2000 - 2001 - 2002
waxyaabihii  ugu waaweynaa ee dhacay sanadkaas waxaa ka mid ahaa.
- 11 sebteembar 2001 waxaa la qarxiyey guryaha WTO, World Trade Center ee ku yaaley magalada New York.
__TOC__
2015 - 2016 - 2017
__TOC__
asc walalha wa salamintihin dhaman dadka so qoray mabducan wey ku mahadssanyihin dhaman
Af-Jarmal
Tirooyinka Abyoone waa tirooyin ay suutowdo in loo qori karo iyadoon la adeegsan Jajab ama hakad tobanaale, waxayna noqonaysaa urur tirooyin abyoone -taasoo ka dhigan Hormo urur ka tirsan urur tiro maangal ah - laga soo bilaabo Tiro tirsiimo (1, 2, 3, ..) iyo Eber iyo tirooyinka taban ee ku beegan tirooyinka tirsiimaha (-1, -2, -3, ..), waa in ay ahaadaan ururta tirooyinka abyoone Urur makoobane waxayna la mid yihiin urur tirooyin tirsiimaha, sida caadiga ah waxaa loo suntaa xarafka Z.
Xariiq tiro
Kuwaan soo socdana waa wax ka mkid ah aas aaska gaarka ah ee isugeynta iyo isku dhufada abyoone kasta a, b iyo c.
ISO 639
Afka ingiriiska waa luqad looga hadlo dhowr wadan waxeeyna tahay luqod caalamka aad looga xishmeeyo. Asal ahaan Afka ingiriiska wuxuu ka yimi luqadda Afka Laatiiniga, waxaana lagu alifey wadanka Ingiriiska. Fiditaanka uu Afka ingiriiska ugu fidey dunida waxaa sabab u ah gumeysigii Ingiriisku uu ku gumeystey dunida barkeeda kala bar. Mar walba oo uu wadan gumeysto, Ingiriisku wuxuu ka dhigi jirey afkiisa afka dawladda iyo tan barida.
Af Soomaali (ingiriis: Somali Language; carabi: لغة صومالية) waa luuqad lagaga hadlo wadanada Geeska Afrika, gaar ahaan Soomaaliya, Jabuuti, dhulka ay itoobiya gumaysato Iyo dhulka kiinya gumaysato meelo oo aduunka ka mid ah.
Luuqada Af Soomaaligu waxay ka mid tahay luuqadaha Kushitika loo yaqaan ee lagaga hadlo bariga iyo badhtamaha Afrika, iyo meelo ka mid ah qaarada Aasiya.
Dhaqanka Soomaalida waa Mid hodan ah oo Cajiid ah, Dad weynha aduunkana la yaabeen. Dadka somalida isku dhaqan bey ahaayeen mudooyin quruuno ah, oo ay ku dhaqmayeen dhaqancaaki wanaagsan.
Soomaaligu waa mid ka mid ah afafka ugu muhiimsan Geeska Afrika, waana ka rasmi wadanmada [Soomaaliya], iyo Jabuuti,waxaa kaloo si wayn loogaga hadlaa qaybo ka mida Itoobiya iyo Kenya. Waxuu ka tirsan yahay afafka loo yaqaan Afro-AasiyaSoomaaliyaJabuutiKiinyaItoobiyaSoomaaliDadSoomaaliyaSomalilandJabuutiKiinyaItoobiyaYamenIngiriiskaFarta laatiinkaFarta CismaaniyaLahjadaha looga hadlo Soomaaliya
Arbaco (, ) waa maalin ka mid ah maalmaha Todobaadka , waxeyna u dhaxaysaa Talaadoda iyo Khamiista.
Arbacada waa maalinta shanaad ee todobaadka dhicana istandharka ISO 8601 waxay ka tahay maalinta sadaxaad ee usbuuca.
__NOTOC__ __NOEDITSECTION__
{| width="100%" cellspacing="2" style="clear: both;"
| colspan="2" |
|-
| style="vertical-align: top;" |
{|id="mp-sp" cellpadding="2" cellspacing="5" style="width:100%; vertical-align:top; background:#f9f9f9; border:1px solid #a7d7f9; color:#000;"
|-
| 
|}
ar:
en:
de:
fr:
it:
nl:
es:
ru:
pl:
ja:
sv:
pt:
zh:
vi:
uk:
ca:
no:
fi:
fa:
cs:
hu:
ko:
ro:
id:
tr:
kk:
ms:
sk:
sr:
ceb:
eo:
da:
lt:
eu:
bg:
he:
sl:
hr:
vo:
war:
et:
Boolo ama Boolo Boolo waa shimbir dalqo weyn leh oo afka biyo ama malaay ku qaadato.
shumbirtaan waxee u badan tahay meelaha biyo deegaanka ah ama xeebaha. Shimbiraha nuucaan waxee ku noolyihiin aduunka oo dhan.
Cabdulaahi Yuusuf Axmed (carab:عبدالله يوسف أحمد) (Noolaa 1934 - 2012 ) waxa uu ahaa madaxweynihii hore ee Soomaaliya. Cabdulaahi Yuusuf Waxa uu madaxweyne kumeelgaar ah ahaa taariikhda marka ee u dhaxeesay 4 Oktoobar 2004ta ilaa 29 Diseembar 2008.Cabdullahi Yuusuf waxa uu dhintay tariikhdu markay ahaad 23kii Maarso 2012 isagoo xaanun uu jiifa in mudo ah cusbitaal ku yaala Imaaraatka Carabta.
a].
k soomaaliyeed
Jabuuti (; Af-Canfari: Gabuuti; ) loona yaqaan Jamhuuriyada Jabuuti waa dal yar ee ku yaala bariga Geeska Afrika. Jabuuti waxaay xad la leedahay Iritareeya xaga waqooyi, Itoobiya xaga galbeed iyo koonfurba iyo Soomaaliya oo ka xigta koonfurbari. Dhinaca kale Jabuuti waxaa ka xiga Bada cas iyo Gacanka Cadmeed.
Jabuuti waxa soo maamuli jiray beelo kala duwan beelahaas oo ahaa , samaroon, ciise iyo canfar. waxayna ka dagaan koonfurta ay somaalidu dagaan iyo waqooyiga ay canfartu dagto . 1832-ayaa faransiiska waxaa ay qabsatay dhinaca waqooyi ee jabuutti kadibna waxay kusii fiday dhamaan wadanka intiisa kale, waxa ayna magac uga dhigtay dhulka soomaalida ee faransiiska gumaysto taasi oo aad ka dareemi kartid in cidda dhulka loogu yimid amma gumaystihii faransiiska waxlasaxeexatay ay ahayd qowmiyada soomaalida ooiyadu hogaanka dhaqan dhaqaaleh ee jiidaas waqtigaa gacanta ku haysay.100 sano kadib waxaa bilawday dhaqdhaqaaq gumaysi diid ah kaas oo ku fiday dhamaan dalka intiisa kale, waxaa bilawday axsaab u ololaynaysay sidii la,iskaga dulqaadi lahaa heeryada gumaysiga waxaaana ka madax ahaa marxuum maxamuud xarbi oo looyaqaano halyaygii jamhuuriyada jabuuti isaga oo taariikh wayn ku leh dalka ,waxaa kaloo u soo shahiiday xornimo gaaadhsiinta dalak jabuuti dad fara baddan oo lahaa ama ka soo jeeday dhamaan qabaa ishii soomaaliyeed ee degenaa. waxa garabsocday halgankaas, jabhado koonfurta wadanka kadagaalami jiray sanadkii 1977 jabuutti waxay heshay xornimadeedii ay muddo dheer usoo halgantay, waxaa jooga ciidamo faransiis ah oo gaaraya 2000 askari oo loogu talo galay in ay ka difaacaan Ethiopia oo damacsaneed in ay qabsato, waxaa madax wayne kanoqday marxuum Xasan Guuleed Abtidoon.oo looyaqaano aabihii umada jabuuti , raiisul wasaare ayu u magacaabay marxuum (Axmed diini Axmed) ,baarlamanka ayaa isagu ka kooban 61 kursi aw ka koobaadi yahaw madax waynaha , madax waynaha waxaa lasoo doortay 6 diisanbar mar xagga baarlamankana lagasoo doorto 5 tii sanoba mar. muddo kaddib waxaa bilaabmay is afgaranwaa dhinaca Siyaasadda ahaa madaama aw xisbi kalaatahay katalinaayay dalka waa RPP , Koox aw hogaaminayo Axmad diini Axmed ayaa kabilaabay dagaal jabhadayn ah waqooyiga dalka kadib markii la,isku af garan waayay siyaasadda 1991 ayay bilaabeen dagaalka , Dawladda jabuutti ayaa dhineceeda kawaday wada hadal iyo is afgarad siyaasadeed waxayna ku guulaysatay sanadkii 1994.
waa wadanka ugu yar geska africa waxa madaxwene ka ah ismacil cumar gelle waa run tasi
wadanka jabuuti, waa wadan jamhuuriyad ah, waxoona leeyahay,Madaxtooyo iyo baarlamaan.
waxaana madax ka ah, dad soomaaliyeed. madaxweeynaha wadanka jabuuti, hadda waxaa la dhahaa Ismaaciil Cumar Geelle, oo madaxweyne noqday 1999dii.
madaxweeynihii labaad Guuleed, waxoo codsiga shacabka reer jabuuti ka helay 100% waxaana codsaday 78.9% shacabka jamhuuriyadda jabuuti.
baarlamaanka jabuuti waxoo leeyahay 65 xildhibaan, oo la doorto 5tii sano ilaa 9kii sano mar. jabuuti waxaa joogaan, militari ajnabi oo u badan frasiiska iyo mareykanka. oo halkaas ku leh xero militari.
dadka jabuuti ku nool waa SOMAALI(AQLABIYADA) iyo canfar, waxaa u badan SOMAALIDA 00 ka badan 67% shacabka jabuuti oo dhan, dadka cafariga waa 31%, dadka kale oo ka yimaaday wadamada SOMAALIYA Yurubiyaanka iyo carabta iyo wadanka itoobiya neh wee joogaan.
wadanka jabuuti waxaa looga hadlaa Afka Faransiiska IYO CARABIGA oo ah luqada rasmiga ee dalka jabuuti.waxaana ku xiga luqada af Soomaaliga iyo Afk Cafariga oo ah luqadaha labaad oo la aqoonsaday.Afka soomaaliga waxaa loo adeegsadaa, heesta calanka jabuuti iyo idaacadaha oo ku baxo sadaxda luqadood iyo af carabi iyo heesaha. waxeena soomaalida jabuuti isku dayaan in ee ku hadlaan afka soomaaliga. Afka faransiiska waxaa loo adeegsadaa tabeelooyinka, elektrooniga iyo waxyaabaha caalamiga, waxaana badanaa wadooyinka looga hadlaa afka faransiiska.luqada afar waxaa loo adeegsadaa idaacadaha, heesaha iyo wixii la mid ah.cafariga jabuuti neh waxee isku dayaan in ee ku hadlaan Afka cafariga.Luqada afka cafariga waxaa looga hadlaa gobolka Cafar oo ku yaalo woqooyiga itoobiya.
Jabuuti waxee ku taalaa bariga afrika, waxeena xuduud la leedahay, EreteriyaSoomaaliyabada casgacanka cadmeedItoobiyaJabuutiAstaanta Calanka Jabuuti
ISO 639
Afka ingiriiska waa luqad looga hadlo dhowr wadan waxeeyna tahay luqod caalamka aad looga xishmeeyo. Asal ahaan Afka ingiriiska wuxuu ka yimi luqadda Afka Laatiiniga, waxaana lagu alifey wadanka Ingiriiska. Fiditaanka uu Afka ingiriiska ugu fidey dunida waxaa sabab u ah gumeysigii Ingiriisku uu ku gumeystey dunida barkeeda kala bar. Mar walba oo uu wadan gumeysto, Ingiriisku wuxuu ka dhigi jirey afkiisa afka dawladda iyo tan barida.
Faransiiska (; ) sida dowliga ah loo yaqaano République Française waa dalka mid ah dalalka kuyaala galbeedka qaarada Yurub. farnsiisku waxa uu kakoobanyahy dhul kal fog fog iyo jasiirado kuyaala goobo aad uga fog dhulwaynaha faransiiska waxa kale oo farnsiiska kamida halka looyaqaano Faransiis Guyana iyo jasiirado aad ubadan oo cidhifyada caalamka kuyaala dadka wadanka farnsiiska udhashay waxa wadankooda ay uguyeedhaan (Hexagone) oo macneheedu tahay Lix geesood. wadanka farnsiisku waxa uu xuduud la wadaagaa Wadamada
Midowga boqortooyada Britan Beljim Luksemburg Jarmalka Iswisarland Talyaaniga Monako Andorra Isbania sida oo kale farnsiisku waxa uu xuduud la wadaaga wadamo kabaxsan qaarada Yurub sida, Barasiil Surinam Nederlaan Antiilis. Farnsiisku waa mid kamida Aasaasayaasha Midawga Yurub.waana wadanka ugu wayn midawga yurub. sidoo kale waxa uu farnsiisku kamid ahaa xubnihii aasaasy Qaramada Midoobay.waxa kale oo kamidyahay xubnaha rigliga ah ee Golaha Amaanka inta badan dadka farnsiiska ahi waxa ay haystaan diinta Masiixiyad waxa kunool sidoo kale dad gaadhaya ilaa shan milyan oo haysta diinta Islaamka
inta badan dhulka faransiisku waxaa dhulkii ay qabsadeen dadkii lagu magacaabi jiray (Gaule) oo asal ahaan kasoo jeeday meesha looyaqaano katalaaniya.wadanka waxa katalinjirtay ambaradooriyadii roomaanka .kadib xiligii qarnigii 4aad waxaa qabsaday mid kamida qabaa'ilka Jarmaanka.kuwaas oo looyaqaany (Franch).wadnkan maanta looyaqaano farnsiiku waxa uu midoobay markii ugu horaysay sanadii 486.farnsiisku waa wadan leh taariikh aad iyo aad u dheer oo aan lasoo koobi karin.
Taariikhdu waxay qortaa in boqorada Faransiiska soo maray uu ka mid yahay Napolian Bonabert oo dhawr wadan oo Yurub qabsaday
Faransiiska oo ah dalka ugu weyn wadamada ku yaala galbeedka Yurub sidoo kale waa dalka Sadexaad ee Yurub oo dhan ugu weyn dunnidana waxaa uu ka yahay dalka 42,aad ee ugu weyn dhul ahaan.
Caasimada wadanka waa Paris dadka Faransiiska ah waxaa lagu qiyaasaa in ka badan 67 million oo ruux taasi ayaana keentay in loo aqoonsado inuu yahay dalka 20,aad ee dunnida ugu dadka badan iyo dalka labaad ee Yurub oo dhan ugu dad badan.
Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada la yiraahdo awood ayay leeyihiin illaaa qarnigii 19 aadna waxaa uu ka mid ahaa wadamada dunnidaan wax ka gumaystay.
Dalkaan Q,M waxay ku taxgalisaa inuu ka mid yahay wadamada ugu badan ee ay kasoo baxeen dad taariikh ku leh dhanka cilmiga waxaana dalkaan kasoo jeedaa dad badan oo wax badan hindisay.
Hay’adda UNECSO waxaa ay sheegtay in dalka Faransiis waxay u aqoonsatahay dalka 4,aad ee ugu dhaqanka weyn dunnida taas ayaana sabab u ah in si joogto ah ay dalkaasi u booqdaan oo ay u dalxiis tagaan dad tiradoodu gaarayso 83 million oo ruux.
Lacagta wadanka waa Yuuroo seedka gaadiidku isku dhaafaana waa dhanka midig luuqada wadanka looga hadlana waa Faransiis.
Xagga dhaqaalaha marka aanu eegno Faransiisku waxaa uu ka mid yahay wadamada ugu waa weyn ee dhaqaalaha leh dalkuna warshado badan ayuu leeyahay.
Sidoo kale dalxiiska ayay dawlada Faransiisku dhaqaalo aan yareyn ka heeshaa.
Xagga ciidamada Faransiiska oo ka mid ah wadamada ku jira ururka gaashaanbuurta NATO dawlada Faransa waxay ka mid tahay dawladaha dhaqaalaha badan ku bixiya dhanka ciidamada sidoo kalena dawlada Faransiisku waxay xubin ka tahay 15 xubnood ee golaha amaanka iyo ururka midawga Yurub ururka ganacsiga adduunka ee WTO iyo booliska adduunka ee Interpol waana dal haysta hubka Nuclear,ka ah.
Xagga Diimaha haddii aynu eegno dadka Faransiisku badankood waa masiixiyiin waxana ay dalkaasi ka yihiin 94%
Muslimiin oo dalkaasi dadka ku nool ka ah 4% waxaa tiradooda guud lagu qiyaasaa 5 illaa 6 million oo ruux.
Dhaqan ahaan dadka Faransiiska waxay isku eg yihiin dadka Talyaaniga waxaana dumarka Faransiiska dhaqan ahaan u xirtaan maro u sameysan sida cambuurka oo kale oo dhanka hoose u weyn qaarka sarana u yar halka raggooduna ay xirtaan maryo qamiiska u qaab eg.
Dhanka cunnadda dadka Faransiisku waxay dhaqan ahaan u cunaan hilbo la dubay oo haddana maraq loo yeelay oo dalkaasi looga yaqaan Foie gras
Ugu dambeyna haddii aanu eegno xagga cayaayara Faransiiska kubbadda cagta aad baa loga xiiseeyaa waxaana xulka K/cagta dalka Faransiisku uu qaaday koob adduun hal mar oo aheyd sanadkii 1998 oo Faransiiska lagu qabtay.
Cayaartoyda Faransiiska ayaa Sadex gool iyo waxba kaga adkaaday cayaartii kama dambeysta ee ay la cayaareen xulka dalka Brazil
Sidoo kale xulka Faransiisky waxaa uu guulo ka gaaray cayaaro kale oo caalami ah waxaana dalkaasi kasoo jeeda cayaartoy fara badan oo dhanka cayaaraha sumcad weyn ku leh.
in kabad $74 dadka farnnsiisku waxa ay kunoolyihiin magaalooyinka waawayn magaalda Baaris iyo hareereheeda kaliya waxaa dagan dad gaadhaya ilaa 9 milyan oo qof.dadkuna waxy daganyihiin guryo aad iyo aad udheer.sidoo kale qaar kamida dadka kunool farnsiisku waxy xiiseeyaan in ay degaan guryo qadiima.
Nolosha miyiga waxa kunool %24 dadka farnsiiska,waa beeralay,cuntada farnsiisk waa mid kamida cuntooyinka ugu caansan Caalamka.
Farnsiisku waa dawlad cilmaaniya xoriyada diintuna waa xaq distoori ah.waxay gaadhaysaa tirada Masiixiyad Kaatooliga ahi %65 dadka aan diinba haysan waxaa lagu qiyaasaa %25 halka islaamku uu yahay %6 dadka faransiiska.
Magaalo :
Dawlad Federaal ah ama dawlad midow ah Ama dawlad dhexe waa qaab ka mid ah qaabka dawladnimo, waxayna ka dhalataa midow ay midoobeen gobollo ama degmooyin ama dawlado wada nool iyagoon kala go´in, dawladii ugu horeeysay ee caalamka samaysaty habka Federalka waxa ay ahayd Maraykanka markii ay ka xuroobayeen Ingiriiska waxaa isku tagay markii ugu horeysay 13 gobol 1787, 2 sano kadib waxaa la sameeyey dastuur federal ah dawladdaasna waxaa madax ka noqday Giorge washington.
Habka Federaalka
Federaalnimadu waa hab dasturi ah oo Dawladda dhexe oo kor ka matasha waxayna leedahay awoodeeda sharci dajineed , fulinta iyo maxkamadaheeda.
Laakiin gudaha waxa ay noqonayaan gobollo kala madax banaan, sida caadiga ah waxaa dhacaysa awoodaha in ay kala qaybsadaan dawlada dhaxe iyo gobolada hab dasturi ah.
Waxa ayna noqonaysaa sidaan soo socota:
Soomaaliya iyo Federaalka
Horta oraahda ah Federaal lagu dhaqmo waxaa ugu horeeysay ee afkiisa laga maqlo madaxwaynihii hore ee Soomaaliya 2004-2008 Cabdullahi yuusuf axmedee lagusoo doortay shirkii embegati ee ka dhacay kiinya oktober 2004 tii asigoo ka helaya gacan madax ay saaxiibo yihiin haba ugu horeeyee Melle zenawi, kadibna waxa uu ku guuleeystay in Dawladda lagu magacaabo Dawlad federaal ah "TFG" Dowladda federalka isla markaana kumeel gaar ah.
Waxaa asigana ku xigay oo mar labaad kor uqaaday Dawlad kasta ee dhalataa in ay qaadato nidaamka Federaalka ah ninka lagu magacaabo Md C/raxmaan Faroole ee ah Madaxa maamulka Puntland.
Maamulada dhisan ilaa iyo hadda
Qodobada dastuurka faderalka
tr:Federalizm
Dalka Finland (Suomi, Suomen tasavalta) wuxuu ku yaalaa qaarada Yurub waxaana dhinaca dhulka daris la'ah Dawladdaha Ruushka, Iswiidhan iyo Norwey. 
Finland dadweynaha ku nool waa 5.1 malyan. Sanadka 1999 billowgiisii Finland waxaa si rasmi ah ugu noolaa 85 000 oo ajaanib ah. 93 % afka hooyo ee dadweynuhu waa luqadda finishka iyo 5 % oo ku hadasha afka iswiidhishka. Finland waxaa kaloo looga hadlaa luqadaha ruushka, ingiriiska, istoniyaanka, soomaaliga, jarmalka, carabiga iyo afaf kaloo badan. Finland waxaa loo qeybiyay shan gobol iyo 452 magaalo.
Qiyaastii 86 % dadka finishka ah waxay katirsan yihiin kaniisada luteriyaanka. Ortodhokiska ama dadka asal-raaca ah ee diinta sideytahay ugu dhagan waa in kabada boqilkiiba hal iyo intaan diinba aan heysan oo gaaraya 12,3 %.
Bedka Finland ey ku fadhiso 68 % waa hawd ama duur, 10 % biyo, 6 % waa dhul beereed. Qaar badan oo finishka kamid ah waxay sidii cadada ahaan jirtayba ka shaqeeyaan warshadaha farsameeya waxyaabaha laga sameeyo geedaha iyo birta. Weli qaarbadan oo kamid ah shaqooyinka cusub ee soobaxa waxaa laga helaa shirkadaha kashaqeeya cilmig farsamada iyo wax -soosaarka ama tig-nolooyida iyo xirfadaha kala duwan ee adeega.
Holland ama Boqortooyada Holland, waa wadan ku yaala waqooyi Galbeed ee qaarada Yurub, waxaa ku nool in kabadan 16 milyan oo qof ,caasimada wadanku waa Amistardam, xarunta wadanka looga taliyo waa Den Haag magaalooyinka ugu waa weyn waxaa ka mida magaalada Rotterdam oo ah caasimada labaad ahna Dekeda ugu weyn ee Yurub, waa boqortooyo baarlamaani ah oo dimuquraadi ah wadanka waxaa gacanta ku haysa boqorada oo magaceedu yahay Beatrix, Ra'iisulwasaaraha waa Mark Rutte
holand waxaa lagu naanaysaa dhulka hooseeya inta badan dhulka holand waxa uu ka hooseeyaa bada holan waxa ay ka koobantahay 12 gobol holland waxa ay ku fadhidaa dhul le'eg ama qiyas tiisu tahay 14,526 km isku wareeg ah.
tirada dadk awaxaa lagu qiyaasaa 16,135,992 ruux lacagta holland isticmaashaa waa yuuro holand waxa ay ka horaysaa wakhtiga ama saacada caalimiga ah hal saac
sumada gaadiidka holland waa NL, sumada intenatku waa NL. Holland waxa ay xuduud la leedahy wadamada Beljimka iyo Jarmalka dhinaca waqooyi waxa ay xuduud kala leedahay bada holland waa dawlad ka mida midawga yurub.
Magaca Holland waxa uu kasoo jeedaa mandaqada amaba gobolka galbeed ee wadanka nederland halkaasaas oo mudo aad udheer ahayd goob ganacsi hadana waxa ay u qaybsantahay labada gobol ee Noord Holland iyo Zuid Holland markaas dhamaan wadamada iyo shirkadaha ay nederland ganacsiga la lahayd waxa ay imanjireen labadan gobol iyaga oo magaca holland gaadhsiiyay dibada sidaasaanuu magaca holland kubaxay. laakiin magaca rasmiga ah ee ay isticmaasho dawlada Holland waa "Nederland"
Bedka holand waxa uu gaadhayaa 401.7/km2 oo isku wareeg ah.Holland waxa ay kakoobantay 12 gobol.
wadanka Holand malaha wax buuraa waa dhul banaan oo iskusiman, markastana roobku wuu kada'aa 
wadanka holand xiliga kulaylaha malaha amaba kulaylku magaadho meel aad udaran. xiliga qaboobahana aad uma qaboobaadao sababtu waxa ay tahay. bada waqooyi oo dhanka galbeed kaga taala wadanka Hollnad ayaa waxa ay gedidaa dhamaan cimilada wadanka.
Willem-Alexander
wadanka Holand waxa uu kamidyahay wadamada caalamka ugu cidhiidhiga badan dhanka dadka dadka kunoolina waxa ay gaadhayaan 16 milyan oo qof.halka bedka wadanka holand uu dhanyahay 41 kun oo kilo mitir oo isku wareeg ah. Holand waxaa kunool dad aad iyo aad u badan oo ajaanib ah.Holanad waxa ay kamid tahay wadamada yurub ugu badan dhanka dhalashada.meelaha dadku ay sida aadka ah ugunoolyihiin waxa kamida magaalooyinka waawayn sida Rotterdam Amistardam Den Haag iyo Magaalada Utrecht.
Holland waa mid kamida wadamada caalamka ugu ciyaaraha badan.ama ugu hormarsan dhanka ciyaaraha.ciyaaraha sida aadka ah looga xiisiiyo wadanka Holland waxa kamida ciyaarta Kubadda Cagta.wadanka Holland waxa uu helay kaalinta labaad koobkii caalamka kubada cagta ee ugu danbeeyay ee 2010, Horyaalka holand waxa uu kamidyahay horyaalada kubada cagta ee Yurub kuwa ugu horeeya waxakale oo wadanka holand laga xiiseeyaa ciyaraha barafka laguciyaaro.sida la ogyahay wadanka Holland waxa uu kamadanbaysta koobka caalmaka ee kubada cagta isusoo taagay sadex jeero oo uu sadexda jeerba khasaaray waxaanay ahaayeen sanadihii.1974-1978 iyo 2010.
Af Hollandeeska ayaa ah luqada rasmiga ah ee Holland lagaga hadlo waxa kale oo lagaga hadlaa luqada Frieska oo lagaga hadlo gobolka Friesland
%81 dadka kunool Holland waa kaatoolig, %11 na waa borotistan, %6 waa Islaam waxa Holland kunool dad aad ubad oo waxdiinaba aan rumaysnayn.
waxaa ku nool soomaali lagu qiyaaso 37,000 oo qof.
Holland waamid kamida wadmada caalamka ugu cidhiidhga badan waxa kunool dad gaadhaya ilaa 16 milyan oo qof
Waxsoosaarka dhanka warshadaha ayaa ah afrmeelood oo meel dhaqaalaha soogala wadanka Holland.
wadanka Holland waxa kuyaala shirkido badan oo caalamiya waxa kamida shirkadaha Holanad kuyaala shirkada soosaarta waxyaabaha koranta kushaqeeya ee looyaqaano Filibs.
Wadamada Holland iyo Wadanka Biljam waxa ay gacanta u galeen caa'ilada looyaqaanay Habsburg sanadii 1477 Wadamda Holland Beljim iyo Luksemburg ayaa intaas kadib waxa ay kumidoobayn magaca:dhulka hooseeya ama Holland sanadii 1579.taas oo ahayd in ay wadamadani kamid ahaayeen boqortooyadii isbayn.waxaana looyaqaanay gobolda waqooyi ee boqortooyada isbayn. waxaana xukumayay reerka looyaqaanay Habsburg.kadib waxa la aasaasay jamhuuriyadii dhulka hooseeya taas oo loogu magac daray ka hoosaynta ay bada kahooseeyaan in badan oo kamida wadanka Holland.kadib jamhuuriyaadisi waxa ay kabaxday boqortooyadii isbayn sanadii 1581,kadib markii in badan uu khilaaf jiray waxa ay Hooland si rasmi ah u madax banaanaatay sanadii 1648.kadib intaas wadanku waxa uu soomaray casri dahabiya dhan dhaqaale iyo dhan suugaaneedba, ilaa iminka Holland waxaa looga yaqaanaa in qarnigii 17aad uu ahaa qarnigii dahabiga ahaa ee soomaray wadanka Holland.
Xiligaas Holland waxa ay kamid noqotay wadamada waawayn waxa ay gaadhay qaradaha caalamka oodhan dhaqaalaha Holand waxa uu ahaa mid kamida Dhaqaalayaasha caalamka uguwaynaa xiligaas.
Holland waxaa kasoobaxa in kabadan 45 wargays oo maalinle ah. wargaysyadaa ka uguwayn waxa lagu magacaabaa Telgaraaf
Idaacada iyo TVga waxa maamula oo gacnta kuhaya dawlada.waxa jira sideed shirkadood oo soodiyaariya dhamaan barnaamijyada kabaxa idaacada iyo TV ga
London
Ingiriiska Af-Ingiriis England ) waa gobolka ugu wayn Midowga boqortooyada Britan
Waxey xuduud la leedahay iskotland oo ay xaga waqooyi xuduud ka wadaagan, dhanka galbeedna waxa ay xuduud ka wadaagaan wels iyo bada Ireland goobta hada loo yaqaano ingiriisku waxa uu ka koobmay dhaqamo iyo qoomido badn waxana uu taariikh soo jireena leeyahay ilaa 35.000 oo sano laakiin marka la eego magaca ingiriis asal ahaan waxa uu kayimi mid kamida qabiiladihii dagay halkaas ee katagay wadamada waqooyiga yurub somali ahaana magacan marka lagu dhawaaqayo waxa uu noqon karaa (ingiriiska) ee maaha in la odhan karo ingiriis waayo taasi waxa ay sheegaysaa luqada ingiriisku waxa uu dawlad midaysan noqday sanadii 927 taariikhda miilaadiga xiligii horu marka iyo warshada oo bilaabmay qarnigii 15aad waxa uu ingiriisku caalamka ku yeeshy raad dhaqan iyo mid cilmi iyo mid shaqo oo aad u wayn luqada ingiriisaga sharciga ingiriiska oo ah mid maanta meelakasta laga isticmaalo waxa ay ka imaadeen wadanka ingiriiska daka kunool ingiriiska tiradoodu waa ilaa 51 milyon waa 84% dadka kunool boqortooyada midawday ama uk dawladan ingiriisku waxa ay lamidawday dhamaan boqortooyooyinka kale ee uk sanadii 1800 o ay la bexeen magaca Great Britain
kadib markii ay romanku kabexeen ingiriiska waxa ay noqotay mid halis u ah weeraro ay kusoo qaadan saksonku Saxons
dola dad ingiriiska waxaliilka ugudhaw ee la odhankaro waxa ku noa ay noqon kartaa 780,000 kun kahor lafaha dadeed ee ugu dada wayn ee ingiriiska laga helay waxa lagu qiyaasay in ay jiree 500,000 oo sano waxa kale oo la ogyahay in ingiriisku uu yahay meel ladagi karayaya xiligii dhagaxa
amaba xiligii aanu dadku aqoon dhagax mooyee wax kale
kadib markii ay kabexeen ciidamadee roomaanku ingiriisku waxa uu baylah u noqday weeraro ay kusoo qaadan saksonku Saxons kuwaas oo ka imanayya wadamada waqooyiga yurub taasi way dhacday oo waxa kusooduulay xiligaas ciidamo kayimi ama dad ah kuwa looyaqaano saxons oo qaar iyana kayimi wadamada iskandaneefiyanka hada looyaqaano inkastoo aan wax sidaas usii badan oo cadaymaa lagahayn ahada. waxa lahayaa qoraalo aad iyo aad u yar oo xiligaas kahadalay awaxaana xiligaas looyaqaana xiligii madoobaa
Britain waa wadan ku yaalo qaarada Yurub.
Britain waxee ka koobantahay, Gobolada Ingiriiska, Skotland, Waalis iyo Woqooyiga Irland. Wadanka Britain waa wadanka ugu badan caalamka xaga gumeysiga sida aysheegen qorayaasha calamku isagoo lagu xusuusto gumaysigii u caalamka intiisa badan ku gumaystey ahna imika wadanka caalamka ugu xooga badan waa wadan aad iyo aad dadkiisu xadaarada ugu dheerayan waana wadanka koobad ee dadka madow ictiraafay wadankaa waxaa lagu xasuusta doorkii uu ka qaatey dagaalki labaad ee aduunka waa door layaab leh isagoo Ingiriisku uu qabsadey caasimadii hitler uu ka talinayey ee barlin isaga iyo maraykanka iyo farance inkastoo anay dawladahaa an hore kusoo xusay anay waxba ka qabsan balse uu isagu siyaasadii lagu qabsadey fikradeeda bixiyey go. Aankii lagu gaadhey magaalada london ee caasimada wadanka ingiriiska ee ahaa ina aduunka laga tirtiro xasuusta Hitler oo la hirgaliyey 1945 oo laga qabsadey dhamaanba wadamadii ugumaysanayey iyo wadankii Jarmal
Internet waa hab aduunka oo dhan u furan iney isku dhaafsadaa waranka, cilmiga, ganacsiga iwm. Internet wuxuu ka kooban yahey Shabakadda Kumbuyuutarrada (Ingriis: Computer Network). Kuwaasoo xogta (Ingriis: Data) isku dhaafsadda habka loo yaqaan internet protocol. Wuxuuna ka kooban yahey malyuunaad shabakkadood (English: network) sida kuwa jaamacaddaha, ganacsiyada, dowladoha, shirkadaha. Kuwaas oo si wadojir ah isku dhaafsada xog kala duwan oo noocwalba leh sida sawiradda, fiidhyoowyada, codadka, iyo qoraaladda.
Magaca internet wuxuu ka yimid ereyga interconnection network, oo loo soo gaabiyey internet.
Internetku waxow ahaa natiijo ka dhalatay Mashruuc ay sii daysay Hey'ada ARPANET sanadii 1969 kaas oo ahaa mashruuc kasoo baxay wasaarada gaashaandiga Mareekanka barnaamijkaas waxaa loo aasaasay isku xirka Ciidanka Mareykanka iyo jaamacadaha iyo dhamaan hay'adaha cilmi baarista si looga faa'iideysto Aalada Kombiyuutarka.
Koowda Janaayo ee 1983 ayaa wasaarada Gaashaandhiga Mareekanka badashay Baratakoolkii NCP kuna wareegtay TCP/IP.
Shabakada Internetka waxaa si ganacsi ahaan ugu furmatay 1988. Markaasoo kadibne la furay Shirkado internetka bixiyo (ISP)oo kala ahaa UUNET, PSINet iyo CERFNET.
6 dii Agoosto 1990 CERN, oo aheyd Hay'ad cilmi Baaris oo Yurub ka dhisneyd ayaa si furan u shaacisay WWW- oo ah Shabakada Xuub Caaro. Web ka waxaa soo saaray Saynisyahano Ingiriis ah.
Micnaha web afsoomaaliyeyn waa Mareeg wa isku keenid ama aruurin waxyaalaha ka dhaca dunida daafaheeda oo lagu kulmiyay hal meel.
Sida hada ka muuqato Internetku wuxuu yareeyay waxyaabo badan oo ay ku bixi jirtay tamar sida tusaale ahaan waxaa maanta wax ka baran kartaa Internetka adigoo joogo xaafadaada ama gurigaada, Sidoo kale waxaa laga maarmay inaad maanta tegto meel ganacsi oo aad sheey ka iibsato adigoo heli karo dukaameysi Qadka (Online Shopping). Sidoo kale waxaad arkeysaa Shaneemooyinkii in laga maarmay oo Netka aad heli karto Film ama riwaayada aad rabtid.
Sida ay leeyihiin Khubarada Aduunka in uu Netka noqon aduunka khiyaaliga ah Tusaale ahaan in qof jooga gurigiisa laga xakumo Maxkamad si Online ah.
sidoo kale maanta waxaa laga maarmay in Qaamuusyadii Buugaagtii ha ahaado mid Cilmi iyo mid Taariiqeed.
wallal waa run tasi lakin esangana musiibadisa aya wata xuman iyo saman aya is daba socota internet waa cajiib
 marka la fiirsho xaga isku xirka aduunka
Isbania (spania) ama boqortooyada Spania waa wadan ku yaalo Koonfurta Galbeed ee qaarada Yurub.Wadankaan waxoo xuduud la leeyahay wadamada Andorra,Faransiiska,Gibraltar iyo Bortuqaal, wadankaan waxoo aad uugu dhawyahay xuduudka Maroko oo u dhaxeeso Badda Dhexe.Shacabka degen spania waxee gaarayaan ilaa 46,030,109 oo qof. magaalo madaxda wadanka waa Madrid
Isuduwaha Waqtiga Caalamiga (UTC- (Af-Talyaani: Tempo coordinato universale, Af-Ingriis: Coordinated Universal Time) waa halbeegga ugu sareeya ee lagu cabiro deegaanada wadaaga saacada. sidoo kale waxaa loo yaqaan waqtiga madaniga ama rayadka UTC.
Itoobiyaoo sida rasmiga ah loo yaqaanno JAMHUURİYADDA DİMUQURAADİGA FADARAALKA AH EE İTOOBİYA waa wadan ku yaal Geeska Afrika, waxa uuna Xuduud la leeyahay wadamada Jabuuti, Suudaan, Ereteriya, Soomaaliya
iyo Kiinya, Caasimada Itoobiyana waa Addis Abeba.
Itoobiya waa wadan weyn oo bad laheen, waxa uu leeyahay 4 wabi oo waaweyn kuwaas oo kala ah:- wabiga Niil, omo, Awash, iyo Wabiga Shabeelle. Itoobiya markeeda hore waxaa la dhihi jiray (Abessinia), laakiin waxaa lagu bedelay itoobiya, oo micnaheedu yahay (mugdi ama waji gubtay). Waayadii hore madaxdii gariis iyo Roman. waxee la shaqeen jireen madaxda itoobiyaanka.
Itoobiya waxee ku taalaa Geeska afrika, waxeena xuduud la leedahay, wadamada, Eratareya, Jabuuti, Soomaaliya, Kiinya iyo Suudaan. Itoobiya waxaa dhaxmaro, wabiga ween ee looyaqaan Wabiga Niil. Itoobiya waxaa ka baxo Bun iyo qamadi. Eratareya sida ee uga go'day itoobiya wax xeeb ah badda kumalahan.
Itoobiya waa dhul cagaaran laakiin waqooyiga itoobiya aad ayee u kulushahay, roob badan maka dao.
Xili yaasha oo roobka ka dao itoobiya waxaa ka mid ah, bisha maarso iyo abriil, oo roob aad u yar ka dao, juun ilaa Sebteembar neh, waxaa ka dao roob xoogaa ween.
Waqooyiga itoobiya waa meel qaleel ah, meelo badan oo ka mid ah neh waxaa lagu magacaabay, meesha aduunka uugu kulul.
Gobalka somaalidu waa gobalka 2 aad ee ugu wayn dalka ethiopia marka laga reebo gobalka oromia. Waana qowmiyada 3 aad somalidu ee ugu badan dalka ethipoa. 1 oromada. 2 Amharada. 3 Somaalida. 4 Tigrey.
Wadanka itoobiya, waa wada ajnabi.
Waxaa u badan Oromo 40 % iyo Amxaaro 25 %.
Kuwa kale oo ka mid ah, soomaalida iyo tigrayga oo 6 % kala ah.
Dadka degen wadanka Itoobiya waxee ku hadlaan luqado gaaraayo 70 ilaa 80 luqadood oo kamidtahay afka soomaaliga.
Luqada ugu ween oo lagu hadlo waa Amxaari.
itoobiya waxaa laga caabudaa diimo aad u badan.
62.8% waa karishtaan, 33.9% neh, waa Muslimiin.
3,2 % neh waa diimo kale, oo laga caabudo.
Itoobiya waxee leedahay, kalandar u gooni ah.
Sanadkooda waa 13 bilood, 11 Sebteembar waa maalinta uugu horeeyso sanadka.
12 sebteembar waa maalinta labaad markii oo buleerka la riday.
Kalanderka itoobiya, waxoo raacsanyahay, waqtigii oo nabi ciise, dhashtay kadib.
8 sano ee ka danbeeyaan kalanderka wadamada galbeedka. ayaga marka ee sanadkooda cusub 2003 ee soo dhaweenaayaan, wadamada galbeedka waxee u tahay 11 sebteembar 2010.
Itoobiya waxee ku dadaaloosa kordhinta dhaqaaloheeda, waxeena sanadihii nasoo dhaafay noqotay wadanka kaliya ee qaarada afrika oo wax saliid ah ku xirneen oo dhaqaalohiisa kor u kacay. Dhinaca kale siyaasiinta itoobiya ma ku dadaalaan horumarinta bulshada ku nool dalka itoobiya. Wadanka itoobiya waxaa ka jirto abaar aad u badan, waana wadan beero iyo wabiyaal badan leh. Dadka ku nool itoobiya 100kiiba 80 waa reer baadiye. Marka aa fiirino gobolka soomaali galbeed kaliya, run ahaantii gobolkaan waa gobol ismaamulo, oo wax caawin ah ka helin siyaasiinta itoobiya, waxaana ka jiro dagaal. Waxaa u maleenaa dhaqaalaha gobolkaan in ee ku tiirsantahay dalka soomaaliya, sababto ah, waxyaabaha laga gado dalka soomaaliya, wee ka raqiisanyihiin kuwa itoobiyaanka.
Wadanka itoobiya wuxuu ka mid yahay wadamada Afrika cudarka HIV AIDS-ka saamayn aad u weyn ku yeeshay
Geeska Africa intee dhacdaaa Itobiya
Jaad ama Qaad sidoo kale loo yaqaano Miira waa geed balwad ahaan loo isticmaalo waa geed caleentiisu ay cagaarantahay xogaa guduud ku jiro, dhererkiisa waxa uu gaaraa 2 ilaa 5 Mitir, waxaana lagacunaa dalal dhawra oo ay kamid yihiin Soomaaliya, Somaliland, Djibouti, Yaman, Itoobiya, Kiinya iyo wadano kale oo badan. 
Geedkaan asal ahaan badidiisa waxa uu kabaxaa dalalka Itoobiya, Yamaniyo Kenya, waxa uuna leeyahay noocyo badan waxana uu aad ugu faafay oo uu saamayn wayn ku yeeshay wadanka Soomaaliya so si aad ah looga cuno. 
Dadka qaadka cuna aad ayay u amaanaan laakiin dhakhaatiirtu waxay ku sheegaan in uu caafimaadka wax u dhimi karo. Marka la cuno qaadka waxa uu keenaa waxyaabo badan sida hurdo la'aan iyo cuntada oo qofku abateed u waayo.
Wadano badan oo dunida ah qaadka cunistiisa iyo iibintiisa intaba lagama ogola. Wadanadani waxay u aqoonsan yihiin geedka qaadka in uu ka mid yahay maan-dooriyeyaasha. sidaas ay tahay, waxa jira wadano reer galbeed ah oo qaadku xor ku yahay. waxa ka mid ah wadanka Ingriiska, Holland, Finland iyo kuwo kale.p
Wadanka ingiriiska bilihii ugu danbeeyey waa laga mamnuucay soo galitaankii jaadka .
Magac cilmi sayniska loo yaqaano waa Catha edulis (Af-Laatiin)
dadka soomaaliyeed ee kunool dalka UK oo tiradooda lagu qiyaaso ilaa 80.000 50% in ka badan ayaa qaadka cuni jirtay intii aan lajoojinin 24 kii julay 2014. Taasoo keentay in ay noqdaan bulshada ugu hoosaysa xagga shaqooyinka iyo waxbarashada. kadib makii lajoojiyay jaadka waxaa halmar dibada usoobaxay dadkii mudada dheer goobaha jaadka lagu cuno kujiray kuwaas oo soo buuxdhaafay goobaha shaqoojinka laga raadsado. kuwaas waxaa hada looyaqaanaa Group 24.
Diraasad uu sameeyey K oo ahaa Bare Sare ee Kulliyadda Caafimaadka
ee Jaamacadda Ummadda Soomaaliyeed: waxa uu sheegay "Qaadka waxaa ku jira labada maaddo oo ah Katiin iyo Katinoon oo ku abtirsada qoyska maandooriyeyaasha ee Amfitamiinka"
molikylka
Lacag adag ayaa ku baxda oo gaareeysa maalin walba US$ 87,771 waxa ay noqonaysaa sanadkii (US$ 87,771x365=US$ 32,036,415). sedax iyo sodon milyan ku dhawaad muqdisho oo kaliya, iyadoo dadka somalida lagu sheegay isku celcelis ahaan in ay ku noolyihiin maalintii wax ka yer US$ 1 oo micnaheedu yahay dad faqri ah hadana dheedheel maaha qarashkaas baxay.
Jamhuuriyadda federaalka ee jarmalka ama 
Jarmalka waa wadan u dhisan dhinaca federaalka, waxoona ka koobanyahay 16 Gobol.Wadankaan waxoo ku yaalaa Bartamaha qaarada Yurub, waxoona xad la wadaagaa wadamada Faransiska, Denmark, Luksemburg, Beljim,Holland,switzerland, Austriya,Jamhuuriyadda Czech iyo Boland. Magaalo madaxda wadanka waa Berlin.wadanka jarmalka markiisa hore woo kala qeebsanaa, waxeena isku keentiisa ee dhamaatay 1871dii, dagaaladii aduunka kii labaad ayaa wadanka jarmalka la kala qeebiyay ka bilaabato 1949kii ilaa 1990kii, waa markii oo wadanka mar kale midoobay. Jarmalka waxoo leeyahay Taariikhda ugu dheer ee qaarada Yurub.Wadanka jarmalka waxaa degen dad gaaraayo ilaa 83miliyan oo qof, waa wadanka ugu dadka tirada badan qaarada Yurub, waana wadanka Ugu dhaqaalaha xoogan qaarada Yurub, Dhaqaalaha jarmalka waa dhaqaalaha sadaxaad oo ugu weyn aduunka, waxoo ku xigaa mareykanka iyo Jabaan. Wadankaan waa wadanka ugu dhoofiska badan matoorka qaarada yurub.
Wadanka Jarmalka waa wadanka ugu taariikhda dheer Yurub, waxaana laga helay dadkii horay u degenaan jiray raadkoodii 700,000 oo sano kahor. Dadkii biniaadanka hadda jiro ka xooganaa, oo la dhihi jiray Neanderthal intii eesan isku bedelin biniaadanka hadda jiro 40,000 oo sano ka hor , waxee ku noolaan jireen wadanka Jarmalka.
Juqraafi ahaan wadanka Jarmalka waxa uu kuyaalaa Bartamaha iyo Galbeedka Qaarada Yurub, waxa uuna xuduud la leeyahay 
wadanka Denmark dhanka waqooyi, Boland iyo Jamhuuriyada Jeeg dhanka Bari, Austriya iyo Iswisarland dhanka koonfureed, Faransiiska iyo Luksemburg dhanka Koonfur Galbeed, Beljim iyo Holland dhanka Waqooyi Galbeed.
ooooooooooooooooooooooo
Maalintiris ama Kalandar(HILAADTUS-KA) waxaa loo yaqaanaa jadwalka taariikhda, kaasoo ay ku qoran yihiin Sanad/Shimil-kaka, bilaha, usbuuc/Todobaadkayada iyo maalmaha
Waxaan jeclaan lahaa in aan soo gudbiyo erayga ugu haboon tarjumidda af Somaliga waana "Maalin tiris" W/Q: Abdulrahman Shiinka
Kiinya waa wadan ku yaal bariga Afrika. Waxey xal la wadaagtaa wadamada Tansaaniya , Ugaandha , Harta Fiktooriya , Soomaaliya iyo Itoobiya . Dhinaca barina waxaa kaga dhagan Badweynta Hindiya. caasimada wadanka Kenya waa Nayroobi.
Wadanka kiinya waxoo ka mid yahay wadamada ee ku badan yihiin Xayawaanaadka ee Qaarada Afrika.
Sida Libaaxa, Waraabaha iyo Shabeelka. waa wadan ee dad'ka aduunka soo dalxiisaan oo na dhaqaalo hiisa kor u socdo. wadanka magaciisa waxaa lagu magac daray Mount kenya ama (buurta kiinya). Waa buurta ugu ween wadanka kiinya, waa na midda labaad oo ugu ween
qaarada afrika. waayadi hore waxaa la dhihi jiray wadanka British East Afrika, waa marki oo ingriiska gumeensan jiray kenya iyo yugandha.
waayadii hore inta oo wadanka soo galin gumeesigii ingriiska, wadanka gudihiisa waxaa ku noolaa dad ayaga ismaamuli jiray oo bantu ah ama jareer, laakiin dhinaca xeebaha waxaa ganacsi ka sameen jiray carabta oo waqtigaas ka ganacsan jirtay bariga afrika, Bortuqiiska waqtiga oo maamulkiisa bilaabay 1500, waxee la canacsan jireen carabta oo waagaas ka shaqeenaayeen magaalada Mombaaso. Dadka bantuga ahaa oo degenaan jiray gudaha dalka Kenya, uma shaqeen jirin sida dadka degenaa xeebaha, Laakiin dadka masaayda ayaa bilaabay dhaq dhaqaaq dhinaca xukunka ah taariikhda marka ee eheed 1800, laakiin dhaq dhaqaaqaas woo joogsaday sanado badan kadib markii oo wadanka qabsaday cudur oo xoolaha dhameeyay. Wadanka kenya gaar ahaan dhinaca xeebaha waxoo markiisa hore ahaa meel ee carabta ku ganacsan jirtay adoomada, gaar ahaan meesha ee carabta u gaarka eheed ee zanzibar. Kenya waxaa qabsaday Ingriiska taariikhda marka ee eheed 1895tii, Muran ayaa ka socon jiray shirkii barliin oo ahaa meesha dhulalka lagu kala qeebsan jiray, shirkaas waxoo ku dhamaaday ingriiska oo qaatay Zanzibar,kenya iyo Yugandha, waxaana loogu magacaabay Ingriiska Bariga Afrika.Markii la dhameeyay jidkii tareenka oo ku yaalay meesha biyo deegaanka ah ee fiktoriya 1902dii, waxaa lagu go'aan gaaray in ee shacab yurubiyaanka ee u so guuraan kenya intii ee san jecleesan wadankii la dhihi jiray (Rhodesia) oo maanta ku yaalo Simbaabwi iyo Koonfur Afrika.Kenya waxee laheed dhul beeraad aad u weyn, dhulkaas neh waxaa degay ajaanibta ingriiska, isla markaas neh dadkii u dhashay dalka kenya gaar ahaan dadka Kikuyuga ah iyo dadka Masaayda ayaa la soo dajiyay dhulka, waxaana loo sameeyay shaqo oo wax soo saarkooda loo dhoofin jiray wadamada yuubiyanka,badanaa dadka qaarkood lacag raqiis ee ku shaqeen jireen ama amar, Kenya waxee ingriiska ka xoroowday 1963dii.by dalmar
kiinya waxoo ku fadhiyaa dhul balaaran oo gaaraayo 580,367 km2. waxee ka midtahay wadamada waaween. Kiinya waa wadanka affartan iyo todobaad oo ugu ween Aduunka
kiinya waxee xuduud la leedahay wadamada Tansaaniya , Ugaandha , Harta Fiktooriya , Soomaaliya, Itoobiya konfur sudan .
jawiga kiinya waa kuleel, dhinaca xeebaha.
woqooyiga kiinya waa meel doog ah oo roob badan ka dain.
roob badan ayaa kiinya ka dao bilaha Maarso iyo Maajo.
roob yar neh waxoo da'aa Oktoobar iyo Nofeembar.
xaraaradaha neh, Kuleel ayoo ku egyahay.
wadanka kiinya sida oo u xoroway, dhaqaalihiisa kor ayoo u socdaa.
waxeena soo saaraan, sonkor,biyaha macaanka, qamadi, qamri, warqado, nalal, alaabta baabuurta iyo wax badan oo kale.
dadka aduunka neh wee u soo dalxiisaan. Dhaqaalaha Kenya maanta woxoo gaaray Dhaqaalaha ugu xoogan bariga afrika. wadanka kenya woxoo ku dadaalooyaa horumarinta shacabka kenyaatiga iyo dhismaha dalka.
Nayroobi- 3,138,295qof
Mombaaso- 707,400qof
Kisumu- 322,024qof
Nakuru- 319.200qof
Majakos-144,109qof
Qorax
Maalin () waa cabir ka mid ah halbeega wakhtiga oo ah wakhtiga ileyska
 qoraxdu dul joogo oogada sare ee Dhulka.
Sidoo kale marka la fiirinayo kalandarka maalmaha Maalin waxaa loo yaqaanaa 24 saacadood taas oo lagu xisaabinayo wakhtiga habeenkii.
Kalandarka Islaamka maalintiisa waxay bilaabataa Qorax soo bax iyada oona dhamaata marka ay qoraxdu dhacdo, dhanka sanadka miilladigana maalinta ay isbedesho habeen barkii.
Sanadka miilaadiga bishiisa shanaad, waxayna u dhaxaysaa bilaha Abriil iyo Juun. Bisha May waxay ka koobantahay 31 maalmood
Miilaadi, Waa magac tirsi-sanadeed, wuxuu ka soo bilowdaa dhalashaddii Nebi Ciise, wuxuu ka koobanyahay 12 bilood oo ku kala dhamaada 28, 29, 30 iyo 31. Taariikhda miilaadiga waxaa lagu xisaabiyaa tirs-bileed, mana la xiriiro dabiicadda sida dayaxa iyo qorraxda.
Bilaha Miilaadiga:
Qaamuus waa buug oo erayga ama luqadaha fasiro.
qaamuuska waxoo kuu fasiraa ama kuu turjumaa, luqadaha kale.
badanaa qaamuusyaasha waxaa lagu tixay, alifbeetada, si oo u fududaado, radinta xarafka aa raadineesid.'Inta badan waa aad ka faaidaysan kartaa sidoo kale waxaad uga faaidaysan kartaa dhinca luuqada afkeena hooyo ee somaliga hadii aad tahay qof Ku daciif ah dhinca luuqda somaliga sidoo kale qumuuska waxaad ka baran kartaa ereyo luqadaha kale sida englishka , carabiga iyo luuqado badan oo kale
Qarni waxaa lagu soo koobaa 100 sano.
Shacbaan waa bisha sideedaad ee Sano dayax ama Hijriyad.
Soomaaliya : ; ) ama Jamhuuriyadda Soomaaliya ; ) (waxaa hore loo oran jirey Jamhuuriyadda Dimuqraadiga Soomaaliya xiligii kacaankii hore),, Waa Dowlad ku taal Geeska Afrika ee bariga afrika. 
Soomaaliya waxay dhacdaa Bariga Afrika. woqooyi galbeed waxaa ka xiga Jabuuti, iyo Kiinya Koofur galbeed, iyo Gacanka Cadmeed woqooyiga iyo Badweynta Hindiya bariga iyo Itoobiya galbeedka. Waxay leedahay xad badeedka ugu dheer qaaradda Afrika. Waxaa kala duwan qaabka dhulka kuwaas oo kala ah Buuro, Dul iyo Bannaan. Cimiladeeda oo ah lama degaan kulul dhamaan sanadka iyada oo ay jiraan xoogaa dabaylo xilliyeed iyo roobab aan joogto ahayn.
Soomaaliya xilliyo hore waxay ahayd meelaha ugu muhiimsan ganacsiga caalamiga ah ee ka dhexeeyay dawladihii hore ee caalamka. Xilli ay ahaayeen Badmareenada iyo ganacsatada Soomaaliyeed kuwo dhoofiya Luubaanta  iyo Malmalsha taasoo ka dhignayd kuwo u soo saari jiray Masartii hore, Fiiniqiyiintii, Maysuuniyiintii iyo Baabil taasoo isku xiri jirtay dhammaan gaadiidka Awrta ama Geela ganacsiga Soomaaliyeed waxay la wadaageen Soomaalida xiriir ganacsi. Sida ay la tahay in badan oo taariikhyahano ah iyo kuwa dhiga taariikhda, waxay cadeeyeen Soomaaliya in ay tahay meesha lagu tilmaamay Bunti ee hore taasoo la lahayd xiriir wanaagsan  Faraaciintii Masar gaar ahaan xilligii Fircoon "saaxuurac" ee ka midka ahaa boradii Masar casrigii Dawladdii hore, iyo boqortooyadii "Xatshabsuut" ee ka midka ahaa boqoradii qoyskii masar ee sideed iyo tobanaad casrigii dawladda cusub. Waxaa loo malaynayaa arrinkaas dhismeyaasha Ahraamta iyo Macbadyo iyo dhismeyaal ee lagu dhisay Garanayt iyo Shiil Cad taasoo loo malaynayo waqtigeeda isla xililligaas una dhigma kuwa la midka ah ee dhismeyaashii msar. sidoo kale xilliyadii hore, waxaa tartamayay dawlado kuwaasoo isku dayay in ay xiriir la yeeshaan dadyoow deganaa dhuka Soomaaliyeed sida jasiiradda xaafuun raas casayr iyo Malaw iyo Mareeg iyo dariskooda Boqrtooyadii Saba iyo Arshek iyo Boqortooyadii Aksam ee ku salaysan ganacsi iyo qaybo ka mid ah boqoro ka jiray Hindiya iyo Giriiga iyo Roomaanka.
Markii ay ka soo if baxday diinta islaamka meel ku beegan xeebaha soomaaliya Baddacas waxay soo qaateen ganacsatada iyo badmareenada soomaaliyeed ee aadi jiray Jasiirad la mooda carbeed diinta Islaamka taasoo ka dhalatay macaamilka ay la lahaayeen carabta Muslimka ah. Hijrooyinkii ay sameeyeen dad saxaabada ka mid ah meelo badan oo dunida muslimka ah qarniyadii hore ee diinta islaamku faafaysay ayaa waxay sahashay in ay soomaalidu qaadato diinta islaamka si nabad ah macalimiin soomaaliyeedna ayna barayeen dadka, waxaa ka dhismay dhulka soomaaliyeed dawlado iyo magaalooyin islaami ah sida magaalooyinka Muqdisho, Berbera, Saylac Baraawe, Mareeg iyo Marka taasoo ahayad qayb ka mid ah ilbaxnimadii Soomaalida. Waxaa loo yaqiin magaalada muqdisho "Magaaladii Islaamka" Waxaa la joogay ganacsiga dahabka ee ku taal Bariga Afrika qarniyo badan. iyo Casriyadii dhexe, Boqotooyooyin Soomaaliyeed baa la wareegay wadooyinkii ganacsiga sida  Ajuraan taasoo xukumaysay dhulka intii u dhexaysay qarniyadii laba iyo tobanaad ilaa todoba iyo tobanaad ciise dabadii taasoo alliftay hindisaha cilmiga dareeraha dheqdheqaaqa iyo dhismeyaasha darbi difaaca, Sidoo kale saldanadii Cadal taasoo imaam Axmed gureey waa ciidankii ugu horeeyay afrika ee adeegsada Madfac dagaalkii lagula jiray xabashida intii u dhexaysay sanadihii 1529 ilaa 1543, sidoo kale qoyskii Goonroon taasoo xukumi jirtay magaalada Laamu ee xiriirka la lahayd saldanada cumaan ee iyana hoos imaan jirtay Cusmaaniyiinta kaasoo ka qaadi jiray Jizyo suldaan axmed yuusuf, suldaankii afaraad ee Ajuuraan kaasoo xukumayay intii u dhexaysay 1848 ilaa 1878. Qarnigii sagaal iyo tobanaad kadib kulankii Baarliin 1884, boqortooyooyinka yurub waxay u soo direen cidmadooda Baragiga Afrika Si ay dhulkaas caalamka istiraatiijiga u ah u qabsadaan taasoo kaliftay in Sayid Maxamed Cabdulle Xassan, aasaasihii dawladdii daraawiishta in uu ciidamo soomaali ah ka soo usruusado geeska afrika oo dhan waxay ahayd inta taariikhda la ogyahay is hortaag kii ugu weynaa ee lagu sameeyo Isticmaarka.
Waxaa u suurta gashay Soomaalida ugu horayn ka hortagga Soomaalida. dawladii daraawiishta waxay iska caabiyeen Ingiriiska afar mar oo isxigta waxaana lagu qasbay in ay dib ugu gurato dhanka xeebaha. waxay jabtay daraawiishta 1920 kadib adeegsigii Ingiriiska adeegsaday diyaaradaha intii dagaalka lagu jiray duqaynta "taleex" caasimadda ciidankii daraawiishta waxaana dhamaan la wareegay dhulkii daraawiishta ciidmadii gumaysiga Ingiriiska. Sidoo kale Talyaaniga wuxuu la kulmay iska caabin kaga imaanaysay salaadiin Soomaaliyeed mana uwada suurta galin in uu wada qabsado qaybo ka mid ah dalka ee hadda loo yaqaan Dawladda Soomaaliya marka laga reebo xilligii fajiistaha dabayaaqadii sanadkii 1927 waxayna haysteen ilaa 1941 kaasoo lagu bedelay xukunkii ciidmada ee Ingiriiska. Woqooyiga Soomaaliya wuxuu sii ahaaday mustacmarad Ingiriis ah halka koofurta Soomaaliya isku bedeshay dawlad madax bannaan laakiin ay la socoto wasaayad  ilaa laga gaaro midayntii labada gobol 1960 kuma midoobeen magaca Jamhuuriyadda Soomaaliya.
Soomaaliya waxay xubin ka noqotay Jaamacada Carabta sanadii 1974. sidoo kale Soomaaliya waxay xiriir fiican la samaysatay dadlalk afrika, waxay ka mid ahayd dawladihii aasaasay Midowga Afrika, waxay taageeri jirtay ANC ee Koonfur Afrika kana soo herjeeday nidaamkii Apartheid ee cunsuriga ahaa waxay kaloo taageertay Soomaaliya dagaalyanada Eratareya intii ay ku jirtay Eretariyiinta dagaalkii looga soo horjeeday Itoobiya. Iyadoo ka mid ah Dawladaha Islaamiga hadana Soomaaliya waxay ahayd aasaasayaashii Ururka Iskaashiga Islaamka sidoo kale waxay xubin ka ahayd Qaramada Midoobay. Soomaaliya iyadoo dhibaato kala kulantay Dagaalkii sokeeye ee Soomaaliya iyo deganaasho la'an ku baahday gudaha, waxay ku guulaysatay abuurista Suuq xor ah kana sareeya inbadan ee nidaamayada dhaqaale ee Afrika kale sida ay sheegtay daraasad ay sameeysay qaramada midobay.
Dadka waxay yimaadeen dhulka Soomaaliyeed Casrigii dhagxaanta, taasoo loo celinayo sawirada lagy hardhay darbiyada godoka woqooyiga Soomaaliya sanadihii 9000 CH. gododkaas waxaa ugu caansan "Laas Geel" oo ku taal meel u dhow Hargaysa taasoo lagu arkay darbiyada mid ka mid ah kuwii ugu horeeyay ee waxa darbiyada lagu sawiray ah qaaradda afrika. sidoo kale awaxaa la helay qoraallo ku hoos qoran sawirada ama darbiyada si guud laakiin Culimada Raadraaca uma suuta galin in ay aqoonsadaan sumadaha luqadaas ama qoraalladaas marka laga reebo. Intii lagu jiray Casrigii dhagaxa waxaa soo baxay ilabaxnimo ka jirtay meela ku dhowdhow magaalada hargaysa.
Sidoo kale waxaa la helay waxa ku tusaya meel qabuuro lagu sameeyay Janaaso ee geeska afrika  taasoo laga helay Soomaaliya taasoo loo malaynayo taariikhdeeda afar kun sano CH. Sidoo kale waxaa qalab laga soo saaray meesha "Galiilow" ee taariikhiga ah woqooyiga Soomaaliya taasoo ah isku xiraha  Bari iyo Galbeed intii lagu jiray qarniyadii ugu horeeyay ee dadka dhulka ugu soo horeeyay.
Ka gadaal Dagaalkii Labaad ee Aduunka ka sokoow taageerada ay siiyeen Soomaalida Xulufadii Dagaalkii Labaad ee Aduunka Ingiriisku wuxuu sii haysatay qabayta woqooyi ee Soomaaliya ee loogu yeeri jiray Dhulka Biritishka ee Soomaaliya iyo Talyaaniga, laba maamul oo Ingiriiska hoos imaanayay. Nofeembar sanadii 1949  Qaramada Midoobay waxay u ogolaatay Talyaaniga in ay sii hayo xilliga wasaayada Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya laakiin ay la socoto ilaalin caalami ah ee adag taasoo shuruud looga dhigay in Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya la siiyo xorriyad buuxda taban sano gudahood;
Ka gadaal Dagaalkii Labaad ee Aduunka ka sokoow taageerada ay siiyeen Soomaalida Xulufadii Dagaalkii Labaad ee Aduunka Ingiriisku wuxuu sii haysatay qabayta woqooyi ee Soomaaliya ee loogu yeeri jiray Dhulka Biritishka ee Soomaaliya iyo Talyaaniga, laba maamul oo Ingiriiska hoos imaanayay. Nofeembar sanadii 1949  Qaramada Midoobay waxay u ogolaatay Talyaaniga in ay sii hayo xilliga wasaayada Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya laakiin ay la socoto ilaalin caalami ah ee adag taasoo shuruud looga dhigay in Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya la siiyo xorriyad buuxda taban sano gudahood;Gates, Henry Louis, Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience, (Oxford University Press: 1999), p.1749 halka uu sii ahaanayo Dhulka Biritishka ee Soomaaliya maxmiyad Ingiriis ah ilaa laga gaaro 1960.Tripodi, Paolo. The Colonial Legacy in Somalia p. 68 New York, 1999.
Iyadoo ay jirtay haysashada Talyaaniga Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya kana haysata ogolaasho qaramada midoobay, laakiin xilligaas wasaayada waxay siisay soomaalida khibaradihii loo baahnaa iyo bisayl siyaasadeed iyo awood isxukun waana tusaale aya waayeen reer woqooyiga kuwaas oo markii dambe la midoobay koofurta. Iyadoo ay isku dayeen masuuliyiinta mustacmaradaha Ingiriiska bartamihii soddomeeyadii qarnigii tagay wax ka qabashada xaaladda horumarin la'aneed ee ka jirtay mustacmaradaha Ingiriiska ee Afrika, masuuliyiinta Ingriiska dhammaan isku dayadaas waxay ku dhamaatay fashil waxay sii ahaadeen mustacmaradaha Ingiriiska guud ahaan qaybta woqooyi ee Soomaaliya gaar ahaan kuwo isku mid ah marka laga hadlayo Siyaasadda Dhaqaalaha Bulshada taasoo noqon kartay mid saamayn jirta ku leh in badan oo caqabado ah taasoo soo if baxday markii la gaaray isku darka dalka oo hal maamul leh.Helen Chapin Metz, ed. Somalia: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1992.
Waxaas oo dhan iyadoo ay dhaceen, Ingriisku wuxuu ku dhaqaaqay in uu culays ka soo saaro xulufadii kula jirtay dagaalkii labaad ee aduunkaFederal Research Division, Somalia: A Country Study, (Kessinger Publishing, LLC: 2004), p.38 in la siiyo meel gaar ah waa mid ka mid ah meelaha daaqsinka leh ee muhimka ah waxayna ahayd maxmiyad ay u saxiixday boqortooyada Ingiriiska lana saxiixatay Abasiiniya intii u dhexaysay sanadihii 1884 iyo 1886, ee gobolka Soomaali Galbeed oo ay degto Soomaalida Waxayna ka mid ahayd heshiisyo kale ay saxiixday Ingiriiska 1897 kaasoo dhigaya in lagu wareejiyo Itoobiya boqorkii Mililiq labaad taasoo oo uga badashay ciidamada Ingiriiska in laga caawiyo soo afjaridda iska caabinta kaga imaanaysa qabiillo SoomaaliyeedLaitin, David D., Politics, Language, and Thought: The Somali Experience, (University Of Chicago Press: 1977), p.73 billoowgii Dagaalkii Labaad ee Aduunka. Iyadoo ay jirtay in Ingiriisku ku daray shuruud ah in qabiilada reer guuraaga ah ee Soomaalida siiso isxukun laakiin Itoobiya isla markiiba waa ay qabsatay meelahaas،Zolberg, Aristide R., et al., Escape from Violence: Conflict and the Refugee Crisis in the Developing World, (Oxford University Press: 1992), p.106 Ingriiska wuxuu u soo bandhigay Itoobiya sanadii 1956 in uu ka iibsado dhulkii dhulkii uu horay ugu wareejiyay laakiin dhandhiggaas waxaa lagala horyimid diidmo ah in aysan aqbali karin Itoobiya. Habkaas oo kale, Ingiriisku wuxuu ku wareejiyay Francis Vallat, First report on succession of states in respect of treaties: International Law Commission twenty-sixth session 6 May-26 July 1974, (United Nations: 1974), p.20 NFD  taasoo ay degaan Soomaalida Kiinya waxayna dhegaha ka furaysatay aftidii horay looga qaaday gobolkaas taasoo cadaynaysay ku biirista Jamhuuriyadda Soomaaliya ee cusub.David D. Laitin, Politics, Language, and Thought: The Somali Experience, (University Of Chicago Press: 1977), p.75
Sanadii 1958, waxaa la sameeyay Jabuuti ee dariska ah, taasoo loo yaqiinay magaca ah Dhulka Faransiiska ee Soomaaliya waqtigaas, afti meesha ay aadayaan ah in ay Soomaaliya inteeda kale ku biiraan ama faransiiska uu sii hayo, natiijadiina waxay nqotay in uu faransiiska sii hayo uuna ilaaliyo. waxaana taa ugu wacnaa cafarta oo sidaa doonaysay, taasoo ah dadka ugu badan Jabuuti in ay sii hoos joogaan faransiiska waxaa sidaas oo kale dalbaday carabta iyo kuwii reer yurub ee deganaa dhulkaas ee la yimid isticmaarka. Laakiin inta kale ee asal ahaan soomaalida ah waxay rabeen midnimo soomaaliyeed si loo mideeyo dhulweynaha Soomaaliyeed ee lakala qaybiyay waxaana ugu cadcadaa "Maxamuud Xarbi" Raysulwasaare gudoomiye ku xigeenka golaga xukunka Soomaalida Faransa. waana Soomaali qabiilka Ciisaha, laakiin maxamuud xarbi waa la dilay aftida ka dib laba sano ka dibib burburkii diyaarad. Waxay Jabuuti ka qaadatay madax banaani Faransiiska sanadkii 1977  Xasan Guuleed Abtidoon, wuxuu ahaa Soomaali ay taageeraysay Faransiiska, Madaxweynihii ugu horeeyay ee jabuuti kaasoo xukumayay 1977 ilaa 1991.Barrington, Lowell, After Independence: Making and Protecting the Nation in Postcolonial and Postcommunist States, (University of Michigan Press: 2006), p.115
Juun sanadii 1960 waxaa si rasmi ah loogu dhowaaqay Dhulka Biritishka ee Soomaaliya madax banaani ay siisay Boqortooyada Ingiriiska waxaa iyana shan maalmood ka dib qaatay madax banaanida Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya,Encyclopaedia Britannica, The New Encyclopaedia Britannica, (Encyclopaedia Britannica: 2002), p.835 isla maamintaas waxaa si rasmi ah loogu dhowaaqay dhismaha dawlada Soomaaliyeed oo mid ah labada qaybood ee Talyaaniga iyo Ingiriiska waxaa taa ka horeeyay samaynta duduudaha taasoo ay sameeyeen Talyaaniga iyo Ingiriiska. Cabdullaahi Ciise Maxamuud, Raysulwasaaraha Soomaaliya xilligii Ingiriisku haysatay ee u dhaxaysay 1956 iyo ilaa sanadkii 1960, Xukuumaddii ugu horaysay ee qaran soomaaliyeed,  (Ku meel gaar) Aadan Cabdulle Cusmaan (aadan cadde) madaxweynihii ugu horeeyay wuxuuna C/rashiid Cali Sharmarke Raysulwasaare u doortay, kaasoo dib dambe noqday madaxweyne intii u dhaxaysay sanadii 1967 ilaa 1969. labaatankii luuliyo sanadii 1961 waxaa la qoray Dastuur Soomaaliyeed ee cusub kaasoo uu shacabka u codeeyay wuxuu ahaa nuqulkii ugu horeeyay ee dastuurka mid la qoray sanadii 1960.Greystone Press Staff, The Illustrated Library of The World and Its Peoples: Africa, North and East, (Greystone Press: 1967), p.338
Waxaa sii socday dagaal beeleedyada iyo isfahan darrida u dhaxeyasa jufooyinka Soomaalida biloowgii midowga taasoo ka dhalatay raadidkii isticmaarka arrintaas oo jirtay xitaa intii uu jiray isticmaarka. sandii 1967 wuxuu noqday Maxamed Xaaji IBraahin "Cigaal" Raysulwasaare waana xil uu u doortay C/rashiid Cali Sharmarke kaasoo kiligaas ahaa madaxweynaha dalka. Cigaal wuxuu dib ka noqday madaxweynaha Somaliland ee dhacda woqooyi galbeed Soomaaliya taasoo isku magacaawday dawlad madaxbanaan mana helin wax aqoonsi ah.
Kadib dilkii Madaxweyne Cabdirashiid 1969 waxaa xukunka dalka la wareegay talis ciidan awoodii kula wareegay Inqilaab Ciidan saraakiisha kala ah Janaraal Salaad Gabayre Kadiye iyo Sarreeye Guuto Maxamed Siyaad Barre iyo taliyaha ciidanka booliska Jaamac Qoorsheel waxaa xukunka la wareegay Siyaad Barre halka uu noqday Qoorsheel raysulwasaare. Wuxuu sameeyay ciidanka kacaanka barnaamijyo baahsan ee la howlgaliyay kooxo kuwaasoo u dhaqaaqay la dagaalanka wax qoris la'anta dalka waxaana si muuqada u kordhay wax qorista iyo aqrinta laba bilaabo 5% ilaa 55% bilowgii sideetameeyadii qarnigii tagay. Isqabqabsi dabadii waxaa la toogtay Gabayre.
Muqdisho
Kalitalis Dawladdii Malatariga Soomaaliya luuliyo sanadii 1976 dhistay Xisbiga Hantiwadaaga Kacaanka Soomaaliyeed  kaasoo xukunka haystay laga soo bilaabo markii la sameeyay ilaa uu dhaco taliskii malatariga diseembar sanadii 1990 Jannaayo 1991, kaasoo ay awood u sheegteen Jabhadda Dimoqraadiga Badbaadinta Soomaaliyeed   iyo Golaha Midnimada Soomaaliyeed () iyo Dhaq Dhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed  Dhaq Dhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed  marka lagu daro jabahadaha mucaaradka ah Dhaq Dhaqaaqa Dimoqraadiga Soomaliyeed  iyo Isbahaysiga Dimoqraadiga Soomaaliyeed  ugu dambayn Kooxda Maanifesto .
Sanadihii 1977 iyo 1978 Soomaaliya waxay duulaan ku qaaday Itoobiya iyadoo ku duulaysa magaca Xoraynta Soomaaligalbeed taasoo ciidamada Soomaaliya ku dadaalayeen in ay dib u mideeyaan dhulalkii Soomaalida oo ay u arkaysay in isticmaarku qaybiyay siiyayana qaybo ka mid ah dalal kale si aan qax ahayn. Biloowgii hore, Soomaaliya waxay qaadatay dhabaha nabadda ah ee Diblumaasiyad dhamaan Itoobiya iyo Kiinya si loo helo xal nabad ah arrimaha la xiriira labada dhinac laakiin dadaalkii diblomaasiyadeed wuxuu ku dhamaaday fashil. Soomaaliya waxay samaysay islamarkaana u diyaar garoobaysa dagaal dhab ah iyadoo tijaabisay xal diblomaasiyadeed, dhisidda Jabhadda Xoraynta Soomaali Galbeed  ama Western Somali Liberation Front, waxay ku dadaashay in ay u dhaqaaqdo soo celinta gobolka Soomaali galbeed si awood ah. Soomaaliya waxay u dhaqantay si gooni ah iyadoo aan ula laaban mujtamaca dunida ee aan ogolayn dib u xadaynta xuduudaha taasuu ka tagay isticmaarka, halka uu diiday Midowga Sofiyet iyo Isbahaysiga Waarso in ay Soomaaliya caawiyaan, iskaba daa in ay caawiyaane waxay ku dhaqaaqeen arrin lid ku ah taasoo ah in ay taageereen Itoobiya. Isla goortaas wuxuu isku dayay Midowgii Sofiyetiga kaasoo ah midka siiya labada dhinac hubka in uu dhexdhexaadiyo si loo helo xabad joojin u dhaxeysa labada dawladood.
Ciidanka Soomaaliya waxaa u suurta gashay usbuucii ugu horeeyay ee dagaalka in ay isku fidiyaan bartamaha iyo koofurta gobolka, dagaalka intii uu socday ciidamada Soomaaliya waxay gaareen guulo waaweyn kana adkaadeen ciidmada Itoobiya wixii ciidamada Itoobiya ka haray waxay isku uruursadeed deegaanka Sidaamo. Sibteembar sanadii 1977 Soomaaliya waxaa u suuragashay qabsashada 90% ee gobolka waxaa kaloo u suurtoowday qabsashada magaalooyin istiraatiiji muhiim ah, sida magaalada Jigjiga sidoo kale wuxuu go'doomiyay magaalada Diridhabe Kaasoo hakiyay isu socodkii tariinada ka imaanayay Jabuuti. Kadib go'doomintii magaalada Harar wuxuu Midowga Sofiyet usoo jeestay taageero malatari taasoo la xiriirrta arrinta ka soo cusboonaatay geeska afrika, waxaa la diyaariyay 18,000 ciidamo ka imaanaya Kuubaan 2,000 iyo Yementa Koofureed iyadoo lagu daray 1,500 khubaro ka imanaysa Midowga Sofiyet haystana diyaarado iyo taangiyo Sofiyet ah. Hor istaagaas awoodaas ballaaran ciidanka Soomaaliya waxaa lagu qasbay dib u gurasho iyo in uu codsi u dirsado Maraykanka. Iyadoo uu nidaamkii Jimmy Carter isu diyaariyay garab siinta Soomaaliya dagaalka intii uu socday Sofiyetku si degdeg ah bay u caawiyeen Itoobiya waxaana laga baqay in uu sii xumaado xiriirka. sidaa daraadeed Maraykanka faraha ayuu ka qaaday in uu Soomaaliya caawiyo waxaa dibudhac ku yimid isbahaysigii uu ku lahaa maraykanku Bariga Dhexe iyo Asia.
Biloowgii 1978, waxaa ku biloowday xukuumaddii Soomaaliya saamaynta luminta hanasho dhab ah arrimaha gobolka. Waxay sidoo kale muujiyeen inta badan shacabka Soomaaliyeed mid galay xaalad quus sababo la xiriira hoos imaanshaha ciidankii  kali taliska waqti dheer iyadoo aan la gaaraynin wax horumar ah la taaban karo, waxaana arrinkaas xoojiyay dhamaadkii dagaalkii qaboobaa, waxay sidoo kale Itoobiya taageero siisay Jabhadihii ku kacsanaa Soomaaliya.
Sanadii 1990 waxaa la soo saaray sharci ka mamnuucaya gaar ahaan dadka degan Muqdisho in ay kulmaan saddex ama afar in kabadan. Waxaa dhammaan hareeyay hay'adaha dawladda shidaal yari sababtay joogsiga gaadiidka dadweynaha taasoo saamayn ku yeelatay danaha xukuumadda iyo qaybaha guud iyo kan gaarka ah. Waxaa ssidoo kale dhacday dhibaato la xiriirta Sicir Barar taasoo ay dhib ku qabeen gobolada kororka sicir bararka muuqda iyadoo ay shacabku awoodi waayeen helitaanka quutul daruuriga heer ay gaartay Baastadii talyaaniga ee caadiga ahayd xilligaas ilaa iyo Shan Doollar kiiladii. halka uu gaaray qaadka Jaadka kaasoo laga keeno Kiinya shan doollar Majintii. Waxaa qiime jab ku yimid shilinka Soomaaliga ilaa la gaaro heer shilimaadkii lagu daadiyo wadooyinka si ay kuwa haysta iskaga tuuraan halkii ay haysan lahaayeen taasoo u muuqatay in uusan lahayn wax faaiida ah ee la xusi karo. Waxaa sidoo kale soo if baxay Suuqa Madoow ee sarifka lacagaha qalaad taasoo ka dhalatay in aysan jirin socodsiinta lacagaha ee ku filan sarifka lacagaha qalaad taasoo ay bebersoto Shilinka Soomaaliga. Mugdigana wuxuu noqday mid ku baahay magaalada oo dhan marka la gaaro habeenkii taasina waxay ka timid dawladda oo iibisay dab dhaliyeyaashii korontada. Waxaa ajaanibta la dul dhigay waardiye adadag ilaa maa xilligii ay joogeen. Sidoo kale dawladda waxay soo saartay go'aano lagu hagaajinayo joojinta dal ka saarista, ama tahriibinta lacagaha ajnabiga ah. lama ogolayn adeegsiga lacagaha qalaad hab ka baxsan sharciga sida uu qabo marka laga reebo saddex hoteel oo ay maamusho dawladda. Waxaa sidoo kale mamnuuc aha sawir qaadis meelo badan iyadoo aysan muuqan wax cadayn kara in aan sawiro la qaadi karin ee ku saabsan safar iyo joogitaanka.
Muqdisho1993
Waxaa dhacay sanadkii 1991 isbedel xididaystay nolosha siyaasadeed ee Soomaaliya. taasoo u suurta gashay ciidamo ka kooban beelaha dega waqooyiga iyo koofurta hubaysan oo taageera ka helaya  Itoobiya in ay ridaan dawladdii Max'ed Siyaad Barre. Kulanno farabadan ee dhexmaray Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaaliyeed SNM iyo odayaasha beelaha ree woqooyiga, waxa ku dhawaaqeen qaybta woqooyi ee Soomaaliya (Dhulka Biritishka ee Soomaaliya horay loo oranjiray) in ay goosteen goosasho hal dhinac ah Soomaaliya inteeda kale iskuna magacaabay Jamhuuriyadda Somaliland (Ingiriis: Republic of Somaliland) May 1991. Ka sokoow go'itaanka ay Somaliland goosatay iyo deganaashaha ay haysato markii loo eego koofurta way waysay aqoonsi heer caalami ah xitaa haba ahaatee Itoobiya.
Jannaayo sanadkii 1991 Waxaa doortay "Cali Mahdi Max'ed" koox soomaali ah una doorteen in uu noqdo madaxweyne ku meel gaar ah ee dalka ilaa laga gaaro shir qarameed kulmiyay dhammaan qaybaha ku lugta leh ee bishii xigtay Jamhuuriyadda Jabuuti si dalka madaxweyne loo doorto. Laakiin doorashadii "Cali Mahdi Maxamed" waxaa si weyn uga horyimid biloowgii hore dhamaan Jen Maxamed Faarax Caydiid gudoomiyihii ururka USC iyo C/raxman Tuur hogaamiyihii SNM. مtaasoo dhalisay kala qaybsanaan xagga siyaasadda ah ee u dhaxaysay USC iyo SNM, isku dhacyadii u dhexeeyay USC waxay burbur xoogleh gaarsiisay magaalada Muqdisho iyo meelaha ku dhow dhow.
Muqdisho
Dagaalkii sokeeye wuxuu sabay, kaasoo wali raadkiisu muuqdo, burbur ku yimaada wax soosaarka beeraha iyo gaarsiinta cuno koofurta Soomaaliya waana sabata ugu weyn ee ka dhalisaya dagaalka dalka taasoo meelaha xasaasiga ay tartan ugu jiraan beelaha waxaa kaloo dheeraad ah qabsashada iyo meelaha leh ilaha dhaqaale iyo daaqa. Jemes Bayshb oo ahaa safiirkii ugu dambeeyay ee Soomaaliya wuxuu ku tilmaamay xaaladdii ka taagnayd iyo dagaaladii sokeeye halkaas mid ah "biyo ku dagaalan iyo meelaha daaqsinka sidoo kale xoolaha waxaa horay la isu adeegsan jiran falaaro iyo Sayfaf hadda waxaa la isu adeegsadaa Boobe." Wuxuu sababay dagaalkii sokeeye in ay dhacdo Gaajo taasoo salfatay ku dhowaad 300,000 Soomaali taasoo ku qasabtay Golaha Amniga Qaramada Midoobay in uu soo saaro qaraar kaasoo tilmaamaya xabad joojin sanadkii 1992 iyo dirista ciidamo ammaanka ilaaliya ee heer caalami ah waxaa soomaaliya ku soo hormaray (UNOSOM I) badbaadinta xaaladda biniaadamnimo ee dalka.United Nations Operation in Somalia (UNOSOM) 1992. Australian War Memorial. Waxay ahayd adeegsiga awood ciidan  marka loo eego ciidmada ammaanka mid ku kooban isdifaacid naftooda ah taasoo fursad siisay beelaha dirirsanaa in ay sika sii wataan dagaaladoodii hubaysnaa.
Ka jawaabidda colaada sii baahaysa iyo burburka xaaladda Biniadamnimo ee ka jirtay Soomaaliya Maraykanka wuxuu diyaariyay xulufo ciidan ah oo heer caalami ah taasoo ahayd ujeedadeeda nabad ku soo dabaalidda kooforta Soomaaliya iyo xal u helidda xaaladda bini'adamnimo ee halkaas iyo fududaynta gaarista gargaarka biniadamnimo ee qaramada midoobay iyo dalalka deeqda bixiya. Waxay galeen xoogagga xulufada taasoo loo yaqiinay magaca  diseembar dhexdeedii sanadii 1992 ee howlgalkii "Rajo soo celinta" sida uu qabay qaraarkii qaramada midoobay ee tirsigiisu ahaa 794. Waxaa u suurta galay ciidmadii caalamka ka yimid in ay dib u soo celiyaan nidaamkii iyo yaraynya baahidii taasoo dhib u keentay dalka ilaa ay ka baxaan ciidmada maraykanka maajo sanadkii 1993 waxaa lagu bedelay (UNOSOM II) ee Afartii Maajo sida uu qabay qaraarkii ka soo baxay qaramada midoobay ee tirsigiisu ahaa 837 ee soo baxay 26 Marso isla sanadkaas.
Dhanka kale wuxuu u arkay Maxamed Faarax Caydiid ciidanka nabad ilaalinda ee caalamka in uu qatar ku yahay asiga iyo ciidankiisa wuxuuna siiyay amar maleeshiyo hubaysan in la weeraro saldhigyada ciidamada Pakistan ee ka howlgala Muqdisho taasoo ay ka dhalatay dhimashada 80 qof jinsiyada kala duwan ah ee ka tirsan ciidamada nabad ilaalinta, wuuna socday dagaalka ay ka dhintaan 19 ciidan maraykan ah iyo laba kale oo Pakistan ah iyo mid kale ee Maaliisiya u dhashay oo dhammaantood ah ciidamada nabad ilaalinta sidoo kale waxaa jirtay 1,000 qof ee ka mid ah maleeshiyada Soomaalida hubaysnaa intii u dhaxaysay saddexdii iyo afratii ee bishoo Oktoobar 1993 kaasoo taariikhdu ugu magac dartay dagaalkii "Dagaalkii Muqdisho" taasoo ku qasabtay qaramada midoobay howlgal "Gaashaan mida" ciidan ka kooban Maraykanka Masar Pakistan  saddexdii maarso sanadkii 1995, dabadeed Robert ogle ayaa ku dhawaaqay in aan dagaal toos ah lala gali doonin Maxamed Faarax Caydiid laakiin la baal siibi doono taasoo macnaheedu ahaa in laga horkeeno saaxiibadii ilaaa uu markii dambe lagu dilay dagaal ay iskaga horyimideen qaar ay xulufo ahaayeen 1996
Waxay diiradda saareen burcad badeeda soomaalida xeebaha Soomaaliya taasoo ka dhalatay burburka iyo maqnaashaha dawlad dhexe Kadib dagaalkii sokeeye,Biegon, Rubrick. Somali Piracy and the International Response 2009-01-29 Foreign Policy in Focus retrieved 2010-02-08 Dhibaatadaan waxay ka soo if baxday dekadaha ku yaal xeebaha Soomaaliya.Piracy Off Coast Not Only Criminal, But Very Successful, Security Council Hears, AllAfrica.com, retrieved February 8, 2010 [http://allafrica.com/stories/200911191008.html Waxayna ka dhalatay ka dhiidhin ay ka dhiidhiyeen kalluumaysatada soomaaliyeed ee ka kalluumaysta xeebaha sida: Ayl, Kismaayo, Xarardheere, Mareeg iyagoo weerar ku qaaday maraakiibta ajnabiga ah ee ka kalluumaysata badda soomaaliya khayraadka kalluunka ee biyo goboleedka markii uu burburay taliskii dhexe ee Soomaaliya,Tharoor, Ishaan. How Somalia’s fishermen became pirates. 2009-04-18 Time retrieved 2010-02-08Hartley, Aiden. What I learned from Somali pirates 2008-12-06 Spectator [http://www.spectator.co.uk/essays/all/3061246/part_2/what-i-learned-from-the-somali-pirates.thtml retrieved 2010-02-08 Taasoo ay waayeen kalluumaysato badan waxa ay heli jireen. Sidoo kale, waxay tilmaameen qayb ka mid ah masuuliyiinta soomaalida howlaha burcad badeedka waxaa sii kiciyay Dhul Gariirkii Badweynata Hindiya taariikhdu marka ay ahayd 26 Diseembar ee sanadkii 2004, kaasoo sababay mowjadi Tsunami weyn burburisay in badan oo tuulooyinka ku yaal xeebaha iyo doomankoodii.Lehr, Peter and Lehmann, Henrick, Violence at Sea: Piracy in the Age of Global Terrorism, p. 3 Qaar ka mid ah waxay leeyihiin howlaha burcad badeednimada Soomaaliya waa "howlo dhaqaale ee la maalgashado" ee dalka, waana "mid kaabta" dhaqaalaha Puntland.Lehr, Peter. Warships won't stop pirates. The Guardian 2009-04-10 retrieved 2010-02-08Adow, Mohammed. The pirate kings of Puntland. Aljazeera. 2009-06-17 [http://english.aljazeera.net/news/africa/2009/06/2009614125245860630.html retrieved 2010-02-08Harper, Mary. Life in Somalia's pirate town BBC News 2008-09-18 [http://news.bbc.co.uk/2/hi/7623329.stm] retrieved 2010-02-08
Waxaa la rumaysanyahay in la soo iibsaday qiyaastii 25,000 50,000, Adoon ee Baantuu ah, Musanbiig iyo Tansaaniya, intii u dhexaysay sanadihii 1800 ilaa 1890, dad soomaali ah suuqii Sansibaar.The Somali Bantu: Their History and Culture Bantuuga soomalida waa ka duwantahay, jir ahaan, dhaqan ahaan, way iska joogeen iyakoo kala daadsan dalka ilaa la soo gaaro qarnigii sagaal iyo tobanaad ilaa iyo hadda.L. Randol Barker et al., Principles of Ambulatory Medicine, 7 edition, (Lippincott Williams & Wilkins: 2006), p.633 waxaa la rumaysanyahay in tirada Baantuuga Soomaaliya uu gaarayso 900,000 qof ka hor dagaalkii sokeeye,Tanzania accepts Somali Bantus". BBC News. June 25, 2004. waxaa laga yaabaa in ay isdhimeen, gaar ahaan maxaa yeelay 12,000 qaxooti ee ku sugan Maraykanka laga soo bilaabo 2003,"Somali-Bantu Refugees to Find New Lives in United States". America.gov. 02/05/2003. sidoo kale tanzaaniya oo siisay dhalasho qaar ka mid ah waxay ku laabteen dhulkii awoowe yaashood.Somali Bantus gain Tanzanian citizenship in their ancestral land
Bartamihii sanadkii 2011 waxaa la waayay laba xilli raabaad ee isku xigay taasoo sababtay in ay dhacdo Abaar muddo 60 sano laga joogo. Waxaa isi soo tartay abaarta waxana ka dhashay in la waayo wax dalag ah xoolihii oo le'day sicir barar ku yimid biyaha shidaalka iyo cunada, waxay sabatay barakac wadareed ee koofur Soomaaliya taasoo keentay iska hor imaadyada hubaysan, xarumaha quudinta ee dawladaha dariska. bishii Juun ee snadkii 2011, Waxay ku dhawaaqday Qaramada Midoobay si rasmi ah in ay gaajo daran ka jirto koofurta Soomaaliya, wayna sii korortay ka dib markii ay hayireen kooxaha dagaalka waday si loo gaarsiiyo gargaar dadka halkaa ku tabaalaysan. dhanka kale, dawladda soomaaliya waxay dhistay hay'ad qaran ee gargaar, taasoo ka kooban wasiiro badan ku howlan fududayn saamaynta abaarta ay ku reebtay dadk,SOMALIA: Government names national drought committee. Raxanreeb.com (2011-07-04). Retrieved on 2011-12-15.
Siyaasadda soomaaliya waxay soo martay isbedbedel badan. Intii uu socday Dagaalkii sokeeye kaaso dhaliyay burbur farabadan dawladdii Kacaanka kadib 1990, Soomaalida waxaa loo sameeyay Dastuur, Federaal ah iyo Maamul Goboleed kuwaas oo ku yimid qaabab kala duwan, waxaa samaysamay Somaliland taasoo sheegatay in ay tahay dawlad madax banaan kana go'day Soomaaliya inteeda kale, shacabka Soomaaliyeed raalli kama noqon goosashada Gobolada Woqooyi ee Soomaaliya 1991. Waxaa sidoo kala samaysmay Puntland 1998 taasoo ay sameysteen beelaha dega Bari, Bugaal iyo woqooyiga Mudug, waxaa sidoo kale la sameeyay Galmudug 2010. Horraantii 2000 waxaa la soo dhisay dawlad ku meel gaar ah  waxaana madaxweyne ka noqday. Dott Cabdiqaasim Salaad Xassan (TNG) waxaa ku xigtay dawladii Federaalka ku meelgaarka ahayd ee loo yaqiin (TFG)2004 waxaana madaxweyne ka noqday Cabdullaahi Yuusuf Axmed taasoo dalka galisay burbur horle waxayna soo galisay dalka ciidamada  Itoobiya. Midowga Maxkamadaha Islaamiga ayaa gobollada koonfurta iyo bartamaha Soomaaliya isku fidiyay taasoo ka caraysiisay Itoobiya una aragtay fusad ay kula dagaalami karto ficilada ay sameeyeen. Markii meesha laga saaray Maxaakiimta ayaa waxaa soo baxay kooxo la magacbaxay Muqaawamo kana aas aasamay magaalada Muqdisho intii ay socotay muqaawamada waxaa barbar socday wadahadal UN-ka loo maray kaasoo uu garwadeen ka ahaa Axmed Walad Cabadlla keentayna in laga saaro Itoobiya dalka Soomaaliya bartamihii sanadkii 2009. Waxaa maxaakiimta ka farcamay kooxda Al-Shabaab taasoo dalka dhibaatadii ka jirtay sii murjisay, taasoo dagaal la gashay dawlad lagu soo dhisay dalka Jabuuti Madaxweyne ka ahaa Sheekh Shariif Axmed 2010-2011 dagaal ba'an ku dhexmaray magaalada muqdisho iyo nawaaxigeeda, Madaxweyne Shariif xoogaa rajo ah ayay soo celisay Dawladdiisii loogu magacdaray Midnimo Qaran dawladdaas oo muqdisho ka fogaysay qatartii Al-shabaab iyadoo gacan ka helaysa AMISOM wuxuu diyaariyay doorasho aad loogu riyaaqay, kaasoo xilka si nabad ah ugu wareejiyay madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud. Waxaana taa xigay dawladdii uu madaxweynaha ka ahaa Xasan Sheekh Maxamuud taasoo ku guulaysatay isu soo dhoweyn Soomaalida dhexdeeda ah iyo dastuurka oo loo hogaansamo.
Soomaaliya waxaa ka jira saddex nidaam qaanuun oo kala gadisan, waa: Qaanuunka madaniga, Shareecada Islaamka iyo xoogaa qawaaniin ah oo ay leeyihiin beelaha waana dhaqan soo jireen ah waxaana loo yaqaan Xeer.
Iyadoo uu ku dhacay burbur balaaran kaasoo hareeyay nidaamka cadaaladda Soomaaliya ka dib burburkii dawladdii kacaanka laakiin waxaa la isku dayay dib u habaynta iyo dhisidda nidaamka garsoorka Soomaaliya iyo howlgalintiisa dhanka maamul goboleedyada Soomaaliya sida Somaliland iyo Puntland kuwaas oo leh xukun hoosaad, laakiin dawladda dhexe waxay diyaarisay bu'da nidaamka garsoorka cusub.
Iyadoo ay jirto kala duwanaasho siyaasadeed dhamaan meelahaas hadana waxay ku midaysanyihiin dhamaantood hal qaanuun kaasoo ah mid soo jiray ilaa iyo dawladdii kacaanka isagoo qiraya:
Shareecada Islaamka waxay ka gashay kaalin lama huraan ah nolosha mujtamaca Soomaaliyeed, waxayba ahayd shareecada tiirka aasaaska ah ee laga tusaale qaato qawaaniinta marka la qorayo dastuur ee ka mid ah dastuurodii hore kuwaas oo la sameeyay intii ay jirtay nolosha ku salaysan siyaasadda,The Transitional Federal Charter of the Somali Republic, Article 8, p.6. sidaa daraadeed howl kasta waxay ku salaysnayd shareecada gaar ahaan howlaha madaniga ah sida guurka, furriinka, dhaxalka iyo  waxyaabaha la xiriira qoyska; laakiin arrimahaas waxbaa iska bedelay dagaalkii sokeeye dabadii iyadoo ay soo baxeen maxkamado shareecada islaamka taasoo ku faaftay magaalooyin farabadan iyo deegaano ka mid ah Soomaaliya.
Waxay noqotay kaalinta maxaakimta islaamiga taasoo aan horay looga baran:
Samaysanka maxaakimta shareecada kuwaas oo muuqda wax fudud laakiin sida dhabta ah waxay ka samaysanyihiin nidaam maamul kana kooban gudoomiyaha maxkamadda ku xigeenka gudoomiyaha iyo afar qaalli. kuma koobna holaha ciidanka soo gudbinta warbixinno taasoo ah arrinta ugu muhiimsan ee ka kaabaysa xukunada ee ka soo baxa maxkamadaha waxayba u gudbaan xallinta khilaafaadka inta ayasan u gudbin saldhigyada maxaakimta waxaa dheeraad ah dabagalka dambiilayaasha iyo kuwa qaanuunka ku xadgudba kadib maxkamadaha ayaa loo dhiibayaa ee ku shaqada leh dambiyada fudud si ay u sii hayaan. Sidoo kale maxaakimta shareecda waxay sameeyeen dhisidda guddi dhaqaale madaxa bannaan soona uruuriya canshuurta lagu soo rogay ganacsiga iyo guud ahaan goobaha ganacsiga iyo meel kasta oo ganacsi ah.
Marso 2009 Xukuumaddii ku meelgaarka ahayd waxay ku dhawaaqday in Shareecada Islaamka tahay halka laga qaato sharciga iyo soo saarista xukunada iyo qawaaniinta dalka.Shariah in Somalia – Arab News
qurac ah
Qarniyo badan Soomaalidu waxay adeegsan jireen nidaam sharci ama qaanuun kaasoo ku tiirsan dhaqanka iyo xeerarka jufooyinka sharciyadaasa ama qaanuunkaasa waxay Soomaalidu u taqiinay magaca  "Xeer"; waa waxa sida dastuurka oo kale ah ama wax u dhow cahdi kala gadisan qaanuun ahaan mana jirto wakaalad ama hay'ad ama jiho ka msul ah taasoo cadaynaysa waxa uu yahay qaynuunka la raacayo marka uu jiro xukun maxkamadeed, taasoo mar kasta loolala laabanayo maxkamadda xeer beegtida ama golaha jufada si loo xadido xukunka ku haboon iyo sidii loo fulin lahaa.
Wuxuu ku salaysanyahay qodobka 49aad ee dastuurka Soomaaliya. Gobol gooni isu taagi karaa ma jiri karo, inta uu Gobol kale uu kuu biirayo, Dowladda Federaalka Somalia ayaa maamulaysa waxaana waajib ku ah gobalkaas inuu ku biiro gobol kale ama dawlad xubin ka ah Dawladda Federaalka mudo labo sano gudahood.
Intii uusan dhicin dagaalkii sokeeye ee Soomaaliya, waxay u qaybsanayd maamul ahaan 18 Gobol, bulburkii kadib waxaa soo baxay maamulo beeleedyo:
waxay Soomaaliya ahayd ka hor 1969 intii uusan dhicin inqilaabkii dawladdii rayadka ahayd 8 Gobol oo kaliya, kacaanka wuxuu ka dhigay 18 gobol kuwaas oo kala ah:
Waxaa samaysamay maamul beeleedyo ka dhashay dagaalkii Sokeeye ee Soomaaliya waxaana ka mid ah:
Waqooyiga Soomaaliya oo ku dhawaaqan madax banaani hal dhinac ah: Somaliland taasoo ka dhigan saddex gobol sida Awdal, Woqooyi Galbeed, Togdheer iyo Qaybo ka mid ah Sool iyo Sanaag oo ay kula dagaalameen Puntland.
Sidaa daraadeed Somaliland waxay gobolladii usii qaybisay:
Awdal, Cayn, Gabiley, Hawd, Maroodi Jeex, Oodwayne Salal iyo Saraar.
Waxaa sidaas oo kale Puntland samaysay Gobollo iyadoo kaga dayatay Somaliland Kuwaas oo kala ah:
Bari, Gardafuuy, Haylan, Karkaar, Mudug iyo Nugaal. Ka sokoow in ay samaysay Puntland hadana waxay aqoonsantahay Dastuurka Soomaaliya kaasoo dhigaya Soomaaliya in ay tahay 18 Gobol kaasoo waxba kama jiraan ka dhigaya gobollada ay magacaawday.
Habka Federaalka ee lagu muransanyahay Soomaaliya wuxuu dalka u qaybiyay sidaan soo socota:
Qodobka 49aad ee Dastuurka Soomaaliya wuxuu qorayaa 2 gobol iyo wixii ka badan baa samayn kara Maamul ka tirsan Dawladda Soomaaliya, waxay durbadiiba ka dhalatay caqabad ku aadan xuduudaha maamullada.
Cal MadowSanaag
Soomaaliya waxay dhacdaa bariga fog ee qaaradda afrika taasoo u muuqaal eg qaabka ay u samaysanyahay geeska wayiyisha kaasoo ku badan qaaradda afrika sidaa daraadeed waxaa loogu magacdaray geeska afrika. waxay soomaaliya ku fidsantahay inta u dhaxeysa loolka 10 waqooyi dhigta 49 bari. wuxuu gaarayaa bedka Soomaaliya 637,657 kiiloomitir iskuwareeg ah waxaa ka mid ah 10,320 kiiloomitir iskuwareeg ah waxay biyaha ka hayaan ilaa 1.6% ee bedeka guud ee dalka waxay waxyar uun ka yartahay gobolka Texas ee maraykanka. Sidoo kale waxay Soomaaliya leedahay xuduud barri ah oo dhererkeedu gaaraya 2,340 km ee kala berta dhammaan Jabuuti masaafo dhan 58 kiiloometer, Itoobiya masaafo dhan 1,600 kiiloomiter iyo Kiinya masaafo dhan 682 km, sidaa daraadeed Soomaaliya waxay leedahay xeebta ugu dheer guud ahaan qaaradda Afrika, iyadoo gaareesya xeebta Soomaaliya dhererkeeda  3,025 kiiloomitir ; dhul badeedka Soomaaliya wuxuu gaarayaa ilaa  200 Mayl Bad gudaha Badweynta Hindiya.
Qardho
Waxaa lagua tiriyaa dhibatada caafimaadka la xiriirta ee dhalmada Soomaaliya kuwa ugu muhimsan caqabadaha iyo dhibaatada ee horyaala ururada caafimaadka ka shaqeeya  Soomaaliya sida UNICEF. waxaana caqabadahaas ugu waaweyn kororka saamiga dhimashada ee haweenka xilliga dhalmada sidoo kale koroka saamiga dhimashada caruurta dhawaan dhaladka ah sababo badan awgeed waxaana ka mid ah engaga neef mareenka iyo malaariyada.UNICEF Somalia - Health - Issue
Jaamacada Muqdisho
Wasaaradda Waxbarashada iyo Barbaarinta waa hay'adda kaliya ee rasmiga Soomaaliya u qaabishan habaynta socodsiinta waxbarashada dalka, waxay ka faaiidaysaa wasaaradda saami dhan 15% guud ahaan bixinata miisaaniyadda dawladda taasoo loogu talo galay tacliinta. Tacliintu Waxay noqotay mid muhiim u aha dawlad goboleedyada ama Soomaaliya ha ahaatee ama maamul goboleedyada leh madax banaanida gaarka ah, sanadkii 2006 waxay noqotay Puntland meesha labaad ee Soomaaliya marka laga yimaado Somaliland, taasoo ka dhigtay tacliinta aasaasiga ah mid lacag la'an ah halka ay macalimiinta ka qaatada gunadooda bisha maamulka si toos ah. Sanadii 2007 waxaa batay tirada dugsiyada hoose ee soomaaliya 600 dugsi intii uusan dhicin dagaalkii sokeeye ila iyo 1,172 dugsi iyadoo uu kordhay qadar saami dhan 28% wadarta guud ee tirada ardada heerka hoose.Basic education survey
Asigoo socda dagaalkii sokeeye Soomaaliya waxaa u suuro gashay dhisidda dhaqaale soo koraya sanadihii u dambeeyay kuna tiirsan xoolha nool shirakada xawilaada lacagta iyo shirkadaha isgaarsiinta; daraasad uu ku sameeyay Bankiga Aduunka sanadkii 2003 dhaqaalaha Soomaaliya waxay muujinaysaa koritaanka qaybaha gaarka ah qaab la arki karo gaar ahaan Ganacsiga iyo Xawilaadaha lacagta iyo adeega aasaasiga ah sidaa daraadeed waxay gaartay in ay ku hormarto qaybaha muhimka ah sida xoolaha beeraha iyo kalluumaysiga, sida ay muujisay daraasadda ay soo saartay qaramada midoobay sanadkii 2007 koritaanka qaybaha adeegyada aqoonyahanka Anthroboloji Spencer Heath McCallum ku saleeyay shuruucda beelaha soomaaliyeed "Xeer" asaas ahaan kaasoo suura galiyay beeyad ku wanaagsan dhaqaalaha si looga wada faaiideysto una wanaagsanaato danaha mashaariic dhaqaale.The Rule of Law without the State, Somalia
Laasqoray
Qaybta Beeraha waxaa lagu tiriyaa qaybaha ugu muhiimsan ee xagga dhaqaalaha ee dalka iyadoo ah marka lagu daro xoolaha 40% wax soo saarka dadka ee soomaaliya kaasoo ah 65% guud ahaan waxyaabaha ka soo xarooda dhoofinta;CIA - The World Factbook - Somalia (2008) marka dhinac la iska dhigo wax soo saarka beeraha iyo hilibka la qalay ama asigoo nool taasoo ay dhoofiso Soomaaliya waxay kale oo ay dhoofisaa kaluunka, dhuxusha, mooska, liinta, Galleyda, masago dhammaantood waa wax soo saarka gudaha. Arrinta ku saabsan dhoofinta xoolaha waxay soomaaliya dhoofisay 3 malyan oo xoolo nool ah sanadii 1999 waxaana laga dhoofiyay dekadaha Boosaaso iyo berbera waxaa la dhoofiyay 95% guud ahaan orgida 52% iyo Wanan kuwaas oo laga dhoofiyay Bari afrika guud ahaan. Waxay dhoofisaa Somaliland sanadkiiba ku dhawaad 180 malyan tan oo xoolo ah marka lagu daro ilaa 480 malyan oo tan wax soo saarka beeraha. Sidaa daraadeed Soomaaliya waxay ku jirtaa suuqgeeyaha ugu weyn luubaan iyo malmasha guud ahaan aduunka.
Laakiin qaybta warshadaha waxaa ka jirta dhibaato la xiriirta dagaalkii sokeeye oo ku dhisan gasacaynta iyo diyaarinta wax soosaarka beeraha si looga dhigo wax la dhoofin karo, qaybta warshadaha ma dhaafsana 10% wax soo saarka guud ee gudha. Marka laga tago ku tiirsanaanta wax soo saarka beeraha waxaa biloowday qayba ka mid ah wax soo saarka warshadaha horumar ay sameeynayaan, tusaale ahaan waxaa jira shirkado taasoo hogaanka u haysa dagaal ah dhimista sicirka si ay u hesho duulimaadyo badan taasoo meesha ka saaraysa shirkadaha tabarta daran.
Waxaa kaloo jira qaybo howlo tasoo korriin laga dareemaya taasoo ah mid ay ku tiirsanyihiin shacabka Soomaaliyeed  ee dibadda jira sida shirkadaha taleefoonada mobilada iyo xarumaha idaacadaha gaarka loo leeyahay Maqayadaha internetka waxaa sidoo kale jira Koka koola ee caalami ah taasoo ku tusaysa taasoo ay ku kalsoon yihiin shirkadaha caalamiga ah marka la eego maalgashiga ee hadda Soomaaliya.
Sidaas daraadeed waxaa lagu tiriyaa shikadaha xawilaadda qaybaha ugu badan ganacsiga ee hadda jira, kuwaas oo sameeya ku shubista in ku dhow 2 Bilyan doollar  sanadkiiba dalka gudihiisa iyagoo soo mariya xawilaadaha dibadda ee soomaalida dibadda waxaana lagu tiriyaa shirkadaha aadka ugu dhaqdhaqaa badan qaybtaan shirkadahaan ma sameeyaan qaadista lacagta si xawilladaha khaashka ah waxaa ku xiran shirkaadaas shirkadda "Dahabshiil" oo xarunteedu tahay Hargaysa kuwaasoo ay ka shaqeeyaan in ka badan 1,000 soomaali waxay leedahay 40 laanmo dhamaan caalamka waxaa ka mid ah laanta Dubay iyo London.Freeing Finance: If money makes the world go round, Dahabshiil CEO Abdirashid Duale makes sure it goes to the right people
Sida ay muujiyeen shirkado maraykan iyo shiine ah si isku mid ah inuu jiro dano muuqda ee ku saabsan macdanta ku jurta soomaaliya gaar ahaan soo saarista shidaalka waxaana taa cadeeyay  shirkadda lagu magacaabo Range Resources ee maraykanka ah jiritaanka kayd badan oo shidaal ah dhulks  maamul goboleedka Puntland lagu qiyaasan shan ilaa toban bilyan oo fuusto ee saliidda ceeriinka ah.
Shirkada Isgaariinta Hormuudee muqdisho
Waxaa sii kordhayay tobankii sano ee u danbaysay tiro badan Wargaysyada xarumaha Idaacadaha iyo Talefishinada kuwaas oo aan ku ekayn oo kaliya caasimadda, laakiin u gudbay magaalooyinka waaweyn. kuwaas oo qabsaday warbaahinta.
kuma eka oo kaliya warbaahinta waxyba gaartay isgaarsiinta xarigga dhulka iyo midda xarig la' iyadoo ay korotay adeegsedeyaasha Internetka shan sano gudaheed intii u dhaxeeysay 2002 iyo 2007 qiyaastii 44,900% iyadoo gaartay heerkii ugu sareeyay koritaanka afrika abid. Iyadoo ay ka wada hadlayaan shirkadaha guud ee ka shaqeeya Macluumaadka Teknolojiyadda suuq ka kooban nus malyan adeegsade internet. waxaa hadda laga helaa Soomaaliya 22 Bixiyaha Adeegga Internet waxaa dheeraad ah ilaa 234 Maqaayad Internet oo dalka ku faafsan taasoo sanadkiiba ku guulaysatay gaarsiinta 15.6%. waxaana hadda la suurta-galiyay isgaarsiin Internet ah dhanka Dayax Gacmeedka gaar ahaan meelaha fogfog taas oo aan lahayn Khad taleefan ama shabkad xarig la' ah. Waxay ka mid ah Qaramada Midoobay ama Heeyadaha aan dawliga ahayn Hay'adaha maaliyadda gaar ahaan shirkadaha xawila lacagta iyo maqaayadaha internetka waa kuwa ugu badan adeesiga shabakadda caarcaarada Internetka ee dalka. Waxaa lagu tiriyaa qaybta Isgaarsiinta Talefonka ee internetka kuwa ugu badanq qayb ahaan koritaanka marka loo eego dhamaan qaaradda isla goobta iyadoo koraysa tirada Talefon Guri kuwaasoo sanadkii gaari kara 12.5% (hadda waxaa la helaa 100,000 khad talefon guri) markii la barbar dhigo dawladaha kale ee dhaca geeska afrika gaar ahaan bariga afrika si guud kuwaas oo dhib ku qaba xiridda khadka talefonka guriga sabab ka dhalatay burburin ulakac ah sicir barar ku yimid fiilooyinka maarta ah ee loo adeegsado galinta taleefonada dhulka. Waxaa xusid mudan gaarsiinta khad dhulka ah ee kuwa cusub ah ee cusub waxay qaadanaysaa saddex maalmood oo kaliya Soomaaliya laakiin waxay gaari kartaa sanado dheer dalka dariska la ah ee lagu magacaabo Kiinya.
Waxaa lagu tilmaamaa qaybta isgaarsiinta ee xariga dhulka ah dalka waa qaybaha ugu wanaagsan marka loo eego qaarada Afrika kuwaas oo ay bixiyaan shirkado badan soona gudbiya adeeg heer sare ah waxaa ka mid ah la hadalka dibadda adigoo bixinaya 10 doollar oo kaliya, waxaa taa dheer Isgaarsiin xarig la' tasoo ay korortay koror aad u weyn tirada haysata  ee shirkadaha adeega bixinta taleefonada xarig la' kaasoo gaaray 627,000 adeegsade.
ciidan soomaaliyeed
Waxaa burbur ku yimid ciidmada qalabka sida ee soomaaliya dagaalkii sokeeya inta aan la gaarin  taasoo dalka ka dhigtay in uusan jirin ciidan nidaamsan sida lawada ogyahay xukuumaddii ku meel gaarka ahayd ayaa biloowaday dib u dhiska ciidamada qalabka sida taasoo gaarsiisay 10,000 qof. Waxaana masuul ka ah wasaaradda gaashaandhigga Soomaaliya. Sido kale waxay sheegtay wasaaradda gaashaandhigga in ay dib u yagleeli doonto ciidamada badda kuwaas oo hadda ka kooban 500 qof ee qaybaha badda ah kuwaas oo tababar ku qaata hadda waxayna ka dhiganyihiin unugii ugu horeeyay awood lagu qiyaasay tiradood 5,000 qof.Somalia gets new navy force after years of absence Sidoo kale waxaa la dajiyay qorshe muhim ah dib u dhiska ciidanka cirka taasoo ay ku soo iibsatay soomaaliya laba diyaaradood oo cudub. iyadoo taa laga amba qaadayo waxaa la unkay ciidamada booliska waxaana la furay akadeemiyaddii ugu horaysay ee ciidanka booliska Diseembar, 25 2005 degmada carmo oo u jirta 100 km konfurta  Boosaaso.New Police Academy Opens in Somalia
Waxay gaaraysaa miisaaniyadda ciidanka 0.9% guud ahaan dakhliga dadka, sida lagu sheegay tirakoob la sameeyay 2005, taasoo ka dhigaysa heerka boqol afartan iyo saddexaad ee aduunka qarashaka ku baxa ciidanka, mana sheegin bankiga aduunka miisaaniyadda ciidanka inta ay ka tahay dakhlid daka soomaaliyeed.tirakoobka bankiga aduunka dhanka miisaaniyadda ciidamada
FarasSoomaaliya
Soomaaliya waxaa hareeyay cimilo kulul oomane ah, halka uu gaarayo roobka da'a inta u dhexeysa sanadkiiba 10 20 iyo Inji halka ayna ka badnayn dhulka la beeri karo 2% bedka guud ee Soomaaliya, dagaalkii sokeeye ee Soomaaliya wuxuu ahaa mid ku reebay raad xun Kaymaha, waxaa la jaray in badan oo geedahaas ah ujeedaduna waxay ahayd Dhuxul taas oo sababtay abaar. Dawladdii kacaanka waxay samaysay qorshe ballaaran ee ah beerista dhir guud ahaan jamhuuriyadda taas oo loola jeeday Bacaad celin iyo ka hortagga saxaraha. waxaana la aas'aasay markii ugu horaysay hay'adda beeyada ee soomaaliya xilligii kacaanka taasoo loogu magac-daray "ECOTERRA Somalia" ee raacsan "Golaha Beeyada Soomaaliya" taasoo gacan ka gaysatay wacyi galint ku saabsan beeyada waxay kaloo samaysay dhaqaajinta barnaamijkii beeyada dhammaan qaybaha xukuumadda sidoo kale heeyadaha bulshada rayadka ah  sidoo kale waxaa la aas'aasay "xarunta cilimi baarista iyo la socodka iyo dhowrista nolosha barriga" iyadoo loo marayo heeyada "ECOTERRA" caalamiga ah sanadkii 1986, waxaa faaiidadeeda la arkay 1989 halka ay ogolaadeen xisbiyada dalka xukuumadda dhammaan saxiixa xukuumadda soomaaliya heshiis "manuuciaya ka ganacsiga nuucyada sii baaba'ya" (CITES) taasoo waxaa markii ugu horreysay la mamnuucay ka ganacsiga faanta aroodiga. Waxaa taa la socday u dhaq-dhaqaaqda iyo abaal marinta goldman ee beeyada  Faaduma Jibriil olo-oleynta bulshada ee ku wajahnayd ku wacyi galinta beeyada waxayna ka soo biloowday magaaladii ay ku dhalatay iyadoo isku duba riday guddiyo ilaaliya nolosha barriga xeebaha,  waxay kaloo tababartay kuwaas oo u howl gali doona ilaalinta beeyada gaar ahaan meelaha dhuxuusga laga gubo.
Waxa uu gaarayaa dadka Soomaaliya dega ilaa 9,832,017 qof, waana tiro aan la hubin waxaana la xisaabsada tirada dadka tii ay samaysay dawladdii kacaanka 1975, waxaa kale oo jira trakoob soo baxay 2015 oo qiyaas ah kaas oo ay soo bandhigtay Wasaarada Qorshaynta Soomaaliya waxaana lagu sheegay 12,316,895 qof suurtagal maaha in la ogaado tirakoobka rasmiga ah ee hadda taasoo ay sababtu tahay mujtamaca soomaaliyeed oo u badan Reer guuraa sidoo kale tira badan oo barakacayaal ah kuwaas oo ka cararay baahi ama dagaal sokeeye, sidoo kale waxaa kordhay tirada ku maqan qurbaha dagaalkii sokeeye dabadii taasoo hadana sabatay in ay dalka ka cararaan aqoonyahanadii soomaaliyeed una cararaan Bariga Dhexe, Yurub iyo Woqooyiga Ameerika. Sinjiga ugu badan, oo ah 85% waa Soomaali iyadoo aay jiraan sinjiyo kale oo isku dardar ah kuwaas oo gaaraya 15%, waxaa ka mid ah: Baantuuga Gibilcadka Barawaani Baajuun, Hindi, Iiraan waxaa kaloo jira kuwo ay dhaleen isticmaarka xilligii gumaysiga talyaaniga kuwaas oo lagu magacaabo Misyooni oo gaaraya 30 kun oo qof waxaa jiri kara dadyoow kale ee aan Soomaali ahayn oo iska tagay markii xoriyadda la qaatay 1960 horayna u raacan isticmaarkii.
Af-Soomaaliga waa Afka rasmiga ah ee Jamhuuriyadda Soomaaliya waana Af-soomaaliga (Maay iyo Maxaa tiri), waa mid ka mid ah afafka Kushiitiga taasoo ah mid raacsan laan ka mid ah laamaheeda Afrika Aasiya, kuwa ugu dhow Af-Soomaaliga waa Af-Cafarta taasoo looga hadlo  Itoobiya, Eratareya iyo Jabuuti, sidoo kale Oramada taasoo iyana looga hadlo Itoobiya iyo Kiinya. Af-Soomaaligu waa tan ugu badan Afafka Kushitiga loogu qorista badanyahay sideedaba,A software tool for research in linguistics and lexicography: Application to Somali Waxaa jirtay daraasad cilmiyeed ku saabsan Af-Soomaaliga kana horaysay 1900.
Marka laga reebo in yar oo ka mid ah shacabka soomaaliyeed dhammaantood waxay haystaam islaamkaMiddle East Policy Council - Muslim Populations Worldwide badankood waa sunno kuwaas oo haysta madhabka shaaficiyadda waxaa kaloo jira xoogaa qaadatay madhabka shiicada'Mohamed Diriye Abdullahi, Culture and Customs of Somalia, (Greenwood Press: 2001), p.1 wuxaa lagu tilmaamaya dastuurka soomaaliya in ay diinta islaamku tahay diinta kaliya ee dalka ka jiri karta, shareecada islaamkuna tahay asalka.
Waxaa la ogyahay ciida "Sanadka cusub" ma ahayn mid rasmi ah dalka xilliyadii hore ee uu joogay isticmaalka Talyaaniga iyo Ingiriiska, laakiin arrinkaasi wuxuu dhacay sabab la xiriira dawlad la'antii mudada dheer jirtay iyo dadka oo aan fahansanayn waxa aytahay.
Soomaalidu waxay ku abtirsataa dhaqan fac weyn oo xeerar iyo qawaaniintiisa leh. Marka aad culuuntan dhaqanka qaarkood dhegeysato waxaad garan karaysaa baaxadda dhaqan cilmiyeysan ay laahaayeen Soomaalidii hore.
Dhaqanka soomaaliyeed wuxuu isugu jiraa caadooyin waxyaabo la soo wariyay dhaqankaas oo ku kaydsan maskaxda waayeelka soomaaliyeed taasoo casriyo hore lagu dhaqmi jiray dhaqamada gudaha iyo dhaqamada dawlado kale keeneen soomaaliya waa mid ku salaysan taariikh sida Itoobiya Kiinya, Yemen ,Hindiya iyo Iiraan.
Soomaaliya waxay uga duwantahay dunida inteeda kale iyadoo ah mid ka mid ah dawladaha Afrika taasoo shacabkeedu ka koobanyahay hal qomiyad  waana  Soomaali taasoo ka dhigtay in ay ka midaysan yihiin naaxiyadda muusikada guud ahaan dalka waana waxa ka caawiyay faafinta kooxada muusikada soomaaliyeed oo ay ka mid tahay kooxda "Waabari" iyo "Horseed" meela ka baxsan Soomaaliya qaar ka mid ah ayaa sameeyay laxan heesaa soomaaliyeed sida "Maryan Mursal" iyagdoo musikadii Soomaaliyeed qaybo kale oo reer galbeed ku dhexdartay.
Waa hab, abuurida, qurxinta, habaynta iyo soo bandhiga heesaha Soomaalida, ruwaayadaha iyo majaajilooyinka u dhaqanka ah dadka Soomaalida ah meelkasta ooy joogaan, gaar ahaan inta ku dhaqan Bariga Afrika.
Guud ahaan, fanka Soomaalidu waa nooc ka mid ah Suugaanta Soomaalida. Sidoo kale, dadka ku hadla Af Soomaaliga waxay leeyihiin fan aad u heersareeya, qani ku ah aqoon iyo xirfad qoto dheer. In kastoo fanka maanta jira yahay mid aad u da' yar wuxuu leeyahay waaxyaabo iyo noocyo aad u badan. Kuwaasi waxaa ka mid ah heesaha qaaciga, qaraamiga, heesaha jaaska, ruwaayadaha, majaajiloyinka, filimaanta, bandhigyada fanka, qoob-ka-ciyaarka iyo guud ahaan madadaalada ku baxda luuqada Soomaaliga.
Cunto
Cunto kariska Soomaalida wuu kala gadisanyahay meel walbo meesha kale sidaa daraadeed inuu ka mid yahay waxyaabaha muhimka u ah soomaalida in laga heli karo meel kasta ee dalka ka mid ah cunto Xalaal ah sida ay qabto diinta islaamka sida in aysan dhici karin wax ay ku jiraan xedha doofaarkaama Hilib Doofaar sidoo kale ma laga yaabo in laguu keeno Cabitaan alkolo ah nuucyadii kala duwan, sidoo kale lagama cuno bakhtiga, ama dhiiga la fariisiyay.
Soomaaliya waxaa laga qadeeyaa kowda wixii ka dambeeya duhurka dabadii laakiin inta lagu guda jiro bisha Ramadaan waxaa la cunayaa  Marka ay dhamaato salaadda taraawiixdataasoo xitaa gaadhi karta kow iyo tobanka fiidnimo. waxaa la cunaa "Cambuulada" oo ugu badan bisha Soomaaliya taasoo laga cuno dhammaan dalka, waxaa la kariyaa marka hore cambuulada, taasoo meelaha qaar looga yaqaan digir (Af-Soomaali: digir), muddo gaarsiisan shan saacadood oo xidhiidh ah dab yar oo khafiif ah si ay u noqoto mid bisil.
Waxaa kale oo jirta Muufo taasoo ka samaysan Ganleey la shiiday kadibna la cajiimay laguna dubay Tinaar, waxaa qaabkaas oo kale loo sameeyaa Sabaayad waxay kaga duwantahay dubista.
Taariikh () waa barashada dhacdadii tagtey iyada oo meeqaam la siinayo falalka aadanaha ee deegaan degan iyada oo sheekada si taxane ah loo tebinayo ilaa laga soo gaaro marxlada markaas lagu jiro. Ereyga asal ahaan waxa uu ka soo jeedaa afka Carabiga. Taariikh waa ururinta, qaabeynta iyo run ka sheega waxa dhacay waayihii hore cabirkii la doono ha la adeegsado sida sanado qarniyo. Taxanaha waqtigii soo jireenka ahaa in laga sheekeeyo keliya ma ahen taariikh ee wax ogaanshaha qaabta dhacdooyinka xaadirka ah ay u muuqdaan ayaa ah "taarikh" maadaama taariikhdii hore ay tahay mid qusaysay dad, meel iyo dhacdo. Dareensanaanta jiritaanka dhacdooyin taariikhi ah waxay sawirmaan ama u sawirmaan dadka qaabeeya taarikhda.
Talyaaniga, ama Jamhuuriyadda talyaaniga () waa dawlad ku taala qaarada yurub waxa uuna xuduud la wadaagaa wadamada Faransiiska iyo wadanka Iswiisarland iyo wadanka Ostariya waxa kale oo uu soodin la leeyaay wadanka islofeeniya dhulaka taliyaaniga waxa uu ka koobanyahay sadex wadan oo kala ah dawlada taliyaaniga ee caanka ah iyo wadanka saan mariino oo ah imaarad madax banaan oo ku taala gudaha wadanka taliyaaniga waxa kale oo wadanka taliyaaniga ku gauda yaala dawlada yar ee looga taliyo dadka haysta madhabta kaatooliga ee diinta kiristanka oo ku dhex taala gudaha Roma caasimada wadanku waa roma inta badan dadka reer taliyaanigu waxa ay haystaan diinta kiristanka raysal wasaaraha wadanku hada waa salfiyo barlaskooni lacagta wadankaa lagu isticmaalaa waa lacagta midawga yurub ee yoorada loo yaqaano taliyaanigu waa dawlad wayn oo caana taariikh soo jireenan wuu leeyahay dawlada taliyaanigu waxa ay ka midtahay dawladaha loo yaqaano G8 ee xaga warshadaha hore uga maray taliyaanigu waxa uu gumaystay wadamu kamida qaarada afrika sida soomaaliya ertariya iyo libiya luqada wadanku waa taliyaani 
taliyaanigu waa jamhuuriyad dimuquraadi ah taliyaanigu waxa uu ku yaala bada dhexe halkaas oo ay ku taalo jasiirada sisiiliya oo ah qayb ka mid ah wadanka taliyaaniga taliyaanigu waxa uu leeyahay warshado badan oo wax soo saara ganacsiga taliyaanu badanaa waxa uu gaadhaa Afrika bogan waxaa qoray.
Waxay ku taalaa gacanka Itaaliya ee yurubta koonfureed, iyo labada jasiiradood ee ugu weyn badda dhexe sida Sasiiliya iyo Sardiiniya. Talayaaniga wuxuu soohdinta la wadaagaa wadamada kala ah Faransiiska, Iswiizerlaan iyo Isloveeniya.
Labada gobol ee madax-banaan oo ah saanmarino iyo Faatikanaka waxay ku dhex yaalaan gacanka Talyaaniga.
Talyaani ama Itaaliya (Talyaani ahaan: Repubblica Italiana) Waa dowlad yurub ah waxeyna dhacdaa Koonfurta qaarada yurub.
Talyaaniga wuxuu ka koobanyahay 3 qeybood; Dhulka la xiriirsan yurub iyo 2da gaziirad ee lakal yiraahdo sicilia iyo sardegna.
Dhanka woqooyi waxaa ka xiga talyaaniga buuraha Alpine. waxaana ku taala gudaha talyaaniga labo dowladood oo madax banaan oo kala ah; Faatikaan iyo Saan Mariino.
Tiro mutuxan () waa Tiro tirsiimo teedkeedu yahay 1, aan aqbalaynin Uqeybinta asiga oo qura ama 1 oo qura. waxaa loogu yeeraa tiro tirsiimo ka saraysa 1 mutux la' mutux la'. Tusaale ahaan 5 waa tiro mutuxan maxaa yeelay ma aqbalaayo qaybinta 1 mooyee iyo 5, halka 6 waa tiro mutux la maxaa yeelay waxay u qeybsantaa 1, 2 ,3 iyo 6. Sida Aragtiin aasaasiga aritmatig kaalinta ay tirooyinaka mutuxan ku leeyihiin Aragti tiro : Dhammaan Abyoone tirsiimo teedkeedu yahay 1 le'eg taranka ururta kali ee ka mid ah tirooyinka mutuxan (haba lagu kala hormariyee tirooyinkaas ururadaan)
Si loo xadido mutuxnaanta tira uun, waxaa jirta hab fudud laakiin waa lagu daahayaa, waxaa lagu magacaabaa qaybinta soo noqnoqota waxay ka dhigantahay in loo qeybsho, tiradaan iyo tiradii la koobay ee 2 iyo Xidid labajibbaaran ee tiro qayiman. waxaa jirta logaarom kale oo aad u shaqaynaysa marka la qeybinayo loona adeegsado si loo xadido mutuxnaanta teedkeedu, gaar ahaan marka laga hadlayo tirooyinka leh muuqaal gaar ah, tirada mersenne.
Ururka tirooyinka mutuxan ee Urur makoobane. waa Aragtin ku tsusaysa yuklid muddo laga joogo 300 sano C.H, uma garan kartid hab uun, dhammaan qiimaha waa tiro mutuxan. laakiin u kala qeybinta tirooyinka mutuxan waxay u baahantahay in la darso aragtina laga qaato. Aragtiinta ugu horeysa waxay aadeysaa jihadaan waana Aragtiinka tiro mutuxan, taasoo ku tusaysa qarnigii sagaal iyo tobanaad taasoo ah Itimaalka in uu noqdo tiro tirsiimo uun n, mid loo doortay hab kalayaac ah, mutuxan, saami lid ku ah tirada lambarada taasoo ka kooban tiradaan. haddii hab kale loo dhigo, waxey lid ku noqonaysaa u dhignaanta logardam caadi ah ee n.
Waxaa inooga muuqata tirooyinka kor ku qoran in teedkoodu uu ka koobanyahay hal dhinactax. Tirooyinka uu teedkoodu sidaa yahay, isirradeedu waxay yihiin kow "1" iyo tirada lafteeda, markaas tirada ay isiradeedu yihiin 1 iyo tirada lafteeda, labadaas oo qura, waxaa la yiraahdaa tiro mutuxan, sidaa daraadeed hormada:
{2,3,5,7,11,13,17,19,23,} waa tirooyin mutuxan.
waxaa xusid mudan in tiradaas ay ka mid tahay tirada xariiqada tarada.
Tufaax
Xisaabta, tiro tirsiimo ama marmar loogu yeero Tiro idil waa tiro kasta oo abyoone Togan ah 1.2.3...12.765, qaar ka mid ah xeeldheerayaasha xisaabta waxay ku kordhiyaan eberta, waxaana loo suntaa xarafka (N) sida la isku raacsanyahay eber kamid maaha tiro tirsiimada, waa urur tirabeel ah oo aan dhamaanayn waligeed waxaana ugu yar 1.
Oodanaanshaha tiro tirsiimo, haddii aynu isgeyno laba tiro tirssimo wadartoodu waxay noqonaysaa tiro tirsiimo kale.
Tusaale
8 oo ah wadarta tirooyinka 5 iyo 3 waa tiri tirsiimo.
Haddii tirooyinka tirsiimo laysu geeyo wadartoodu waa tiro tirsiimo kale.
Sisaa awgeed ururka tiro tirsiimo waa ku oodmaa isugeygta.
Oodan lahaanshaha isugeynta
Haddii a iyo b yihiin tiriiyinka ku jira ururka tirsiimo markaa a+b waa tiro ku jirta ururka laftiisa.
Haddii aynu qaadano xisaabfal kala goynta, meeshii isugeynta waxaynu ogaaneynaa in kala goynt aaney oodin uruka tirsiimo. Sida 9 - 9 = 0 iyadoo aan 0 ahayn tiro tirsiimo.
Summadaha loo adeegsado
45 waa 32·5.
Tsaale:
11 = 11 
25 = 5 × 5 = 52 
125 = 5 × 5 × 5 = 53 
360 = 2 × 2 × 2 × 3 × 3 × 5 = 23 × 32 × 5
Urrurka-Wikimedia
Shabakada isku xirka Caalamka (Ingiriis:World Wide Web) loona soo gaabiyo WWW inta badana loo yaqaan Web , kaas oo loo isticmaalo isku xirka dokumentiyadda iyada oo la adeegsanayo qadka Internetka,
Xorta ah () waa dhamaan noocyada kala duwan ee shaqo, xirfad, aqoon, cilmi, farshaxan, alifaad iyo noocyada kale ee shaqada taasi oo mulkiilaha (qofka xuquuqda iska leh) u ogol yahay in qof kasta u isticmaalo si ka faa'iideysi. Intaas waxaa dheer, akhbaarta ku jirta dhamaan xeedhasha xorta ah waa kuwo loo isticmaalo si bilaa lacag ah.
Fekradda xorta ah waa fekrad ku saabsan inaad wax allifi karto taasoo aan ku xirnayn shuruudo ama xakamayn.
Sidoo kale waxaa lagu soo koobaa howl kasta ee si gaar ah looleeyahay sida xuquudka qoraha, faafinta iyo mid dadka kawada dhaxeeysa.
Yemen Af-Carabi اليَمَن ama Jamhuuriyadda Yemen waa wadan ku yaalo Bariga Dhexe. Yemen waxee xuduud la leedahay wadamada Sacuudi Carabiya oo ka xigta Woqooyiga iyo Galbeedka xeebta Baddacas, iyo Cumaan oo ka xigta Bariga, Dhinaca Koonfurta waxaa ka xiga Gacanka Cadmeed iyo Bada Carabeed, dhinaca Galbeedka neh waxaa ka xiga Bada Cas, wadanka caasimadiisa waa Sanca.wadanka Yemen waa wadanka kaliya ee Bariga dhexe oo isticmaalo Jamhuuriyad. yemen waa wadan aad u duqsan waxaana aad looga caabudaa diinta islaamka, dhinaca dhaqaalaha yemen uma taajirsano sida wadamada kale ee carabta, wadanka waxoo leeyahy shidaal iyo saliid, laakiin wax soo saarkooda aad ayoo u yaryahay.
Yemen waa wadan aad u duqsan waxoona leeyahay guryo taariikhi ah oo ladhisay kumanaansano kahor, ilaa hadda dadka yemaniga waxee isticmaalaan dhaqanka guryihii ladhisi jiray waagaas.Wadanka Yemen waxoo xornimo ka helay Dawlada Cosmaniya iyo gumeestihii Ingriiska. Wadanka Yemen waxoo markiisa hore u kala qeebsanaa Woqooyi Yemen iyo Koonfur yemen , taariikhda marka ee eheed 1962dii ayaa koonfurta Yemen la midowday woqooyiga Yemen, waa markii wadanka laisku dhahay Jamhuuriyada yemen.
wadanka weeninkiisa waxoo gaaraa 530,000km2, waxoona leeyahay 200 oo jasiirado ah, midda ugu weyn oo hadda sheeganaayo wadanka waa jasiirada Sokotra oo u jirto dalka yemen 415km, waxeena ku taalo xeebta soomaaliya.
jasiirada soqotra waa jasiirad ku taala badda cas waxaanay xeebaha soomaaliya u jirtaa 240 km jasiiradani waxay ka tirsantay wadanka yemen waxaanay ka kooban tahay afar jasiiradood mida ugu weyni waa soqotra jasiiradan dadka dagan waxa asalkoodu kasoo jeedaa carab soomaali iyo aasiyaan jasiirada soqotra waxa ku nool dad gaadhaya 50,000 oo qof
  BY CABDIXAKIIN CABDILAAHI MAXAMAD ALXIKMAAWI 
     IDEAL SCHOOL FOR LANGUAGES