opgericht met leden als Karel Appel en Corneille Een andere Nederlandse kunstenaar uit de twintigste eeuw is MC Escher die in zijn grafische kunstwerken veelvuldig gebruik maakte van onmogelijke objecten en gezichtsbedrog De Nederlandse literatuur bouwde vanaf de Gouden Eeuw een eigen traditie op samen met het ontstaan van een algemeen geaccepteerde standaard voor de Nederlandse taal met Joost van den Vondel en Pieter Corneliszoon Hooft als bekendste vertegenwoordigers Multatuli beschreef en bekritiseerde in de negentiende eeuw in zijn Max Havelaar de situatie in Nederlands-Indië Louis Couperus was een van de eerste Nederlandse vertegenwoordigers van het naturalisme dat als reactie op de idealistische romantiek gold Tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef Anne Frank in het Achterhuis in Amsterdam haar wereldberoemde dagboek dat na haar dood tijdens de Holocaust door haar vader werd gepubliceerd In de naoorlogse literatuur wordt vaak gesproken van de grote drie verwijzend naar Willem Frederik Hermans Harry Mulisch en Gerard Reve Andere noemenswaardige schrijvers uit deze periode zijn Jan Wolkers en Hella S Haasse Uiteraard wordt de internationale erkenning van de Nederlandse literatuur gehinderd door een taalbarrière maar de boeken van hedendaagse schrijvers als Arnon Grunberg Herman Koch en Cees Nooteboom vinden ook in het buitenland aftrek Nooteboom haalt met Duitse vertalingen van zijn werk grotere oplagen dan met het Nederlandse origineel De Nederlandse School was in de vijftiende en zestiende eeuw een grote stroming in de Renaissancemuziek Jan Pieterszoon Sweelinck en Jacob van Eyck werden internationaal bekende componisten net als in de twintigste eeuw onder meer Willem Pijper Henk Badings Lex van Delden en recente componisten als Peter Schat Tristan Keuris Simeon ten Holt en Louis Andriessen zie Lijst van Nederlandse muziek In de jaren zeventig van de twintigste eeuw kende de Nederlandse rockband Golden Earring kort wereldwijd succes op kleinere schaal waren ook groepen en artiesten als Shocking Blue Earth & Fire en George Baker succesvol Van de Nederlandse popmuziek ook wel aangeduid als nederpop zijn heden ten dage onder meer Anouk en Within Temptation bekend evenals dj's als Tiësto en Armin van Buuren Op Nederlandstalig gebied zijn verscheidene artiesten noemenswaardig van Boudewijn de Groot Rob de Nijs en Frank Boeijen uit het verleden tot BLØF Guus Meeuwis en Marco Borsato tegenwoordig Ook het levenslied is een populair muziekgenre met namen als André Hazes Frans Bauer en Jan Smit Pinkpop Lowlands en het North Sea Jazz Festival zijn enkele grote muziekfestivals Kenmerkend voor de Nederlandse architectuur zijn Hendrik Petrus Berlage de Amsterdamse School en De Stijl Cultureel en natuurlijk erfgoed Musea zoals het Rijksmuseum Amsterdam Van Gogh Museum Mauritshuis Openluchtmuseum Arnhem en Museum Boijmans Van Beuningen vormen alleen al vanwege hun aanwezigheid voor een belangrijk deel het cultureel erfgoed van Nederland Veel grotere musea zijn gevestigd in architectonisch bijzondere gebouwen en sommige zijn landschappelijk fraai gelegen zoals Paleis Het Loo en het Kröller-Müller Museum Het natuurlijk erfgoed van Nederland bestaat voor een groot deel uit het vlakke natte landschap met onder meer rivieren polders en molens Daarnaast zijn er nog natuurgerelateerde gebieden zoals de Keukenhof de Veluwe de Waddeneilanden en de Biesbosch De natuur in Nederland is sterk door de mens beïnvloed voornamelijk vanwege het waterbeheer De bekendste voorbeelden hiervan zijn de IJsselmeerpolders en de Deltawerken De molens van Kinderdijk zijn sinds 1997 Werelderfgoed Eten en drinken De traditionele Nederlandse keuken is voornamelijk beïnvloed door het agrarische leven in vroegere tijden De hoofdmaaltijd wordt in Nederland 's avonds gegeten en een typisch Nederlandse maaltijd bestaat uit een combinatie van aardappels groente en vlees Ook stoof- en stamppotten en maaltijdsoepen zijn kenmerkend voor de Nederlandse keuken Bij het ontbijt en in de middag wordt vaak brood gegeten met boter en allerlei soorten zoet en hartig broodbeleg variërend van vleeswaren en kaas tot hagelslag chocoladepasta en pindakaas; ook ontbijtgranen als muesli en cornflakes worden met melk of yoghurt als ontbijt genuttigd Bij het ontbijt en de middagmaaltijd wordt vaak koffie of thee gedronken In de koudere maanden is warme chocolademelk ook een populaire drank Bier is veruit de meest gedronken alcoholische drank in 2008 werd gemiddeld 785 liter per Nederlander gedronken Van de totale Nederlandse bierproductie in dat jaar ruim 27 miljard liter werd meer dan 16 miljard liter geëxporteerd waarmee Nederland dat jaar de grootste bierexporteur ter wereld was De Nederlandse biercultuur ontwikkelde zich de voorbije jaren sterk een groeiend aantal brouwerijen brouwde bieren in steeds meer verschillende stijlen De Edammer en Goudse kaas zijn ook buiten Nederland erg bekend Andere bekende Nederlandse gerechten en producten zijn veelal zoetigheden zoals pannenkoeken en poffertjes Limburgse vlaai stroopwafels en oliebollen Kroketten en frikandellen zijn typisch Nederlandse snacks Ook vis wordt soms als fastfood gegeten bijvoorbeeld in de vorm van haring of kibbeling stukjes vis in beslag gebakken Naast deze typisch Nederlandse gerechten zijn er echter ook veel invloeden van buitenaf Onder andere uit de Nederlands-Indische de Chinese en de Italiaanse keuken zijn gerechten overgenomen Media De belangrijkste Nederlandse dagbladen zijn De Telegraaf Algemeen Dagblad de Volkskrant NRC Handelsblad en Trouw Historisch gezien is ook het Parool dat in de Tweede Wereldoorlog als verzetskrant werd opgericht een belangrijke krant Tegenwoordig is het hoofdzakelijk gericht op de stad en regio Amsterdam Voor protestantse kerkelijke lezers zijn het Reformatorisch Dagblad en het Nederlands Dagblad bekende landelijke kranten Met Metro heeft Nederland ook een gratis krant Elsevier HP De Tijd Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer zijn vier opiniebladen De Nederlandse televisie heeft zowel publieke als commerciële zenders Deze laatste werden toegelaten vanaf 1988 later dan in omringende landen De publieke omroep bestaat uit NPO 1 2 en 3 en voor Nederlanders in het buitenland BVN en wordt gekenmerkt door de verzuilde structuur De belangrijkste bedrijven die commerciële televisie verzorgen zijn RTL Nederland en SBS Broadcasting die samen in totaal zeven zenders beheren Enkele andere commerciële zenders zijn Nickelodeon Comedy Central en Kindernet Op radiogebied is er eveneens een groot aantal zenders Er zijn zes landelijke publieke zenders met NPO Radio 1 NPO Radio 2 en NPO 3FM als belangrijkste en verscheidene digitale en regionale publieke zenders Radio 538 Sky Radio en Q-music zijn de belangrijkste spelers in de commerciële markt In Nederland heerst een grote mate van persvrijheid zonder controle vooraf op publicaties in de geschreven pers of op radio TV en internet De begrenzing hierbij is dat wie zich schuldig maakt aan belediging discriminatie aanzetten tot haat ed de kans loopt zich achteraf te moeten verantwoorden De Mediawet zorgt voor mediapluriformiteit binnen het publieke omroepenbestel Ook kan het bevoegd gezag leeftijdsgrenzen stellen voor de toegang tot bepaalde media Sport In Nederland is voetbal de belangrijkste sport Het Nederlandse voetbalelftal won het Europees kampioenschap voetbal 1988 en behaalde op veel andere EKs en WKs ereplaatsen; voormalige voetballers als Johan Cruijff en Marco van Basten alsmede de in het buitenland werkende trainer-coach Guus Hiddink droegen eraan bij dat Nederland op dit gebied wereldwijd bekend werd Andere populaire sporten zijn onder meer hockey schaatsen wielersport paardensport volleybal handbal korfbal tennis golf en zwemmen Typisch Nederlandse sporten zijn onder meer fierljeppen kaatsen klootschieten en korfbal Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw werden sportclubs en -bonden gevormd Een belangrijk figuur in de Nederlandse sportgeschiedenis is Pim Mulier die aan het eind van de 19e eeuw veel tot dan toe niet tot nauwelijks bekende sporten in Nederland introduceerde en professionaliseerde Hij was ook de initiator van de Elfstedentocht een 200 km lange schaatstocht over natuurijs langs de Friese elf steden In 1900 was het debuut van Nederland op de Olympische Spelen een feit sindsdien werden meer dan 300 medailles behaald waaronder 100 gouden Daarmee staat Nederland zeventiende op de medaillespiegel van de Olympische Spelen aller tijden Het NOCNSF is de overkoepelende sportorganisatie van de Nederlandse sportbonden en de Nederlandse vertegenwoordiger binnen de internationale sportkoepel IOC Amsterdam organiseerde de Olympische Zomerspelen 1928; in 1980 vonden de Paralympische Zomerspelen plaats in Arnhem Samen met België was Nederland gastheer van het Europees kampioenschap voetbal 2000 Voorts zijn er plannen om de Olympische Zomerspelen 2028 te organiseren Economie Economische basis Nederland is een welvarend land met een open economie die sterk leunt op de buitenlandse handel met name met Duitsland De economie wordt getypeerd door stabiele verhoudingen een matige inflatie een terughoudend financieel beleid en door zijn belangrijke rol als Europese transportader Over de gehele linie bekeken hoort Nederland tot de 20 grootste economieën van de wereld na de grootmachten als willekeurige volgorde Duitsland de Verenigde Staten het Verenigd Koninkrijk Japan en dergelijke Duitsland 252% België 146% Verenigd Koninkrijk 89% Frankrijk 84% en Italië 46% zijn de belangrijkste exportpartners van Nederland Na de Verenigde Staten en Frankrijk is Nederland ondanks zijn geringe oppervlakte in absolute omvang het derde exportland op het gebied van land- en tuinbouwproducten In de intensieve gemechaniseerde land- en tuinbouw werkt weliswaar slechts 4% van de Nederlandse beroepsbevolking maar er worden door de sector enorme hoeveelheden voedsel voor de voedselverwerkingsindustrie en de export geproduceerd De glastuinbouw is van grote omvang en vertegenwoordigt bijna de helft van de totale Europese capaciteit Ook de bloembollenteelt met de bekende bollenvelden onder andere tulpenbollenis van aanzienlijk belang Nederland is op dit gebied de voornaamste producent voor de Europese- en Noord-Amerikaanse markt De voedings- en genotmiddelenindustrie de chemische industrie de aardolie-industrie en de metaalindustrie zijn de belangrijkste industriële activiteiten in Nederland Andere belangrijke onderdelen van de economie zijn de internationale handel en het bankwezen Amsterdam is het financiële en zakencentrum van Nederland en behoorde nog in 2008 bij de grootste tien zakencentra ter wereld De Amsterdamse effectenbeurs is de locatie van de Amsterdam Exchange Index AEX en is tegenwoordig onderdeel van Euronext Sinds 1 januari 2002 is de Euro het enige wettige betaalmiddel Daarvoor werd betaald met de Nederlandse gulden In de bijzondere gemeenten Bonaire Sint Eustatius en Saba is de Amerikaanse dollar wettig betaalmiddel Energie Als hoogontwikkelde economie heeft Nederland net als andere geïndustrialiseerde landen een hoog energieverbruik 3330 PJ voor 2008 Het grootste deel hiervan wordt opgewekt met behulp van fossiele brandstoffen vooral aardolie aardgas en steenkool Afgezien van aardgas wordt dit voornamelijk geïmporteerd Een groot deel van de aardolie wordt na raffinage weer geëxporteerd Ook het aardgas uit eigen bodem wordt voor een groot deel uitgevoerd Met aardgas en in mindere mate steenkool wordt ook het grootste deel van de benodigde elektriciteit opgewekt Een beperkte bijdrage hierin wordt geleverd door duurzame energie en kernenergie en ook importeert de Nederlandse elektriciteitsmarkt via de trans-Europese energienetwerken Om in 2020 30% minder broeikasgassen uit te stoten richt het beleid zich hier op energiebesparing en duurzame energie Toerisme Nederland wordt jaarlijks door ongeveer 10 tot 11 miljoen buitenlandse toeristen bezocht Onder de belangrijkste bezienswaardigheden zijn de historische steden vooral Amsterdam de Deltawerken en het polderlandschap De Nederlandse steden gelden als belangrijke toeristische bestemming Vooral de hoofdstad Amsterdam is populair onder buitenlandse toeristen mede dankzij de coffeeshops en het prostitutiegebied de Wallen Ook de grachtengordel met een groot aantal historische bouwwerken en belangrijke musea gelden als een belangrijke bezienswaardigheid Met 49 miljoen toeristen 2007< small> is Amsterdam de op vier na meest bezochte toeristenbestemming in Europa en de op zes na grootste congresstad ter wereld Ook de andere drie grote steden hebben hun eigen kenmerken Rotterdam heeft een moderne skyline en haven Den Haag heeft de Ridderzaal Madurodam en de badplaats Scheveningen en Utrecht is bekend om zijn Domtoren Verder zijn er nog vele andere bezienswaardige steden en dorpen Er zijn historische plaatsen als Gouda Delft en Alkmaar Middelburg Veere en Maastricht en plaatsen met een folkloristisch karakter zoals Volendam Marken en de Zaanse Schans Vele grotere en middelgrote steden hebben ook een heel specifiek eigen karakter zoals Eindhoven met zijn industrieel erfgoed en de steden Groningen Breda 's-Hertogenbosch Leeuwarden en Leiden rijk aan historisch erfgoed Verder zijn er nog attractieparken zoals de Efteling Duinrell Walibi Holland en de miniatuurstad Madurodam Nederland kent verschillende dierentuinen zoals Artis en Diergaarde Blijdorp Het Waddengebied en in het bijzonder de Waddeneilanden trekken veel toerisme Transport Van groot belang voor de Nederlandse economie is de transportsector De haven van Rotterdam is de grootste van Europa en een van de grootste ter wereld Andere belangrijke havengebieden zijn Amsterdam Eemshaven en Vlissingen Terneuzen Het achterland van deze havens wordt ondersteund door een uitgebreid net van rivieren kanalen en andere waterwegen De binnenvaart en de zeevaart spelen daarom een belangrijke rol in de Nederlandse economie De rivieren Rijn Maas en Schelde die vanuit de buurlanden binnenstromen en in de Noordzee uitmonden maken Nederland al eeuwenlang een knooppunt voor de Europese binnenvaart Schiphol behoort als mainport tot 's werelds grootste internationale luchthavens Eindhoven Airport is sinds 2006 het grootste regionale vliegveld van Nederland Rotterdam The Hague Airport is het tweede regionale vliegveld van het land en fungeert ook voor koninklijke en diplomatieke ontvangsten Mede als gevolg van de hoge bevolkingsdichtheid bezit Nederland een zeer dichte infrastructuur Het autowegen- en spoorwegnet kunnen de groeiende verkeersdruk echter steeds minder goed verwerken Er is een uitgebreid wegennet van autosnelwegen en autowegen met een totale lengte van circa 116500 kilometer Vrijwel alle wegen zijn tolvrij met uitzondering van een aantal oeververbindingen Het spoorwegnet heeft een totale lengte van 2808 kilometer en is een van de drukst bereden spoornetwerken van Europa De belangrijkste vervoerder van passagiers is de NS Andere vervoerders met treinverbindingen in Nederland zijn Arriva Connexxion Syntus Breng en Veolia Het stads- en streekvervoer per bus wordt ook grotendeels gereden door deze vervoerbedrijven In enkele steden rijden lokale vervoerders en in een groot deel van het Noorden exploiteert Qbuzz de busverbindingen In de agglomeraties van Amsterdam Rotterdam Den Haag en Utrecht rijden trams en sneltrams rond Metrosystemen zijn alleen in Rotterdam en Amsterdam te vinden RandstadRail is een lightrailnetwerk rond Den Haag Zoetermeer en Rotterdam waarin een aantal tram- en metrolijnen en voormalige spoorlijnen zijn geïntegreerd Door de korte afstanden binnen de steden het vlakke landschap en de lage kosten heeft de fiets een groot aandeel in het personenverkeer Studentensteden als Groningen Nijmegen en Amsterdam kennen een fietsgebruik van 40% of meer maar ook andere steden en gemeenten kennen een hoog fietsgebruik Bejaarde fietsers zijn anders dan in veel andere landen heel gewoon Externe links Belangrijke statistieken van het Centraal Bureau voor de Statistiek Literatuur Algemeen Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite 2009 Netherlands The Encyclopædia Britannica Chicago Geologie 2005 Het Nederlandse landschap Een historisch-geografische benadering Matrijs Utrecht 2004 De vorming van het land Inleiding in de geologie en de geomorfologie Koninklijke Van Gorcum Assen 2005 Landschap in delen Overzicht van de geofactoren Koninklijke Van Gorcum Assen 2003 De ondergrond van Nederland Wolters-Noordhoff Groningen 2007 Geology of the Netherlands 354 pp Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences ISBN 978-90-6984-481-7 Afzonderlijke hoofdstukken als pdf downloadbaar http wwwknawnl Content Internet_KNAW publicaties pdf 20011075pdf Geschiedenis 1977-1983 Algemene Geschiedenis der Nederlanden Fibula-Van Dishoeck Haarlem 2006 Geschiedenis van de Nederlanden HBuitgevers Baarn Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite 2009 Low Countries history of Encyclopædia Britannica Chicago De Nederlandstalige Wikipedia is de Nederlandstalige editie van het Wikipedia-project een vrije internetencyclopedie die door vrijwilligers wordt geschreven De Nederlandstalige Wikipedia dateert van juni 2001 en was van juni 2013 tot juli 2014 gemeten naar het aantal artikelen – op de Engelstalige Wikipedia na – de grootste editie van deze internetencyclopedie Daarna werd de Nederlandstalige Wikipedia ingehaald door de Zweedstalige Wikipedia De naam Wikipedia en de servers waarop deze draait zijn eigendom van de Wikimedia Foundation Landelijke verenigingen waaronder Wikimedia Nederland en Wikimedia België vzw ondersteunen de Wikimedia Foundation binnen een bepaald geografisch gebied Beginperiode De Nederlandstalige Wikipedia begon op 19 juni 2001 vijf maanden nadat de Engelstalige van start ging Veel conventies richtlijnen en functies die zijn ontwikkeld tijdens de opbouw van deze editie zijn later overgenomen door andere taaledities waaronder de Nederlandstalige Welk artikel het eerste werd geschreven is niet meer na te gaan omdat als gevolg van databaseconversies een deel van de vroegste geschiedenis verloren is gegaan Het thans oudste artikel is definitie Op 3 augustus 2003 verscheen op de Nederlandstalige Wikipedia het 10000e artikel Groei Op 27 januari 2005 verscheen het 50000e artikel en op 14 oktober van datzelfde jaar werd de mijlpaal van 100000 artikelen bereikt Op 17 december 2011 verscheen het 1000000ste artikel op de Nederlandstalige Wikipedia Vanaf de start van de Nederlandstalige editie is het aantal artikelen dat dagelijks wordt toegevoegd geleidelijk gestegen Vanaf maart 2006 groeide de encyclopedie plotseling sterk met een piek van 1000 nieuwe artikelen per dag in mei 2006 door de inzet van een bot die in 6 weken tijd 35000 artikelen over gemeenten in Frankrijk toevoegde Hierna nam de dagelijkse groei sterk af tot een gemiddelde van ongeveer 250 nieuwe artikelen per dag< ref> Met tientallen projecten wordt getracht zo veel mogelijk artikelen aanzienlijk uit te breiden en te verbeteren In de tweede helft van 2011 was een zeer sterke groei te zien in nog geen half jaar bijna 300000 artikelen erbij Dit kwam door de herstart van een project dat beoogt alle wetenschappelijk beschreven diersoorten een eigen lemma te geven waardoor op een enkele dag soms meer dan 25000 artikelen werden aangemaakt Net als bij de toevoeging van Franse gemeenten aan de encyclopedie is hierbij gebruikgemaakt van een bot Op dit moment zijn er artikelen op de Nederlandstalige Wikipedia Waardering Van de 1000 best bezochte websites in Nederland werd nlwikipediaorg in 2006 door internetgebruikers gewaardeerd met een rapportcijfer van 81 In het naamsbekendheid- en waarderingsonderzoek van Multiscope kwam de website daarmee op een derde plaats na googlenl 83 en mailgooglecom 82 In een test van april 2008 door Personal Computer Magazine PCM haalden de Nederlandstalige en Engelstalige Wikipedia's een score van 5 op de aanwezigheid van 5 Nederland-gerelateerde trefwoorden De online-encyclopedieën Encarta 2008 en Britannica 2008 scoorden respectievelijk 1 en 2 De Nederlandstalige Wikipedia haalde een score van 25 op de aanwezigheid van 26 trefwoorden de Engelstalige 26 Encarta 2008 haalde 15 Britannica 2008 haalde 17 Noël De Pauw Sint-Denijs-Boekel 25 juli 1942 – Sint-Stevens-Woluwe 13 april 2015 was een Belgisch wielrenner De Pauw was professional tussen 1964 en 1972 De Omloop Het Volk van 1965 won hij na een solo van vijftien kilometer Belangrijkste overwinningen 1965 Omloop Het Volk Gent-Wevelgem 1967 2e etappe deel a Vierdaagse van Duinkerke 2e etappe deel b Ronde van België Resultaten in voornaamste wedstrijden tussen haakjes aantal individuele etappe-overwinningen< small> | |} Non-profit wil zeggen dat er geen winstoogmerk is Een non-profitorganisatie heeft niet als doel winst te maken Toch kan het zijn dat degenen die gebruikmaken van de diensten van een non-profitorganisatie daarvoor moeten betalen De doelstelling van een non-profitorganisatie is de ondersteuning van private of publieke aangelegenheden voor niet-commerciële maatschappelijke doeleinden Dit kan gaan over een grote variatie aan zaken zoals kunst educatie politiek onderzoek of ontwikkelingshulp Hoewel de organisaties geen winstoogmerk hebben hebben zij wel inkomsten nodig Deze zijn over het algemeen afkomstig uit subsidies giften en eigen inkomsten Deze eigen inkomsten kunnen voorkomen uit acties en bijdrage van "klanten" aan de gemaakte kosten Non-profitorganisaties die gesubsidieerd zijn door de overheid worden ook door de overheid op kwaliteit gecontroleerd Als de organisatie niet aan de kwaliteitseisen van de overheid voldoet kan de subsidie stopgezet worden Een uitbreiding op non-profit is Not Only For Profit NOFP Dit is een manier van ondernemen vergelijkbaar met sociaal ondernemen en maatschappelijk verantwoord ondernemen MVO Bij NOFP komen non-profit en ondernemerschap financiële winst samen en wordt er gestreefd naar maatschappelijke winst NOFP impliceert een trant van denken Daniel Lubetzky bracht de term in 2007 op zijn blog over sociaal ondernemerschap De term wordt door marketeers ook wel als modeterm bezien en voor bedrijven gebruikt om deze een meer sociaal gezicht te geven Zie ook Niet-gouvernementele organisatie Vereniging zonder winstoogmerk Ideële organisatie Het Iraanse atoomprogramma werd opgericht in de jaren 50 van de twintigste eeuw met behulp van de Verenigde Staten Na de Iraanse revolutie in 1979 werd het programma tijdelijk stilgelegd Hierna pakte de regering van Iran het weer op nu alleen met minder hulp van het westen Voor zover bekend bestond het programma in 2009 uit een operationele uraniummijn een kernreactor in aanbouw in Bushehr een nucleaire opwerkingscentrale met ultracentrifuges in Natanz en centrales bij Arak en Qom De regering van Iran stelt dat het eerste doel het bouwen van kerncentrales is Een ander genoemd doel is de productie van medische radio-isotopen voor onder andere bestraling van kanker Het nucleair programma van Iran zorgt echter in met name de westerse wereld voor veel onrust onder meer doordat openlijke oproepen van Iran zijn geweest om Israël te vernietigen De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties VN en de Europese Unie EU hebben sancties opgelegd tegen Iran vanwege het nucleaire programma in dat land Iran heeft jarenlang geweigerd te voldoen aan de eis van de VN-Veiligheidsraad om te stoppen met het verrijken van uranium Sinds 2006 zijn in vijf resoluties steeds strengere sancties afgekondigd In 2013 werd er een akkoord bereikt waarin Iran zijn nucleaire activiteiten terugschroeft en sancties worden verlicht Geschiedenis Samenwerking tussen de Verenigde Staten en Iran in de jaren 50 en 60 De grondslag voor het Iraanse atoomprogramma lag na de coup in 1953 die door de CIA gesteund werd waarin Mohammed Mossadeq werd afgezet en waarvoor sjah Mohammed Reza Pahlavi in de plaats kwam In 1957 beoordeelde het westen het regime als stabiel en vriendschappelijk en meende men dat verspreiding van de kennis van de kernsplitsing geen gevaar zou opleveren In het jaar 1953 werd het Amerikaanse Atoms for Peace-programma opgericht In 1959 werd het Teheran kernonderzoekscentrum geleid door de kernenergieorganisatie van Iran Het centrum werd uitgerust met een door de VS geleverde 5 MW onderzoekskernreactor die in 1967 in werking kwam gevuld met sterk verrijkt uranium Iran tekende het non-proliferatieverdrag in 1968 en ratificeerde het in 1970 Hierop besloot de sjah met Amerikaanse toestemming dat er tot het jaar 2000 in totaal 23 kerncentrales gebouwd moesten worden Samenwerking met de Verenigde Staten en Duitsland in de jaren zeventig In maart 1974 sprak de sjah voor het eerst over de tijd dat de olie op zal zijn "Benzine is een waardevolle stof veel te waardevol om te verbranden We zullen zo snel mogelijk proberen 23000 MW elektriciteit op te wekken" < ref> Bushehr was toen al gepland als de eerste centrale om energie te leveren aan de stad Shiraz De Verenigde Staten onder president Gerald Ford boden in 1976 Iran een door de VS gebouwde centrale te koop aan In de jaren 70 werd ook samengewerkt met Duitse bedrijven zoals Siemens en ThyssenKrupp voor de bouw van kernreactoren In 1975 sloot Kraftwerk Union AG uit Bonn een dochtersbedrijf van Siemens AG en AEG Telefunken een contract af van vier tot zes miljard dollar om een hogedrukreactor te bouwen Na de Iraanse revolutie In 1979 vond de Iraanse revolutie plaats waarbij de sjah werd afgezet De geestelijkheid greep hierna de macht Zij keerden zich ook tegen de Amerikanen die de sjah gesteund hadden De revolutie betekende het einde van de Westerse steun aan Irans atoomprogramma Gedurende de Irak-Iranoorlog vernietigde het Iraakse leger de kerncentrale in Bushehr door verschillende aanvallen in de periode 1984-1988 Eind jaren 80 begon Iran opnieuw aan haar atoomprogramma Argentinië hielp Iran hierbij In 1995 tekende Iran een contract met het Russische staatsbedrijf Atomstroiexport waarbij Rusland de reactor in Bushehr zou afbouwen In 1996 sloot Iran een deal met China voor de levering van nucleaire technologie Ook werd technologie gekocht in Pakistan 2002-2013 In augustus 2002 onthulde een dissidente groepering het bestaan van twee kerncentrales in ontwikkeling een uraniumopwerkingscentrale in Natanz en een zwaarwatercentrale in Arak Deze centrales werden vanaf toen onderwerp van bemoeienis van het Internationaal Atoomagentschap IAEA en verschillende westerse landen met name de Verenigde Staten en Israël die de door Iran gestelde vreedzame bedoelingen van het atoomprogramma sterk wantrouwen en ervan uitgaan dat het land aan een kernbom werkt De onderhandelingen over de centrale in Bushehr werden pas in 2007 weer vlotgetrokken; in december van dat jaar kwam de eerste lading verrijkt uranium uit Rusland aan in Iran Dit gebeurde met toestemming van de VN Begin 2009 was de reactor operationeel Op 25 februari verliepen de eerste tests met de 1000 megawatt-reactor succesvol In september 2009 maakte Iran aan het IAEA bekend dat het bezig was met een centrale ten noorden van de stad Qom nadat westerse inlichtingendiensten de locatie hadden ontdekt Westerse landen veroordeelden het land om zijn aanvankelijke geheimhouding hierover Het IAEA kwam met de eis dat de ontwikkeling van deze centrale zou worden stopgezet Op 29 november 2009 veroordeelde het Iraanse parlement de bemoeienis van het Atoomagentschap dat vindt dat het land zijn uranium moet laten verrijken in Rusland en Frankrijk en moet stoppen met de centrale bij Qom Van 22 tot en met 24 november 2009 hield het Iraanse leger een militaire oefening boven een zeer groot gedeelte van het eigen grondgebied om aan te tonen dat het klaar was om eventuele aanvallen op zijn kerncentrales af te slaan Herhaaldelijk is gespeculeerd dat een dergelijke aanval mogelijk zou zijn met name door Israël Dat land had in 1981 de in aanbouw zijnde Iraakse reactor Osirak vernietigd in een luchtmachtoperatie deed hetzelfde in Syrië in 2007 Operatie Orchard en heeft meerdere malen openlijk gezegd een militaire optie tegen Iran niet uit te sluiten evenals de Verenigde Staten Op 30 november 2009 kondigde Iran aan dat het tien nieuwe uraniumopwerkingcentrales wil gaan bouwen; vijf ervan op bestaande kernenergielocaties en vijf op nog aan te wijzen plekken De regering zei dat dit een noodzakelijk gevolg was van de gang van zaken rond de centrale bij Qom Westerse regeringen reageerden geschrokken en kondigden korte tijd later nieuwe sancties aan Op 21 augustus 2010 werd de centrale te Bushehr bevoorraad met door Rusland verrijkt uranium een gebeurtenis die breed werd uitgemeten in de Iraanse pers Het werd gezien als de eerste fysieke stap naar opstarting van de centrale Israël reageerde furieus Vermoed wordt dat de Mossad de Israëlische geheime dienst het Iraanse atoomprogramma probeert te ontregelen door geheime operaties zoals het doden van wetenschappers het leveren van nep-apparatuur en het infecteren van computersystemen met het Stuxnet-virus echter zijn de meningen hierover sterk verdeeld zolang doorslaggevend bewijs ontbreekt< ref> In november 2011 concludeerde de IAEA dat Iran activiteiten heeft ontplooid die relevant zijn voor de ontwikkeling van een nucleair explosive device Tot 2003 zouden deze activiteiten deel hebben uitgemaakt van een structureel programma en mogelijk worden sommige activiteiten nog voortgezet tot op heden De Hoogste leider van Iran ayatollah Ali Khamenei heeft herhaaldelijk verklaard dat het land nooit kernwapens zal vervaardigen Begin 2012 meldde de New York Times dat een voormalige Amerikaanse spion had bevestigd dat zowel de Amerikaanse inlichtingendiensten als de Israëlische Mossad dacht dat Iran niet begonnen was aan de bouw van een kernwapen De moeilijkheid voor het Westen en Israël is dat Iran herhaaldelijk heeft opgeroepen tot een vernietiging van Israël De voormalige Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad heeft verschillende keren gezegd dat Israël van de kaart geveegd moest worden waarbij hij in het midden liet of dit door menselijk of door goddelijk ingrijpen moest gebeuren Khamenei zei in februari 2012 dat Israël een kankergezwel is dat verwijderd moet en zal worden Iran was daarmee begin 21e eeuw de enige staat ter wereld die officieel opriep tot de vernietiging van een andere staat Vanaf 2013 In augustus 2013 trad Hassan Rohani aan als president van Iran Hij liet gematigder geluiden horen aan de buitenwereld wat betreft het atoomprogramma van zijn land Volgens staatsmedia wilde hij in gesprek gaan met andere landen om de onderhandelingen over het atoomprogramma weer op gang te krijgen Javad Zarif de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken zei dat zijn land weer inspecteurs wilde toelaten bij de nucleaire installaties en beklemtoonde nog eens dat het land alleen voor vreedzame doeleinden uranium opwerkt Onder voorwaarden zou Iran weer willen onderhandelen met de Verenigde Staten Het streven naar een mogelijk akkoord over het nucleaire programma van Iran leidde op 28 september 2013 zelfs tot een telefonisch gesprek met de Amerikaanse president Obama Dit was voor het eerst sinds de Islamitische Revolutie van 1979 dat een Amerikaanse president direct contact had met een Iraanse president De regering-Netanyahu in Israël bleef evenwel wantrouwend tegenover de nucleaire ambities van Iran Op 3 maart 2015 waarschuwde Netanyahu in zijn toespraak voor het Amerikaanse Congres over de gevaren van een mogelijk nucleair akkoord tussen Iran en de P5+1 de VS Rusland China Engeland Frankrijk en Duitsland in het bijzonder als Iran daarbij de capaciteit behoudt om nucleaire wapens te bouwen Iran heeft momenteel 19000 centrifuges om uranium mee te verrijken waarvan er 9000 werken en 10000 geïnstalleerd -maar niet operatief- zijn Israël is van mening dat Iran geen centrifuges moet hebben< ref> In november 2013 vonden in Genève gesprekken plaats tussen hoge vertegenwoordigers van Iran en zes grootmachten de Verenigde Staten Rusland Frankrijk het Verenigd Koninkrijk China en Duitsland Een eerste ronde leverde geen akkoord op maar een tweede ronde slaagde daar wel in de nacht van 23 op 24 november Er werd afgesproken dat Iran geen nieuwe nucleaire installaties zal bouwen en het verrijken van uranium zal terugschroeven en dat de westerse sancties tegen het land zullen worden verlicht De Amerikaanse president Obama noemde het akkoord een belangrijke eerste stap Israël zag niets in het bereikte resultaat Eind mei 2014 toonde het Internationaal Atoomagentschap zich tevreden over Irans inkrimping van zijn voorraden nucleair materiaal en het meewerken aan het onderzoek naar verdachte activiteiten Zie ook Resolutie 1737 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2006 Resolutie 1747 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2007 Resolutie 1803 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2008 Resolutie 1835 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2008 Resolutie 1929 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2010 Resolutie 1984 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2011 Resolutie 2049 Veiligheidsraad Verenigde Naties 2012 Externe links BBC News januari 2012 Oblast Toela Russisch Тульская область Toe< u>lskaja o< u>blast is een oblast bestuurlijke eenheid van Rusland De oblast ligt op ongeveer 200 kilometer ten zuiden van Moskou De hoofdstad is de gelijknamige stad Toela Deze oblast ligt aan de zuidrand van het industriegebied van Moskou en is een van de sterkst geïndustrialiseerde gebieden van het land Belangrijke industrieën zijn de bruinkoolwinning de levensmiddelenindustrie en de machinebouw Demografie Grote plaatsen Oeverloopkevers Elaphrus zijn een geslacht van kevers uit de familie loopkevers Carabidae Er zijn veertig verschillende soorten waarvan een klein aantal voorkomt in België en Nederland Oeverloopkevers hebben een typisch loopkeverachtige lichaamsbouw een ovale lichaamsvorm met grote ogen en lange sprieterige poten De kevers zijn te onderscheiden van alle andere loopkevers door de karakteristieke putjes op de dekschilden die vaak een afwijkende kleur hebben Oeverloopkevers komen voor in Europa Azië en delen van Noord-Amerika Het zijn bewoners van vochtige gebieden vrijwel altijd worden ze langs het water aangetroffen Veel soorten leven in moerassen en langs oevers van rivieren In België en Nederland komen vijf soorten voor Oeverloopkevers zijn rovers die jagen op kleine ongewervelden zoals insecten en wormen De kevers zijn in het bezit van relatief grote kaken en hebben grote uitpuilende ogen Het zijn zichtjagers die zich bij slecht weer niet laten zien maar bij zonnig weer foerageren De kevers zijn zeer snel als ze opgewarmd zijn door de zon Veel soorten kunnen vliegen; soms zijn de vleugels gedegenereerd De roofzuchtige larven zijn wormachtig en donker van kleur De larven leven in de strooisellaag op de bodem De belangrijkste vijanden zijn andere roofinsecten en kleine gewervelde dieren zoals de spitsmuis Naam De kevers danken hun Nederlandstalige naam aan het biotoop dat bestaat uit de oevers van zoete wateren Ook in andere talen slaat de naam soms op de biotoop zoals het Duitse Uferläufer oeverloper ook worden ze in het Duits Raschkäfer snelle kevers genoemd In de Zweedse taal worden de kevers groplöpare genoemd wat putjeskevers betekent en slaat op de vele kleine putjes op de dekschilden Andere kevers die langs de oever leven hebben eveneens vaak oever in de naam zoals de oeverloper of oeverloopkever Nebria brevicollis die echter tot een ander geslacht behoort De wetenschappelijke naam Elaphrus werd voor het eerst geldig gepubliceerd in 1775 door Johann Christian Fabricius Verspreiding en habitat Wereldwijd komen er veertig soorten voor waarvan ongeveer twintig in het Palearctisch gebied en elf in Europa Oeverloopkevers zijn bewoners van vochtige gebieden en veel soorten leven langs oevers van zoete wateren of in moerassen Van een aantal soorten is ook bekend dat ze langs zeestranden voorkomen Sommige soorten komen binnen Europa erg noordelijk voor zoals de soort Elaphrus lapponicus Deze oeverloopkever is te vinden in delen van Scandinavië en noordelijk Rusland Het zuidelijkste deel van het areaal bevindt zich in Groot-Brittannië< ref> De koperkleurige oeverloopkever en de gewone oeverloopkever komen nog noordelijker voor tot ver boven de noordpoolcirkel Deze soorten leven ook veel zuidelijker tot in noordelijk Italië De verspreidingsgebieden verschillen in België en Nederland per soort; sommige soorten zijn heel algemeen en andere juist vrij zeldzaam In Nederland komen vijf soorten oeverloopkevers voor Deze soort komt wel voor in delen van centraal- en noordwestelijk Duitsland De soort Elaphrus ullrichii was alleen waargenomen in oostelijke delen van Nederland De laatste keer dat de kever werd aangetroffen was in 1979 bij de rivier Dinkel nabij Denekamp Uit België is deze kever helemaal niet bekendDe soort Elaphrus aureus komt in Nederland alleen in Twente de Achterhoek en het zuiden van Limburg verspreid voor Deze kever komt in België alleen in het noorden voor en is zeldzaam Een voorbeeld van een wijd verspreide en zeer algemene soort is de gewone oeverloopkever Elaphrus riparius Deze oeverloopkever is in heel Nederland zeer algemeen te vinden In België is de soort met name in laaggelegen gebieden te vinden terwijl hij zeldzaam is in de Ardennen Uiterlijke kenmerken Overloopkevers blijven vrij klein de meeste soorten bereiken een lichaamslengte van ongeveer zes millimeter tot één centimeter Kop De kop is duidelijk te onderscheiden van de rest van het lichaam De kop is smaller dan het borststuk maar is te herkennen aan de zeer grote bolle ogen die duidelijk uitsteken aan weerszijden van de kop De ogen bestaan uit vele kleine suboogjes die de ommatidia worden genoemd Het geheel wordt aangeduid als facetoog Hoewel oeverloopkevers uiterlijk veel lijken op zandloopkevers zijn de kaken duidelijk kleiner en niet zo sterk sikkelvormig De kaken worden mandibels genoemd Ze zijn duidelijk te zien aan de voorzijde van de kop De mandibels zijn niet geleed en bestaan uit een enkel deelDe kevers hebben daarnaast gelede uitsteeksels aan de kop rond de kaken die de palpen worden genoemd en een zintuiglijke functie hebben De palpen zijn wel geleed en proeven het voedsel en manoeuvreren het in de mondopening zodat het door de mandibels kan worden vermalen De kop draagt drie paar palpen twee paar aan de bovenzijde en een enkel paar aan de onderzijde van de kop De buitenste palpen van bovenste paar zijn bij de oeverloopkevers het beste zichtbaar omdat deze palpen langer zijn De twee bovenste palpenparen zijn gelegen aan de bovenkaak en worden de maxillaire palpen genoemd De palpen aan de onderzijde van de kop worden de labiale palpen genoemd Borststuk Het borststuk of thorax bestaat zoals bij alle insecten uit drie delen Het borststuk draagt twee paar vleugels aan de bovenzijde en drie paar poten aan de onderzijde Aan ieder segment is aan de onderzijde een paar poten gehecht en de vleugels zijn op het tweede en derde thoraxsegment gepositioneerd gezien vanaf de kop Oeverloopkevers bezitten lange poten waarmee ze snel kunnen lopen De poten zijn voorzien van kleine sporen dit zijn stekelachtige uitsteeksels aan de gewrichten van de poten Deze sporen komen steeds paarsgewijs voor en zijn altijd tussen de tibia en de tarsus gepositioneerd Net als bij andere kevers draagt de bovenzijde van het borststuk de vleugels Het voorste paar is bij de kevers verhard en deze vleugels worden de voorvleugels of dekschilden genoemd Het achterste paar is dun en vliezig en kan soms gebruikt worden om mee te vliegen Oeverloopkevers zijn gemakkelijk te herkennen aan de textuur op de voorvleugels of dekschilden De dekschilden zijn bij vrijwel alle andere loopkevers gegroefd of juist glad of voorzien van een ketting-achtig motief De dekschilden van de oeverloopkevers hebben daarentegen regelmatige putjes die vaak een afwijkende kleur vertonen zoals groen of blauw Bij veel soorten komt deze afwijkende kleur door irisatie Met enige fantasie lijken deze structuren op ingelegde juwelen Sommige soorten hebben een enigszins afwijkend patroon op de dekschilden maar zijn hieraan ook goed te herkennen Een voorbeeld is de Amerikaanse soort Elaphrus viridis Deze kever heeft geen kleine putjes maar juist bultjes op de dekschilden die zwart van kleur zijn op een groene achtergrond met bruine lengtestrepen Deze complexe tekening zorgt voor een effectieve camouflage tussen de kleine plantjes die op de bodem groeien De kever is in 1878 al voor het eerst ontdekt maar werd pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw weer aangetroffen mogelijk door zijn uitstekende camouflage Sommige overloopkevers kunnen vliegen met hun vliezige achtervleugels Er zijn bij een aantal soorten zowel langvleugelige als kortvleugelige exemplaren bekend Bij de soort Elaphrus angusticollis komen beide vormen voor De kortvleugelige exemplaren worden brachypteer genoemd van brachy-ptera; letterlijk vertaald korte vleugel en bezitten slechts vleugelstompjes Dergelijke soorten kunnen enkel lopen en zijn niet in staat om te vliegenExemplaren die langere vleugels hebben worden macropteer macro-ptera; grote vleugel genoemd en kunnen meestal vliegen Een dergelijke variatie in vleugelvorm en vleugelspieren binnen een soort komt ook voor bij andere loopkevers en daarnaast bij geheel andere ordes van insecten zoals de rechtvleugeligen Achterlijf Het achterlijf wordt aan de bovenzijde volledig aan het oog onttrokken door de dekvleugels aan de bovenzijde en is hierdoor alleen vanaf de onderkant te zien Het achterlijf wordt beschermd door chitineuze platen Die aan de bovenzijde worden tergieten genoemd en die aan de onderzijde worden aangeduid met sternietenHet achterlijf van de oeverloopkevers is ovaal van vorm De onderzijde heeft vaak een lichtere kleur dan de bovenzijde van de kever Putjes zoals die voorkomen op de dekschilden ontbreken Het achterlijf bevat de belangrijkste organen zoals het spijsverteringskanaal het ademhalingsapparaat en de geslachtsorganen Het eerste segment van het achterlijf ligt boven het achterste deel van het borststuk boven het achterste paar poten De twee bobbelachtige structuren aan het eerste achterlijfsegment zijn in feite delen van de poot en meer specifiek de metatrochanters Levenswijze Oeverlopers zijn altijd overdag actief en ze zijn allemaal sterk heliofiel Dit betekent dat ze graag zonnebaden en als de kevers zijn opgewarmd door de zon zijn ze zeer snel Dit is een overeenkomst met de zandloopkevers In beboste omgevingen komen de kevers dan ook minder vaak voor omdat hier veel plaatsen beschaduwd worden door de vegetatie Oeverloopkevers zijn met name bij zonnig weer erg actief Ze jagen op het zicht op prooien wat de relatief grote ogen verklaart Bij de insecten zijn zichtjagers een zeldzaamheid; de meeste insecten gaan af op de geuren van een mogelijke voedselbron Oeverloopkevers gebruiken hun vleugels niet tijdens het jagen op prooien zoals van andere loopkevers bekend is maar gaan deze rennend achterna Uit onderzoek blijkt dat de koperkleurige oeverloopkever beter kan zien bij een zwak licht in vergelijking met andere soorten zoals de gewone oeverloopkeverDe vleugels worden bij veel soorten gebruikt om een gedegenereerd leefgebied te verlaten op zoek naar een geschikt habitat Oeverloopkevers die veel vliegen staan bekend als snelle kolonisators Soorten die niet kunnen vliegen daarentegen verspreiden zich vaak zeer langzaam Oeverloopkevers houden zich 's nachts schuil onder objecten zoals stenen De kevers verdedigen hun territorium en mogelijke voedselbronnen door agressief gedrag te vertonen naar soortgenoten De kevers mijden droogte als in de zomer een poel opdroogt moeten ze schuilen Van de soort Elaphrus viridis uit de Verenigde Staten is bekend dat de dieren zich in de bodem van moerassen in Californië ingraven en hier wachten op vochtigere omstandigheden< ref> De kevers scheiden een smerig ruikende vloeistof af als ze worden belaagd Ze kunnen eveneens ter verdediging geluiden maken die dienen om af te schrikken Het geluid wordt geproduceerd door de borstels aan de bovenzijde van de achterlijfssegmenten langs de randen van de dekschilden te strijken Deze vorm van geluiden maken wordt wel stridulatie genoemd Voortplanting en ontwikkeling Oeverloopkevers zijn net als andere kevers eierleggend Het vrouwtje zet haar eitjes vaak af in het substraat Van sommige soorten is bekend dat ze de eieren in open onbegroeide biotopen afzetten; andere soorten zetten de eieren af in meer begroeide delen van de leefomgeving De eieren komen na enige tijd uit waarbij de larven verschijnen Larve De larven leven net als de volwassen kevers van kleine diertjes; de larven leven in de strooisellaag Ze sporen hun prooien niet visueel op zoals de volwassen kevers want hun ogen zijn slecht ontwikkeld De larven gaan af op de tast en de geur om prooidiertjes op te sporen waarbij ze respectievelijk de tasthaartjes op het lichaam en de palpen aan de kop gebruiken De larve is langwerpig van vorm en lijkt meer op een worm dan op een kever De larven zijn vaak donker tot zwart van kleur Ze hebben een duidelijk te onderscheiden brede kop met duidelijk zichtbare kaken De facetogen zijn nog niet ontwikkeld; de larven hebben verspreide individuele oogjes aan de voorzijde van de kop Deze worden de stemmata genoemd De oogjes zijn primitief en kunnen geen scherpe beelden vormen maar alleen lichtverschuivingen waarnemen De larven hebben net als de volwassen kevers al een in drieën verdeeld borststuk en elk deel draagt aan de onderzijde een paar kleine pootjes Het zeer langwerpige achterlijf bestaat uit acht segmenten die voorzien zijn van verharde platen aan zowel de buik- als de rugzijde respectievelijk de sternieten en tergieten Aan weerszijden van de achterlijfsegmenten is een borstelige structuur aanwezig die een zintuiglijke functie heeft De ontwikkelingscyclus van de larven verschilt per soort De larve van de koperkleurige oeverloopkever verpopt aan het eind van de zomer en brengt de winter onder de grond door als pop De larve van de blauwscheenoeverloopkever overwintert in het larvale stadium en verpopt pas in het volgende jaar De larve graaft zich voor de verpopping in tot een diepte van enkele centimeters in de grond De pop heeft langwerpige haarachtige uitsteeksels aan de dorsale rugzijde die lijken op een soort kussen waarop de pop rust Ook de volwassen kevers overwinteren Vroeger werd wel gedacht dat ze al vliegend een overwinteringsplaats uitzochten die ver verwijderd was van het water Uit meer recent onderzoek blijkt dat de kevers droge grond opzoeken buiten de overstromingsmarges van het water maar relatief dicht bij de oever blijven< ref> De kevers graven een holletje van enkele centimeters diep om als winterkwartier te gebruiken Taxonomie en indeling Oeverloopkevers behoren tot de loopkevers Carabidae en hebben ook een typisch loopkever-achtige lichaamsbouw Alle soorten behoren tot de onderfamilie Elaphrinae De verschillende soorten zijn verdeeld in vijf ondergeslachten In de literatuur is een dergelijke onderverdeling vaak nog niet gebruikelijk Twee van deze ondergeslachten; Sinoelaphrus en Arctelaphrus zijn monotypisch Dit wil zeggen dat ze slechts door een enkele soort worden vertegenwoordigd De drie andere ondergeslachten Elaphroterus Elaphrus en Neoelaphrus worden vertegenwoordigd door respectievelijk vijf negentien en veertien soorten De oeverloopkevers zijn verwant aan de andere geslachten uit de onderfamilie Elaphrinae De putjes op de dekschilden ontbreken bij deze soorten echter Vaak hebben de kevers uit andere geslachten wel bultjes of rimpels op de dekschilden Van de soorten uit het geslacht Blethisa zoals de gestippelde loopkever Blethisa multipunctata is bekend dat ze sterker zijn aangepast op het leven bij het water Deze kevers kunnen enige uren onder water blijven zonder de lucht die ze onder hun lichaam vasthouden te verversen Blethisa multipunctata komt alleen voor in wateren die regelmatig overstromen in tegenstelling tot de oeverloopkevers< ref> Soorten Het geslacht oeverloopkevers telt veertig soorten en is onderverdeeld in vijf ondergeslachten< ref> Geslacht Elaphrus Bronvermelding Ophanging is een manier om de doodstraf te voltrekken en ook een soms gebruikte manier van moord of zelfmoord Bij een executie door ophanging treedt de dood op een andere manier in dan in het tweede geval Doodstraf Ophanging als methode om mensen ter dood te brengen is al eeuwen oud De methode geldt als oneervol omdat deze in het verleden vooral voor het gewone volk werd gebruikt Om deze reden werden na de Tweede Wereldoorlog veel veroordeelde oorlogsmisdadigers opgehangen in plaats van gefusilleerd In vroegere tijden kreeg een veroordeelde een touw om zijn nek geknoopt dat over een stevige tak werd geworpen De veroordeelde werd vervolgens omhooggetrokken en stierf door verstikking Later ontdekte men dat de dood sneller intrad wanneer de veroordeelde een val maakte Bij experimenten ontdekte men dat bij een te korte val de veroordeelde langzaam stierf terwijl er bij een te lange val een kans bestond dat het hoofd van de veroordeelde werd afgetrokken Dat laatste gebeurde bij Barzan Ibrahim het hoofd van de Mukhabarat Saddams Geheime Dienst Die werd op die manier geëxecuteerd op 15 januari 2007 en raakte onthoofd In de 19e eeuw werd ontdekt dat de ideale vallengte berekend kon worden door 1260 te delen door het gewicht van de veroordeelde in Engelse ponden Iemand van 508 kilogram 112 pond zou een val van 343 meter 1125 voet moeten maken om onmiddellijk te sterven Later werd de formule gecorrigeerd voor de leeftijd geslacht lichamelijke conditie en postuur Door deze "ideale" val breekt de nek en wordt ook het ruggenmerg op een hoog niveau onderbroken meestal tussen de eerste en de tweede wervel hangman's fracture waardoor onmiddellijk een verlamming van het gehele lichaam inclusief de ademhalingsspieren optreedt zodat de veroordeelde niet meer kan spartelen en niet meer kan ademen Daarnaast drukt het eigen lichaamsgewicht ook de halsslagaders dicht zodat de hersenen niet meer van bloed worden voorzien Meestal zal vooral door dat laatste binnen circa tien seconden bewusteloosheid intreden en de hartdood na circa acht minuten Het ophangen van veroordeelden werd vooral in Engeland meer en meer wetenschap Halverwege de 20e eeuw was de gemiddelde tijd die verstreek tussen het uit de cel halen van een veroordeelde en zijn of haar dood 15 seconden Er werden zelfs recordlijsten aangelegd het officiële record staat sinds 8 mei 1951 op naam van Albert Pierrepoint toen de veroordeelde James Inglis zeven seconden nadat hij uit zijn cel was gehaald met de strop om zijn nek door het valluik viel In het Europese rechtssysteem golden de Joden eeuwenlang als vreemdelingen Zij werden achtergesteld en zwaarder gestraft dan christenen Opmerkelijk was het gebruik om Joden "met honden te hangen" Men hing de ter dood veroordeelde Jood omgekeerd aan de galg met naast hem twee honden Wanneer het slachtoffer zich alsnog tot het christendom bekeerde werd hij van die galg losgemaakt en na een snelle doop en andere religieuze formaliteiten onthoofd Zelfmoord Toegepast als zelfmoordmethode kan verhanging tot het volgende leiden gedeeltelijk afknellen van de halsslagaders oftewel dood door zuurstoftekort in de hersenen dichtsnoering van de luchtpijp oftewel dood door verstikking prikkeling van zintuigen in de sinus carotidicus oftewel dood door reflectoire hartstilstand Ophanging dient echter wel te worden onderscheiden van omsnoering of wurging waarbij een touw of tourniquet om de hals wordt aangetrokken Zie ook Galg Galgenveld Strop Parijs-Roubaix is een eendaagse wielerwedstrijd die elk voorjaar wordt verreden in het noorden van Frankrijk De wielerwedstrijd is een van de vijf wielerklassiekers en wordt precies een week na de Ronde van Vlaanderen gereden De eendaagse wedstrijd staat bekend als de "Hel van het Noorden" l'enfer du Nord omdat een belangrijk deel van de koers wordt verreden over de kasseistroken die karakteristiek zijn voor dit gebied De omschrijving "Hel van het Noorden" werd het eerst in 1919 gebruikt door een journalist die de eerste editie na de Eerste Wereldoorlog volgde en diep onder de indruk was van de oorlogsverwoestingen in Noord-Frankrijk Afhankelijk van de weersomstandigheden zijn deze stroken ofwel droog en stoffig ofwel nat en uiterst glad Een andere bijnaam voor de wedstrijd is dan ook la reine des classiques de koningin der klassiekers of ook la Pascale paas dus wedstrijd omstreeks Pasen De textielfabrikanten Theo Vienne en Maurice Perez organiseerden deze wedstrijd voor het eerst in 1896 en met uitzondering van de beide wereldoorlogen is de wedstrijd sindsdien elk jaar verreden Tegenwoordig is de organisatie van de wedstrijd in handen van de Société du Tour de France ASO Amaury Sport Organisation die ook de Ronde van Frankrijk organiseert Sinds 2005 maakt de wedstrijd deel uit van de Historische kalender Vanaf 2011 behoort hij tot de UCI World Tour Parijs-Roubaix vormt samen met de Ronde van Vlaanderen Milaan-San Remo Luik-Bastenaken-Luik en de Ronde van Lombardije de 5 monumenten Parcours Oorspronkelijk liep de wedstrijd van Saint-Denis in Parijs naar Roubaix Robaais een voorstad van Rijsel Vanwege de grote afstand werd de startplaats noordwaarts verlegd In 1965 werd de startplaats verhuisd naar Chantilly In 1968 onder leiding van Jean Stablinski werd de startstreep voor het eerst getrokken in Compiègne dat zon 80 km ten noorden van Parijs ligt De finish is traditioneel op de wielerbaan van Roubaix waar de renners nog anderhalve ronde moeten afleggen 600 m Kasseien Parijs-Roubaix kreeg zijn reputatie van kasseienkoers pas na de Eerste Wereldoorlog Kasseien waren weliswaar niet onbekend in dat gebied maar voor die tijd werd er nog veel gereden over stoffige wegen gemaakt van puin en grind Nadat veel van die wegen in de Eerste Wereldoorlog kapot geschoten waren werden ze hersteld met kasseien Vanaf de jaren zestig zijn veel van die kasseien weer verdwenen onder een laag asfalt maar ze hadden inmiddels zon eigen karakter aan Parijs-Roubaix gegeven dat de organisatie haar best doet in de omgeving originele kasseistroken te vinden en ze zo mogelijk als erfgoed te laten beschermen Sommige kasseienstroken zijn alleen toegankelijk voor publiek op de wedstrijddag Tegenwoordig moeten de renners elk jaar over meer dan 50 km kasseien rijden Bekende kasseienstroken zijn het Bos van Wallers-Arenberg Pevelenberg Mons-en-Pévèle en de Carrefour de lArbre Elke kasseistrook fr secteur pavé krijgt een gradatie in de vorm van sterren waarbij 5 sterren de zwaarste stroken in lengte en ligging van kasseien aanduiden In 2005 werd voor het eerst in veertig jaar het Bos van Wallers buiten het parcours gelaten vanwege de slechte toestand van de kasseien aldaar In 2006 werd de strook terug opgenomen in het parcours De nummering van de stroken is aflopend Zo ligt strook nummer 1 Espace Charles Crupelandt vernoemd naar de wielrenner Charles Crupelandt een relatief goed stuk kasseien van 300 meter lang aangelegd ter promotie van de wielerwedstrijdin de finishplaats Roubaix circa twee kilometer voor de finish Belangrijkste kasseistroken "De Dubbel" Parijs-Roubaix wordt soms vergeleken met de Ronde van Vlaanderen die altijd de zondag voor Parijs-Roubaix op de Vlaamse wegen verreden wordt De Ronde wordt getypeerd als een race met een reeks Vlaamse hellingen waarvan het merendeel met kinderkopjes geplaveid is vandaar ook een kasseiklassieker Parijs-Roubaix daarentegen heeft geen hellingen maar telt wel heel wat kasseistroken die er veel slechter bij liggen dan die in Vlaanderen Tien wielrenners wonnen beide wedstrijden in één week tijd Fietsen en materiaal Door de vaak barre weersomstandigheden waarin de renners over de kasseien moeten dokkeren kiezen ploegen soms voor specifiek technisch materiaal Een specifieke frame- en wielenkeuze zijn vaak typerend voor deze wedstrijd De gebruikte fietsen in P-R hebben dan ook veel weg van de cyclocross Zo wordt meestal gekozen voor bredere banden of specifieke remsoorten Veelal kiest men voor een iets lichtere bandendruk omdat dit iets beter grip geeft en de schokken beter absorbeert Veel ploegen kiezen er voor om her en der op het parcours extra personeel met reservewielen of soms met reservefietsen te plaatsen omdat veel stroken vaak niet of moeilijk bereikbaar zijn met de ploegwagen Zo wordt de renner beter geassisteerd bij eventuele materiaalbreuk of lekke band Sommige toprenners gebruiken zelfs speciale frames die geoptimaliseerd zijn voor het dokkerwerk van Parijs-Roubaix Deze frames bieden meer stabiliteit en comfort voor de renner In 2005 gebruikte winnaar Tom Boonen een TIME frame met langere wielbasis In diezelfde editie gebruikte George Hincapie een TREK-prototype frame met een 2 mm dikke vering aan de zitting die -volgens de producenten- haast alle schokken zou opvangen Door de jaren heen zijn veel dingen uitgeprobeerd in de Hel van het Noorden om een voordeel op de concurrentie te hebben Vering op de fiets in allerlei vormen hebben hun intrede gedaan en zijn weer verdwenen Meer en meer kiezen renners voor een klassieke fiets waarbij kleine aanpassingen op het gebied van geometrie en sterkte worden toegepast Al een tijdje kunnen de renners bij bandbreuk assistentie vragen van een neutrale motor die tussen de renners laveert De typische gele moto's voeren wielen met zich mee die ter beschikking staan van de renners met pech Lijst van winnaars Meervoudige winnaars Renners in het cursief gedrukt zijn renners die nu nog actief zijn Overwinningen per land Jongeren -23 Opmerking van deze lijst is enkel Marc Madiot erin geslaagd in zijn profcarrière opnieuw te winnen in Roubaix Hij deed dit zelfs twee maal namelijk in 1985 en 1991 Externe links Referenties De 113e editie van de wielerwedstrijd Parijs-Roubaix werd gehouden op 12 april 2015 De koers maakt deel uit van de UCI World Tour 2015 De koers werd gewonnen door John Degenkolb uit een sprintfinish gevolgd door Zdeněk Štybar en Greg Van Avermaet Kasseistroken Er werden in 2015 27 kasseienstroken opgenomen in het parcours De afstand was 16 kilometer langer dan vorig jaar Drie van de kasseistroken zijn ook opgenomen in de vierde etappe van de Ronde van Frankrijk 2015 Deelnemende ploegen Uitslag Externe link Percy Sledge Leighton Alabama 25 november 1941 – Baton Rouge 14 april 2015 was een Amerikaans soulzanger best bekend van de nummers "When a man loves a woman" en "My Special Prayer" Hij werd bekend van emotionele soulballads maar hij was ook een van de eerste artiesten die country met soul mengde waarbij hij covers van onder andere Kris Kristofferson zong Biografie Begin jaren zestig werkte Sledge nog als verpleger in een ziekenhuis toen hij zijn eerste treden in de muziek maakte als lid van de soulgroep de Esquires Combo Lokale dj Quin Ivy adviseerde hem in 1966 om solo te gaan "When a man loves a woman" door Sledge zelf geschreven was de eerste single die van hem werd uitgebracht in de zomer van 1966 bij Atlantic Records Al snel werd het wereldwijd een grote hit waaronder nummer één in de Verenigde Staten De single werd opgevolgd door de hits "Love me Tender" "Take Time to Know her" en in 1969 "My Special Prayer" In de jaren zeventig daalde zijn populariteit "Ill be your everything" uit 1975 was zijn laatste grote internationale hit Zijn optredens verkochten daarentegen een stuk beter en tot in de jaren negentig bleef hij uitverkochte zalen trekken In 1987 werd "When a man loves a woman" weer een hit dankzij een reclame van het jeansmerk Levis In 1993 werd Sledge opgenomen in de Alabama Music Hall of Fame Percy Sledge overleed op 73-jarige leeftijd aan de gevolgen van leverkanker in zijn huis in Baton Rouge te Louisiana Discografie Albums |- |align"left"|When a man loves||1980||25-10-1980||2||17 |} Singles |- |align"left"|When a man loves a woman||1966||18-06-1966||12||11|| Nr 10 in de Single Top 100 |- |align"left"|Love me tender||1967||12-08-1967||tip20||-|| |- |align"left"|Take time to know her||1968||27-04-1968||9||12|| Nr 7 in de Single Top 100 |- |align"left"|My special prayer||1969||06-09-1969||15wk||21|| Nr 1 in de Single Top 100 |- |align"left"|Silent night||1969||20-12-1969||12||3|| Nr 10 in de Single Top 100 |- |align"left"|True love travels on a gravel road||1970||07-02-1970||21||5|| Nr 16 in de Single Top 100 |- |align"left"|I've gotta get a message to you||1970||08-08-1970||tip4||-|| |- |align"left"|My special prayer||1969||30-11-1974||3||11|| Nr 4 in de Single Top 100 |- |align"left"|I'll be your everything||1975||29-11-1975||30||6|| Nr 27 in de Single Top 100 |} Radio 2 Top 2000 |- |align"left"|My special prayer||'666||1184||1724||1294||1147||924||795||976||1071||987||1334||1270||1370||1548||1780||1852 |- |align"left"|When a man loves a woman||'613||1123||1616||1478||868||864||754||1066||1160||975||1258||1110||1070||1277||1207||1223 |} Externe link Róbert Berény Boedapest 1887 — aldaar 1953 was een Hongaarse schilder Hij behoorde tot de avant-gardegroep bekend als A Nyolcak Hongaars voor De Acht die het kubisme en expressionisme introduceerde in de Hongaarse kunst Hij studeerde en exposeerde in Parijs als jonge man en wordt tegenwoordig gerekend tot een van de Hongaarse Fauves Vroege jaren In 1904 kreeg Berény op 17-jarige leeftijd een aantal maanden schilderles van de schilder Tivadar Zemplényi voordat hij zijn studie voortzette in Parijs Daar werd hij vooral beïnvloed door de schilderkunst van Paul Cézanne en andere aanhangers van het fauvisme een kunststroming die toentertijd erg populair was in de Franse hoofdstad Carrière Berény is vooral bekend om zijn interpretatie van het kubisme en expressionisme die hij ontwikkelde in samenwerking met de zeven andere schilders van A Nyolcak namelijk Károly Kernstok Lajos Tihanyi Béla Czóbel Dezső Czigány Ödön Márffy Dezső Orbán en Bertalan Pór De groep werd beïnvloed door de Franse schildersstijlen waarmee Berény in Parijs in aanraking was gekomen en ze hadden hun eerste tentoonstelling in Boedapest in het jaar 1909 Een tweede tentoonstelling volgde in 1911 waarbij ze zichzelf identificeerden als A Nyolcak In 1919 nam Berény deel aan het kunstleven onder de regering van het Democratische Republiek Hongarije en was leider van de afdeling voor schilderwerken in het kunstdirectoraat Toen in hetzelfde jaar de republiek viel emigreerde Berény en andere Hongaarse artiesten naar Berlijn Hier specialiseerde Berény zich verder in het kubisme en expressionisme tot hij terugkeerde naar Hongarije in 1926 In 1945 tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Berény's atelier verwoest waarbij een groot aantal van zijn werken verloren ging Toen de oorlog voorbij was werd hij een leraar aan de Hongaarse Universiteit van Schone Kunsten in Boedapest Hij stierf acht jaar later Nalatenschap Sinds de tweede helft van de twintigste eeuw bestaat er een hernieuwde interesse in de Hongaarse vroege modernistische artiesten De Slapende Dame met Zwarte Vaas een sinds 1928 verloren gewaand schilderij van Berénty werd toevallig teruggevonden in 2009 door kunsthistoricus Gergely Barki toen hij de film Stuart Little 1999 bekeek met zijn dochter In een scène van de film was het schilderij als decorstuk gebruikt; een medewerker van de studio had het in een antiekzaak in Californië gekocht en na de opnames mee naar huis genomen Op 13 december bracht het schilderij op een veiling in Boedapest €229500 op RTL 4 Radio Télévision Luxembourg 4 is een commerciële Nederlandstalige Luxemburgse televisiezender die sinds 1989 uitzendt op de Nederlandse televisie Qua marktaandeel staat RTL 4 al enige jaren op een tweede plaats na NPO 1 RTL 4 valt onder RTL Nederland voorheen de RTL de Holland Media Groep samen met RTL 5 RTL 7 en RTL 8 Geschiedenis RTL-Véronique RTL 4 startte onder de naam RTL-Véronique op 2 oktober 1989 als jongerenzender Commerciële televisie vanaf Nederlands grondgebied was eind jaren tachtig nog verboden maar aangezien Véronique officieel een Luxemburgse zender was en via de zogeheten U-bochtconstructie uitzond werd deze toch op de Nederlandse kabel toegelaten Dit in tegenstelling tot TV10 het commerciële initiatief van televisieproducent Joop van den Ende dat door het Commissariaat niet wetconform werd bevonden RTL-Véronique was oorspronkelijk gefinancierd door Veronica de Nederlandse Middenstandsbank NMB Rabobank Credit Lyonnais Philips Lex Harding Tornado BV en het Luxemburgse bedrijf CLT Compagnie Luxembourgeoise de Télédiffusion later CLT-UFA later RTL Group SA De eerste uitzending was op 2 oktober 1989 In december 1989 werden de aandelen van de Rabobank NMB Credit Lyonnais Veronica Lex Harding Tornado BV overgenomen door VNU en Elsevier CLT bleef haar aandeel houden en bleef feitelijk de controlerende partij met de uitzendlicentie in Luxemburg Gezichten van het eerste uur waren Jeroen Pauw Irene Moors Viola van Emmenes later Viola Holt Dieuwertje Blok Catherine Keyl Jan de Hoop Caroline Tensen Pauline Dekker Wessel van Diepen Patty Brard Jur Raatjes Mariëtte Bruggeman Anniko van Santen Manon Thomas Marc Jacobs Sander Simons Elles Berger Marc Postelmans Rob van Rees Jaap van Meekren Heleen de Boer John Bernard Ria van Eijndhoven Gert Berg en Loretta Schrijver Het gezicht van fotomodel Daphne Deckers fungeerde tevens als uithangbord van het commerciële station In de directie zetelden de Luxemburger Freddy Thyes namens CLT ex-Veronica-topman Lex Harding en de latere Endemol-bestuurder Ruud Hendriks RTL-Véronique richtte zich vooral op jongeren en had weinig materiaal om uit te zenden Joop van den Ende had wel programmas en televisiesterren maar door het TV10-debacle en de boycot door de publieke omroepen kon hij zijn programmas niet kwijt Overstap naar RTL 4 In de loop van 1990 sloot RTL-Véronique een overeenkomst met Van den Ende waardoor de slecht bekeken jongerenzender verder ging als RTL 4 RTL 4 heeft een aantal veranderingen doorgemaakt vooral in 1998 toen het logo en programmering een vernieuwing kreeg Het logo van RTL 4 is in de zomer van 1990 de herfst van 1990in 1997 en in 1998 veranderd Sinds juni 2004 heeft RTL 4 andere leaders en bumpers en op 12 augustus 2005 kreeg RTL 4 opnieuw een nieuw logo Op 1 juni 2007 stapte heel RTL Nederland over op breedbeeld Met deze verandering kreeg RTL 4 ook een nieuwe huisstijl waarin de sterren van RTL 4 centraal staan Inmiddels is ook deze huisstijl weer verlaten en zijn in 2008 bumpers te zien waarin naast een door ronddraaiende balkjes gevormde 4 objecten als wijnglazen en parels naar beneden vallen In 2013 veranderde RTL4 weer zijn logo met een nieuwe vormgeving De zender is statutair formeel gevestigd in Luxemburg en kan daardoor bepaalde Nederlandse regelgeving bijvoorbeeld met betrekking tot reclame en sponsoring ontwijken Dit dankzij het gebrek aan toezicht sanctieprocedures en een toezichthouder aangezien Luxemburg die niet kent Zo kan RTL 4 zich makkelijk aan de Europese mediawettelijke regels onttrekken terwijl in Nederland gelicenceerde zenders wel gecontroleerd worden door het Commissariaat voor de Media en boetes ontvangen indien zij Europese mediawettelijke regels aan de laars lappen Radio RTL 4 heeft sinds begin jaren 90 een radiozusje gekend met daarin de benaming RTL Deze zender wisselde regelmatig van naam RTL 4 Radio RTL Radio Happy RTL RTL Rock Radio ed In 1995 is de radiozender uiteindelijk hernoemd in Kink FM en in 1996 verkocht aan de Vereniging Veronica Na de etherfrequentieveiling in mei 2003 kreeg de televisiezender weer een radiozusjes genaamd RTL FM Deze etherfrequentie moest op 8 juli 2006 overgedragen worden aan radiozender 100%NL omdat deze op onterechte gronden aan RTL Nederland was toebedeeld Door tegenvallende luistercijfers na het verlaten van de etherfrequenties is het radiostation in december 2006 als Sky Radio uitgezonden welke gedurende de kerstperiode kerstmuziek uitzond op de kabelfrequenties van RTL FM onder naam RTL FM presents Sky Radio The Christmas Station waarna jongerenzender TMF samen met de Sky Radio Groep de kabelfrequenties overnam om er het programma van TMF Radio op uit te zenden TMF Radio is begin 2007 volledig overgedragen aan Sky Radio Groep en MTV Networks en is uiteindelijk tot Hitradio Veronica omgedoopt om internet-only te worden Op 1 oktober 2007 verkreeg RTL Nederland dankzij de Talpa-transactie het radiostation 538 die eind december 2011 weer aan Talpa werd afgestoten Anno 2012 heeft RTL alleen de internetradiozender RTL Lounge Radio in handen Presentatoren Programma's Voor een actuele programmagids zie de Onder religie van het Latijn religio zie verder Etymologie wordt gewoonlijk een van de vele vormen van zingeving of het zoeken naar betekenisvolle verbindingen verstaan waarbij meestal een hogere macht opperwezen of god centraal staat In bredere zin duidt het woord religie op een algemenere vorm van spiritualiteit gevoelens gedachten met betrekking tot de zin van het leven Deze religiositeit kan al dan niet beschouwd worden in relatie tot een macht of manifestaties van een macht of een bewust niet nader gedefinieerd beginsel essentie of entiteit Het gaat daarom dus niet per se om een identiteit een persoon Vaak ook wordt de term geloof gebruikt In monotheïstische religies wordt ook het specifiekere begrip godsdienst gebruikt In polytheïstische religies spreekt men daarentegen over een godendom Etymologie Bij Romeinse auteurs treft men de volgende etymologieën van het woord religio aan Cicero leidt het woord af van relegere herlezen overdoen nauwgezet in acht nemen en typeert daarmee het begrip religie als het voortdurend en ijverig in acht nemen van alles wat op de verering van de goden betrekking heeft vergelijk De natura deorum II 28 en De inventione II 22 en 53 Lactantius verklaart religie uit religare opnieuw binden goed binden en verstaat onder religie de band liga tussen God en de mens Divinae Institutiones IV 28 Aulus Gellius leidt het begrip af van relinquere achterlaten en geeft daarmee aan dat alles wat tot de religie behoort van het profane is afgezonderd Noctes Atticae IV 9 Augustinus brengt het woord in verband met re-eligere opnieuw verkiezen in de religie kiest de mens God die hij door de zonde had verloren weer als bron van zijn zaligheid De civitate Dei X 4 Antieke theorieën over woordafleiding etymologie zijn echter zelden betrouwbaar De moderne taalwetenschap leidt religio af van een niet overgeleverd werkwoord religere dat zoiets als verplichten moet hebben betekend Dat is ook in overeenstemming met de oudst vastgestelde betekenis van religio het naleven van een religieuze plicht De foutieve etymologie van Lactantius als zou religie eigenlijk verwijzen naar een verbinding tussen goden en mensen geniet in sommige religieuze kringen nog steeds een begrijpelijke populariteit Voor een dergelijk type verbinding reserveert het Latijn echter het woord coniunctio Algemeen Religie kan enerzijds worden gezien als een poging van de mens het universum en zijn bestaan daarin te verklaren en anderzijds als een reactie van de mens op wat hij interpreteert als openbaringen van een hogere macht mystieke ervaringen of inzichten In de meeste religies wordt die hogere macht beschouwd als Schepper van het universum en in sommige religies als een lagere godheid de zogeheten Demiurg Bij het ontbreken van een God of schepper in een religie kent men vaak een onpersoonlijk onnoembaar beginsel bijvoorbeeld bij het emanationisme Sommige onderzoekers waaronder Karen Armstrong zien de mens principieel als een religieus wezen In de religie zoekt de mens antwoord op vragen rond bestemming dood leven zin van het lijden doel van de geschiedenis etc De religie biedt in deze optiek houvast en troost in een chaotische wereld Het geeft ook antwoorden hoewel geen sluitende op de waaroms van het leven Anderen onder wie Ludwig Feuerbach Karl Marx Friedrich Nietzsche en Arthur Schopenhauer als meesters van de twijfel verwerpen met kracht de gedachte dat de mens een religieus wezen is Dit verschil in mening kan gemakkelijk verklaard worden door de mens te zien als een wezen dat naar zekerheid streeft zo is religie één manier die tracht deze zekerheid te bekomen Zie ook horror vacui Het overgrote deel van de mensheid is religieus al dan niet belijdend Het aantal aanhangers van de diverse wereldreligies verschilt sterk Globaal gelden ongeveer de volgende cijfers ] Definities van religie Het begrip religie is moeilijk zo niet onmogelijk te definiëren Vele tientallen definities zijn geopperd maar geen enkele definitie wordt universeel geaccepteerd Iedereen heeft echter een idee van wat met religie bedoeld wordt Wanneer men willekeurige mensen vraagt om een definitie van religie te geven dan krijgt men bijvoorbeeld de volgende antwoorden Het geloven in een goden theïsme Naar de kerk gaan en bidden kerkgang Een manier om met de onzekerheid van het bestaan om te gaan Het geloof in geestelijke wezens Tylor Geestelijken heilige boeken gebedshuizen etcetera Goed zijn voor anderen Een manier van leven Religie als cultuursysteem Edward Evan Evans-Pritchard Opium van het volk Karl Marx Een illusie Sigmund Freud Het is iets zoals christendom islam enzovoorts Het is een vorm van aanbidding Een serie antwoorden op de grote vragen zoals Waarom zijn we hier? Wat is goed kwaad en wie bepaalt dat? etc In de theologie sociologie filosofie en psychologie zijn vele definities bedacht Deze definities en beschrijvingen kunnen worden onderverdeeld in verschillende groepen Essentialistische of substantiële definities Een essentialistische definitie probeert religie te beschrijven vanuit haar essentie Men probeert de essentiële inhoud de substantie van religieuze voorstellingen en religieus gedrag te omschrijven Men probeert aldus religie te onderscheiden van andere menselijke fenomenen zoals filosofie wetenschap en politiek Een bekende vorm van deze definitie is het idee dat religie te maken heeft met een geloof in spirituele wezens Dit soort definities zijn echter problematisch omdat in sommige religies zoals Theravada taoïsme en confucianisme spirituele wezens niet centraal staan of zelfs niet voorkomen Een bekende essentialistische definitie stamt van Friedrich Schleiermacher "Religie is de honger van de ziel naar het onmogelijke het onbereikbare het onvoorstelbare" Rudolf Otto beschreef religie als het numineuze het geheel andere en transcendente Paul Tillich definieerde religie als een systeem van geloof en praktijken gericht op het ultieme Essentialistische definities zijn aantrekkelijk omdat ze in een kernachtige en vaak poëtische beschrijving pogen aan te geven wat religie is Het is echter niet mogelijk gebleken om een essentialistische definitie te vinden die alle geaccepteerde vormen van religie beschrijft Een essentialistische definitie verplaatst het probleem door het woord religie te vervangen met een filosofische abstractie zoals het ultieme Functionele definities In de functionele definitie wordt religie omschreven met betrekking tot hoe het functioneert in de samenleving Dit soort definities zijn geopperd om het probleem met essentiële definities te omzeilen Sigmund Freud dacht dat religie een manier is om de werkelijkheid te beheersen door middel van het uitvinden van een perfecte wereld In zijn visie is het idee God een versie van het vaderbeeld en is religie in wezen infantiel en neurotisch Hij ziet religie als een biologische en psychologische noodzakelijkheid om de contingentie van het bestaan aan te kunnen Freuds volgeling CG Jung had een veel meer sympathiserende opstelling tegenover religie Als agnosticus wees hij religieuze symboliek toch een belangrijke functie toe in de psychologie van een individu Aan het freudiaanse onderbewuste voegde hij een collectief onbewuste toe een soort opslagplaats van door alle culturen gedeelde universele beelden archetypen die ook aan de basis lag van het bestaan van religie Een andere psychoanalyticus die zich boog over de functie van religie is de Amerikaan Erich Fromm 1900–80 die de freudiaanse theorie modificeerde door het oedipuscomplex niet zozeer seksueel te interpreteren maar eerder als gebaseerd op een veel diepere begeerte namelijk de kinderlijke wens om zich blijvend te hechten aan beschermende figuren Alhoewel dit soort definities een betere beschrijving kunnen geven van wat religie is zijn functionele definities problematisch omdat ze vanuit een extern perspectief zijn geschreven De religieuze mens herkent zichzelf vaak niet in dit soort definities Functionele definities geven vaak een simplistisch beeld van de rol die religie speelt in het leven van de religieuze mens net zoals essentialistische definities het begrip religie op zich proberen te vereenvoudigen Fenomenologische definities De fenomenologie van de religie probeert het hele definitieprobleem te omzeilen door een opsomming van de fenomenen die alle religies gemeenschappelijk hebben Ninian Smart definieert religie als een verzameling van geïnstitutionaliseerde rituelen van een groep mensen die verbonden zijn met een traditie en die spirituele sentimenten met een buiten-menselijke focus uitbeelden of oproepen en ten minste ten dele gebaseerd op mythologie en of doctrines Ten eerste laat Smart zien dat religie geen opzichzelfstaand fenomeen is maar iets van een groep mensen Religies ontstaan echter niet uit het niets en Smarts definitie benadrukt dan ook de rol van de traditie Smarts definitie laat tevens een intern perspectief toe door middel van het uitbeelden van spirituele sentimenten Dit is echter tevens een zwakte van deze definitie omdat het begrip spiritueel net zo moeilijk te bevatten is als religie De toevoeging dat het om iets buiten-menselijks gaat verduidelijkt dit echter Het laatste aspect van de definitie stelt dat religies worden verwoord door mythologie en doctrines al dan niet schriftelijk vastgelegd Deze definitie laat de complexiteit van religie tot zijn recht komen het nadeel is echter dat de definitie erg uitgebreid is De fenomenologische definitie heeft als groot voordeel dat hierdoor religie in al haar aspecten kan worden ontleed en bestudeerd Het is dan ook een definitie die vooral door sociologen wordt gehanteerd Wat is religie? Bovenstaand overzicht geeft aan dat een perfecte definitie van religie niet mogelijk is Religie zal voor iedereen wat anders betekenen De fenomenologische definitie wordt tegenwoordig door de meeste godsdienstwetenschappers als de bruikbaarste ervaren Deze benadering heeft als minpunt dat het de fundamentele zijnsvragen ontwijkt of ontologie vervangt door fenomenologie Onderverdeling van religies Religies kunnen op grond van verschillende criteria worden onderverdeeld Een gangbare methode is een indeling aan de hand van de verhouding van een bepaalde religie tot de godheid Voor een uitgebreid overzicht van religieuze stromingen zie het en lijst van religies Universeel of etnisch Een religie kan zich richten tot heel de mensheid boeddhisme christendom of islam of tot één volk oa het hindoeïsme Hindoe wordt men door geboorte Een buitenstaander die zich aansluit bij een hindoe-sekte wordt door andere hindoes vaak niet in Indische hindoetempels toegelaten Non-theïsme Non-theïstische levensbeschouwingen stellen het bestaan van een god of goden niet centraal in hun levensbeschouwing Het taoïsme is een voorbeeld van een non-theïstische levensbeschouwing met filosofische en religieuze opvattingen en principes In de Tao Te Ching vers 1 staat Het Tao dat gezegd begaan gedefinieerd kan worden is niet het eeuwige het als bestendig bedoelde Tao Dit vers geeft aan dat hetgeen geverbaliseerd en in een theoretisch kader geplaatst wordt niet de eeuwige Tao is De Tao zit dus niet in een theorie maar is ook geen goddelijk wezen; het is een natuurlijk principe dat in het dagelijks leven waarneembaar is Ook bepaalde stromingen in het hindoeïsme zoals de Advaita Vedānta zuiver non-dualisme zijn non-theïstisch en nemen een ongedefinieerd beginsel aan waar verder niets over valt te zeggen dan in onbegrijpelijke paradoxen Zoals "het is alles en leegte" Het is in alles en staat er niet mee in betrekking Of "Dat" "Dat ben jij" Deze Advaeta is verwant aan de Shunyavada filosofie "alles is leegte" uit het boeddhisme Boeddhistische religies zijn non-theïstische religies waarin het individu zijn toevlucht zoekt in de Boeddha de Dhamma de leer van de Boeddha en de Sangha de gemeenschap van heilige monniken en leken Voorbeelden zijn Theravada en Mahayana Boeddhistische religies zijn weliswaar non-theïstisch maar verkondigen het bestaan van een transcendente spirituele werkelijkheid en propageren een geloof in karma reïncarnatie goden geesten hemel en hel Het boeddhisme valt niet onder monotheïsme en polytheïsme omdat volgens de leer van de Boeddha ware verlossing slechts gevonden kan worden in een principe dat beschouwd wordt als hoger dan welke god dan ook Humanistische religiositeit is in het algemeen ook non-theïstisch Religieus-humanisten gaan uit van een verbondenheid tussen alle verschijnselen op de wereld zonder uit te gaan van een persoonlijke god Klassiek monotheïstische religies Klassiek monotheïstische religies zijn religies waarin nadrukkelijk maar één godheid God aanbeden wordt Voorbeelden zijn het jodendom het christendom en de islam Wel is in deze religies vaak sprake van een reeks geestelijke schepsels de engelen Ook kan er een zich van God afkerend schepsel een gevallen engel voorkomen die duivel of satan wordt genoemd en afkomstig is van de engelenschaar van God; deze heeft zijn eigen boosaardige engelen die demonen of boze geesten worden genoemd Bij sommige religies wordt ook gesproken van dualistisch theïsme bijvoorbeeld in het manicheïsme en het zoroastrisme In deze religies wordt onderscheid gemaakt tussen een goede en een kwade god en worden ze diametraal tegenover elkaar gesteld Panentheïstische monolatristische en henotheïstische religies Panentheïstische monolatristische en henotheïstische religies zijn weliswaar monistisch-theïstisch oftewel monotheïstisch er is maar één hoogste God of absolute werkelijkheid maar ze gaan er niet automatisch van uit dat die ene God maar op een manier benaderd kan worden hoewel de aanhangers dat meestal wel maar op een manier doen Voorbeelden van dergelijke religies zijn het vaishnavisme Vishnoe het shaivisme en shaktisme Shiva het smartisme God de Vedanta en het sikhisme God Deze religies gaan er nooit vanuit dat er maar een ware religie of weg tot God bestaat Polytheïstische religies Polytheïstische religies hebben meer dan één god zoals de diverse natuurgodsdiensten Ook de verdwenen godsdiensten van de Romeinen Grieken en Germanen vereerden vele verschillende goden Niet alle hindoes in India zijn polytheïstisch Bepaalde groepen hindoes vereren God in slechts één bepaalde vorm net zoals de christenen en moslims dat doen Het hindoeïsme bestaat uit vele zeer diverse stromingen of "religies" Hindoes denken niet in religies maar in het universele concept Dharma dat niet per se gebonden is aan deze of gene religie of spirituele filosofie Pantheïstische religies In pantheïstische religies wordt god het goddelijke geacht samen te vallen met de natuur Dit kan een vorm van non-theïstische religiositeit zijn Bestudering van religie De westerse theologie houdt zich bezig met inhoudelijke beschrijvingen en discussies omtrent het godsbegrip zichtbare en onzichtbare elementen met betrekking tot het geschapen universum en de verhouding van Schepper tot schepping en omgekeerd De theologie neemt daarbij niet het standpunt in dat God bestaat maar een agnostisch standpunt de vraag naar het al dan niet bestaan van God komt niet aan de orde omdat daar wetenschappelijk gezien geen antwoord op gegeven kan worden Theologie houdt zich bezig met hoe religie functioneert of gefunctioneerd heeft Daarbij beperkt ze zich hoofdzakelijk tot de westerse religies zoals het christendom en jodendom een bredere kijk op deze zaken vindt men bij de godsdienstwetenschap Opvallend is wel dat de meeste studenten in de theologie in God geloven dit in tegenstelling tot de studenten filosofie waarvan bij de meeste het omgekeerde het geval is Vandaar het misverstand dat men bij theologie uitgaat van het bestaan van God Waar de belangstelling voor theologische studies geleidelijk afneemt neemt die voor godsdienstwetenschappen juist toe Een religie kan een geloofssysteem bevatten dat bestaat uit constitutionele regels en wetten Eveneens is er dan sprake van cultische rituelen feesten en heilige plaatsen van aanbidding en of eredienst en vooral als het geopenbaarde religies betreft een of meer heilige of gezaghebbende boeken Iemand die deze regels wetten en rituelen vrij nauwkeurig naleeft noemt men praktiserend gelovig praktiserend religieus Religieuze praktijken kunnen sterk door het gevoel worden bepaald Toewijding aan de hogere macht noemt men devotie Een heel devoot mens werd in een ouderwetse uitdrukking vroom genoemd In sommige religies en met name het christendom staat het geloof zeer centraal in het religieus-zijn religiositeit Hoewel dit vaak wel het geval is hoeft religiositeit niet noodzakelijkerwijs gekoppeld te zijn aan regels die door een instituut onveranderlijk zijn vastgelegd Rituelen en morele normen horen echter bij zingevingspatronen Veel religieuze mensen geloven dat er een hogere macht of iets hogers is zonder geïnstitutionaliseerde regels of dogma's Theorieën Religietheorieën kunnen onderscheiden worden in enerzijds substantieve theorieën die de nadruk leggen op wat religie is en anderzijds functionele theorieën en reductionistische theorieën die de nadruk leggen op wat religie doet Invloedrijke substantieve theorieën zijn voorgesteld door Edward Burnett Tylor en James George Frazer die de nadruk legden op de verklaringskracht van religies voor de gelovigen door Rudolf Otto die de nadruk legde op religieuze ervaring preciezer geformuleerd op ervaringen die zowel fascinerend als verbijsterend zijn Mircea Eliade die de nadruk legt op het hunkeren naar perfectie die niet van deze wereld is de zoektocht naar zin en betekenis en het zoeken naar patronen in de mythologie van verschillende religies Invloedrijke functionele theorieën zijn ontwikkeld door Karl Marx die de nadruk legde op de economische achtergrond Sigmund Freud die de nadruk legde op de psychologische oorsprong van godsdienstige overtuigingen en Émile Durkheim die de nadruk legde op de sociale functie van religies Max Weber heeft niet zozeer een algemene religietheorie voorgesteld maar hij beschreef de interactie tussen de samenleving en religie Hij introduceerde ook een aantal belangrijke begrippen in de godsdienstsociologie In tegenstelling tot eerdere theoretici maakten de antropologen Edward Evan Evans-Pritchard en Clifford Geertz gedetailleerde etnografische studies van primitieve religies en kwamen tot de conclusie dat oudere theorieën op hun best eenzijdig waren Geertz ontkende dat het ooit mogelijk zou zijn om tot een algemene religietheorie te komen De rationele keuzetheorie is toegepast op godsdiensten door onder anderen de sociologen Rodney Stark en William Sims Bainbridge Zij betoogden dat religie in staat is te functioneren als compensator voor niet verkregen beloningen en herleiden religie alzo tot psychologische mechanismen Veronderstelde verworvenheden Aanhangers zien hun religie vaak als oorsprong van verschillende maatschappelijke verworvenheden Zo is volgens hen religie essentieel voor het ontstaan en behoud van een gemeenschappelijk ethisch kader Zij stellen dat de invloed van de religieuze traditie op het ethisch gedrag van individuen substantieel is In het boeddhisme bestaan er de vijf voorschriften die de basisethiek vormen voor een boeddhist Zowel het jodendom als het christendom kennen de tien geboden en de islam de sharia Ook beroepen religieuze groeperingen zich erop dat zij geholpen hebben bij of initiant waren van sociale veranderingen Een voorbeeld is de Evangelische Kirche in Duitsland die zowel bij het verzet tegen de nazi's als bij het einde van de DDR een wezenlijke rol gepeeld heeft In hoeverre het religieuze karakter van de kerk als maatschappelijke groepering hierin een rol gespeeld heeft is onduidelijk Sommige christenen zien een verband tussen het socialisme en de christelijke traditie het christensocialisme geeft hier uitdrukking aan Christensocialisten uit het begin van de 20e eeuw waren de Eindhovense arbeider Hendrik Rooijmans en diens plaatsgenoot de fabrikant Eduard Redelé De bekendste Nederlandse christensocialist was ds Willem Banning een prominent lid van de SDAP en later van de PvdA Een andere bekende christensocialist was Henriette Roland Holst Kritiek Religie wordt bekritiseerd vanwege onder andere gebrek aan bewijs van het bestaan van een God of goden het remmen van de sociale en wetenschappelijke vooruitgang intolerantie ten opzichte van bepaalde groepen mensen en machtsmisbruik Vaak bevatten heilige geschriften aanwijsbare fouten en tegenstrijdigheden Ook bestaat er sinds eeuwen een spanningsveld tussen religies en de natuurwetenschappen vooral op het gebied van het ontstaan de werking en ontwikkeling van het heelal de Aarde en het leven Onder anderen Galileo Galilei en Johannes Kepler hebben dit aan den lijve ondervonden Religies stellen zich regelmatig intolerant op naar bepaalde groepen mensen zoals vrouwen andersdenkenden en homoseksuelen Intolerantie ten opzichte van andersdenkenden heeft in de 19e eeuw en de eerste helft van de 20e eeuw in Nederland geleid tot verzuiling van de maatschappelijke geledingen Fundamentalisme kan soms zelfs leiden tot geweld zoals bijvoorbeeld bij de cartoonrellen in 2005 of de vele aanslagen door Al Qaida In de geschiedenis van de mensheid zijn vele godsdienstoorlogen uitgevochten Daarnaast nemen sommige religieuze gezagsdragers het standpunt in dat ze geen verantwoording schuldig zijn aan wereldse autoriteiten zoals bijvoorbeeld islamitisch fundamentalisten die de Shariawetgeving boven de overheid en de rechtspraak in westerse landen stellen Verder is er nog de kritiek op het concept van openbaring waarbij de "waarheid" afhangt van de betrouwbaarheid van één persoon Een ander punt is dat religies beweren te kunnen verklaren hoe het heelal de Aarde en het leven zijn ontstaan en hoe ze werken en zo de menselijke nieuwsgierigheid te kunnen bevredigen Zie ook Atheïsme Godsdienstfilosofie Godsdienstpsychologie Godsdienstsociologie Lijst van religies Mythologie Religie in Nederland Religie in België Volkstelling De geschiedenis van de Romeinse religie gaat terug tot het vroege 1e millennium vChr maar neemt pas aan het begin van de 3e eeuw vChr vaste vorm aan Zij behoort zoals het overgrote deel van de antieke religies tot de polytheïstische volks- en stammenreligies Zij wordt gekenmerkt door een veelvoud aan riten die als doel hadden de natuurlijke en publieke orde te handhaven Daarin wijkt zij af van religies die het heil van het individu als doel hadden en hebben zoals het christendom Haar praktisering als verplichte staatsgodsdienst van het oude Rome eindigde met de tolerantie-edicten van 311 en 313 nChr ten gunste van het christendom Ze verdween aan het begin van de 6e eeuw Wezen Het numen In de polytheïstische Romeinse religie met haar fenomenologische beschouwing van de natuur en haar streven om de pax deorum de goddelijke voorgewende vreedzame orde te bewaren ontbrak oorspronkelijk – anders dan in de Oud-Griekse godsdienst waarvan ze zeer verschilde – een antropomorf pantheon waarbij de goden en godinnen als wezens met menselijke trekken werden ervaren De onnoembare in eigenlijke zin „gevreesde goden en godinnen van Rome bleven daardoor schimmig Hierdoor beschikten de Romeinen niet over een oorspronkelijke of slechts zwak ontwikkelde eigen Romeinse mythologie Toch hadden de Romeinen wel degelijk een persoonlijk begrip van hun goden en godinnen en beschouwden hen als individuen met een eigen wil maar vaak trad achter de goddelijke wilshandeling de godheid als dusdanig terug Voor het wezen van de Romeinse religie stond het zakelijke krachtsbegrip numen mv numina centraal wat zoveel betekent als "goddelijke werken" Dit is sinds de 2e eeuw vChr geboekstaafd De goddelijke respectievelijk numineuze wil kon zich in alle levende wezens uiten net als in natuurlijke en maatschappelijke voorvallen en handelingen zodat de Romeinse wereld door een veelvoud aan abstracte numina hoofdzakelijk begrippen van Romeinse waarden aequitas "eerlijkheid" concordia "eendracht" gravitas "serieusheid" honor "eer" libertas "vrijheid" mens "geest" pietas "plichtsbesef" salus "heil" sobrietas "soberheid" spes "hoop" en virtus "moed" als functiegoden werd beheerst die de mensen cultisch en sociaal-rechterlijk in acht namen De ontwikkelingen die de religie gedurende de periode van haar bestaan doormaakte veranderden in wezen niet de significante Romeinse onpersoonlijke visie op het transcendente en de innerlijke instelling van de Romeinen tegenover hun religio Zelfs na de diepgaande monotheïstische transformaties van de late oudheid kon in het begrip numen de goddelijke werking voor de goddelijke gestalte verder op de voorgrond blijven De religio Het begrip religio verbonden de Romeinen aan het werkwoord religere herlezen overdoen nauwgezet in acht nemen De andere ook mogelijke herleiding tot religare opnieuw binden goed binden vond sinds de keizertijd in het bijzonder ingang in het Christelijk milieu Zo duidt religio in het tweede geval de persoonlijke binding van de mensen aan een transcendente macht „God in de eerste de zorgvuldige inachtname van de traditionele cultische gebruiken die de betrekkingen tussen de menselijke en de „heilige sferen moest herstellen Het uiterlijke verkeer met de goden had het wederkerige karakter van de do ut des-mentaliteit „ik geef opdat jij zou geven men vervulde punctueel de rituele plichten en deed iets voor de goden waarop men van dezen – zelf ook niet boven de normen staand maar aan deze gebonden  – een tegenprestatie verwachtte Zonder dat zich daaruit een gebrekkige innerlijkheid van de religie deed blijken overheerste in de voor-Christelijke tijd het begrip van religio als de som van de gehele cultuspraktijk die mensen en goden aan elkaar bond Ook begrippen zoals pietas plichtsbesef tegenover goden én mensen hebben in de heidense wereld een betekenis die niet met het christelijk begrip vroomheid kan worden gelijkgesteld Als exemplarisch voor het Romeinse wezen van deze pietas gold de legendarische stamvader Aeneas die bij zijn vlucht uit het brandende Troje de beelden van de penates én zijn vader op de rug droeg Daarom kreeg hij het epitheton pius sinds Vergilius' Aeneis steeds aan zijn naam toegevoegd De fides een van de vroegste en belangrijkste Romeinse numina betekende trouw en belofte van een verdragsbesluit; de aanwending van het woord door de christenen in de betekenis van geloof als het zich op God verlatende grondvertrouwen aldus de overtuiging door de heilsopenbaring van Jezus had geen equivalent in de Romeinse religie die zich niet in een dogmatische godsvoorstelling en een samenhangende theologie manifesteerde Daardoor bevredigde ze echter een complex veelvoud aan spirituele behoeften van haar aanhangers die in het polytheïstische milieu uit de zich overlappende religieuze werkelijkheden konden kiezen Cultus Cultusformalisme Rituelen maakten in Rome vrijwel dagelijks deel uit van het leven In de keizertijd waren er voor slechts ! 45 data officiële staatsfeesten vastgelegd Vaak kregen de rituelen steeds weer een nieuwe zingeving Toch was het bijzonder strikte vasthouden aan de overgeleverde riten een typisch kenmerk van de Romeinse religie Het resulteerde in een amper te overzien geheel van ge- en verboden voor alle culten Reeds de kleinste afwijkingen bij het uitvoeren van overgeleverde heilige handelingen dwongen tot herhaling om niet de goddelijke toorn uit te lokken De libri Sibyllini die door de staat werden bewaard bevatten rituele voorschriften die alléén bij buitengewone omstandigheden na een senatus consultum mochten worden geraadpleegd Op andere momenten gold hun inhoud als geheim Uit dit taboe dat rust op de communicatieve aspecten van een aan een plaats voorwerp en handelingen gebonden religie komt een religiositeit naar voren waarbij magische redenen een buitengewoon belangrijke rol speelden Tot de belangrijkste religieuze handelingen in Rome behoorden het gebed de gelofte en het offer Het offer werd voornamelijk gezien als een heilige maaltijd met de goden aan wie men dieren bijvoorbeeld het zeer plechtige offer van een suovetaurilia di een beer mannelijk varken schaap en stier of de equus october oktober-paard veldvruchten of dranken aanbood In het huishouden lag de nadruk op het brengen van onbloedige offers Ook het "wapenoffer" speelde een belangrijke rol Hierbij werden buitgemaakte uitrustingsstukken van de verslagen vijandelijke veldheer op het altaar van Iuppiter neergelegd di de spolia opima Of er na de zware nederlagen in de oorlogen met Carthago in 228 en 216 vChr in Rome daadwerkelijk mensenoffers werden gebracht is omstreden Verder was de lustratio belangrijk Hierbij liep vee soms ook een militaire eenheid in een feestelijke processie rond een plaats om deze onder de bescherming van de goden te stellen Hoewel de oorspronkelijke apotropaeïsche handeling van deze magische daad bescherming moest bieden trad in de tussentijd de verzoeningsreinigende cathartische functie op de voorgrond Enkele lustrationes veranderden in openbare processies armilustrium tubilustrium equirria Een groot reinigings- en beschermoffer van het volk vond elke vijf jaar plaats onder de naam lustrum Bijzondere religieuze handelingen waren ook de supplicatio openbare processie en de gratulatio dankfeest Ten slotte speelde ook de divinatio de waarzeggerij of verklaring van goddelijke tekenen een belangrijke religieuze rol In Rome is de ontwikkeling van een vrije profetie niet van de grond gekomen omdat deze het lastig zou kunnen maken voor de politieke elite Het onderzoek naar de wil van de goden lag bij de staat die dit door vakkundige zieners haruspices augures via ingewikkelde regels liet uitvoeren De officiële divinatio vond plaats in de vorm van een ingewandenschouw vooral van de lever de schouw van de vlucht van vogels de observatie van het weerlicht het dodenorakel en de duiding van andere voortekenen prodigia ostenta omina monstra waarbij elke ongewone gebeurtenis of fenomeen in het alledaagse leven of in de natuur als een goddelijke wilsuiting gold De haruspices die tot de keizertijd altijd van Etruskische afkomst waren voorspelden de toekomst De augures vroegen goddelijke toestemming voor een geplande gebeurtenis of plan Belangrijke staatshandelingen mochten slechts ex auspicato worden uitgevoerd Op de zieners werd vaak kritiek geuit maar zij behielden de bewondering van de massa er bestonden naast de door de overheid aangestelde haruspices ook een groot aantal rondtrekkende profeten tot het einde van de oudheid Publieke cultus Het middelpunt van de Romeinse religie was overeenkomstig de traditie de aan de goddelijke trias Iuppiter Optimus Maximus Iuno en Minerva gewijde grote tempel op het Capitool die aan het eind van de 6e eeuw vChr werd gebouwd Hier vonden de plechtigste godsdienstige rituelen plaats Openbare culten ontstonden al heel vroeg onder toezicht van strikt georganiseerde priesterklassen Tot deze priesters sacerdotes behoorden zowel individuele priesters flamines rex sacrorum en vestales als de priestercolleges de pontifices augures tresviri epulones sodalitates fetiales salii luperci arvales fratres Titii sodales en duoviri sacris faciundis In de koningstijd vervulde de koning de functie van opperpriester tijdens de republikeinse tijd werd deze functie overgenomen door een door het volk gekozen pontifex maximus In de keizertijd was deze functie voorbehouden aan de princeps De priesters waren van grote betekenis in het Romeinse openbare leven doordat ze een uitgebreid takenpakket hadden ze kondigden de dies fasti dagen met rechtspreking dies nefasti dagen zonder rechtspraak en de dies comitales dagen voor volksvergaderingen aan legden de kalender vast deden op grond van voortekenen van augures en haruspices uitspraak over de rechtsgeldigheid van besluiten van de openbare organen en konden ambtsdragers op grond van fouten tijdens of verzuim van religieuze plichten afzetten De belangrijkste rol komt echter aan het licht door de lang volgehouden exclusiviteit van diverse priestercolleges die aan patriciërs waren voorbehouden waarop de plebejers reageerden door de bouw van een aan Ceres gewijde tempel aan de voet van de plebejische Aventijn Hier werden ook andere goden zoals Liber en Libera vereerd waarmee de plebejers een alternatief voor de Capitolijnse trias boden De verwevenheid tussen politiek en religie werd niet alleen duidelijk door binnenlandse kwesties ook in de relaties met het buitenland waren deze twee bijna onlosmakelijk met elkaar verbonden Zo werden bijvoorbeeld voor de Italisch-Latijnse Diana Fortuna en Mater Matuta in de 6e eeuw vChr eigen tempels gebouwd en ook de Sabijnse god Dius Fidius werd in de Romeinse Dius Fidius-cultus opgenomen in een poging dit buurvolk voor de Romeinse zaak te winnen De opname van de goden van andere volkeren door integratie in de eigen godenwereld de interpretatio Romana was een kenmerk van de uiterst pragmatische kijk van de Romeinen op religieuze kwesties Nog sterker toont zich dit pragmatisme in de exoratio waarmee een godheid van een vijandelijk volk als het ware werd gevraagd zijn gunsten voortaan aan Rome te schenken Dit gebeurde bijvoorbeeld met de stadsgodin van Veii die in Rome als Iuno Regina werd vereerd; met de Latijnse oorlogsgoden Castor en Pollux die tijdens de slag bij het Regillusmeer rond 496 vChr door de Romeinse legeraanvoerders werd gevraagd over te lopen; en in het gebed van Scipio Minor tot de Punische goden na de verovering van Carthago Keizercultus Met het ontstaan van het principaat ontwikkelde zich een nieuwe vorm binnen de publieke cultus die in de loop van het principaat een staatsdragende rol zou gaan spelen de heersers- of keizercultus Een concrete aanvang nam deze cultusvorm in 42 vChr met de consecratio van de vermoorde Gaius Iulius Caesar als Divus Iulius met een eigen flamen en tempel aedes divi Iulii gebouwd in 29 vChr De oorsprong van de Oud-Romeinse 4e eeuw triomftochten onder Etruskische invloed met godgelijke eer voor de zegevierende heerser beschilderen van het gezicht met rode verf zoals bij Iuppiter is zeer twijfelachtig en had geen directe banden met de late republiek De Griekse heerserscultus had waarschijnlijk een reëlere invloed die de zegevierende Romeinse veldheren ten dele viel in het oosten Van Griekse oorsprong is ook het idee van de heroën als tussenstadium van mens naar godheid waarvan het bekendste voorbeeld Herakles was die als Hercules reeds in 317 vChr een cultus in Rome had gekregen De princeps Augustus wees de verering van zijn persoon als god in het Italische kernland af doch zijn naam duikt op in het cultuslied van de Salii maar stond dit wel toe samen met die van Dea Roma in de provinciae In Rome werd de genius van Augustus onder de lares compitales schutsgodheden van de stadsdistricten opgenomen die tot lares Augusti werden omgedoopt Ook Augustus die als adoptiefzoon van Caesar reeds Divi filius werd genoemd werd na zijn dood officieel verheven tot divus zoals elke keizer na Claudius Vespasianus en Titus die in tegenstelling tot Nero niet door een damnatio memoriae waren getroffen Deze zogenaamde apotheose was een specifiek Romeins element van de heerserscultus Het is bekend dat sommige keizers zoals Caligula Domitianus en Commodus zich reeds tijdens hun leven als goden of manifestaties van goden lieten vereren maar dit zou pas worden geïnstitutionaliseerd onder de regering van Aurelianus 270-275 nChr De over het hele rijk verspreide keizercultus werd beschouwd als een daad van loyaliteit tegenover de heersers en vormde daardoor een reden tot conflict met de monotheïstische religies van de joden en de christenen De consecratio vergoddelijking van de keizer door de heidense senaat bleef tot aan de regering van Theodosius I behouden zij het in een licht gewijzigde vorm De keizercultus werd sinds Constantijn de Grote vervangen door een huldiging in plaats van een religieuze handeling waaraan ook christenen konden deelnemen Sacrale elementen van de keizercultus werden overgenomen in het ceremonieel van de christelijke vorstenhoven; ook de goddelijke genade schijnt daarmee haar wortels te hebben in de antieke heerserscultus Private cultus en superstitio De vooral in dienst van de officiële religie staande bronnen gunnen ons slechts een beperkte blik in het religieuze leven van de Romeinen dat in ieder geval in de tijd van de Republiek nauwelijks controle kende omdat er geen officiële feestkalender of voorschriften voor deelname aan „staatsfeesten was In de religieuze ruimte bestond een veelvoud aan culten naast elkaar; naast de „staatscultus was er een groot aantal lokale corporatieve en privéculten De publieke cultus had geen grotere draagwijdte dan de privéculten ook als deze – bijvoorbeeld door de kalender – de integratie konden bevorderen Typische plaatsen van verering waren de haard- en huisschrijnen goden in het privéleven de zogenaamde genius of de vrouwelijke equivalent iuno de individuele schepper- en vruchtbaarheidsgeest van elke Romein en Romeinse de lares huis- en weggeesten en de penates huis- en voorraadgeesten Deze drie begrippen treden ook in de openbare ruimte op De pater familias de heer des huizes in het Romeinse familieverband was primair verantwoordelijk voor de verrichting van de riten; maar ook de familieleden speelden in de privésfeer een belangrijke rol waarbij de priesters als taak hadden om te waken over de correcte uitvoering van de religieuze handelingen controle op de begrafenisriten en de begrafenisdienst en het vaststellen van de duur van de periode van rouw Publiekrechtelijk hadden de Romeinen met hun oog voor het praktische de dodenculten in een omvangrijk pakket juridische regels vastgelegd waarin ook de daarmee samenhangende erfrechtvraagstukken waren geregeld De geesten van de overledenen waren een uitermate belangrijk onderwerp Dodenfeesten bekrachtigden de banden tussen de levende en de overleden familieleden parentalia en behelsden ook de bezwering van de vrees voor spoken lemuria De laat-antieke categorisering van lemures als benoeming voor de geest van de recent overledene lares als goede dodengeesten larvae als kwade geesten op basis van veronachtzaming van de cultus en manes als neutrale geesten is een nachträgliche constructie; de benamingen verschillen van auteur tot auteur Op Romeinse grafstenen bevindt zich de geloofsformule DM oftewel dies manibus de ziel van de dode De aanname van overal werkzame geesten vaak demonen bleef in de gehele oudheid zeer levendig; tovenarij was vanzelfsprekend en werd op alledaagse wijze voltrokken cq uitgevoerd Er was een eindeloos aantal gebruiken in het verkeer met het transcendente; het vertrouwen in menselijke en dierlijke wonderkrachten kon extreme vormen aannemen Juist het zogenaamde volksgeloof liet zien hoe noodzakelijk de Romeinen hun geloof vonden en op welke wijze zij met de hogere machten communiceerden Archeologische getuigenissen van het volksgeloof vormen de vondsten van wij- en votiefgaven voor heling en genezing maar ook van de vloeiende overgang naar de geneeskunde en de publieke godsdienst god van de geneeskunst Aesculapius De grens tussen sacra publica en sacra privata zal zeer doorzichtig zijn geweest De religieuze praktijken van de „eenvoudige mensen stuitten niet zelden op protest van de zijde van geleerden en golden dan als superstitio bijgeloof godsdienstwaanzin of overstijgend godengeloof dat in tegenspraak was met religio Taalkundig werd de superstitio omschreven als het overschrijden van de staatsreligie of als overblijfsel van een oeroud-primitief volksgeloof Zijn negatieve betekenis kreeg het begrip met de opkomst van bewustzijnsverruimende cultusvormen uit het hellenistische oosten; de Bacchanalia werden als een van de eerste aan het begin van de 2e eeuw verboden Als superstitio gold een naar oud-Romeins denken en handelen zijn doel voorbijgeschoten cultus waarvan het christendom een voorbeeld was Ontwikkeling Beginperiode en koningstijd 8e tot 6e eeuw vChr De legenden noemen Romulus de eerste koning van Rome als de schepper van de Romeinse religie en Numa Pompilius de tweede koning van Rome als de schepper van de Romeinse godsdienst omdat hij de culten en priesterschappen zou hebben op- of ingericht Aan Numa werd ook het verbod toegeschreven om de goden af te beelden wat voornamelijk aan de numineuze wortels van de Romeinse religie herinnert Voor de Romeinse religie is de inbedding in een Italisch-Etruskisch-Helleense invloedssfeer en een daarin gelegen verloop van verandering en continuïteit bepalend geweest De feitelijke oorsprong van de Romeinse religie voor zover die uit de schriftelijke bronnen en archeologische vondsten kan worden afgeleid ligt in de agrarische vruchtbaarheidsculten van de pre-stedelijke samenleving Reeds de oudst bekende kalender die volgens de sage door Numa werd ingevoerd bevatte centrale op het agrarisch jaar georiënteerde feesten zoals de Saturnalia Cerialia Lupercalia Parilia De net als door veel andere Italiaanse volken ook door de eerste Romeinen als hoofdgod vereerde godheid Mars kreeg de landbouw als taak toebedeeld en stond als zodanig voor apotropeïsch-agrarische functies; naast zijn taak als oorlogsgod waarvoor hij later gelijkgesteld werd met de Griekse Ares werd hij nog veel meer in verband gebracht met het gedijen van het vee met rijke oogsten en met misoogsten Cato maior citeert in zijn werk de agricultura gebeden tot Mars voor winstgevende akkerbouw Mars werd met vruchtbaarheidsculten en –godheden zoals Ops die samen met hem werd vereerd in verband gebracht Samen met Iuppiter de gemeenschappelijke schutsgod van de Latijnen en Quirinus eveneens een oorlogsgod vormde hij in de vroeg-Romeinse tijd een het religieuze leven beheersend driemanschap waaraan de drie pontifices offers brachten Tot de goden in de agrarische sfeer hoorden ook Saturnus Tellus Flora Liber Consus Pomona Faunus Silvanus Terminus Vroege Republiek 6e tot 4e eeuw vChr De Romeinse religie veranderde vanaf het begin van de 6e eeuw voor Christus waardoor ze onder Etruskische invloed een meer stedelijk karakter kreeg Als stedelijke goden golden oa Palatua Portunus Vesta Ianus Fides Aius Locutius Moneta en Tiberinus In plaats van de oorspronkelijk open cultusplaatsen locus sacer sine tecto en heiligdommen zoals bronnen wouden of grotten kwamen altaren eerst uit opgeworpen graszoden later uit steen en later tempels in de plaats Een aantal tot dan toe private culten werd nu in het openbaar uitgevoerd De Indo-Europese godentrias Mars-Iuppiter-Quirinus werd door de nieuwe „Etruskische godentrias Iuppiter-Iuno-Minerva vervangen Dit ging gepaard met de bouw van de tempel van Iuppiter Optimus Maximus di „de beste en grootste voor de nieuwe trias Iuppiter zou hierbij de beschermgod van Rome worden Bij hun ambtsaanvaarding offerden de magistraten dan ook aan hem De veranderde sociale verhoudingen namelijk de ontwikkeling van handel en kunst strookten met de opname van Minerva als godin van de ambachten en de kunst in de trias Tot de Etruskische invloed hoorde ook het gebruik van begrafenis- en dodenriten evenals de divinatio waarzeggerij In de 5e eeuw voor Christus volgde op de in Italië gemeenschappelijk gedeelde en door de invloed van de Etrusken bepaalde godsdienst in Zuid-Italië een verdere vorming door Griekse gebruiken en godsdienstvoorstellingen die geleidelijk de Romeinse mythologie als een spiegeling van de Griekse godenwereld liet werken; aan het einde van de 3e eeuw voor Christus was de godenwereld in een systeem ondergebracht waarin elke Romeinse godin een Griekse tegenhanger had de twaalf dei consentes Iuppiter-Zeus Iuno-Hera Minerva-Athena Mars-Ares Neptunus-Poseidon Diana-Artemis Vulcanus-Hephaistos Mercurius-Hermes Vesta-Hestia Ceres-Demeter Apollo-Apollon Venus-Aphrodite evenals Pluto-Hades Bacchus-Dionysos Aesculapius-Asklepios Proserpina-Persephone etc Midden- en late Republiek 3e tot 1e eeuw vChr De opvatting dat ze dankzij deze mate en de bescherming van hun religio op de andere volkeren overbrachten was diep geworteld in de geest van de Romeinen die zichzelf als de „meest religieuze van alle mensen beschouwden Gelijktijdig werd door de veroveringstochten van de Romeinen in het oostelijke Middellandse Zeegebied sinds de 3e eeuw vChr de invloed van oriëntaalse in het bijzonder de Hellenistische religies in Rome merkbaar In Rome was de Klein-Aziatische vruchtbaarheidsgodin Kybele als Magna Mater Grote Moeder door het overbrengen van haar Cultussteen uit het monumentale heiligdom van Pessinus vanaf 204 vChr gevestigd waar men haar als patrones van de Trojaanse voorouders zag en om deze reden met de moedergodin Rhea vereenzelvigde Het gevolg van de oriëntaalse mysteriën- en geneesculten niet zelden met gescheiden riten voor mannen en vrouwen hing samen met een toenemende behoefte aan persoonlijke betrekkingen tot de vereerde god en aan individuele verlossing waarin de traditionele gebruiken niet konden voorzien In geschoolde kringen vond onder invloed van de Griekse filosofie met name de Stoa een intellectuele religie met pantheïstische en atheïstische trekken ook met sterrenwichelarij en lotsbestemming haar aanhang; tegenover de mysterieculten hield men daar nog tot in de 1e eeuw na Christus afstand Principaat 1e eeuw vChr en 1e eeuw nChr De heerschappij van Augustus begon in de late republiek met de vordering van de mythe als bestanddeel van de Romeinse cultus en een restauratiepolitiek herleving van de priestercolleges en culten de bouw van tempels het creëren van nieuwe numina zoals pax felicitas iustitia providentia securitas De poging om het middelpunt van het religieuze leven naar de door hem in het jaar 2 vChr ingewijde tempel van Mars Ultor na de moord op zijn adoptiefvader Caesar „Wrekende Mars op het forum van Augustus te verplaatsen gaf Augustus na korte tijd op De Capitolijnse godentrias bleef bepalend binnen de Romeinse religie maar met de keizercultus werd met de nieuwe religieuze behoefte aan een meer op een persoon gerichte verering rekening gehouden De keizercultus begon reeds met de gelegitimeerde auctoritas van Augustus die dit expliciet als bron van zijn machtsaanspraken noemde en won gestaag aan betekenis overgang naar de charismatische heerschappij Beroemd zijn de aan keizer Vespasianus toegeschreven wondergenezingen die met de in het Nieuwe Testament genoemde verhalen over de wondergenezingen van Jezus verwant zijn De keizercultus nam op de drempel van de 2e en 3e eeuw de vorm aan van het oriëntaals Godkoningschap De keizercultus die met name in het leger bijzondere aandacht had diende niet slechts voor het creëren van loyaliteit tegenover de heerser van het rijk maar riep bij het volk ook oprecht religieus ontzag op; ten slotte werd dit een staatsdragend element Hoge en late keizertijd 2e tot 6e eeuw nChr Op zijn laatst sinds het begin van de keizertijd sloten zich de ook in het westen van het rijk bestaande syncretistische stromingen aaneen tot religieuze heilsbewegingen Een soteriologische interesse was na een tocht van oost naar west over het hele grondgebied van het rijk en op zijn laatst sinds de Antonijnse periode in alle sociale klassen terug te vinden; de Flavische keizers verzorgden bijvoorbeeld de Isis- en Sarapiscultus In het bijzonder in het leger met zijn uit alle delen van het rijk afkomstige soldaten verbreidden zich talrijke bijzondere culten waarvan die van de Perzische Mithras het meeste aan belang won; keizer Commodus 181–192 nChr liet zich evenals Nero 54–68 nChr vóór hem inwijden in de mysteriën van Mithras Tijdens de politieke instabiliteit van het midden van de 3e eeuw nChr trachtte de keizer door middel van de traditionele religieuze beleving de rijkseenheid te doen herleven Keizer Heliogabalus slaagde er niet in om de god Elagabal tot opperste rijksgod te verheffen Later verlangden de keizers van alle inwoners van het rijk de uitoefening van de godencultus offeredict van keizer Decius 251 nChr Het is zeker dat binnen één generatie na 260 nChr het aanbrengen van inscripties voor de gewone goden en culten ophield en dat de heidense religies duidelijk een overgangsfase tegemoetgingen die zou eindigen met het verdwijnen van tempel en altaar als ceremoniële gronden De oriëntalisering van de Romeinse religie bereikte tegen het eind van de 3e eeuw na Christus haar hoogtepunt de verheffing van Sol Invictus de onoverwinnelijke Zonnegod tot rijksgod in het jaar 274 nChr stemde overeen met de algemene monotheïstische tendens De met Sol geïdentificeerde Mithras werd het belangrijkste mikpunt van het christendom dat zich tegen het einde van de 2e eeuw op basis van een zeer goede organisatiestructuur in bijna alle provincies van het Rijk had verbreid en op zijn laatst vanaf het begin van de 4e eeuw na Christus een enorme religieuze minderheid was geworden In tegenstelling tot andere religies met hun syncretische tendensen leidden de christelijke exclusiviteitsaanspraken tot de weigering om deel te nemen aan de keizerscultus en daarmee de Romeinse autoriteit wat tot periodieke christenvervolgingen leidde Het grote aantal christenen dwong hen op zijn laatst in de late oudheid tot integratie in het rijk; de laatste grote en bloedige christenvervolging onder Diocletianus maakte slechts duidelijk dat het christendom niet te vernietigen of sterk terug te dringen was De aantrekkelijke leer trok de keizers Galerius en vooral Constantijn de Grote aan het tolerantie-edict van Nicomedia in 311 nChr van Galerius en het tolerantie-edict van Milaan in 313 nChr van Constantijn en Licinius laten vanaf die tijd ook de vrije uitoefening van de religie toe Constantijn steunde zelfs de kerken en bisschoppen en liet zijn kinderen christelijk opvoeden Constantijnse wende De korte heerschappij van Julianus Apostata 361–363 nChr betekende slechts een kortdurende begunstiging van het oude geloof onder neoplatonistische richtlijnen In 379 nChr legde keizer Gratianus het ambt van pontifex maximus neer In 380 nChr verklaarde keizer Theodosius I het christendom feitelijk tot staatsreligie en hij verbood in 391 392 nChr de heidense religies; de passende wetten werden echter niet streng toegepast Het heidendom hield in het oosten nog tot in de 6e eeuw stand Het christendom nam echter de plaats in van de heidense culten Ondertussen werden van deze culten in de syncretische traditie bepaalde gebruiken en feestdagen overgenomen bijvoorbeeld 25 december van Sol Invictus De standvastige levensvatbaarheid van het heidendom werd evenwel duidelijk in de strijd om het door Augustus in de senaat geplaatste Victoria-altaar dat het symbool van het oude geloof werd; altaar en beeld werden van 357 tot 394 nChr onder protest meermalen verwijderd maar ook weer teruggehaald zie strijd om het Victoria-altaar Naast de senaat in Rome waar het aantal heidense senatoren sinds het einde van de 4e eeuw sterk terugliep bleven er resten van het heidendom over in het oosten aan de universiteiten van Athene en Alexandrië in Alexandrië nam dit aantal vanaf het einde van de 4e eeuw af evenals op het platteland van Italië en Gallië; de overdracht van het begrip paganus reeds in de oudheid foutief als „plattelander verklaard kwam voort uit deze situatie Pas in 494 nChr bereikte paus Gelasius I dat de Lupercalia als laatste openlijk geduld restant van de Romeinse cultus werden opgeheven In het Oost-Romeinse Rijk werden de laatste oud-Romeinse riten pas tegen het eind van de 7e eeuw verboden In Syrië waar het in de 6e eeuw tot een opstand van voorchristelijke religies kwam stuitten ook de Arabische veroveraars in 636 nog op „heidenen Zie ook Lijst van Romeinse goden Voetnoten Bibliografie Aufstieg und Niedergang der römischen Welt II16 en 17 ed Roman Religion Edinburgh 2003 ISBN 0748615652 Die letzten Heiden Eine kleine Geschichte der Spätantike Frankfurt 2001 ISBN 3596122872 ed Römische Reichsreligion und Provinzialreligion Globalisierungs- und Regionalisierungsprozesse in der antiken Religionsgeschichte Erfurt 2003 introd A History of Rome Oxford 20043 ISBN 140511083X Römische Religion München 1960 Einführung in die griechische und römische Religion Darmstadt 1998 ISBN 3534136543 The Romans and their Gods in the age of Augustus London 1974 ISBN 0701114959 Die Religion der Römer München 2001 ISBN 3406471757 An Introduction to Roman Religion Edinburgh 2003 ISBN 074861608X Religion romaine Leiden New York 1988 ISBN 9004081585 Ronnie Carroll Belfast 18 augustus 1934 – Londen 13 april 2015 werd geboren als Ronald Cleghorn en was een Britse zanger en entertainer In 1956 scoorde hij zijn eerste hit met Walk hand in hand In 1962 ging hij voor het Verenigd Koninkrijk naar het Eurovisiesongfestival en eindigde daar 4de met Rind a ding girl Een jaar later had hij een herkansing met Say wonderful things maar ook hier eindigde hij 4de mee Er volgden nog twee top 10 hits maar meer successen kwamen er niet Bij de Britse verkiezingen in 2005 kwam hij op voor een kleine partij uit Belfast Hij woonde in Hampstead Londen waar hij op 80-jarige leeftijd overleed Rudolf Franz Ferdinand Höß Baden-Baden 25 november 1900 – Auschwitz 16 april 1947 was van mei 1940 tot december 1943 kampcommandant van het concentratiekamp Auschwitz Hij moet niet worden verward met Rudolf Hess een naaste medewerker van Adolf Hitler Höß vocht als minderjarige in het Duitse leger in Turkije gedurende de Eerste Wereldoorlog In 1919 sloot hij zich aan bij het Freikorps Roßbach en in november 1922 werd hij lid van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij NSDAP onder leiding van Hitler In 1923 werd Höß veroordeeld wegens de wraakmoord op de eveneens extreemrechtse leraar Walter Kadow die hij ervan verdacht de saboteur Schlageter te hebben verraden Samen met Martin Bormann en nog twee anderen sloeg hij Kadow dood Höß kreeg daarvoor tien jaar dwangarbeid maar werd na vijf jaar vrijgelaten In 1928 werd Höß eveneens lid van de extreem-nationalistische Artamanen-vereniging die streefde naar annexatie van de Duitse gebieden in Polen In juni 1934 sloot hij zich op advies van SS-leider Heinrich Himmler aan bij de SS-Totenkopfverbände Van 1934 tot 1938 was Höß werkzaam in concentratiekamp Dachau In mei 1940 werd hij kampcommandant van het concentratiekamp Auschwitz Hij hielp in 1941 mee met het opzetten van een kamp bij Birkenau dat naast Auschwitz lag en daarom ook wel Auschwitz II of Auschwitz-Birkenau werd genoemd Vanaf de zomer van 1941 werd Auschwitz-Birkenau gebruikt als kamp voor de Endlösung der Judenfrage dat wil zeggen voor de uitroeiing van het Joodse volk Höß maakte van het kamp een modelvernietigingskamp waar op grote schaal gebruik werd gemaakt van het gifgas Zyklon B Höß leidde het kamp Auschwitz tot december 1943 toen hij naar aanleiding van een onderzoek naar corruptie in het kamp werd weggepromoveerd naar een administratieve functie in Berlijn Höß nam tijdens zijn periode als kampcommandant geen deel aan de beruchte selecties Hij werd als kampcommandant opgevolgd door Arthur Liebehenschel In de zomer van 1944 leidde Höß de naar hem genoemde Aktion Höss in Hongarije om de Joodse bevolking en andere minderheden weg te voeren naar de concentratie- en vernietigingskampen Na de oorlog wist Höß aanvankelijk te ontkomen Hij deed zich voor als matroos en werd door de geallieerden vrijgelaten Daarna ging hij aan de slag als boerenknecht onder de naam Franz Lang In maart 1946 konden de geallieerden Höß arresteren Zij hadden zijn vrouw Hedwig gevangengenomen die hen onder druk naar haar man leidde Höß getuigde tijdens de processen van Neurenberg Op 2 april 1947 veroordeelde het Hoogste Gerechtshof in Warschau Höß ter dood Twee weken later op 16 april werd hij in het kamp Auschwitz opgehangen Mensen die bij het proces van Höß aanwezig waren memoreerden later dat Höß zeer zakelijk was en geen enkele emotie of berouw toonde Militaire loopbaan SS Anwärter 20 september 1933 SS-Mann 1 april 1934 SS-Sturmmann 20 april 1934 SS-Unterscharführer 28 november 1934 SS-Scharführer 1 april 1935 SS-Oberscharführer 1 juli 1935 SS-Hauptscharführer 1 maart 1935 SS-Untersturmführer 13 september 1937 SS-Obersturmführer 11 september 1938 SS-Hauptsturmführer 9 november 1938 SS-Sturmbannführer 30 januari 1941 SS-Obersturmbannführer 18 juli 1942 Registratienummer NSDAP-nr 3240 Decoraties IJzeren Kruis 1914 Eerste Klasse Tweede Klasse Kruis voor Oorlogsverdienste met Zwaarden Eerste Klasse Tweede Klasse Gewondeninsigne Zwart IJzeren Halve Maan Verwijzingen In de roman Sophie's Choice uit 1979 van William Styron speelt Rudolf Höß een belangrijke rol In Harry Turtledove's Southern Victory serie is het personage Jefferson Pinkard gebaseerd op Rudolf Höß Zie ook Irma Grese Josef Kramer Aus einem deutschen Leben La mort est mon métier Rusland Russisch Россия Rossija officieel de Russische Federatie Russisch Российская Федерация Rossijskaja Federatsija is een land dat geografisch gedeeltelijk gelegen is in Europa Europees Rusland en gedeeltelijk in Azië Het is echter vanuit politiek perspectief Europees omdat de belangrijkste delen ervan in het Europese deel liggen en ruim 70% van de bevolking hier woont Moskou is de grootste stad de hoofdstad en het economisch hart van Rusland Ook zetelt de regering in Moskou Met zijn oppervlakte van is Rusland het grootste land ter wereld bijna tweemaal zo groot als het daaropvolgende land Canada Qua inwonertal is Rusland het negende land ter wereld Rusland deelt zijn grenzen met de volgende landen tegen de klok in van NW naar ZO Noorwegen Finland Estland Letland Litouwen Polen Wit-Rusland Oekraïne Georgië Azerbeidzjan Kazachstan China Mongolië en Noord-Korea Verder is het door een smalle zeestraat gescheiden van de Verenigde Staten Alaska en Japan De oblast Kaliningrad is een exclave ingeklemd tussen Polen en Litouwen Rusland telde op 1 januari 146270330 inwoners volgens gegevens van de Russische overheid In dit aantal zijn de inwoners van de Krim begrepen Zonder deze regio kwam het aantal inwoners uit op 143975923 Het land vormde van 1917 tot 1991 als Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek RSFSR de kern van de Sovjet-Unie Rusland is nu een onafhankelijk land en een invloedrijk lid van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten GOS In diplomatieke zaken wordt Rusland gezien als de opvolgerstaat van de Sovjet-Unie De munteenheid van Rusland is de Russische roebel Geschiedenis Bestuurlijke indeling In 1992 omvatte de Russische Federatie 89 gebieden met een uiteenlopende status Na een aantal hervormingen werden dit er 46 oblasten provincies 21 autonome republieken respoebliki 9 krajs 1 autonoom oblast het Joodse Autonome Oblast sinds 7 mei 1934 4 autonome districten okroegs 2 federale steden Moskou en Sint-Petersburg Autonome republieken beschouwen zich soms als soeverein onder meer Tatarije of zelfs als onafhankelijk opstandelingen in Tsjetsjenië De grondgebieden van autonome districten liggen meestal op het grondgebied van een oblast of kraj Sinds 2005 vindt een bestuurlijke hervorming plaats om het aantal deelgebieden terug te dringen De autonome districten worden hierbij als eerste bestuurlijk samengevoegd met het deelgebied waarin deze liggen Sinds 2000 bestaat er tussen al deze regio's en het nationale niveau een tussenlaag van zeven federale districten federalnyj okroeg De federale regering in Moskou heeft zich ten doel gesteld het aantal deelgebieden terug te brengen tot ongeveer 50 Op 23 oktober 2005 stemde de bevolking van de deelgebieden Kamtsjatka en Korjakië voor het samensmelten van beide gebieden Eerder besloten Evenkië en Tajmyr al samen te gaan met kraj Krasnojarsk De eerste reeds verwezenlijkte fusie is die van Permjakië en oblast Perm tot kraj Perm op 1 december 2005 Voor informatie over de politieke en bestuurlijke situatie gedurende de communistische periode zie Sovjet-Unie Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek Demografie Bevolking Rusland heeft een grote bevolking maar een lage bevolkingsdichtheid In de 20e eeuw is de Russische bevolking relatief traag gegroeid van 70 miljoen in 1900 naar slechts het dubbele nu De bevolking van de Russische Federatie wordt door de CIA geschat op zie Lijst van landen naar inwonertal terwijl deze in 1991 bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie nog bijna 149 miljoen bedroeg Het Russische bureau voor statistiek gaf 141912800 op per 1 mei 2008< ref> Met schattingen van de VN voor Nigeria zou Rusland dan na Nigeria op de negende plaats komen te staan qua inwonertal Het grootste deel van de bevolking woont in Europees Rusland het Oeralgebied en in het zuidwesten van Siberië Het Russische Verre Oosten en het grootste deel van het noorden van Rusland zijn relatief dunbevolkt De snelstgroeiende regio's in termen van bevolking zijn Moskou door migratie en omstreken en de islamitische republiek Dagestan door natuurlijke groei Het land telt een groot vrouwenoverschot Op 1 januari 2012 waren er 10 miljoen meer vrouwen dan mannen in het land Dit verschil is vooral te verklaren door de Tweede Wereldoorlog toen veel mannen in de strijd tegen Duitsland omkwamen Vooral boven de 60 jaar zijn de verschillen groot tussen het aantal mannen en vrouwen per leeftijdscategorie Meer dan driekwart van de bevolking van Rusland woont in de stad De verstedelijking van Rusland neemt nog altijd toe Met name de hoofdstad Moskou is populair als bestemming om naartoe te verhuizen Ongeveer 13% van de bevolking woonde in 2010 in Moskou of de omringende oblast De trek naar de stad zorgt ervoor dat steeds meer dorpen op het platteland leeglopen Tussen 2002 en 2010 nam bijvoorbeeld het aantal dorpen zonder bevolking toe van 13000 tot 19000< ref> Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie daalt de bevolking door emigratie en verslechterde levensomstandigheden De vruchtbaarheid is gedaald terwijl de sterfte vooral onder mannen enorm is gestegen als gevolg van verslechterde werkomstandigheden en alcoholisme Hierdoor is de levensverwachting van mannen en vrouwen sterk verschillend De bevolkingsdaling werd enerzijds getemperd door immigratie van etnische Russen uit de andere voormalige Sovjetrepublieken maar anderzijds versterkt door emigratie naar met name Europa en de Verenigde Staten Na de jaren 90 die rampzalig waren als gevolg van verslechterde economische omstandigheden is de vruchtbaarheid onder met name de Russen weer wat gestegen van 87 geboorten per 1000 inwoners in 2000 naar 104 in 2004 en 133 in 2013 en de overheid probeert door programma's het vruchtbaarheidsniveau verder omhoog te brengen Onder de inwonende Turkse volkeren is de vruchtbaarheid hoger dan onder de Russen In 2009 rapporteerde de Russische Federatie voor het eerst weer een positieve bevolkingsgroei van 10500 personen Andere trends zijn een verhoging van de leeftijd waarop vrouwen kinderen krijgen met name in de steden en de doorbraak van de seksuele revolutie in de jaren 90 Door de verslechterde omstandigheden zijn echter ook het nationalisme en racisme toegenomen Mensen van Joodse afkomst en Kaukasische oorsprong worden vooral in grotere Europese steden als Moskou en Sint-Petersburg gediscrimineerd en de rassenhaat is toegenomen onder invloed van radicale groepen als de RNE Pamjat en de DPNI Etniciteit In Rusland wonen ongeveer 160 verschillende etnische groepen en inheemse volken De belangrijkste etnische groepen bij de volkstelling van 2002 waren Russen 798% Tataren 38% Oekraïners 12% Basjkieren 11% Tsjoevasjen 09% Tsjetsjenen 09% en Armeniërs 08% De overige 103% omvatte naast degenen die hun etniciteit niet specificeerden onder andere Avaren Abchazen Azerbeidzjanen Boerjaten Chanten Chinezen Duitsers inclusief Wolga-Duitsers Eskimos Evenken Georgiërs Grieken Ingoesjen Jakoeten Joden Kareliërs Kazachen Koerden Koreanen Korjaken Mansis Mari's Mordvienen Nenetsen Oedmoerten Oezbeken Kalmukken Osseten Polen Tsjoektsjen Tuvienen en Wit-Russen Bijna al deze volken wonen binnen een beperkt gebied dat bij wat grotere bevolkingsgroepen vaak ook hun naam draagt De Russen Oekraïners en Wit-Russen behoren tot de volken die zich in het hele land bevinden Religie Rusland is overwegend christelijk en werd in de 10e eeuw gekerstend Volgens de US Department of State beschouwden in 2007 ongeveer 100 miljoen inwoners zich als Russisch-orthodoxe christenen Daarnaast komen ook voornamelijk de islam het boeddhisme en het jodendom voor Ten tijde van het communistisch regime werd elke vorm van religie onderdrukt en werden vele inwoners atheïstisch Schattingen over het aantal gelovigen variëren sterk De Russisch-orthodoxe Kerk is ook na 1991 de belangrijkste christelijke religie gebleven in Rusland Veel etnische Russen zijn weinig praktiserend maar staan wel sympathiek tegenover de Kerk die ook een grote culturele betekenis heeft voor de Russische geschiedenis De islam volgt op de tweede plaats Het boeddhisme komt traditioneel voor in drie regio's van de Russische Federatie Boerjatië Tuva en Kalmukkië Andere religies omvatten verschillende protestantse kerken en de oudgelovigen jodendom katholicisme zie Katholieke Kerk in Rusland sjamanisme en Mormonen Vaak valt het geloof van een Rus samen met zijn etniciteit etnische Russen zijn vaak Russisch-orthodox Toevanen zijn meestal boeddhistisch en Turkse en Kaukasische volken zijn vaak moslim Taal Het Russisch is de enige officiële staatstaal maar de autonome republieken en autonome districten hebben hiernaast het recht om éen of meerdere talen als officiële taal te gebruiken< ref> Deze talen worden allemaal met het cyrillisch alfabet geschreven al bestaan voor sommige talen als het Tataars en Tsjetsjeens hiernaast ook andere alfabetten die geen officiële status hebben Officiële teksten dienen altijd met het cyrillisch alfabet te worden geschreven In de autonome republieken zijn de belangrijkste lokale talen voertaal naast het Russisch In totaal spreken de 160 etnische groepen in Rusland ongeveer 100 talen Geografie Rusland is het grootste land van de wereld Het totale oppervlak bedraagt 17075400 km² Het land ligt tussen 41° en 82° noorderbreedte en 19° ooster- en 169° westerlengte De hoogste berg is de Elbroes met 5642 meter en het laagste punt is de Kaspische Zee op 30 meter onder de zeespiegel De kustlijn is 37000 kilometer lang Rusland deelt over 20000 kilometer de grens met andere landen waaronder circa 1340 km met Finland 206 km met Polen 1576 km met Oekraïne Kazachstan 6846 km Volksrepubliek China 3645 km Mongolië 3485 km en Noord-Korea 19 km Er zijn 23 UNESCO werelderfgoederen 40 UNESCO biosfeerreservaten< ref> 40 nationale parken en 101 natuurreservaten in Rusland Belangrijke steden Rusland telde bij de laatste volkstelling in 2010 ruim 1000 steden variërend in grootte van 115 miljoen Moskou tot ongeveer 1300 Verchojansk inwoners Er waren toen twaalf steden met meer dan een miljoen inwoners Op volgorde van grootte waren dit Moskou Sint-Petersburg Novosibirsk Jekaterinenburg Nizjni Novgorod Samara Omsk Kazan Tsjeljabinsk Rostov aan de Don Oefa en Wolgograd Rusland telde toen 164 steden met meer dan 100000 inwoners Veelal vormen deze steden het bestuurlijk centrum van een van de meer dan 80 deelgebieden van Rusland De grootste steden waarbij dit niet het geval was waren Toljatti Novokoeznetsk Naberezjnye Tsjelny en Magnitogorsk Rivieren en meren De belangrijkste rivieren in het Europese deel van Rusland zijn de Wolga Don Kama de Oka Noordelijke Dvina de Dnjepr en de Westelijke Dvina In het Aziatische deel van Rusland zijn de belangrijkste rivieren de Ob Irtysj Jenisej Angara Lena Amoer Jana Indigirka en de Kolyma In totaal zijn er meer dan 120000 rivieren en circa 2000 meren in Rusland Natuur Maagdelijke Komiwouden Westelijke Kaukasus Zapovednik Fauna Rusland kent een enorme biodiversiteit met 320 verschillende soorten zoogdieren 730 soorten vogels 93 soorten reptielen 36 soorten amfibieën en worden nu beschermd Meer in detail betreft het 155 soorten ongewervelden 4 soorten kaakloze vissen 39 soorten vissen 8 soorten amfibieën 221 soorten reptielen 123 soorten vogels en 65 soorten zoogdieren Klimaat Rusland kent lange donkere en koude winters In het hoge noorden kan de winter wel zes maanden duren Ojmjakon staat bekend als de koudste bewoonbare plaats ter wereld boven de poolcirkel gelegen in Siberië komt de temperatuur in januari gemiddeld niet boven -50°C De meeste grote rivieren in Siberië stromen naar het noorden het smeltwater van de zuidelijk gelegen rivieren kan niet wegstromen zolang de rivieren in het noorden nog bevroren zijn waardoor grote gebieden in het voorjaar onder water komen te staan Grote gebieden van Rusland kennen ook hete zomers vanwege het landklimaat In het uiterste zuiden van het Europese deel van het land bij de Kaukasus en de uitlopers aan de kusten van de Zwarte zee en Kaspische Zee heerst een subtropisch klimaat Bezienswaardigheden Kizji Pogost in Karelië Kremlin en Rode Plein Moskou Historische monumenten van Veliki Novgorod en omgeving Cultuur en historie van Solovki op de Solovetski-eilanden Witte monumenten van Vladimir en Soezdal in Oblast Vladimir Architectuur van de Triniti Sergius Lavra in Sergiev Posad Kolomenskoje met onder andere de Kerk van de Hemelvaart Maagdelijke Komiwouden in de deelrepubliek Komi in de Oeral Baikalmeer Vulkanen van Kamtsjatka uitgebreid in 2001 Gouden bergen van Altai Westelijke Kaukasus Ferapontovklooster Historisch en architectonisch complex van het Kremlin van Kazan Koerse Schoorwal gedeeltelijk in Litouwen Centraal Sichote-Alingebergte Fort oude stad en vestingwerken van Derbent Bekken van Uvs Nuur gedeeltelijk in Mongolië Natuurlijk systeem van het Wrangel-eiland-reservaat Novodevitsji-klooster met omliggende gebouwen Geodetische boog van Struve in Wit-Rusland Estland Finland Letland Litouwen Noorwegen Moldavië Rusland Zweden en Oekraïne Cultuur Algemeen De relatief late intrede van de secularisering in de Russische cultuur wordt veelal als het voornaamste verschil tussen de West-Europese en de Russische cultuur aangemerkt In de Westerse cultuur deed de profane cultuur haar invloed al gelden sinds de Renaissance in de 14e eeuw maar in Rusland pas in de 17e eeuw Tot die tijd stonden architectuur literatuur en schilderkunst veelal in het teken van het christendom cq de Russische orthodoxie De 19e eeuw wordt algemeen erkend als het hoogtepunt van de Russische cultuur Aleksandr Poesjkin Nikolaj Gogol Ivan Toergenjev Fjodor Dostojevski Leo Tolstoj en Anton Tsjechov in de literatuur Ilja Repin Isaak Levitan Savrasov Serov en Vroebel in de schilderkunst Michail Glinka Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Modest Moessorgski Aleksander Borodin en Nikolaj Rimski-Korsakov in de muziek Ook het Russische ballet werd in de 19e eeuw wereldberoemd met namen als Diaghilev en Nijinski In het begin van de 20e eeuw kwam het symbolisme op met onder andere de schrijver Aleksandr Blok en de dichter en schilder Maksimilian Volosjin als belangrijkste vertegenwoordigers Met betrekking tot de Russische poëzie mogen namen als Anna Achmatova en Marina Tsvetajeva niet onvermeld blijven Rusland leverde in de 20e eeuw vele bekende componisten als bijvoorbeeld Igor Stravinski Sergej Prokofjev Dmitri Sjostakovitsj en Sofia Goebaidoelina In deze periode waren de meeste Russische cultuurdragers door hun opvoeding paradoxaal genoeg op West-Europa georiënteerd In het begin van de 20e eeuw maakten nieuwe restauratietechnieken het mogelijk de oud-Russische iconen in al hun oorspronkelijke luister te herstellen Deze iconen veroorzaakten destijds een wereldwijde sensatie De oud-Russische cultuur werd zo herontdekt en deed haar intrede in de kunsten maar het bleef hierbij beperkt tot haar uiterlijke vormen die veelal vermengd werden met de toen in zwang zijnde Jugendstil De werken van Russische componisten en schrijvers worden tot hoogtepunten van de wereldcultuur gerekend De Duitse schrijver Thomas Mann sprak zelfs van "die heilige russische Literatur" Architectuur De Russische architectuur werd tot de Val van Constantinopel vooral beïnvloed door de Byzantijnse architectuur Tegen het einde van de 15e begin 16e eeuw werden trends uit de Renaissance door Aristotle Fioravanti en andere Italiaanse architecten geïntroduceerd in Rusland Tijdens de regeringen van Ivan de Verschrikkelijke en Boris Godoenov ontstonden de karakteristieke tentdakkerken met als hoogtepunt de Pokrovkathedraal In de 17e eeuw bloeide de "fleurige stijl" van ornamentatie op in Moskou en Jaroslavl waardoor langzamerhand de weg vrijgemaakt werd voor de Narysjkin-barok van de jaren 90 van de 17e eeuw De 18e-eeuwse smaak voor rococoarchitectuur leidde tot de zeer rijk versierde werken van Bartolomeo Rastrelli en zijn navolgers Tijdens de regering van Catharina de Grote en haar kleinzoon Alexander I werd de stad Sint-Petersburg omgetoverd in een openluchtmuseum van Neoklassieke architectuur De 19e eeuw werd gedomineerd door een heropleving van Byzantijnse en Russische invloeden De belangrijkste stijlen van de 20e eeuw waren het Art Nouveau Fjodor Sjechtel Constructivisme Aleksej Sjtsjoesev en Konstantin Melnikov en de Stalinistische Keizerstijl Boris Iofan Karakteristiek voor het platteland is het bouwen in hout dat voor een groot deel het gezicht van de Russische architectuur bepaalt Het prototype van deze bouwstijl is het boerenhuis een izba Schilderkunst De Russische icoon heeft zijn oorsprong eveneens in de Byzantijnse traditie maar al vroeg is de iconenschilderkunst in Rusland zich op haar eigen manier gaan ontwikkelen en maakte ze zich los van de Byzantijns-Griekse stijl Er ontstonden verscheidene scholen in Rusland met hun eigen stijlkenmerken De beroemdste scholen zijn die van Novgorod van Vladimir-Soezdal en van Moskou Voorts moeten de school van Jaroslavl de Stroganovschool en de school van Palech genoemd worden al worden iconen van deze scholen niet als het hoogtepunt van de Russische iconenkunst beschouwd De bloeitijd van de Russische icoon wordt doorgaans in de 13e tot en met de 16e eeuw gesitueerd Het is ook in deze tijd dat de grote iconenschilders actief waren Andrej Roebljov Daniil Tsjornyj Feofan Grek en Dionisij Vanaf de 17e eeuw nam de westerse invloed in de iconenkunst toe wat leidde tot een steeds realistischer schilderstijl Sport Als het aantal olympische medailles van de Sovjet-Unie en Rusland worden opgeteld is het land wereldwijd nummer 2 in de wereldranglijst voor wat betreft het aantal gouden medailles op zowel de zomer- als de winterspelen De Sovjet en later de Russische atleten hebben altijd in de top 3 gestaan vwb het aantal gouden medailles op de zomerspelen In juli 2007 maakte het IOC bekend dat de Russische badplaats Sotsji de Olympische Winterspelen 2014 mogen organiseren Het worden de eerste olympische spelen sinds Moskou 1980 in de Sovjet-Unie Op 2 december 2010 maakte FIFA-President Sepp Blatter tijdens de bekendmaking voor het WK van 2018 en 2022 dat het WK 2018 is toegewezen aan Rusland Politiek Rusland kent een gekozen president parlementsverkiezingen en een meerpartijenstelsel Hoewel er veel fraude plaatsvindt in het voordeel van de huidige Russische president Vladimir Poetin bij zowel de presidentsverkiezingen als de parlementsverkiezingen Rusland kent algemeen kiesrecht sinds 1918 De kiesleeftijd is 18 jaar Er is een tweedelig parlement Het lagerhuis heet Staatsdoema Государственная дума en bestaat uit vertegenwoordigers van alle partijen die de drempel van 5% halen Het hogerhuis heet Federatieraad Совет Федерации; daarin zetelen vertegenwoordigers van alle 83 gebieden waarbij elk gebied twee vertegenwoordigers heeft Van 2000 tot 2008 en vanaf 2012 is Vladimir Poetin weer de president van de Russische Federatie Tijdens zijn regering werden sommige democratische vrijheden echter geleidelijk aan weer wat ingeperkt Zo bepaalde hij dat vanaf 2004 de federale president de gouverneurs van de deelgebieden kiest in plaats van door middel van regionale verkiezingen Hoewel hij heeft gezegd dat weer terug te gaan draaien na de protesten in 2011 en 2012 Ook politieke opponenten bij presidentsverkiezingen hebben geen eerlijke kans Voorbeelden zijn de vermeende ontvoering van presidentskandidaat Ivan Ribkin en de plotselinge belastingfraude van Yukos die naar boven kwam toen eigenaar oligarch Michail Chodorkovski politieke aspiraties kreeg Eerder vluchtte mede-eigenaar van oliebedrijf Sibneft oligarch Boris Berezovski al het land uit Een ander interessant verschijnsel is de poging van Poetin om oligarchen aan te stellen als gouverneurs over arme gebieden met als doel deze oligarchen geld te laten investeren in deze gebieden Wijzigingen in de NGO-wet en opkomstdrempel Op 23 november 2005 nam de federale Doema tijdens de eerste lezing een wet aan die het verplicht stelt aan NGOs om zich opnieuw te registreren en op 23 december 2005 werd deze wet met 357 tegen 20 stemmen tijdens de derde lezing definitief aangenomen Hiermee wordt het voor de federale overheid mogelijk om financieel inzicht te krijgen in de activiteiten van deze NGOs Een aantal maanden eerder gaf president Poetin aan dat hij niet zal tolereren dat buitenlands geld wordt ingezet voor de steun aan politieke activiteiten in Rusland In Oekraïne werden dergelijke gelden zoals door George Soros gebruikt voor de Oranjerevolutie Op 10 januari 2006 ondertekende Poetin de wet Tot 2006 gold een opkomstdrempel voor de opkomst voor parlementsverkiezingen van 25% en voor presidentsverkiezingen van 50% maar op 17 november 2006 werden deze opkomstdrempels afgeschaft mogelijk om ook bij een zeer lage opkomst zonder oponthoud door te kunnen regeren Staatshoofden 1991-heden Russische Federatie Rusland Vladimir Poetin 2012 heden Dmitri Medvedev 2008 2012 Vladimir Poetin 1 januari 2000 2008 Boris Jeltsin 1991 31 december 1999 Politieke partijen De grootst politieke partijen zijn momenteel Verenigd Rusland en de Communistische Partij van de Russische Federatie Daarnaast telt de Doema nog twee kleinere partijen het democratisch-socialistische Rechtvaardig Rusland en de extreemrechtse ultranationalistische LDPR Aan de parlementsverkiezingen in 2011 namen ook nog Rechtse Zaak het linksnationalistische Patriotten van Rusland en het sociaalliberale Jabloko deel; zij behaalden evenwel niet de kiesdrempel van 7% Vertegenwoordigd in de Doema Verenigd Rusland onder leiding van Vladimir Poetin de partij is centrumrechts en is voorstander van de vrijemarkteconomie Het is de grootste partij van Rusland en is de Kremlin-partij Communistische Partij van de Russische Federatie onder leiding van Gennadi Zjoeganov is een communistische partij Rechtvaardig Rusland onder leiding van Nikolai Levichev deze democratisch-socialistische partij werd gevormd door het samengaan van drie kleinere partijen Rodina Moederland de Gepensioneerdenpartij en de Russische Partij van het Leven LDPR onder leiding van Vladimir Zjirinovski de partij is politiek extreem-rechts en autoritair Zjirinovski is ook een zeer populistisch politicus die zich regelmatig doet opmerken in de media onder meer in allerlei populaire tv-shows Wordt vaak gezien als een project van het Kremlin Niet vertegenwoordigd in de Doema Jabloko onder leiding van Sergej Mitrochin is een sociaalliberale partij sterk westers gezind De partij is voorstander van het Russisch lidmaatschap van de Europese Unie en tegenstander van de oorlog in Tsjetsjenië Patriotten van Rusland onder leiding van Gennady Semigin is een linksnationalistische partij Rechtse Zaak onder leiding van Andrey Dunaev is een liberale centrumrechtse partij De partij is een project van het Kremlin Economie Tot de veranderingen in 1990 in gang gezet door de laatste president van de Sovjet-Unie Michail Gorbatsjov was Rusland binnen de Sovjet-Unie een communistisch land Daarna is onder leiding van Boris Jeltsin in sneltreinvaart een beweging in de richting van het altijd zo verguisde westers kapitalisme op gang gekomen Deze ontwikkeling heeft het hele sociaaleconomische systeem van Rusland omgewoeld waardoor aanvankelijk geen grotere welvaart werd bereikt behalve voor de nieuwe elite en zakenwereld In december 1991 stortte het Sovjet regime in De slechte economische omstandigheden en de zwakke financiële positie van de overheid maakte een fundamentele economische heroriëntatie noodzakelijk Een van de eerste maatregelen na de val was het vrijgeven van de prijzen; dit leidde tot een ruimschootse verdubbeling van de prijzen alleen al in januari 1992 Subsidies werden afgeschaft nieuwe belastingen geïntroduceerd en een vaste wisselkoers voor de roebel vastgesteld De geldhoeveelheid nam explosief toe mede waardoor de inflatie op zo’n 2520% uitkwam voor heel 1992 gevolgd door 840% in 1993 en 224% in 1994 Vanaf juli 1992 was de roebel vrij inwisselbaar in buitenlandse valuta waaronder de Amerikaanse dollars De intentie om de wisselkoers redelijk stabiel te houden werd al snel opgegeven Tussen juli 1992 en oktober 1995 daalde de koers van de roebel spectaculair van 144 roebel voor één dollar naar ongeveer 5000 roebel in oktober 1995 Alle bedrijven waren in handen van de overheid Een privatiseringsprogramma werd gestart om de rol van de overheid terug te dringen en particulier initiatief aan te moedigen Op 1 oktober 1993 kreeg elke burger een waardebon van 10000 roebel inwisselbaar in aandelen van bedrijven In juni 1994 was circa 70% van de middelgrote en grote bedrijven in private handen en 90% van de kleine ondernemingen In de tweede fase van de privatiseringsronde besloot de overheid haar belangen in bedrijven te verkopen De privatisering werd geplaagd door veel corruptie schandalen; de bevolking raakte het vertrouwen kwijt Overheidsbedrijven gingen voor weinig geld over naar particulieren met goede connecties binnen het overheidsapparaat of naar de Russische maffia De grenzen tussen deze twee groepen was bijzonder vaag en luidde de introductie in van de Russische oligarchen Tussen 1991 en 1997 kromp het BBP bruto binnenlands product met 42% ter vergelijking tijdens The Great Depression kromp het Amerikaanse BNP met 30% De industriële productie van Rusland nam af met 53% de landbouwproductie met 37% Door de enorme inflatie volstond het gemiddelde loon alleen om twee overlevingsminimumpakketten een door het Russische statistiekencomité gehanteerde armoedegrens te kopen Tijdens de Sovjettijd bedroeg het gemiddelde loon 5 à 6 keer zo'n overlevingsminimumpakket In 1997 kende Rusland voor het eerst sinds het begin van de hervormingen een geringe economische groei ca 2% maar door de financiële crisis die begon op 17 augustus 1998 ongecontroleerde depreciatie van de roebel werd deze positieve tendens doorbroken Sinds 1999 kent Rusland echter een sterke economische groei gemiddeld 6% per jaar Die is vooral te danken aan de devaluatie van de roebel en de hoge olieprijzen Met de geleidelijke groei van de investeringen en het inkomen van de bevolking wordt de binnenlandse consumptie een steeds grotere factor van deze groei In 2011 twee decennia na de omwenteling lag het inkomen per hoofd van de bevolking op 40% van het gemiddelde van de OESO landen De economische groei in de periode 2001-2011 was gemiddeld 525% per jaar; volgens het Internationaal Monetair Fonds een teleurstellend resultaat gezien de rijkdom aan natuurlijke hulpbronnen met name aardolie en aardgas en de verviervoudiging van de olieprijs over deze jaren Voor de toekomst is de grote uitdaging hoe de ontwikkeling van kleine en middelgrote bedrijven te bevorderen Deze ontwikkeling is momenteel namelijk nog erg moeilijk daar het economische klimaat wordt gedomineerd door oligarchen en een onvoldoende functionerend banksysteem Veel van de banken worden beheerst door ondernemers en oligarchen die banktegoeden gebruiken voor leningen aan bedrijven die aan hen zijn gelieerd Dit is een van de speerpunten van de Wereldhandelsorganisatie en de EBRD die proberen om het deze processen eerlijker te laten verlopen Inmiddels heeft Vladimir Poetin in de economie ingegrepen en nationalisaties uitgevoerd Voor informatie over de Russische economie ten tijde van de USSR zie Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek Sovjet-Unie De belangrijkste handelspartners zijn de Europese Unie China Oekraïne en Japan Zie ook Wit-Russisch-Russisch gasconflict 2004 Russisch-Oekraïens gasconflict 2006 Verkeer en vervoer Rusland kent een netwerk van M-wegen M staat voor magistral "hoofdweg" die vooral in Europees Rusland te vinden zijn Daarbuiten zijn nog secundaire wegen de zogenaamde A-wegen Hoewel weinig M-wegen de autosnelwegstatus hebben alleen delen van de M-2 en de M-4 zijn officieel autosnelweg bestaan veel van de grote Russische wegen wel uit 2 rijstroken per richting meestal niet afgescheiden door middel van een middenberm en zijn er ook vaak geen ongelijkvloerse kruisingen De meeste wegen gaan langs de grote steden door middel van rondwegen zodat doorgaand verkeer niet dwars door de stadscentra hoeft Rond de hoofdstad Moskou ligt de ringweg MKAD voluit Moskovskaja Koltsevaja Avtomobilnaja Doroga een 2x5-strooks autosnelweg De belangrijkste wegen zijn M-1 Moskou Smolensk Wit-Rusland M-2 Moskou Toela Koersk Belgorod Oekraïne M-3 Moskou Brjansk Oekraïne M-4 Moskou Voronezj Rostov aan de Don M-5 Moskou Samara Tsjeljabinsk M-7 Moskou Nizjni Novgorod Kazan Perm Oefa M-8 Moskou Jaroslavl Archangelsk M-9 Moskou Velikije Loeki Letland M-10 Moskou Sint-Petersburg Spoorwegen De Russische spoorwegen zijn met een totale lengte van 87157 km 2002 de nummer twee in de wereld Media Russische kranten zijn onder andere Kommersant Nezavisimaja Gazeta Novaja Gazeta Pravda Zie ook Gouden Ring van Rusland Nederzettingstypen in Rusland Rusland van A tot Z Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek Sovjet-Unie Lijst van wapens van Russische deelgebieden Externe links Sao Tomé en Principe Portugees São Tomé e Príncipe; ] officieel de Democratische Republiek Sao Tomé en Principe is een land voor de westkust van Afrika in de Golf van Guinee Sao Tomé en Principe bestaat uit meerdere eilanden waarvan Sao Tomé verreweg het grootst is Daarna komt het veel kleinere Principe en nog enkele niet of nauwelijks bewoonde eilanden Van de 187356 inwoners 2012 woont ruim een derde in de gelijknamige hoofdstad Sao Tomé De eilanden zijn bergachtig en vulkanisch met een weelderige tropische plantengroei De belangrijkste economische hulpbron is de landbouw die de inwoners kokosnoten koffie cacao en palmolie verschaft De bevolking bestaat voor het grootste deel uit mulatten personen met zowel Afrikaanse als Portugese voorouders De inwoners van Sao Tomé en Principe worden in het Nederlands als Santomees Santomese en Santomezen aangeduid< ref> behalve in formele teksten waar men een omschrijving gebruikt in plaats van het bijvoeglijk naamwoord Geschiedenis Koloniale tijd De eilanden van Sao Tomé en Principe waren onbewoond tot de komst van de Portugezen tussen 1469 en 1471 De Portugezen verkenden de eilanden en besloten dat dit een goede handelspost zou zijn Ze noemden het eiland naar de apostel Tomas De eerste nederzetting op Sao Tomé werd in 1493 door de Portugees Álvaro Caminha gesticht Rond het jaar 1500 werd ook op het eiland Principe een nederzetting gesticht Het aantrekken van mensen die de eilanden wilden bevolken bleek moeilijk In het begin kwamen vooral groepen die niet gewenst waren in Portugal zoals joden naar het eiland Zo werden eind vijftiende eeuw 2000 joodse kinderen gedwongen gedoopt en verscheept naar het eiland waar ze verdeeld werden onder de kolonisten Enkele jaren later waren nog slechts zestig van deze kinderen in leven De rest was bezweken aan tropische ziektes< ref> De kolonisten bemerkten dat de vulkanische grond op de eilanden uitermate geschikt was voor landbouw met name het verbouwen van suikerriet raakte in zwang Het verbouwen van suiker was zeer arbeidsintensief en de Portugezen importeerden dan ook slaven van het Afrikaanse vasteland In het midden van de 16e eeuw waren de eilanden de grootste suikerexporteur van Afrika Later kregen de eilanden te maken met toenemende concurrentie van suikerplantages in Latijns-Amerika Tegen het midden van de 17e eeuw waren de eilanden een belangrijke doorvoerhaven van schepen die Afrikaanse slaven vervoerden naar Latijns-Amerika In 1641 veroverde WIC-admiraal Cornelis Jol het eiland Sao Tomé op de Portugezen Kort na de verovering op 31 oktober 1641 overleed hij aan malaria Zelfbestuur en herkolonisatie Vanaf 1650 trokken de Portugezen hun handen langzaam af van de archipel en meer dan twee eeuwen lang hadden de eilanden praktisch zelfbestuur Al gauw waren de goede landbouwgronden in handen van grote Portugese plantages Vanaf 1908 werd Sao Tomé en Principe de grootste exporteur van cacao ter wereld Nog steeds is dit het belangrijkste gewas in het land Hoewel Portugal de slavernij in 1876 had afgeschaft dwongen de plantagehouders Afrikanen tot het verrichten van arbeid nu tegen een zeer bescheiden loon Dit leidde tot spanningen op de eilanden en in 1953 brak een opstand uit Honderden Afrikanen werden hierbij gedood Deze gebeurtenis staat bekend als het Bloedbad van Batepá en wordt nog steeds jaarlijks op 3 februari herdacht Onafhankelijkheid Eind jaren 50 werd de roep om onafhankelijkheid steeds groter en de socialistische Beweging voor de Bevrijding van Sao Tomé en Principe MLSTP werd opgericht Na de Anjerrevolutie van 1974 raakte deze ontwikkeling in een stroomversnelling en op 12 juli 1975 werd Sao Tomé en Principe onafhankelijk van Portugal De eerste president werd Manuel Pinto da Costa de secretaris-generaal van de MLSTP Een maand later werd het land unaniem toegelaten tot de Verenigde Naties In eerste instantie haalde Da Costa vooral de banden aan met de Sovjet-Unie Oost-Duitsland Cuba en Angola maar sloot zich tegelijk aan bij de Beweging van Niet-Gebonden Landen Nadat er in de jaren 80 een economische crisis uitbrak werd het aantal buitenlandse communistische adviseurs scherp teruggebracht Democratisering en onrust In 1987 zorgde een grondwetswijziging ervoor dat de president voortaan direct werd gekozen in 1988 werd een coup tegen president Da Costa afgewend In 1990 was Sao Tomé en Principe een van de eerste Afrikaanse landen die ook in de praktijk democratiseerden Op 22 augustus 1990 werd een referendum gehouden voor een nieuwe grondwet die ook oppositiepartijen toestond Van de geldige stemmen was 953% voor de wijziging en de grondwet werd aangepast Een jaar later in 1991 werden de eerste democratische parlements- en presidentsverkiezingen gehouden waarbij Miguel Trovoada tot president werd gekozen Op dinsdag 15 augustus 1995 pleegde een groep militaire officieren onder leiding van luitenant Manuel Quintas de Almeida een staatsgreep ze zetten president Trovoada gevangen en plaatsten premier Carlos Graça onder huisarrest Officieel ging het om de door Trovoada afgedwongen inkrimping van het leger maar ook het feit dat de soldaten al een half jaar niet meer betaald hadden gekregen en de algehele deplorabele staat van het leger leken een rol te spelen evenals de slechte economische situatie van het land Zes dagen later werd de staatsgreep vreedzaam beëindigd en werden de president en premier in hun functie hersteld Hieraan gingen enkele dagen van onderhandelingen onder leiding van premier Graça en de Angolese minister van Buitenlandse Zaken Venâncio de Moura vooraf De onderhandelingen gingen deels over de vraag of de militairen amnestie moesten krijgen< ref> Een tweede staatsgreep vond plaats op woensdag 16 juli 2003 toen president Fradique de Menezes voor een congres in Nigeria was Alle vastgezette politici werden goed behandeld ze mochten hun familieleden spreken en eten laten brengen Het FDC en het leger betichtten de regering van corruptie zelfverrijking en een oneerlijke verdeling van mogelijke toekomstige olie-inkomsten Majoor Pereira kondigde aan dat hij niet van plan was de macht te behouden maar aanstuurde op vervroegde verkiezingen omdat hij de armoede onder de bevolking in het land wilde aanpakken In 2009 werd een nieuwe staatsgreep van het FDC verijdeld en Alércio Costa en dertig anderen werden gearresteerd Dit keer stonden de veiligheidstroepen aan de kant van de regering Geografie Met een oppervlakte van 964 km² VN CIA is Sao Tomé en Principe het kleinste land in Centraal-Afrika en na de Seychellen het kleinste land van Afrika Alle eilanden van Sao Tomé en Principe liggen in de Golf van Guinee meer precies Golf van Bonny en maken deel uit van een archipel die geologisch gezien behoort tot de Kameroenlijn net als twee eilanden van Equatoriaal-Guinea Mount Cameroon en het Hoogland van Adamaoua Naast de hoofdeilanden Sao Tomé en Principe bestaat de archipel onder andere uit Ilhéu Bom Bom Ilhéu Caroço Ilhéu das Cabras Tinhosa Grande Tinhosa Pequena en Ilhéu das Rolas De evenaar loopt midden over laatstgenoemde eilandje De eilanden zijn bergachtig vulkanisch en ongeveer kegelvormig De bekendste en hoogste bergtop in Sao Tomé en Principe is de uitgedoofde schildvulkaan Pico de Sao Tomé met een hoogte van 2024 meter De hoogste berg van Principe is de Pico de Príncipe met een hoogte van 948 meter Klimaat De eilandengroep kent een zeer warm en vochtig klimaat Gemeten over de jaren 2001 t m 2006 was de gemiddelde jaartemperatuur in de hoofdstad Sao Tomé 263 °C met een gemiddeld maximum van 307 °C en een gemiddeld minimum van 220 °C Er viel gemiddeld 899 millimeter regen verdeeld over 89 regendagen bij een gemiddelde luchtvochtigheid van 83% In het bergachtige midden van het eiland ligt de gemiddelde jaartemperatuur beduidend lager rond de 20 °C Op de zuidwest-hellingen van de bergen kan de jaarlijkse regenval oplopen tot 5000 millimeter Het regenseizoen duurt van oktober tot mei Flora Zon 74% van de eilanden is bedekt met tropisch regenwoud Slechts een deel hiervan is oerbos voor een groot deel bestaat het uit voormalige plantages die weer overgroeid zijn Er komen zon 895 soorten vaatplanten voor waarvan 95 endemisch op Sao Tomé en 37 op Principe Varens zijn ruim vertegenwoordigd De enige naaktzadige is de conifeerachtige Afrocarpus mannii Zo'n 30% van het land ruim een kwart van Sao Tomé en bijna de helft van Principe maakt deel uit van het Parque Natural Ôbo Naast tropisch regenwoud omvat het park ook stukken mangrove en savanne< ref> Fauna De enige zoogdieren die van origine op Sao Tomé en Principe voorkwamen waren vleermuizen en spitsmuizen In het kielzog van de mens hebben diverse andere zoogdieren de eilanden bereikt zoals ratten apen en huisdieren als varkens en honden Meer dan 140 soorten vogels zijn op de eilanden gespot waarvan meer dan twintig endemisch Ook enkele amfibieën enkele reptielen vijf soorten vissen De eilanden zijn een belangrijke nestplaats voor zeeschildpadden< ref> Overheid en politiek Sinds de grondwetswijziging van 1990 is Sao Tomé en Principe een democratisch land met een semipresidentieel systeem De president wordt om de vijf jaar gekozen de huidige president van Sao Tomé en Principe is Manuel Pinto da Costa Het eenkamerige parlement de Assembleia Nacional bestaat uit 55 leden en wordt om de vier jaar gekozen ongeacht het eventueel vallen van een regering Het parlement kiest de premier waarna de premier zijn ministersploeg aan de president voorstelt die ze vervolgens benoemt De huidige premier van Sao Tomé en Principe is Patrice Trovoada Sao Tomé en Principe is verdeeld in twee provincies en zeven districten Van deze twee provincies heeft Principe de meeste autonomie De districten zijn tijdens de parlementsverkiezingen tevens de stemdistricten Verkiezingen in Sao Tomé verlopen vrijwel altijd rustig en eerlijk met hooguit kleine gevalletjes van corruptie < ref> Internationale betrekkingen Sao Tomé en Principe is een van de weinige landen van de Verenigde Naties die Taiwan erkent en daarmee een goede relatie onderhoudt Sinds 17 maart 2012 erkent het land eveneens de onafhankelijkheid van Kosovo De huidige minister van Buitenlandse Zaken van Sao Tomé en Principe is Manuel Salvador dos Ramos Sao Tomé en Principe onderhoudt ambassades in Angola België tevens missie bij de Europese Unie Gabon Portugal en Taiwan en missies bij de Gemeenschap van Portugeessprekende Landen te Lissabon en de Verenigde Naties te New York In Sao Tomé zijn er ambassades van Angola Brazilië Taiwan Equatoriaal-Guinea Gabon Nigeria Portugal en Zuid-Afrika Ook Indonesië overweegt een ambassade te openen< ref> Mensenrechten Het toonaangevende Amerikaanse onderzoeksinstituut Freedom House gaf Sao Tomé en Principe in 2010 zowel op gebied van politieke vrijheid als dat van burgerrechten de op-één-na-hoogste score 2 uit 7; het land krijgt het predicaat vrij De verkiezingen worden als vrij en eerlijk bestempeld Freedom House maakt melding van corruptie rondom ontwikkelingssamenwerking en rechtszaken tegen mensen verdacht van corruptie Tot in 2012 was homoseksualiteit bij wet verboden in Sao Tomé en Principe en kon het leiden tot een veroordeling naar een werkkamp Op 31 januari 2011 werd aangekondigd dat er een nieuwe strafwet zou komen waarin homoseksualiteit niet langer genoemd zou worden Deze mede onder Europees toezicht tot stand gekomen wetgeving werd in 2012 ingevoerd< ref> Sao Tomé en Principe kent als één van de weinige Afrikaanse landen geen doodstraf deze is grondwettelijk verboden Rechtssysteem De grondwet voorziet in onafhankelijkheid van het gerechtelijk apparaat; het Hoger Tribunaal van Justitie is de hoogste gerechtelijke instantie van het land en daarnaast zijn er de Rechtbanken van de Eerste Aanleg Het rechtssysteem in Sao Tomé en Principe kampt met grote achterstanden en een chronisch gebrek aan geld Leger Het leger van Sao Tomé heet officieel Forcas Armadas de Sao Tome e Principe ofwel FASTP Deze bestaat uit drie onderdelen een landmacht een kustwacht Guarda Costeira de Sao Tome e Principe ofwel GCSTP en een presidentiële garde In 2005 waren er rond de 300 soldaten De CIA omschrijft het leger als klein en ineffectief met een gebrek aan bronnen de uitrusting is verouderd en promotie gebeurt op basis van vriendjespolitiek De kustwacht bestaat slechts uit vijftig vrijwilligers en twee opblaasboten De Amerikaanse marine United States Navy traint soms in het kader van het Africa Partnership Station APS samen met militairen uit Sao Tomé en Principe In 1995 en 2003 pleegde het leger een korte staatsgreep De president van het land is de opperbevelhebber van de strijdkrachten; de dagelijkse leiding is in handen van de stafchef anno 2010 is dit luitenant-kolonel Idalécio Pachire In 2006 ging zo'n 08% van het BBP naar defensie-uitgaven een relatief laag percentage Economie De munteenheid van Sao Tomé en Principe is de dobra Eén dobra bestaat uit 100 cent hoewel die niet meer gebruikt worden Sinds 2009 is de dobra gekoppeld aan de euro tegen een koers van 24500 dobra per euro in 2009 was de hulpafhankelijkheid sterk gedaald en kwam het land niet meer voor in de top twintig van hulpafhankelijke landen< ref> Sao Tomé heeft twee vakcentrales die aangesloten zijn bij het Internationaal Vakverbond namelijk de União Geral dos Trabalhadores de São Tomé and Príncipe en de Organizaçâo Nacional dos Trabalhadores de São Tomé and Príncipe Central Sindical Volgens de politicoloog Gerhard Seibert spelen verwantschap sociale netwerken en bureaucratie een belangrijke rol in de economie van Sao Tomé en Principe economische rationaliteit en bestuurlijke efficiëntie zijn volgens Seibert van ondergeschikt belang Landbouw De landbouw is voor veel Santomezen nog altijd het belangrijkste middel van bestaan Traditioneel worden er op de eilanden kokosnoten koffiebonen cacaobonen en oliepalmen verbouwd De laatste jaren wordt het telen van cacao steeds dominanter de productie van cacao is met behulp van de Verenigde Naties tussen 2004 en 2010 vertwaalfvoudigd van 50 ton naar 600 ton de donkere chocolade van Claudio Corallo wordt wereldwijd geroemd Grootste invoerpartner is Portugal gevolgd door Angola Volgens schattingen van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties FAO uit 2008 was de opbrengst van bananen het grootst met 30000 ton daarachter volgden kokosnoten 28000 ton taro 27000 ton oliepalmfruit 15000 ton cassave 6300 ton en cacao 3500 ton Naar schatting waren er 420000 kippen 5200 geiten 4800 runderen 3000 schapen en 2620 varkens op de eilanden en werd er zo'n 4250 ton vis gevangen Olie Eind jaren 90 werd in de Golf van Guinee een aardolieveld ontdekt van zo'n elf miljard vaten In 2002 trok het olieveld de aandacht van de Verenigde Staten die Sao Tomé meteen als strategische partner aanhaalden In 2004 werden de eerste rechten verkocht aan de Amerikaanse oliemaatschappijen Chevron Corporation en ExxonMobil Alleen het vooruitzicht op olie-inkomsten was al een stimulans voor de Santomese economie maar deed ook de corruptie toenemen waarbij regeringsadviseurs steekpenningen aannamen en olieconcessies goedkoop van de hand deden In 2011 leek er nog weinig schot in de zaak te zitten onder meer vanwege tegenvallende geologische omstandigheden Ook komt het voor dat de ontdekking van olie zorgt voor een lagere productiviteit in andere sectoren van de economie en toenemende armoede de zogeheten Hollandse ziekte zoals die ook Nigeria trof in de jaren 1970 Een derde probleem was de in eerste instantie dreigende taal van de Nigerianen die vonden dat ze het alleenrecht hadden op de exploitatie van olievelden in de Golf van Guinee Hoewel er dus in 2001 een akkoord werd gesloten hebben de Nigerianen de aan Sao Tomé en Principe beloofde steun in 2011 nog niet geleverd Toerisme Het toerisme in Sao Tomé en Principe staat nog in de kinderschoenen maar de verwachtingen zijn dat het zich nog gaat ontwikkelen Een groot voordeel van toerisme zou zijn dat het land minder afhankelijkheid wordt van de cacao-export< ref> Het accent ligt op de combinatie van koloniale architectuur met ongerepte landschappen stranden watervallen en regenwouden Ook bevat het land tientallen endemische diersoorten die biologen en vogelspotters aantrekken Op Sao Tomé worden ook vogelspotrondleidingen gegeven In 2006 kwamen er volgens de World Tourism Organization in het totaal 12266 toeristen aan in Sao Tomé en Principe waarvan Portugezen met 5138 het grootste aandeel vormden gevolgd door Fransen 1186 en Angolezen 999 Deze toeristen gaven gezamenlijk 67 miljoen Amerikaanse dollars uit Bank- en verzekeringswezen De Banco Central de São Tomé e Príncipe is de centrale bank van het land verantwoordelijk voor toezicht en monetair beleid Tot 2003 was de Banco Internacional de São Tomé e Príncipe dochterbedrijf van het Portugese Caixa Geral de Depósitos de enige commerciële bank Een wetswijziging zorgde voor de komst van diverse andere banken Commerciële banken die naast de Banco Internacional de São Tomé e Príncipe opereren in Sao Tomé en Principe zijn de Afriland First Bank STP Banco Equador SARL Commercial Bank—São Tomé e Príncipe Ecobank São Tomé Island Bank SA en Oceanic Bank STP Drie verzekeringsbedrijven Instituto de Segurança Social NICON Seguros STP en SAT INSURANCE zijn actief in Sao Tomé en Principe Infrastructuur Vervoer De enige luchthaven waarnaar lijnvluchten worden uitgevoerd is de Luchthaven São Tomé Internationaal voor het overige zijn er nog het Vliegveld Principe op Principe en het Vliegveld Porto Alegre eveneens op Sao Tomé waar momenteel geen lijndiensten plaatsvinden De twee eilandshoofdsteden Sao Tomé en Santo Antonio hebben allebei een haven Verder beschikt Sao Tomé en Principe over 320 kilometer aan wegen waarvan 218 kilometer verhard Communicatie Zoals in veel Afrikaanse landen heeft de markt voor mobiele telefonie de markt voor vaste telefonie ruimschoots ingehaald In 2009 waren er in Sao Tomé en Principe 64000 mobiele telefoons tegenover 7800 vaste telefoons in gebruik Eind 2010 doorbrak het aantal mobiele telefoons zelfs de 100000< ref> Er is één televisiezender Televisão Santomense TVS die door de overheid beheerd wordt één radiozender die door de overheid beheerd wordt Rádio Nacional de São Tomé e Príncipe en twee voorheen drie onafhankelijke lokale radiozenders namelijk Rádio Jubilar beheerd door de rooms-katholieke kerk en Rádio Tropicana De overheid gunt de oppositie ook tijd op de staatszenders De zender RTP África is een internationale zender gericht op lusofoon Afrika waar Sao Tomé en Principe deel van uitmaakt De UNESCO schat dat er in 1998 45000 radio's en in 1999 33000 televisies in gebruik waren In 2009 hadden naar schatting van de Internationale Telecommunicatie-unie 26700 mensen toegang tot het internet waarvan er 2000 breedband hadden Pers Sao Tomé en Principe kent persvrijheid hoewel de beperkte afmetingen van het land de mogelijkheden tot diepgaande onderzoeksjournalistiek enigszins beperken Enkele kranten zijn de Correio da Semana Diário da República Jornal Maravilha Jornal Tropical Jornalst is een nieuwswebsite met binnenlands nieuws en veel Portugeestalige persberichten De persassociatie heet Associação Nacional de Imprensa en STP-Press is een nieuwsagentschap Onderwijs Onderwijs is in Sao Tomé en Principe vier jaar lang verplicht Het onderwijssysteem kampt met vele problemen zoals een gebrek aan leslokalen leerkrachten lesboeken materialen en vooral geld Het onderwijssysteem is voor financiering grotendeels afhankelijk van buitenlandse donaties Sao Tomé heeft naast diverse basisscholen Básico en middelbare scholen Secundárias ook drie instituten voor hoger onderwijs Superiores Het Instituto Superior Politécnico de São Tomé e Príncipe werd gesticht in 1996 en valt onder het ministerie van onderwijs Het ISPSTP biedt bacheloropleidingen aan met name lerarenopleidingen Escola de Formação de Professores e Educadores in richtingen als Portugees Frans wiskunde biologie en geschiedenis Het Instituto Universitário de Contabilidade Administração e Informática werd opgericht in 1994 en is private handen Het IUCAI biedt vijfjarige cursussen aan met name op gebieden als rechtsgeleerdheid economie management informatica en toerisme De Universidade Lusíada de São Tomé e Príncipe begon met colleges geven in november 2006 en is daarmee het nieuwste instituut Het biedt een propedeutisch jaar in rechtsgeleerdheid economie bedrijfskunde en informatie Gezondheid De gezondheidszorg in Sao Tomé en Principe kent enkele grote problemen zo heeft 11% van de bevolking ca 18000 personen geen schoon drinkwater Ook malaria is nog altijd aanwezig De levensverwachting in Sao Tomé en Principe bedraagt 64 jaar in 2003 onder het wereldwijd gemiddelde maar boven het gemiddelde van Sub-Saharisch Afrika Het grootste ziekenhuis is het Centro hospitalar de São Tomé en sinds 1976 heeft Sao Tomé een vestiging van het Rode Kruis Cruz Vermelha Cultuur De Santomese cultuur kan over het algemeen worden geschouwd als een mix van Portugese en Afrikaanse invloeden en wordt derhalve een creoolse cultuur genoemd die soms vergeleken wordt met de culturen van het Caraïbisch gebied< ref> Taal De officiële taal van Sao Tomé en Principe is het Portugees Het Portugees wordt gesproken door 95% van de bevolking hoewel er maar 2580 1993 moedertaalsprekers zijn De overgrote meerderheid van de bevolking spreekt Portugese creoolse talen Santomees Creools ook wel Forro 69900 sprekers 1999 85% van de bevolking Angolar 5000 sprekers 1998 3% van de bevolking met name in Caué en Principecreools 200 sprekers 1999 op Principe Belangrijke immigrantentalen zijn het Fang dat in Sao Tomé en Principe door 13800 mensen wordt gesproken en diverse andere talen uit Angola Kaapverdië en Mozambique Het Frans wordt in scholen als tweede taal onderwezen; Sao Tomé en Principe is naast lid van de Lusophonia ook lid van de Francophonie Literatuur De bekendste dichteres en schrijfster van het land was waarschijnlijk Alda Neves da Graça do Espírito Santo 1926-2010 Ook Conceição Lima 1961 en haar dichtbundel A Dolorosa Raiz do Micondó uit 2006 worden in Sao Tomé en Principe hoog aangeslagen De in Portugal opgegroeide en in Zwitserland woonachtige schrijfster en dichteres Olinda Beja 1946 schrijft ook verhalen over haar Santomese achtergrond Andere schrijvers die van belang zijn geweest voor de ontwikkeling van de Santomese cultuur zijn António Lobo de Almada Negreiros 1868-1939 Caetano da Costa Alegre 1864–1890 en Sara Pinto Coelho 1913-1990 Muziek De Muziek van Sao Tomé wordt gekenmerkt door ússua- en socopé-ritmes terwijl op Principe meer gebruik wordt gemaakt van de dêxa Deze ritmes en dansen zijn beïnvloed door de Portugese ballroomdanscultuur Tchiloli is een soort musical met een dramatisch verhaal en de danço-congo is eveneens een combinatie van muziek dans en theater In 1959 werd de band Leoninos opgericht door Quintero Aguiar De band was erg populair mede vanwege hun kritiek op de Portugese kolonisten In 1965 ging de band uit elkaar maar werd gevolgd door Os Úntués frontman Leonel Aguiar die diverse muzikale invloeden mengde Later ontstonden er diverse bands die veelal Afrikaanse invloeden met westerse popmuziek combineerden Bekende artiesten zijn Quibanzas Africa Negra Mindelo Zarco en Manjelegua Feestdagen De nationale feestdag is 12 juli Dia da Independência onafhankelijksheidsdag Dit was de dag waarop Sao Tomé en Principe in 1975 onafhankelijk werd van Portugal Andere feestdagen zijn Nieuwjaar 1 januari de Dag van de Martelaren 3 februari herdenking van het bloedbad van Batépa de Dag van de Arbeid 1 mei de Dag van het Leger 6 september de Dag van de Landbouwhervorming 30 september Allerheiligen 1 november São Tomé-dag 21 december de dag waarop in 1470 het eiland door de Portugezen ontdekt is en Kerstmis 25 december< ref> Keuken Hoewel Sao Tomé en Principe een groot exporteur is van landbouwproducten als cacao en koffie wordt veel voedsel geïmporteerd uit het buitenland De Santomese keuken is sterk beïnvloed door de Portugese en Kaapverdische keukens en de beschikbaarheid van lokale tropische gewassen Een typisch Portugees gerecht dat in Sao Tomé populair is is biscoitos de laranja sinaasappelkoekjes Tropische wortelgewassen broodvruchten en bakbananen vormen samen met mais en brood van geïmporteerde tarwe het belangrijkste basisvoedsel van de Santomese keuken Daarnaast worden veel vruchten als banaan avocado papaja en guave gegeten De belangrijkste bron van proteïnen is vis en in mindere mate kip en garnalen Vroeger werden daarnaast vleerhonden en apen gegeten en tegenwoordig is het eten van slakken nog altijd in gebruik Vis en kip worden vaak in gemarineerd in een pittige saus met specerijen zoals paradijskorrel Het eten van duurdere vleessoorten als rundvlees is grotendeels beperkt tot feestelijke gelegenheden Het nationale gerecht van Sao Tomé en Principe is calulu een stoofpot met vis of kip palmolie en diverse groenten; de nationale drank is palmwijn In het stadje Neves staat een bierbrouwerij waar de bieren "Creola" en "Rosema" gebrouwen worden< ref> Religie Het grootste deel van de Santomese bevolking is christelijk bij de volkstelling van 2001 was 703% rooms-katholiek 34% evangelisch 2% nieuw-apostolisch en 18% adventistisch 31% hing een andere religie aan bv islam 194% gaf geen religie op deze groep bevat zowel katholieken en protestanten als atheïsten 2%< ref> De belangrijkste kerk van het land is de 16e-eeuwse rooms-katholieke kathedraal Sé Catedral de Nossa Senhora da Graça de São Tomé waar Manuel António Mendes dos Santos sinds 2006 bisschop is Andere kerken zijn de Kerk van de Zevendedagsadventitsen de Evangelische Kerk de Evangelische Kerk Vergadering van God de Kerk Manna de Kerk van de Nazarener de Nieuw-Apostolische Kerk en de Universele Kerk van het Koninkrijk van God Al deze kerken staan in de hoofdstad Sao Tomé In Sao Tomé en Principe bestaat een volledige godsdienstvrijheid die gegarandeerd wordt door bepalingen in de grondwet en gehandhaafd door de regering Sao Tomé en Principe kent geen staatsgodsdienst er worden geen mensen onderdrukt of juist voorgetrokken op basis van religie en de aanhangers van verschillende religies gaan vreedzaam met elkaar om Sport De belangrijkste sport in Sao Tomé en Principe is voetbal De nationale voetbalbond is de Federação Santomense de Futebol Noch het mannenelftal noch het vrouwenelftal wist zich ooit voor een groot toernooi te plaatsen In 1996 deed Sao Tomé en Principe voor het eerst mee aan de Olympische Zomerspelen ook in 2000 2004 en 2008 en 2012 was Sao Tomé en Principe aanwezig Alle vier de keren deed Sao Tomé en Principe met één man en één vrouw mee aan het atletiektoernooi in 2008 was kanovaarder Alcino Silva de eerste en tot dusver enige Santomese olympische sporter buiten het atletiek Op de eerste editie van de Olympische Jeugdzomerspelen in 2010 was Sao Tomé en Principe vertegenwoordigd met vier jeugdsporters een hardloper twee kanovaarders en een taekwondoka De atleten worden vertegenwoordigd door het Comité Olímpico de São Tomé e Príncipe; nog nooit won een Santomese atleet een medaille Op de wereldkampioenschappen atletiek 2009 in Berlijn deed Gloria Diogo mee aan de 100 meter voor vrouwen en Naiel Santiago D'Almeida aan de 400 meter voor mannen beide hardlopers strandden in de voorronde Twee jaar later deed Diogo mee aan de wereldkampioenschappen atletiek 2011 opnieuw op de 100 meter Bij de 100 meter voor mannen werd Sao Tomé en Principe vertegenwoordigd door Christopher Lima da Costa een jaar later ook in Londen aan de Olympische Spelen mee zou doen evenals in 2013 aan de wereldkampioenschappen in Moskou Behalve aan de Olympische Spelen doen Santomese sporters ook mee aan de Afrikaanse Spelen voor Afrikaanse landen de Jogos da Lusofonia voor Portugees sprekende landen de Jeux de la Francophonie voor Franssprekende landen en aan het Ibero-Amerikaans atletiekkampioenschap waar ze ook mee mogen doen vanwege het feit dat Portugees de officiële taal is Taekwondoka Eloy Boa Morte won op de Jogos da Lusofonia 2009 in Lissabon een gouden medaille in de klasse voor mannen onder de 80 kilogram Op Sao Tomé wordt sinds 2010 een meerdaagse amateurwielerwedstrijd gereden de volta do cacau< ref> De meest succesvolle sportvrouw uit Sao Tomé is verspringster hordeloopster en meerkampster Naide Gomes die weliswaar in het begin van haar carrière nog voor Sao Tomé en Principe uitkwam maar haar grootste successen boekte nadat ze de Portugese nationaliteit verkregen had Zie ook Lijst van bekende Santomezen Sao Tomé en Principe van A tot Z Externe links Grondwet Kaartenbank De schietpartij op Virginia Tech was een bloedbad op de Virginia polytechnic institute and state university in de Amerikaanse stad Blacksburg dat plaatsvond op 16 april 2007 Bij de schietpartij vielen 33 doden onder wie de schutter De schietpartijen Om 716 lokale tijd EDT 1310 MEZT schoot de 23-jarige Zuid-Koreaan Cho Seung-Hui in een woongebouw genaamd "Ambler Johnston Hallvan" zie afbeelding voor locatie van de universiteit Virginia Tech Daarbij vielen twee doden Velen hadden pistoolschoten gehoord maar wisten niet wat er aan de hand was Door middel van e-mails werd duidelijk wat er aan de hand is Twee uur later schoot de schutter weer dit keer in de buurt van een aantal collegezalen in een gebouw genaamd "Norris hall" Bij die tweede schietpartij vielen 30 doden Op amateurbeelden zijn 27 pistoolschoten te horen Volgens ooggetuigen was er een enorme chaos meerdere personen sprongen uit de ramen om aan de kogels te kunnen ontsnappen Een andere ooggetuige meldde dat er veel slachtoffers vielen in een lokaal waar Duits werd gegeven De ooggetuige zei dat de dader duidelijk zocht naar iemand alvorens hij een grote hoeveelheid kogels afvuurde De meeste leerlingen in die klas zouden het niet overleefd hebben De dader pleegde zelfmoord nadat hij hoorde dat de politie er aan kwam Dit alles duurde 9 minuten volgens de politie Nasleep Na de schietpartij werd de universiteit gesloten Ook andere scholen in de county Montgomery werden gesloten De dag na de schietpartij werd de universiteit geopend maar er waren geen lessen De lessen werden de gehele week niet hervat Veel personen hebben trauma's opgelopen vandaar dat het Rode Kruis is ingezet om te helpen President George Bush hield een toespraak in de namiddag na de schietpartij Hij zei daarbij dat "scholen een veilige plaats moeten zijn" en dat wanneer die veiligheid wordt geschonden "dat gevoeld wordt in elke andere Amerikaanse klas" Ook internationaal werd er gereageerd op de gebeurtenis Er werden condoleances ontvangen van landen als Iran Duitsland Frankrijk Australië en het Verenigd Koninkrijk Ook paus Benedictus XVI gaf een reactie Vier weken na de schietpartij op de universiteit kregen ruim 3500 afgestudeerde studenten hun diploma uitgereikt Amerikaanse media meldden dat de 27 studenten die omkwamen postuum een academische titel kregen Wapens In principe kan iedereen die permanent woont in de staat Virginia legaal een pistool kopen vandaar dat de dader gemakkelijk aan wapens kon komen Deze gebeurtenis wakkerde de discussie over de wapenwetten in de Verenigde Staten weer aan De dader gebruikte twee wapens een 9mm Glock 19 en een 22 Walther P22 Op 13 maart kocht hij de Glock 19 en op 9 februari de Walther P22 Een burger mag namelijk maar één vuurwapen per maand kopen zo is in de wet vastgelegd Van beide wapens was het serienummer waarmee het geïdentificeerd kan worden afgevijld Dader De 23-jarige Zuid-Koreaan Cho Seung-Hui was een vierdejaarsstudent van de universiteit Volgens leerlingen van de universiteit leefde hij sterk afgezonderd van anderen en had hij amper sociale contacten Het lijkt er op dat Cho deze daad al jaren van tevoren had gepland Wapens kocht hij al maanden van tevoren Op 18 april 2007 2 dagen na de schietpartij ontving de Amerikaanse televisiezender NBC een pakje met daarin een foto van Cho met in zijn handen twee pistolen Tevens zaten in dat pakje andere fotos en 23 video-opnamen Op één van de videos zei Cho Volgens personen die relatief dicht bij hem stonden leefde hij al jaren vreemd Zo schreef hij vreemde agressieve gedichten voor de colleges Engelse literatuur maakte hij vaak ongewenst foto's van anderen en viel hij twee medestudentes lastig met vreemde e-mails en telefoontjes Zij stapten zelfs naar de politie maar deden uiteindelijk geen aangifte Zie ook Liviu Librescu Moorden op de Columbine High School Externe link Een soapserie kortweg soap puristisch hangserie is een televisieserie die oorspronkelijk meestal na de middag werd uitgezonden en waarin van dag tot dag de belevenissen van personen in een fictieve wereld worden gevolgd De doelgroep bestaat meestal vooral uit huisvrouwen Vooral de emotionele interacties en de relaties tussen de hoofdpersonen staan in het middelpunt van de aandacht Een aantal verhaallijnen loopt door elkaar en er is zelden een duidelijk eind aan de verwikkelingen Geschiedenis De naam soapserie is afgeleid van het Amerikaanse soap opera Deze uitzendingen werden in de jaren 30 voor het eerst op de radio en vanaf de jaren 40 ook op televisie uitgezonden en werden daar gesponsord door wasmiddelfabrikanten die het luisteren of kijken geregeld voor hun reclames onderbraken De eerste soap is ontstaan in 1933 De Amerikaanse zeepfabrikant Procter & Gamble kocht dagelijks vijftien minuten zendtijd op een radiostation Twaalf daarvan werden gebruikt om een hoorspelserie uit te zenden en de andere drie minuten werden gebruikt als reclame voor het zeepmerk Oxydol Het voorbeeld werd al spoedig gevolgd door fabrikanten als Colgate-Palmolive en Unilever Inmiddels is het soapfenomeen zodanig gegroeid dat er televisiezenders zijn die niets anders uitzenden Kenmerken Sommige soapseries worden eenmaal maar de meeste 4-5 maal per week uitgezonden Er is dus voor de scriptschrijvers het productie- en regieteam en de acteurs meestal weinig tijd voor de voorbereiding en het opnemen van de afleveringen De dialogen zijn onder meer daarom per scène vrij kort en de afleveringen worden op een efficiënte en goedkope manier opgenomen De beelden bestaan vrijwel alleen uit mensen die met elkaar praten in een beperkt aantal decors die telkens opnieuw terugkomen Er wordt meestal veel gebruikgemaakt van "close-ups" van personages in de serie Beeldwisselingen en -uitsneden volgen gewoonlijk een standaardconcept Een voorbeeld van zo'n standaard techniek is het tweegesprek In plaats van dat de acteurs elkaar aankijken staat de ene acteur dicht bij de camera en de andere iets verder van de camera af Beide acteurs kijken in de camera De voorste acteur staat dus met zijn rug naar de achterste acteur; iets wat in de praktijk natuurlijk zelden gebeurt maar op de televisie wordt zo de emotie van beide spelers weergegeven In een doorsnee soap wonen de hoofdrolspelers in één gebouw of gebied en wordt het drama en leed uit het leven van mensen overdreven Zo zijn er veel en ingewikkelde relaties waarvan de perikelen als scheiding en vreemdgaan uitgebreid aan bod komen is zelfmoord vaak een onderwerp en worden de emoties van de verschillende personages veel besproken Als er al echte gebeurtenissen optreden worden deze niet vertoond maar slechts besproken Een ongeval is bijvoorbeeld een veelvoorkomende gebeurtenis in een soap Het ongeval zelf komt niet in beeld maar wel de gevolgen de persoon in het ziekenhuis liefst flink in het verband Hetzelfde geldt voor een vechtpartij een geboorte van een baby etc Ook als een persoon overlijdt wordt dat feit alleen besproken Personen in de serie overlijden dan ook meestal niet aan ouderdom of ziekte maar in onduidelijke omstandigheden bijvoorbeeld in het buitenland Dit maakt het mogelijk om een acteur die afscheid wil nemen van de serie toch later weer terug te laten komen Overige kenmerken Voorspelbare verhaallijnen relaties en problemen Veel even belangrijke personages Veel verschillende verhaallijnen naast elkaar Stereotype personages Geen vooraf bepaald begin of einde Soorten soaps De soap is een televisiegenre die bestaat in allerlei soorten en mengvormen met andere televisiegenres zoals met realitytelevisieprogramma's Hier volgt een korte opsomming van enkele soapformats ; Glamoursoap De glamoursoap is een klassieke soap die zich afspeelt in een wereld van luxe glamour en glitter De acteurs zijn vaak meer gekozen voor hun looks bv fotomodellen dan voor hun acteertalent Deze soaps bieden hun kijkers een vluchtweg uit de beslommeringen van het dagelijkse bestaan Bekende voorbeelden zijn The Bold and the Beautiful in Vlaanderen uitgezonden onder de titel Mooi en Meedogenloos Dallas en Dynasty ; Docusoap De docusoap is een mengvorm van een klassieke soap en een documentaire Ze lijkt op de klassieke soap door de montage van verschillende verhalen door elkaar en door het gebruik van muziek om emoties te versterken Toch verschilt ze van de klassieke soap doordat een bepaald onderwerp of thema zoals in een documentaire centraal staat bijvoorbeeld eetstoornissen een rijexamen afleggen dierendokters een huis opruimen De personages zijn geen acteurs maar gewone mensen die over een langere periode gefilmd worden en een getuigenis afleggen In iedere aflevering wordt een stuk werkelijkheid tranche de vie gefilmd De hoofdrolspelers worden in hun natuurlijke omgeving gefilmd tijdens hun dagelijkse bezigheden zoals bv dierendokters personeel op luchthaven rijinstructeurs enz Er wordt meestal een voice-over gebruikt Het leven zoals het is met thema's zoals dierenartsen rijlessen het leven in de Marollen het OCMW het leven op de luchthaven; Dat zal ze leren over de training van pubers op de zeevaartschool Sint-Andreas In een nieuwe soort docusoaps worden gewone mensen bij wijze van experiment anachronistisch in een vroegere natuurlijke omgeving gevolgd Een voorbeeld hiervan is De Jeugd van Tegenwoordig waarbij Vlaamse jongeren enkele weken op een internaat leven volgens het schoolregime van de jaren vijftig ; Historische soaps De historische soap speelt zich af in vroegere tijden Met name in Oost-Aziatische landen is dit soort soaps populair De soaps spelen zich vaak af aan het hof van de keizer of koning In China worden de series kostuumseries of kostuumdrama genoemd ; Realitysoap De realitysoap verschilt van de klassieke soap omdat de personages deelnemers zijn aan een spel De hoofdrolspelers worden in tegenstelling tot in de docusoap niet in hun natuurlijke omgeving gefilmd maar in een omgeving een of andere studio of op een of andere verre bestemming die voor de deelnemers vreemd is Vaak leven de deelnemers ook afgesloten van de buitenwereld De eerste realitysoaps zoals Big Brother speelden in op het voyeurisme van de kijker door 24 op 24 uur alles te filmen Soms beslissen in zo'n spelprogramma de kijkers mee wie er uit de soap moet verdwijnen of wie de prijs zal winnen Er wordt ook zoals in de docusoap een voice-over gebruikt Voorbeelden in Nederland en Vlaanderen zijn Big Brother Utopia en The Block ; Celebritysoap De celebritysoap is een van de jongste telgen in de soapfamilie Ze ontstond op de Amerikaanse MTV toen die een soap maakte met in de hoofdrol de familie van de rockster Ozzy Osbourne De celebritysoap lijkt op een docusoap met als enige verschil dat niet gewone mensen in hun dagelijkse bestaan gevolgd worden maar een beroemdheid een celebrity en zijn familie Voorbeelden hiervan in Vlaanderen zijn De Pfaffs en De Planckaerts ; Docufictie In docufictie spelen acteurs de hoofdrol in een fictieve docusoap De dialogen tussen de acteurs liggen in het script niet vast en de acteurs krijgen heel veel ruimte om zelf te improviseren Een voorbeeld hiervan in Vlaanderen was Kaat & co ; Telenovelle Het nieuwste soapgenre is de telenovelle Dit genre is gebaseerd op de Zuid-Amerikaanse telenovela Deze soapsoort loopt niet eindeloos door maar telt precies 180 afleveringen Vaak staat een vrouw centraal en eindigt de reeks met een happy end zoals een huwelijk Voorbeelden hiervan in Vlaanderen zijn Emma Sara LouisLouise David en Ella ; Regiosoap Met name in Nederland ontstonden vanaf 2003 zogenaamde regiosoaps soaps die zich duidelijk in een bepaalde streek of provincie afspelen Vaak gedeeltelijk in de streektaal en in eerste instantie ook alleen door de regionale omroep uitgezonden de meeste zijn inmiddels ook door de landelijke omroepen uitgezonden Strikt genomen zijn dit misschien geen echte soaps omdat er maar een beperkt aantal afleveringen zijn die slechts eens per week uitgezonden worden Maar alle andere kenmerken van soaps zijn wel aanwezig Voorbeelden zijn Nachtegaal en Zonen in Utrecht Baas Boppe Baas en Dankert en Dankert in Friesland Van Jonge Leu en Oale Groond in Twente De Hemelpaort in Limburg Boven Wotter in Groningen en Pauwen en Reigers in Zuid-Holland ; Kindersoaps In 2004 ontstond de eerste kindersoap ZOOP Dit was een groot succes de serie kreeg zelfs 3 bioscoopverfilmingen Na het succes van ZOOP kwamen er meer kindersoaps in Nederland Het Huis Anubis SpangaS Topstars Hotnewsnl Het Huis Anubis en de Vijf van het Magische Zwaard In België was Spring een van de eerste en meest populaire kindersoaps tegenwoordig is De Elfenheuvel de bekendste kindersoap Rolovernames Acteurs worden bij de soaps makkelijk vervangen Een Engels term daarvoor is recast Acteur A vertrekt bij aflevering 2573 en zijn rol wordt bij aflevering 2574 overgenomen door acteur B Vaak wordt er een aankondiging gedaan aan het begin van de eerste scène die acteur B doet Bij de Nederlandse soapseries verschijnt er een tekst zoals De rol van Charlie Fisher wordt nu gespeeld door Lieke van Lexmond Bij Amerikaanse soapseries klinkt een stem een zogenaamde announcer die dus iets zegt zoals The role of Thorne Forrester will be now played by Winsor Harmon Soms is een acteur zo ziek geworden dat er snel een vervanger geregeld moest worden Dan wordt er ook meegedeeld op TV via gesproken bericht of tekstregel dat een rol tijdelijk gespeeld wordt Het verhaal kan ondanks de ziekte van een acteur doorgaan door middel van een vervanger Vervangen is echter niet altijd mogelijk Toen actrice Ann Petersen op 11 december 2003 plots stierf moest het script van de serie Thuis aangepast worden Het personage Florke moest in de serie eveneens plots sterven In 2009 werd in Thuis acteur Josip Koninckx ontslagen als vertolker van Franky Bomans aangezien de uitdieping van het personage niet kon omwille van de Belgische wet op kinderarbeid Koninckx werd vervangen door de oudere Braam Verreth waardoor Franky plots ook een paar jaar ouder was In 2011 stapte Verreth op en werd de rol gegeven aan Jef Hoogmartens Koninckx Verreth en Hoogmartens hebben onderling geen uiterlijke gelijkenissen De meest recente rolovername is de overname van de rol van Bianca Bouwhuis Goede tijden slechte tijden Vanwege Cynthia Abma's vertrek van RTL Nederland naar SBS6 werd haar rol overgenomen door Elvira Out Een opmerkelijke rolovername is die van het Goudkust-personage Henri van Cloppenburg in aflevering 432 In die aflevering zijn zowel Rutger Weemhoff als Filip Bolluyt te zien als Henri van Cloppenburg Nooit eerder is het voorgekomen dat een rolovername in een en dezelfde aflevering te zien is Soapafleveringen Per aflevering gebeurt er vrij weinig waardoor de serie makkelijk te volgen is als een aantal afleveringen gemist wordt Elke aflevering eindigt met een spannende "cliffhanger" die ervoor zorgt dat de kijker vooral de volgende aflevering niet wil missen Soapseries houden zo hun publiek vast Verschillen tussen soapseries GTST oftewel Goede tijden slechte tijden en ONM oftewel On