2000 2001 2002 waxyaabihii ugu waaweynaa ee dhacay sanadkaas waxaa ka mid ahaa - 11 sebteembar 2001 waxaa la qarxiyey guryaha WTO World Trade Center ee ku yaaley magalada New York __TOC__ Dhacdooyin Dhalashooyin Dhimashooyin Madaxda Aduunka 2014 2015 2016 __TOC__ Dhacdooyin Dhalashooyin Dhimashooyin Madaxda Aduunka Dhacdooyinka 2013 Xoghayaha Arrimaha Dibadda ee Biritan William Hague oo booqasho ku tagay Muqdisho ayaa furay munaasabadda lagu furayay safaaradda ingiriiska Dhalasho Ciidaha iyo Dabaadagga Maalinta wacyi gelinta Cudurka Duumada Dhacdooyinka Dhalasho Dhimasho Ku-xigeenkii garyaqaanka guud ee dawlada Soomaaliya oo xalay lagu dilay magaalada Muqdisho Axmad Shiikh Nuur Maalin Ciidaha iyo Dabaadagga Sanadka miilaadiga bishiisa afraad waxayna u dhaxaysaa bilaha Maarso iyo Maajo Bisha Abriil waxay ka koobantahay 30 maalmood waxaana loo soo gaabiyaa Abr Luqada carabiga waa luqad ay ku hadlaan in kabadan 422 Milyan oo Qof Waxanay leedahay Lahjado badan waana mid kamida luqadaha caalamka ugushacbiyada badan luqada carabiga waxa sigaar ah u adeegsada dadka islaamka ah waayo waxa kusoo dagay Qur'aanka kariimka ah waxa kale oo carabiga ku qoran axaadiista Rasaaulka CS waxa jirta in luqada carabigu ay raad wayn kuleedahay luqado aad ubadan sida luqadeena soomaaliga waxa jira ereyo caalami ah oo caalamku isticmaalo oo asal ahaan kasoojeeda luqada carabiga waxaana kamida Sonkor waxa kamida Alcoholالكحول Admiralأمير البحر waxa jira kalmado badan oo si caalami ah loo isticmaalo laakiin asal ahaan kasoojeeda luqada carabiga luqada carabiga waxa lagaga hadalaa kasokoow dhulka carabta waxaa lagaga hadlaa sida wadamada Jad Eratareya Israaiil iyo Qaramada Midoobay Luqadaha carabigu ay saamaysay Af-Turki Af-Faarisi Waa afka Iiraan lagaga hadlo Af-Kurdi Waa afka ay kuhadalaan shacabka kurdida ee kunool wadamada Turkiga ciraaq iyo Iiran Af-Indunuusiyaan Waa luqada rasmiga h ee wadanka Indunisiya Af-Isbaanish waa af wadamo badan u rasmiah oo ay kamid tahay wadanka Isbania Halka ay kasoojeedo carabigu Afcarabigu waa mid kamida bahda Luqadaha Semitiga luqadahan oo u kala baxa amaba ku kala firidhsan Afrika iyo Aasiya Meelaha laga qoro xurrfta afka carabiga Sacuudi Carabiya Aljeeriya Masar Ciraaq Urdun Liibiya Marooko Soomaaliya Koonfur Suudaan Suudaan Suuriya Tuuniisiya Imaaraatka Carabta Yaman Jabuuti Lubnaan Qatar Baxrayn Kuwait Cumaan Muuritaaniya Jusur alqamarKomoros Jaad Israa'iil Falasdiin Dhaqanka Somalida waa Mid hodan ah oo Cajiid ah Dad weynha aduunkana la yaabeen Dadka somalida isku dhaqan bey ahaayeen mudooyin quruuno ah oo ay ku dhaqmayeen dhaqancaaki wanaagsan Hordhac Soomaaligu waa mid ka mid ah afafka ugu muhiimsan Geeska Afrika waana ka rasmi wadanmada iyo Jabuutiwaxaa kaloo si wayn loogaga hadlaa qaybo ka mida Itoobiya iyo Kenya Waxuu ka tirsan yahay afafka loo yaqaan oo ah laan ka tirsan bahda luqadaha ]Kusheetikna wuxuu ka sii yahay Kusheetik Bari waxaana ku hadla qiyaastii 15 milyan oo qof oo ku nool waddamada ] ] ] iyo ] sido kale waxaa afsoomaaliga ku hadala dadka iygu ah qurbujoogta Qoristii Af Soomaaliga Af soomaaliga waxaa la qoray Sanadkii 1972-kii Af soomaaliga waxa lagu qoraa xuruufta laatiinka ka dib 11 sano markii la magacaabay guddigii Af Soomaaliga sanadkii 1961 Dood dheer ka dib guddigu wuu talo gafay Dowladii Kacaanka ayaa dib boorka uga jaftay guddiga waxaana muddo 2 sano ah lagu hirgeliay qorista iyo barashada Af Soomaaliga 18 nooc oo far Soomaali loo damacsanayaa ayaa waxaa soo bandhigay af yaqaano kala duwan Guddigii Af Soomaaliga ee shaqaynayay 1961 ilaa 1972 ayaa doortay fartii afyaqaan Shire Jaamac Axmed i taas oo horay uu ugu tijaabiyay buugaag biirayaal bille ah sida "Iftiinka Aqoonta" iyada ay jireen tartan balaaran oo dhanka xaruufta Carabiga ah maadama Soomaalidu Quraanka ku barato Alif Ba Xaruufta Laatiinka waxaa loo door biday arimo dhaqaale qalabkii wadanka yiil iyo asbaabo kale Olalihii Horumarinta Reer Miyiga iyo Qoristii Af Soomaaliga Olalihii Horumarinta Reer Miyiga ayaa lagu balaariyay tirada bulshada ee taqaan qorista iyo akhrinta Af Soomaaliga Barnaamijyo kumanaan saacadood oo ka baxay idaahadaha Radio Hargaisa iyo Radio Mogadishu iyo barayaal 20000 labaatan kun oo ay ku jiraan ardaydii dugsiyada sare ayaa u howl galay in aqoonta aas aaska ee bulshada laga qaado 2% lana gaarsiiyay 55% mar ay UNESCO baaris ku samaysay isbadalka uu ummada gaarsiiyay Ole Olihii Horumarinta Reer Miyiga Wakaalada Madbacada Qaranka Tiyaatarka Wakaalada Filimida iyo wasaarado badan ayaa ka qayb qaatay barnaamijka qorista iyo horumarinta Af Soomaaliga Lahjadaha Af Soomaaliga Lahjadaha Af Soomaaliga in kasta oo ay Badantahay hadana waxaa la yiraah "Waxaa jira Maxaa Tiri iyo May" Afka Soomaaliga waxa loo qaybiyaa labo qaybood oo kala ah 1af maxaa tiri 2af maay Maxaa Tiri waa af Halbeega Soomaaliyeed ee cilmiga iyo culuunta lagu barto ahna kan qoran Lahjada Maay waxaa looga hadlaa inta badan koonfurta soomaaliya qoraalkiisuna weli si rasmi ah layskuguma raacin Af soomaaligu waa af ka kooban erayotiraab iyo hawraar soomali ah oo ay kol kolka qaarkood ku darsamaan erayo carabi ama ingriisi ahi Af Soomaligu waa luqadda ugu fudud qoraal ahaan iyo codeynba hase ahaatee ku hadliddeedu way adagtahay kolka la barbardhigo afafka udunka qaar ka mida Far Soomaali Qoriddii Af-soomaaliga waxa ka qayb qaatay Aqoonyahanno ]yeed oo aad u fara badan Xarfaha higgaadda Af-soomaaligu waa Shaqal 5 xaraf ka kooban iyo Shibbane 21 xaraf ah Shibbane oo kala ah B T J X KH D R S SH DH C G F Q K L M N W H Y ama b t j x kh d r s sh dh c g f q k l m n w h y Shaqal oo kala ah Shaqal gaab A E I O U ama a e i o u Shaqal dheer AA EE II OO UU ama aa ee ii oo uu Afka Soomaaliga marka laga fiiriyo falalka waxay ku dhamaadaan laakiin ayadoo loo eegayo amar ahaan waxa uu ku dhamaado ayaa waxaa suura gal ah in ayu dhamaadaan kuwo kale sida fal amar ah oo ku dhamaado "o" da waxaa lagu bedelayaa "A" waxaana la raacshaa "SHO" Tusaale baxsashobaxso dhimodhimasho seexoseexasho fadhiisofadhiisasho Si la mooda waxaa kale oo jiira falal ku dhamaada "N" kaa oo amar haan marka aan ka soo gano uu ku idlaado "Y" ama "I" Tusaale xoojixoojin siisiin beer dareybeer dareyn Waxaa laga reebaa kuwoo amar ahaan ku dhammaada "OOW" laakiin isu bedesho "AANSHO" Sida jecloowjeclaansho ogoloowogolaansho Hadii la fiirayo meelaha ugu fudud waa tirooyinka 1 Kow Koowaad 2 Labo Labaad 3 Saddex Saddexaad 4 Afar Afaraad 5 Shan Shanaad 6 Lix Lixaad 7 Todobo Todobaad 8 Sideed Sideedaad 9 Sagaal Sagaalaad 10 Toban Tobanaad 20 Labaatan Labaatanaad 30 Sodon Sodonaad 40 Afartan Afartanaad 50 Konton Kontonaad 60 Lexdan Lexdanaad 70 Todbaatan Todbaatanaad 80 Sideetan Sideetanad 90 Sagaashan Sagaashanaad 100 Boqol 1000 Kun 1000000 Milyan Waxaa kale oo aan wax ka sheegi karna tilmaameyaasha Ka soo qaad kan kaas tan taas kuwan kuwaas Sidoo kale kama maaranno waxyaabaha aan albaab ahaan u balaqeyno this is a pen in aan u fasirno afkeena sidii la doono ayadoon ahaynkan qalin waaye kan waa qalin This kan Is waaye waa Pen qalin Laakiin my pen sideen u isticmaali karaa makan qalinbaa? Jawaabtu waa may ee waa lays daba mariyaa qalin + kan Aniga kayga qalinkan this pen waa is kayga mine Adiga kaaga Asaga kiisa Ayada keeda Anaga keena Idinka kiina Ayaga kooda Tirada ]ka ku hadla Af-Soomaaliga Tirada dhabta ee dadka ku hadla Af-soomaaliga lama yaqaan waxaase lagu qiyaasaa ilaa 1965 Milyan oo qof kuwaas oo ku kala firarsan Caalamka waxaana kaloo jira aragtiyo kale oo gaarsiiya ilaa 25 Milyan oo qof Meelaha looga hadlo ] ] 16000000 ] ] 1000000 ] ] 5000000 ] ] 7000000 ] ] 2000000 iyo sidoo kale waddamada caalamka oo dhan afka soomaaliga waxaa kale oo ku hadlo dad badan oo asal ahaan soomaali eheen qaarkood weeba ku heesaan ' somali english turkish aniga I ben adiga you sen asaga he o ayada she o anaga we biz adinka you siz ayaga they onlar qaybaha falalkaficilada soomaaaliga kuwo ku dhamaado -id-asho-aansho-n sida afka soomaaliga hadaan tusaalooyin ka bixino fal dhacay aniga Sidoo kale fiiri ] ] ] ] Biomolikule waa Molikule oo ka imaaday ama laga sameeyay waxyaabaha nool {| width"100%" cellspacing"2" style"clear both;" | colspan"2" | |- | style"vertical-align top;" | {|id"mp-sp" cellpadding"2" cellspacing"5" style"width100%; vertical-aligntop; backgroundf9f9f9; border1px solid a7d7f9; color000;" |- | |} waxtarka nafaqo ee Borotiin-ka Most microorganisms and plants can biosynthesize all 20 standard amino acids while animals including humans must obtain some of the amino acids from the diet The amino acids that an organism cannot synthesize on its own are referred to as essential amino acids Key enzymes that synthesize certain amino acids are not present in animals — such as aspartokinase which catalyzes the first step in the synthesis of lysine methionine and threonine from aspartate If amino acids are present in the environment microorganisms can conserve energy by taking up the amino acids from their surroundings and downregulating their biosynthetic pathways In animals amino acids are obtained through the consumption of foods containing protein Ingested proteins are then broken down into amino acids through digestion which typically involves denaturation of the protein through exposure to acid and hydrolysis by enzymes called proteases Some ingested amino acids are used for protein biosynthesis while others are converted to glucose through gluconeogenesis or fed into the citric acid cycle This use of protein as a fuel is particularly important under starvation conditions as it allows the body's own proteins to be used to support life particularly those found in muscle Amino acids are also an important dietary source of nitrogen Cirjeex Cirjeex Jupiter ama loo yaqaano magacyada kala ah Cirjiir ama Mushtari waa meeraha 5aad ee ugu dhow qoraxda ayadoo u jirta masaafo dherer dhan 52 AU iyo 318 jeer muga dhulka Sidoo kale Cirjeex waa kan ugu weyn meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay Waa meere neef gas ah oo jawigiisuna ka samaysan yahay isku dhisyo Haydarojiin iyo Hiliyaam oo tartiib u noqda haydarojiin dareerto ah Waxaa suurto gal ah in meeruhu lee yahay bu’ is haysata oo dhagax iyo baraf ah Jurmiweynidu oo qabo awgeed Cirjeex wuxuu lee yahay cufisjiidad aad u weyn wuxuuna soo jiidaa dibdheerooyin kometer iyo dhadhaabyo asteroider oo isaga ku dul dhaca haddi kalena dhulka ayey kusoo dhici lahaayeen Dhinaca kale meeraha Cirjeex wuxuu lee yahay gobol weynoo ah jiid ama jaziirad guduudan oo meeraha ku wareegata Waa dabayl xoog leh oo weli ku meereysato tan iyo intii la og yahay oo aan awood u helnay inaan meerahan ku eegno doorbinnada waaweyn teleskop Meeraha Cirjeex Jupiter waa meeraha shanaad ee qoraxda ugu dhow masaafo dherer dhan 52 AU u jira qoraxda iyo 318 jeer muga dhulka Wuxuu ka samaysan yahay meerahani isku dhisyo u badan haydarojiin iyo hiliyaam Dhinaca kale meeraha Cirjeex waa kan ugu leh tirada ugu badan ee dayax asagoo leh 67 dayax Afarta ugu wayn lo Ganymede Callisto iyo Europa waxay leeyihiin qaabdhismeed u dhow meerayaasha dhagaxleyda ah sida foolkaanaha iyo gudo kulul< ref> Ganymede oo ah satelaytka ugu wayn Bahda Qoraxdu Midaysay ayaa wuxuu ka wayn yahay meeraha Waxaraxir mercury Bilaha Cirjeex Cirjeex waxuu leeyahay 67 dayax taasi oo ka dhigtay midka koowaad ee ugu dayaxa badan dhamaan meereyaasha Bahda Qoraxdu Midaysay Ilaa hadda waxaa weli la helaa dayaxyo cusub Haseyeeshee afarta dayax ee ugu waaweyn waxay kala yihiin Io Europa Callisto iyo Ganymedes waxa soo hor helay Galileo sanadkii 1609 Dayaxaya ugu weyn Ganymedes waa mid ka weyn meeraha Dusaa Afarta dayax ee ugu waaweyn waad arki kartaa haddii aad u kaashato doorbin caadi ah Xogta Cirjeex Dhexroorkadiameter 143 884 km Fogaanta u jiro qoraxda 741816 millyan km ama 52 AU Mudada Udub-wareega rotation 9 saacadood 50 daqiiqo iyo 30 ilbiriqsi Ku Wareega Qoraxda sanad 12 sanad dhuleed Heerkulka oogada sare -150 °C Meerayaasha Baxsan Afarta meere ee banaanka u baxsan waa meereyaasha Neefaha Waawayn ee Bahda Qoraxdu Midaysay kuwaas oo ah 99% walxaha ku wareega qoraxda Cirjeex iyo Raage ayaa waxay yihiin tobanaan kun oo jeer miisaanka iyo muga dhulka waxayna ka samaysan yihiin isku dhisyo haydarojiin iyo hiliyaam Dhanka kale Uraano iyo Docay waxay leeyihiin 20 jeer laab muga dhulka waxayna ka samaysan yihiin macdano dhalaali kara oo ka kooban baraf Qoraalo La Mid ah Docay Raage Farraare Cirjeex Uraano Bluto Waxaraxir Meere Dhul Cir Meere Dhagaxley Dayax Dayaxa meere Qorax Xidig Meere Dhul badhe Cilmiga Xidigaha Bahda Qoraxdu Midaysay Qorax Xigasho Cufisjiidad Cufisjiidad Ingiriis Gravity waa awooda dabiiciga ee isku heeysa meereyaasha iyo xidigaha ay ku wareegaan Cufisjiidadka lama arki karo lamana maqli karo laakiin waa la dareemi karaa Awooda cufisjiidadka waa tan suurto galisay inaan dhulka dul socono qoraxda oo ah Xidig aad u wayn isla markaana leh awood cufisjiidad aad u badan ayaa isku heeysa meereyaasha iyo dayaxyadooda iyo duniyaha kale ee Bahda Midaysay Qoraxdu oo dhulku ka mid yahay Cufisjiidadku waa awoodda u yeesha sheyadda miisaan oona ku heysa Oogada dhulka Tusaale ahaan haddii aad shey kor u tuurtid hoos ayuu u soo dhacayaa Waxa sababa in shey walba oo kor loo tuuro uu hoos ugu soo dhaco waa awooda la yiraahdo garaafiti ayaa hoos u soo jiidata Meereyaasha waaweyn ee dabiiciga ah sida dhulka dayaxa qoraxda iyo xiddigaha waxey leeyihiin awood cufisjiidad isku heeysa dhamaantood oo wixii u soo dhawaada wey soo jiitaan Meereyaashan dabiiciga ah sida way kala awood cufisjiidad badan yihiin Mid ba' midka uu ka weyn yahay wuu ka garaafiti badan yahay Tusaale ahaan awooda garaafitiga ee uu dhulka leeyahay waxey ka xoog badan tahay awooda garaafitiga ee uu dayaxa leeyahay sababtoo ah dhulka ayaa ka weyn dayaxa Awooda garaafitiga ee ay qorraxda leedahay waxay ka xoog badan tahay tan dhulka uu leeyahay sababtoo ah qorraxda waxay ka weyn tahay dhulka Dayaxa oo ah duni yar wuxuu ku wareegaa dhulka oo waxaa soo jiita cufisjiidadka dhulka Dhulka wuxuu ku meereystaa qorraxda oo waxaa soo jiita garaafitiga qorraxda Awooda Cufisjiidadka Saamaynta Cufisjiidadka Deoxyribonucleic acid DNA waxey ka kooban tahy Sokor 5 jibaaran ee laga yareeyey oksojiin Fosfat Kaydka guud LaboPurines Adenine waxaa loo soo gaabiyaa A Guanine Waxaa loo soo gaabiyaa G LaboPyrimidines Thymine waxaa loo soo gaabiyaa T Cytosine waxaa loo soo gaabiyaa C Dadka Soomaaliyeed Af-Carabi الصوماليون waa dad ku nool Geeska Afrika Jamhuriyadda Federaalka Soomaaliya Waxayna ku hadlaan Af-Soomaali Waana mid kamid ah Luqadaha Kushitiga Faraceeda Afro Aasiya Soomaalida Waxaa kala qaybiyey Gumeysigii qarnigii 19aad kaas oo ukala qaybsaday 5 qaybood oo Kala ah Talyaani Oo haystay Koofurta Soomaaliya Ingriiska Oo haystay Wuqooyiga Soomaaliya Somalilan Faransiiska Oo haystay Xeebta Soomaaliya Jabuuti Itoobiya + Ingiriiska Oo haystay Soomaali Galbeed Soomaali galbeed Kenya + Ingiriiska Oo Haystay NFD Loona yaqaan Soomaaliweyn Waxay wada leeyihiin dhaqan iyo luqad Ay wadaagaan Somalida waxay ku kala nool yihiin qurbaha iyo dhulka Soomaaliya gaar ahaan Soomaaliweyn Soomaalida badankooda waa dad reer guuraah ah waxaana lagu yaqaanaa xoolo dhaqasho sida ariga iyo geela iyo Lo'da Soomaalida waxay ahaayeen dad ku dagaalama daaqqa xoolaha iyo Biyah Dadka soomaaliyeed waxaa dibadda uhaajiray ku dhowaadb ilaa iyo 5 Malyan maadaamaa dalku ku jiray in kabadan 20 sano oo dagaal ah Dhanka diinta soomaaliya waxaa aad awood ugu leh suufinimada suufiyada soomaali xoogaa waa ka duwan yihiin suufiyada dalalka qaarkood inkastoo ay aqoonta diintuu ay sii yaraanayso waayadii hore markii ay soomaaliya nabad ahayd iskuulaad iyo jaamacado badan ayaa ku yaalay dalka soomaaliya dhaqaalaha dalkana kor ayuu u socday Somalida waxay ganacsi la lahaayeen wadamada carabta iyo aasiya iyo yurub dagaaladi Soomaaliya siday u bilaabmeen waxaa dhacday in ay soomaliduu isku dilaan qabiil dartiis iyo is fahmi la aan maanta dadka soomaaliyeed dhibaato ayay ku sugan yihiin meelkasto ay joogaanWaxaana keenay dulmiga ay ayaguu isku gaysteen somalida boqolkiiba 30 waa qaxooti oo wadamada kaley ku kala nool yihiin waxayna u badan yihiin wadamada Itoobiya kiinya jabuuti kanada Mareykanka Iswiidhan Denmark Finland Jarmalka Talyaaniga Shiinaha iyo wadamo kale oo aan la tiri karin Map Kaan waxa uu muujinayaa meelaha ay ku badanyihiin Taarikhda Khubarada ku xeeldheer Taariikhda dalka Soomaaliya waxa ay sheegeen in erega Soomaaliya uu ka taaganyahay labo eray oo laisku geeyay kuwaasi oo kala ah Soo-Maal iyadoo eraga Soo macnihiisa loola jeedo Soco halka ereyga Maal uu macnihiisu ka soo jeedo Lis Marka labadaasi eray laisku daro waxaa uu noqonayaa Soo Maal Saca rida laxda geela Khubarada qaarkood waxa ay sheegaan in magaca Soomaali uu asal ahaan ka soo jeedo ereyga carabiga ee ah Duu-maa ذو مال oo macna ahaan la macna ah Shacab xoolo badan leh Sooyaalka taariikhda qadiimiga ah waxaa iyadana laga helayaa macno kale iyadoo khubaraduna ku doodayaan in ereygaasi uu ka yimid Samaale oo micnihiisu yahay ninkii waranka Dheeraa Samaale ayaa la sheegaa in uu ahaa ab iyo waziirkii ay ka soo farcanmeen dadka Soomaaliyeed Aw-Samaale Taariikh ahaan dalku waxa uu lahaan jiray xadaarad facween waxaana dalka loo aqoon jiray magacyo badan sida Dhulkii udgoonaa Dhulkii eebe iyo Geeska Afrika soomaalidu waa dad qab weyn ama isku maleeya ineey dadka aduunka joogaan ka sareeyaan dhamaan tood soomaalida waxa la garan la'yahay asal ahaaan meesha ay ka soo jeedaan lkn marka laga qaaday DNA waxa ay u dhawaatay carabta iyo isreaiisha dabeecadahoodana marka la fiiriyay waxa ay udhawaatay isreaiisha lkn ma aha mid lagu kalsoonyahay taasi soomaalidu waa islaam boqolkiiba boqol Dhulka ingiriis Earth Carabi أرض waa meereha sadexaad ee qoraxda u dhow ee Bahda Midaysay Qoraxdu Waa meeraha ugu muga iyo miisaanka weeyn iyo midka shanaad ee ugu xajmiga weeyn sideedda meere eeBahda Qoraxdu Midaysay Dhulka waxa lagu naaneeysaa Meeraha Midabka Buluugan sababtoo ah marka hawoda sare laga soo fiirinayo waxa muuqda midabka buluuga Dhulku waa meereha kaliya ee nolol ka jirto dhamaan meereyaasha aan naqaano Waxa lagu qiyaasaa meeraha dhulka in da'diisu ku dhowdahay 45 bilyan oo sanno Dhulka isku-wareegiisa Circumference waa 4000786 km marka laga xisaabayo dhul badheha sidoo kale baaxada guud ee oogada dhulku waa 510072000 km2 taas oo ka kooban 148940000 km2 dhul ama caro iyo dhagax ah una dhiganta 292 %; iyo 361132000 km2 biyo iyo bad ah taas oo u dhiganta 708 %< ref> Muga dhulku waa 108321 ×10 12 km3 halka cufka meeraha dhulku yahay 597219 ×10 24 kg Sidoo kale miisaanka cuf ee dhulku waa 5515 g cm3 halka cufisjiidadka dhul badhehu yahay 9780327 m s2 taas oo u dhiganta 099732 g Cadaadiska dunidan waa 101325 kPa MSL Heerkulka oogada sare ee dhulku waa meel dhexaad taas oo ah mida taageertay in nolol ka jirto meerehan Kulka iyo qaboowga dhulku wuu kala duwan yahay ayadoo Cidhifyada polars oogu heerkul hooseeyo taas ka dhigtey qaboow badan laakiin meelaha ku beegan dhul badheha ayaa ugu heerkul sareeya dunida < ref> Guud ahaan heerkulka dunidu marka ugu hooseeyo wuxuu gaadhaa 184 K ama −892 °C dhex-dhexaad markuu yahay heerkulku waa 15 °C ama 288 K marka uu ugu sareeyo kuleeylku wuxuu gaadhaa 567 °C ama 330 K Cirka ama Samoda sare ee dunidan aan ku nool nahay waxay ka sameeysan tahay 7808% curiyeha nitrojiin N taas oo ah hawo 2095% ogsajiin O 093% argon 0039% Kaarboon-labo-ogsaadh C2< sub>O iyo qiyaastii 1% uumi biyo ah in kastoo mararka qaar kala duwan tahay cimilodu Meeraha dhulku wuxuu sameeyaa labo wareeg mid uu ku wareego xariijintiisa taas oo loo yaqaano Sidereal rotation period Wareega labaad dhulku wuxuu ku sameeyaa qoraxda waxaanay ku qaadataa 36525744 maalmood oo ah wakhti dhan hal sanad Taariikhda Dhulka Taariikhda dhulku aad ayay u dheer tahay oo waxaa la sheegaa in dhulku sameeysmay 45 bilyan oo sano ka hor Isla mar ahaantaana sii jiri doono 8 ilaa 10 bilysan sanno oo soo socota Samayska Dhulka Sida eey isku raaceen khubarada cilmiga sayniska iyo Cilmi Fallagu meereha dhulka waxa uu sameeysmay 45 bilyan oo sano ka hor taas oo halkii bilyan ee ugu horeeyay dhexdiisa nolol ka bilaabantey Isla wakhtiyadaas ayay sameeysantey Oogo Cir ama atmosphere kaas oo difaac u ah nolosha dunida kana difaacda ileyska halista ah ee qoraxdu soo deeyso solar radiation In ka badan 71% oo dunida ah waa biyoha< ref> dhanaan ee badaha iyo harooyinka biyoha macaan ee laga helo oogada dhulka Inta soo hadhay oo ah 29% waa qaaradaha iyo dhulka caadiga ah Cidhifyada aduunka Cidhifka Koonfureed iyo Cidhifka Waqooyi dhamaantoodba waa baraf waana meelaha ugu qabowga badan ee heerkulkoodu aad u hooseeyo Cufisjiidadka dunida waxay xidhiidh is-dhexgal oo isku xidhan la leedahay meereyaasha kale gaar ahaan dayaxa iyo qoraxda taas oo suurto-gelisay in miisanka dhulku dheeli tirnaado Si la mid ah meereyaasha kale dhulku wuxuu sameeyaa labo wareeg mid uu ku wareegayo xariijintiisa midaas oo sameeysa habeenka iyo maalinta una dhiganta wakhti dhan 24 saacadood iyo wareega dheer ee sameeya sanadka ee 3654 maalin ee dhulku ku wareego qoraxda ahna tan keenta Afarta Xili four seasons iyo kala duwanaanta cimilooyinka dunida Si ka duwan meereyaasha kale dhulku wuxuu leeyahay hal dayax oo dabiici ah kaas oo ku wareega dunida wakhti u dhiganta hal bil ama 30 maalmood Waxa la sheegaa in dayaxu ka go'ay dhulka isla markaana bilaabay inuu ku wareego meerahan wakhti hada laga joogo 443 bilyan sano Bilowgii Nolosha Nolosha meeraha dhulka guud ahaan loo yaqaano "biosphere" ayaa waxa la aaminsan yahay ineey bilaabantay qiyaastii 35 bilyan sanno ka hor Dhulku wuxuu hooy u yahay malaayiin nooc oo noole ah kaas ooy ka mid yihiin Aadamuhu Ilaha Macdanta iyo habka is-daba-wareega biyoha ayaa ah mid u gaar ah meerahan isla markaana suurto gal ka dhigey ineey taageerada noolaha degan dhulka Mustaqbalka Dhulka Jiritaanka dunidu waxay ku xidhan tahay nolosha Qoraxda Haddii isbedel ku yimaado qoraxda nolosha dhulka iyo waxkasta weey doorsoomayaan Sida la qiyaasayo Hal bilyan sano ka dib midabka qoraxdu waa isbedeli iftiinkuna waa sii kordhi sababto ah Hiliyaamta bu'da qoraxda ayaa sii kordheeysa taas oo keeni doonta in 10% kordho iftiinka heerkulka iyo falaadhaha khatarta ah ee ka soo baxa qoraxda; halka 35 bilyan sano ka dib ay badan doonto 40% Aqoonyahanada Cimiladu waxay sheegeen isbedelkaas qoraxda ku yimid wakhtigaas sare u qaadi ilayska halista ah ee "radiation" taas oo lumin doonto biyaha badaha dhulka Wakhti yar gudaheed waxaa kor u kici heerkulka oogada sare ee dhulka sidoo kale isku-wareega Kaarboon Ogsaydh CO2< sub> oo muhiim u ah nolosha dhirta ayaa jaha wareeri iskuna bedeli Kaarbon afar C4 oo sun ah Dhirtu haday ka dhamaato dunida waxaa dhici in la waayo hawada Ogsajiin midaas oo sababaysa dhimashada noolaha oo dhan Hal bilyan sano oo kale kadib heerkulka maqaarka sare ee dhulka wuxuu gaadhi ugu yaraan 70 degree Salsiyas midan oo jaho-wareer ku keenaysa miisaanka iyo cufis-jiidadka dunida Midabka qoraxdu wuxu noqon casaan 5 bilyan sano ka dib isla markaan gacanka qoraxdu wuxuu gaadhi meel ka badan 250 jeer meesha uu hada joogo Wakhtigan lama hubo sida dhulku noqon laakiin waxa la og yahay in wareega dhulku isbedeli sababto ah aad ayuu uga fogaani qoraxda Mudo yar ka dib bu'da qoraxdu waxay isku bedeli cadaan bilaa kul iyo ileys ah halkaas ayaana ugu dambeeysa isku xidhnaanta Bahda Qoraxdu Midaysay< ref> Qeeybaha Dhulka Dhulku wuxuu u sameeyan yahay qaab wareegsan oo wax yar ka duwan gooboda lana odhan karo wuxuu u dhow yahay qaabka ukunta midaas oo ka dhigeeysa cidhifyada kuwo yara fidsan marka la bar-bar dhigo dhul badheha Dhul badhuha ayaa 43 kilomitir ka dheer cidhifyada dunida taas ayaana keentay in u eekaado qaabka ukunta Qaab-dhismeedka Dhulka Dhulku waa meere dhagaxleey terrestrial ah asagoo ugu xajmi iyo miisaan wayn afarta meere ee la isku yidhaahdo Meere Dhagaxley taas oo macnaheedu tahay dhulku wuxuu ka sameeysan yahay jidh dhagaxan ah si ka duwan meeraha Cirjeex oo hawo iyo neefo ka kooban Dhulku wuxuu u sameeyan yahay qaab wareegsan oo u dhow qaabka ukunta midaas oo ka dhigeeysa cidhifyada kuwo yara fidsan marka la bar-bar dhigo dhul badheha Taasi waxaa keenay wareega dhulku ku sameeyo xariijintiisa asagoo iska soo rogaaya Cidhifka Koonfur ilaa dhanka Cidhifka Waqooyi Gacanka Dhul badheha dunidu 43 kilomitir ayuu ka dheer yahay cidhifyada Tani waa sababta loo leeyahay dhulku wuxuu u sameeysan yahay si u dhow qaabka ukunta Isku-celiska gacanka goobada dhulku waa qiyaastii 12 742 kilomitir Barta ugu dheer oogada sare ee dhulku waa Buurta Everst oo biyoha badda ka sareeya 8842 kilomitir halka meesha ugu hooseeysa tahay Dhufeeyska Mariyana oo ah god ka hooseeya 10911 mitir oogada sare ee biyaha badda Qaab-dhismeedka dhulka ayaa loo kala saaraa sadex laamood kuwaas oo kala ah Qolof Dhul ama Earth's Crust Qeeybta Dhexe e Dhulka ama Mantle iyo Ubuc Dhul Core Qolofka Dhulka Qolof Dhul ama crust waa lakabka ugu sareeya jidhka dhulka midaas oo ka kooban dhagaxaan caro iyo macdano kale Xadiga curiyeyaasha iyo macdantu weey ku kala badan yihiin oogada dhulka; isku dhisyada ugu badan waa Silica SilikoonOgsaydh SiO2 Alumina AlumiiniyamOgsaydh Nuurad lime CaO Magnesiya MagniisiyaamOgsaydh AayronIIOgsaydh Sodhiyaam-Ogsaydh Botshiyaam-Ogsaydh AayronIII Ogsaydh Biyo H2O Kaarboon-labo-Ogsaydh TitaaniyaamIIOgsaydh iyo FosforosbentOgsaydh Isku-xidhka curiyeyaashan waxay noqonayaan 996% qolofta sare ee dhulka< ref>]]> tirada yar ee kale waa ]oyin iyo ]o ku dhex jira Guud ahaan ]ka ]du waa qiyaas ahaan 598 ×10 24 kg kuwaas oo ka kooban inta ugu badan ]ta ] 321% ] 301% ] 151% ] 139% ] 29% ] 18% ]15% iyo ] oo ah 14%; inta soo hadhay oo ah 12% waxay ka kooban yihiin ] ]yaal kale Dhinaca kale maadaama ]ka gudaha dhulku aad u badan yahay waxaa la aaminsan yahay in badhtanka dhulku ka sameeysan yahay 888% ]ta ] iron iyo xoogaa yar oo ] 58% ] 45% iyo 1% ]yaal kale ah Lakabka Dhexe e Dhulka ] ee dhismaha Dhulka ] Lakabka dhexe iyo ]]] Qeybta dhexe ee dhulka loona yaqaano The mantle waa lakab dhagaxley ah oo saameyn ku leh miisaanka meeraha Si la mid ah meerayaasha kale dhulku wuxuu leeyahay jidh ka dhisan qeybo kala duwan Lakabka sare ] waxaa ku xiga lakabkan The mantle oo ka samaysan maqaar ] ah oo leh qiyaastii qaro thick 2900 km 1800 mile ah taas oo u dhiganta 84% cufka dhulka Lakabkani waa ] adke ku dahaaran bu'da dhexe ee ] oo ah ] oo qani ku ah ] iyo ] taas oo ah qiyaastii 15% cufka dhulka Lakabkani wuxuu ka bilaabmaa 75 km marka dhulka hoos loo galo ilaa 2900 km dherer hoos ah Waxaana ku xiga lakabka aadka u kulul ee buda dhulka Ayadoo ka tixraacayo ] iyo ] uu ka kooban yahay ayaa lakabkan waxaa loo qeybiyaa dhowr nooc mantleka sare kaas oo ka bilaabmaya 75 km ilaa 410 km qeybta dhexe 410–660 km mantleka hoose oo ka bilaabma 660 km ilaa 2891 km iyo xadka bu'da iyo mantleka oo leh qaro dhan qiyaastii ~200 km Ubuc Dhul ] loo yaqaano Earths Core waa buda ama lakabka dhexe ee meeraha dunida Qaybtani waa dareere aad u kulul oo leh qiyaastii qaro thick dhan 2266 km 1408 mi taas oo kooban birta Aayron iyo Nikel Ubucda dhulku waxay ka hooseysaa lakabka labaad ee mantleka Bu'da dhulku waxay oogada sare ka hooseeysaa dherer dhan 2890 km 1800 mi oo ah meesha Ubucda dhulku ka bilaabanto ilaa 5150 km 3200 mi oo ah badhtanka dhulka ]ka ubucda dhulku waxa uu ka bilaabmaa 4400 °C 8000 °F maqaarka ubucda ilaa 5430 °C oo ah bu'da dhexe iyo meesha ugu ] badan dhulka Dhinaca kale cadaadiska pressure ] waa inta u dhexeeysa 330 ilaa 360 gigapascals 3300000 to 3600000 atm Ubucda dhulku waxay ka samaysan tahay isku dhisyo badan oo u badan ] iyo ] Sidoo kale ] iyo ] badan ayaa iyagana laga helaa badhtamaha dhulka Guud ahaan buda dhulka laaanteed nolosha dunidu waxay noqon lahayd nooc kale sababtoo ah lakabkani waa sal-dhiga magnetka magnetic field dhulka Wareega Dhulka ] Dhulku wuxuu ku wareegaa qoraxda asagoo u jira masaafo dhan 150 milyan kilomitir wakhti dhan 3652564 maalmaha qoraxda hal sano Wareegan waxaa keena mid kale oo dhulku ku wareego xariijintiisa asagoo ka soo wareegaya bari ilaa dhanka galbeed Midan oo qaadata wakhti dhan 24 saac ayaa dhalisa habeenka iyo maalinta Inta uu ku gudo jiro wareega qoraxda dhulku wuxuu ku socdaa xawaare ah 298 km ilbiriqsi oo u dhiganta 107000 km saacadiiba Dayaxa oo ah mid ku wareega dhulka wakhti 2732 maalmood ah ayaa u jira dunida masaafo dhan 384000 km Marka la isku daro wareega dhulka iyo dayaxa ku sameeyaan qoraxda bisha dayaxa ilaa bisheeda kale waa wakhti ah 2953 maalmood waa waxa aan u naqaano hal bil Guud ahaan wareega dhulka xariijintiisa kan uu ku wareego qoraxda iyo wareega dayaxu ku sameeyo dhulka dhamaantood waa kuwo lid ku ah wareega saacada counterclockwise Wareegyada dhulka iyo dayaxu waxay mararka qaar keenaan ] iyo ] Dayaxa Dhulka ] Dhulka oo si fiican looga arko Oogada sare ee ]da]] ] Dayaxu waa duni yar oo ka samaysan dhagaxaan kuna wareegta dhulka taas oo leh dherer dhan rubuc gacanka dhulka ] waa kan ugu weeyn dhamaan ] meereyaasha ] kaas oo la odhan karo wuxuu ka wayn yahay meereyaasha yaryar qaarkood Cufis-jiidadka u dhexeeya dhulka iyo dayaxa ayaa keena ] taas mi la mid ah ayaa keentay isku-xidhnaanshaha labadooda Dayaxa oo ku socda xawaare dhan 1022 kilomitir ilbiriqsigiiba ayaa waxay ku qaadataa ] ] iyo ] in uu hal mar ku wareego dhulka36524 solar days Dhinaca kale isku wareega dayaxu circumference waa 10 921 km; ] waa 21958 ×1010 km3< span> halka ] yahay 73477 ×1022 kg< sup>< span> Maadaama dayaxa cirkiisu aad u khafiif yahay falaadhaha qoraxduna toos u soo taabtaan oogada dayaxa ayaa ] aad u sareeyaa ugu yaraan waa 100 Kalfin ugu badnaana wuxuu gaadhaa 390 K Jidhka dayaxu wuxuu ka samaysan yahay ] kala duwan kuwaas oo u badan ] kala ah ] ] ] ] ] iyo ] Markii ugu horeeysay taariikhda bani-aadamka sanadkii 1959kii ayaa ] ] leeyahay tagay dayaxa Ka dib 1968dii ayaa qofkii ugu horeeyay cagaha saaray dayaxa kaas oo ka socday Dawladda ]ka Sanadkii 2004 wixii ka dambeeyay ayaa wadanada ] ] ] iyo ] saldhigyo ka sameeysteen dayaxa Inkasto dayaxu lahayn ] oo ka difaaca ] ] cilmi baadhis la sameeyay waxay muujisay in dayaxu leeyahay ] laga heli karo ] dayaxa iyo oogada sare dhexdeeda< ref> Qaaradaha Dunida Lakabka sare ee ] loo yaqaano ''the lithosphere waxaa loo qeeybiyaa waaxyo lagu magacaabo tectonic plates'' kuwaas oo maamula qaabka iyo naqshada ] u samaysan yihiin ]ka foolkaanaha volcano ] iyo kala soocida ] dhamaantood waxaa keena tectonic plateka"] iyo kala soocida ]"< ref> Qaab-dhismeeydka saxannada sameeya qaaraha dhulku waa ] kuwaas oo kala ah ] ] ] ] ] ] iyo ] Intaas waxa soo raaca ] [[Saxanka -Kaariibiyanka]] ] ee koonfurta ] ] Qaaradaha qaar ayagoo isku-dhegan ayaa labo loo kala qeybiyay sida YuroAasiya oo loo kala saaro ] midabka cas iyo ] midabka oranjiga Dhinaca kale qaaradaha ] & ] mararka qaar waxa la xisaabiyaa hal qaarad ahaan]] Qaab-dhismeedka tectonik plateska ayaa keenay qaab-dhismeedka ] Sidas darteed guud ahaan Dhulku wuxuu ka kooban yahay ] oo magac ahaan kala ah ] ] ] ] ] ] oo loo yaqaano Ooshiyaaniya isla markaana soo raacaan gasiiradaha yaryar ee u dhow iyo ] ee barafka ah Qoraxda Dhulka ] ]du sun waa ]ta iftiimisa kulaylka gaadhiisa isla markaana ] ku heeysa dhamaan meerayaasha ] Miisaanka iyo cufka qoraxdu wuxuu la mid yahay 332900 kan meeraha ]ka Sidoo kale bu'da dhexe ee qoraxda waxaa ka yimaada ]ka falaadhaha radiationka elektaromagnetik radiation iyo 400 ilaa 700 nm oo falaadhaha ]ka muuqda ah Cadaymo la arkey waxay xaqiijiyeen in barta qoraxdu ku taalo suurto gelisay in ]ka ka jirto ]i ] Jiritaanka meerayashu waxay ku xidhan tahay nolosha ]da Haddii isbedel ku yimaado qoraxda nolosha dhulka iyo waxkasta weey doorsoomayaan Sida la qiyaasayo ] ] sano ka dib midabka qoraxdu waa isbedeli iftiinkuna waa sii kordhi sababto ah ]ta bu'da qoraxda ayaa sii kordheeysa taas oo keeni doonta in 10% kordho iftiinka heerkulka iyo falaadhaha khatarta ah ee ka soo baxa qoraxda; halka 35 bilyan sano ka dib ay badan doonto 40% ] waxay sheegeen isbedelkaas ] ku yimid wakhtigaas sare u qaadi ] ah ee "radiation" taas oo lumin doonto ] dhulka Wakhti yar gudaheed waxaa kor u kici ] oogada sare ee dhulka sidoo kale isku-wareega ] oo muhiim u ah nolosha ] ayaa jaha wareeri iskuna bedeli ] oo ] ah Dhirtu haday ka dhamaato dunida waxaa dhici in la waayo ] ] midaas oo sababaysa dhimashada ] oo dhan Hal bilyan sano oo kale kadib heerkulka maqaarka sare ee dhulka wuxuu gaadhi ugu yaraan 70 degree Salsiyas midan oo jaho-wareer ku keenaysa miisaanka iyo cufis-jiidadka dunida Midabka qoraxdu wuxu noqon casaan 5 bilyan sano ka dib isla markaan gacanka qoraxdu wuxuu gaadhi meel ka badan 250 jeer meesha uu hada joogo Wakhtigan lama hubo sida dhulku noqon laakiin waxa la og yahay in wareega dhulku isbedeli sababto ah aad ayuu uga fogaani qoraxda Mudo yar ka dib bu'da qoraxdu waxay isku bedeli cadaan bilaa ] iyo ] ah halkaas ayaana ugu dambeeysa isku xidhnaanta ] Cimilada Dunida Cirka Dhulka ] Cadaadiska ] isku cel-celiskiisu waa 101325 ] laga soo bilaabo dherer dhan 85 km Waxaanay ka kooban tahay 78% ] iyo 21% ] ah iyo xoogaa yar oo uumi biyo ah iyo ] iyo neefo kale Dhererka cirku u jiro oogada dhulka waa kala duwan tahay waa 8 km cidhifyada iyo 17 km dhulbadhaha Maqaarka cirku aad ayuu muhiim ugu yahay nolosha dhulka caawinta wareega biyaha sida roobka iyo difaacida falaadhaha khatarta badan ee ka yimaada qoraxda ayaa ka mid ah faa'iidooyinka cirka Sidoo kale aqalkacagaaran greenhouse oo ka samaysan uumi biyo kaarboon-labo-ogsaydh miithayn methane iyo ozoneka oo masuul ka ah dheelitirka ]ka dunida ayaa ka mid ah faa'iidooyinka cirku u leeyahay dhulka< ref> Cimilada Dhulka Cirka dhulku ma lahan wax xad ah si tartiib ah ayuu u noqonayaa khafiif sababo la xidhiidha wasakhowga hawada darteed 3 4 muga cirka dunidu wuxuu u jiraa oogada dhulka 11 km oo kali ah kuleylka ka imanaya qoraxda markuu soo gaadho meeshan wuxuu keenaa in hawadu kala baxdo ka dib ku qaboowda lakabka saree cirka Taas ayaa keenta isbedelka cimilada sida roobka dabaylaha IWM Badaha waaweyn ayaguna qayb ayay ka yihiin isbedelka cimilada sababto ah uumiga biyuhu wuxu ka yimaada badaha kuwaas oo ku qabooba cirka dibna ugu soo noqda dhulka ayagoo roob ah Biyaha roobka ayaa sameeya wabiyada iyo haraha leh biyaha macaan Isku-wareega biyaha ee noocan water cycle ayaa si fiican u taageera nolosha iyo dhulkaba Cimilada dhulka waxaa loo kala saari karaa waaxyo badan ayadoo la tixraacayo ]ka iyo roobka Nooca ugu caansan kala saarka cimilada Köppen climate classification oo uu sameeyay Wladimir Köppen ayaa loo kala saaraa ] oo kala ah saxare qalayl ah torobika tropics dhulka sareeya qaboow-dhexe iyo qaboowga cidhifyada kuwaas oo weli la sii qeeybiyo Habka sameeynta cuntada ee dhirta Photosynthesis ayaa asna kaalin libaax ka qaata dheelitirka hawooyinka cirka sababto ah dhirtu waxay isticmaashaa kaarboon-labo-ogsaydhka kuna sii daysaa cirka ogsajiin saafi ah ] oo ayadu ku badan cirka ayaa ] ]ta dhirtu soo daysto taas oo ayadna dhalisa ] biyo ah oo keena ]< ref>< ref> Nolosha Dunida ] Nolosha ] dhulka guud ahaan loo yaqaano "biosphere" ayaa waxa la aaminsan yahay ineey bilaabantay qiyaastii 35 ] ka hor Meelaha lagu noolyahay waxaa loo kala saaraa nidaamka ay u taageerayaan nolosha ]ka ama ]ta Oogada dhulka waxa kala sooca kala duwanaanshaha ] iyo ] latitude and longitude iyo jooga dhulka ka sareeyo biyaha badda Meelaha qaar sida ] saxaraha aadka u kulul iyo buuraha dhaadheer nolosha xayawaanka iyo dhirtu aad ayay ugu yartahay Sidaas ay tahay waxaa jira ] nooc oo ] ah dhir iyo xayawaan oo ku baahsan oogada dhulka iyo ]< ref> Kheyraadka Dabiiciga iyo Isticmaalka Dhulka Oogada dhulka waxaa laga helaa khayraad dabiici ah oo faa'iido badan u leh bani-aadamka Qaar ka mid ah khayraadkaas waa mid aan la cusboonaysiin karin sida ] iyo ]ka kuwaas oon wakhti dheer qaata samaysankooda Sidoo kale xadi badan oo ] ah ayaa laga helaa dhulka kuwaas oo marka la warshadeeynayo loo kala saaro ] ] ] methane iyo kuwo kale oo badan Khayraadkan waxaa loo isticmaalaa in laga sameeyo awood iyo shidaal ay ku shaqeeyaan alaabta Aadamuhu sameystay Sidoo kale inta u badan ] waxaa laga qodaa ] Waxaa intaas dheer in dhulku yahay isha khayraadka taageerta nolosha sida cuntada daawooyinka alwaaxa wax lagu dhiso Ogsajiinta IWM Nolosha dhulka dushiisa The land-based ecosystem waxay ku tiirsan tahay carada sare iyo biyaha halka nolosha badaha dhexdooda oceanic ecosystem ku xidhan tahay milanka nafaqada ka timaada oogada dhulka< ref> Sanadkii 1980 5053 Mha Milyan Hegtar oo oogada dhulka ahi waxay ahayd Keymo halka 6788 Mha ay ahayd dhul-daaqsiimeed iyo 1501 Mha oo ahayd dhul-qodaal midho laga beero Guud ahaan dhulku waa hooyga ] ah Aadamuhu ka midka yihiin halkaas oo guryo iyo meelo lagu noolaado laga dhisay Khatarta Dabiiciga ] Meelo badan oo oogada dhulka ah ayaa khatar badan isla markaana noloshu aad u adag tahay amaba aan la degenayn Sida deegaanada cimiladu aadka u sareeyso ama hooseeyso tusaale ahaan saxaraha iyo cidhifyada dunida Sidoo kale khatarta waxaa ka mid ah duufaanada daadadka dabaylaha waawayn dhulgariirka foolkaanaha abaaraha sunaamida IWM kuwaas oo ku xidhan cimilada< ref> Dhinaca kale waxaa jira khatar badan oo Aadame-samee ah Waxa ka mid ah wasakhowga hawada wasakhowga biyaha roobka asiidha leh walxaha ]ta ah xaalufinta keymaha deforestation tafiir-go'a xayawaanka duurjoogta ah nabaadguurka carada iyo kuwo kale oo badan Sida Jumciyada Quruumaha ka Dhaxaysa UN sheegtay warshadaha aadamuhu samaystay halis ayay ku hayan dhulka kuwaas oo hawada ku sii daaya Kaarbon-labo-ogsaydh keentay in dunidu kululaato global warming Taas oo sabab u ah isbedelka cimilada iyo dhalaalka barafka cidhifyada Bani' Aadamka ] Bani' aadamka oo ah hogaanka dhamaan nolosha ka jirta dhulka ayaa 2011dii lagu qiyaasaa ] oo qof kuwaas oo degan ] dunida Sidoo kale sanadka 2050ka ayaa lagu wadaa in tirada dadku gaadhi doonto 92 bilyan Deegaanada bani-aadamku weey kala duwan yihiin qaarada ] ayaana ugu shacab badan Dhinaca kale sanadka 2020ka waxaa lagu wadaa 60% shacabka dunidu ku noolaan doonaan magaalooyinka Waxa lagu qiyaasaa in 1 8 oogada dhulku ku haboon tahay in bani'aadamku ku noolaadaan taas oo kalabadh ah saxare iyo buuro dhaadheer Taariikh ahaan aadamuhu waligood waxay u noolaayeen qoysas guutooyin qabiilo shacabyo iyo wadano Ma jirto maamul guud oo ka dhexeeya aadamaha laakiin sanadkii 1945tii ayaa la dhisay urur u dhexeeya dhamaan Dawladdaha dunida waa ] UN ] Dhacdooyinka taariikhiga ah ee bani-aadamku sameeyay waxaa ka mid ah in dayaxa la tagay meerayaal kale la soo sahamiyey dayax gacmeedyo la diray Qofkii ugu horeeyay ee dunida ka baxa waa Yuri Gagarin April 12 1961 Sanadkii 2010ka gebi ahaan dadka hawada sare tagay waa 487 qof 12 ka mid ah dayaxa ayay dul socdeen Masaafada ugu dheer ee aadamuhu ka gaadheen hawada sare waa 400171 km taas oo ahayd socdaalkii Apollo 13 sanadkii 1970kiiSahaminta Meereyaasha" Qoraalo La Mid ah ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] Tixraac ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] Afka ingiriiska waa luqad looga hadlo dhowr wadan waxeeyna tahay luqod caalamka aad looga xishmeeyo Asal ahaan Afka ingiriiska wuxuu ka yimi luqadda Afka Laatiiniga waxaana lagu alifey wadanka Ingiriiska Fiditaanka uu Afka ingiriiska ugu fidey dunida waxaa sabab u ah gumeysigii Ingiriiska uu ku gumeystey dunida barkeeda kala bar Mar walboo uu wadan gumeysto Ingiriiska wuxuu ka dhigi jirey afkiisa afka dawladda iyo tan barida Wadama Ingiriiska looga hadlo Wadamada luqada ingiriiska looga hadlo sida afkooda hooyo oo kale waxaa ka mid ah Ingiriiska Ireland Australia New Zealand Maraykanka Kanada Koonfur Afrika Booqo Af-Ingiriis Qaamuus Ensiim waa Biomolikule oo xowli ama boobsiis ku sameeyo waxyaabaha kimikaalka dibusocodka leh Ensiim badankooddu waxay ka sameesanyihiin proteinShaqooyinka ugu badan ee ka dhaca Unuga waxa ugu badan ee ay isticmaalaan waa Ensiim si ee shaqada u dhakhsato Micnaha Ensiimka waxa uu yahay in uu wax boobsiiyo ama xowli ku daro waxyaabaha qaarkood oo dibusocodka leh wuxuuna u shaqeeyaa sida katalaysyaasha kale wuxuu soo ridaa energiga hooseeya Ea ama ΔG‡ si uu uga dhashto dibusocod taasna waxaa ka soo baxo dibbu socod aad u xoogan oo malyan jeer ka xoogan xowliga kuwa aan katalaysyaasha ahayn Dibusocodka noocan ah looma isticmaalo Ensiim waxay badiyaan ama saaiidiyaan kuwa kale ee dib u socodka leh ee ay isku midka yihiin Ensiimka waxa oo uga goan yahay katalasyaasha waxaa ka mid ah si sax ah ayuu wax u keenaa waxaana lagu yaqaanaa in uu badiyo ama ka dhigo Kombondiga Orgaaniga ah ilaa 4000 oo dib u socod ah Nin la dhihi jiray Eduard Buchner oo Jarmal ahaa wuxuu Ensiimka mar ka soo saaray wax la idhaa DNA polymerase waana meesha laga soo alifay DNA'ga Faransiisk Af-Faransiis Sirasmiya waxaa loogu yeedhaa Af-Faransiis République française‏ waa dalka mid ah dalalka kuyaala galbeedka qaarada Yurub farnsiisku waxa uu kakoobanyahy dhul kal fog fog iyo jasiirado kuyaala goobo aad uga fog dhulwaynaha faransiiska waxa kale oo farnsiiska kamida halka looyaqaano Faransiis Guyana iyo jasiirado aad ubadan oo cidhifyada caalamka kuyaala dadka wadanka farnsiiska udhashay waxa wadankooda ay uguyeedhaan Hexagone oo macneheedu tahay Lix geesood wadanka farnsiisku waxa uu xuduud la wadaagaa Wadamada Midowga boqortooyada Britan Beljim Luksemburg Jarmalka Iswisarland Talyaaniga Monako Andorra Isbania sida oo kale farnsiisku waxa uu xuduud la wadaaga wadamo kabaxsan qaarada Yurub sida Barasiil Surinam Nederlaan Antiilis Farnsiisku waa mid kamida Aasaasayaasha Midawga Yurubwaana wadanka ugu wayn midawga yurub sidoo kale waxa uu farnsiisku kamid ahaa xubnihii aasaasy Qaramada Midoobaywaxa kale oo kamidyahay xubnaha rigliga ah ee Golaha Maanka inta badan dadka farnsiiska ahi waxa ay haystaan diinta Masiixiyad waxa kunool sidoo kale dad gaadhaya ilaa shan milyan oo haysta diinta Islaamka Taariikh inta badan dhulka faransiisku waxaa dhulkii ay qabsadeen dadkii lagu magacaabi jiray Gaule oo asal ahaan kasoo jeeday meesha looyaqaano katalaaniyawadanka waxa katalinjirtay ambaradooriyadii roomaanka kadib xiligii qarnigii 4aad waxaa qabsaday mid kamida qabaa'ilka Jarmaankakuwaas oo looyaqaany Franchwadnkan maanta looyaqaano farnsiiku waxa uu midoobay markii ugu horaysay sanadii 486farnsiisku waa wadan leh taariikh aad iyo aad u dheer oo aan lasoo koobi karin Taariikhdu waxay qortaa in boqorada Faransiiska soo maray uu ka mid yahay Napolian Bonabert oo dhawr wadan oo Yurub qabsaday Faransiiska oo ah dalka ugu weyn wadamada ku yaala galbeedka Yurub sidoo kale waa dalka Sadexaad ee Yurub oo dhan ugu weyn dunnidana waxaa uu ka yahay dalka 42aad ee ugu weyn dhul ahaan Caasimada wadanka waa Paris dadka Faransiiska ah waxaa lagu qiyaasaa in ka badan 67 million oo ruux taasi ayaana keentay in loo aqoonsado inuu yahay dalka 20aad ee dunnida ugu dadka badan iyo dalka labaad ee Yurub oo dhan ugu dad badan Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada la yiraahdo awood ayay leeyihiin illaaa qarnigii 19 aadna waxaa uu ka mid ahaa wadamada dunnidaan wax ka gumaystay Dalkaan QM waxay ku taxgalisaa inuu ka mid yahay wadamada ugu badan ee ay kasoo baxeen dad taariikh ku leh dhanka cilmiga waxaana dalkaan kasoo jeedaa dad badan oo wax badan hindisay Hay’adda UNECSO waxaa ay sheegtay in dalka Faransiis waxay u aqoonsatahay dalka 4aad ee ugu dhaqanka weyn dunnida taas ayaana sabab u ah in si joogto ah ay dalkaasi u booqdaan oo ay u dalxiis tagaan dad tiradoodu gaarayso 83 million oo ruux Lacagta wadanka waa Yuuroo seedka gaadiidku isku dhaafaana waa dhanka midig luuqada wadanka looga hadlana waa Faransiis Xagga dhaqaalaha marka aanu eegno Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada ugu waa weyn ee dhaqaalaha leh dalkuna warshado badan ayuu leeyahay Sidoo kale dalxiiska ayay dawlada Faransiisku dhaqaalo aan yareyn ka heeshaa Xagga ciidamada Faransiiska oo ka mid ah wadamada ku jira ururka gaashaanbuurta NATO dawlada Faransa waxay ka mid tahay dawladaha dhaqaalaha badan ku bixiya dhanka ciidamada sidoo kalena dawlada Faransiisku waxay xubin ka tahay 15 xubnood ee golaha amaanka iyo ururka midawga Yurub ururka ganacsiga adduunka ee WTO iyo booliska adduunka ee Interpol waana dal haysta hubka Nuclearka ah Xagga Diimaha haddii aynu eegno dadka Faransiisku badankood waa masiixiyiin waxana ay dalkaasi ka yihiin 94% Muslimiin oo dalkaasi dadka ku nool ka ah 4% waxaa tiradooda guud lagu qiyaasaa 5 illaa 6 million oo ruux Dhaqan ahaan dadka Faransiiska waxay isku eg yihiin dadka Talyaaniga waxaana dumarka Faransiiska dhaqan ahaan u xirtaan maro u sameysan sida cambuurka oo kale oo dhanka hoose u weyn qaarka sarana u yar halka raggooduna ay xirtaan maryo qamiiska u qaab eg Dhanka cunnadda dadka Faransiisku waxay dhaqan ahaan u cunaan hilbo la dubay oo haddana maraq loo yeelay oo dalkaasi looga yaqaan Foie gras Ugu dambeyna haddii aanu eegno xagga cayaayara Faransiiska kubbadda cagta aad baa loga xiiseeyaa waxaana xulka K cagta dalka Faransiisku uu qaaday koob adduun hal mar oo aheyd sanadkii 1998 oo Faransiiska lagu qabtay Cayaartoyda Faransiiska ayaa Sadex gool iyo waxba kaga adkaaday cayaartii kama dambeysta ee ay la cayaareen xulka dalka Brazil Sidoo kale xulka Faransiisky waxaa uu guulo ka gaaray cayaaro kale oo caalami ah waxaana dalkaasi kasoo jeeda cayaartoy fara badan oo dhanka cayaaraha sumcad weyn ku leh Nolosha in kabad $74 dadka farnnsiisku waxa ay kunoolyihiin magaalooyinka waawayn magaalda Baaris iyo hareereheeda kaliya waxaa dagan dad gaadhaya ilaa 9 milyan oo qofdadkuna waxy daganyihiin guryo aad iyo aad udheersidoo kale qaar kamida dadka kunool farnsiisku waxy xiiseeyaan in ay degaan guryo qadiima Nolosha miyiga waxa kunool %24 dadka farnsiiskawaa beeralaycuntada farnsiisk waa mid kamida cuntooyinka ugu caansan Caalamka diinta Farnsiisku waa dawlad cilmaaniya xoriyada diintuna waa xaq distoori ahwaxay gaadhaysaa tirada Masiixiyad Kaatooliga ahi %65 dadka aan diinba haysan waxaa lagu qiyaasaa %25 halka islaamku uu yahay %6 dadka faransiiska Madaxweyneyaashii Faransiiska 1 Charles De Gaulle 1958 1969 2 Georges Pompidou 1969 1974 3 Valéry Giscard d'Estaing 1974 1981 4 François Mitterrand 1981 1995 5 Jacques Chirac 1995 2007 6 Nicolas Sarkozy 2007 2012 7 François Hollande 2012 - Juquraafi Magaalo Paris Lyon Marseille Lille Toulouse Bordeaux Nantes Nice Strasbourg Rennes Grenoble Montpellier Faransiisk Af-Faransiis Sirasmiya waxaa loogu yeedhaa Af-Faransiis République française‏ waa dalka mid ah dalalka kuyaala galbeedka qaarada Yurub farnsiisku waxa uu kakoobanyahy dhul kal fog fog iyo jasiirado kuyaala goobo aad uga fog dhulwaynaha faransiiska waxa kale oo farnsiiska kamida halka looyaqaano Faransiis Guyana iyo jasiirado aad ubadan oo cidhifyada caalamka kuyaala dadka wadanka farnsiiska udhashay waxa wadankooda ay uguyeedhaan Hexagone oo macneheedu tahay Lix geesood wadanka farnsiisku waxa uu xuduud la wadaagaa Wadamada Midowga boqortooyada Britan Beljim Luksemburg Jarmalka Iswisarland Talyaaniga Monako Andorra Isbania sida oo kale farnsiisku waxa uu xuduud la wadaaga wadamo kabaxsan qaarada Yurub sida Barasiil Surinam Nederlaan Antiilis Farnsiisku waa mid kamida Aasaasayaasha Midawga Yurubwaana wadanka ugu wayn midawga yurub sidoo kale waxa uu farnsiisku kamid ahaa xubnihii aasaasy Qaramada Midoobaywaxa kale oo kamidyahay xubnaha rigliga ah ee Golaha Maanka inta badan dadka farnsiiska ahi waxa ay haystaan diinta Masiixiyad waxa kunool sidoo kale dad gaadhaya ilaa shan milyan oo haysta diinta Islaamka Taariikh inta badan dhulka faransiisku waxaa dhulkii ay qabsadeen dadkii lagu magacaabi jiray Gaule oo asal ahaan kasoo jeeday meesha looyaqaano katalaaniyawadanka waxa katalinjirtay ambaradooriyadii roomaanka kadib xiligii qarnigii 4aad waxaa qabsaday mid kamida qabaa'ilka Jarmaankakuwaas oo looyaqaany Franchwadnkan maanta looyaqaano farnsiiku waxa uu midoobay markii ugu horaysay sanadii 486farnsiisku waa wadan leh taariikh aad iyo aad u dheer oo aan lasoo koobi karin Taariikhdu waxay qortaa in boqorada Faransiiska soo maray uu ka mid yahay Napolian Bonabert oo dhawr wadan oo Yurub qabsaday Faransiiska oo ah dalka ugu weyn wadamada ku yaala galbeedka Yurub sidoo kale waa dalka Sadexaad ee Yurub oo dhan ugu weyn dunnidana waxaa uu ka yahay dalka 42aad ee ugu weyn dhul ahaan Caasimada wadanka waa Paris dadka Faransiiska ah waxaa lagu qiyaasaa in ka badan 67 million oo ruux taasi ayaana keentay in loo aqoonsado inuu yahay dalka 20aad ee dunnida ugu dadka badan iyo dalka labaad ee Yurub oo dhan ugu dad badan Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada la yiraahdo awood ayay leeyihiin illaaa qarnigii 19 aadna waxaa uu ka mid ahaa wadamada dunnidaan wax ka gumaystay Dalkaan QM waxay ku taxgalisaa inuu ka mid yahay wadamada ugu badan ee ay kasoo baxeen dad taariikh ku leh dhanka cilmiga waxaana dalkaan kasoo jeedaa dad badan oo wax badan hindisay Hay’adda UNECSO waxaa ay sheegtay in dalka Faransiis waxay u aqoonsatahay dalka 4aad ee ugu dhaqanka weyn dunnida taas ayaana sabab u ah in si joogto ah ay dalkaasi u booqdaan oo ay u dalxiis tagaan dad tiradoodu gaarayso 83 million oo ruux Lacagta wadanka waa Yuuroo seedka gaadiidku isku dhaafaana waa dhanka midig luuqada wadanka looga hadlana waa Faransiis Xagga dhaqaalaha marka aanu eegno Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada ugu waa weyn ee dhaqaalaha leh dalkuna warshado badan ayuu leeyahay Sidoo kale dalxiiska ayay dawlada Faransiisku dhaqaalo aan yareyn ka heeshaa Xagga ciidamada Faransiiska oo ka mid ah wadamada ku jira ururka gaashaanbuurta NATO dawlada Faransa waxay ka mid tahay dawladaha dhaqaalaha badan ku bixiya dhanka ciidamada sidoo kalena dawlada Faransiisku waxay xubin ka tahay 15 xubnood ee golaha amaanka iyo ururka midawga Yurub ururka ganacsiga adduunka ee WTO iyo booliska adduunka ee Interpol waana dal haysta hubka Nuclearka ah Xagga Diimaha haddii aynu eegno dadka Faransiisku badankood waa masiixiyiin waxana ay dalkaasi ka yihiin 94% Muslimiin oo dalkaasi dadka ku nool ka ah 4% waxaa tiradooda guud lagu qiyaasaa 5 illaa 6 million oo ruux Dhaqan ahaan dadka Faransiiska waxay isku eg yihiin dadka Talyaaniga waxaana dumarka Faransiiska dhaqan ahaan u xirtaan maro u sameysan sida cambuurka oo kale oo dhanka hoose u weyn qaarka sarana u yar halka raggooduna ay xirtaan maryo qamiiska u qaab eg Dhanka cunnadda dadka Faransiisku waxay dhaqan ahaan u cunaan hilbo la dubay oo haddana maraq loo yeelay oo dalkaasi looga yaqaan Foie gras Ugu dambeyna haddii aanu eegno xagga cayaayara Faransiiska kubbadda cagta aad baa loga xiiseeyaa waxaana xulka K cagta dalka Faransiisku uu qaaday koob adduun hal mar oo aheyd sanadkii 1998 oo Faransiiska lagu qabtay Cayaartoyda Faransiiska ayaa Sadex gool iyo waxba kaga adkaaday cayaartii kama dambeysta ee ay la cayaareen xulka dalka Brazil Sidoo kale xulka Faransiisky waxaa uu guulo ka gaaray cayaaro kale oo caalami ah waxaana dalkaasi kasoo jeeda cayaartoy fara badan oo dhanka cayaaraha sumcad weyn ku leh Nolosha in kabad $74 dadka farnnsiisku waxa ay kunoolyihiin magaalooyinka waawayn magaalda Baaris iyo hareereheeda kaliya waxaa dagan dad gaadhaya ilaa 9 milyan oo qofdadkuna waxy daganyihiin guryo aad iyo aad udheersidoo kale qaar kamida dadka kunool farnsiisku waxy xiiseeyaan in ay degaan guryo qadiima Nolosha miyiga waxa kunool %24 dadka farnsiiskawaa beeralaycuntada farnsiisk waa mid kamida cuntooyinka ugu caansan Caalamka diinta Farnsiisku waa dawlad cilmaaniya xoriyada diintuna waa xaq distoori ahwaxay gaadhaysaa tirada Masiixiyad Kaatooliga ahi %65 dadka aan diinba haysan waxaa lagu qiyaasaa %25 halka islaamku uu yahay %6 dadka faransiiska Madaxweyneyaashii Faransiiska 1 Charles De Gaulle 1958 1969 2 Georges Pompidou 1969 1974 3 Valéry Giscard d'Estaing 1974 1981 4 François Mitterrand 1981 1995 5 Jacques Chirac 1995 2007 6 Nicolas Sarkozy 2007 2012 7 François Hollande 2012 - Juquraafi Magaalo Paris Lyon Marseille Lille Toulouse Bordeaux Nantes Nice Strasbourg Rennes Grenoble Montpellier Wadamada fedralka noqday References gaas magaciisa oo dhameystiran waa maxamud maxamed maxamed waa somali wuxuu kudhashay wadanka Soomaaliya gaarahaan gobolada dhexe ee soomaliya Gees 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTC 1803 21 Febraayo 2015 UTCBold textBold textBold textka Afrika Af-Carabi القرن الأفريقي‎Af-Ingiriis Horn of Africa waxaa la isku dhahaa 3 dal oo kala ah Soomaaliya Jabuuti EratareyaBaaxada dhulka geeska Afrika waa 2000000 km² 772200 sq mi waxaana ku nool 100 milyan oo qof oo kala ah Soomaaliya 10 milyan Jabuuti 086 milyan Itoobiya 85 milyan iyo Erateriya 52 milyan oo qofDhulka loo yaqaano geeska afrika waxaa ku badan soomaalida marka loo fiiriyo qoomiyad ahaan waa dhulka aan ugu yeerno soomaaliweyn maadaama ee ku hoos jiraan dalalka kala ah Itoobiya iyo kenyaMarka loo fiiriyo dad ahaan neh waxaa ku badan shacabka ku nool dalka Itoobiya Tixraacyada wadamada geeska afrika waxaa la isku dhahaa 4 wadan Linkiga Caddaynta The first indepedent magazine Geeska Afrika 1985 2012 wwwgeeskaafrikacom Hiliyaam Hiliyaam Ingiriis Helium calaamad He waa curiye kimiko ah oo tiroda atomkiisu tahay labo Hiliyaam waa Neef bilaa ur dhadhan iyo midab ah isla markaana wuxuu ka mid tahay neefaha aan sunta ahayn Curiyahan oo safka hore kaga jira Diwaanka Curiye ayaa leh barta ugu hooseeysa ee kululeeynta iyo dhalaalinta curiye Hiliyaam waa curiyaha labaad ee ugu fudud hawoda isla markaana ugu badan Koonka waxa ka horeeya Haydarojiin oo kaliya Hiliyaamta waxa la bartey Qorax Madoowaadkii sanadkii 1868 waxaana helay aqoonyahan Cilmi Fallag Faransiis ahaa oo lagu magacaabi jirey Jules Janssen Taariikhda Hiliyaamta Atomka Hiliyaamta Fal-galka Curiyeha Kale Isticmaalka Hiliyaamta Hydrogen Waa qayb ka mid ah curiye yaasha Kimikada Waxaana loo soo gaabiyaa "H" Atam kiisuna waa 1 madab iyo dhadhan toona maleh Erayga ingiriis macno badan ayoo leeyahay Ingiriis luqad Ingiriis waxDad Ingiriiska Af-Ingiriis England waa gobolka ugu wayn Midowga boqortooyada Britan Waxey xuduud la leedahay iskotland oo ay xaga waqooyi xuduud ka wadaagan dhanka galbeedna waxa ay xuduud ka wadaagaan wels iyo bada eeerland]] goobta hada loo yaqaano ingiriisku waxa uu ka koobmay dhaqamo iyo qoomido badn waxana uu taariikh soo jireena leeyahay ilaa 35000 oo sano laakiin marka la eego magaca ingiriis asal ahaan waxa uu kayimi mid kamida qabiiladihii dagay halkaas ee katagay wadamada waqooyiga ] somali ahaana magacan marka lagu dhawaaqayo waxa uu noqon karaa ingiriiska ee maaha in la odhan karo ingiriis waayo taasi waxa ay sheegaysaa luqada ingiriisku waxa uu dawlad midaysan noqday sanadii 927 taariikhda miilaadiga xiligii horu marka iyo warshada oo bilaabmay qarnigii 15aad waxa uu ingiriisku caalamka ku yeeshy raad dhaqan iyo mid cilmi iyo mid shaqo oo aad u wayn luqada ingiriisaga sharciga ingiriiska oo ah mid maanta meelakasta laga isticmaalo waxa ay ka imaadeen wadanka ingiriiska daka kunool ingiriiska tiradoodu waa ilaa 51 milyon waa 84% dadka kunool boqortooyada midawday ama uk dawladan ingiriisku waxa ay lamidawday dhamaan boqortooyooyinka kale ee uk sanadii 1800 o ay la bexeen magaca ] taariikh xiliyada aadka u fogfog kadib markii ay romanku kabexeen ingiriiska waxa ay noqotay mid halis u ah weeraro ay kusoo qaadan saksonku ] dola dad ingiriiska waxaliilka ugudhaw ee la odhankaro waxa ku noa ay noqon kartaa 780000 kun kahor lafaha dadeed ee ugu dada wayn ee ingiriiska laga helay waxa lagu qiyaasay in ay jiree 500000 oo sano waxa kale oo la ogyahay in ingiriisku uu yahay meel ladagi karayaya xiligii dhagaxa amaba xiligii aanu dadku aqoon dhagax mooyee wax kale qarniyadii dhexe kadib markii ay kabexeen ciidamadee roomaanku ingiriisku waxa uu baylah u noqday weeraro ay kusoo qaadan saksonku ] kuwaas oo ka imanayya wadamada waqooyiga yurub taasi way dhacday oo waxa kusooduulay xiligaas ciidamo kayimi ama dad ah kuwa looyaqaano ] oo qaar iyana kayimi wadamada iskandaneefiyanka hada looyaqaano inkastoo aan wax sidaas usii badan oo cadaymaa lagahayn ahada waxa lahayaa qoraalo aad iyo aad u yar oo xiligaas kahadalay awaxaana xiligaas looyaqaana xiligii madoobaa ] Britain waa wadan ku yaalo qaarada Yurub Britain waxee ka koobantahay Gobolada Ingiriiska Skotland Waalis iyo Woqooyiga Irland Wadanka Britain waa wadanka ugu badan caalamka xaga gumeysiga sida aysheegen qorayaasha calamku isagoo lagu xusuusto gumaysigii u caalamka intiisa badan ku gumaystey ahna imika wadanka caalamka ugu xooga badan waa wadan aad iyo aad dadkiisu xadaarada ugu dheerayan waana wadanka koobad ee dadka madow ictiraafay wadankaa waxaa lagu xasuusta doorkii uu ka qaatey dagaalki labaad ee aduunka waa door layaab leh isagoo Ingiriisku uu qabsadey caasimadii hitler uu ka talinayey ee barlin isaga iyo maraykanka iyo farance inkastoo anay dawladahaa an hore kusoo xusay anay waxba ka qabsan balse uu isagu siyaasadii lagu qabsadey fikradeeda bixiyey go Aankii lagu gaadhey magaalada london ee caasimada wadanka ingiriiska ee ahaa ina aduunka laga tirtiro xasuusta Hitler oo la hirgaliyey 1945 oo laga qabsadey dhamaanba wadamadii ugumaysanayey iyo wadankii Jarmalka Internet waa hab aduunka oo dhan u furan iney isku dhaafsadaa waranka cilmiga ganacsiga iwm Internet wuxuu ka kooban yahey Shabakadda Kumbuyuutarrada Ingriis Computer Network Kuwaasoo xogta Ingriis Data isku dhaafsadda habka loo yaqaan internet protocol Wuxuuna ka kooban yahey malyuunaad shabakkadood English network sida kuwa jaamacaddaha ganacsiyada dowladoha shirkadaha Kuwaas oo si wadojir ah isku dhaafsada xog kala duwan oo noocwalba leh sida sawiradda fiidhyoowyada codadka iyo qoraaladda Magaca internet wuxuu ka yimid ereyga interconnection network oo loo soo gaabiyey internet Taariikhda Internetku waxow ahaa natiijo ka dhalatay Mashruuc ay sii daysay Heyada ARPANET sanadii 1969 kaas oo ahaa mashruuc kasoo baxay wasaarada gaashaandiga Mareekanka barnaamijkaas waxaa loo aasaasay isku xirka Ciidanka Mareykanka iyo jaamacadaha iyo dhamaan hayadaha cilmi baarista si looga faa'iideysto Aalada Kombiyuutarka Koowda Janaayo ee 1983 ayaa wasaarada Gaashaandhiga Mareekanka badashay Baratakoolkii NCP kuna wareegtay TCP IP Shabakada Internetka waxaa si ganacsi ahaan ugu furmatay 1988 Markaasoo kadibne la furay Shirkado internetka bixiyo ISPoo kala ahaa UUNET PSINet iyo CERFNET 6 dii Agoosto 1990 CERN oo aheyd Hay'ad cilmi Baaris oo Yurub ka dhisneyd ayaa si furan u shaacisay WWW- oo ah Shabakada Xuub Caaro Web ka waxaa soo saaray Saynisyahano Ingiriis ah Micnaha web afsoomaaliyeyn waa Mareeg wa isku keenid ama aruurin waxyaalaha ka dhaca dunida daafaheeda oo lagu kulmiyay hal meel Mustaqbalka Internetka Sida hada ka muuqato Internetku wuxuu yareeyay waxyaabo badan oo ay ku bixi jirtay tamar sida tusaale ahaan waxaa maanta wax ka baran kartaa Internetka adigoo joogo xaafadaada ama gurigaada Sidoo kale waxaa laga maarmay inaad maanta tegto meel ganacsi oo aad sheey ka iibsato adigoo heli karo dukaameysi Qadka Online Shopping Sidoo kale waxaad arkeysaa Shaneemooyinkii in laga maarmay oo Netka aad heli karto Film ama riwaayada aad rabtid Sida ay leeyihiin Khubarada Aduunka in uu Netka noqon aduunka khiyaaliga ah Tusaale ahaan in qof jooga gurigiisa laga xakumo Maxkamad si Online ah sidoo kale maanta waxaa laga maarmay in Qaamuusyadii Buugaagtii ha ahaado mid Cilmi iyo mid Taariiqeed wallal waa run tasi lakin esangana musiibadisa aya wata xuman iyo saman aya is daba socota internet waa cajiib marka la fiirsho xaga isku xirka aduunka Isbania spania ama boqortooyada Spania waa wadan ku yaalo Koonfurta Galbeed ee qaarada YurubWadankaan waxoo xuduud la leeyahay wadamada AndorraFaransiiskaGibraltar iyo Bortuqaal wadankaan waxoo aad uugu dhawyahay xuduudka Maroko oo u dhaxeeso Badda DhexeShacabka degen spania waxee gaarayaan ilaa 46030109 oo qof magaalo madaxda wadanka waa Madrid Wadanka Isbania waxoo leeyahay 17 gabol iyo 15 magaalo oo waa weyn oo muhiim u ah Taariikh ikytyuy daahir cali waa ninka dunida ugu caansan xaga jacaylka ama habwanaaga loola dhaqmo dumarka loola dhaqmo hadaba kabogasho wacan sheekooyikiisana waxaan idiinsoo gudbi doonaa asbuuca soosocda isha allaah Itoobiya waa wadan ku yaal Geeska Afrika waxa uuna Xuduud la leeyahay wadamada Jabuuti Suudaan Ereteriya Soomaaliya iyo Kiinya Caasimada Itoobiyana waa Addis Abeba Itoobiya waa wadan weyn oo bad laheen waxa uu leeyahay 4 wabi oo waaweyn kuwaas oo kala ah- wabiga Niilomo Awash iyo Wabiga Shabeelle itoobiya markeeda hore waxaa la dhihi jiray Abessinia laakiin waxaa lagu bedelay itoobiya oo micnaheedu yahay mugdi ama waji gubtay waayadii hore madaxdii gariis iyo Roman waxee la shaqeen jireen madaxda itoobiyaanka Juquraafi Itoobiya waxee ku taalaa Geeska afrika waxeena xuduud la leedahay wadamada Eratareya Jabuuti SoomaaliyaKiinya iyo Suudaan itoobiya waxaa dhaxmaro wabiga ween ee looyaqaan Wabiga Niil Itoobiya waxaa ka baxo Bun iyo qamadi Eratareya sida ee uga go'day itoobiya wax xeeb ah badda kumalahan Jawiga Itoobiya waa dhul cagaaran laakiin waqooyiga itoobiya aad ayee u kulushahay roob badan maka dao xili yaasha oo roobka ka dao itoobiya waxaa ka mid ah bisha maarso iyo abriil oo roob aad u yar ka dao juun ilaa Sebteembar neh waxaa ka dao roob xoogaa ween waqooyiga itoobiya waa meel qaleel ah meelo badan oo ka mid ah neh waxaa lagu magacaabay meesha aduunka uugu kulul gobalka somaalidu waa gobalka 2aad ee ugu wayn dalka ethiopia marka laga reebo gobalka oromia waana qowmiyada 3aad somalidu ee ugu badan dalka ethipoa 1 oromada 2Amharada 3Somaalida 4 Tigrey shacabka wadanka itoobiya waa wada ajnabi waxaa u badan Oromo 40% iyo Amxaaro 25%% kuwa kale oo ka mid ah soomaalida iyo tigrayga oo 6% kala ah Luqadaha dadka degen wadanka Itoobiya waxee ku hadlaan luqado gaaraayo 70 ilaa 80 luqadood oo kamidtahay afka soomaaliga luqada ugu ween oo lagu hadlo waa Amxaari Diimaha laga caabudo itoobiya waxaa laga caabudaa diimo aad u badan 628% waa karishtaan 339% neh waa Muslimiin 32 % neh waa diimo kale oo laga caabudo Kalandar Itoobiya waxee leedahay kalandar u gooni ah sanadkooda waa 13 bilood 11 Sebteembar waa maalinta uugu horeeyso sanadka 12 sebteembar waa maalinta labaad markii oo buleerka la riday kalanderka itoobiya waxoo raacsanyahay waqtigii oo nabi ciise dhashtay kadib 8 sano ee ka danbeeyaan kalanderka wadamada galbeedka ayaga marka ee sanadkooda cusub 2003 ee soo dhaweenaayaan wadamada galbeedka waxee u tahay 11 sebteembar 2010 dhaqaale Itoobiya waxee ku dadaaloosa kordhinta dhaqaaloheeda waxeena sanadihii nasoo dhaafay noqotay wadanka kaliya ee qaarada afrika oo wax saliid ah ku xirneen oo dhaqaalohiisa kor u kacayDhinaca kale siyaasiinta itoobiya ma ku dadaalaan horumarinta bulshada ku nool dalka itoobiya Wadanka itoobiya waxaa ka jirto abaar aad u badan waana wadan beero iyo wabiyaal badan leh Dadka ku nool itoobiya 100kiiba 80 waa reer baadiye Marka aa fiirino gobolka soomaali galbeed kaliya run ahaantii gobolkaan waa gobol ismaamulo oo wax caawin ah ka helin siyaasiinta itoobiya waxaana ka jiro dagaalWaxaa u maleenaa dhaqaalaha gobolkaan in ee ku tiirsantahay dalka soomaaliya sababto ah waxyaabaha laga gado dalka soomaaliya wee ka raqiisanyihiin kuwa itoobiyaanka cafimaad wadanka itoobiya wuxuu ka mid yahay wadamada Afrika cudarka HIV AIDS-ka saamayn aad u weyn ku yeeshay Taariikh geeska africa intee dhacdaaa itobiya Jamhuuriyad waa hab maamul ee wadan kaas oo aanan aheyn Boqortooyo Jamhuriyadda res publica Faransiiska Jamhuuriyadda Jabuuti Jamhuriyadda Kiinya Jamhuriyadda Soomaaliya Jamhuriyadda Turki Jamhuuriyadda federaalka ee jarmalka ama Jarmalka waa wadan u dhisan dhinaca federaalka waxoona ka koobanyahay 16 GobolWadankaan waxoo ku yaalaa Bartamaha qaarada Yurub waxoona xad la wadaagaa wadamada Faransiska Denmark Luksemburg BeljimHollandswitzerland AustriyaJamhuuriyadda Czech iyo Boland Magaalo madaxda wadanka waa Berlinwadanka jarmalka markiisa hore woo kala qeebsanaa waxeena isku keentiisa ee dhamaatay 1871dii dagaaladii aduunka kii labaad ayaa wadanka jarmalka la kala qeebiyay ka bilaabato 1949kii ilaa 1990kii waa markii oo wadanka mar kale midoobay Jarmalka waxoo leeyahay Taariikhda ugu dheer ee qaarada YurubWadanka jarmalka waxaa degen dad gaaraayo ilaa 83miliyan oo qof waa wadanka ugu dadka tirada badan qaarada Yurub waana wadanka Ugu dhaqaalaha xoogan qaarada Yurub Dhaqaalaha jarmalka waa dhaqaalaha sadaxaad oo ugu weyn aduunka waxoo ku xigaa mareykanka iyo Jabaan Wadankaan waa wadanka ugu dhoofiska badan matoorka qaarada yurub Taariikh Wadanka Jarmalka waa wadanka ugu taariikhda dheer Yurub waxaana laga helay dadkii horay u degenaan jiray raadkoodii 700000 oo sano kahor Dadkii biniaadanka hadda jiro ka xooganaa oo la dhihi jiray Neanderthal intii eesan isku bedelin biniaadanka hadda jiro 40000 oo sano ka hor waxee ku noolaan jireen wadanka Jarmalka Juqraafi ahaan Juqraafi ahaan wadanka Jarmalka waxa uu kuyaalaa Bartamaha iyo Galbeedka Qaarada Yurub waxa uuna xuduud la leeyahay wadanka Denmark dhanka waqooyi Boland iyo Jamhuuriyada Jeeg dhanka Bari Austriya iyo Iswisarland dhanka koonfureed Faransiiska iyo Luksemburg dhanka Koonfur Galbeed Beljim iyo Holland dhanka Waqooyi Galbeed Jimco waa maalin usbuuceed u dhaxayso khamiista iyo sabtiga waana maalinta fasaxa ee umadda islaamka Jimaca waa maalinta ugudanbeyso ee usbuuca dhicana istandharka ISO 8601 waxay ka tahay maalinta shanaad ee usbuuca luqada Ingiriiska waxaa laguyiraahdaa Friday mida Finnishakana Perjantai Todobada maalin ee Todabaadka Sabti Axad Isniin Talaado Arbaco Khamiis Jimco Maalintiris ama KalandarHILAADTUS-KA waxaa loo yaqaanaa jadwalka taariikhda kaasoo ay ku qoran yihiin Sanad Shimil-kaka bilaha usbuuc Todobaadkayada iyo maalmaha Waxaan jeclaan lahaa in aan soo gudbiyo erayga ugu haboon tarjumidda af Somaliga waana "Maalin tiris" W Q Abdulrahman Shiinka Kiinya waa wadan ku yaal bariga Afrika Waxey xal la wadaagtaa wadamada Tansaaniya Ugaandha Harta Fiktooriya Soomaaliya iyo Itoobiya Dhinaca barina waxaa kaga dhagan Badweynta Hindiya caasimada wadanka Kenya waa Nayroobi Wadanka kiinya waxoo ka mid yahay wadamada ee ku badan yihiin Xayawaanaadka ee Qaarada Afrika Sida Libaaxa Waraabaha iyo Shabeelka waa wadan ee dad'ka aduunka soo dalxiisaan oo na dhaqaalo hiisa kor u socdo wadanka magaciisa waxaa lagu magac daray Mount kenya ama buurta kiinya Waa buurta ugu ween wadanka kiinya waa na midda labaad oo ugu ween qaarada afrika waayadi hore waxaa la dhihi jiray wadanka British East Afrika waa marki oo ingriiska gumeensan jiray kenya iyo yugandha Taariikh waayadii hore inta oo wadanka soo galin gumeesigii ingriiska wadanka gudihiisa waxaa ku noolaa dad ayaga ismaamuli jiray oo bantu ah ama jareer laakiin dhinaca xeebaha waxaa ganacsi ka sameen jiray carabta oo waqtigaas ka ganacsan jirtay bariga afrika Bortuqiiska waqtiga oo maamulkiisa bilaabay 1500 waxee la canacsan jireen carabta oo waagaas ka shaqeenaayeen magaalada Mombaaso Dadka bantuga ahaa oo degenaan jiray gudaha dalka Kenya uma shaqeen jirin sida dadka degenaa xeebaha Laakiin dadka masaayda ayaa bilaabay dhaq dhaqaaq dhinaca xukunka ah taariikhda marka ee eheed 1800 laakiin dhaq dhaqaaqaas woo joogsaday sanado badan kadib markii oo wadanka qabsaday cudur oo xoolaha dhameeyay Wadanka kenya gaar ahaan dhinaca xeebaha waxoo markiisa hore ahaa meel ee carabta ku ganacsan jirtay adoomada gaar ahaan meesha ee carabta u gaarka eheed ee zanzibar Kenya waxaa qabsaday Ingriiska taariikhda marka ee eheed 1895tii Muran ayaa ka socon jiray shirkii barliin oo ahaa meesha dhulalka lagu kala qeebsan jiray shirkaas waxoo ku dhamaaday ingriiska oo qaatay Zanzibarkenya iyo Yugandha waxaana loogu magacaabay Ingriiska Bariga AfrikaMarkii la dhameeyay jidkii tareenka oo ku yaalay meesha biyo deegaanka ah ee fiktoriya 1902dii waxaa lagu go'aan gaaray in ee shacab yurubiyaanka ee u so guuraan kenya intii ee san jecleesan wadankii la dhihi jiray Rhodesia oo maanta ku yaalo Simbaabwi iyo Koonfur AfrikaKenya waxee laheed dhul beeraad aad u weyn dhulkaas neh waxaa degay ajaanibta ingriiska isla markaas neh dadkii u dhashay dalka kenya gaar ahaan dadka Kikuyuga ah iyo dadka Masaayda ayaa la soo dajiyay dhulka waxaana loo sameeyay shaqo oo wax soo saarkooda loo dhoofin jiray wadamada yuubiyankabadanaa dadka qaarkood lacag raqiis ee ku shaqeen jireen ama amar Kenya waxee ingriiska ka xoroowday 1963diiby dalmar juquraafi kiinya waxoo ku fadhiyaa dhul balaaran oo gaaraayo 580367 km2 waxee ka midtahay wadamada waaween Kiinya waa wadanka affartan iyo todobaad oo ugu ween Aduunka kiinya waxee xuduud la leedahay wadamada Tansaaniya Ugaandha Harta Fiktooriya Soomaaliya Itoobiya konfur sudan Jawiga jawiga kiinya waa kuleel dhinaca xeebaha woqooyiga kiinya waa meel doog ah oo roob badan ka dain roob badan ayaa kiinya ka dao bilaha Maarso iyo Maajo roob yar neh waxoo da'aa Oktoobar iyo Nofeembar xaraaradaha neh Kuleel ayoo ku egyahay dhaqaale wadanka kiinya sida oo u xoroway dhaqaalihiisa kor ayoo u socdaa waxeena soo saaraan sonkorbiyaha macaanka qamadi qamri warqado nalal alaabta baabuurta iyo wax badan oo kale dadka aduunka neh wee u soo dalxiisaan Dhaqaalaha Kenya maanta woxoo gaaray Dhaqaalaha ugu xoogan bariga afrika wadanka kenya woxoo ku dadaalooyaa horumarinta shacabka kenyaatiga iyo dhismaha dalka Magaaloyaasha Nayroobi- 3138295qof Mombaaso- 707400qof Kisumu- 322024qof Nakuru- 319200qof Majakos-144109qof Waqooyi bari Xigasho Kimikal dibusocod waa marka ee Atomka iyo ama Molikylka ee isku imaan karin waa marka oo waxa aa rabto ma ahan ee wixiisa kale isku bedelaayaan isbedelida waxa keenaayo waxaa ugu wacan marka oo kimikal yaasha la isku dardaro kuwa dibusocodka leh Luqadaha Kushiitiga waa luqadaha looga hadlo wadamada Geeska Afrika ee kala ah Soomaaliya Kenya Tansaaniya Suudaan iyo Masar Luqada ugu weyn ee kushiitiga waa Af-Oromo ee ku hadlaan dad ka badan 35 miliyan oo qof waxaana ku xiga afka-Soomaaliga ee ku hadlaan dad lagu qiyaaso 18 miliyan oo qof laakiin ee gaarayaan 25miliyan oo qof Kusheetik Maalin Maalin ingiriis Day waa cabir ka mid ah halbeega wakhtiga oo ah wakhtiga ileyska qoraxdu dul joogo oogada sare ee Dhulka Sidoo kale marka la fiirinayo kalandarka maalmaha Maalin waxaa loo yaqaanaa 24 saacadood taas oo lagu xisaabinayo wakhtiga habeenkii Kalandarka Islaamka maalintiisa waxay bilaabataa Qorax soo bax iyada oona dhamaata marka ay qoraxdu dhacdo dhanka sanadka miilladigana maalinta ay isbedesho habeen barkii Meere Meere ingiriisPlanet waa dhul ama duni ka sameysan dhagaxaan caro iyo hawo oo ku wareegta xidig ama qorax Sida Cilmi Fallagu sheego waxa jira in ka badan balaayiin meereyaal Koonkan eeynu ku noolnahay Meerayaasha waxaa guud ahaan loo qeeyniyaa labo mid xajmi wayn oo cufkiisu yar yahay kana samaysan hawooyin iyo mid xajmi yar oo cufkiisu wayn yahay kana samaysan oogo dhagaxaan ah Iyadoo la tix raacayo qeexida hay'ada Cilmi Fallaga ee dunida IAU Midowga Cilmiga Xidigaha waxa si rasmi ah loo aqoonsan yahay ineey jiraan 8 meere Bahda Midaysay Qoraxdu ama Solar System< ref>< ref> Sideedaas Meere waxay kala yihiin Dusaa Mercury oo Qoraxda ugu dhow Waxaraxir Venus Dhulka iyo meeraha Farraare Mars Ka dib waa meerayaasha xajmiga waaweeyn ee ka samaysan hawada iyo boodhka ee Cirjeex Jupiter Raage Saturn Uraano Uranus iyo meeraha Docay Neptune Sidoo kale waxaa jira meerayaal yar-yar oo dhamaantood baraf hawo iyo xoogaa caro ah ka sameysan waxaana ka mid ah meeraha yar ee Bluto Pluto oo waqtiyadii hore loo aqoonsanaan jirey in uu ka mid yahay Bahda Midaysay Qoraxdu< ref> Meerayaashu weey kala xajmi duwan yihiin oo kala cimilo duwan yihiin Meerayaasha qaar sida Dusaa ama Venus aad ayuu u kulul yahay maadaama qoraxda aad ugu dhow yahay Halka meerayaasha qaar leeyihiin dayaxyaal aad u faro badan sida meeraha Raage ama Saturn wuxuu leeyahay 32 dayax oo ku wareega meerahaasi Taariikhda Cilmi Falaga Dadku waxay waligoodba jeclaayeen ineey fahmaan isla markaana ogaadaan in duunyooyin kale oo sida dhulka ah jiraan Shan meere qoraxda dayaxa dusaa waxaraxir farraare cirjeex iyo raage oo isha lagu arki karo ayaa aqoon yar loo lahaa tan iyo tobanaan qarni ka hor kuwaas oo saamayn ku lahaa dadkii wakhigaas noolaa Wakhtiyadii hore dadka xidigyahanada ahaa waxay aqoon u lahaayeen sida iftiino gaar ahi cirka u dhex maraan xidigaha qaar wakhtiyada ay soo baxaan kuwaas ooy u isticmaali jireen ineey ku safraan oogada dhulka iyo badaha waawayn dhexdooda Ilbaxnimooyinkii hore sida Giriiga Shiinaha Baabiloon Babylon iyo kuwo kaleba waxay aaminsanaayeen in dhulku badhtan u yahay dhamaan koonka< ref> Baabiloon Ilbaxnimadii ugu horeeysay ee yeelata aqoon iyo fahan meerayaasha waxay ahayd Baabiloon Qoraalo duug ah oo ku beegan 700 sano ciise hortii kuwaas oo ka hadhay ilbaxnimadii Baabiloon waxa ku xusan liiska dhowr meere uu ka mid yahay waxaraxir Sidoo kale waxaa ku qornaa liiska socodka meereyaasha waxaraxir dusaa farraare cirjeex iyo raage; iyo meelaha ay ka iftiimaan wakhtiga habeenkii iyo wakhtiyada la arki karo sanadka< ref> Giriiga & Romanka Horaantii ilbaxnimada Giriiga aqoon la mid ah tan Baabiloonta uma aanay lahayn meerayaasha iyo xidigaha Laakiin qaringii 6aad ilaa qarnigii 5aad ciise hortiis ayaa qabiilada Pythagoras sameeysteen qaacidooyin cusub oo ay ku qeexeen qoraxda dayaxa dhulka iyo dhowr meere oo kale oo ku wareegaya dab badhtanka ka ololaya Pythagoreansku waxay ahaayeen dadkii ugu horeeyay ee sheegay in xidigta la arko qorax-dhaca hesperos iyo tan la arko qorax-soo-baxu phosphoros ineey yihiin xidig isku mid ah< ref> Si kastaba ha ahaatee horaantii qarnigii 1aad ciise hortii ayaa Giriigu horumariyeen xisaabinta meelaha iyo wakhtiyada la filaayo in la arko xidigaha Taas oo u sahashay ineey ku kala ogaadaan xiliyada wakhtiyada roobka la filaayo iyo ineey u adeegsadaan socdaalada safarka Hindiya Qiyaastii sanadkii 499 ciise hortii ayaa xidigisyahan Aryabhata ee wadanka Hindiya sheegay in dhulku ku wareego xariijintiisa taasi oo uu ku qeexay in wareega dhulku ka yimaado dhanka galbeed Sidoo kale wuxuu aaminsanaa ineey jiraan tiro kale oo meerayaal ah dhamantoodna ay ku wareegaan shay ka wayn Si kastaba ha ahaatee ardey baranayay Cilmi Fallaga sanadkii 1500 Nilakantha Somayaji ayaa sii horumariyey qaacidadii Aryabhata asagoo ku daray in dhulku sameeyo wareeg dheer oo uu ku wareego udub dhexaad iyo in meerayaasha kala ah Waxaraxir Dusaa Farraare Cirjeex iyo Raage dhamaantood ku wareegaan qoraxda Muslimiinta Horaantii qarnigii 11aad ayaa aqoonta iyo cilmiga dowladii Islaamiyiintu aad u horumarisey fahanka iyo adeegsiga Cilmi Fallaga Waxaa jirey dugsiyo gaar u ah barashada cimiga xidigaha kuwaas oo lagu baran jirey wakhtiyada iyo meelahay ay ka soo baxaan xidiguhu isla markaana safarleeydu u isticmaali jireen jiheeye ahaan Waxa la sheegaa in badhtamihii qarnigii 12aad xidigisyahan ibn Bajjah uu sheegay inuu uu arkay labo meere oo waji madoow aadna ugu dhow qoraxda kuwaas oo uu horaantii qarnigii 13aad uu ku fasirey saynisyahan Qotb al-Din Shirazi ineey ahaayeen meerayaasha Waxaraxir iyo Dusaa< ref> Taasi waxay muujineysaa heerka aqoonta fiican eey Muslimiinta wakhtigaas u lahaayeen cilmiga xidigaha iyo sida ay u isticmaali jireen Yurubiyaanka Horaantii kacaankii sayniska ee qaarada Yurub waxaa la fahmey in meerayaashu yihiin duunyooyin dhisan lehna jidh la mid ah kan dhulka< ref> Aqoonyahanadii Cilmi Fallagu waxay isku keeneen cilmigii xidigaha ee dhamaan dunida ka jirey Waxay ogaadeen in dayaxa iyo qoraxdu ka duwan yihiin meerayaasha kale sidaas darteed waxay ku dareen liis ka duwan liiska meerayaasha Horaantii qarnigii 17aad waxay heleen in meereyaasha Cirjeex iyo Raage yihiin duni ka wayn dhulka Tan iyo intii laga gaadhayay qarnigii 19aad fahanka iyo aqoonta xidigaha iyo meerayaashu way isa soo tarayeen Qarnigii 19aad & 20aad Qarnigii 19aad dhexdiisa xidigisyahanadu waxay ogaadeen in duunyooyinka yaryar sida Ceres Pallas iyo Vesta aanay ahayn meere laakiin ay yihiin duni yar sidaas darteed wax lagu magacaabay Asteroids Sanadkii 1846dii waxaa la helay meeraha Docay neptune kaasi oo lagu daray liiska meerayaasha Si kastaba ha ahaatee horaantii qarnigii 20aad waxaa la helay dunida yar ee Buluuto pluto taasi oo wakhtigaas la aaminsanaa ineey ka xajmi weeyn tahay dhulka waxaana si dhakhso ah loogu aqoonsaday meeraha 9aad< ref> Qarniga 21aad Qarniga 21aad wuxuu ku bilaabmay ayadoo aqoon fiican loo leeyahay meerayaasha dayaxyada qoraxda dunida yar asteroidska iyo dhamaan walxaha ku dhex jira Bahda Midaysay Qoraxdu Sidoo kale waxaa muran adag ka aloosmay in Buluuto ay ka mid ahaato meerayaasha iyo in loo aqoonsado duni yar Ugu dambayn sanadkii 2006da waxaa la isla af-gartey in buluuto loo yaqaano duni yar taasi oo tirada meerayaasha bahda midaysay qoraxda ka dhigeeysa sideed meere Waxaraxir Dusaa Dhulka Farraare Cirjeex Raage Uraano iyo Docey< ref> Dhinaca kale maadaama teknoolajiyada ilbaxnimada dadku horumartey waxaa la sameeyay teleskoobyo waawayn oo lagu fiirinayo baho qoraxyeedyo kale galaagsiyo kale iyo dhaamaan xidigaha ku baahsan koonka Sidoo kale wakhtigan waxaa la dul tagay dayaxa dayaxgacmeedyo iyo satelaatyo ayaa hawada loo direy dayaxgacmeed isagu ismaamulaya ayaa Farraare lagu dejiyay xidigo badan iyo galaagsiyo badana waa la magacaabay< ref> Bahda Qoraxdu Midaysay Marka la tixraaco Midowga Caalamiga ee Cilmi Fallaga International Astronomical Union oo loo soo gaabiyo IAU waxa jira 8 meere iyo 5 duni yar oo la aqoonsan yahay ee Bahda Qoraxdu Midaysay Ayagoo ka sii fogaanaya dhanka Qoraxda meerayaashu waa Dusaa Waxaraxir Dhulka Farraare Cirjeex Raage Uraano Docay Cirjeex waa kan ugu muga wayn leh in u dhiganta 318 muga dhulka halka Waxaraxir yahan kan ugu cufka yar tiro u dhiganta 0055 muga dhulka Dhanka kale meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay waxaa loo qaybin karaa guutooyin ayadoo lagu saleeynayo walxaha ay ka kooban yihiin Meere Dhagaxley waa meerayaasha la midka ah dhulka kuwaas oo leh jidh ka samaysan dhagaxaan waxayna kala yihiin Waxaraxir Dusaa Dhulka iyo Farraare Waxaraxir waa midka ugu muga iyo miisaanka yar isla markaana ugu jidhka yar dhamaan Bahda Qoraxdu Midaysay halka dhulku yahay kan ugu wayn meerayaasha dhagaxleyda ah< ref> Neefaha Waawayn kuwani waa meerayasha inta ugu badan ka samaysan isku dhisyo neefo ah sida caadiga ahna way ka wayn yihiin meerayaasha dhagaxleyda ah waana Cirjeex Raage Uraano iyo Docay Meeraha Cirjeex waa kan ugu wayn dhamaan meerayaasha bahda qoraxdu midaysay Barafley Waawayn inta u dhexaysa Uraano iyo Docay waxaa jira neefo waawayn oo ka duwan kuwa aan kor ku soo sheegnay sababtoo ah waxay leeyihiin miisaan iyo cuf aad uga hooseeya kuwa kale< ref> Duni yar kuwani waa meerayaal aad u yaryar oo sanadkii 2006da loo aqoonsaday in lagu magacaabo Dwarf Planets waxaana ka mid ah Ceres Bluto Haumea Makemake iyo Eris-> Qoraxda Qoraxdu sun waa xidigta iftiimisa kulaylka gaadhiisa isla markaana cufisjiidad ku heeysa dhamaan meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay Miisaanka iyo cufka qoraxdu wuxuu la mid yahay 332900 kan meeraha dhulka Sidoo kale bu'da dhexe ee qoraxda waxaa ka yimaada heerkulka falaadhaha radiationka elektaromagnetik radiation iyo 400 ilaa 700 nm oo falaadhaha ileyska muuqda ah Cadaymo la arkey waxay xaqiijiyeen in barta qoraxdu ku taalo suurto gelisay in dhulka ka jirto nololi Jiritaanka meerayashu waxay ku xidhan tahay nolosha qoraxda Haddii isbedel ku yimaado qoraxda nolosha dhulka iyo waxkasta weey doorsoomayaan Sida la qiyaasayo Hal bilyan sano ka dib midabka qoraxdu waa isbedeli iftiinkuna waa sii kordhi sababto ah Hiliyaamta bu'da qoraxda ayaa sii kordheeysa taas oo keeni doonta in 10% kordho iftiinka heerkulka iyo falaadhaha khatarta ah ee ka soo baxa qoraxda; halka 35 bilyan sano ka dib ay badan doonto 40% Aqoonyahanada Cimiladu waxay sheegeen isbedelkaas qoraxda ku yimid wakhtigaas sare u qaadi ilayska halista ah ee "radiation" taas oo lumin doonto biyaha badaha dhulka Wakhti yar gudaheed waxaa kor u kici heerkulka oogada sare ee dhulka sidoo kale isku-wareega Kaarboon Ogsaydh CO2< sub> oo muhiim u ah nolosha dhirta ayaa jaha wareeri iskuna bedeli Kaarbon afar C4 oo sun ah Dhirtu haday ka dhamaato dunida waxaa dhici in la waayo hawada Ogsajiin midaas oo sababaysa dhimashada noolaha oo dhan Hal bilyan sano oo kale kadib heerkulka maqaarka sare ee dhulka wuxuu gaadhi ugu yaraan 70 degree Salsiyas midan oo jaho-wareer ku keenaysa miisaanka iyo cufis-jiidadka dunida Midabka qoraxdu wuxu noqon casaan 5 bilyan sano ka dib isla markaan gacanka qoraxdu wuxuu gaadhi meel ka badan 250 jeer meesha uu hada joogo Wakhtigan lama hubo sida dhulku noqon laakiin waxa la og yahay in wareega dhulku isbedeli sababto ah aad ayuu uga fogaani qoraxda Mudo yar ka dib bu'da qoraxdu waxay isku bedeli cadaan bilaa kul iyo ileys ah halkaas ayaana ugu dambeeysa isku xidhnaanta Bahda Qoraxdu Midaysay Qeeybaha Meerayaasha Sida Cilmi Fallagu sheegay Koonkan eeynu ku nool nahay waxa jira in ka badan bilyan meere kuwaas oo ku baahsan geesaha Koonka< ref> Bahda Midaysay Qoraxdu oo ah meereyaasha aan si fiican u naqaano waxay ka kooban yihiin 8 meere oo kala ah Dusaa Mercury oo ah mida Qoraxda ugu dhow Waxaraxir Venus oo ku xigta Dhulka'' oo ah dunida aan ku nool nahay iyo Farraare Mars oo ah meeraha kali ah ee u qaab-dhismeed dhow dunida aan ku nool nahay Waxa jira baaxad weeyn oo u dhexeeysa 4 meere een soo sheegnay iyo inta kale Afarta meere ee ka dambeeya baaxada weeyn ee hawooyinka iyo neefaha iyo dhagaxaanta ah waa meerayaasha xajmiga waaweeyn< ref> ee ka samaysan hawada iyo boodhka ee kala ah Cirjeex Jupiter waa meeraha oogu xajmi weeyn Bahda Midaysay Qoraxdu Raage Saturn waa meeraha labaad ee oogu xajmi weeyn Bahda Midaysay Qoraxdu wuxuuna leeyahay dariimo wareeg ah oo ku wareegsan waana meeraha oogu dayaxa badan asagoo leh 32 dayax Uraano Uranus iyo meeraha Docay Neptune Sidoo kale waxaa jira aduunyooyin yar-yar oo dhamaantood baraf hawo iyo xoogaa caro ah ka samaysan; waxaana ka mid ah Bluto Pluto oo wakhtiyadii hore loo aqoonsanaan jirey in uu ka mid yahay Bahda Midaysay Qoraxdu Meerayaashu weey kala xajmi duwan yihiin oo kala cimilo duwan yihiin Meerayaasha qaar sida Dusaa Mercury aad ayuu u kulul yahay maadaama qoraxda aad ugu dhow yahay Halka meereyaasha qaar leeyihiin dayaxyaal aad u faro badan sida meeraha Raage ama Saturn wuxuu leeyahay 32 dayax oo ku wareega meerahaasi< ref> Meeraha dhexe Afarta Meere ee u dhow qoraxda kuwaas oo loo yaqaano Meere Dhagaxley sababtoo ah waxay ka samaysan yihiin dhagaxaan iyo macdano bir ah Intooda u badan waxay leeyihiin tiro yar oo dayaxaan ah ama maba laha Qaabdhismeedka jidhkoodu wuxuu ka samaysan yahay oogo sare oo ka kooban macdanta silikates iyo biro ay ka mid yihiin aayron iyo nikel kuwaas oo sameeya ubucda dhexe ee meerahaasi Dusaa Meeraha Dusaa mercury waa kan ugu dhow qoraxda masaafo dhan 04 AU u jirta qoraxda iyo kan ugu yar dhamaan meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay asagoo leh 055 muga dhulka Meerahan Dusaa ma lahan wax dayax ah waxaana lagu yaqaanaa in uu leeyahay oogo sare oo heerkulkeedu aad u sareeyo isla markaana qani ku ah curiyeyaasha birta sida aayron nikel iyo salikaytis Waxaraxir Meeraha Waxaraxir Venus waa dunida labaad ee ugu dhow qoraxda masaafo dhan 07 AU u jirta qoraxda isla markaana waa mid aad ugu xajmi dhow dhulka ayadoo leh 0815 muga dhulka Sidoo kale si la mid ah dhulka meeraha Waxaraxir wuxuu leeyahay oogo sare oo ka samaysan silikayte iyo ubuc dhexe oo ka kooban birta aayron iyo nikel; iyo waliba cir< ref> sare oo hawooyin ku dahaaran tahay Meeraha Waxaraxir ma lahan wax dayax ah aad ayuuna u qalalan yahay taas macnaheedu waa biyo ma lahan Intaas waxaa dheer meerahan waa kan ugu kulul dhamaan meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay ayadoo leh 400 °C 752°F< ref> Dhulka Meeraha Dhulka earth waa kan sadexaad ee qoraxda u dhow masaafo dhan 1 AU u jira qoraxda kan ugu wayn ee ugu culus meerayaasha dhagaxleyda ah Sidoo kale waa meeraha kali ah ee leh dhaqdhaqaaq jiyooloji iyo dunida kali ah eey ka jirto nolol< ref> inta la ogyahay Intaas waxaa dheer dhulku waa meeraha kali ah ee leh biyo dareere ah dhamaan meerayaasha dhexe Cirka sare ee dhulku waa mid ka duwan meerayaasha kale waxaana ku dhex jira 21% ogsajiin< ref> bilaash ah taasi oo taageertay nolosha ka dhex jirta ee xayawaanka iyo dhirta leh Meeraha dhulku wuxuu leeyahay hal dayax oo dabiici ah Farraare Meeraha Farraare mars waa kan afaraad ee qoraxda ugu dhow masaafo dherer dhan 15 AU taasi oo u dhiganta 06% cadaadiska dhulka Foolkaano aad u badan ayaa ka dhaca oogada sare ee Farraare carada< ref> meerahani waa mid cas sababtoo ah waxaa ku badan macdanta aayron ogsaydh aad u daxaleysatey Meeraha Farraare wuxuu leeyahay labo dayax oo dabiici ah Deimos iyo Phobos< ref> Meerayaasha Baxsan Afarta meere ee banaanka u baxsan waa meereyaasha Neefaha Waawayn ee Bahda Qoraxdu Midaysay kuwaas oo ah 99% walxaha ku wareega qoraxda Cirjeex iyo Raage ayaa waxay yihiin tobanaan kun oo jeer miisaanka iyo muga dhulka waxayna ka samaysan yihiin isku dhisyo haydarojiin iyo hiliyaam Dhanka kale Uraano iyo Docay waxay leeyihiin 20 jeer laab muga dhulka waxayna ka samaysan yihiin macdano dhalaali kara oo ka kooban baraf Cirjeex Meeraha Cirjeex Jupiter waa meeraha shanaad ee qoraxda ugu dhow masaafo dherer dhan 52 AU u jira qoraxda iyo 318 jeer muga dhulka Wuxuu ka samaysan yahay meerahani isku dhisyo u badan haydarojiin iyo hiliyaam Dhinaca kale meeraha Cirjeex waa kan ugu leh tirada ugu badan ee dayax asagoo leh 67 dayax Afarta ugu wayn lo Ganymede Callisto iyo Europa waxay leeyihiin qaabdhismeed u dhow meerayaasha dhagaxleyda ah sida foolkaanaha iyo gudo kulul< ref> Ganymede oo ah satelaytka ugu wayn Bahda Qoraxdu Midaysay ayaa wuxuu ka wayn yahay meeraha Waxaraxir mercury Raage Meeraha Raage saturn waa meeraha lixaad ee qoraxda ugu dhow masaafo dherer dhan 95 AU u jira qoraxda iyo 95 jeer muga dhulka Meerahan waxaa lagu yaqaanaa dariimada goobo ee ku wareegsan taasi oo ka samaysan xoogaa baraf iyo saxaro dhagaxaan ah wuxuuna leeyahay 60% cufka Cirjeex taasi oo ka dhigaysa meeraha ugu cufka yar dhamaan aduunyooyinka Bahda Qoraxdu Midaysay< ref> Meerahan Raage wuxuu leeyahay tirada labaad ee ugu badan dayaxyada taasi oo ah 62 dayax Labada dayax ee ugu wayn dayaxyada Raage Titan iyo Enceladus waxay leeyihiin dhaqdhaqaaq jiyooloji inkastoo ay ka samaysan yihiin baraf iyo hawo< ref> Titan oo ah satelite labaad ee ugu wayn wuxuu ka jidh wayn yahay meeraha Waxaraxir Uraano Meeraha Uraano waa kan todobaad ee qoraxda ugu dhow asagoo u jira masaafo dhan 192 AU iyo 14 jeer muga iyo miisaanka dhulka kaasi oo ah kan ugu fudud dhamaan meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay Uraano wuxuu leeyahay ubuc dhexe oo ka qaboow badan oogada sare< ref> Meeraha Uraano wuxuu leeyahay tirada sadexaad ee ugu badan taasi oo dhan 27 dayax kuwa ugu waawayni waa Titania Oberon Umbriel Ariel iyo Miranda Docay Meeraha Docay neptune waa meeraha sideedaad ee Bahda Qoraxdu Midaysay wuxuuna u jiraa qoraxda masaafo dherer dhan 30 AU wuxuu leeyahay cuf iyo miisaan u dhigma 17 jeer laab cufka dhulka< ref> Meeraha Docay wuxuu leeyahay 4 dayax oo kan ugu wayn yahay Triton oo leh dhaqdhaqaaq jiyooloji firfircoon< ref> Duni Yar Waxa jira tiro dhowr ah oo meereyaal yaryar ah kuwaas oo loo yaqaano duniyar waxaana ka mid ah Bluto Dunida yar ee bluto waxy u jirtaa qoraxda masaafo dherer oo dhan 39 AU waana tan ugu wayn dhowrka duniyar ee la yaqaano waxaana la helay sanadkii 1930kii ayadoo wakhtigaas laga dhigay meeraha 9aad ee Bahda Qoraxda Midaysay Ka dib sanadkii 2006da ayaa laga saaray liiska meerayaasha ayadoo loo aqoonsaday in bluto tahay duniyar Qaab Dhismeedka Muuqaalka Guud Muuqaalka meere waa mid ku xidhan awooda isla markaana keenta awood elektaromangantig isku haysa muuqaalka meere oo ka dhigtay mid goobo ah Marka xadi go'an oo cuf ah uu ku xidhmo awooda cufisjiidadka oo u soo jiidta badhtanka walaxdaasi taasi ayaa keenta in sheygaasi yeesho qaab wareegsan< ref> Dhamaan meerayaasha xidigaha dhagaxaanta waawayn dunida yar iyo walxaha kale ee koonka dhex sabeeynaya waxay leeyihiin qaab dhismeed goobada u dhow taasi ooy sabab u tahay isku soo jiidashada bu'da dhexe ee shegaas oo cufisjiidadku ku hayo badhtanka Samayska Gudaha Meere kasta wuxuu ku bilaabmay marxalad dareere ah; samayska marka hore sheeyada miisaanka culus ee qarada adag leh waxay iskugu tagaan bu'da ama badhtanka ayadoo inta fudud soo marto korka sare isla markaana ku qaboowdo ka dibna adke noqoto Sidaas darteed meere kasta waa kala duwan yahay xubnaha ku jira ubucda ama qeybta dhexe< ref> Dhinaca kale meerayaasha dhagaxleyda ahi way ka duwan yihiin meerayaasha neefaha waawayn Kuwa dhagaxleyda ahi waxay leeyihiin qolof adag oo ku dahaadhan iyo ubuc ka samaysan curiyeyaal bir ah sida Aayron Nikel iyo iskudhisyo Silikoon ah halka neefaha waawayni ku daboolan tahay daruur hawo iyo adke jilicsan ah< ref> Wareega Meere Wareega Sanadle Sida la isku waafaqay dhamaan meerayaashu waxay ku wareegaan xidig taasi oo loo yaqaano wareega sanadle orbiting Tusaale ahaan meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay dhamaantood waxay ku wareegaan qoraxda jiho la mid ah tan qoraxdu u ged-gedoonto waa qaab la mid ah habka saacadu u wareegto "clockwise" Ugu yaraan hal meere WASP-17b oo aad inooga fog ayaa la arkey inuu u wareego jiho ka duwan tan xidigtiisu u gedoonto< ref> Wakhtiga ay meere ku qaadato inuu dhamaystiro hal wareeg oo uu ku soo duurayo qoraxda waxaa loo yaqaanaa sanad Hadaba sanadada meerayaashu way kala duwan yihiin taasi oo ku xidhan kolba masaafada iyo fogaanta uu u jiro qoraxda Meeraha ugu fog masaafada qoraxda ayaa ugu sanad dheer isla markaana ugu socod gaaban sababtoo ah aad ayuu uga dheer yahay cufisjiidadka qoraxdaasi Gedgedoonka Meere Meere kasta wuxuu ku gedgedoomaa rotate xariijin udub-dhexaadkiisa ah taasi oon la arki karin Gedoonkaasi meere oo ka soo bilaabma bari ilaa galbeed ayaa waxay keentaa maalinta iyo habeenka sababtoo ah iftiinka qoraxda ayaa kolba dhinac ka mid ah meerahaais u muuqda< ref> Inta u badan meerayaasha bahda qoraxdu midaysay waxay u soo gedoomaan hab waafaqsan wareega saacada marka laga reebo meeraha Uraano oo asaga lagu wado in uu u gedoomo jiho lid ku ah wareega saacada Gedgedoonka meerayaashu way kala duwan tahay meeraha Dusaa waxay ku qaadataa dhowr saacadood inuu dhamaystiro gedoon xidhan taasi oo ah habeen iyo maalinta Dusaa; halka meerayaasha waawayn ee neefta ah ay ku qaadato maalmo badan iney sameeyaan hal gedoon oo dhamaystiran< ref> Cufusjiidadka Cufka iyo Miisaanka Tirada Dayax ee Meeraha Dayaxa meere waa duni yar oo ka samaysan dhagaxaan neef iyo isku dhisyo kale taasi oo ku wareegta meere Tusaale ahaan dayaxa meeraha dhulka Waxaa jira 173 dayax oo ku meeraysta meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay iyo sideed kale oo ku wareega dunida yaryar Meereyaasha Waxaraxir iyo Dusaa ma lahan wax dayax ah Dhulku wuxuu leeyahay hal dayax meeraya afaraad Farraare wuxuu leeyahay labo dayax oo kala ah Fobos Phobos iyo Dheymos Deimos< ref> Neefaha Waawayn waxay leeyihiin tiro badan oo dayaxyo ah kuwaas oo qaarkood le'eg yihiin xajmiga dayaxa dhulka Meeraha Cirjeex waa kan leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay wuxuuna leeyahay 67 dayax Waxaa ku xiga meeraha Raage oo leh tirada labaad ee ugu badan dhamaan sideeda meere ee bahda qoraxdu midaysay kuwaas oo ah 62 dayax Dhinaca kale meeraha Uraano wuxuu leeyahay tirada sadexaad ee ugu badan bahda qoraxdu midaysay kuwaas oo dhan 27 dayax< ref> Meeraha Docay wuxuu leeyahay 14 dayax Si kastaba ha ahaatee duunyooyinka yar qaar ka mid ah waxay leeyihiin dayaxyo yaryar oo ku wareega ayaga Dunida yar ee Ceres ma lahan wax dayax ah laakiin dunida yar ee Bluto waxay 5 dayax oo wareega Sidoo kale dunida yar ee Haumea waxay leedahay 2 dayax waxaa iyadna hal dayax leh dunida yar ee Eris Waxaa la aaminsan yahay in dayaxyada qaar ay ka jirto nolol sida dayaxa Titan ee Cirjeex iyo bisha Triton ee meeraha Docay laakiin lama hubo ineey jirto midaasi< ref> Dayaxa Dhulka Dayaxa dhulku waa kan ugu weeyn dhamaan dayaxyada meereyaasha Bahda Qoraxdu Midaysay kaas oo la odhan karo wuxuu ka wayn yahay meereyaasha yaryar qaarkood Cufis-jiidadka u dhexeeya dhulka iyo dayaxa ayaa keena mowjadaha badaha taas mi la mid ah ayaa keentay isku-xidhnaanshaha labadooda Dayaxa oo ku socda xawaare dhan 1022 kilomitir ilbiriqsigiiba ayaa waxay ku qaadataa 27 maalmood 7 saacadood iyo 43 daqiiqo in uu hal mar ku wareego dhulka Dhinaca kale isku wareega dayaxu circumference waa 10 921 km; cufkiisuna waa 21958 ×1010 km3< span> halka mugiisu yahay 73477 ×1022 kg< sup>< span> Maadaama dayaxa cirkiisu aad u khafiif yahay falaadhaha qoraxduna toos u soo taabtaan oogada dayaxa ayaa heerkulkiisu aad u sareeyaa ugu yaraan waa 100 Kalfin ugu badnaana wuxuu gaadhaa 390 K Jidhka dayaxu wuxuu ka samaysan yahay iskudhisyo kala duwan kuwaas oo u badan curiyeyaasha kala ah Argon Hiliyaam Sodhiyaam Botashiyaam Haydarojiin iyo Raadon Markii ugu horeeysay taariikhda bani-aadamka sanadkii 1959kii ayaa Dayax Gacmeed Ruushku leeyahay tagay dayaxa Ka dib 1968dii ayaa qofkii ugu horeeyay cagaha saaray dayaxa kaas oo ka socday Dawladda Maraykanka Sanadkii 2004 wixii ka dambeeyay ayaa wadanada Jabaan Hindiya Shiinaha iyo Yurub saldhigyo ka sameeysteen dayaxa Inkasto dayaxu lahayn cir sare oo ka difaaca kulka qoraxda cilmi baadhis la sameeyay waxay muujisay in dayaxu leeyahay biyo laga heli karo cidhifyada dayaxa iyo oogada sare dhexdeeda< ref> Dayaxa Farraare Meereha Farraare Mars wuxuu leeyahay labo dayax oo kala ah Fobos Phobos iyo Dheymos Deimos Dayaxa Cirjeex Meereha Cirjeex waa kan leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay wuxuuna leeyahay 67 dayax Tirada dayaxyada ee meerahan Cirjeex aad ayay u badan tahay dhamaantoodna aqoon fiican looma laha laakiin kuwa ugu caansan waxaa ka mid ah Europa Ganymede lo Callisto Dayaxa Raage Meereha Raage waa kan labaad ee leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay wuxuuna leeyahay 62 dayax Tirada dayaxyada ee meerahan Raage aad ayay u badan tahay dhamaantoodna aqoon fiican looma laha laakiin kuwa ugu caansan waxaa ka mid ah Titan Lapetus Enceladus Tethys Mimas Hyperion Dione Phoebe Janus Epimetheus Prometheus Dayaxa Uraano Meereha Uraano Uranus wuxuu leeyahay tirada sadexaad ee ugu badan bahda qoraxdu midaysay kuwaas oo dhan 27 dayax Meerahan Uraano wuxuu leeyahay tiro badan oo dayaxyo ah kuwaas waxaa ugu caansan Titania Oberon Umbriel Miranda Dayaxa Docay Meereha Docay Neptune wuxuu leeyahay tirada afaraad ee ugu badan Bahda Qoraxdu Midaysay kuwaas oo dhan 14 dayax Meerahan Docay wuxuu leeyahay tiro badan oo dayaxyo ah kuwaas waxaa ugu caansan Proteus Triton Meerayaasha Koonka Aqoonta Aadamaha ee Koonka Sawiraan ka kooban xubnaha Bahda Midaysay Qoraxdu iyo sharaxaada xajmiga Meereyaasha iyo dayaxyadooda Qoraxda in ka badan 10000 oo jeer ayay ka weeyn tahay isla markaana 41 trillion ayay ka mug iyo cuf weeyn tahay dhamaantood< ref> Nolosha Ka Jirta Bahda Qoraxdu Midaysay Ilaa iyo hada inta la ogyahay meeraha kali ah ee nolol ka jirto waa meeraha dhulka Nolosha meeraha dhulka oo guud ahaan loo yaqaano "biosphere" ayaa waxa la aaminsan yahay ineey bilaabantay qiyaastii 35 bilyan sanno ka hor Dhulku wuxuu hooy u yahay malaayiin nooc oo noole ah kaas ooy ka mid yihiin Aadamuhu Ilaha Macdanta iyo habka is-daba-wareega biyaha ayaa ah mid u gaar ah meerahan isla markaana suurto gal ka dhigey ineey taageerada noolaha degan dhulka Sahaminta Meera Farraare Mars Raadinta Nolol kale Xigasho Miilaadi Waa magac tirsi-sanadeed wuxuu ka soo bilowdaa dhalashaddii Nebi Ciise wuxuu ka koobanyahay 12 bilood oo ku kala dhamaada 28 29 30 iyo 31 Taariikhda miilaadiga waxaa lagu xisaabiyaa tirs-bileed mana la xiriiro dabiicadda sida dayaxa iyo qorraxda Bilaha Miilaadiga Bilaha Miilaadiga Janaayo Febraayo Maarso Abriil Maajo Juun Luuliyo Agoosto Sebteembar Oktoobar Nofeembar Diseembar Article waxay ku saabsan tahay Neptune dunida korkeeda Wixii isticmaalada kale eeg Neptune disambiguation Neptun calaamad ah sumalka uguma for Neptune Neptunejpg Neptune sida laga arki Voyager 2 ogaanshaha Naxay by Urbain Le Verrier John Couch Adams Johann Ah Gooxda Discovery taariikhda September 23 1846 Orbit ayuun- J2000 Aphelion 4553 946490 km 3044125206 AU Perihelium 4452940833 km 2976607095 AU 4503443661 km dhidibka Semi- weyn ee 3010366151 AU Eccentricity 0011214269 Lugata 60190 maalin 16479 sano Lunar dul qaado 36749 maalmood Average xawaaraha dul qaado 543 km s Dhiganthay xilkeeda leh 267767281 ° 1767975 ° rabitaan 643 ° si Sun ee dhulbaraha Longitude of node kor u 131794310 ° 265646853 ° sanceysaan of perihelion Bisha 13 xogta Jirka Equatorial gacan 24 764 ± 15 km 3883 times Earth Polradie 24 341 ± 30 km 3829 times Earth Sariibadaha 00171 ± 00013 Area 76408 × 109 km ² 1498 times Dhulka Volume 6254 × 1013 km ³ 5774 times Earth Mass 10243 × 1026 kg 17147 jeer Earth Dhina cufnaanta 1638 g cm ³ Ytgravitation at dhulbaraha 1115 m s ² 114 g Xawaare goori 235 km s Muddo Sidereal of wareeg 06713 maalmood 16 hr 6 min 36 s Xawaaraha kaayesi at dhulbaraha 268 km s 9 660 km h Karaash rabitaan 2832 ° 19t57m20s North Pole Right u qaadistii Declination North Pole 42950 ° Albedo 0290 bond 041 geom heerkulka oogada Heerka 1 bar 01 bar aan dhex-dhexaad max 72 K 55 K Baaxaddeeda Muuqan ka soo 80 si ay 778 Khaatumo Height Iskeelka 197 ± 06 km Qaab dhismeedka gaasas 80 ± 32% hydrogen h2 19 ± 32% helium 15 ± 05 % methane ~ 0019 % vätedeuterid HD ~ 000015 % ethane Si ka Ice ammonia Biyaha ammoniumvätesulfid NH4SH Q spacesvg Find articles badan oo ku saabsan cilmiga xiddigaha leh cilmiga xiddigaha Portal Neptune symbol ♆ waa meere siddeedaad qoraxda Neptune waxaa loo yaqaan Rafaa gaaska iyo waxa la magacaabay ka dib ilaah badda Neptune oo ku sugantahay Roman On 24 August 2006 markii sumalka Caalamiga ah ee Midowga go'aansaday in halkay ka dib dambe u ahaa meeraha ah Neptune noqday meeraha ugu fogaa ee nidaamka qoraxda Neptune ahaa meeraha ugu fogaa ee nidaamka qoraxda ayaa sidoo kale inta u dhaxaysa 1979 iyo 1999 tan iyo markii halkay ka ahayd dhaw oo qorraxda ka sii Neptune Neptune aad uula mid Triton labada kooban atmosfeerta iyo kiimikada labada badanaa of hydrogen helium iyo methane ka kooban Neptune uu qaato in ka yar kala badh iftiinka qoraxda sida ugu badan ee Triton laakiin kulaylka ka qayib ay gudaha dhigaysa Neptune hiinfaadhid badan Triton Inkastoo Neptune waa meelo ka fog oo qorraxda ka sii Triton ma waxa ay leedahay jawi badan livelier Waxay leedahay dabaylo in gaari karto in ka badan 2 000 km saacadiiba taas oo ah xawaaraha dabaysha ugu sareeya ee nidaamka qoraxda Muujinta The ugu caansan ee Neptune leeyihiin lahaa kaalinta weyn ee mugdiga ah Waxa lahaa ballaciisu yahay ee ku saabsan 16 000 kiilomitir iyo waxa ay hadda baxeen iyo aad uula mid ahayd Jupiter ee Great Red Spot Triton waxaa la janjeerin 28 digrii ku dhawaad ​​ugu badan ee Dhulka Masaafada u dhaxaysa Earth iyo Neptune wuxuu ku saabsan yahay 44 bilyan oo km oo wadin 110 km h waxaa ay qaadan lahayd oo ku saabsan 4500 sano Xataa xuku ku qaadan lahayd muddo aad u dheer tusaale ahaan marka aad tegi lahaa 11 kilomitir labaad waxaa ay qaadan lahayd oo ku saabsan 12-13 sano Tusmada 1 Neptune bixitaanka 2 Orbit 3 Properties Jirka 31 Qaab dhismeedka Inner 32 Khaatumo 321 Qaab Dhismeedka 322 Dabaylaha 323 Great Dark Spot The 324 isbedel Seasonal 33 magnetic 4 siddo waa Farraare 5 bilaha cusubu dhashaan Farraare 51 bilaha cusubu dhashaan Gudaha 52 hawaaqii 53 bilaha cusubu dhashaan dibadda ah 6 Discovery iyo sahaminta 61 Ka hor inta Voyager 62 Voyager 2 Ka dib markii 63 Voyager 64 Future 7 Seeds 8 Sidoo kale eeg 9 links External Neptune Bilowgii Ayaa Neptune iyo kooxda kale ee gaaska malaha sameeyay hab ka duwan nidaamka iyo barxadda hoose qoraxda iyo waxaa jira aragtiyaha kala duwan oo ku saabsan asalka Sida oo dhan meerayaasha kale ee la sameeyey harta Neptune ka soo daruur gaaska iyo boodhka meel bannaan in umushay qorraxda ka Ka dibna waxaa jira laba aragtiyood ugu muhiimsan ee ku saabsan sida kooxda gaas sameeyay Mid ka mid ah waa in uu qayb ka mid ah baraf iyo siigada ka bartay iyo biireen si ay meerayaasha dibadda ah diirkja adag taas oo markaas soo jiidatay gaasas iyada oo cuf Kan labaadna waa in cad ee quruurux meel bannaan oo ku hareeraysnaa qorraxda dhalinyarada iftiimisay hoos galay kubadaha yar oo boodhka gaaska iyo kaas oo kadibna waa la wada jabi galay meerayaasha In ka badan malaayiin sano ee Qurub adag ka bartay kasta oo kale oo markaa aad loo dhiso ilaa uu accumulations badan oo dhagax iyo bir ah lagu magacaabo planetesimals Waxay si tartiib ah u noqday weyn oo ku filan in ay cuf gaar ah soo jiidan lahaa arrinta more Mararka qaarkood waxay ka bartay iyo wada biireen Sababta uu Neptune ka yar tahay kooxda gaas oo barxadda hoose waxaa laga yaabaa in ay jirto wax ka yar ee ka jira qaybaha sare ee nidaamka cusub ee sameeyay qoraxda Orbit Muddo dul qaado Farraare waa mid aad u dheer sababtoo ah meere ka fog qorraxda oo ku saabsan soddon unugyo ah sumalka uguma waa Waxay qaadataa planet 165 sano si ay u dhamaystiraan mid kacaanka agagaarka qorraxda Neptune soo laabtay July 11 2011 in ay dhibic ee ay idiinna ahayd markii la ogaado in 1846 oo halkaas ku noqon doonaa sanadka soo socda 2176th Cilmi baadhayaashu waxay leeyihiin arkay in Farraare idiinna duwan la filayo iyo qiyaasayey in ay tahay sababta oo ah waddada waxaa saamayn ku jiido ee jiidashada shay ka baxsan idiinna ee Neptune Marka ay ka heleen halkay ka haysteen in uu ahaa mid ka mid ah in carqaladeeyey idiinna ee Neptune laakiin halkay ka leeyahay tiro aad u yar in ay saameynta badan Neptune Waxaa la dibna wuxuu qiyaasayey in ay jirto meere weyn oo ka baxsan halkay ka ee idiinna in ay saamayn ku koorsada Hadda la rumaysan si kastaba ha ahaatee in ay tahay alaab halkii more saamaynaya waddada Neptune sida Sedna Properties Jirka Neptune waa sida Jupiter Saatun iyo Triton waxay Rafaa gaaska Waxaa in yar ka yar yahay Triton laakiin culeyskiisu more taasoo ugu isafgaradka meerayaasha gaaska ka dhigayaa Waxaa la rumeysan yahay in Neptune leeyahay core ka kooban Silicon birta iyo qaar kale oo culus Qiyaastii xuduntii uu jiro intay galkeeda ka mid ah methane dareere ah ammonia iyo biyaha Qiyaasaha ayaa muujinaya in xudunta u leeyahay heerkul ah oo ku saabsan 7000 Celsius waa gubniinka dusha qorraxda ee Dhismaha Inner Neptune qaab-dhismeedka gudaha Neptune u muuqataa in ay ku dhowaad gebi ahaanba ka kooban yihiin lakabka ah maqaar saar ka kooban hydrogen helium iyo ammonia ; Qoto dheer hoos ku daruuraha oo ku saabsan 8000 KM u dusha meere ee la arki karo waa go'iisii ​​ oo ka kooban baraf ammonia iyo methane Stock Tani waxaa joogto at ah oo ku saabsan siddeetan kelvin cadaadiska here wuxuu ku saabsan yahay mid jawi Waxa kale oo ay u eg yihiin Jaakada ee waa xarunta field magnetic Farraare Inta lagu jiro galkeeda waa lakab khafiif ah oo ah hydrogen iyo helium heerkulka ee gobolka tani waa qiyaastii 250 kelvin iyo cadaadiska atmosfeerta waa sare at 200 000 atmospheres Core Meeraha ayaa waxay leedahay ballaciisu yahay ee ku saabsan 7500 kiilomitir in ay hodan ku tahay birta iyo macdanta kale Heerkulka core ku saabsan yahay sidii la mid ah sida ay Sun ee photosphere in waxay ku saabsan tahay 6500-7000 Kelvin Waxaa jira aragtiyaha in kulaylka ka imaan karaa Nabaad guurka nukliyarka xuduntii Kuwo kalena waxay rumaysan yihiin macdanaha kala duwan in la falgala kasta oo kale waxay la mid yihiin waxa ka dhacaya Saatun ah Cadaadiska in asaasiga ah waa qiyaastii 6 million atmospheres Khaatumo Jawiga Neptunian waa in buluug midabka laakiin haddii kale waxaa yar in la kala saaro ka soo jawi Triton ah At dhulbaraha waxaa suurtagal ah in ay daawadaan guutooyinkiisii ​​oo barbaro ah iyaga gudbaya iyo guutooyinkiisii ​​oo Neptune waa ka badan firfircoon ka badan Triton Waxyaabaha kale helay Voyager 2 inta ay safarka ee la soo dhaafay kaalinta madow ee kaas oo lahaa ballaciisu yahay ee ka weyn 10 000 kiilomitir Later indha-indhaynta leh waxlaxaha Space muraayada shaaca ka qaaday in this kaalinta gabiahaan sidaas this ifafaale ku tirinnaa in Farraare jawi waa mid aad u firfircoon oo u furan in la beddelo Qaab dhismeedka Voyager 2 sawiray oo hooskii daruur ugu horeeya on meere kale Jawiga badanaa ka kooban yahay qiyaastii siddeetan boqolkiiba hydrogen siddeed iyo toban boqolkiiba helium iyo laba boqolkiiba methane Sida Triton waa methane kaas oo ku siinaya planet midabka by dha light cas Kuleylka in Neptune ka helo qorraxda kuma filna in uu ordo nidaamyada cimilada si ay u la rumeysan yahay in kulaylka ka iman kartaa il kasta oo gudaha ah ee kulaylka iyo tan markaas kicin lahaa waaweyn isbedel atmosfeerta Sababtoo ah Voyager 2 daruuraha in lagu tuuray oo hooskii on heer daruur hoose la sawiro cilmi- gashay inay soo aragga cabiro kala duwan yihiin height ka dhex dhasha heerarka daruur sare iyo kuwa dhexe ee Farraare jawi waa mid ka mid ah qabow ee koonkan iyo heerkulka dhaladooda daruurtii noqon karaa yar intii toddobaatan kelvin -200 ° C Dabaylaha Farraare jawi leeyahay dabaylo nidaamka qoraxda ee ugu xoogga badan oo leh xawaare ah ugu yaraan 2100 kilomitir saacaddii dabaysha on Neptune sidoo kale wuxuu leeyahay sifooyin kale marka loo eego meerayaasha kale Seynisyahanno ku jirtay mid aad u adag si loo ogaado halka ay dabayshu waa inay afuufaan ku wareegsan dhibco mugdi ah The xaaladaha dabayl korkeeda inkastoo aan sidaas la yaab leh laakiin dabaylaha afuufi dhinaca galbeed waa ka ku waani On Jupiter Saatun iyo Triton dharbaaxeen oo xagga bari laakiin at Neptune guuro dabaylo xagga wareeg meere ee Marka la daawashada dhow ee dunida korkeeda oo go'aan xawaaraha dabaysha dhici karta inay keentay maqnaanshaha kulaylka In jawi diiran abuuray qas badan oo kaa caawin kara hakin dabayluhu Xaqiiqadaas cilmi- sharixi kartaa xawaaraha dabaysha Farraare Great Dark Spot On August 27 1989 yimid probe meel bannaan oo Voyager 2 ilaa Neptune aaladaan oo kaliya in halkaas Voyager 2 helay boos mugdiga on meere ee soo hijrootay dhulalka koonfurta lala boos yar yar mugdiga iyo daruur aan caadi ahayn oo cad waxaa lagu magacaabaa mooto Kaalinta u weyn yahay oo ku saabsan kala badh sida weyn oo sida Jupiter ee Red Spot Waxay ka kooban tahay sida on Jupiter duufaan weyn Waxaa la arkay in dabaysha ayaa ka yahay 600 mitir ilbiriqsigii bartii mugdiga Sannadkii 1994 waxlaxaha ahaa dhanka Neptune iyo waxa la ogaanin in kaalinta madow ee la arkay shan sano ka hor lahaa la waayay Waxay sameeyeen hase yeeshee ka heli a kaalinta mugdiga cusub on meere ee u hijroodeen Taas macnaheedu waa in jawi Neptune waxaa la soo shubto Kor u magacaabay xilalka iyo tirada qaababka daruur lagu arkay on Farraare soo hijrootay dhulalka koonfurta by waxlaxaha inta u dhaxaysa 1996-2002 Isbedelka Seasonal Haddii aad is barbar dhigi doonaa fiirooyinka ayaa la sameeyey intii u dhaxaysay 1996 iyo 2002 ayaa suurtagal ka heli yar kordhiso khiyaamo ah ee xilalka guud meere ee qiyaastii boqolkiiba shan ilaa toban Tani waxay ifafaale waxaa lagu sharaxi karaa koror ballaaran ee reflectivity ee qaar ka mid ah marsami khafiif ah halkaas oo magacaabay xilalka laba jibaarmay Tani waxay la xiriiri karaan isbedel xilliyeed Årtidsväxlingarna on Neptune qaadataa qiyaastii 165 times sidii waqti aad u badan sida kuwa dhulka iyo isbedela ee ugu sareeya ee iftiinka qoraxda waa ka baxsan 900 times weyn marka loo eego dhulka Model A fudud ku salaysan xilli matoorada stock muujinaysaa in kororka iyo hoos u dhac uu yahay mid la xidhiidha korodhka magacaabay xilalka Neptune gaaro dhalaalayaa ugu badnaan shan iyo toban sano ka dib solstice xagaaga kasta taas oo macnaheedu yahay in qiimaha next ugu badnaan waxay ka dhici doontaa mararka qaar agagaarka 2025 Field magnetic Neptune leedahay beer magnetic la mid ah Triton in ay magnetosphere Sida for Triton field magnetic keli ahi xoog dhidibka wareeg ah 41 ° Waxaa laga soo qaadayaa sidaas darteed ay hadda in jihada xad dhaaf ah kuwan beeraha magnetic waxaa sabab u ah isusocodka ee gudaha ee Planetary oo aan on Triton aanay sinaba u axial waaweyn sida aan hore qiyaasayey Oo siddooyinkooda ah Farraare Main article siddo waa Farraare Oo siddooyinkooda ah Farraare laga arki Voyager 2 Neptune ayaa sida kooxda kale ee gaaska oo siddooyinkoodana Fiiro ah Ground ku salaysan muujiyeen kaliya inay siddooyinkiisa ku -goobeed halka Voyager 2 muujiyey buuxa iyo xiran yihiin oo siddooyinkooda ah Oo siddooyinku waxay ku yihiin aadka u madow iyo malaha ka kooban boodh dhagax Mid ka mid ah lix siddo waa u muuqday leeyihiin qaab-dhismeedka qaloocin ku waani Caddayn in siddooyinku waxay ku dhamaystirnayn yimid oo kaliya in bartamihii 1980 markii occultations si dharci daro mararka qaarkood muujiyeen il jabin ah oo dheeraad ah ka hor ama ka dib star meeraha occluded ah Images qabsaday 1989 by Voyager 2 caddaynaysaa this in wixii ay heleen oo nidaam leh dhowr siddo si miyir beelid Giraanta ka xigtaa waxay Adam Ring waxaa ku jira saddex Afayeen joogto ah taas oo markii dambe wax ayaa loo magacaabay Liberte Egalite iyo Fraternité Liberty Sinaanta iyo ubadkooda ku Haddi ay jiraan Afayeen ku leeyihiin way adag tahay inaad sharaxdo sababta oo ah shuruucda makaaniyada quruxsan si deg deg ah ku milmi waa giraan ah dhqaalaha Maleeyo in ay tahay jiido ee jiidashada of Galatea dayaxa kaas oo uu ku yaal xaq on siddooyinkiisa taasoo ekerstrukturen Siddo Dhowr helay by camera Voyager Giraantii dhuuban Adam kaas oo been 63 000 mayl ee xarunta of Neptune Leverrierringen doono iyo barka ka khafiifsan No ku yaal 53000 km oo 42000 km from xarunta meere ee Faa'iido A fainter dibadda ka yimid Leverrierringen ayaa loo magacaabay Lassellringen Waxaa ku yaalla qaybaha sare ee Aragoringen at 57 000 kiilomitir Fiiro ah Ground ku samaysay sanadkii 2002 iyo 2003 ayaa muujinaya in siddo waa Farraare ka badan deganayn intii hore ka maleeyay in ay yihiin Gaar ahaan taasi waxay khusaysaa Libertéringen in laga yaabaa in lagu lumay ee sida waqti gaaban ka billawdaan toban sano ah The fiiro ah oo cusub oo iska weyddiinayeen inta of the gunaanad hore ee siddooyinkiisa farsamooyinka dhismaha ah iyo wareegyo nolosha Habka in loo dadajiyo Oo siddooyinku waxay hadda yihiin muuqata badan ka xoog badan kuwa iyaga la abuuro Abdisamad ibrahim Qaamuus waa buug oo erayga ama luqadaha fasiro qaamuuska waxoo kuu fasiraa ama kuu turjumaa luqadaha kale badanaa qaamuusyaasha waxaa lagu tixay alifbeetada si oo u fududaado radinta xarafka aa raadineesid Qaamuus finnish-soomaali-finnish Qaamuus Soomaali-Ingriis Qaamuus Soomaali- Faransiis Français Qaamuus Soomaali-Ingiriis-Jarmal Qaamuus Soomali Ingiriis talyaani italiano Qaamuus Esperanto Esperanto Qaamuus Esperanto-Jarmal Krause Esperanto- Deutsch Jarmal © Helmut Buske Hamburg 1999 ISBN 3-87548-193-3 wwwbuskede Qaamuus Jarmal-Esperanto Krause Deutsch Jarmal-Esperanto © Helmut Buske Hamburg 2007 ISBN 978-3-87548-466-3 wwwbuskede Qarni waxaa lagu soo koobaa 100 sano Qorax Qorax ama Cadceed waa shey wayn oo ka samaysan neefo ololaya Sidoo kale qoraxdu waa Xidigta aya nolosha aduunku ku tiirsan tahay Iyada iyo mereereyaasha waxaa la isku yidhaahdaa Bahda Midaysay Qoraxdu Aduunka iyo mereereyaasha kale waxeey ku wareegtaan Qoraxda waxeena la wareegtaan waxyaabo baraf ah iyo boorka hawada ayaga oo 998% buuxiya weeninka iskujoogga qoraxda Qoraxda waxee keentaa awood Enargy gaar ahaan ileys taasi oo ugu wacan Nolosha aduunka oo dhan Qoraxda waxee xakuntaa xaraaradaha aduunka iyo jawiga waxeena u dhigantahay 1 3 Waqtiga Biyaha badtaan dhinaca badda inta kale waxaa xakumo Bisha Samayska Qoraxda Qoraxda waxee ka koobantahay Dab ama Hydrogen taas oo daboosha 92% qoraxda oo dhan Kalarka qoraxda waa Cadaan sababtoo ah kuleelka qoraxda waxoo gaaraa 5515 garaado laakiin markii aduunka laga fiiriyo waa jaale sababtoo ah aduunka waxaa ku daboolan waxyaabo oo Dabeesha ama duufaanta qoraxda celiyo taas ayaa midabka bedelaysa Marka ee qoraxda dheceeso Cirka waxaa lagu arkaa ayada oo oranji ama gaduud ah Nolosha Qoraxda Jiritaanka dunidu waxay ku xidhan tahay nolosha Qoraxda Haddii isbedel ku yimaado qoraxda nolosha dhulka iyo waxkasta weey doorsoomayaan Sida la qiyaasayo Hal bilyan sano ka dib midabka qoraxdu waa isbedeli iftiinkuna waa sii kordhi sababto ah Hiliyaamta bu'da qoraxda ayaa sii kordheeysa taas oo keeni doonta in 10% kordho iftiinka heerkulka iyo falaadhaha khatarta ah ee ka soo baxa qoraxda; halka 35 bilyan sano ka dib ay badan doonto 40% Aqoonyahanada Cimiladu waxay sheegeen isbedelkaas qoraxda ku yimid sare u qaadi ilayska halista ah ee "radiation" taas oo lumin doonto biyaha badaha dhulka Wakhti yar gudaheed waxaa kor u kici heerkulka oogada sare ee dhulka sidoo kale isku-wareega Kaarboon Ogsaydh CO2< sub> oo muhiim u ah nolosha dhirta ayaa jaha wareeri iskuna bedeli Kaarbon afar C4 oo sun ah Dhirtu haday ka dhamaato dunida waxaa dhici in la waayo hawada Ogsajiin midaas oo sababaysa dhimashada noolaha oo dhan Hal bilyan sano oo kale kadib heerkulka maqaarka sare ee dhulka wuxuu gaadhi ugu yaraan 70 degree Salsiyas midan oo jaho-wareer ku keenaysa miisaanka iyo cufis-jiidadka dunida Midabka qoraxdu wuxu noqon casaan 5 bilyan sano ka dib isla markaan gacanka qoraxdu wuxuu gaadhi meel ka badan 250 jeer meesha uu hada joogo Wakhtigan lama hubo sida dhulku noqon laakiin waxa la og yahay in wareega dhulku isbedeli sababto ah aad ayuu uga fogaani qoraxda Mudo yar ka dib bu'da qoraxdu waxay isku bedeli cadaan bilaa kul iyo ileys ah halkaas ayaana ugu dambeeysa isku xidhnaanta Bahda Midaysay Qoraxdu Raage Raage sidoo kale loo yaqaano Saxal ingiriis Saturn waa meeraha 6aad ee Bahda Qoraxdu Midaysay Meerahani wuxuu ka mid yahay 4ta meere ee loo yaqaano Neefaha Waawayn Sidoo kale meerahani Raage wuxuu leeyahay tiro dhan 62 dayax taasi oo ka dhigaysa Raage meeraha labaad ee ugu dayaxa badan bahda qoraxdu midaysay Dayaxyada Raage Meereha Raage waa kan labaad ee leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay wuxuuna leeyahay 62 dayax Tirada dayaxyada ee meerahan Raage aad ayay u badan tahay dhamaantoodna aqoon fiican looma laha laakiin kuwa ugu caansan waxaa ka mid ah Titan Lapetus Enceladus Tethys Mimas Hyperion Dione Phoebe Janus Epimetheus Prometheus Xigasho Rajab waa bisha todobaad ee Sano dayax ama Hijriyad Soomaaliweyn Soomaaliya Carabi الصومال‎ aṣ-Ṣūmāl ama Jamhuuriyadda Soomaaliya Carabi جمهورية الصومال‎ Jumhūriyyat aṣ-Ṣūmāl waxaa hore loo oran jirey Jamhuuriyadda Dimuqraadiga Soomaaliya xiligii kacaankii hore waa wadan ku yaalla Geeska Afrika oo deris la ah Jabuuti Itoobiya Kiinya iyo Badweynta Hindiya Dhinaca bari Indian Ocean dhinaca Waqooyi Badda Cas Red Sea sidii uu u bilowday Dagaaladii Sokeeye 1991 Soomaaliya ma lahayn dawlad dhexe oo wadanka oo dhan ka shaqaysa Hadda waxaa Soomaaliya ka jira Dawlad federaal caalamkuna aqoonsanayahay hase yeeshee aan weli awood u helin in ay wada hanato maamulka dalka Dhibaatooyinka dagaal iyo khilaafka joogtada ah ee hareeyey siyaasadda Soomaaliya Waqtiyadii hore Soomaaliya waxay ahayd xarun ganacsi ahaan muhiim u ah aduunka waxaana raadraaca taariikhdu xusaysaa in dhulka hadda Soomaaliya loo yaqaan uu ka mid yahay aaggii Dhul Udug Waqtiyadii dhexe waxaa Soomaaliya xoog ku lahaa imbaradooriyado ay ka mid ahaayeen Dowladii Ajuuraan Muwaladiintii Yemen ka timi Saldanadii Cadal Saldanadii Warsangeli Dhammaadkii qarnigii sagaal-iyo-tobnaad waxaa Ingriiska iyo Talyaanigu soo galeen dhulalka xeebaha ah ee Soomaaliya halkaasoo ay ka asaaseen Dhulka Biritishka ee Soomaaliya iyo Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya oo loo kala baxshay dhulalkii ay qabsadeen Dhaqdhaqaaqyadii ka soo horjeeday qabsashada gumeysiga waxaa ka mid ahaa Sayid Maxamed Cabdulle Xassan oo afar jeer jebiyey Ingiriiska haseyeeshee waxaa Daraawiishi jabtay 1920 markii Ingiriisku u adeegsaday diyaaradaha dagaalka taasoo Soomaaliya ka dhigaysa waddankii ugu horreeyey ee Afrikaan ah oo loo adeegsado diyaaro dagaalJabkii Daraawiishta ka dib iyo Sheikh Hassan Barsame oo asagane kamid ahaa ragii sida xooga leh ula dagaalamay Taliyaaniga Intaa kadib Talyaanigu wuxuu si buuxda ula wareegay qaybtii uu Soomaaliya ka gumeystay 1927 halkaas oo ay haysteen illaa 1941 ka dibna waxaa kala wareegay maamulkii millateriga ee Biritishka Woqooyiga Soomaaliya wuxuu ku sii nagaaday ilaalada Biritishka halka Koonfurtuna ay sugeysey madaxbannaani 1 Luulyo 1960kii waxaa fadhi baarlamaan oo uu shir gudoominayey Mudane Xaaji Bashiir Ismaaciil lagu ansaxiyey midnimadii Soomaaliya waxaana labadii gobol ee Woqooyi iyo Koonfur ku midoobeen magaca Jamhuuriyadda Soomaaliya waxaana xukunka qabtay dawlad shibil ah oo Madaxweyne ku-meel gaar ah loogu doortay Mudane Aaden Cabdulle Cismaan 1969 waxaa afgenbi millateri xukunka kula wareegay Maxamed Siyaad Barre wuxuuna asaasay Jamhuuriyadda Dimuqraadiga Soomaaliya Dawladdii Siyaad Barre waxay burburtay 1991 waxaana qarxay dagaal sokeeye Tan iyo 1991 ma jirin dawlad dhexe wada hanatay maamulka dalka inkastoo ay jireen dhowr iskuday oo lagu doonayey in lagu mideeyo dalka haseyeeshee fashilmay gobolda waqooyi waxaa ka jira maamul goboleedka somaliland oo kamid ah soomaaliya walow ay ku doodaan iny ka goeen Soomaaliya inteeda kale Gobollada woqooyibari waxaa ka jira Dawlad-goboleedka Puntland oo sheegtay inaysan ka go'in Soomaaliya Qaybo badan oo koonfurta dalka ka mid ah waxaa koontaroolli jiray Islaamiyiinta Al-Shabaab balse hada kasii dhamaanaya Markii dawlad dhexe la wayaaye waxay dadka Soomaaliya ku nooli ku xalliyaan ismaandhaafkooda sharciyo hoosaad sida shibil sharciga Islaamka iyo xeer Intii burburku ka jirey waxaa dhaqaalaha dalku ku tiirsanaa ilo aan caadi ahayn sida xoolaha nool shirkadaha xawaaladaha iyo kuwa isgaarsiinta waxaa markii uugu horeeyay mudo laga joogo 21 sano ay Soomaaliya ka baxday ku meel gaar ayada oo u tilaabtay dinaca dimuqraadiga taariikhdu marka ay aheyd 10 sep 2012 baarlamaanka Soomaaliya ay soo doorteen madax wene dimuqraadi ee dalka jamhuuriyada Soomaaliya madaxweynahaas oo lagu magacaabo xasan shiikh maxamuudxasan shiikh maxamuud ayaa doorashada kaga guuleestay madaxweynihii hore ee Dawladda kumeelgaarka Soomaaliya shiikh shariif shiikh axmed Soomaaliya oo u tilaabtay dhinaca hormarka caalamkana ay si weyn u taageer sanyihiin ayaan waxaa laga filayaa in ay noqoto Dawladda sidii hore dhaanta ama ka fiican ayada ay Dawladda Soomaaliya gacanta ku heeso magaalooyinka koonfurta dalka Soomaaliya oo ay hogaamineeso magaalada muqdisho waxaana caawinaad ka siiyay ciidama afrika ee amisom oo uu hogaaminaayo general mahige iyo Dawladda oganda Waqtigii gobonnimada Fadlan waxaa ka ogtahay ku dar beentana waa xaaran iska ilaali Dhulka soomaaliyeed waxaa la maamuli jiray waqti aad u taariikh fog aad u qadiimi ahWaxyaabaha ku tusaayana waxaa ka mid ah guryaha aadka u qadiimsan oo dhagaxa laga sameeyay iyo darbiyada qadiimka ah sida Darbiga wargaade waana dhul ku tusaya in uu lahaan jirey far qoraal ah oo aad u uqadiimi ahSoomaalida waxay taariikh dheer la lahaan jireen masaaridii hore waxaana jira waxyaabo ku tusaya in ay soomaalya tahay dhulkii uduga Somalia taarikhdeedi hore inta badan lama haayo taaso lagu sheego in eey somaliya dadkeeda yihiin dad xoola dhaqato ah balse somaliya sida eey taariqyahanada qaar sheegeyn wax buugaag ah oo laga tix raaco malaha somali waxa ku yaalo misajidyo iyo dhismoyin kale o qadiimi ah balse waxa sual ah somaliya ma waxey la facdahay dhismayashas qadimiga lagu shego? jawabtu wa maya somalia sideda waxey u kala baxda ab raac iyo aabi kentay waxa abraac ah dadka somalida badi waxaase jirta in afka somaliga lagu hadli jiray waagi uu fircoon noola balse wax cadeymo ah illa iyo hada lama haaya balse waxaa la wada ogyahay dowladi fircoon saldhigeda in uu ahaa jabuuti jabutina waa qeyb ka tirsan somaliya waxaana loga hadla afka somaliga si kasto eey ahaataba maalinba maalinta ku xigta waxa soo baxo warbaxino laga helayo taarikhdi hore e somalia Qarnigii toban iyo sagaalaad 1875kii waxay ahayd markii ugu horaysay ee gumaystayaashii Ingriiska Faransiiska iyo Talyaaniga marka ay soo cago dhigeen gayiga Soomaaliyeed Ingriiska oo maamulayey Cadan Yamen wuxuu go'aansaday in uu lug ku yeesho dhinaca kale ee Gacanka Cadmeed Berbera Ingriisku wuxuu ku fakerayey in si uu u ilaashado maraakiibtiisa ka imanaysa India ee maraysa badda cas ay lagama maarmaan tahay in uu hanto Berbera Fransiisku wuxuu isna ku fekaray in halka ugu dhaw ee uu Ingriiska ka carqaladaynkaro uu yahay isaga oo Djibouti deegaan ku yeesha Ingriiska markaas wuxuu ka waday Bariga Africa dhisitaan khad tareen oo isku xidha wadamada Bariga Africa Talyaaniguna wuxuu markaas lawareegay gacan kuhanynta Koonfurta Soomaaliya oo aan markaas ahayn dhul leh ahmiyad lamid ah kan dhinaca waqooyi ee Soomaaliya Maadaama Ingriisku aanuu aad u danaynayn Koonfurta Soomaaliya Talyaaniga waxay u noqotay tani fursad uu ku doodo in uu kamid yahay wadamada reer Europe ee wax gumaysta 1900 boqorkii Ethiopia Menelik wuxuu qabsaday dhulka Soomaali-galbeed 1899kii Sayid Maxamed Cabdule Xasan wuxuu dagaal kala horyimid Gumaysigii Ingriiska Wuxuu Sayidku dagaalka waday mudda 21 sano ahUgudanbayn Ingriisku waxay duqayn xagga hawada ah ku baabi'iyen xarumihii Sayidka Tani waxay keentay in uu hakad galo halgankii umadda Soomaalidu ay kula jirtay Gumaystihii dalka ku sugnaa1941-1949kii Ingriisku wuxuu maamulayey gabi ahaanba Soomaaliya maadaama ay xulafadiisii ku guulaysatay dagaalkii labaad WWII 1948kii xulafaddii dagaalkii labaad WWII ku guulaysatay waxay ugu deeqeen Itoobiya in ay hanato dhulka Soomaaligalbeed 1949kii Qaramada Midoobay waxay 10ka sano ee soosocota Soomaaliya hoos gaysay Xukuumadda TalyaanigaSYL tan aad ayay uga soo horjeesatay xiligaas waxayna muujisay sida dadka Soomaaliyeed diyaarka ugu yihiin in ay xoriyad helaan 26 jun 1960 Soomaalida Waqooyigu waxay ka xoroobeen Ingriiska Isla sanadkaas 1st July 1960kii Soomaalida Koonfurtu waxay ka heleen madaxbanaani Talyaaniga Isla markaas neh dalka wuxuu ku midoobay jamhuuriyadda Soomaaliya oo looga dhawaaqay fadhigii koowaad ee baarlamaan xor ah oo uu shir gudoominayey Mudane Xaaji Bashiir Ismaaciil Madaxweynihii ugu horeeyay ee Soomaaliya wuxuu noqday Aadan Cabdulle Cusmaan raiisul wasaarihiisa neh wuxuu noqday Cabdirashiid Cali Sharmaarke oo asiga neh noqonaayo madaxweyne 1967–19691961 soomaaliya waxaa laga hirgaliyay dastuurkii ugu horeeyay ee dalka waxeyna sameyntiisa soo bilaabatay 1960ki1964]] ll 500 oo qof | 6 || ] || ] || 43000 oo qof |- | 7 || ] || ] || 153124 oo qof |- | 8 || ] || ] || 25684586|- |- | 9 || ] || ] || 183300 oo qof |- | 10 || ] || ] || 145000 oo qof |- | 11|| ] || ] || 110000 oo qof |- | 12 || ] || ] || 52000 oo qof |- | 13 || ] || ] || 62000 oo qof |}|}|}|} |} Taariikh waa barashada dhacdadii tagtey iyada oo meeqaam la siinayo falalka aadanaha ee deegaan degan iyada oo sheekada si taxane ah loo tebinayo ilaa laga soo gaaro marxlada markaas lagu jiro Ereyga asal ahaan waxa uu ka soo jeedaa afka Carabiga Taariikh waa ururinta qaabeynta iyo run ka sheega waxa dhacay waayihii hore cabirkii la doono ha la adeegsado sida sanado qarniyo Taxanaha waqtigii soo jireenka ahaa in laga sheekeeyo keliya ma ahen taariikh ee wax ogaanshaha qaabta dhacdooyinka xaadirka ah ay u muuqdaan ayaa ah "taarikh" maadaama taariikhdii hore ay tahay mid qusaysay dad meel iyo dhacdo Dareensanaanta jiritaanka dhacdooyin taariikhi ah waxay sawirmaan ama u sawirmaan dadka qaabeeya taarikhda Talyaaniga ama Jamhuuriyadda talyaaniga waa dawlad ku taala qaarada yurub waxa uuna xuduud la wadaagaa wadamada Faransiiska iyo wadanka Iswiisarland iyo wadanka Ostariya waxa kale oo uu soodin la leeyaay wadanka islofeeniya dhulaka taliyaaniga waxa uu ka koobanyahay sadex wadan oo kala ah dawlada taliyaaniga ee caanka ah iyo wadanka saan mariino oo ah imaarad madax banaan oo ku taala gudaha wadanka taliyaaniga waxa kale oo wadanka taliyaaniga ku gauda yaala dawlada yar ee looga taliyo dadka haysta madhabta kaatooliga ee diinta kiristanka oo ku dhex taala gudaha Roma caasimada wadanku waa roma inta badan dadka reer taliyaanigu waxa ay haystaan diinta kiristanka raysal wasaaraha wadanku hada waa salfiyo barlaskooni lacagta wadankaa lagu isticmaalaa waa lacagta midawga yurub ee yoorada loo yaqaano taliyaanigu waa dawlad wayn oo caana taariikh soo jireenan wuu leeyahay dawlada taliyaanigu waxa ay ka midtahay dawladaha loo yaqaano G8 ee xaga warshadaha hore uga maray taliyaanigu waxa uu gumaystay wadamu kamida qaarada afrika sida soomaaliya ertariya iyo libiya luqada wadanku waa taliyaani taliyaanigu waa jamhuuriyad dimuquraadi ah taliyaanigu waxa uu ku yaala bada dhexe halkaas oo ay ku taalo jasiirada sisiiliya oo ah qayb ka mid ah wadanka taliyaaniga taliyaanigu waxa uu leeyahay warshado badan oo wax soo saara ganacsiga taliyaanu badanaa waxa uu gaadhaa Afrika bogan waxaa qoray Waxay ku taalaa gacanka Itaaliya ee yurubta koonfureed iyo labada jasiiradood ee ugu weyn badda dhexe sida Sasiiliya iyo Sardiiniya Talayaaniga wuxuu soohdinta la wadaagaa wadamada kala ah Faransiiska Iswiizerlaan iyo Isloveeniya Labada gobol ee madax-banaan oo ah saanmarino iyo Faatikanaka waxay ku dhex yaalaan gacanka Talyaaniga Talyaani ama Itaaliya Talyaani ahaan Repubblica Italiana Waa dowlad yurub ah waxeyna dhacdaa Koonfurta qaarada yurub Talyaaniga wuxuu ka koobanyahay 3 qeybood; Dhulka la xiriirsan yurub iyo 2da gaziirad ee lakal yiraahdo sicilia iyo sardegna Dhanka woqooyi waxaa ka xiga talyaaniga buuraha Alpine waxaana ku taala gudaha talyaaniga labo dowladood oo madax banaan oo kala ah; Faatikaan iyo Saan Mariino Asalka Magaca Taariikh Benito Mussolini Rodolfo Graziani Taariikh Hore Taariikh Dhexe Horumar Xilligii Boqortooyada iyo Midayntii Itaaliya Jamhuuriyadda Talyaaniga Juqraafiga Buuraha Folkaanaha Kacsan Cimilada Dhirta Xukunka iyo Siyaasadda Sharciga ama Qaynuunka Xiriirka Arrimaha Dibadda Ciidanka Ciidanka Barriga Ciidanka Badda Ciidanka Cirka Ciidanka Komandosta Gobollada Talyaaniga Demografik Dadka Magaalooyinka iyo meelaha Ilbaxnimada laga soo gaaray Qadarin madaxbannaan meelaha ilbaxnimada laga soo gaaray Qurbo aadis Talyaaniga meelha ay joogaan Dadka laga tirada badanyahay iyo luqahada rasmiga ah ee loo aqoonsanyahay iyo meelaha ay joogaan Luqadda Af-Talyaani Lahjadaha iyo Luqadaha kale Diinta Kirishtaan Roomaan Kaatoolik Dariiqooyinka ee Kirishtaan ah Diimaha Kale Fal Dambiyeedyada Dhaqaalaha Dalxiiska Dhismaha Wax dhoofinta Howlaha Guud Caafimaadka Tacliinta Warbaahinta iyo War-isgaarsiinta Bulshada Dabaqada Bulshada Iyo Xuquuqda Nolol maalmeedka Cunto dhaqameed Ciidaha iyo Fasaxyada Rasmiga ah Bay'ada Hiddaha iyo dhaqanka Fanka Dhismeyaasha Farshaxan Fan Masraxiyad Miyuusik Shineemo Cilmiga iyo farsamada Isbootiga Wax karinta Heerka caalamiga Xigasho Linkiyo Banaanka ah at UCB Libraries GovPubs Unug IngiriisCell waa waxa ugu yar ee shaqa qaban kara ee uu ka dhisan yahay nooluhu Unuggu waa qaybta ugu yar ee dhismo iyo shaqo ee noole kasta Unugyadu marka ay isu tagaan waxey sameeyaan Nude Nudayaashuna marka ay isu tagaan wexey noqdaan xubin xubnaha isu tegeyna wexey sameeyaan Habdhis sida Habdhiska Taranka Habdhiska Dheefshiidka Habdhiska Wareega Dhiiga Habdhiska Maskaxda IWM Habdhisyadu hadey isu tagaan wexey sameeyaan noole sida dad ama xayawaan Waxaa jira noolayaal ka samaysan hal unug oo qura sida bakteeriyada ameebada iwm Sidee ayuu unuggu u samaysan yahay? Unuggu ma laha qaab u cayiman oo la tilmaami karo Unugga waxaa ku dahaaran xuub ka samaysan lipidi iyo fosfolipidi Xuubka gudihiisa waxaa ku jira dheecaan cytoplasm dheecaankaas waxaa dhex heehaabaya waxyaalo kale oo unuggu leeyahay sida qalabka golji ribosoomyada mitokonderiyada sentriyoolayaasha iwm Unuggu wuxuu leeyahay bu´ Bu´da waxaa ku dahaaran xuub kale oo iyada uun gaar u ah xuubkaasoo ka sooca bu´da unugga intiisa kale Bu´da waxaa ku jira qalabka hiddaha DNA iyo RNA intaba cilmiga barashada wax nool iyo waxa aan noolayn waxaa loo yaqaan Biology Marka aan leenahay Biology waxaa loo qaybiyaa Zoology iyo Botony waxaa lagu kala gartaa mid walbaa asataan u gar ah ayuu leeyahay Zoology; waa barashada xayawaanka ama waxa nool Bootony;waa barashada dhirta waxii la xidhiidha Yaa yaan ku soo koobi karaa Uraano Uraano ingiriis Uranus waa meere ka mid ah Bahda Midaysay Qoraxdu Dayaxyada Uraano Meereha Uraano wuxuu leeyahay tirada sadexaad ee ugu badan bahda qoraxdu midaysay kuwaas oo dhan 27 dayax Meerahan Uraano wuxuu leeyahay tiro badan oo dayaxyo ah kuwaas waxaa ugu caansan Titania Oberon Umbriel Miranda Xigasho Urrurka-Wikimedia Wikipedia loogu dhawaaqo Waa bar laga helo Web-ka oo ah Qaamuus qoran Waxaa qorey dad iskood ugu qora luuqadadooda oo aan dawlad ama haayadi diran Qofkwalba oo guriga khatka intarnetka ku heysta yaqaanana sida loo isticmaalo wuu ka qeybqaadan kaaraa Qaamuuskan oo sidii cilmi Soomaaliga ku qoran loo soo gelin lahaa halkan Arintan oo la bilaabay 2001 Ingiriiskuna inglish ugu horeysey ayaa waxaa ku xigey luuqado badan oo kuwa ugu waaweyn ay yihiin Jarmal Faransiis Isbanish iyo Talyaani taariikhdu markii ay ahayd 18 01 2012 ayaa waxa hawada ka baxay wikabiidhiya laakiinse isla maalin ka bacdiba waa ay ku soo noqotay hawada Wikipedia loogu dhawaaqo Waa bar laga helo Web-ka oo ah Qaamuus qoran Waxaa qorey dad iskood ugu qora luuqadadooda oo aan dawlad ama haayadi diran Qofkwalba oo guriga khatka intarnetka ku heysta yaqaanana sida loo isticmaalo wuu ka qeybqaadan kaaraa Qaamuuskan oo sidii cilmi Soomaaliga ku qoran loo soo gelin lahaa halkan Arintan oo la bilaabay 2001 Ingiriiskuna inglish ugu horeysey ayaa waxaa ku xigey luuqado badan oo kuwa ugu waaweyn ay yihiin Jarmal Faransiis Isbanish iyo Talyaani taariikhdu markii ay ahayd 18 01 2012 ayaa waxa hawada ka baxay wikabiidhiya laakiinse isla maalin ka bacdiba waa ay ku soo noqotay hawada Shabakada isku xirka Caalamka IngiriisWorld Wide Web loona soo gaabiyo WWW inta badana loo yaqaan Web kaas oo loo isticmaalo isku xirka dokumentiyadda iyada oo la adeegsanayo qadka Internetka Fekradda xorta ah waa fekrad ku saabsan inaad wax allifi karto taasoo aan ku xirnayn shuruudo ama xakamayn Sidoo kale waxaa lagu soo koobaa howl kasta ee si gaar ah looleeyahay sida xuquudka qoraha faafinta iyo mid dadka kawada dhaxeeysa