2000 2001 2002 waxyaabihii ugu waaweynaa ee dhacay sanadkaas waxaa ka mid ahaa - 11 sebteembar 2001 waxaa la qarxiyey guryaha WTO World Trade Center ee ku yaaley magalada New York __TOC__ Dhacdooyin Dhalashooyin Dhimashooyin Madaxda Aduunka Luqada carabiga waa luqad ay ku hadlaan in kabadan 422 Milyan oo Qof Waxanay leedahay Lahjado badan waana mid kamida luqadaha caalamka ugushacbiyada badan luqada carabiga waxa sigaar ah u adeegsada dadka islaamka ah waayo waxa kusoo dagay Qur'aanka kariimka ah waxa kale oo carabiga ku qoran axaadiista Rasaaulka CS waxa jirta in luqada carabigu ay raad wayn kuleedahay luqado aad ubadan sida luqadeena soomaaliga waxa jira ereyo caalami ah oo caalamku isticmaalo oo asal ahaan kasoojeeda luqada carabiga waxaana kamida Sonkor waxa kamida Alcoholالكحول Admiralأمير البحر waxa jira kalmado badan oo si caalami ah loo isticmaalo laakiin asal ahaan kasoojeeda luqada carabiga luqada carabiga waxa lagaga hadalaa kasokoow dhulka carabta waxaa lagaga hadlaa sida wadamada Jad Eratareya Israaiil iyo Qaramada Midoobay Luqadaha carabigu ay saamaysay Af-Turki Af-Faarisi Waa afka Iiraan lagaga hadlo Af-Kurdi Waa afka ay kuhadalaan shacabka kurdida ee kunool wadamada Turkiga ciraaq iyo Iiran Af-Indunuusiyaan Waa luqada rasmiga h ee wadanka Indunisiya Af-Isbaanish waa af wadamo badan u rasmiah oo ay kamid tahay wadanka Isbania Halka ay kasoojeedo carabigu Afcarabigu waa mid kamida bahda Luqadaha Semitiga luqadahan oo u kala baxa amaba ku kala firidhsan Afrika iyo Aasiya Meelaha laga qoro xurrfta afka carabiga Sacuudi Carabiya Aljeeriya Masar Ciraaq Urdun Liibiya Marooko Soomaaliya Koonfur Suudaan Suudaan Suuriya Tuuniisiya Imaaraatka Carabta Yaman Jabuuti Lubnaan Qatar Baxrayn Kuwait Cumaan Muuritaaniya Jusur alqamarKomoros Jaad Israa'iil Falasdiin Dhaqanka Somalida waa Mid hodan ah oo Cajiid ah Dad weynha aduunkana la yaabeen Dadka somalida isku dhaqan bey ahaayeen mudooyin quruuno ah oo ay ku dhaqmayeen dhaqancaaki wanaagsan Hordhac Soomaaligu waa mid ka mid ah afafka ugu muhiimsan Geeska Afrika waana ka rasmi wadanmada iyo Jabuutiwaxaa kaloo si wayn loogaga hadlaa qaybo ka mida Itoobiya iyo Kenya Waxuu ka tirsan yahay afafka loo yaqaan oo ah laan ka tirsan bahda luqadaha ]Kusheetikna wuxuu ka sii yahay Kusheetik Bari waxaana ku hadla qiyaastii 15 milyan oo qof oo ku nool waddamada ] ] ] iyo ] sido kale waxaa afsoomaaliga ku hadala dadka iygu ah qurbujoogta Qoristii Af Soomaaliga Af soomaaliga waxaa la qoray Sanadkii 1972-kii Af soomaaliga waxa lagu qoraa xuruufta laatiinka ka dib 11 sano markii la magacaabay guddigii Af Soomaaliga sanadkii 1961 Dood dheer ka dib guddigu wuu talo gafay Dowladii Kacaanka ayaa dib boorka uga jaftay guddiga waxaana muddo 2 sano ah lagu hirgeliay qorista iyo barashada Af Soomaaliga 18 nooc oo far Soomaali loo damacsanayaa ayaa waxaa soo bandhigay af yaqaano kala duwan Guddigii Af Soomaaliga ee shaqaynayay 1961 ilaa 1972 ayaa doortay fartii afyaqaan Shire Jaamac Axmed i taas oo horay uu ugu tijaabiyay buugaag biirayaal bille ah sida "Iftiinka Aqoonta" iyada ay jireen tartan balaaran oo dhanka xaruufta Carabiga ah maadama Soomaalidu Quraanka ku barato Alif Ba Xaruufta Laatiinka waxaa loo door biday arimo dhaqaale qalabkii wadanka yiil iyo asbaabo kale Olalihii Horumarinta Reer Miyiga iyo Qoristii Af Soomaaliga Olalihii Horumarinta Reer Miyiga ayaa lagu balaariyay tirada bulshada ee taqaan qorista iyo akhrinta Af Soomaaliga Barnaamijyo kumanaan saacadood oo ka baxay idaahadaha Radio Hargaisa iyo Radio Mogadishu iyo barayaal 20000 labaatan kun oo ay ku jiraan ardaydii dugsiyada sare ayaa u howl galay in aqoonta aas aaska ee bulshada laga qaado 2% lana gaarsiiyay 55% mar ay UNESCO baaris ku samaysay isbadalka uu ummada gaarsiiyay Ole Olihii Horumarinta Reer Miyiga Wakaalada Madbacada Qaranka Tiyaatarka Wakaalada Filimida iyo wasaarado badan ayaa ka qayb qaatay barnaamijka qorista iyo horumarinta Af Soomaaliga Lahjadaha Af Soomaaliga Lahjadaha Af Soomaaliga in kasta oo ay Badantahay hadana waxaa la yiraah "Waxaa jira Maxaa Tiri iyo May" Afka Soomaaliga waxa loo qaybiyaa labo qaybood oo kala ah 1af maxaa tiri 2af maay Maxaa Tiri waa af Halbeega Soomaaliyeed ee cilmiga iyo culuunta lagu barto ahna kan qoran Lahjada Maay waxaa looga hadlaa inta badan koonfurta soomaaliya qoraalkiisuna weli si rasmi ah layskuguma raacin Af soomaaligu waa af ka kooban erayotiraab iyo hawraar soomali ah oo ay kol kolka qaarkood ku darsamaan erayo carabi ama ingriisi ahi Af Soomaligu waa luqadda ugu fudud qoraal ahaan iyo codeynba hase ahaatee ku hadliddeedu way adagtahay kolka la barbardhigo afafka udunka qaar ka mida Far Soomaali Qoriddii Af-soomaaliga waxa ka qayb qaatay Aqoonyahanno ]yeed oo aad u fara badan Xarfaha higgaadda Af-soomaaligu waa Shaqal 5 xaraf ka kooban iyo Shibbane 21 xaraf ah Shibbane oo kala ah B T J X KH D R S SH DH C G F Q K L M N W H Y ama b t j x kh d r s sh dh c g f q k l m n w h y Shaqal oo kala ah Shaqal gaab A E I O U ama a e i o u Shaqal dheer AA EE II OO UU ama aa ee ii oo uu Afka Soomaaliga marka laga fiiriyo falalka waxay ku dhamaadaan laakiin ayadoo loo eegayo amar ahaan waxa uu ku dhamaado ayaa waxaa suura gal ah in ayu dhamaadaan kuwo kale sida fal amar ah oo ku dhamaado "o" da waxaa lagu bedelayaa "A" waxaana la raacshaa "SHO" Tusaale baxsashobaxso dhimodhimasho seexoseexasho fadhiisofadhiisasho Si la mooda waxaa kale oo jiira falal ku dhamaada "N" kaa oo amar haan marka aan ka soo gano uu ku idlaado "Y" ama "I" Tusaale xoojixoojin siisiin beer dareybeer dareyn Waxaa laga reebaa kuwoo amar ahaan ku dhammaada "OOW" laakiin isu bedesho "AANSHO" Sida jecloowjeclaansho ogoloowogolaansho Hadii la fiirayo meelaha ugu fudud waa tirooyinka 1 Kow Koowaad 2 Labo Labaad 3 Saddex Saddexaad 4 Afar Afaraad 5 Shan Shanaad 6 Lix Lixaad 7 Todobo Todobaad 8 Sideed Sideedaad 9 Sagaal Sagaalaad 10 Toban Tobanaad 20 Labaatan Labaatanaad 30 Sodon Sodonaad 40 Afartan Afartanaad 50 Konton Kontonaad 60 Lexdan Lexdanaad 70 Todbaatan Todbaatanaad 80 Sideetan Sideetanad 90 Sagaashan Sagaashanaad 100 Boqol 1000 Kun 1000000 Milyan Waxaa kale oo aan wax ka sheegi karna tilmaameyaasha Ka soo qaad kan kaas tan taas kuwan kuwaas Sidoo kale kama maaranno waxyaabaha aan albaab ahaan u balaqeyno this is a pen in aan u fasirno afkeena sidii la doono ayadoon ahaynkan qalin waaye kan waa qalin This kan Is waaye waa Pen qalin Laakiin my pen sideen u isticmaali karaa makan qalinbaa? Jawaabtu waa may ee waa lays daba mariyaa qalin + kan Aniga kayga qalinkan this pen waa is kayga mine Adiga kaaga Asaga kiisa Ayada keeda Anaga keena Idinka kiina Ayaga kooda Tirada ]ka ku hadla Af-Soomaaliga Tirada dhabta ee dadka ku hadla Af-soomaaliga lama yaqaan waxaase lagu qiyaasaa ilaa 1965 Milyan oo qof kuwaas oo ku kala firarsan Caalamka waxaana kaloo jira aragtiyo kale oo gaarsiiya ilaa 25 Milyan oo qof Meelaha looga hadlo ] ] 16000000 ] ] 1000000 ] ] 5000000 ] ] 7000000 ] ] 2000000 iyo sidoo kale waddamada caalamka oo dhan afka soomaaliga waxaa kale oo ku hadlo dad badan oo asal ahaan soomaali eheen qaarkood weeba ku heesaan ' somali english turkish aniga I ben adiga you sen asaga he o ayada she o anaga we biz adinka you siz ayaga they onlar qaybaha falalkaficilada soomaaaliga kuwo ku dhamaado -id-asho-aansho-n sida afka soomaaliga hadaan tusaalooyin ka bixino fal dhacay aniga Sidoo kale fiiri ] ] ] ] Axad waa maalinta labaad ee Todobaadka waxayna u dhaxaysaa Sabtiga iyo Isniinta axad waxay dhicana istandharka ISO 8601 ka tahay maalinta todobaad ee usbuuca Kalandarka gaalada waxay u tahay maalin fasax ah oo aanan la shaqynin luqada Ingiriiska waxaa lagu yiraahdaa Sunday mida Finnishakana Sunnuntai Todobada maalin ee Todabaadka Sabti Axad Isniin Talaado Arbaco Khamiis Jimco {| width"100%" cellspacing"2" style"clear both;" | colspan"2" | |- | style"vertical-align top;" | {|id"mp-sp" cellpadding"2" cellspacing"5" style"width100%; vertical-aligntop; backgroundf9f9f9; border1px solid a7d7f9; color000;" |- | |} Cufisjiidad Cufisjiidad Ingiriis Gravity waa awooda dabiiciga ee isku heeysa meereyaasha iyo xidigaha ay ku wareegaan Cufisjiidadka lama arki karo lamana maqli karo laakiin waa la dareemi karaa Awooda cufisjiidadka waa tan suurto galisay inaan dhulka dul socono qoraxda oo ah Xidig aad u wayn isla markaana leh awood cufisjiidad aad u badan ayaa isku heeysa meereyaasha iyo dayaxyadooda iyo duniyaha kale ee Bahda Midaysay Qoraxdu oo dhulku ka mid yahay Cufisjiidadku waa awoodda u yeesha sheyadda miisaan oona ku heysa Oogada dhulka Tusaale ahaan haddii aad shey kor u tuurtid hoos ayuu u soo dhacayaa Waxa sababa in shey walba oo kor loo tuuro uu hoos ugu soo dhaco waa awooda la yiraahdo garaafiti ayaa hoos u soo jiidata Meereyaasha waaweyn ee dabiiciga ah sida dhulka dayaxa qoraxda iyo xiddigaha waxey leeyihiin awood cufisjiidad isku heeysa dhamaantood oo wixii u soo dhawaada wey soo jiitaan Meereyaashan dabiiciga ah sida way kala awood cufisjiidad badan yihiin Mid ba' midka uu ka weyn yahay wuu ka garaafiti badan yahay Tusaale ahaan awooda garaafitiga ee uu dhulka leeyahay waxey ka xoog badan tahay awooda garaafitiga ee uu dayaxa leeyahay sababtoo ah dhulka ayaa ka weyn dayaxa Awooda garaafitiga ee ay qorraxda leedahay waxay ka xoog badan tahay tan dhulka uu leeyahay sababtoo ah qorraxda waxay ka weyn tahay dhulka Dayaxa oo ah duni yar wuxuu ku wareegaa dhulka oo waxaa soo jiita cufisjiidadka dhulka Dhulka wuxuu ku meereystaa qorraxda oo waxaa soo jiita garaafitiga qorraxda Awooda Cufisjiidadka Saamaynta Cufisjiidadka Dadka Soomaaliyeed Af-Carabi الصوماليون waa dad ku nool Geeska Afrika Jamhuriyadda Federaalka Soomaaliya Waxayna ku hadlaan Af-Soomaali Waana mid kamid ah Luqadaha Kushitiga Faraceeda Afro Aasiya Soomaalida Waxaa kala qaybiyey Gumeysigii qarnigii 19aad kaas oo ukala qaybsaday 5 qaybood oo Kala ah Talyaani Oo haystay Koofurta Soomaaliya Ingriiska Oo haystay Wuqooyiga Soomaaliya Somalilan Faransiiska Oo haystay Xeebta Soomaaliya Jabuuti Itoobiya + Ingiriiska Oo haystay Soomaali Galbeed Soomaali galbeed Kenya + Ingiriiska Oo Haystay NFD Loona yaqaan Soomaaliweyn Waxay wada leeyihiin dhaqan iyo luqad Ay wadaagaan Somalida waxay ku kala nool yihiin qurbaha iyo dhulka Soomaaliya gaar ahaan Soomaaliweyn Soomaalida badankooda waa dad reer guuraah ah waxaana lagu yaqaanaa xoolo dhaqasho sida ariga iyo geela iyo Lo'da Soomaalida waxay ahaayeen dad ku dagaalama daaqqa xoolaha iyo Biyah Dadka soomaaliyeed waxaa dibadda uhaajiray ku dhowaadb ilaa iyo 5 Malyan maadaamaa dalku ku jiray in kabadan 20 sano oo dagaal ah Dhanka diinta soomaaliya waxaa aad awood ugu leh suufinimada suufiyada soomaali xoogaa waa ka duwan yihiin suufiyada dalalka qaarkood inkastoo ay aqoonta diintuu ay sii yaraanayso waayadii hore markii ay soomaaliya nabad ahayd iskuulaad iyo jaamacado badan ayaa ku yaalay dalka soomaaliya dhaqaalaha dalkana kor ayuu u socday Somalida waxay ganacsi la lahaayeen wadamada carabta iyo aasiya iyo yurub dagaaladi Soomaaliya siday u bilaabmeen waxaa dhacday in ay soomaliduu isku dilaan qabiil dartiis iyo is fahmi la aan maanta dadka soomaaliyeed dhibaato ayay ku sugan yihiin meelkasto ay joogaanWaxaana keenay dulmiga ay ayaguu isku gaysteen somalida boqolkiiba 30 waa qaxooti oo wadamada kaley ku kala nool yihiin waxayna u badan yihiin wadamada Itoobiya kiinya jabuuti kanada Mareykanka Iswiidhan Denmark Finland Jarmalka Talyaaniga Shiinaha iyo wadamo kale oo aan la tiri karin Map Kaan waxa uu muujinayaa meelaha ay ku badanyihiin Taarikhda Khubarada ku xeeldheer Taariikhda dalka Soomaaliya waxa ay sheegeen in erega Soomaaliya uu ka taaganyahay labo eray oo laisku geeyay kuwaasi oo kala ah Soo-Maal iyadoo eraga Soo macnihiisa loola jeedo Soco halka ereyga Maal uu macnihiisu ka soo jeedo Lis Marka labadaasi eray laisku daro waxaa uu noqonayaa Soo Maal Saca rida laxda geela Khubarada qaarkood waxa ay sheegaan in magaca Soomaali uu asal ahaan ka soo jeedo ereyga carabiga ee ah Duu-maa ذو مال oo macna ahaan la macna ah Shacab xoolo badan leh Sooyaalka taariikhda qadiimiga ah waxaa iyadana laga helayaa macno kale iyadoo khubaraduna ku doodayaan in ereygaasi uu ka yimid Samaale oo micnihiisu yahay ninkii waranka Dheeraa Samaale ayaa la sheegaa in uu ahaa ab iyo waziirkii ay ka soo farcanmeen dadka Soomaaliyeed Aw-Samaale Taariikh ahaan dalku waxa uu lahaan jiray xadaarad facween waxaana dalka loo aqoon jiray magacyo badan sida Dhulkii udgoonaa Dhulkii eebe iyo Geeska Afrika soomaalidu waa dad qab weyn ama isku maleeya ineey dadka aduunka joogaan ka sareeyaan dhamaan tood soomaalida waxa la garan la'yahay asal ahaaan meesha ay ka soo jeedaan lkn marka laga qaaday DNA waxa ay u dhawaatay carabta iyo isreaiisha dabeecadahoodana marka la fiiriyay waxa ay udhawaatay isreaiisha lkn ma aha mid lagu kalsoonyahay taasi soomaalidu waa islaam boqolkiiba boqol Dhulka ingiriis Earth Carabi أرض waa meereha sadexaad ee qoraxda u dhow ee Bahda Midaysay Qoraxdu Waa meeraha ugu muga iyo miisaanka weeyn iyo midka shanaad ee ugu xajmiga weeyn sideedda meere eeBahda Qoraxdu Midaysay Dhulka waxa lagu naaneeysaa Meeraha Midabka Buluugan sababtoo ah marka hawoda sare laga soo fiirinayo waxa muuqda midabka buluuga Dhulku waa meereha kaliya ee nolol ka jirto dhamaan meereyaasha aan naqaano Waxa lagu qiyaasaa meeraha dhulka in da'diisu ku dhowdahay 45 bilyan oo sanno Dhulka isku-wareegiisa Circumference waa 4000786 km marka laga xisaabayo dhul badheha sidoo kale baaxada guud ee oogada dhulku waa 510072000 km2 taas oo ka kooban 148940000 km2 dhul ama caro iyo dhagax ah una dhiganta 292 %; iyo 361132000 km2 biyo iyo bad ah taas oo u dhiganta 708 %< ref> Muga dhulku waa 108321 ×10 12 km3 halka cufka meeraha dhulku yahay 597219 ×10 24 kg Sidoo kale miisaanka cuf ee dhulku waa 5515 g cm3 halka cufisjiidadka dhul badhehu yahay 9780327 m s2 taas oo u dhiganta 099732 g Cadaadiska dunidan waa 101325 kPa MSL Heerkulka oogada sare ee dhulku waa meel dhexaad taas oo ah mida taageertay in nolol ka jirto meerehan Kulka iyo qaboowga dhulku wuu kala duwan yahay ayadoo Cidhifyada polars oogu heerkul hooseeyo taas ka dhigtey qaboow badan laakiin meelaha ku beegan dhul badheha ayaa ugu heerkul sareeya dunida < ref> Guud ahaan heerkulka dunidu marka ugu hooseeyo wuxuu gaadhaa 184 K ama −892 °C dhex-dhexaad markuu yahay heerkulku waa 15 °C ama 288 K marka uu ugu sareeyo kuleeylku wuxuu gaadhaa 567 °C ama 330 K Cirka ama Samoda sare ee dunidan aan ku nool nahay waxay ka sameeysan tahay 7808% curiyeha nitrojiin N taas oo ah hawo 2095% ogsajiin O 093% argon 0039% Kaarboon-labo-ogsaadh C2< sub>O iyo qiyaastii 1% uumi biyo ah in kastoo mararka qaar kala duwan tahay cimilodu Meeraha dhulku wuxuu sameeyaa labo wareeg mid uu ku wareego xariijintiisa taas oo loo yaqaano Sidereal rotation period Wareega labaad dhulku wuxuu ku sameeyaa qoraxda waxaanay ku qaadataa 36525744 maalmood oo ah wakhti dhan hal sanad Taariikhda Dhulka Taariikhda dhulku aad ayay u dheer tahay oo waxaa la sheegaa in dhulku sameeysmay 45 bilyan oo sano ka hor Isla mar ahaantaana sii jiri doono 8 ilaa 10 bilysan sanno oo soo socota Samayska Dhulka Sida eey isku raaceen khubarada cilmiga sayniska iyo Cilmi Fallagu meereha dhulka waxa uu sameeysmay 45 bilyan oo sano ka hor taas oo halkii bilyan ee ugu horeeyay dhexdiisa nolol ka bilaabantey Isla wakhtiyadaas ayay sameeysantey Oogo Cir ama atmosphere kaas oo difaac u ah nolosha dunida kana difaacda ileyska halista ah ee qoraxdu soo deeyso solar radiation In ka badan 71% oo dunida ah waa biyoha< ref> dhanaan ee badaha iyo harooyinka biyoha macaan ee laga helo oogada dhulka Inta soo hadhay oo ah 29% waa qaaradaha iyo dhulka caadiga ah Cidhifyada aduunka Cidhifka Koonfureed iyo Cidhifka Waqooyi dhamaantoodba waa baraf waana meelaha ugu qabowga badan ee heerkulkoodu aad u hooseeyo Cufisjiidadka dunida waxay xidhiidh is-dhexgal oo isku xidhan la leedahay meereyaasha kale gaar ahaan dayaxa iyo qoraxda taas oo suurto-gelisay in miisanka dhulku dheeli tirnaado Si la mid ah meereyaasha kale dhulku wuxuu sameeyaa labo wareeg mid uu ku wareegayo xariijintiisa midaas oo sameeysa habeenka iyo maalinta una dhiganta wakhti dhan 24 saacadood iyo wareega dheer ee sameeya sanadka ee 3654 maalin ee dhulku ku wareego qoraxda ahna tan keenta Afarta Xili four seasons iyo kala duwanaanta cimilooyinka dunida Si ka duwan meereyaasha kale dhulku wuxuu leeyahay hal dayax oo dabiici ah kaas oo ku wareega dunida wakhti u dhiganta hal bil ama 30 maalmood Waxa la sheegaa in dayaxu ka go'ay dhulka isla markaana bilaabay inuu ku wareego meerahan wakhti hada laga joogo 443 bilyan sano Bilowgii Nolosha Nolosha meeraha dhulka guud ahaan loo yaqaano "biosphere" ayaa waxa la aaminsan yahay ineey bilaabantay qiyaastii 35 bilyan sanno ka hor Dhulku wuxuu hooy u yahay malaayiin nooc oo noole ah kaas ooy ka mid yihiin Aadamuhu Ilaha Macdanta iyo habka is-daba-wareega biyoha ayaa ah mid u gaar ah meerahan isla markaana suurto gal ka dhigey ineey taageerada noolaha degan dhulka Mustaqbalka Dhulka Jiritaanka dunidu waxay ku xidhan tahay nolosha Qoraxda Haddii isbedel ku yimaado qoraxda nolosha dhulka iyo waxkasta weey doorsoomayaan Sida la qiyaasayo Hal bilyan sano ka dib midabka qoraxdu waa isbedeli iftiinkuna waa sii kordhi sababto ah Hiliyaamta bu'da qoraxda ayaa sii kordheeysa taas oo keeni doonta in 10% kordho iftiinka heerkulka iyo falaadhaha khatarta ah ee ka soo baxa qoraxda; halka 35 bilyan sano ka dib ay badan doonto 40% Aqoonyahanada Cimiladu waxay sheegeen isbedelkaas qoraxda ku yimid wakhtigaas sare u qaadi ilayska halista ah ee "radiation" taas oo lumin doonto biyaha badaha dhulka Wakhti yar gudaheed waxaa kor u kici heerkulka oogada sare ee dhulka sidoo kale isku-wareega Kaarboon Ogsaydh CO2< sub> oo muhiim u ah nolosha dhirta ayaa jaha wareeri iskuna bedeli Kaarbon afar C4 oo sun ah Dhirtu haday ka dhamaato dunida waxaa dhici in la waayo hawada Ogsajiin midaas oo sababaysa dhimashada noolaha oo dhan Hal bilyan sano oo kale kadib heerkulka maqaarka sare ee dhulka wuxuu gaadhi ugu yaraan 70 degree Salsiyas midan oo jaho-wareer ku keenaysa miisaanka iyo cufis-jiidadka dunida Midabka qoraxdu wuxu noqon casaan 5 bilyan sano ka dib isla markaan gacanka qoraxdu wuxuu gaadhi meel ka badan 250 jeer meesha uu hada joogo Wakhtigan lama hubo sida dhulku noqon laakiin waxa la og yahay in wareega dhulku isbedeli sababto ah aad ayuu uga fogaani qoraxda Mudo yar ka dib bu'da qoraxdu waxay isku bedeli cadaan bilaa kul iyo ileys ah halkaas ayaana ugu dambeeysa isku xidhnaanta Bahda Qoraxdu Midaysay< ref> Qeeybaha Dhulka Dhulku wuxuu u sameeyan yahay qaab wareegsan oo wax yar ka duwan gooboda lana odhan karo wuxuu u dhow yahay qaabka ukunta midaas oo ka dhigeeysa cidhifyada kuwo yara fidsan marka la bar-bar dhigo dhul badheha Dhul badhuha ayaa 43 kilomitir ka dheer cidhifyada dunida taas ayaana keentay in u eekaado qaabka ukunta Qaab-dhismeedka Dhulka Dhulku waa meere dhagaxleey terrestrial ah asagoo ugu xajmi iyo miisaan wayn afarta meere ee la isku yidhaahdo Meere Dhagaxley taas oo macnaheedu tahay dhulku wuxuu ka sameeysan yahay jidh dhagaxan ah si ka duwan meeraha Cirjeex oo hawo iyo neefo ka kooban Dhulku wuxuu u sameeyan yahay qaab wareegsan oo u dhow qaabka ukunta midaas oo ka dhigeeysa cidhifyada kuwo yara fidsan marka la bar-bar dhigo dhul badheha Taasi waxaa keenay wareega dhulku ku sameeyo xariijintiisa asagoo iska soo rogaaya Cidhifka Koonfur ilaa dhanka Cidhifka Waqooyi Gacanka Dhul badheha dunidu 43 kilomitir ayuu ka dheer yahay cidhifyada Tani waa sababta loo leeyahay dhulku wuxuu u sameeysan yahay si u dhow qaabka ukunta Isku-celiska gacanka goobada dhulku waa qiyaastii 12 742 kilomitir Barta ugu dheer oogada sare ee dhulku waa Buurta Everst oo biyoha badda ka sareeya 8842 kilomitir halka meesha ugu hooseeysa tahay Dhufeeyska Mariyana oo ah god ka hooseeya 10911 mitir oogada sare ee biyaha badda Qaab-dhismeedka dhulka ayaa loo kala saaraa sadex laamood kuwaas oo kala ah Qolof Dhul ama Earth's Crust Qeeybta Dhexe e Dhulka ama Mantle iyo Ubuc Dhul Core Qolofka Dhulka Qolof Dhul ama crust waa lakabka ugu sareeya jidhka dhulka midaas oo ka kooban dhagaxaan caro iyo macdano kale Xadiga curiyeyaasha iyo macdantu weey ku kala badan yihiin oogada dhulka; isku dhisyada ugu badan waa Silica SilikoonOgsaydh SiO2 Alumina AlumiiniyamOgsaydh Nuurad lime CaO Magnesiya MagniisiyaamOgsaydh AayronIIOgsaydh Sodhiyaam-Ogsaydh Botshiyaam-Ogsaydh AayronIII Ogsaydh Biyo H2O Kaarboon-labo-Ogsaydh TitaaniyaamIIOgsaydh iyo FosforosbentOgsaydh Isku-xidhka curiyeyaashan waxay noqonayaan 996% qolofta sare ee dhulka< ref>]]> tirada yar ee kale waa ]oyin iyo ]o ku dhex jira Guud ahaan ]ka ]du waa qiyaas ahaan 598 ×10 24 kg kuwaas oo ka kooban inta ugu badan ]ta ] 321% ] 301% ] 151% ] 139% ] 29% ] 18% ]15% iyo ] oo ah 14%; inta soo hadhay oo ah 12% waxay ka kooban yihiin ] ]yaal kale Dhinaca kale maadaama ]ka gudaha dhulku aad u badan yahay waxaa la aaminsan yahay in badhtanka dhulku ka sameeysan yahay 888% ]ta ] iron iyo xoogaa yar oo ] 58% ] 45% iyo 1% ]yaal kale ah Lakabka Dhexe e Dhulka ] ee dhismaha Dhulka ] Lakabka dhexe iyo ]]] Qeybta dhexe ee dhulka loona yaqaano The mantle waa lakab dhagaxley ah oo saameyn ku leh miisaanka meeraha Si la mid ah meerayaasha kale dhulku wuxuu leeyahay jidh ka dhisan qeybo kala duwan Lakabka sare ] waxaa ku xiga lakabkan The mantle oo ka samaysan maqaar ] ah oo leh qiyaastii qaro thick 2900 km 1800 mile ah taas oo u dhiganta 84% cufka dhulka Lakabkani waa ] adke ku dahaaran bu'da dhexe ee ] oo ah ] oo qani ku ah ] iyo ] taas oo ah qiyaastii 15% cufka dhulka Lakabkani wuxuu ka bilaabmaa 75 km marka dhulka hoos loo galo ilaa 2900 km dherer hoos ah Waxaana ku xiga lakabka aadka u kulul ee buda dhulka Ayadoo ka tixraacayo ] iyo ] uu ka kooban yahay ayaa lakabkan waxaa loo qeybiyaa dhowr nooc mantleka sare kaas oo ka bilaabmaya 75 km ilaa 410 km qeybta dhexe 410–660 km mantleka hoose oo ka bilaabma 660 km ilaa 2891 km iyo xadka bu'da iyo mantleka oo leh qaro dhan qiyaastii ~200 km Ubuc Dhul ] loo yaqaano Earths Core waa buda ama lakabka dhexe ee meeraha dunida Qaybtani waa dareere aad u kulul oo leh qiyaastii qaro thick dhan 2266 km 1408 mi taas oo kooban birta Aayron iyo Nikel Ubucda dhulku waxay ka hooseysaa lakabka labaad ee mantleka Bu'da dhulku waxay oogada sare ka hooseeysaa dherer dhan 2890 km 1800 mi oo ah meesha Ubucda dhulku ka bilaabanto ilaa 5150 km 3200 mi oo ah badhtanka dhulka ]ka ubucda dhulku waxa uu ka bilaabmaa 4400 °C 8000 °F maqaarka ubucda ilaa 5430 °C oo ah bu'da dhexe iyo meesha ugu ] badan dhulka Dhinaca kale cadaadiska pressure ] waa inta u dhexeeysa 330 ilaa 360 gigapascals 3300000 to 3600000 atm Ubucda dhulku waxay ka samaysan tahay isku dhisyo badan oo u badan ] iyo ] Sidoo kale ] iyo ] badan ayaa iyagana laga helaa badhtamaha dhulka Guud ahaan buda dhulka laaanteed nolosha dunidu waxay noqon lahayd nooc kale sababtoo ah lakabkani waa sal-dhiga magnetka magnetic field dhulka Wareega Dhulka ] Dhulku wuxuu ku wareegaa qoraxda asagoo u jira masaafo dhan 150 milyan kilomitir wakhti dhan 3652564 maalmaha qoraxda hal sano Wareegan waxaa keena mid kale oo dhulku ku wareego xariijintiisa asagoo ka soo wareegaya bari ilaa dhanka galbeed Midan oo qaadata wakhti dhan 24 saac ayaa dhalisa habeenka iyo maalinta Inta uu ku gudo jiro wareega qoraxda dhulku wuxuu ku socdaa xawaare ah 298 km ilbiriqsi oo u dhiganta 107000 km saacadiiba Dayaxa oo ah mid ku wareega dhulka wakhti 2732 maalmood ah ayaa u jira dunida masaafo dhan 384000 km Marka la isku daro wareega dhulka iyo dayaxa ku sameeyaan qoraxda bisha dayaxa ilaa bisheeda kale waa wakhti ah 2953 maalmood waa waxa aan u naqaano hal bil Guud ahaan wareega dhulka xariijintiisa kan uu ku wareego qoraxda iyo wareega dayaxu ku sameeyo dhulka dhamaantood waa kuwo lid ku ah wareega saacada counterclockwise Wareegyada dhulka iyo dayaxu waxay mararka qaar keenaan ] iyo ] Dayaxa Dhulka ] Dhulka oo si fiican looga arko Oogada sare ee ]da]] ] Dayaxu waa duni yar oo ka samaysan dhagaxaan kuna wareegta dhulka taas oo leh dherer dhan rubuc gacanka dhulka ] waa kan ugu weeyn dhamaan ] meereyaasha ] kaas oo la odhan karo wuxuu ka wayn yahay meereyaasha yaryar qaarkood Cufis-jiidadka u dhexeeya dhulka iyo dayaxa ayaa keena ] taas mi la mid ah ayaa keentay isku-xidhnaanshaha labadooda Dayaxa oo ku socda xawaare dhan 1022 kilomitir ilbiriqsigiiba ayaa waxay ku qaadataa ] ] iyo ] in uu hal mar ku wareego dhulka36524 solar days Dhinaca kale isku wareega dayaxu circumference waa 10 921 km; ] waa 21958 ×1010 km3< span> halka ] yahay 73477 ×1022 kg< sup>< span> Maadaama dayaxa cirkiisu aad u khafiif yahay falaadhaha qoraxduna toos u soo taabtaan oogada dayaxa ayaa ] aad u sareeyaa ugu yaraan waa 100 Kalfin ugu badnaana wuxuu gaadhaa 390 K Jidhka dayaxu wuxuu ka samaysan yahay ] kala duwan kuwaas oo u badan ] kala ah ] ] ] ] ] iyo ] Markii ugu horeeysay taariikhda bani-aadamka sanadkii 1959kii ayaa ] ] leeyahay tagay dayaxa Ka dib 1968dii ayaa qofkii ugu horeeyay cagaha saaray dayaxa kaas oo ka socday Dawladda ]ka Sanadkii 2004 wixii ka dambeeyay ayaa wadanada ] ] ] iyo ] saldhigyo ka sameeysteen dayaxa Inkasto dayaxu lahayn ] oo ka difaaca ] ] cilmi baadhis la sameeyay waxay muujisay in dayaxu leeyahay ] laga heli karo ] dayaxa iyo oogada sare dhexdeeda< ref> Qaaradaha Dunida Lakabka sare ee ] loo yaqaano ''the lithosphere waxaa loo qeeybiyaa waaxyo lagu magacaabo tectonic plates'' kuwaas oo maamula qaabka iyo naqshada ] u samaysan yihiin ]ka foolkaanaha volcano ] iyo kala soocida ] dhamaantood waxaa keena tectonic plateka"] iyo kala soocida ]"< ref> Qaab-dhismeeydka saxannada sameeya qaaraha dhulku waa ] kuwaas oo kala ah ] ] ] ] ] ] iyo ] Intaas waxa soo raaca ] [[Saxanka -Kaariibiyanka]] ] ee koonfurta ] ] Qaaradaha qaar ayagoo isku-dhegan ayaa labo loo kala qeybiyay sida YuroAasiya oo loo kala saaro ] midabka cas iyo ] midabka oranjiga Dhinaca kale qaaradaha ] & ] mararka qaar waxa la xisaabiyaa hal qaarad ahaan]] Qaab-dhismeedka tectonik plateska ayaa keenay qaab-dhismeedka ] Sidas darteed guud ahaan Dhulku wuxuu ka kooban yahay ] oo magac ahaan kala ah ] ] ] ] ] ] oo loo yaqaano Ooshiyaaniya isla markaana soo raacaan gasiiradaha yaryar ee u dhow iyo ] ee barafka ah Qoraxda Dhulka ] ]du sun waa ]ta iftiimisa kulaylka gaadhiisa isla markaana ] ku heeysa dhamaan meerayaasha ] Miisaanka iyo cufka qoraxdu wuxuu la mid yahay 332900 kan meeraha ]ka Sidoo kale bu'da dhexe ee qoraxda waxaa ka yimaada ]ka falaadhaha radiationka elektaromagnetik radiation iyo 400 ilaa 700 nm oo falaadhaha ]ka muuqda ah Cadaymo la arkey waxay xaqiijiyeen in barta qoraxdu ku taalo suurto gelisay in ]ka ka jirto ]i ] Jiritaanka meerayashu waxay ku xidhan tahay nolosha ]da Haddii isbedel ku yimaado qoraxda nolosha dhulka iyo waxkasta weey doorsoomayaan Sida la qiyaasayo ] ] sano ka dib midabka qoraxdu waa isbedeli iftiinkuna waa sii kordhi sababto ah ]ta bu'da qoraxda ayaa sii kordheeysa taas oo keeni doonta in 10% kordho iftiinka heerkulka iyo falaadhaha khatarta ah ee ka soo baxa qoraxda; halka 35 bilyan sano ka dib ay badan doonto 40% ] waxay sheegeen isbedelkaas ] ku yimid wakhtigaas sare u qaadi ] ah ee "radiation" taas oo lumin doonto ] dhulka Wakhti yar gudaheed waxaa kor u kici ] oogada sare ee dhulka sidoo kale isku-wareega ] oo muhiim u ah nolosha ] ayaa jaha wareeri iskuna bedeli ] oo ] ah Dhirtu haday ka dhamaato dunida waxaa dhici in la waayo ] ] midaas oo sababaysa dhimashada ] oo dhan Hal bilyan sano oo kale kadib heerkulka maqaarka sare ee dhulka wuxuu gaadhi ugu yaraan 70 degree Salsiyas midan oo jaho-wareer ku keenaysa miisaanka iyo cufis-jiidadka dunida Midabka qoraxdu wuxu noqon casaan 5 bilyan sano ka dib isla markaan gacanka qoraxdu wuxuu gaadhi meel ka badan 250 jeer meesha uu hada joogo Wakhtigan lama hubo sida dhulku noqon laakiin waxa la og yahay in wareega dhulku isbedeli sababto ah aad ayuu uga fogaani qoraxda Mudo yar ka dib bu'da qoraxdu waxay isku bedeli cadaan bilaa ] iyo ] ah halkaas ayaana ugu dambeeysa isku xidhnaanta ] Cimilada Dunida Cirka Dhulka ] Cadaadiska ] isku cel-celiskiisu waa 101325 ] laga soo bilaabo dherer dhan 85 km Waxaanay ka kooban tahay 78% ] iyo 21% ] ah iyo xoogaa yar oo uumi biyo ah iyo ] iyo neefo kale Dhererka cirku u jiro oogada dhulka waa kala duwan tahay waa 8 km cidhifyada iyo 17 km dhulbadhaha Maqaarka cirku aad ayuu muhiim ugu yahay nolosha dhulka caawinta wareega biyaha sida roobka iyo difaacida falaadhaha khatarta badan ee ka yimaada qoraxda ayaa ka mid ah faa'iidooyinka cirka Sidoo kale aqalkacagaaran greenhouse oo ka samaysan uumi biyo kaarboon-labo-ogsaydh miithayn methane iyo ozoneka oo masuul ka ah dheelitirka ]ka dunida ayaa ka mid ah faa'iidooyinka cirku u leeyahay dhulka< ref> Cimilada Dhulka Cirka dhulku ma lahan wax xad ah si tartiib ah ayuu u noqonayaa khafiif sababo la xidhiidha wasakhowga hawada darteed 3 4 muga cirka dunidu wuxuu u jiraa oogada dhulka 11 km oo kali ah kuleylka ka imanaya qoraxda markuu soo gaadho meeshan wuxuu keenaa in hawadu kala baxdo ka dib ku qaboowda lakabka saree cirka Taas ayaa keenta isbedelka cimilada sida roobka dabaylaha IWM Badaha waaweyn ayaguna qayb ayay ka yihiin isbedelka cimilada sababto ah uumiga biyuhu wuxu ka yimaada badaha kuwaas oo ku qabooba cirka dibna ugu soo noqda dhulka ayagoo roob ah Biyaha roobka ayaa sameeya wabiyada iyo haraha leh biyaha macaan Isku-wareega biyaha ee noocan water cycle ayaa si fiican u taageera nolosha iyo dhulkaba Cimilada dhulka waxaa loo kala saari karaa waaxyo badan ayadoo la tixraacayo ]ka iyo roobka Nooca ugu caansan kala saarka cimilada Köppen climate classification oo uu sameeyay Wladimir Köppen ayaa loo kala saaraa ] oo kala ah saxare qalayl ah torobika tropics dhulka sareeya qaboow-dhexe iyo qaboowga cidhifyada kuwaas oo weli la sii qeeybiyo Habka sameeynta cuntada ee dhirta Photosynthesis ayaa asna kaalin libaax ka qaata dheelitirka hawooyinka cirka sababto ah dhirtu waxay isticmaashaa kaarboon-labo-ogsaydhka kuna sii daysaa cirka ogsajiin saafi ah ] oo ayadu ku badan cirka ayaa ] ]ta dhirtu soo daysto taas oo ayadna dhalisa ] biyo ah oo keena ]< ref>< ref> Nolosha Dunida ] Nolosha ] dhulka guud ahaan loo yaqaano "biosphere" ayaa waxa la aaminsan yahay ineey bilaabantay qiyaastii 35 ] ka hor Meelaha lagu noolyahay waxaa loo kala saaraa nidaamka ay u taageerayaan nolosha ]ka ama ]ta Oogada dhulka waxa kala sooca kala duwanaanshaha ] iyo ] latitude and longitude iyo jooga dhulka ka sareeyo biyaha badda Meelaha qaar sida ] saxaraha aadka u kulul iyo buuraha dhaadheer nolosha xayawaanka iyo dhirtu aad ayay ugu yartahay Sidaas ay tahay waxaa jira ] nooc oo ] ah dhir iyo xayawaan oo ku baahsan oogada dhulka iyo ]< ref> Kheyraadka Dabiiciga iyo Isticmaalka Dhulka Oogada dhulka waxaa laga helaa khayraad dabiici ah oo faa'iido badan u leh bani-aadamka Qaar ka mid ah khayraadkaas waa mid aan la cusboonaysiin karin sida ] iyo ]ka kuwaas oon wakhti dheer qaata samaysankooda Sidoo kale xadi badan oo ] ah ayaa laga helaa dhulka kuwaas oo marka la warshadeeynayo loo kala saaro ] ] ] methane iyo kuwo kale oo badan Khayraadkan waxaa loo isticmaalaa in laga sameeyo awood iyo shidaal ay ku shaqeeyaan alaabta Aadamuhu sameystay Sidoo kale inta u badan ] waxaa laga qodaa ] Waxaa intaas dheer in dhulku yahay isha khayraadka taageerta nolosha sida cuntada daawooyinka alwaaxa wax lagu dhiso Ogsajiinta IWM Nolosha dhulka dushiisa The land-based ecosystem waxay ku tiirsan tahay carada sare iyo biyaha halka nolosha badaha dhexdooda oceanic ecosystem ku xidhan tahay milanka nafaqada ka timaada oogada dhulka< ref> Sanadkii 1980 5053 Mha Milyan Hegtar oo oogada dhulka ahi waxay ahayd Keymo halka 6788 Mha ay ahayd dhul-daaqsiimeed iyo 1501 Mha oo ahayd dhul-qodaal midho laga beero Guud ahaan dhulku waa hooyga ] ah Aadamuhu ka midka yihiin halkaas oo guryo iyo meelo lagu noolaado laga dhisay Khatarta Dabiiciga ] Meelo badan oo oogada dhulka ah ayaa khatar badan isla markaana noloshu aad u adag tahay amaba aan la degenayn Sida deegaanada cimiladu aadka u sareeyso ama hooseeyso tusaale ahaan saxaraha iyo cidhifyada dunida Sidoo kale khatarta waxaa ka mid ah duufaanada daadadka dabaylaha waawayn dhulgariirka foolkaanaha abaaraha sunaamida IWM kuwaas oo ku xidhan cimilada< ref> Dhinaca kale waxaa jira khatar badan oo Aadame-samee ah Waxa ka mid ah wasakhowga hawada wasakhowga biyaha roobka asiidha leh walxaha ]ta ah xaalufinta keymaha deforestation tafiir-go'a xayawaanka duurjoogta ah nabaadguurka carada iyo kuwo kale oo badan Sida Jumciyada Quruumaha ka Dhaxaysa UN sheegtay warshadaha aadamuhu samaystay halis ayay ku hayan dhulka kuwaas oo hawada ku sii daaya Kaarbon-labo-ogsaydh keentay in dunidu kululaato global warming Taas oo sabab u ah isbedelka cimilada iyo dhalaalka barafka cidhifyada Bani' Aadamka ] Bani' aadamka oo ah hogaanka dhamaan nolosha ka jirta dhulka ayaa 2011dii lagu qiyaasaa ] oo qof kuwaas oo degan ] dunida Sidoo kale sanadka 2050ka ayaa lagu wadaa in tirada dadku gaadhi doonto 92 bilyan Deegaanada bani-aadamku weey kala duwan yihiin qaarada ] ayaana ugu shacab badan Dhinaca kale sanadka 2020ka waxaa lagu wadaa 60% shacabka dunidu ku noolaan doonaan magaalooyinka Waxa lagu qiyaasaa in 1 8 oogada dhulku ku haboon tahay in bani'aadamku ku noolaadaan taas oo kalabadh ah saxare iyo buuro dhaadheer Taariikh ahaan aadamuhu waligood waxay u noolaayeen qoysas guutooyin qabiilo shacabyo iyo wadano Ma jirto maamul guud oo ka dhexeeya aadamaha laakiin sanadkii 1945tii ayaa la dhisay urur u dhexeeya dhamaan Dawladdaha dunida waa ] UN ] Dhacdooyinka taariikhiga ah ee bani-aadamku sameeyay waxaa ka mid ah in dayaxa la tagay meerayaal kale la soo sahamiyey dayax gacmeedyo la diray Qofkii ugu horeeyay ee dunida ka baxa waa Yuri Gagarin April 12 1961 Sanadkii 2010ka gebi ahaan dadka hawada sare tagay waa 487 qof 12 ka mid ah dayaxa ayay dul socdeen Masaafada ugu dheer ee aadamuhu ka gaadheen hawada sare waa 400171 km taas oo ahayd socdaalkii Apollo 13 sanadkii 1970kiiSahaminta Meereyaasha" Qoraalo La Mid ah ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] Tixraac ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] Afka ingiriiska waa luqad looga hadlo dhowr wadan waxeeyna tahay luqod caalamka aad looga xishmeeyo Asal ahaan Afka ingiriiska wuxuu ka yimi luqadda Afka Laatiiniga waxaana lagu alifey wadanka Ingiriiska Fiditaanka uu Afka ingiriiska ugu fidey dunida waxaa sabab u ah gumeysigii Ingiriiska uu ku gumeystey dunida barkeeda kala bar Mar walboo uu wadan gumeysto Ingiriiska wuxuu ka dhigi jirey afkiisa afka dawladda iyo tan barida Wadama Ingiriiska looga hadlo Wadamada luqada ingiriiska looga hadlo sida afkooda hooyo oo kale waxaa ka mid ah Ingiriiska Ireland Australia New Zealand Maraykanka Kanada Koonfur Afrika Booqo Af-Ingiriis Qaamuus Faransiisk Af-Faransiis Sirasmiya waxaa loogu yeedhaa Af-Faransiis République française‏ waa dalka mid ah dalalka kuyaala galbeedka qaarada Yurub farnsiisku waxa uu kakoobanyahy dhul kal fog fog iyo jasiirado kuyaala goobo aad uga fog dhulwaynaha faransiiska waxa kale oo farnsiiska kamida halka looyaqaano Faransiis Guyana iyo jasiirado aad ubadan oo cidhifyada caalamka kuyaala dadka wadanka farnsiiska udhashay waxa wadankooda ay uguyeedhaan Hexagone oo macneheedu tahay Lix geesood wadanka farnsiisku waxa uu xuduud la wadaagaa Wadamada Midowga boqortooyada Britan Beljim Luksemburg Jarmalka Iswisarland Talyaaniga Monako Andorra Isbania sida oo kale farnsiisku waxa uu xuduud la wadaaga wadamo kabaxsan qaarada Yurub sida Barasiil Surinam Nederlaan Antiilis Farnsiisku waa mid kamida Aasaasayaasha Midawga Yurubwaana wadanka ugu wayn midawga yurub sidoo kale waxa uu farnsiisku kamid ahaa xubnihii aasaasy Qaramada Midoobaywaxa kale oo kamidyahay xubnaha rigliga ah ee Golaha Maanka inta badan dadka farnsiiska ahi waxa ay haystaan diinta Masiixiyad waxa kunool sidoo kale dad gaadhaya ilaa shan milyan oo haysta diinta Islaamka Taariikh inta badan dhulka faransiisku waxaa dhulkii ay qabsadeen dadkii lagu magacaabi jiray Gaule oo asal ahaan kasoo jeeday meesha looyaqaano katalaaniyawadanka waxa katalinjirtay ambaradooriyadii roomaanka kadib xiligii qarnigii 4aad waxaa qabsaday mid kamida qabaa'ilka Jarmaankakuwaas oo looyaqaany Franchwadnkan maanta looyaqaano farnsiiku waxa uu midoobay markii ugu horaysay sanadii 486farnsiisku waa wadan leh taariikh aad iyo aad u dheer oo aan lasoo koobi karin Taariikhdu waxay qortaa in boqorada Faransiiska soo maray uu ka mid yahay Napolian Bonabert oo dhawr wadan oo Yurub qabsaday Faransiiska oo ah dalka ugu weyn wadamada ku yaala galbeedka Yurub sidoo kale waa dalka Sadexaad ee Yurub oo dhan ugu weyn dunnidana waxaa uu ka yahay dalka 42aad ee ugu weyn dhul ahaan Caasimada wadanka waa Paris dadka Faransiiska ah waxaa lagu qiyaasaa in ka badan 67 million oo ruux taasi ayaana keentay in loo aqoonsado inuu yahay dalka 20aad ee dunnida ugu dadka badan iyo dalka labaad ee Yurub oo dhan ugu dad badan Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada la yiraahdo awood ayay leeyihiin illaaa qarnigii 19 aadna waxaa uu ka mid ahaa wadamada dunnidaan wax ka gumaystay Dalkaan QM waxay ku taxgalisaa inuu ka mid yahay wadamada ugu badan ee ay kasoo baxeen dad taariikh ku leh dhanka cilmiga waxaana dalkaan kasoo jeedaa dad badan oo wax badan hindisay Hay’adda UNECSO waxaa ay sheegtay in dalka Faransiis waxay u aqoonsatahay dalka 4aad ee ugu dhaqanka weyn dunnida taas ayaana sabab u ah in si joogto ah ay dalkaasi u booqdaan oo ay u dalxiis tagaan dad tiradoodu gaarayso 83 million oo ruux Lacagta wadanka waa Yuuroo seedka gaadiidku isku dhaafaana waa dhanka midig luuqada wadanka looga hadlana waa Faransiis Xagga dhaqaalaha marka aanu eegno Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada ugu waa weyn ee dhaqaalaha leh dalkuna warshado badan ayuu leeyahay Sidoo kale dalxiiska ayay dawlada Faransiisku dhaqaalo aan yareyn ka heeshaa Xagga ciidamada Faransiiska oo ka mid ah wadamada ku jira ururka gaashaanbuurta NATO dawlada Faransa waxay ka mid tahay dawladaha dhaqaalaha badan ku bixiya dhanka ciidamada sidoo kalena dawlada Faransiisku waxay xubin ka tahay 15 xubnood ee golaha amaanka iyo ururka midawga Yurub ururka ganacsiga adduunka ee WTO iyo booliska adduunka ee Interpol waana dal haysta hubka Nuclearka ah Xagga Diimaha haddii aynu eegno dadka Faransiisku badankood waa masiixiyiin waxana ay dalkaasi ka yihiin 94% Muslimiin oo dalkaasi dadka ku nool ka ah 4% waxaa tiradooda guud lagu qiyaasaa 5 illaa 6 million oo ruux Dhaqan ahaan dadka Faransiiska waxay isku eg yihiin dadka Talyaaniga waxaana dumarka Faransiiska dhaqan ahaan u xirtaan maro u sameysan sida cambuurka oo kale oo dhanka hoose u weyn qaarka sarana u yar halka raggooduna ay xirtaan maryo qamiiska u qaab eg Dhanka cunnadda dadka Faransiisku waxay dhaqan ahaan u cunaan hilbo la dubay oo haddana maraq loo yeelay oo dalkaasi looga yaqaan Foie gras Ugu dambeyna haddii aanu eegno xagga cayaayara Faransiiska kubbadda cagta aad baa loga xiiseeyaa waxaana xulka K cagta dalka Faransiisku uu qaaday koob adduun hal mar oo aheyd sanadkii 1998 oo Faransiiska lagu qabtay Cayaartoyda Faransiiska ayaa Sadex gool iyo waxba kaga adkaaday cayaartii kama dambeysta ee ay la cayaareen xulka dalka Brazil Sidoo kale xulka Faransiisky waxaa uu guulo ka gaaray cayaaro kale oo caalami ah waxaana dalkaasi kasoo jeeda cayaartoy fara badan oo dhanka cayaaraha sumcad weyn ku leh Nolosha in kabad $74 dadka farnnsiisku waxa ay kunoolyihiin magaalooyinka waawayn magaalda Baaris iyo hareereheeda kaliya waxaa dagan dad gaadhaya ilaa 9 milyan oo qofdadkuna waxy daganyihiin guryo aad iyo aad udheersidoo kale qaar kamida dadka kunool farnsiisku waxy xiiseeyaan in ay degaan guryo qadiima Nolosha miyiga waxa kunool %24 dadka farnsiiskawaa beeralaycuntada farnsiisk waa mid kamida cuntooyinka ugu caansan Caalamka diinta Farnsiisku waa dawlad cilmaaniya xoriyada diintuna waa xaq distoori ahwaxay gaadhaysaa tirada Masiixiyad Kaatooliga ahi %65 dadka aan diinba haysan waxaa lagu qiyaasaa %25 halka islaamku uu yahay %6 dadka faransiiska Madaxweyneyaashii Faransiiska 1 Charles De Gaulle 1958 1969 2 Georges Pompidou 1969 1974 3 Valéry Giscard d'Estaing 1974 1981 4 François Mitterrand 1981 1995 5 Jacques Chirac 1995 2007 6 Nicolas Sarkozy 2007 2012 7 François Hollande 2012 - Juquraafi Magaalo Paris Nancy Faransiisk Af-Faransiis Sirasmiya waxaa loogu yeedhaa Af-Faransiis République française‏ waa dalka mid ah dalalka kuyaala galbeedka qaarada Yurub farnsiisku waxa uu kakoobanyahy dhul kal fog fog iyo jasiirado kuyaala goobo aad uga fog dhulwaynaha faransiiska waxa kale oo farnsiiska kamida halka looyaqaano Faransiis Guyana iyo jasiirado aad ubadan oo cidhifyada caalamka kuyaala dadka wadanka farnsiiska udhashay waxa wadankooda ay uguyeedhaan Hexagone oo macneheedu tahay Lix geesood wadanka farnsiisku waxa uu xuduud la wadaagaa Wadamada Midowga boqortooyada Britan Beljim Luksemburg Jarmalka Iswisarland Talyaaniga Monako Andorra Isbania sida oo kale farnsiisku waxa uu xuduud la wadaaga wadamo kabaxsan qaarada Yurub sida Barasiil Surinam Nederlaan Antiilis Farnsiisku waa mid kamida Aasaasayaasha Midawga Yurubwaana wadanka ugu wayn midawga yurub sidoo kale waxa uu farnsiisku kamid ahaa xubnihii aasaasy Qaramada Midoobaywaxa kale oo kamidyahay xubnaha rigliga ah ee Golaha Maanka inta badan dadka farnsiiska ahi waxa ay haystaan diinta Masiixiyad waxa kunool sidoo kale dad gaadhaya ilaa shan milyan oo haysta diinta Islaamka Taariikh inta badan dhulka faransiisku waxaa dhulkii ay qabsadeen dadkii lagu magacaabi jiray Gaule oo asal ahaan kasoo jeeday meesha looyaqaano katalaaniyawadanka waxa katalinjirtay ambaradooriyadii roomaanka kadib xiligii qarnigii 4aad waxaa qabsaday mid kamida qabaa'ilka Jarmaankakuwaas oo looyaqaany Franchwadnkan maanta looyaqaano farnsiiku waxa uu midoobay markii ugu horaysay sanadii 486farnsiisku waa wadan leh taariikh aad iyo aad u dheer oo aan lasoo koobi karin Taariikhdu waxay qortaa in boqorada Faransiiska soo maray uu ka mid yahay Napolian Bonabert oo dhawr wadan oo Yurub qabsaday Faransiiska oo ah dalka ugu weyn wadamada ku yaala galbeedka Yurub sidoo kale waa dalka Sadexaad ee Yurub oo dhan ugu weyn dunnidana waxaa uu ka yahay dalka 42aad ee ugu weyn dhul ahaan Caasimada wadanka waa Paris dadka Faransiiska ah waxaa lagu qiyaasaa in ka badan 67 million oo ruux taasi ayaana keentay in loo aqoonsado inuu yahay dalka 20aad ee dunnida ugu dadka badan iyo dalka labaad ee Yurub oo dhan ugu dad badan Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada la yiraahdo awood ayay leeyihiin illaaa qarnigii 19 aadna waxaa uu ka mid ahaa wadamada dunnidaan wax ka gumaystay Dalkaan QM waxay ku taxgalisaa inuu ka mid yahay wadamada ugu badan ee ay kasoo baxeen dad taariikh ku leh dhanka cilmiga waxaana dalkaan kasoo jeedaa dad badan oo wax badan hindisay Hay’adda UNECSO waxaa ay sheegtay in dalka Faransiis waxay u aqoonsatahay dalka 4aad ee ugu dhaqanka weyn dunnida taas ayaana sabab u ah in si joogto ah ay dalkaasi u booqdaan oo ay u dalxiis tagaan dad tiradoodu gaarayso 83 million oo ruux Lacagta wadanka waa Yuuroo seedka gaadiidku isku dhaafaana waa dhanka midig luuqada wadanka looga hadlana waa Faransiis Xagga dhaqaalaha marka aanu eegno Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada ugu waa weyn ee dhaqaalaha leh dalkuna warshado badan ayuu leeyahay Sidoo kale dalxiiska ayay dawlada Faransiisku dhaqaalo aan yareyn ka heeshaa Xagga ciidamada Faransiiska oo ka mid ah wadamada ku jira ururka gaashaanbuurta NATO dawlada Faransa waxay ka mid tahay dawladaha dhaqaalaha badan ku bixiya dhanka ciidamada sidoo kalena dawlada Faransiisku waxay xubin ka tahay 15 xubnood ee golaha amaanka iyo ururka midawga Yurub ururka ganacsiga adduunka ee WTO iyo booliska adduunka ee Interpol waana dal haysta hubka Nuclearka ah Xagga Diimaha haddii aynu eegno dadka Faransiisku badankood waa masiixiyiin waxana ay dalkaasi ka yihiin 94% Muslimiin oo dalkaasi dadka ku nool ka ah 4% waxaa tiradooda guud lagu qiyaasaa 5 illaa 6 million oo ruux Dhaqan ahaan dadka Faransiiska waxay isku eg yihiin dadka Talyaaniga waxaana dumarka Faransiiska dhaqan ahaan u xirtaan maro u sameysan sida cambuurka oo kale oo dhanka hoose u weyn qaarka sarana u yar halka raggooduna ay xirtaan maryo qamiiska u qaab eg Dhanka cunnadda dadka Faransiisku waxay dhaqan ahaan u cunaan hilbo la dubay oo haddana maraq loo yeelay oo dalkaasi looga yaqaan Foie gras Ugu dambeyna haddii aanu eegno xagga cayaayara Faransiiska kubbadda cagta aad baa loga xiiseeyaa waxaana xulka K cagta dalka Faransiisku uu qaaday koob adduun hal mar oo aheyd sanadkii 1998 oo Faransiiska lagu qabtay Cayaartoyda Faransiiska ayaa Sadex gool iyo waxba kaga adkaaday cayaartii kama dambeysta ee ay la cayaareen xulka dalka Brazil Sidoo kale xulka Faransiisky waxaa uu guulo ka gaaray cayaaro kale oo caalami ah waxaana dalkaasi kasoo jeeda cayaartoy fara badan oo dhanka cayaaraha sumcad weyn ku leh Nolosha in kabad $74 dadka farnnsiisku waxa ay kunoolyihiin magaalooyinka waawayn magaalda Baaris iyo hareereheeda kaliya waxaa dagan dad gaadhaya ilaa 9 milyan oo qofdadkuna waxy daganyihiin guryo aad iyo aad udheersidoo kale qaar kamida dadka kunool farnsiisku waxy xiiseeyaan in ay degaan guryo qadiima Nolosha miyiga waxa kunool %24 dadka farnsiiskawaa beeralaycuntada farnsiisk waa mid kamida cuntooyinka ugu caansan Caalamka diinta Farnsiisku waa dawlad cilmaaniya xoriyada diintuna waa xaq distoori ahwaxay gaadhaysaa tirada Masiixiyad Kaatooliga ahi %65 dadka aan diinba haysan waxaa lagu qiyaasaa %25 halka islaamku uu yahay %6 dadka faransiiska Madaxweyneyaashii Faransiiska 1 Charles De Gaulle 1958 1969 2 Georges Pompidou 1969 1974 3 Valéry Giscard d'Estaing 1974 1981 4 François Mitterrand 1981 1995 5 Jacques Chirac 1995 2007 6 Nicolas Sarkozy 2007 2012 7 François Hollande 2012 - Juquraafi Magaalo Paris Nancy Wadamada fedralka noqday References Gees 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTCBold textBold textBold textka Afrika Af-Carabi القرن الأفريقي‎Af-Ingiriis Horn of Africa waxaa la isku dhahaa 3 dal oo kala ah Soomaaliya Jabuuti EratareyaBaaxada dhulka geeska Afrika waa 2000000 km² 772200 sq mi waxaana ku nool 100 milyan oo qof oo kala ah Soomaaliya 10 milyan Jabuuti 086 milyan Itoobiya 85 milyan iyo Erateriya 52 milyan oo qofDhulka loo yaqaano geeska afrika waxaa ku badan soomaalida marka loo fiiriyo qoomiyad ahaan waa dhulka aan ugu yeerno soomaaliweyn maadaama ee ku hoos jiraan dalalka kala ah Itoobiya iyo kenyaMarka loo fiiriyo dad ahaan neh waxaa ku badan shacabka ku nool dalka Itoobiya Tixraacyada wadamada geeska afrika waxaa la isku dhahaa 4 wadan Linkiga Caddaynta The first indepedent magazine Geeska Afrika 1985 2012 wwwgeeskaafrikacom Erayga ingiriis macno badan ayoo leeyahay Ingiriis luqad Ingiriis waxDad Ingiriiska Af-Ingiriis England waa gobolka ugu wayn Midowga boqortooyada Britan Waxey xuduud la leedahay iskotland oo ay xaga waqooyi xuduud ka wadaagan dhanka galbeedna waxa ay xuduud ka wadaagaan wels iyo bada eeerland]] goobta hada loo yaqaano ingiriisku waxa uu ka koobmay dhaqamo iyo qoomido badn waxana uu taariikh soo jireena leeyahay ilaa 35000 oo sano laakiin marka la eego magaca ingiriis asal ahaan waxa uu kayimi mid kamida qabiiladihii dagay halkaas ee katagay wadamada waqooyiga ] somali ahaana magacan marka lagu dhawaaqayo waxa uu noqon karaa ingiriiska ee maaha in la odhan karo ingiriis waayo taasi waxa ay sheegaysaa luqada ingiriisku waxa uu dawlad midaysan noqday sanadii 927 taariikhda miilaadiga xiligii horu marka iyo warshada oo bilaabmay qarnigii 15aad waxa uu ingiriisku caalamka ku yeeshy raad dhaqan iyo mid cilmi iyo mid shaqo oo aad u wayn luqada ingiriisaga sharciga ingiriiska oo ah mid maanta meelakasta laga isticmaalo waxa ay ka imaadeen wadanka ingiriiska daka kunool ingiriiska tiradoodu waa ilaa 51 milyon waa 84% dadka kunool boqortooyada midawday ama uk dawladan ingiriisku waxa ay lamidawday dhamaan boqortooyooyinka kale ee uk sanadii 1800 o ay la bexeen magaca ] taariikh xiliyada aadka u fogfog kadib markii ay romanku kabexeen ingiriiska waxa ay noqotay mid halis u ah weeraro ay kusoo qaadan saksonku ] dola dad ingiriiska waxaliilka ugudhaw ee la odhankaro waxa ku noa ay noqon kartaa 780000 kun kahor lafaha dadeed ee ugu dada wayn ee ingiriiska laga helay waxa lagu qiyaasay in ay jiree 500000 oo sano waxa kale oo la ogyahay in ingiriisku uu yahay meel ladagi karayaya xiligii dhagaxa amaba xiligii aanu dadku aqoon dhagax mooyee wax kale qarniyadii dhexe kadib markii ay kabexeen ciidamadee roomaanku ingiriisku waxa uu baylah u noqday weeraro ay kusoo qaadan saksonku ] kuwaas oo ka imanayya wadamada waqooyiga yurub taasi way dhacday oo waxa kusooduulay xiligaas ciidamo kayimi ama dad ah kuwa looyaqaano ] oo qaar iyana kayimi wadamada iskandaneefiyanka hada looyaqaano inkastoo aan wax sidaas usii badan oo cadaymaa lagahayn ahada waxa lahayaa qoraalo aad iyo aad u yar oo xiligaas kahadalay awaxaana xiligaas looyaqaana xiligii madoobaa ] Britain waa wadan ku yaalo qaarada Yurub Britain waxee ka koobantahay Gobolada Ingiriiska Skotland Waalis iyo Woqooyiga Irland Wadanka Britain waa wadanka ugu badan caalamka xaga gumeysiga sida aysheegen qorayaasha calamku isagoo lagu xusuusto gumaysigii u caalamka intiisa badan ku gumaystey ahna imika wadanka caalamka ugu xooga badan waa wadan aad iyo aad dadkiisu xadaarada ugu dheerayan waana wadanka koobad ee dadka madow ictiraafay wadankaa waxaa lagu xasuusta doorkii uu ka qaatey dagaalki labaad ee aduunka waa door layaab leh isagoo Ingiriisku uu qabsadey caasimadii hitler uu ka talinayey ee barlin isaga iyo maraykanka iyo farance inkastoo anay dawladahaa an hore kusoo xusay anay waxba ka qabsan balse uu isagu siyaasadii lagu qabsadey fikradeeda bixiyey go Aankii lagu gaadhey magaalada london ee caasimada wadanka ingiriiska ee ahaa ina aduunka laga tirtiro xasuusta Hitler oo la hirgaliyey 1945 oo laga qabsadey dhamaanba wadamadii ugumaysanayey iyo wadankii Jarmalka Internet waa hab aduunka oo dhan u furan iney isku dhaafsadaa waranka cilmiga ganacsiga iwm Internet wuxuu ka kooban yahey Shabakadda Kumbuyuutarrada Ingriis Computer Network Kuwaasoo xogta Ingriis Data isku dhaafsadda habka loo yaqaan internet protocol Wuxuuna ka kooban yahey malyuunaad shabakkadood English network sida kuwa jaamacaddaha ganacsiyada dowladoha shirkadaha Kuwaas oo si wadojir ah isku dhaafsada xog kala duwan oo noocwalba leh sida sawiradda fiidhyoowyada codadka iyo qoraaladda Magaca internet wuxuu ka yimid ereyga interconnection network oo loo soo gaabiyey internet Taariikhda Internetku waxow ahaa natiijo ka dhalatay Mashruuc ay sii daysay Heyada ARPANET sanadii 1969 kaas oo ahaa mashruuc kasoo baxay wasaarada gaashaandiga Mareekanka barnaamijkaas waxaa loo aasaasay isku xirka Ciidanka Mareykanka iyo jaamacadaha iyo dhamaan hayadaha cilmi baarista si looga faa'iideysto Aalada Kombiyuutarka Koowda Janaayo ee 1983 ayaa wasaarada Gaashaandhiga Mareekanka badashay Baratakoolkii NCP kuna wareegtay TCP IP Shabakada Internetka waxaa si ganacsi ahaan ugu furmatay 1988 Markaasoo kadibne la furay Shirkado internetka bixiyo ISPoo kala ahaa UUNET PSINet iyo CERFNET 6 dii Agoosto 1990 CERN oo aheyd Hay'ad cilmi Baaris oo Yurub ka dhisneyd ayaa si furan u shaacisay WWW- oo ah Shabakada Xuub Caaro Web ka waxaa soo saaray Saynisyahano Ingiriis ah Micnaha web afsoomaaliyeyn waa Mareeg wa isku keenid ama aruurin waxyaalaha ka dhaca dunida daafaheeda oo lagu kulmiyay hal meel Mustaqbalka Internetka Sida hada ka muuqato Internetku wuxuu yareeyay waxyaabo badan oo ay ku bixi jirtay tamar sida tusaale ahaan waxaa maanta wax ka baran kartaa Internetka adigoo joogo xaafadaada ama gurigaada Sidoo kale waxaa laga maarmay inaad maanta tegto meel ganacsi oo aad sheey ka iibsato adigoo heli karo dukaameysi Qadka Online Shopping Sidoo kale waxaad arkeysaa Shaneemooyinkii in laga maarmay oo Netka aad heli karto Film ama riwaayada aad rabtid Sida ay leeyihiin Khubarada Aduunka in uu Netka noqon aduunka khiyaaliga ah Tusaale ahaan in qof jooga gurigiisa laga xakumo Maxkamad si Online ah sidoo kale maanta waxaa laga maarmay in Qaamuusyadii Buugaagtii ha ahaado mid Cilmi iyo mid Taariiqeed wallal waa run tasi lakin esangana musiibadisa aya wata xuman iyo saman aya is daba socota internet waa cajiib marka la fiirsho xaga isku xirka aduunka Isbania spania ama boqortooyada Spania waa wadan ku yaalo Koonfurta Galbeed ee qaarada YurubWadankaan waxoo xuduud la leeyahay wadamada AndorraFaransiiskaGibraltar iyo Bortuqaal wadankaan waxoo aad uugu dhawyahay xuduudka Maroko oo u dhaxeeso Badda DhexeShacabka degen spania waxee gaarayaan ilaa 46030109 oo qof magaalo madaxda wadanka waa Madrid Wadanka Isbania waxoo leeyahay 17 gabol iyo 15 magaalo oo waa weyn oo muhiim u ah Taariikh ikytyuy daahir cali waa ninka dunida ugu caansan xaga jacaylka ama habwanaaga loola dhaqmo dumarka loola dhaqmo hadaba kabogasho wacan sheekooyikiisana waxaan idiinsoo gudbi doonaa asbuuca soosocda isha allaah Itoobiya waa wadan ku yaal Geeska Afrika waxa uuna Xuduud la leeyahay wadamada Jabuuti Suudaan Ereteriya Soomaaliya iyo Kiinya Caasimada Itoobiyana waa Addis Abeba Itoobiya waa wadan weyn oo bad laheen waxa uu leeyahay 4 wabi oo waaweyn kuwaas oo kala ah- wabiga Niilomo Awash iyo Wabiga Shabeelle itoobiya markeeda hore waxaa la dhihi jiray Abessinia laakiin waxaa lagu bedelay itoobiya oo micnaheedu yahay mugdi ama waji gubtay waayadii hore madaxdii gariis iyo Roman waxee la shaqeen jireen madaxda itoobiyaanka Juquraafi Itoobiya waxee ku taalaa Geeska afrika waxeena xuduud la leedahay wadamada Eratareya Jabuuti SoomaaliyaKiinya iyo Suudaan itoobiya waxaa dhaxmaro wabiga ween ee looyaqaan Wabiga Niil Itoobiya waxaa ka baxo Bun iyo qamadi Eratareya sida ee uga go'day itoobiya wax xeeb ah badda kumalahan Jawiga Itoobiya waa dhul cagaaran laakiin waqooyiga itoobiya aad ayee u kulushahay roob badan maka dao xili yaasha oo roobka ka dao itoobiya waxaa ka mid ah bisha maarso iyo abriil oo roob aad u yar ka dao juun ilaa Sebteembar neh waxaa ka dao roob xoogaa ween waqooyiga itoobiya waa meel qaleel ah meelo badan oo ka mid ah neh waxaa lagu magacaabay meesha aduunka uugu kulul gobalka somaalidu waa gobalka 2aad ee ugu wayn dalka ethiopia marka laga reebo gobalka oromia waana qowmiyada 3aad somalidu ee ugu badan dalka ethipoa 1 oromada 2Amharada 3Somaalida 4 Tigrey shacabka wadanka itoobiya waa wada ajnabi waxaa u badan Oromo 40% iyo Amxaaro 25%% kuwa kale oo ka mid ah soomaalida iyo tigrayga oo 6% kala ah Luqadaha dadka degen wadanka Itoobiya waxee ku hadlaan luqado gaaraayo 70 ilaa 80 luqadood oo kamidtahay afka soomaaliga luqada ugu ween oo lagu hadlo waa Amxaari Diimaha laga caabudo itoobiya waxaa laga caabudaa diimo aad u badan 628% waa karishtaan 339% neh waa Muslimiin 32 % neh waa diimo kale oo laga caabudo Kalandar Itoobiya waxee leedahay kalandar u gooni ah sanadkooda waa 13 bilood 11 Sebteembar waa maalinta uugu horeeyso sanadka 12 sebteembar waa maalinta labaad markii oo buleerka la riday kalanderka itoobiya waxoo raacsanyahay waqtigii oo nabi ciise dhashtay kadib 8 sano ee ka danbeeyaan kalanderka wadamada galbeedka ayaga marka ee sanadkooda cusub 2003 ee soo dhaweenaayaan wadamada galbeedka waxee u tahay 11 sebteembar 2010 dhaqaale Itoobiya waxee ku dadaaloosa kordhinta dhaqaaloheeda waxeena sanadihii nasoo dhaafay noqotay wadanka kaliya ee qaarada afrika oo wax saliid ah ku xirneen oo dhaqaalohiisa kor u kacayDhinaca kale siyaasiinta itoobiya ma ku dadaalaan horumarinta bulshada ku nool dalka itoobiya Wadanka itoobiya waxaa ka jirto abaar aad u badan waana wadan beero iyo wabiyaal badan leh Dadka ku nool itoobiya 100kiiba 80 waa reer baadiye Marka aa fiirino gobolka soomaali galbeed kaliya run ahaantii gobolkaan waa gobol ismaamulo oo wax caawin ah ka helin siyaasiinta itoobiya waxaana ka jiro dagaalWaxaa u maleenaa dhaqaalaha gobolkaan in ee ku tiirsantahay dalka soomaaliya sababto ah waxyaabaha laga gado dalka soomaaliya wee ka raqiisanyihiin kuwa itoobiyaanka cafimaad wadanka itoobiya wuxuu ka mid yahay wadamada Afrika cudarka HIV AIDS-ka saamayn aad u weyn ku yeeshay Taariikh geeska africa intee dhacdaaa itobiya Jamhuuriyad waa hab maamul ee wadan kaas oo aanan aheyn Boqortooyo Jamhuriyadda res publica Faransiiska Jamhuuriyadda Jabuuti Jamhuriyadda Kiinya Jamhuriyadda Soomaaliya Jamhuriyadda Turki Jamhuuriyadda federaalka ee jarmalka ama Jarmalka waa wadan u dhisan dhinaca federaalka waxoona ka koobanyahay 16 GobolWadankaan waxoo ku yaalaa Bartamaha qaarada Yurub waxoona xad la wadaagaa wadamada Faransiska Denmark Luksemburg BeljimHollandswitzerland AustriyaJamhuuriyadda Czech iyo Boland Magaalo madaxda wadanka waa Berlinwadanka jarmalka markiisa hore woo kala qeebsanaa waxeena isku keentiisa ee dhamaatay 1871dii dagaaladii aduunka kii labaad ayaa wadanka jarmalka la kala qeebiyay ka bilaabato 1949kii ilaa 1990kii waa markii oo wadanka mar kale midoobay Jarmalka waxoo leeyahay Taariikhda ugu dheer ee qaarada YurubWadanka jarmalka waxaa degen dad gaaraayo ilaa 83miliyan oo qof waa wadanka ugu dadka tirada badan qaarada Yurub waana wadanka Ugu dhaqaalaha xoogan qaarada Yurub Dhaqaalaha jarmalka waa dhaqaalaha sadaxaad oo ugu weyn aduunka waxoo ku xigaa mareykanka iyo Jabaan Wadankaan waa wadanka ugu dhoofiska badan matoorka qaarada yurub Taariikh Wadanka Jarmalka waa wadanka ugu taariikhda dheer Yurub waxaana laga helay dadkii horay u degenaan jiray raadkoodii 700000 oo sano kahor Dadkii biniaadanka hadda jiro ka xooganaa oo la dhihi jiray Neanderthal intii eesan isku bedelin biniaadanka hadda jiro 40000 oo sano ka hor waxee ku noolaan jireen wadanka Jarmalka Juqraafi ahaan Juqraafi ahaan wadanka Jarmalka waxa uu kuyaalaa Bartamaha iyo Galbeedka Qaarada Yurub waxa uuna xuduud la leeyahay wadanka Denmark dhanka waqooyi Boland iyo Jamhuuriyada Jeeg dhanka Bari Austriya iyo Iswisarland dhanka koonfureed Faransiiska iyo Luksemburg dhanka Koonfur Galbeed Beljim iyo Holland dhanka Waqooyi Galbeed Jumada al-awwal waa bisha shanaad ee Sano dayax ama Hijriyad waxaa loogu magac daray Jumada al-awwal biyaha oo barafooba Maalintiris ama KalandarHILAADTUS-KA waxaa loo yaqaanaa jadwalka taariikhda kaasoo ay ku qoran yihiin Sanad Shimil-kaka bilaha usbuuc Todobaadkayada iyo maalmaha Waxaan jeclaan lahaa in aan soo gudbiyo erayga ugu haboon tarjumidda af Somaliga waana "Maalin tiris" W Q Abdulrahman Shiinka Kiinya waa wadan ku yaal bariga Afrika Waxey xal la wadaagtaa wadamada Tansaaniya Ugaandha Harta Fiktooriya Soomaaliya iyo Itoobiya Dhinaca barina waxaa kaga dhagan Badweynta Hindiya caasimada wadanka Kenya waa Nayroobi Wadanka kiinya waxoo ka mid yahay wadamada ee ku badan yihiin Xayawaanaadka ee Qaarada Afrika Sida Libaaxa Waraabaha iyo Shabeelka waa wadan ee dad'ka aduunka soo dalxiisaan oo na dhaqaalo hiisa kor u socdo wadanka magaciisa waxaa lagu magac daray Mount kenya ama buurta kiinya Waa buurta ugu ween wadanka kiinya waa na midda labaad oo ugu ween qaarada afrika waayadi hore waxaa la dhihi jiray wadanka British East Afrika waa marki oo ingriiska gumeensan jiray kenya iyo yugandha Taariikh waayadii hore inta oo wadanka soo galin gumeesigii ingriiska wadanka gudihiisa waxaa ku noolaa dad ayaga ismaamuli jiray oo bantu ah ama jareer laakiin dhinaca xeebaha waxaa ganacsi ka sameen jiray carabta oo waqtigaas ka ganacsan jirtay bariga afrika Bortuqiiska waqtiga oo maamulkiisa bilaabay 1500 waxee la canacsan jireen carabta oo waagaas ka shaqeenaayeen magaalada Mombaaso Dadka bantuga ahaa oo degenaan jiray gudaha dalka Kenya uma shaqeen jirin sida dadka degenaa xeebaha Laakiin dadka masaayda ayaa bilaabay dhaq dhaqaaq dhinaca xukunka ah taariikhda marka ee eheed 1800 laakiin dhaq dhaqaaqaas woo joogsaday sanado badan kadib markii oo wadanka qabsaday cudur oo xoolaha dhameeyay Wadanka kenya gaar ahaan dhinaca xeebaha waxoo markiisa hore ahaa meel ee carabta ku ganacsan jirtay adoomada gaar ahaan meesha ee carabta u gaarka eheed ee zanzibar Kenya waxaa qabsaday Ingriiska taariikhda marka ee eheed 1895tii Muran ayaa ka socon jiray shirkii barliin oo ahaa meesha dhulalka lagu kala qeebsan jiray shirkaas waxoo ku dhamaaday ingriiska oo qaatay Zanzibarkenya iyo Yugandha waxaana loogu magacaabay Ingriiska Bariga AfrikaMarkii la dhameeyay jidkii tareenka oo ku yaalay meesha biyo deegaanka ah ee fiktoriya 1902dii waxaa lagu go'aan gaaray in ee shacab yurubiyaanka ee u so guuraan kenya intii ee san jecleesan wadankii la dhihi jiray Rhodesia oo maanta ku yaalo Simbaabwi iyo Koonfur AfrikaKenya waxee laheed dhul beeraad aad u weyn dhulkaas neh waxaa degay ajaanibta ingriiska isla markaas neh dadkii u dhashay dalka kenya gaar ahaan dadka Kikuyuga ah iyo dadka Masaayda ayaa la soo dajiyay dhulka waxaana loo sameeyay shaqo oo wax soo saarkooda loo dhoofin jiray wadamada yuubiyankabadanaa dadka qaarkood lacag raqiis ee ku shaqeen jireen ama amar Kenya waxee ingriiska ka xoroowday 1963diiby dalmar juquraafi kiinya waxoo ku fadhiyaa dhul balaaran oo gaaraayo 580367 km2 waxee ka midtahay wadamada waaween Kiinya waa wadanka affartan iyo todobaad oo ugu ween Aduunka kiinya waxee xuduud la leedahay wadamada Tansaaniya Ugaandha Harta Fiktooriya Soomaaliya Itoobiya konfur sudan Jawiga jawiga kiinya waa kuleel dhinaca xeebaha woqooyiga kiinya waa meel doog ah oo roob badan ka dain roob badan ayaa kiinya ka dao bilaha Maarso iyo Maajo roob yar neh waxoo da'aa Oktoobar iyo Nofeembar xaraaradaha neh Kuleel ayoo ku egyahay dhaqaale wadanka kiinya sida oo u xoroway dhaqaalihiisa kor ayoo u socdaa waxeena soo saaraan sonkorbiyaha macaanka qamadi qamri warqado nalal alaabta baabuurta iyo wax badan oo kale dadka aduunka neh wee u soo dalxiisaan Dhaqaalaha Kenya maanta woxoo gaaray Dhaqaalaha ugu xoogan bariga afrika wadanka kenya woxoo ku dadaalooyaa horumarinta shacabka kenyaatiga iyo dhismaha dalka Magaaloyaasha Nayroobi- 3138295qof Mombaaso- 707400qof Kisumu- 322024qof Nakuru- 319200qof Majakos-144109qof Waqooyi bari Xigasho Luqadaha Kushiitiga waa luqadaha looga hadlo wadamada Geeska Afrika ee kala ah Soomaaliya Kenya Tansaaniya Suudaan iyo Masar Luqada ugu weyn ee kushiitiga waa Af-Oromo ee ku hadlaan dad ka badan 35 miliyan oo qof waxaana ku xiga afka-Soomaaliga ee ku hadlaan dad lagu qiyaaso 18 miliyan oo qof laakiin ee gaarayaan 25miliyan oo qof Kusheetik Maalin Maalin ingiriis Day waa cabir ka mid ah halbeega wakhtiga oo ah wakhtiga ileyska qoraxdu dul joogo oogada sare ee Dhulka Sidoo kale marka la fiirinayo kalandarka maalmaha Maalin waxaa loo yaqaanaa 24 saacadood taas oo lagu xisaabinayo wakhtiga habeenkii Kalandarka Islaamka maalintiisa waxay bilaabataa Qorax soo bax iyada oona dhamaata marka ay qoraxdu dhacdo dhanka sanadka miilladigana maalinta ay isbedesho habeen barkii Sanadka miilaadiga bishiisa sedexaad waxayna u dhaxaysaa bilaha Febraayo iyo Abriil Bisha Maarso waxay ka koobantahay 31 maalmood waxaana loo soo gaabiyaa Mar Miilaadi Waa magac tirsi-sanadeed wuxuu ka soo bilowdaa dhalashaddii Nebi Ciise wuxuu ka koobanyahay 12 bilood oo ku kala dhamaada 28 29 30 iyo 31 Taariikhda miilaadiga waxaa lagu xisaabiyaa tirs-bileed mana la xiriiro dabiicadda sida dayaxa iyo qorraxda Bilaha Miilaadiga Bilaha Miilaadiga Janaayo Febraayo Maarso Abriil Maajo Juun Luuliyo Agoosto Sebteembar Oktoobar Nofeembar Diseembar Qaamuus waa buug oo erayga ama luqadaha fasiro qaamuuska waxoo kuu fasiraa ama kuu turjumaa luqadaha kale badanaa qaamuusyaasha waxaa lagu tixay alifbeetada si oo u fududaado radinta xarafka aa raadineesid Qaamuus finnish-soomaali-finnish Qaamuus Soomaali-Ingriis Qaamuus Soomaali- Faransiis Français Qaamuus Soomaali-Ingiriis-Jarmal Qaamuus Soomali Ingiriis talyaani italiano Qaamuus Esperanto Esperanto Qaamuus Esperanto-Jarmal Krause Esperanto- Deutsch Jarmal © Helmut Buske Hamburg 1999 ISBN 3-87548-193-3 wwwbuskede Qaamuus Jarmal-Esperanto Krause Deutsch Jarmal-Esperanto © Helmut Buske Hamburg 2007 ISBN 978-3-87548-466-3 wwwbuskede Qarni waxaa lagu soo koobaa 100 sano Somalida waa dad ku nool geeska afrika gaar ahaan Soomaaliya Itoobiya ] ] iyo meeli badan oo aduunka ka mid ah Soomaaliweyn {cali cabdulle cabdi sii aad waax ugu oogaato fadlan +966595840604cali waxaas waxabadaan kahaaya tarikhda somali ee 6lixdinkiy {Infobox country |conventional_long_name Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya |native_name

|common_name Somalia |image_flag Flag of Somaliasvg |image_coat Coat of arms of Somaliasvg |image_map Somalia orthographic projectionsvg |map_caption |national_motto
|national_anthem [ |official_languages |demonym |ethnic_groups
  • Soomaali 95%
  • Aan soomali ahayn 5% |government_type Baarlamaanka |leader_title1 Madaxweyne |leader_name1 Xasan Sheekh Maxamuud |leader_title2 Ra'iisul wasaare |leader_name2 Omar Abdirashid Ali Sharmarke |legislature Baarlamaan |capital Muqdisho |latd2 |latm2 |latNSN |longd45 |longm21 |longEWE |largest_city Muqdisho |area_km2 637657 5596 |area_sq_mi 246200 |area_rank |area_magnitude 1 E11 |percent_water |population_estimate 10085638 |population_estimate_year 2012 |population_estimate_rank |population_density_km2 1612 |population_density_sq_mi 417389 |population_density_rank |GDP_PPP_year 2010 |GDP_PPP $5896 billion |GDP_PPP_rank |GDP_PPP_per_capita $600 |GDP_PPP_per_capita_rank |Gini_year |Gini_change |Gini |Gini_ref |Gini_rank |HDI_year 2011 |HDI_change |HDI Maleh |HDI_ref |HDI_rank Liiska kuma jirto |sovereignty_type Askunka |established_event1 Badamareen |established_date1 200000 |established_event2 Saldanadii Ajuuraan |established_date2 Qarnigii 13aad |established_event3 Cusmaaniyad |established_date3 Qarnigii 11aad |established_event4 Ingiriiska] |established_date4 1884 |established_event5 Talyaaniga |established_date5 1889 |established_event6 Daraawiish |established_date6 Qarnigii 20naad |established_event7 Midowga Xornima qaadasho iyo dhismaha dowlad |established_date7 1 July 1960 |established_event8 Dhismihii labaad ee somalia |established_date8 25 August 1979 |established_event9 Qaabka ay hadda tahay |established_date9 1 August 2013 |currency Shilin Soomaali |currency_code SOS |time_zone EAT |utc_offset +3 |time_zone_DST |utc_offset_DST +3 |drives_on Midig |calling_code +252 |cctld so }} Soomaaliya Carabi الصومال‎ aṣ-Ṣūmāl ama Jamhuuriyadda Soomaaliya Carabi جمهورية الصومال‎ Jumhūriyyat aṣ-Ṣūmāl waxaa hore loo oran jirey Jamhuuriyadda Dimuqraadiga Soomaaliya xiligii kacaankii hore waa wadan ku yaalla Geeska Afrika oo deris la ah Jabuuti Itoobiya Kiinya iyo Badweynta Hindiya Dhinaca bari Indian Ocean dhinaca Waqooyi Badda Cas Red Sea sidii uu u bilowday Dagaaladii Sokeeye 1991 Soomaaliya ma lahayn dawlad dhexe oo wadanka oo dhan ka shaqaysa Hadda waxaa Soomaaliya ka jira Dawlad federaal lagu sheego taasoo dastuurkeeda aan laga helin ogolaasho xagga shacabka ah caalamkuna aqoonsanayahay hase yeeshee aan weli awood u helin in ay wada hanato maamulka dalka waxayna ku koobantahay caasimada Muqdisho Dhibaatooyinka dagaal iyo khilaafka joogtada ah ee hareeyey siyaasadda Soomaaliya waxay sababeen in caalamku u aqoonsado Wadan Fashilmay wadanka aduunka ugu saboolsan iyo wadanka aduunka ugu halis badan Waqtiyadii hore Soomaaliya waxay ahayd xarun ganacsi ahaan muhiim u ah aduunka waxaana raadraaca taariikhdu xusaysaa in dhulka hadda Soomaaliya loo yaqaan uu ka mid yahay aaggii Dhul Udug Waqtiyadii dhexe waxaa Soomaaliya xoog ku lahaa imbaradooriyado ay ka mid ahaayeen Dowladii Ajuuraan Muwaladiintii Yemen ka timi Saldanadii Cadal Saldanadii Warsangeli Dhammaadkii qarnigii sagaal-iyo-tobnaad waxaa Ingriiska iyo Talyaanigu soo galeen dhulalka xeebaha ah ee Soomaaliya halkaasoo ay ka asaaseen Dhulka Biritishka ee Soomaaliya iyo Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya oo loo kala baxshay dhulalkii ay qabsadeen Dhaqdhaqaaqyadii ka soo horjeeday qabsashada gumeysiga waxaa ka mid ahaa Sayid Maxamed Cabdulle Xassan oo afar jeer jebiyey Ingiriiska haseyeeshee waxaa Daraawiishi jabtay 1920 markii Ingiriisku u adeegsaday diyaaradaha dagaalka taasoo Soomaaliya ka dhigaysa waddankii ugu horreeyey ee Afrikaan ah oo loo adeegsado diyaaro dagaalJabkii Daraawiishta ka dib Talyaanigu wuxuu si buuxda ula wareegay qaybtii uu Soomaaliya ka gumeystay 1927 halkaas oo ay haysteen illaa 1941 ka dibna waxaa kala wareegay maamulkii millateriga ee Biritishka Woqooyiga Soomaaliya wuxuu ku sii nagaaday ilaalada Biritishka halka Koonfurtuna ay sugeysey madaxbannaani 1 Luulyo 1960kii waxaa fadhi baarlamaan oo uu shir gudoominayey Mudane Xaaji Bashiir Ismaaciil lagu ansaxiyey midnimadii Soomaaliya waxaana labadii gobol ee Woqooyi iyo Koonfur ku midoobeen magaca Jamhuuriyadda Soomaaliya waxaana xukunka qabtay dawlad shibil ah oo Madaxweyne ku-meel gaar ah loogu doortay Mudane Aaden Cabdulle Cismaan 1969 waxaa afgenbi millateri xukunka kula wareegay Maxamed Siyaad Barre wuxuuna asaasay Jamhuuriyadda Dimuqraadiga Soomaaliya Dawladdii Siyaad Barre waxay burburtay 1991 waxaana qarxay dagaal sokeeye Tan iyo 1991 ma jirin dawlad dhexe wada hanatay maamulka dalka inkastoo ay jireen dhowr iskuday oo lagu doonayey in lagu mideeyo dalka haseyeeshee fashilmay gobolda waqooyi waxaa ka jira maamul goboleedka somaliland oo kamid ah soomaaliya walow ay ku doodaan iny ka goeen Soomaaliya inteeda kale Gobollada woqooyibari waxaa ka jira Dawlad-goboleedka Puntland oo sheegtay inaysan ka go'in Soomaaliya Qaybo badan oo koonfurta dalka ka mid ah waxaa koontaroolla Islaamiyiinta Al-Shabaab Markii dawlad dhexe la wayaaye waxay dadka Soomaaliya ku nooli ku xalliyaan ismaandhaafkooda sharciyo hoosaad sida shibil sharciga Islaamka iyo xeer Intii burburku ka jirey waxaa dhaqaalaha dalku ku tiirsanaa ilo aan caadi ahayn sida xoolaha nool shirkadaha xawaaladaha iyo kuwa isgaarsiinta waxaa markii uugu horeeyay mudo laga joogo 21 sano ay Soomaaliya ka baxday ku meel gaar ayada oo u tilaabtay dinaca dimuqraadiga taariikhdu marka ay aheyd 10 sep 2012 baarlamaanka Soomaaliya ay soo doorteen madax wene dimuqraadi ee dalka jamhuuriyada Soomaaliya madaxweynahaas oo lagu magacaabo xasan shiikh maxamuudxasan shiikh maxamuud ayaa doorashada kaga guuleestay madaxweynihii hore ee Dawladda kumeelgaarka Soomaaliya shiikh shariif shiikh axmed Soomaaliya oo u tilaabtay dhinaca hormarka caalamkana ay si weyn u taageer sanyihiin ayaan waxaa laga filayaa in ay noqoto Dawladda sidii hore dhaanta ama ka fiican ayada ay Dawladda Soomaaliya gacanta ku heeso magaalooyinka koonfurta dalka Soomaaliya oo ay hogaamineeso magaalada muqdisho waxaana caawinaad ka siiyay ciidama afrika ee amisom oo uu hogaaminaayo general mahige iyo Dawladda oganda Waqtigii gobonnimada Fadlan waxaa ka ogtahay ku dar beentana waa xaaran iska ilaali Dhulka soomaaliyeed waxaa la maamuli jiray waqti aad u taariikh fog aad u qadiimi ahWaxyaabaha ku tusaayana waxaa ka mid ah guryaha aadka u qadiimsan oo dhagaxa laga sameeyay iyo darbiyada qadiimka ah sida Darbiga wargaade waana dhul ku tusaya in uu lahaan jirey far qoraal ah oo aad u uqadiimi ahSoomaalida waxay taariikh dheer la lahaan jireen masaaridii hore waxaana jira waxyaabo ku tusaya in ay soomaalya tahay dhulkii uduga Somalia taarikhdeedi hore inta badan lama haayo taaso lagu sheego in eey somaliya dadkeeda yihiin dad xoola dhaqato ah balse somaliya sida eey taariqyahanada qaar sheegeyn wax buugaag ah oo laga tix raaco malaha somali waxa ku yaalo misajidyo iyo dhismoyin kale o qadiimi ah balse waxa sual ah somaliya ma waxey la facdahay dhismayashas qadimiga lagu shego? jawabtu wa maya somalia sideda waxey u kala baxda ab raac iyo aabi kentay waxa abraac ah dadka somalida badi waxaase jirta in afka somaliga lagu hadli jiray waagi uu fircoon noola balse wax cadeymo ah illa iyo hada lama haaya balse waxaa la wada ogyahay dowladi fircoon saldhigeda in uu ahaa jabuuti jabutina waa qeyb ka tirsan somaliya waxaana loga hadla afka somaliga si kasto eey ahaataba maalinba maalinta ku xigta waxa soo baxo warbaxino laga helayo taarikhdi hore e somalia Qarnigii toban iyo sagaalaad 1875kii waxay ahayd markii ugu horaysay ee gumaystayaashii Ingriiska Faransiiska iyo Talyaaniga marka ay soo cago dhigeen gayiga Soomaaliyeed Ingriiska oo maamulayey Cadan Yamen wuxuu go'aansaday in uu lug ku yeesho dhinaca kale ee Gacanka Cadmeed Berbera Ingriisku wuxuu ku fakerayey in si uu u ilaashado maraakiibtiisa ka imanaysa India ee maraysa badda cas ay lagama maarmaan tahay in uu hanto Berbera Fransiisku wuxuu isna ku fekaray in halka ugu dhaw ee uu Ingriiska ka carqaladaynkaro uu yahay isaga oo Djibouti deegaan ku yeesha Ingriiska markaas wuxuu ka waday Bariga Africa dhisitaan khad tareen oo isku xidha wadamada Bariga Africa Talyaaniguna wuxuu markaas lawareegay gacan kuhanynta Koonfurta Soomaaliya oo aan markaas ahayn dhul leh ahmiyad lamid ah kan dhinaca waqooyi ee Soomaaliya Maadaama Ingriisku aanuu aad u danaynayn Koonfurta Soomaaliya Talyaaniga waxay u noqotay tani fursad uu ku doodo in uu kamid yahay wadamada reer Europe ee wax gumaysta 1900 boqorkii Ethiopia Menelik wuxuu qabsaday dhulka Soomaali-galbeed 1899kii Sayid Maxamed Cabdule Xasan wuxuu dagaal kala horyimid Gumaysigii Ingriiska Wuxuu Sayidku dagaalka waday mudda 21 sano ahUgudanbayn Ingriisku waxay duqayn xagga hawada ah ku baabi'iyen xarumihii Sayidka Tani waxay keentay in uu hakad galo halgankii umadda Soomaalidu ay kula jirtay Gumaystihii dalka ku sugnaa1941-1949kii Ingriisku wuxuu maamulayey gabi ahaanba Soomaaliya maadaama ay xulafadiisii ku guulaysatay dagaalkii labaad WWII 1948kii xulafaddii dagaalkii labaad WWII ku guulaysatay waxay ugu deeqeen Itoobiya in ay hanato dhulka Soomaaligalbeed 1949kii Qaramada Midoobay waxay 10ka sano ee soosocota Soomaaliya hoos gaysay Xukuumadda TalyaanigaSYL tan aad ayay uga soo horjeesatay xiligaas waxayna muujisay sida dadka Soomaaliyeed diyaarka ugu yihiin in ay xoriyad helaan 26 jun 1960 Soomaalida Waqooyigu waxay ka xoroobeen Ingriiska Isla sanadkaas 1st July 1960kii Soomaalida Koonfurtu waxay ka heleen madaxbanaani Talyaaniga Isla markaas neh dalka wuxuu ku midoobay jamhuuriyadda Soomaaliya oo looga dhawaaqay fadhigii koowaad ee baarlamaan xor ah oo uu shir gudoominayey Mudane Xaaji Bashiir Ismaaciil Madaxweynihii ugu horeeyay ee Soomaaliya wuxuu noqday Aadan Cabdulle Cusmaan raiisul wasaarihiisa neh wuxuu noqday Cabdirashiid Cali Sharmaarke oo asiga neh noqonaayo madaxweyne 1967–19691961 soomaaliya waxaa laga hirgaliyay dastuurkii ugu horeeyay ee dalka waxeyna sameyntiisa soo bilaabatay 1960ki1964]] ll 500 oo qof | 6 || ] || ] || 43000 oo qof |- | 7 || ] || ] || 153124 oo qof |- | 8 || ] || ] || 25684586|- |- | 9 || ] || ] || 183300 oo qof |- | 10 || ] || ] || 145000 oo qof |- | 11|| ] || ] || 110000 oo qof |- | 12 || ] || ] || 52000 oo qof |- | 13 || ] || ] || 62000 oo qof |}|}|}|} |} Saldanadii Cadal waxay ahaayeen boqortooyo xukumi jirtay gobolka awdal iyo qayibo kamida somalia iyo qebo badan oo ka mid dhulka Itoobiya iyo Jabuuti ilaa Eratareya waxeyna ka mid ahaayeen boqortooyada ugu taariikhda dheeraa uguna awooda weynaa dalka Somalia cadal ama adal waxa lagu xasuustaa dagaalo waaweyn oo ay inta badan la galeen ethiopia waxa kamid aha boqoradi somaray TIINIXI IYO TINCARO IYO TIIN CAWUSLE IYO AXMED GUURAY ARAWELO IYO BACAYIR IYO LABADISI WIIL BUCUR IYO BABOW oo aha boqorki ugu danbeyay boqortoyadi Cadal iyago asal ahan kaso jedaa dadki loyaqanaay boonta oo iyana kaso jeeday dadki loyaqanay saab oo aha ilma baaydar samale oo hadi laa is yidhaa tarikhdoda haalaga shekeyo an laga dhamanayid xaga durufaha iyo wadciga hada ay wax marayan oo noqonaysa inay qabaayil badan oo hada sheekta somalia iyo dhuuka Soomaaliya oo mesha ka baxaya taso dhalin karta xuuman iyo cuuqdad hoorle baase aynu halka ku dhafno Talyaaniga ama Jamhuuriyadda talyaaniga waa dawlad ku taala qaarada yurub waxa uuna xuduud la wadaagaa wadamada Faransiiska iyo wadanka Iswiisarland iyo wadanka Ostariya waxa kale oo uu soodin la leeyaay wadanka islofeeniya dhulaka taliyaaniga waxa uu ka koobanyahay sadex wadan oo kala ah dawlada taliyaaniga ee caanka ah iyo wadanka saan mariino oo ah imaarad madax banaan oo ku taala gudaha wadanka taliyaaniga waxa kale oo wadanka taliyaaniga ku gauda yaala dawlada yar ee looga taliyo dadka haysta madhabta kaatooliga ee diinta kiristanka oo ku dhex taala gudaha Roma caasimada wadanku waa roma inta badan dadka reer taliyaanigu waxa ay haystaan diinta kiristanka raysal wasaaraha wadanku hada waa salfiyo barlaskooni lacagta wadankaa lagu isticmaalaa waa lacagta midawga yurub ee yoorada loo yaqaano taliyaanigu waa dawlad wayn oo caana taariikh soo jireenan wuu leeyahay dawlada taliyaanigu waxa ay ka midtahay dawladaha loo yaqaano G8 ee xaga warshadaha hore uga maray taliyaanigu waxa uu gumaystay wadamu kamida qaarada afrika sida soomaaliya ertariya iyo libiya luqada wadanku waa taliyaani taliyaanigu waa jamhuuriyad dimuquraadi ah taliyaanigu waxa uu ku yaala bada dhexe halkaas oo ay ku taalo jasiirada sisiiliya oo ah qayb ka mid ah wadanka taliyaaniga taliyaanigu waxa uu leeyahay warshado badan oo wax soo saara ganacsiga taliyaanu badanaa waxa uu gaadhaa Afrika bogan waxaa qoray Waxay ku taalaa gacanka Itaaliya ee yurubta koonfureed iyo labada jasiiradood ee ugu weyn badda dhexe sida Sasiiliya iyo Sardiiniya Talayaaniga wuxuu soohdinta la wadaagaa wadamada kala ah Faransiiska Iswiizerlaan iyo Isloveeniya Labada gobol ee madax-banaan oo ah saanmarino iyo Faatikanaka waxay ku dhex yaalaan gacanka Talyaaniga Talyaani ama Itaaliya Talyaani ahaan Repubblica Italiana Waa dowlad yurub ah waxeyna dhacdaa Koonfurta qaarada yurub Talyaaniga wuxuu ka koobanyahay 3 qeybood; Dhulka la xiriirsan yurub iyo 2da gaziirad ee lakal yiraahdo sicilia iyo sardegna Dhanka woqooyi waxaa ka xiga talyaaniga buuraha Alpine waxaana ku taala gudaha talyaaniga labo dowladood oo madax banaan oo kala ah; Faatikaan iyo Saan Mariino Taariikh Benito Mussolini Rodolfo Graziani Tamar ingiriis Energy waa astaamaha kartida walaxu leedahay Guud ahaan tamartu waxaa loo qaybiyaa Tamar falgaleedka Tamar Cufisjiidadka Tamar socod Tamar loodsan Tamarta danabka iyo Tamarta Niyukliyeerka bu'eed laakiin intaas uun kuma koobna ee waxaa jira noocyo badan oo Tamar ah sida Tamarta kaydsan Saynisyahandu waxa ay rumeysan yihiin in cuntada iyo shidaashaba ay ku jiraan waxa la yiraahdo Tamar oo ay tahay tamartaasi tan dadka iyo makiinadahaba u suurtogelisa in ay howl qabtaan wax yaabaha ugu weyn ay tamartu leedahay waxaa ka mid ah iyada oo isku gediyi karta wejiyo badan 1 Tamar falgaleedka Cuntada aynu cunnaa iskudhisyo ayaa ay siisaa muruqyadeenna marka aynu culays qaadayno ama aan wax riixayno muruqyadeenna ayaa adeegsada iskudhiyadaa oo ka hela tamarta ay hawsh ku qabtaan Sida dhabta ah cuntada waa shidaalka dhabta ah ee dadka sida uu u yahay batroolka shidaasha baabuurka ama naftadu u tahay shidaasha makiinadaha waaweyn Tamarta laga helo iskudhisyada cuntada iyo shidaasha ayaa la yiraahdaa tamar falgaleed waana nooc ka mid ah tamarta kaydsan 2 Tamarta Cufisjiidadka Xabbad leben ah xadhig ku xidh dabadeedna kor u qaad oo miiska korkiisa la sin Xadhigga kor mari khafiyad dabadeedna culays 1kg kaga xidh caarada kale Haddii aad sii daysid lebenka hoos u dhacay ayaa qabanaya hawl oo kor u qaadaya culayska halka kiiloogaraamka ah Markaa waa in uu lebenku yeeshaa tamar marka uu miiska la siman yahayTamarta walax kor loo qaaday leedahay waxaa la yiraahdaa Tamar cufisjiidad Ogow markii aad kor u qaadday xabadda lebenka ah muruqyadaadu waxay adeegsadeen tamar falgaleed taasoo ah tamarta weji leh ayaa loo geddiyi karaa mid kale 3 Tamar socod E_\mathrm{kin} \\ \tfrac{1}{2} m v^2< math> Lebenkii aad kor u qaadday ee aad la sintay miiska jooggisa haddii aad sii daysid oo uu ku dhaco qori yaalla dhulka waa uu kala jebinayaa Lebenku markii uu la sinna miiska korkiisa wxa uu lahaa tamar cufisjiidad Hase yeeshee waa ay ka dhammaatay cufisjiidadkii markii uu soo dhacay ee anu gaarin qoriga dhulka yaalla lebenku markii uu joogsaday qorigana uu kala jabiyey waxa uu qabtay hawl sidaa darteen waa in uu yeeshaa lebenku tamar intii aanu ku dhicin uun qoriga Waxa aynu u qaadanaa tamar ka timid socodka u kordhay markii uu soo dhacay Tamarta walax soconaysa waxaa la yiraahdaa tamar socod Tamar falgaleedkii muruqyadeenna ayaa u gedismay tamar cufisjiidad markii aynu sii daynay lebenkana tamar cufisjiidadkii uu lahaa yaa u gedisantay tamar socod 4 Tamar loodsan Kala jiid gariirad inta aad ku xidhid culays yar dabadeedna sii daa Gariiraddu wa ay soo gaabanaysaa culayskana koy ayaa ay u soo qaadaysaa Gariiraddii kal jiidnayd waxay qabatay hawl waxaana la yidhaahdaa waxa ay leedahay tamar loodsan 5 Tamarta danabka Qalabka adeegsada danabka ee ay ka midyihiin daqaajiyeyashu waxaad ogtahay in ay hawl qabtaan wax inta meel ka kaxeeyaan ay meel kale geeyaan Tamarta danabka laga helo waxaa la yiraahdaa tamarta danabka warshadaha danabka tamar falgalkeeda ku jirta naftada ayaa ay u gediyaan tamar danab 6 Tamarta Niyuukliyeerka bu'eed Atomyada waxaa ku kaydsan tamar mana suurto gasho in wax laga soo saaro oo hawl wax tar leh lagu qabto Yureeniyam oo ah curiyaha ugu culus oo dhulka korkiisa laga helaa waxa ay bixisaa tamar bu'eed marka ay atomyadeedu jajabaan Tamarta ka soo baxda hal kiiloogaraam oo yureeniyam ahi waxay ay la egtahay tamarta laga helo 8000000 kg oo saliid ah Waxyeello aad u weyn aya ay ku keenaysaa dadka tamar atomeedu haddii si xul oo dagaal uu ka midyahay loo adeegsado Bam atomeedii u horeeysay 1945 lagu tijaabiyey banka ku yala niyuu megsiko ee maraykanka kulkii kasoo baxay waxa ay noqotay ciidii quraarad dhalaashay Waxaa jira wejiyo kale oo ay tamartu leedahay oo ay ka mid yihiin tan kulka ilayska jabaqda iyo bilabta oo qaban kara shaqo loona gediyi karo weji kale haddii qalab ku haboon la adeegsado Tamartu waxay leedahay wejiyo fara badan si ay arrimuhu inoogu jilicsanadaan waxaynu u qaybin sidaan soo socota b Kooxda Tamarta Kaydsan t Kooxda tamarta Socodka J Kooxda tamar Kaydka + Tamar Socodka Urrurka-Wikimedia Wikipedia loogu dhawaaqo Waa bar laga helo Web-ka oo ah Qaamuus qoran Waxaa qorey dad iskood ugu qora luuqadadooda oo aan dawlad ama haayadi diran Qofkwalba oo guriga khatka intarnetka ku heysta yaqaanana sida loo isticmaalo wuu ka qeybqaadan kaaraa Qaamuuskan oo sidii cilmi Soomaaliga ku qoran loo soo gelin lahaa halkan Arintan oo la bilaabay 2001 Ingiriiskuna inglish ugu horeysey ayaa waxaa ku xigey luuqado badan oo kuwa ugu waaweyn ay yihiin Jarmal Faransiis Isbanish iyo Talyaani taariikhdu markii ay ahayd 18 01 2012 ayaa waxa hawada ka baxay wikabiidhiya laakiinse isla maalin ka bacdiba waa ay ku soo noqotay hawada Wikipedia loogu dhawaaqo Waa bar laga helo Web-ka oo ah Qaamuus qoran Waxaa qorey dad iskood ugu qora luuqadadooda oo aan dawlad ama haayadi diran Qofkwalba oo guriga khatka intarnetka ku heysta yaqaanana sida loo isticmaalo wuu ka qeybqaadan kaaraa Qaamuuskan oo sidii cilmi Soomaaliga ku qoran loo soo gelin lahaa halkan Arintan oo la bilaabay 2001 Ingiriiskuna inglish ugu horeysey ayaa waxaa ku xigey luuqado badan oo kuwa ugu waaweyn ay yihiin Jarmal Faransiis Isbanish iyo Talyaani taariikhdu markii ay ahayd 18 01 2012 ayaa waxa hawada ka baxay wikabiidhiya laakiinse isla maalin ka bacdiba waa ay ku soo noqotay hawada Shabakada isku xirka Caalamka IngiriisWorld Wide Web loona soo gaabiyo WWW inta badana loo yaqaan Web kaas oo loo isticmaalo isku xirka dokumentiyadda iyada oo la adeegsanayo qadka Internetka Fekradda xorta ah waa fekrad ku saabsan inaad wax allifi karto taasoo aan ku xirnayn shuruudo ama xakamayn Sidoo kale waxaa lagu soo koobaa howl kasta ee si gaar ah looleeyahay sida xuquudka qoraha faafinta iyo mid dadka kawada dhaxeeysa